Memoires 1987-A

[p. 73]

Amsterdam

6 februari 1987

Amerbos

Op Schiphol vanmorgen een gigantische scène. Een treiterende douanier wilde niet alleen mijn hele koffer ondersteboven halen, hij eiste ook nog dat ik een keurig verpakt cadeautje voor Eduard zou open maken. Ik maakte een enorme heisa en belandde bij de hoofdbaas, H. Hendriks die dreigde de hulp van de Koninklijke Marechaussee in te roepen. Twee keurige marechaussees verschenen, gaven een hand en het compromis was dat het cadeautje voor Eduard in een kluis ging waar ik de sleutel van meekreeg. Typische Hollandse miereneukerij. Dan kom je weer thuis. Het zou me bovendien niets verwonderen als de pesterij georganiseerd was.

Wim Pretorius van Satour en zijn vrouw haalden me uit vriendelijkheid af en waren rustig blijven wachten tot de rel was uitgewoed. Ik huurde een auto bij Hertz om eerst mijn visum voor de ussr in Den Haag te gaan halen. Mijn visa-kaart blokkeerde, wat ik heel gênant vond, maar Diner's deed het wel. Professor Wertheim had Wim Hazeu zijn mening gegeven over de waarde van mijn dagboeken. Echt ronduit erachter staan zal Wertheim nooit doen, want daarvoor ben ik ‘te weinig wetenschappelijk’.⁷⁷

Ron Abram vind me ‘een aardige kerel’ maar hij wil mij niet de plaats in zijn krant geven die ik nodig acht om de beschuldiging een fascist te zijn te pareren.⁷⁸ Erik Jurgens heeft zelfs de moeite genomen het Algemeen Dagblad aangaande deze zaak te schrijven.⁷⁹

Zowel Ernst Stock uit Wenen als Stephen Cohen van Princeton University heeft geschreven ter ondersteuning van mijn klacht en claim op Frans Lurvink.⁸⁰

Bijzonder blij was ik met een brief van Patrick Mtshali de militair die ik een lift gaf en naar zijn kazerne bracht. Ik heb meteen geantwoord.

77 Zie bijlage 10.

78 Zie bijlage 11.

79 Zie bijlage 12.

80 Zie bijlagen 13 en 14.

[p. 74]

Ik belde Al Eisenstat in het St. Moritz Palace Hotel. Hij bevestigde dat hij op 10 februari om 19:00 uur in Moskou zal arriveren (vanuit Zürich).

Even later belde Eisenstat terug en zei dat hij de reis naar Moskou moest afzeggen, want er was iets tussengekomen. Ik zei dat dit volstrekt onacceptabel was. Behalve dat ik ervoor uit Zuid-Afrika was teruggekomen, konden we de Sovjets niet nog eens voor het hoofd stoten. Hij moest zich ook bedenken dat we niet de enige leveranciers van computers in de wereld waren. Hij zou morgen terugbellen. Ik antwoordde: ‘Wat je ook besluit Al, ik moet naar Moskou gaan, want ik wil niet dankzij jullie mijn geloofwaardigheid in Moskou verliezen.’

‘Als je alleen gaat, ga je niet voor Apple,’ dreigde hij ook nog, dus dan zou ik de reis zelf moeten betalen. De cheque van Apple was inderdaad gearriveerd in een enveloppe uit Californië, die per boot was verzonden (3.672 dollar).

Ik heb Sonja bij de vara dringend verzocht om een rectificatie van het muur-om-Soweto-verhaal van Conny Braam dat volkomen uit de lucht was gegrepen. Ik wil opnieuw met die dame op televisie om de zaak scherp te stellen. Maar Kees Driehuis antwoordde namens Sonja dat ze er niet op terugkwamen. Dat noemen ze dan journalistiek bedrijven.

De logica van nrc Handelsblad is verbazingwekkend. In een hoofdartikel werd verwezen naar ambassadeur Dirk Jan van Houten, die een lijst met namen naar Den Haag stuurde van Surinamers die bij zuiveringsacties van het leger zouden zijn omgekomen.⁸¹ ‘Het was niet de bedoeling om die lijst te publiceren of om die activiteit van de ambassadeur in de openbaarheid te brengen,’ aldus het blad. ‘Dat het toch is gebeurd, is vervelend voor de bevelhebber, omdat dit soort publiciteit de internationale reputatie van Suriname schaadt.’ De lijst zou alleen vervelend voor Bouterse kunnen zijn als die waar was. Het feit dat hij zogenaamd per ongeluk uitlekte, bewijst de kwade trouw van Den Haag om de internationale reputatie van Suriname een nieuwe deuk te bezorgen, bij voorkeur aan de hand van twijfelachtige gegevens. Zij die hoopten dat de lijst waar was, haastten zich deze publiek te maken.

Hoe is het mogelijk dat de krant voorts durft te schrijven: ‘Het (Surinaamse) verwijt dat ons land de groep Brunswijk steunt, is evenmin terecht.’ Er komt een dag dat de geschiedenis van het dekolonisatieproces in Paramaribo zal worden geschreven. Dan zal blijken hoe belachelijk dit hoofdartikel is geweest, tegen-

81 NRC Handelsblad, 14 januari 1987.

[p. 75]

over de feiten over wat zich werkelijk achter de Haagse coulissen afspeelde.

Een ander even onthutsend artikel in de nrc Handelsblad is van Juurd Eijsvoogel, die de Nederlandse hulp aan het Zuid-Afrikaanse anc ‘bescheiden’ noemde.⁸² Ook die man liet zich in Den Haag een oor aannaaien. Deze verzetsorganisatie krijgt van minister Bukman 50.000 gulden meer dan vorig jaar, dat wil zeggen 550.000 gulden. Officieel geeft Den Haag helemaal geen geld aan het anc, omdat het een gewapende verzetsbeweging is. Het geld zou bestemd zijn voor vluchtelingen in opvangkampen. De regering wil iedere schijn vermijden dat ontwikkelingsgeld voor de gewapende strijd in Zuid-Afrika zou worden gebruikt. Wat ik over de rol van Den Haag, Klaas de Jonge, de ambassade in Pretoria en de achtergronden van hoe Nederland zich ter plekke gedraagt, heb gehoord van oom Hans en vele anderen, strookt in de verste verte niet met het misleidende verhaal van Eijsvoogel.

Ronald Gase vertelt eindelijk een brief van André Spoor te hebben ontvangen met de mededeling dat hij zowel Gase's manuscript (sedert juni 1986) als diens artikel over oud-ambassadeur H.N. Boon was kwijtgeraakt. Spoor ten voeten uit. Mij schreef hij 28 december ll. dat ik geen onderscheid wist te maken tussen privé en openbaar. Types als Spoor verschuilen zich achter ‘privé’, wanneer zij scheve schaatsen rijden. Het is schandelijk zoals hij Ronald heeft behandeld. Astrid Waltmans, Spoors secretaresse die mee naar Elseviers verhuisde, zei tegen Gase: ‘André is een schat, maar het is moeilijk garen met hem te spinnen.’

Ik belde lang met Cecile van Lennep. Zij heeft er spijt van me niet te hebben geïntroduceerd bij haar kleinzoon Dirk (de zoon van mijn vriend Frank) die naar Australië gaat emigreren. Zijn Zuid-Afrikaanse vrouw haat deze stap. Cecile vroeg me de oren van het hoofd en is nog altijd erg in Zuid-Afrika geïnteresseerd. ‘Tijdens de oorlog zat Pretoria op de Hitler-lijn en wij, Hollanders, werden als oud vuil beschouwd. Wij hadden toen veel steun van generaal Smuts en vooral mevrouw Smuts. Het was een moeilijke tijd voor ons. En wanneer we mensen uit Nederland ontvingen, ergerde mijn man zich altijd groen en geel aan het geklets over Zuid-Afrika, waar hij naar moest luisteren.’

Zij dacht (terecht) dat het niet eenvoudig zou zijn een boekje over mijn indrukken te schrijven.

82 NRC Handelsblad, 2 februari 1987, zie bijlage 15.

[p. 76]

Ik belde Frans Kellendonk, die aangenaam verrast was, en zei spoedig naar de Antillen te vertrekken.

Ed wandelde Amerbos binnen. Zijn ogen waren lief, zijn haar was lang, we waren close. Deze middag met hem is niet te beschrijven. Misschien wil ik het ook niet. Dat zijn momenten die ‘privé’ zijn à la André Spoor!

Ik belde Henk Herrenberg in Paramaribo. Hij vertelde dat Michel Aboikoni die, mede door mijn toedoen en bemiddeling, naar Suriname was vertrokken, door militairen van de groep Brunswijk in elkaar was geslagen en daarna is gegijzeld. Hij had zijn vader, granman Aboikoni bezocht en was op de terugweg met een boot naar Paramaribo. Hij werd op de beschulding pro-Bouterse te zijn gevangen genomen. De zaak was zojuist in het nieuws gekomen met als gevolg dat er geknokt werd tussen Saramaccaners en Aucaners. Brunswijk had verder Suralco platgelegd waardoor de economie van het land zwaar te lijden had. ‘We bereiden ons op alles voor,’ aldus Herrenberg.

‘Dat wordt een bloedbad,’ zei ik, waar Henk het mee eens was. ‘We moeten een spectaculaire stunt bedenken en wel zo gauw mogelijk.’ Hij repte overigens met geen woord over een komst van mij naar Paramaribo.

Andrei Sacharov is door Michail Gorbatsjov ontvangen en prompt stonden de dag erna, Henry Kissinger, Cyrus Vance, Jeane Kirkpatrick en andere Sovjethaters bij de man op de stoep voor een gesprek van twee uur. ‘Heel ontroerend,’ zei Kissinger na afloop. Intussen drukte Vrij Nederland een belangrijk gedeelte van de jongste rede van Michail Gorbatsjov voor het Centraal Comité van de cpsu over anderhalve pagina af.⁸³ De Sovjetambassade zond me de hele tekst. Glasnost en perestrojka zijn alleen te begrijpen wanneer men leest hoe Gorbatsjov hierover denkt en spreekt. ‘Het volk van de ussr,’ zei hij, ‘voelt het heilzame effect van publieke openheid, die een norm in het Sovjetleven aan het worden is.’ En over herstructurering zei hij: ‘Dit is slechts mogelijk via de democratie en dankzij de democratie. Alleen zo is het mogelijk de meest creatieve kracht van het socialisme: vrijheid van arbeid en vrijheid van denken in een vrij land, een kans te geven.’ Wat is er in hemelsnaam met die man gebeurd? Wat ik de afgelopen zestien jaar in de Sovjet Unie hoorde, was dat de ussr de werkplaats was van de meest vergevorderde socialistische democratie ter wereld. Het begint erop te lijken dat Gorbatsjov bezig is be-

83 Vrij Nederland, 7 februari 1987.

[p. 77]

paalde sluizen open te zetten van het huidige politieke systeem, die straks niet meer te sluiten zijn. Hij verleende lippendienst aan Lenin en zei: ‘Kameraden! Wij begrijpen nu beter dan vroeger de diepzinnigheid van Lenins idee over de levende, innerlijke band tussen socialisme en democratie.’ Soms schiet door mijn hoofd dat deze man een gevaar is voor de Sovjet Unie, want hij wil niet alleen teveel hervormen, maar ook teveel tegelijk. Dit tempo is voor niemand bij te houden. Wie zal het op hol geslagen paard bij de teugels vatten en tot bedaren brengen voor er een ongeluk gebeurt?

André Spoor komt met Gorbatsjov, de tovenaarsleerling, op de omslag van Elseviers. Boven het artikel plaatst Spoor de kop: we want gorby. Hij betwijfelt of de nieuwe Sovjetleider in het Westen ooit populair zal worden want ‘daarvoor is de nieuwe secretaris-generaal van de Communistische Partij een te afstandelijke persoonlijkheid.’ Spoor: ‘Op dit moment is er in brede kring ook te veel twijfel of Gorbatsjov de Grote Hervormer van de Sovjet Unie zal blijken te zijn, of dat hij de zoveelste mislukte en vastgelopen veranderingsgezinde Sovjetleider zal zijn.’⁸⁴

84 Elseviers, 7 februari 1987. Gorbatsjov zou in mijn ogen de grondlegger van de val van de USSR worden.

7 februari 1987

De Volkskrant kopt: bvd praat gezellig mee op getapte telefoon.⁸⁵ Dat dit gewoon gebeurt in dit ‘vrije democratische land’ weet ik van mijn eigen getapte telefoon en is ook Peter overkomen. ‘Dit is de bvd. Ik verzoek u dit gesprek onmiddellijk te beëindigen,’ was wat hij onbeschaamd te horen kreeg. Nu is de schrijver Thomas Ross (het pseudoniem van Willem Hogendoorn) iets dergelijks overkomen, nadat hij telefonisch een afspraak maakte met kraker R. uit de Amsterdamse Staatsliedenbuurt. Alleen Andrée van Es van de psp heeft de regering vragen gesteld. Dat kennen we. Ze worden met een kluitje in het riet gestuurd. Voor de andere, grotere partijen bestaan zulke incident gewoon niet. Die hebben blijkbaar altijd wat beters te doen. En zo glijden we met z'n allen steeds verder af naar onacceptabele toestanden. bvd afluisterpraktijken worden op die manier ‘gewoon’.

Ook in de Volkskrant een melding van een nieuwe stroom van Surinamers naar Frans-Guyana.⁸⁶ Er zouden nu 6.400 bosnegers naar het buurland zijn gevlucht. Het is allemaal kunstmatig

85 De Volkskrant, 7 februari 1987.

86 De Volkskrant, 7 februari 1987.

[p. 78]

aangezwengeld en wat zou er tegen kunnen worden gedaan? Rond Saint Laurent zijn vluchtelingenkampen ingericht.

Wim Klinkenberg informeerde me dat Hans van den Broek nog niet aan de nvj had geantwoord inzake het nieuwste incident in Pretoria. Er lag ook een brief van Henk Hofland uit New York.⁸⁷

Carl Rogers is overleden. Hij werd geopereerd aan een gebroken heup en overleed aan een hartaanval. Het was Lex Poslavsky die mij op het spoor van deze psychoanalyticus zette. Ik herinner me sympathieke gesprek met hem in La Jolla, Californië, nog goed. Misschien is de onvermijdelijk dood nog wel het allergrootste avontuur waar we willens en wetens mee eindigen.

87 Zie bijlage 16.

8 februari 1987

Amsterdam - Wenen

Van 26 tot 31 januari 1.1. heeft Jevgeni Siline de tweede Berkenrode Conferentie in Moskou georganiseerd met Ernst van Eeghen, Jan Vis (d66), Bart Tromp (PvdA), Arie Oostlander (cda), generaal H. Felix en Ton de Kok (cda) die een pagina over dit gebeuren in de Volkskrant schreef.⁸⁸ Het verhaal staat vol met onbedaarlijke onzin rond het feit dat de Sovjetdouane een Bijbeltje in beslag nam, wat nergens op slaat, maar wat als overblijfsel van het verleden ook overgeslagen had kunnen worden. Men had Georgii Arbatov natuurlijk ontmoet, die de vraag stelde wat er met de wereld gebeurd zou zijn indien niet jfk maar Ronald Reagan de Cubacrisis van 1962 zou hebben moeten behandelen. Hij heeft meer dan gelijk. Met de kliek van Reagan zou de ramp niet te overzien zijn geweest. De Kok constateerde dat de meeste Sovjetcommentatoren overtuigd zijn dat Reagan niet goed bij zijn hoofd is. Overigens dankte de voorzitter van het gesprek, Arbatov, zijn goede vriend Ernst van Eeghen onder meer voor de vaatjes haring die mee waren gekomen. Vijf jaar geleden nam ik Van Eeghen - die er eigenlijk niets mee te maken had - mee naar de presentatie in het Amstel Hotel van het boek dat ik met Arbatov had geschreven. Daar stelde ik de koopman aan Arbatov voor. Ik ontmoette Arbatov in 1971 voor het eerst. Wij werden vrienden. Het kostte me tien jaar voor ik de lezers hier, in Amerika en Japan kon laten meeprofiteren van de wijze waarop Arbatov communistische ideeën en strategieën voor Westerse oren verduidelijkte.

88 De Volkskrant, 7 februari 1987.

[p. 79]

Wenen

Ik heb al weer veel beleefd. Ik had een dikke, gele Schiphol Airport tas met tijdschriften en kranten na aankomst hier in het toestel laten staan. Ik was nerveus, want ik wist niet meer zeker of ik de voordeur van Amerbos wel had afgesloten. Ik belde Thijs Lokhoff, die ging kijken. Alles was goed. Ik heb overal navraag gedaan: de plastic tas was niet gevonden. De stewardess wilde me niet terug laten gaan in het vliegtuig. Toen ik zei toch te zullen gaan, dreigde zij de politie te zullen bellen. Een leidinggevende liet me echter weer het vliegtuig in. Niets. De schoonmakers hadden de zaak waarschijnlijk weggegooid. Een Oostenrijkse vliegveldbeambte was behulpzaam. We reden in een auto naar verschillende schoonmaaktrucks bij andere toestellen, maar tenslotte per walkietalkie werd geadviseerd naar de uiteindelijke afvalplaats te gaan. Er stonden drie of vier grote ijzeren afvalbakken en in de eerste zag ik meteen al mijn gele Schiphol-tas. De man viste deze eruit. Ik betoonde me zeer dankbaar. Opnieuw heeft de theorie van onze vader ‘de sleutel, die alle deuren opent’ baat gehad. Zonder van hem te hebben geleerd hoe je zoiets oplost en doorzet om op te lossen, zou ik niet zo hebben gehandeld.

Het is toch wel opmerkelijk om anno 1987 een tabel als deze te lezen.

Endgame in South Africa? van Robin Cohen (waarin deze tabel op pagina 22 werd opgenomen) doet me denken aan de uitspraak van de Britse consul-generaal, Lord Cromer, die van 1883 tot 1907 over Egypte regeerde en de Egyptenaren als ‘playthings’ omschreef, dus als kinderen, die tegen eigen misvattingen dienden te worden beschermd.⁸⁹ Tot 1948 bepaalde ‘social segregation’ apartheid in Zuid-Afrika. Na 1948 achtte men een ‘more watertight system of classification’ noodzake-

89 Robin Cohen, Endgame in South Africa? The Changing Structures & Ideology of Apartheid, James Currey, Londen, 1986.

[p. 80]

lijk. Er werden kammen en potloden in het haar van inwoners van Zuid-Afrika gestoken en als het krulde werd de persoon als kleurling geclassificeerd. De Afro-Aziatische bevrijdingsoorlog van na 1945 schijnt in die dagen aan de machthebbers in Pretoria volkomen voorbij te zijn gegaan.