Memoires 1987-A

[p. 11]

Amsterdam

1 januari 1987

Amerbos

Oudejaarsavond bij Toon Quarles is steeds een avond vol fijne herinneringen, van het elkaar al meer dan veertig jaar kennen, van De Horst, van de jeugdjaren in Bosch en Duin. Als jongeman bridgede Toon met mijn grootmoeder Poslavsky tegen mijn moeder en mij. We nuttigden vanavond een door hem zelf geschoten fazant. Hij verkondigde met enige trots gisteren nog twee hazen te hebben geknuppeld in het bos. Ik zal dat nooit begrijpen en keur deze Papoeamentaliteit af. Over vrouwen zei hij: ‘Because you want to buy a glass of milk, doesn't mean you have to buy an entire cow.’

nrc Handelsblad publiceerde een foto over zuiveringsacties van het Surinaamse leger, met beenderen en schedels in het oerwoud als ‘tastbare bewijzen’. De foto's waren natuurlijk genomen door Frans van Klaveren. Het blad meldde verder:

Ook het nos Journaal deelde mee dat de betrekkingen tussen Paramaribo en Den Haag een nieuw dieptepunt hadden bereikt. Hier staat men op het standpunt dat ambassadeur Van Houten niet uit eigener beweging weg moet gaan. Ik belde na terugkeer van het logeren bij Toon en Marlene Quarles in Vught, minister Herrenberg in Suriname. ‘Laat maar uitlekken,’ zei hij, ‘dat ze natuurlijk kunnen blijven doen of er niets

[p. 12]

aan de hand is, maar in werkelijkheid hebben we er onze buik van vol. Ze denken bij jullie, die zwartjes doen toch niets, maar we hebben genoeg van die hautaine houding van Nederland.’ De brave Hans Warren kon de verleiding niet weerstaan in de Haagse Post op te merken dat de eerste twee delen van mijn Memoires ‘vernietigend’ waren ontvangen. Ik heb hem een briefje geschreven.

Er schijnt Den Haag veel aan gelegen te zijn om Klaas de Jonge incommunicado te houden in het oude gebouw van de ambassade in Pretoria. Minister Van den Broek geeft toe dat de man over vier paspoorten beschikte. Op vragen van de vvd-senatoren Van Boven en Struick van Bemmelen heeft de minister geantwoord dat er vanaf 19 juli 1985 reeds 485.000 gulden aan Klaas was gespendeerd. Een belangrijk deel van die uitgaven behelst de kosten voor bewaking door de Koninklijke Marechaussee.¹ Ik blijf bij mijn voorstel aan ambassadeur Louw dat ze dit sujet spoorslags op een vliegtuig zouden moeten zetten. Hoe gevleid ik ook ben met de nieuwjaarswens van de vicepresident van Cuba, Carlos Rafael Rodriguez, ik had liever het bericht gehad wanneer we ons boek zouden kunnen afmaken. Ook Exxon trekt zich terug uit Zuid-Afrika, wat een absoluut schandaal is. ibm, Coca Cola, Kodak en General Motors zullen ook hun belangen in dat land van de hand doen.²

Garry Wills bevestigt wat Lloyd deMause al jaren verkondigt: ‘Ronald Reagan is just as bewildered as we are, and with better cause. He was just doing what we wanted him to do, living out our fantasies. He was our amiable Rambo, a non-threatening avenger on reassuring terms with Armageddon. He would destroy the Evil Empire, yet not get us into trouble. His moral clarity not only redeemed but made irrelevant his fuzziness about reality.’³

Carel Enkelaar belde. Ook hij is verbaasd dat Zaken doen niet meer publiciteit heeft gekregen. ‘Je weet toch hoe dat gaat in Den Haag,’ zei ik. ‘Ze draaien zoiets af en schromen niet het college van hoofdredacteuren in te schakelen, waar je zelf toch alles van weet.’

‘Ja, zeker weet ik dit,’ aldus Carel. En daar blijft het verder bij. Eindelijk kan het late nos Journaal er niet meer omheen. Alle tekenen wijzen er duidelijk op dat Suriname ambassadeur Van Houten eruit gaat gooien.

1 De Telegraaf, 18 december 1986.

2 De Volkskrant, 31 december 1986.

3 Newsweek, 5 januari 1987.

[p. 13]

2 januari 1987

Vaste prik. Arnold Burlage komt vanmorgen met een nieuwe, vette kop in De Telegraaf. Joris Voorhoeve (vvd) heeft de Surinaamse nota - van minister Herrenberg - die verminderde diplomatieke betrekkingen voorstelt ‘hoogst misplaatst’ genoemd. Joris is de laatste in het vaderland die begrijpt wat er speelt. Maar Burlage voert natuurlijk juist hem op met een foto naast die van Herrenberg. ‘De machthebbers in Suriname,’ schrijft de idioot Burlage, ‘verwijten Nederland zonder juiste en harde feiten te noemen in de gebruikelijke krachtige taal nog eens steun aan terreuracties vanaf Nederlands grondgebied.’ Burlage meent dat Suriname met loze kreten Nederland van medeplichtigheid beschuldigt. Godzijdank weten ze in Suriname wel beter. Ze hebben er enige tijd over gedaan om de schofterij vanuit Nederland te onderkennen.

Amsterdam - Den Haag

Een groep van twintig jongeren heeft huisgehouden in een pension te Assen waar 54 Tamil-vluchtelingen waren geherbergd.⁴ Volgens De Telegraaf woonden er tachtig Tamils. Vreemd dat het niet vaker gebeurt.

Ik ontmoette op de Zuid-Afrikaanse ambassade de heren Christo Landman en Isak Heath. De ambassade beschikt over twee vrije tickets naar Johannesburg per jaar. Ik mag er de komende reis één van gebruiken. Dat helpt. Het is immers uitgesloten dat enige krant of ander medium mij zou uitsturen. Naast de permanente sabotage van Den Haag heb ik nu ook tegenwind ten aanzien van Zuid-Afrika: men hoort te handelen alsof dit land niet bestaat. Ze zijn gek. Bart in 't Hout van de avro schreef al dat een team naar Zuid-Afrika ‘te begrotelijk’ voor hen was. Hij loog. Ze willen niet. Bovendien maakte ik duidelijk dat we met een Zuid-Afrikaans team konden filmen.⁵ Ik heb Landman en Heath toevertrouwd dat ik een boekje over de situatie in Zuid-Afrika zou willen schrijven. Landman

4 De Volkskrant, 2 januari 1987.

5 Brief d.d. 23 december 1986.

[p. 14]

deed me uitgeleide. Hij zei dat de nieuwe ambassadeur Frank Quint naar de nieuwjaarsreceptie van Beatrix en Claus op de Dam zou gaan nog zonder zijn geloofsbrieven te hebben overhandigd. ‘De diplomatieke wereld is toch eigenlijk onzin,’ aldus de zaakgelastigde van Zuid-Afrika in Den Haag. Ik dacht: u zegt het.

De Courant/Nieuws van De Dag bracht vanmorgen de laatste sensatie van Arnold Burlage in nog grotere letters dan De Telegraaf.

Maartje van Weegen opende het nos Journaal vanavond met een toespraak van Desi Bouterse, die aangaf dat de verhouding met Nederland bezig was spaak te lopen. In navolging van De Telegraaf bracht de nos vervolgens Joris Voorhoeve in beeld, die bij hoog en laag ontkende dat Nederland iets met de sabotage van Suriname te maken had. Je moet het lef maar hebben. Weet Voorhoeve veel van wat er in de Haagse achterkamertjes: van de inlichtingendiensten bekokstoofd wordt? Ze hebben hier niet alleen ‘bruikbare journalisten’ die collaboreren met de verkeerde elementen binnen de staat, maar ook ‘bruikbare politici’ waar Voorhoeve er een van is. Ik wil graag aannemen dat hij nog altijd niet door heeft hoe de Haagse ‘rode knop’ werkt. En als hij er ooit achter komt, is hij zeker het type dat zich maar al te graag voor ‘samenwerking’ met de schurken zal lenen als hij er zelf beter van wordt, of daardoor carrière zal kunnen maken.

In nrc Handelsblad staat een vrijbrief voor schurkenstreken.⁶ Het betreft het boek: Er is niets poëtischer dan de waarheid. Het zijn gedachtes van 28 schrijvers over Multatuli, die zich een leven lang miskend zou hebben gevoeld ‘als bestuursambtenaar, als schrijver, als wijsgeer en als echtgenoot’ (in die volgorde). De vaste kliek ‘grootheden’ heeft zijn steentje bijgedragen. De kroon spant Maarten 't Hart, die Douwes Dekker ‘een door en door slecht mens’ vindt. Multatuli is in de ogen van deze Haagse mijnheer ‘een onuitstaanbare snoever, gebor-

6 NRC Handelsblad, 2 januari 1987.

[p. 15]

neerd, bekrompen en eigenwijs.’ Volgens 't Hart wist Multatuli minder ‘dan een kind wat nu van de lagere school af komt’ en meer van dergelijke onbedaarlijke typisch, zelfgenoegzame Hollandse onzin. Intussen wijdt Rob Biersma in dezelfde krant een achtkoloms artikel aan Maarten 't Hart, wat in detail behandelt wie wat over wie gezegd heeft met 't Hart als mikpunt. Hoe kunnen zij zich met dergelijke prietpraat bezighouden.

3 januari 1987

De Telegraaf schrijft in het artikel misplaatst dat Suriname van de daken schreeuwt belasterd te worden en dat Den Haag steun verleent aan de contra's van Brunswijk, ‘beschuldigingen die nergens op slaan, die niet met bewijzen worden gestaafd.’ Het is volgens deze onzinkrant Suriname dat bezig is de onderlinge betrekkingen te vertroebelen met beweringen die kant noch wal zouden raken. Je hoeft alleen maar deze dagboeknotities vanaf 1983 na te lezen om vast te kunnen stellen dat het precies andersom is.

Er kwam een nieuwjaarswens van Dewi en Karina Sukarno met de post.

Ik belde minister Herrenberg in Paramaribo. Ik vertelde hem dat nrc Handelsblad had gespeculeerd over onderlinge verschillen binnen de Surinaamse regering over de vraag of Van Houten buiten de deur moest worden gezet, en dat ik de indruk had dat zijn ambassade in Den Haag daaraan mee deed. Hij vroeg om een precisering. ‘Als Carlo Spier mij in het vliegtuig naar Amsterdam zegt scherp gekant te zijn tegen maatregelen versus Nederland, dan kan je nagaan wat hij bijvoorbeeld aan An Salomonson van nrc Handelsblad vertelt.’

‘Ik begrijp wat je bedoelt,’ aldus de minister.

Albert Mol is benoemd tot ridder in de Nederlandse Leeuw.

4 januari 1987

Ik heb voor de Haagse Post een artikel over Suriname geschreven. Ik noem Brunswijk een crimineel. Wedden dat Daan Dijksman onmiddellijk aan de telefoon hangt dat dit niet kan? Ik zond het artikel in en prompt belde Daan: ‘Ja, je artikel is wel bruikbaar, maar je gebruikt woorden als crimineel voor Brunswijk.’

‘Vind jij dan iemand die door de politie wordt gezocht vanwege een bankoverval in Saint Laurent geen misdadiger?’

‘Nou, dat kan me verder niets schelen,’ zei Daan.

‘Ja, maar wat is waar?’

[p. 16]

Jan Kikkert logeerde bij me en hoorde het telefoongesprek.

‘Hoeveel krijg je voor je artikel,’ vroeg hij.

‘Om te beginnen is er nog niet over geld gesproken. Dat doen ze nooit. Je moet er altijd om vragen.’

‘Hoeveel kostte je reis,’ vroeg Jan verder.

‘Ruim vijfduizend gulden. En ik krijg met geluk 1.500.’

Ik heb meer dan intens genoten van de video van Vladimir Horowitz' optreden in Moskou. Het publiek was compleet geroerd, zoals ik dat van de mensen daar ken. Omdat ik eerst Krystian Zimerman had gedraaid, vroeg Jan Kikkert wie het beste van de twee was. Ik legde uit dat Zimermans jonge handen technisch onvergelijkelijk superieur waren aan die van Horowitz. ‘Maar de volheid, de geacheveerdheid van de emoties achter de muziek zijn oneindig meer gelouterd, vol en onvergetelijk bij Horowitz uiteraard.’

Het is opvallend dat nieuwjaarswensen eigenlijk alleen binnenkomen van vrienden die niet ontvankelijk zijn voor de roddels van Buitenlandse Zaken, zoals van ambassadeur Diaz en zijn vrouw.

We zijn in de Oesterbar gaan eten met Jan en Babette Cremer, Cor en Anne Knulst en Pieter Knulst met diens vriendin. Ik botste met Babette over Zuid-Afrika. Anne Knulst was nog feller: ‘As long as they write in their laws that white people are better than blacks, do not defend them.’ Ook Jan Cremer zei een uitnodiging te zullen aanvaarden voor de ussr, maar zeker niet voor Zuid-Afrika. Ze begrijpen er dus helemaal niets van en verliezen zich in kreten en geklets dat nergens op slaat.

Jan vertelde trouwens in 1973 - hij was toen 33 jaar, en woonde in Londen - samen met een groep journalisten door de burgemeester van Durban in Zuid-Afrika uitgenodigd te zijn geweest. Ze kwamen in een luxueus hotel terecht en gingen 's avonds naar de bar om bier te drinken. Ze groetten een zwart meisje die tafels aan het schoonmaken was. Daarop weigerde de barkeeper hen te serveren. Jan klom daarop achter de bar en schonk zichzelf in. De barkeeper belde de politie, terwijl intussen ook andere journalisten binnen waren gekomen. De agenten arriveerden in korte kaki broeken en petten en een handgemeen brak los. Het incident deed de groep besluiten Zuid-Afrika de volgende dag weer te verlaten. Hij zou er nooit meer heen gaan. Het leek me een opbouwende gedachte een reis voor hem te regelen.

Ook al vertrok Sovjetambassadeur Romanov tien jaar geleden uit Den Haag om met pensioen te gaan, ook van hem kreeg ik een nieuwjaarsgroet.

[p. 17]

Er lag ook een kerstgroet van Hans Teengs Gerritsen, die zegt dat het weer tijd wordt samen te lunchen.

5 januari 1987

Dirk Keijer uit Hilversum belde en deelde mee dat er problemen met zijn vrouw Inge waren. Ik kon het nauwelijks geloven. Dat is een slecht voorteken.

René Mioch van de tros-televisie vroeg om introducties bij Oliver Stone en William Bast en zelfs Randy Shilts in San Francisco.

Time brengt Andrei Sacharov als een onverschrokken held, naar aanleding van zijn terugkeer naar Moskou vanuit zijn verbanningsoord Gorky.⁷ Ik ben het daar nooit mee eens geweest. Hij is gebruikt en heeft zich volgaarne laten gebruiken - daarin aangezwengeld door zijn echtgenote Elena Bonner - voor Koude Oorlogsdoeleinden onder het mom de wereldvrede en gerechtigheid te willen dienen. Of Sakharov die doeleinden heeft bereikt door zich voor de Amerikaanse anti-ussr propagandamachine te laten inzetten, zal de geschiedenis uitwijzen. Ik lunch, op mijn uitnodiging, met Erik Jurgens en Aart van der Want in het Hilton. Erik had de correspondentie met Pannenborg van Philips en Alexander King van de Club van Rome meegebracht. Er is vanuit Den Haag weer schandalig geroddeld om mijn betrekkingen met de opvolgers van Aurelio Peccei van de Club van Rome voorgoed te verpesten.

Een hoofdartikel in het Algemeen Dagblad doet je afvragen wie in hemelsnaam de onzin over Suriname op die redactie bijeenschraapt. ‘Zeker is wel dat het bewind, erger dan de afgelopen jaren, worstelt met de weelde van “vrij land” te beheersen, een

7 Time, 29 december 1986.

[p. 18]

land dat zichzelf bestuurt zonder inmenging van buitenaf: zonder bevoogding, zoals in het koloniale verleden.’ Wat een smerig geschrijf. Ze doen niet anders vanuit Nederland dan inmengen en bevoogden. En om nog een potje verder te stoken, zet een anonieme verslaggever op de voorpagina van het Algemeen Dagblad:

Suriname werd in 1975 ‘vrij’. In 1980 onderging de samenleving een omwenteling op zoek naar ‘een eigen gezicht’ voor een gecompliceerde combinatie van onderdanen bestaande uit Creolen, Javanen, Hindoestanen, Indianen, bosnegers en noem maar op. De belerende toon vanuit de redactieburelen in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam is in dit verband gewoon belachelijk. Alsof dit koninkrijkje op een achternamiddag van de geschiedenis in elkaar geflanst werd. Het lijkt wel of de Hollandse heren er genoegen in scheppen Suriname de grond in te schrijven. Iets dergelijks gebeurde met Indonesië, zeker voor de periode dat aartsvijand nummer één, Sukarno, er de dienst uitmaakte. Nu is Bouterse de kwaaie pier. Ze weten niet waar ze over spreken. Ook minister Van den Broek wijst alle Surinaamse verwijten van de hand en zegt ambassadeur Van Houten in Paramaribo te zullen handhaven.

Wim Klinkenberg zegt me dat de nieuwe voorzitter van de journalistenvereniging, Herman van den Akker - met wie ik op het Baarns Lyceum heb gezeten - een gesprek met me wil hebben over de laatste stunt van Buitenlandse Zaken in Pretoria en het over mij kwaadspreken bij onder anderen Rinus Wijnbeek, nog voordat ik zelf was gearriveerd. ‘Ja, ik heb het gevoel dat onze nieuwe voorzitter nog steeds een vriend van je is,’ aldus Wim. Dat zou me kunnen helpen.

Ronald Gase belde dat hij André Spoor een pittige brief had geschreven omdat het stuk over oud-ambassadeur Boon nu al maanden is blijven liggen en Spoor verder geen enkele brief van Gase beantwoordde. Het verbaast me nauwelijks.

6 januari 1987

Een vervelende dag met veel verloren tijd. Ik heb een uur met

[p. 19]

Henk Meier van het Nieuwsblad van het Noorden bij Keijzer gezeten. Dat heet dan een paginagroot interview voor zijn krant.⁸ Ik ben bij advocaat Leo Spigt gaan praten om te zien of hij een procedure wil starten tegen de staat vanwege het verspreiden van roddels over mij. No cure no pay kan bij zijn kantoor niet, maar hij wil wel een vriendenprijsje voor de nvj calculeren. Hij ziet uitstekende mogelijkheden. Na de lunch een tweede sessie met Henk Meier. Ik moet hem eigenlijk helemaal niet.

Er is een brief van André Spoor gekomen, misschien zelfs eerder bij mij dan bij Gase. Zoals hij het voorstelt dat het met Den Alerdinck zou zijn gegaan, is het dus niet. Ik denk dat Spoor waarschijnlijk echt denkt dat ik drie jaar lang 50.000 gulden ben misgelopen door eigen toedoen en niet omdat, de in zijn ogen keurige, Frans Lurvink advocaat Slager inschakelde om na te gaan hoe hij zonder enige vergoeding al mijn internationale contacten in de wacht kon slepen. Spoors brief is geschreven vanuit de optiek dat de breuk met Lurvink, eerst met Enkelaar en daarna met mij (want hij had mij nog nodig voor de contacten in Moskou), aan Enkelaar en mij heeft gelegen. Maar André vergeet dat ik nauwkeurig heb bijgehouden wat er wel gebeurde. Ik heb de gebeurtenissen niet alleen maar verkeerd in mijn hoofd, zoals hij schrijft, maar meedogenloos op papier. Als Spoor spreekt over conflicten die mijn levensweg zouden hebben geteisterd, dan haal je de crooks er zo uit. Bovendien ben ik niet een reeks keren gehuwd en heb ik geen spoor van kinderen achtergelaten. Over eerlijk door het leven gaan en waarheid gesproken. Ik heb Spoor meteen een antwoord geschreven.⁹

Ron Abram schreef me naar aanleiding van mijn antwoord op de beledigende brief van een lezer in zijn krant, dat ik een fascist zou zijn omdat ik het voor Zuid-Afrika had opgenomen tegen Sonja Barend en Conny Braam, dat hij bleef bij zijn standpunt dat een reactie niet langer dan 100 woorden mag zijn. Wim Pretorius van het Zuid-Afrikaanse reisbureau Satour belde op dat ze mij een avis-auto aanbieden plus een belangrijke korting in Sun Hotels. Ik kon merken dat hij blij was me dit te kunnen meedelen.

De door Ronald Reagan uitgezonden misdadigers, ook wel Contra's genoemd, hebben in 1986 niet minder dan 2.247 soldaten van Nicaragua gedood, en 3.159 gewond.

8 Nieuwsblad van het Noorden, 10 januari 1987. Het interview is terug te lezen op www.delpher.nl.

9 Zie bijlage 1.

[p. 20]

7 januari 1987

Josje Hagers komt met de kop indrukwekkende balans van een bijzonder huwelijk en herdenkt op een hele pagina het vijftigjarige huwelijksfeest van Juliana en Bernhard. Het toppunt van schijnheiligheid als je weet hoe Josje werkelijk over de hele zaak denkt. ‘Tijdens haar regeerperiode nam koningin Juliana een stapel wetsvoorstellen, Koninklijke Besluiten en correspondentie door hoger dan de Utrechtse dom van 115 meter,’ aldus Josje. ‘Volgens chef-kok H. Foks van paleis Soestdijk,’ meldt Hagers, ‘is de koninklijke familie vaak eenvoudiger dan het hofpersoneel.’ Collega Hagers heeft kennelijk eieren voor haar geld gekozen.

Mijn antwoord op de beschuldiging een fascist te zijn is in het Algemeen Dagblad verschenen:

Dijksman heeft van alles geschrapt in mijn artikel over Suriname om het ‘leesbaarder’ te maken. In werkelijkheid censureren redacteuren wat niet in hun kraam te pas komt, of wat ze denken dat de lezers liever niet onder ogen krijgen omdat het teveel in strijd is met wat ze zelf over Suriname en Bouterse

[p. 21]

denken. Dat valt allemaal onder ‘objectieve voorlichting’, precies als vroeger met Indonesië en noem maar op. Zelfs de woorden van ambassadeur Henk Heidweiller, ‘we moeten Nederland politiek ver van ons houden,’ zijn weggepoetst door ‘Suriname-expert’ Dijksman.¹⁰

Het Parool beweert dat Brunswijk binnenkort over zware wapens zal gaan beschikken. Althans, dit schijnt de man te hebben doorgebeld aan advocaat André Haakmat.

Ik had een ontmoeting bij de nvj met Herman van den Akker, Hans Verploeg en Hendrik van Niftrik. Ze hadden 25 minuten uitgetrokken om mijn zaak tegen Buitenlandse Zaken, die over een periode van dertig jaar gaat, te bespreken. Toen we het hadden over de reacties op mijn optreden bij Sonja op maandag, wees ik erop dat het Algemeen Dagblad me een fascist had genoemd, maar dat Boom veel positiever had gereageerd. Ze trokken onmiddellijk gezamenlijk van leer tegen Boom Pers die ultra rechts zou zijn, en waar men voortdurend Wim Klinkenberg en de nvj neerzette als ultra links. In ieder geval is de nvj bereid aan Buitenlandse Zaken het incident bij Rinus Wijnbeek in Pretoria te melden, namelijk dat ik door de ambassade ‘een gevaarlijke communist’ ben genoemd. Ze wilden weten of de ambassade uit eigen beweging Wijnbeek inlichtte, hoe dat gegaan was, per telefoon (ongevraagd) of op een cocktail party en wat exact de formulering van de beschuldiging was.

10 Zie bijlage 2.

8 januari 1987

Maastricht - Amsterdam

Sietse van der Hoek schrijft over mijn artikel in de Haagse Post: ‘De malloot Willem Oltmans mag opnieuw een stukje in de hp schrijven, als dat Desi Bouterse genoeg heeft van Nederland. “Dat verzekerde hij me afgelopen week in Paramaribo”.’ Alsof die zin zou weergeven wat ik berichtte.

Gisteravond gaf ik op verzoek van de Studenten- en Jongerenvereniging voor Internationale Betrekkingen een lezing in een collegezaal van het gebouw In den Nieuwenhof van de Rijksuniversiteit Limburg. Peter van der Hijden haalde me van het station. Hij heeft rechten gestudeerd. Ik heb eerst in Hotel de l'Empereur mijn bagage op de kamer gezet. Voor de oorlog stopten we hier altijd als we met de auto naar Zwitserland reden om broer Hendrik naar het Prinses Beatrix Lyceum in Flims te brengen. Herinneringen dus.

[p. 22]

Ik had avondeten met een paar studenten in een restaurant. Er was één jongen, Thom Lenz, vierdejaars medicijnen uit Bergen, die op mijn radar kwam. Ik vroeg of hij aan muziek deed. Hij had zelfs een piano mee uit Bergen naar Maastricht genomen. Hij was de penningmeester en voerde het hoogste woord. De lezing verliep wel redelijk, over Zaken doen, Zuid-Afrika, Bouterse, alles waar ik mee bezig ben. Met vragen erbij duurde de bijeenkomst van 20:00 tot 22:30 uur.

Zowel Lev Tolstoj als zijn vrouw Sophia Behrs hield een dagboek bij. ‘If he is such a monster in his wife's diaries, how does he appear in his own,’ aldus het knipsel uit The New York Times dat ik in mijn dagboek aantref. ‘I fell in love with men before I had any idea of the possibility of pederasty. Even when I knew about it the idea of the possibility of a coïtus never occurred to me.’ (...) ‘My love for Islavin spoilt the whole eight months of my life in Petersburg. I never bothered about anything else but how to please him.’ En: ‘I shall never forget the night I was travelling with Dyakov from Pirogovo, and, wrapped up under a travelling rug, I wanted to kiss him and cry. There was sensuality in that feeling. My imagination never painted any lubricious pictures. I have a terrible aversion to all that.’ Dit is een passage die ik zelf geschreven zou kunnen hebben.

Marguerite Yourcenar rakelt de affaire Yukio Mishima nog eens op, die in 1970 op een voor ons afschuwelijke manier zijn leven beëindigde. Ik wist niet dat hij door zijn grootmoeder was opgevoed. ‘At the age of eight I had a sixty year old lover,’ zei hij later. Oma was de achterkleindochter van een daimyo (prins). ‘The imprisoned child slept in his grandmother's room, was witness to her nervous breakdowns, learned very young how to dress her sores, accompanied her to the lavatory, wore the girl's dresses which on a whim she sometimes had him put on and was sent by her to the ritual spectacle of No, as well as the melodramatic and bloodthirsty Kabuki, which he was later to emulate. This fey spirit no doubt planted in him the seeds of madness once deemed necessary for genius.’¹¹ Ik zou Confessions of a Mask van Mishima willen lezen. Heerlijke titel.

Minister Herrenberg gaf me het telefoonnummer van Michel Aboikoni in Zeist, de zoon van de hoog bejaarde granman die laatst door een cordon vaderlandse journalisten werd gebruikt om anti-Bouterse uitspraken aan hem te ontlokken. Michel

11 The New York Times, 2 november 1986.

[p. 23]

moet zo snel mogelijk naar Suriname komen. Desi Bouterse wil met hem spreken. Ik ontmoet Michel morgen.

Eduard kwam vanmiddag naar Amerbos. Ik was weer helemaal van de kaart. Hij zag er absoluut zalig uit in jeans, Armani sweater, de leren riem die ik uit Polen voor hem meebracht en voor het eerst het horloge met twee uurwerken dat ik aan een reis overhield. Hij bleef eten en ging pas de tweede helft van de avond naar huis, want hij heeft morgen om 06:00 uur een vlucht. Ik werd weer helemaal naar van het afscheid.

9 januari 1987

Intussen meldde nrc Handelsblad dat Bouterse ‘met hulp van huurlingen’ een grootscheeps offensief zou beginnen - althans, volgens de fameuze Frans van Klaveren. Er is natuurlijk geen woord van waar.

Thomas Hamilton is overleden. Hij werkte 35 jaar voor The New York Times op het hoofdkwartier van de vn. Ik heb hem uitstekend gekend en menigmaal met hem samengewerkt. Hij trok zich nooit iets aan van geroddel van Nederlandse diplomaten over mij.

[p. 24]

Amsterdam - Den Haag

Hoe over het bezoekje van Eduard te schrijven? Ik voelde me opnieuw compleet tot hem aangetrokken, maar behalve elkaar omhelzen liet hij me geen stap dichter tot hem toe. Hierdoor begon ik toch geleidelijk aan af te knappen en de sfeer veranderde ongemerkt omdat ik me begon af te wenden. Ik herinner me wel dat ik op een gegeven moment tranen in mijn ogen kreeg door de onzichtbare afstand tussen ons en dan lees ik weer zoveel onbestemds in zijn ogen, ook angst en onzekerheid. Dan voel ik me ogenblikkelijk schuldig. Ik zei tegen hem niet te weten waarom ik het deze keer zo naar vond vier weken naar Zuid-Afrika te gaan en hem achter te laten. En dan denk ik altijd: eens zal ons laatste afscheid zijn.

Van Niftrik heeft namens de nvj aan minister Hans van den Broek geschreven over de sabotage van mijn werk in Zuid-Afrika door de ambassade in Pretoria. Het is een brief zonder werkelijke inhoud. Ik begrijp niet dat een zogenaamde vakorganisatie een dergelijk slap lulverhaal laat uitgaan.¹² Daar zit Hans Verploeg achter, die ik in mijn gevecht tegen de staat voor geen cent vertrouw.

De notoire Burlage zag weer eens kans een gigantische kop in De Telegraaf te krijgen ter verdere opruiing van de goegemeente tegen Desi Bouterse.

Even verdacht vind ik de serie branden bij Makro-vestigingen van de shv (Steenkolen Handels Vereeniging), zoals nu weer in Nuth in Limburg. De media richten hun pijlen op de RaRa-beweging (Revolutionaire Anti-Racistische Actie) maar mij zou het niets verbazen wanneer eens zou uitkomen dat hier

12 Zie bijlage 3.

[p. 25]

geheel andere krachten tegen Zuid-Afrika aan het werk zijn. Ik bracht een kort bezoek aan Isak Heath op de Zuid-Afrikaanse ambassade. Hij woonde gisteravond een ontvangst van minister Van den Broek voor 800 diplomaten bij. Toen Heath tegen een Indonesische diplomaat zei Zuid-Afrika te vertegenwoordigen, wendde de man zich gedegouteerd van hem af. Moet je nagaan wat voor regime deze Indonesiër zelf vertegenwoordigt: een coupgeneraal met miljoenen doden op zijn geweten. Ik ontmoette Ton in 't Veld, de opkomende man bij Panorama, die ik een koude kikker vond. Ik stelde een vaste column voor, maar daar was hij tegen. ‘Waarom? Dries van Agt wordt Europees ambassadeur in Tokio. Dat is compleet van de gekke. Een kind om een boodschap sturen. Daar zou ik nou eens een column aan willen wijden.’ Hij was niet te vermurwen. Het wordt niets met Panorama.

Marshall Goldman vraagt zich in The New York Times af, hoe ver Gorbatsjov kan gaan zonder een tegenreactie uit te lokken van de conservatieven binnen de partij en de kgb.¹³ ‘There is no question that he is a bold leader, but so was Nikita Khrushchev. If he is to avoid Mr. Khrushchev's fate, Mr. Gorbachev must be able to show, and relatively quickly, that his gamble will pay off - that unleashing the country's intellectuals will bring economic and technological growth and not political chaos.’ Ik denk dat Goldman de spijker op de kop slaat. Het is betrekkelijk eenvoudig om de deur van de kooi van Sakharov open te zetten, maar het opensluizen van Sovjet minds is een uiterst precaire operatie. Als de geest eenmaal uit de fles is...

13 The New York Times, 7 januari 1987. Marshall Goldman was directeur van het Onderzoekscentrum voor Rusland aan Harvard. Ik heb hem in 1979 ontmoet en geïnterviewd.

10 januari 1987

Ik kreeg een hartverwarmende brief van Frans Kellendonk.¹⁴ Cecile van Lennep belde uit Vorden om me een goede reis te wensen. ‘Ik ben intens jaloers op je,’ zei ze, want Zuid-Afrika is voor haar altijd het liefste land ter wereld gebleven.

Er kwam ook een expresbrief van Peter. Hij is per auto naar Kaapstad vertrokken - met Edwin natuurlijk - en de sleutel van hun flat ligt voorhanden bij de conciërge.

Zwitserland gaat Suriname twee Pilatus pc-7 verkenningstoestellen leveren, die gemakkelijk zijn om te bouwen voor gevechtsdoeleinden.¹⁵ Hier was Theo ook mee bezig. Ik vraag me af of ze dit nu via hem tot stand hebben gebracht.

14 Zie bijlage 4.

15 De Telegraaf, 10 januari 1987.

[p. 26]

Klaas de Jonge heeft in Pretoria anc-propagandamateriaal voor zijn ramen gehangen, tot ergernis van de autoriteiten. De Telegraaf waarschuwt de door Den Haag geautoriseerde wapensmokkelaar dat indien door zijn gedrag en provocaties Zuid-Afrika de diplomatieke onschendbaarheid van het gebouw zou opheffen en hem alsnog zou arresteren, hij dit aan zichzelf te danken heeft.

Eduardus Halim heeft van de directeur van de Juilliard School of Music een brief gekregen dat hij dit jaar de winnaar is van de Petschek Piano Debut Award. Hij gaat in april een belangrijk recital in de Alice Tully Hall in New York geven. Ik heb steeds geweten dat deze jongen het heel ver zal brengen.

Precies zoals ik verwacht had, schreef Elly Wempe, de Suriname binnengesmokkelde onderwijzeres uit Curaçao die optrad als correspondente voor de Volkskrant, terug op de Antillen prompt een artikel dat Suriname een politiestaat was. De stakker weet dus niet wat een politiestaat is - en premier Radhakishun zou een dronkenlap zijn.

Intussen heeft Carlo Spier een schrijven overhandigd op Buitenlandse Zaken dat ambassadeur Van Houten Suriname op 27 januari zal moeten verlaten. Prima. Het werd tijd. Alle Haagse blunders uit de jaren 1945-1962 ten aanzien van Sukarno en Indonesië worden immers herhaald in Suriname.

Bally Berrenstein van de Surinaamse ambassade stuurde mijn ontmoeting met Michel Aboikoni in de war, die voor niets op mij had zitten wachten. Toen ik hem later telefonisch thuis bereikte, bood hij aan alsnog in de auto te stappen en naar Amerbos te komen. Het zou een unieke avond worden.

Michel was opgeleid om later zijn vader te kunnen opvolgen als granman. Hij was echter naar Nederland gegaan en is hier nu al meer dan vijftien jaar met zijn vrouw en vijf kinderen. Hij zou er nog vijf kinderen bij willen hebben. Hij heeft bij de landmacht gediend en studeert momenteel criminologie. Hij wil nog vier jaar verder studeren. Hij heeft ernaast een baan en verdient 4.705 gulden per maand.

Hij bevestigde dat granman Aboikoni en Desi Bouterse juist altijd erg close waren. ‘Laat die jongen komen,’ zei zijn vader vroeger. Desi zat dan avonden lang aan zijn bed en luisterde. Desi sliep bij de Aboikoni's op de grond. ‘De fout die mijnheer Bouterse nu heeft gemaakt, is dat hij is gaan bombarderen zonder eerst de granmans naar Paramaribo te hebben gehaald. Wat nu is gebeurd, staat gelijk aan een oorlogsverklaring aan de granmans.’

Michel - in de veertig - is een beauty. Ik had een veel oudere

[p. 27]

man verwacht en viel ongeveer flauw toen ik de deur opendeed en hem in zijn donkergroene legerbroek en een sweater zag staan. Ik bracht meteen telefonisch contact tot stand tussen hem en minister Herrenberg. Hij sprak respectvol tegen Henk en vertelde zakelijk en direct zijn levensverhaal. Hij vertelde hoe hij vele weken in Paramaribo op een afspraak met Desi had gewacht en uiteindelijk onverrichter zake naar het bos was teruggekeerd. Herrenberg wilde per se dat Michel naar Paramaribo zou gaan. Via de ambassade zou zijn reis in orde worden gemaakt. Hij zou voor twee maanden afwezigheid in Nederland gecompenseerd worden door Suriname met 9.000 gulden. Hij wilde weten waar hij zou wonen als hij in Suriname was.

‘Ik heb geen boshut in de stad,’ zei hij met droge humor.

11 januari 1987

Michel legde het verschil uit tussen Aucaners en Saramaccaners, waar hij toe behoort. ‘Aucaners zijn fanatiek. Die hebben een mening en paffen meteen en dan zien ze later wel wat er verder gebeurt. De Saramaccaner gaat eerst nadenken over de zaak en haar consequenties en zal dan pas besluiten te handelen of niet.’ Hij betwijfelt of het nog tot een topconferentie van de bosnegers zal komen, zoals Bouterse en Herrenberg op het oog schijnen te hebben. ‘Ik wil niet in een politiek geschil verwikkeld raken,’ zei hij.

Amsterdam - Johannesburg

Eduard kwam al vroeg naar Amerbos. Hij hielp me inpakken. Ik was hem erg dankbaar dat hij me naar Schiphol wegbracht. Willie Gretton, manager voor de Benelux van de Suid-Afrikaanse Lugdiens deed me uitgeleide. We hebben nog zitten praten. Hij was het met me eens dat de zaak Klaas de Jonge het beste zo snel mogelijk zou moeten worden opgelost, en wel door de man op een vliegtuig te zetten. Wim Klinkenberg was op het vliegveld, want zijn vrouw vertrok naar Joegoslavië. Ook hij vond dat ik moest proberen De Jonge uitgewezen te krijgen, misschien via Jan du Plessis in Pretoria, die een direct lijntje naar president Botha heeft.

Ik lees in het vliegtuig wat oude artikelen. Michael Gazzaniga, professor in psychologie en neurologie aan Cornell University schreef: ‘Believing is what we humans do best. Beliefs are central to the human experience, yet until recently the topic of how beliefs are formed and why we are so committed to them has been a topic more for philosophers and novelists than for laboratory scientists.’ Er zijn studies verricht hoe ‘two separate

[p. 28]

mental systems - in the left and in the right brain - interact’ bij zogenaamde ‘split-brain patients’. Dan voert Gazzaniga een psychologisch mechanisme op, ontdekt door Leon Festinger, dat cognitieve dissonantie wordt genoemd. De theorie van cognitieve dissonantie houdt in ‘that because people cannot live in a state of conflict between a belief and something they have done, something has to give: what gives is usually the belief.’ Vraagtekens. Rome is tegen abortus. Geef je het geloof in de rooms-katholieke kerk op omdat je met je vrouw een abortus overeenkwam? Ik zie het verband niet tussen iets doen, handelen en geloven. Gazzaniga herleidt alles tot het feit dat een ‘brain is a modular organization: it is organized into relatively independent functioning units that work in parallel ways. Furthermore, these modules frequently operate apart from our conscious verbal selves.’ Hij erkent overigens dat ‘we develop “beliefs” about the nature of the Self, which become more multidimensional the more diverse the mental modules are in their behavior.’ En dan belandt hij bij vooroordelen. ‘Prejudices can be learned at mother's knee, through newspapers or television and in various other ways.’ Gazzaniga gaat dan verder voorbij aan de codering van hersenen in de jonge jaren waardoor opvattingen en ‘geloven’ ontstaan die later niet meer zijn weg te branden, een onderwerp waar ik al vele jaren over discussieer met Delgado.¹⁶

16 Psychology Today, november 1985.