Memoires 1986-B

[p. 126]

Amsterdam

4 september 1986

Amerbos

Het eerst wat me op Schiphol onder ogen kwam, was de voorpagina van De Telegraaf over hoe in Albina, na urenlange gevechten met de guerrilla's van Brunswijk, de plaatselijke kazerne in brand was geschoten. Geschreven door Arnold Burlage natuurlijk.

Alle bladen doen aan de hetze mee. Het Parool had deze kop:

en ook het nrc Handelsblad deed een duit in het zakje:

Krantenlezers in Nederland krijgen zo de indruk dat Suriname in brand staat, en natuurlijk is voor iedereen Desi Bouterse de

[p. 127]

kwaaie pier. Ik blijf van mening dat hij wel een goede kans maakt alle ellende te overleven, en er uiteindelijk toch iets van te maken. Ik denk natuurlijk wel eens: zou hij het wel kunnen? Want vooral hoe hij Harvey Naarendorp op volkomen ondeugdelijke gronden aan de kant had geschoven, doet me toch wel aan hem twijfelen.

Ik had er geen benul van dat er al 1.500 satellieten rond onze planeet suizen. In februari lanceerden de Sovjets de mir, hun derde generatie ruimtestation. De Amerikanen maken zich nu zorgen dat ze achterliggen.¹¹⁹

Corazon Aquino, de president van de Filippijnen, heeft tijdens haar bezoek aan Indonesië van die fijne mijnheer Suharto te horen gekregen dat zij er beter aan zou doen ‘het communisme in haar land uit te roeien voor het te sterk wordt’.¹²⁰ De man die volgens conservatieve berekeningen het uitmoorden van één miljoen Indonesiërs in 1965 en 1966 op zijn conto heeft staan, ging er zelfs prat op en wees zijn bezoekster op zijn jarenlange ‘ervaring’ op dit gebied. De man is totaal schaamteloos, wat in fundamentele strijd is met de Indonesische adat.

Ook rond Libië is weer van alles gebeurd. De commandant van de navo, de Amerikaanse generaal Bernard Rogers heeft Khadaffi weer met zijn beruchte b-52 bommenwerpers gedreigd. Vernon Walters is door Reagan opnieuw naar West-Europa gestuurd om ‘de bondgenoten’ de sancties tegen Libië te laten opvoeren en vooral geen olieproducten van dat land te kopen. President Hafez al-Assad van Syrië is juist naar Tripoli gereisd om te beloven dat agressie tegen Libië in Damascus zal worden geïnterpreteerd als agressie tegen Syrië.¹²¹

Op 30 augustus is de correspondent in Moskou voor U.S. News & World Report, Nicholas Daniloff gearresteerd op het moment dat hij een pakketje in ontvangst nam van een Russische kennis, dat twee kaarten bevatte waar top secret op stond. Washington staat op zijn kop.¹²² Op 31 augustus werd uit Moskou bericht dat de kgb de Amerikaan Nicholas Daniloff van spionage-activiteiten heeft beticht.¹²³ Het verbaast me allerminst. Ik ken mijn pappenheimers.

In Finland is oud-president Urho Kekkonen overleden. Ik heb die man in Helsinki geïnterviewd en bewaar prettige herinneringen aan hem.¹²⁴

119 Newsweek, 1 september 1986

120 NRC Handelsblad, 26 augustus 1986.

121 The New York Times, 27 augustus 1986, Ishan Hijazi.

122 The New York Times, 30 augustus 1986, Philip Taubman.

123 The New York Times, 1 september 1986, Philip Taubman.

124 Zie Memoires 1975-1976.

[p. 128]

Henk Herrenberg heeft op de conferentie van niet-gebonden landen in Harare gevraagd om de Nederlandse inmenging in Suriname te veroordelen. Op een persconferentie viel hij het Nederlandse beleid en de steun voor Brunswijk, fel aan. Mijns inziens volkomen terecht.

5 september 1986

John Drieskens gaf de hele band van zijn gesprek met Bouterse aan Bottse van Radio stad, een aartscontra. Ze mogen er tien minuten van uitzenden. Ik vroeg Drieskens of hij gek was geworden. ‘Stel je voor dat ik na tientallen banden met Georgii Arbatov in Moskou te hebben opgenomen, die zo maar zou afgeven aan een radiostation!’ Ik voegde eraan toe: ‘Als Desi ooit iets overkomt, zou je anderhalf uur exclusief gesprek met hem op de band hebben staan. Nu geef je de hele bups zo maar mee, en je begrijpt dat ze de andere 80 minuten ook allang hebben gekopieerd.’ Maar nee, hij had slechts aan publiciteit voor het komende artikel gedacht. Ik vind het achteraf afschuwelijk dat ik met die man in zee moest gaan om die 10.000 gulden in de wacht te slepen om op eigen kracht naar Suriname te kunnen gaan.

Drieskens vertelde tegen het Haarlems Dagblad te hebben gezegd Bouterse een aardige man te vinden. Hij werd er meteen over aangevallen. We kennen die Nederlandse fratsen. Precies zo ging het met Sukarno.

De drukproef van mijn boek Zaken doen is gearriveerd. Niet best. Er moet nog veel aan gebeuren. Ik zal zelf een namenregister maken.

6 september 1986

Theo belde dat hij een slijmtelex van Atta Mungra, president-directeur van Surinam Airways had gekregen. Hij zal me een aantal documenten sturen om me te laten zien wat hij al in het belang van de slm had ondernomen.

Henk de Mari belde. Hij wilde alles weten over Suriname. ‘Beschouw het maar als een investering. Ik ga toch op 1 januari met pensioen.’ Ik piekerde er niet over en vertelde hem niets.

Volgens nrc Handelsblad heeft Suriname voor het eerst een helikopter ingezet in de strijd tegen Brunswijk. Maar het toestel scheen al vrijwel meteen onherstelbaar beschadigd te zijn en staat weer aan de grond. Wat hebben ze nu weer uitgespookt?

Het gesprek van Ria Bremer met prins Claus voor de avro be-

[p. 129]

vestigt in grote lijnen wat ik in mijn boekje over hem heb geschreven.¹²⁵

HILVERSUM - Voor prins Claus is de monarchie niet iets ‘dat voor de eeuwigheid is vastgesteld vanuit een soort onveranderlijke wetmatigheid’.
Dat zegt hij in een interview met Ria Bremer, dat de avro morgenavond ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag uitzendt. De Rijksvoorlichtingsdienst verbood de avro het interview van te voren aan journalisten te laten zien.
‘Voor mij is in wezen de staatsvorm, of die republiek is of monarchie, niet van zoveel belang. Van wezenlijk belang is het behoud van de waarden die in een land als Nederland hoog gehouden moeten worden. Mensenrechten, democratische rechten, de hele democratische besluitvorming, de mondigheid van de burger en ook het recht aan deze mondigheid vorm, inhoud en uitdrukking te geven. Dat zijn eigenlijk waarden die voor mij veel belangrijker zijn en waarvoor ik wel op de barricaden zou gaan. Ik zou als ik nog de kracht heb - ik hoop niet dat het ooit nodig zal zijn - maar voor dit soort dingen zou ik mij altijd willen inzetten.’
Prins Claus erkent dat hij de persoonlijke consequenties van een huwelijk met een kroonprinses destijds niet goed heeft ingeschat.
‘Ik had geen idee wat een monarchie inhield. Ik heb een tijdlang gedacht: ik zit nu in de Duitse diplomatieke dienst, misschien kan ik een post op een Nederlandse ambassade krijgen en dan gaan we ergens naar Afrika of naar Zuid-Amerika. Nou ja, een beetje naïef. Wat het betekent om de hele tijd in een glazen huis te zitten, min of meer dan, dat gevoel, dat kun je ook niet inschatten. Het is veel moeilijker dan ik had gedacht dat het zou zijn.’
Over zijn psychische problemen, waarvoor hij enige tijd in een Zwitserse kliniek is behandeld, antwoordde hij op vragen van Ria Bremer: ‘Als je onder pijn verstaat lichamelijke pijn, had ik geen pijn, maar wel, als u het zo wilt omschrijven, zielepijn. Pas nadat ik hersteld was, heb ik beseft hoeveel mensen in onze samenleving dat ook hebben doorgemaakt en er ook doorheen zijn gekomen. Maar ik besef ook dat er mensen in onze samenleving zijn die er nu nog onder lijden en naar hen gaat mijn bijzondere sympathie uit, omdat ik wéét wat het betekent. Het is het meest verschrikkelijke wat een mens kan overkomen.’

Ik belde John van Haagen. ‘Journalisten vallen je aan omdat je niet tot hen behoort. Jij hebt een geheel eigen stijl en ethiek. Ze vallen je ook niet aan op onwaarheid of feiten. Ze vallen je aan en bewijzen dat ze voor broodheren schrijven.’

In 1975 las ik Edmund Wilsons dagboeknotities The Twenties. Nu zijn The Fifties verschenen. Dat wil zeggen: Leon Edel heeft Wilsons dagboeken en notities over die periode in een boek van 663 pagina's samengevat.

Joseph Frank werkt aan een vijfdelige biografie van Dostojevski. Het derde deel, 1860-1865, is zojuist verschenen.¹²⁶ Van 1850 tot 1859 heeft Dostojevski in gevangenschap in Siberië doorgebracht; een periode die zijn ontwikkeling als mens, schrijver en denker gunstig had beïnvloed. In Siberië veran-

125 NRC Handelsblad, 5 september 1986.

126 Joseph Frank, Dostoevsky: The Stir of Liberation, 1860-1865, Princeton University Press, Princeton, 1986

[p. 130]

derde hij van ‘a hypersensitive prima donna flushed with overnight literary success into a serious and confident artist’. Dostojevski's ervaringen in Siberië ‘haunted him for the rest of his life and provided an inexhaustible stock of material that both inspired and terrified him’. Dostojevski is de Alexander Solzjenitsyn van de negentiende eeuw. Tsaar Nicholas i verleende Dostojevski gratie van executie ‘on charges of conspiracy’. Solzjenitsyn werd uitgewezen, waarna hij in de Verenigde Staten terechtkwam.¹²⁷

127 The New York Times, 31 augustus 1986, Harlow Robinson.

7 september 1986

Ik heb Lex Poslavsky aan de telefoon gevraagd of hij het avro-gesprek met Claus had gezien. Tegen het einde was hij weggelopen. ‘Het was een karikatuur van een middelbare ambtenaar. Wanneer hij een cliché in de buurt had, sleepte hij het erbij. Geen enkele originele gedachte. Ik zou er vergif op durven in te nemen, dat Willem Alexander beslist geen halfbroertje heeft in Parijs. Dat is natuurlijk ook wat Beatrix in Claus heeft aangetrokken, die volstrekte voorspelbaarheid. Bij Claus weet je een maand van te voren hoe laat hij zijn sokken zal uittrekken en dat hij met zijn linkersok begint.’

Toen ik opmerkte dat Claus grotendeels van zijn ziekte genezen leek, antwoordde Lex dat dit soort gevallen - behoudens sommige uitzonderingen - al sinds hij tot psychiater werd opgeleid doorgaans te genezen was. Ook vroeg ik hem of hij het artikel had ontvangen over Freud senior, die zijn zoon zou hebben verkracht. ‘Wim, bespaar je de moeite om mij riool-schrijverij door te sturen.’¹²⁸

Een PanAm Boeing 747 met 398 personen aan boord is in Karachi gekaapt.¹²⁹ Tijdens een schietpartij en het ontploffen van granaten zijn vijftien mensen om het leven gekomen en vele gewond. Twee van de kapers werden gedood door Pakistaanse commando's, twee andere werden gevangen genomen. De aanslag van gisteren in Karachi werd vandaag gevolgd door een aanslag op een Joodse synagoge in Istanboel waarbij 21 personen om het leven zijn gekomen.¹³⁰ De terroristen kwamen binnen, vermomd als fotografen. Onder de doden waren zeven rabbi's. Aangezien Washington de pik heeft op Khadaffi, ben ik benieuwd hoe ze het zullen draaien om Libië de schuld te geven. De Amerikanen noemden de Vietcong ook terroristen.

128 Psychology Today, augustus 1986, Alan Elms.

129 The New York Times, 6 september 1986, Steven Weisman.

130 The New York Times, 7 september 1986, Henry Kamm.

[p. 131]

Het was een wel heel dure les - 56.000 Amerikanen moesten sneuvelen - om te leren inzien dat de Vietcong vrijheidsstrijders waren. Hetzelfde geldt voor het Nabije Oosten. Wanneer zullen ze dat erkennen?

Het doet me denken aan de misdadige praatjes van de vertrekkende Amerikaanse ambassadeur in Den Haag, de vlerk Paul Bremer, in gesprek met Jan Gerritsen van nrc Handelsblad. Wat was de kop van het gesprek: dreigen met geweld is essentieel voor een effectieve diplomatie. De idioot haalt alles door elkaar. ‘Het gebruik van geweld is op zichzelf niet immoreel. Het gewelddadig verzet tegen de Duitse invasie in 1940 was een moreel gerechtvaardigd gebruik van geweld.’¹³¹ Jan Gerritsen spreekt niets tegen. Zoals Hitler Nederland bezette, zo hebben de Joden Palestina bezet. Dus de Arabieren hebben het volste recht zich gewelddadig te verzetten, exact zoals wij dit in de oorlog deden met het opblazen van treinen bijvoorbeeld. Op dezelfde gronden hadden de Vietcong het volste recht de invasie van Amerikaanse legers in Zuidoost-Azië te keren. Het verraderlijke is tegenwoordig dat de Amerikanen nu bij voorkeur geen militaire invasies meer organiseren, maar via cia-coups werken die Gauleiters voor Washington aan het bewind moeten brengen, zoals Lon Nol in Cambodja en Suharto in Indonesië. Op die manier kan de imperialistische plundering van Zuidoost-Azië via lokale zetbazen - in plaats van door uit Europa of Amerika geïmporteerde gouverneurs-generaal - ongestoord worden voortgezet.

Paul Bremer toont hoe geschift Amerikanen tegen de soevereine rechten van anderen aankijken. Voor die cowboys geldt maar één recht en gebod: het Amerikaanse politieke en economische belang, dat globaal is en door Washington als vanzelfsprekend wordt gezien. Geen wonder dat deze 45-jarige kemphaan reizend ambassadeur tegen het terrorisme wordt. De man heeft zelf de mind van een terrorist, maar omdat hij Amerikaanse belangen dient, is hij geen terrorist maar een patriot. Ik vrees dat Arabische vrijheidsstrijders ook patriotten zijn, al noemt Washington hen terroristen.

Ik woonde een openbare vergadering ter ondersteuning van de Surinaamse Revolutie bij in De Koperen Knoop.¹³² Eigenlijk moet ik niet naar dergelijke bijeenkomsten gaan. Ludwig van Mulier verkondigde dat Ronnie Brunswijk over één week zou zijn opgerold. Ik hoop het van harte, maar ben er allerminst zeker van, ook gezien de werkelijke houding van het binnenland.

131 NRC Handelsblad, 26 augustus 1986.

132 Zie bijlage 23.

[p. 132]

Ronald Reagan heeft Gorbatsjov geschreven ten bate van een snelle vrijlating van de journalist Daniloff.¹³³ De president noemt hem ‘onschuldig’. Dat zal de cia de oude heer in het Witte Huis best op de mouw hebben gespeld. Gennadi Gerasimov, de woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken, heeft officieel meegedeeld dat Daniloff formeel in staat van beschuldiging is gesteld als Amerikaanse spion.¹³⁴ Wat nu? 29 in Moskou gestationeerde journalisten - onder hen ongetwijfeld nog meer cia-spionnen of collaborateurs - hebben Michail Gorbatsjov de volgende brief geschreven:

We, American journalists accredited in Moscow, wish to express to you our profound dismay over the arrest and detention of an esteemed colleague and valued friend, Nicholas Daniloff of U.S. News & World Report. We feel strongly that Mr. Daniloff is the innocent victim of an unnecessary action on the part of representatives of the Soviet Committee for State Security.
During a distinguished career as a correspondent covering the Soviet Union and the U.S. State Department, Mr. Daniloff has earned a reputation for honesty and integrity. He deserves treatment in full accordance with Soviet law, which prohibits false arrest, false witness and the fabrication of false evidence.
We also believe that the actions against Mr. Daniloff are an attempt to intimidate every member of the media community in Moscow. They hamper us in performing our professional responsibilities, thus violating the Helsinki accords of 1975 that were signed by the Soviet Union.
In recent months we have witnessed greater openness in Soviet society and on the part of the Soviet leadership. We feel the Daniloff arrest threatens to put new barriers in the way of East-West understanding and to undermine the improved relations between the Western media and the Soviet Government.
We appeal to you as a Soviet leader of the new generation to live up to the spirit of Helsinki and Geneva: Correct the injustice that is being committed against Nicholas Daniloff and restore him to his family and his friends.

133 The New York Times, 7 september 1986.

134 The New York Times, 7 september 1986, Felicity Barringer.

8 september 1986

George de Koekoek, chiropractor op Amerbos, heeft mijn rug rechtgetrokken vanmorgen. Mevrouw de Koekoek protesteerde tegen het woord ‘bottenkraker’, al hoorde ik mijn rug kraken. ‘Je noemt een chirurg toch ook geen slager,’ zei ze.

Spanningen tussen Indonesië en Australië nemen toe omdat er in dat laatste land steeds meer kritische artikelen en boeken over de schurk Suharto verschijnen. Het is nu aan Australische militaire vliegtuigen verboden op Indonesische grondgebied te landen. Een eerste stap naar een verdere escalatie.

Newsweek maakt de balans op, tien jaar nadat Mao van het toneel is verdwenen.¹³⁵ De veranderingen zijn fundamenteel en

135 Newsweek, 8 september 1986.

[p. 133]

erg ingrijpend geweest, maar blijven onder de banier van de hamer en sikkel staan. Deng Xiaoping ‘leads the pack’. Ik denk dat wat nu in China in gang is gezet, over vijftig jaar van doorslaggevende invloed op het wereldgebeuren zal zijn.

Mijn oude ‘vriend’ Pieter Baaij belt weer eens. Ik heb hem indertijd aan de Cubaanse ambassadeur in Den Haag voorgesteld om te zien of dat land geholpen kon worden. Hij zegt voor twee miljoen gulden pompen voor olie-installaties aan Havana te kunnen verkopen. ‘Dat betekent tien procent voor jou oftewel twee ton.’ Hij voegde eraan toe: ‘Je kunt met mijn zoon naar Cuba gaan.’ Ik zei contact te zullen opnemen met ambassadeur Diaz. In werkelijkheid dacht ik: ik ken die praatjes van tonnen en miljoenen verdienen. Ik zal eerst maar eens gaan horen wat er van waar is.¹³⁶

Erik Eckholm schrijft over studies die een nieuw licht zouden werpen op de mentale capaciteit van dolfijnen. ‘The dolphins took a different path of evolution. To compare the minds of the whales and the terrestrial mammals is like comparing apples and oranges.’¹³⁷ Het is waar dat je zowel met een hond als met een dolfijn met ballen kan spelen. Misschien zelfs beter dan met een chimpansee, want die schijnt sneller op een spelletje te zijn uitgekeken. ‘Whales and dolphins did not evolve more complex brains because life under water does not require the diversity of sensory systems and responses that life on the land does,’ zo noteerde Erik.

136 Het was allemaal weer geklets van Baaij. Er gebeurde niets.

137 The New York Times, 31 augustus 1986.

9 september 1986

André Spoor heeft Ronald Gase uitgenodigd om te bespreken hoe zijn nieuwe boek over oud-premier Beel in Elseviers gepresenteerd zal worden.

Ik heb in Hilversum enkele uren met Dirk Keijer zitten praten. Hij was geïnteresseerd na te gaan of er iets in Suriname gedaan zou kunnen worden, en dacht dat Zweden of Oostenrijk de beste ingangen tot Paramaribo zouden opleveren.

We spraken over de situatie in Moskou. Volgens Keijer zal de Sovjet Unie de huidige problemen niet te boven kunnen komen zonder dat het huidige communistische systeem zal worden bijgeslepen en gewijzigd. Hij benadrukte dat Anatoly Dobrynin, jarenlang ambassadeur in Washington, op dit moment de belangrijkste man voor de buitenlandse politiek in het Kremlin is en niet Georgii Arbatov. Ik betwijfel dit maar, het is zijn mening. Daniloff was volgens hem schuldig. Hij verwacht-

[p. 134]

te dat Reagan de zaak zou laten wegebben, want straks komt Moskou met de bewijzen en dan zou de cia met de billen bloot moeten.

Ik vroeg of ik even naar de secretaresse van Wibo van de Linde bij de avro mocht bellen over een mogelijke reis van een televisieteam naar Suriname, waarmee Iwan Graanoogst al akkoord was gegaan. Dirk waarschuwde me: ‘Vergeet niet Willem, dat deze Wibo in de zak van de cia zit. Je begrijpt toch wel waarom hij zijn baan bij de avro en Time heeft gekregen? Henk de Mari heeft de zaak tegen Investronic¹³⁸ indertijd als eerste in De Telegraaf aan de orde gesteld, omdat hij alle gegevens van bvd had gekregen.’ Hij vond dat ik Desi Bouterse moest waarschuwen dat Van de Linde met inlichtingendiensten samenwerkte.¹³⁹

‘Maar als Fons van Westerloo met ons meegaat, dan hoeft Bouterse toch niet te weten wie de schurken zijn? Hij weet dit soort zaken langzamerhand zelf wel. Hij heeft al veel geleerd.’ Keijer had belastingaanslagen van 50.000 en 70.000 gulden op het huis aan de Utrechtsestraatweg in Hilversum gekregen, dus ze hebben besloten de tent te verkopen en permanent in Monte Carlo te gaan wonen. De Ferrari wordt ingeruild tegen een Porsche, die 230.000 gulden kost in de winkel, maar 132.000 rechtstreeks uit de fabriek. Hij vertrekt 22 september weer naar Moskou. Hij zal kijken wanneer hij naar Suriname zou kunnen gaan, in combinatie met een bezoek aan Brazilië. Over Suriname zei hij: ‘Met de hervatting van de ontwikkelingshulp aan Paramaribo in zicht, zien we Brunswijk op het toneel arriveren en het touwtrekken om de poen is al begonnen.’ Zijn vrouw Inge die bij ons gesprek aanwezig was, voegde toe nog psychologie te willen gaan studeren om op Dirk te kunnen promoveren.

De brieven en dagboeknotities uit Indonesië (1946-1949) van Hendrik Boon, toen de hoogste adviseur voor Buitenlandse Zaken in Indonesië, zijn door de historici Cees Wiebes en Bert Zeeman tot een boek verwerkt. Nu begrijp ik pas waarom Boon in 1956 zo de schurft aan mij had: hij was een Sukarnohater, want hij zat in de periode dat Bung Karno won zelf in Indonesië.¹⁴⁰

Ik telegrafeerde Desi Bouterse over het verzoek van de avro.¹⁴¹

138 Het bedrijf van Keijer dat in opspraak kwam wegens handelsbetrekkingen met de USSR.

139 Later zou ik ontdekken dat Keijer zelf een spion was.

140 NRC Handelsblad, 9 september 1986, Peter Schumacher.

141 Zie bijlage 24.

[p. 135]

10 september 1986

Anton Burlage vervolgt zijn anti-Bouterse campagne op de voorpagina van De Telegraaf met een verhaal over fosforbommen.

Ambassadeur Antonio Diaz is terug uit Havana en had Carlos Rafael Rodriguez gesproken. Het probleem was dat Fidel Castro zelf met schrijverij bezig was waardoor ons plan moest worden uitgesteld. Ik antwoordde geen zin te hebben langer op Rodriguez te moeten wachten. Ik zei me te laten voorlichten welke financiële aanspraak ik kon doen voor het werk wat ik voor het beoogde boek reeds had gedaan.

11 september 1986

De Volkskrant meldt dat de rebellen van Brunswijk een helikopter hebben neergeschoten die Suriname van Brazilië had gehuurd. Het Nationale Leger is er nog niet in geslaagd het toestel te bergen. Ik voel me haast schuldig aangezien ik bedacht had met een helikopter de door Nederland opgestookte idioten in de jungle op te sporen. Er zouden Braziliaanse piloten zijn gebruikt, die blijkbaar het klappen van de zweep van gevechten in de jungle nog niet onder de knie hebben. Haakmat, die nu leider van het Surinaamse Volksverzet tegen Bouterse is, geeft de Volkskrant een Münchhausen-interpretatie. De Surinaamse regering zou de Brazilianen hebben gedwongen genoemde militaire vlucht tegen Brunswijk uit te voeren. Het blijft een eeuwige zwabberaar deze Haakmat. Het ene moment geeft hij mij brieven mee in de hoop bij Bouterse weer binnen te komen en nu klets hij dit allemaal.

[p. 136]

Bart in 't Hout van de avro belt, dat de gezamenlijke omroepen via Peter Brusse nu formeel een interview met Desi Bouterse hebben aangevraagd, wat ze natuurlijk nooit krijgen. De avro, die via mij bezig is, zou er pro forma onder hebben gestaan. Veronica had in de vergadering gezegd dat ik het hen ook had aangeboden. Ja, misschien vorig jaar maar zeker niet nu. Vervolgens belde Willibrord Frequin voor de kro of ik voor Brandpunt iets met Bouterse zou kunnen regelen.

Ik lunch met Peter en Eduard op Amerbos, met door Peter meegebracht Brabants krentenbrood. Later prepareerden Peter en ik ons favoriete visje en zijn daarna ver de polders in gereden.

Panorama is verschenen. John Drieskens heeft op een schandelijke manier een foto van mij, die hij, zogenaamd voor de grap, in mijn slaapkamer nam, in zijn blad gezet. Peter adviseert mij niet te reageren en te doen alsof ik niets heb opgemerkt. Maar ik ben natuurlijk woedend, want je kan geen hond vertrouwen.¹⁴²

Edo Brandt stookte vandaag de zaak weer eens flink op in De Telegraaf: Bouterse wordt nu opgevoerd als de hoofdfiguur in een samenzwering om Suriname te gebruiken als doorvoerhaven voor cocaïnetransporten uit Latijns-Amerika.

En eveneens in De Telegraaf van vandaag, maar dan weer op een ander pagina, wil Arnold Burlage niet voor collega Brandt vanuit Miami onderdoen en wordt Suriname ervan beschuldigd dat door Nederland geschonken medicijnen ter waarde van drie miljoen gulden via de zwarte handel in het buurland Guyana terecht zouden zijn gekomen. Het valt niet te onderschatten welk effect dit soort propaganda op de publieke opinie ten aanzien van Bouterse en Suriname moet hebben.

142 Panorama, nr. 38 1986, zie bijlage 25

[p. 137]

12 september 1986

Er is een brief van Wim Hazeu binnengekomen, die voor zichzelf spreekt. Peter las het epistel en noemde Hazeu ‘een draaikont’, wat hij ook is. Hij wil dus subsidie en centen zien bij de verdere uitgave van de Memoires.¹⁴³

Er stond gisteren trouwens nog een breed uitgemeten kop in De Telegraaf om Bouterse verder verdacht te maken.

Peter wees me op een andere reportage in deze krant over ‘het mooiste muziektheater ter wereld’. Het ging over de nieuwe monstruositeit, die langs de Amstel is verrezen en die nauwelijks gunstig afsteekt bij de kazerneachtige reus een stukje verderop, welke voor het glorieuze nieuwe gemeentehuis moet doorgaan. ‘Moet je die Hollandse zelfoverschatting horen,’ aldus Peter.

nrc Handelsblad viel gisteravond in de bus en warempel dit avondblad bleef evenmin achter met het zwartmaken van Desi Bouterse. Op de voorpagina een verhaal Hans Maarten van den Brink, compleet met een kaartje over ‘de cocaïnestromen vanuit Latijns-Amerika’ natuurlijk alle vier richting Paramaribo en Bouterse.¹⁴⁴ Het resultaat van al dit geklier is uiteraard dat heel Nederland Bouterse langzamerhand ziet als een drugsbaron.

143 Zie bijlage 26.

144 NRC Handelsblad, 11 september 1986.

[p. 138]

13 september 1986

Vanmorgen zag Arnold Burlage kans zichzelf te overtreffen met een artikel onder een enorme en sensationele kop waarin hij beweert dat bij een ‘bloedig gevecht’ nabij Zanderij maar liefst dertig doden zouden zijn gevallen. Het valt niet te onderschatten hoe de Surinaamse gemeenschap hier in verwarring wordt gebracht door dergelijke desinformatie.

Ik ontmoette om 09:30 uur de president-directeur van de slm Atta Mungra in het Novotel. Hij had naar aanleiding van het bericht in De Telegraaf Henk Venoks in Paramaribo gebeld en te horen gekregen dat er noch in Paramaribo, noch bij vliegveld Zanderij door wie dan ook maar één schot was gelost.

Al vroeg vanmorgen hoorde ik op de bbc dat er iets in suriname aan de hand was: Bouterse leidt er een marxistisch regime. Wanneer je werkelijk weet wat er speelt in Paramaribo, erger je je groen en geel aan dergelijk geklets in de ruimte, en deze prietpraat wordt dan ook nog vertolkt door de prestigieuze bbc.

Henk Thomas vulde een uitgebreid commentaar in de Volkskrant onder de titel bouterse heeft weinig meer te dromen over. Het wordt voorgesteld alsof Bouterse op zijn laatste benen zou lopen, ook al noemde hij zichzelf in Panorama deze week ‘een geboren winnaar’. Weer een collega die de beste stuurman op het droge is. Waarom gaan deze types zelf niet naar Suriname, zoals ik doe? Misschien mogen ze niet van hun superieuren?

Henk de Mari was ook gealarmeerd en belde me in paniek op. Ik had al contact opgenomen met Carlo Spier in Den Haag, die alleen maar zei: ‘Die lui die dat schrijven zijn gek. Er is niets gebeurd en er is niets van waar.’

De Mari belde later opnieuw. ‘Willem, er liggen veertien lijken in het Academisch Ziekenhuis in Paramaribo.’

‘Dat wil ik best geloven maar die mensen die zijn overleden hebben niets te maken met Ronnie Brunswijk of een schietpartij van de contra's.’ Ik benadrukte dat de informanten van Arnold Burlage De Telegraaf gebruiken voor hun politieke spelletjes en dat een krant die zich op die manier laat gebruiken geen papier waard was. ‘Behandelt Burlage niet defensie voor de krant,’ vroeg De Mari.

‘Weet ik veel. Dat weet jij beter dan ik.’

De Mari antwoordde: ‘Ik vind het inderdaad schandelijk wat hier in mijn krant gebeurt, maar ik heb nog een paar jaar te gaan voor ik met pensioen ga.’

‘Ik dacht,’ zei ik, ‘dat je 1 januari vertrok.’

[p. 139]

‘Nee, nog even. Ik moet voorlopig van mijn salaris nog de huur betalen.’

In de Kleine Komedie werd



een themadag georganiseerd ter herinnering aan Anton Constandse, mijn eerste ‘leermeester’ in de journalistiek, bij wie ik - dankzij Henk Hofland - in 1953 op de redactie buitenland van het Algemeen Handelsblad terecht kwam.

Hij was een man met wie ik altijd een uitstekend contact heb gehouden en die ik zeer heb gewaardeerd. Ik denk ook dat hij zowel Hofland als mij een weg heeft gewezen hoe het nieuws te interpreteren en hoe naar de wereld te kijken.

Vrijwel alles wat ik hier vandaag beluisterde, overtuigde me andermaal dat de meeste chips in deze contreien in een ander epoque lijken te zijn geprogrammeerd.

14 september 1986

Ik heb Eduard bezocht in zijn nieuwe studio aan de Westerkade 3d. Het is een superplek vrijwel in het hart van de Jordaan. Hij was lief en hartelijk.

Er stond opnieuw een alarmerende leugen in De Telegraaf. Volgens deze krant nadert het ‘legertje van Brunswijk’ Paramaribo. Van den Brink meldde dat commandant Etienne Boerenveen tot tweemaal toe op de in het geheim opgenomen videoband in Miami heeft gezegd, dat de regering in Paramaribo honderd hectare grond beschikbaar wilde stellen voor de bouw van een cocaïnelaboratorium.¹⁴⁵ Het zou kunnen dat Desi Bouterse en zijn vrienden de gedachte van Vaarnold zijn gaan uitwerken om met het verbouwen van hasj financieel onafhankelijk te worden van Den Haag. Dit zou kunnen zijn ingegeven door de voortdurende chantage van Suriname met cons-gelden door Nederland, omdat de ‘kinderen’ in de voormalige kolonie stout zijn geweest. Althans met die suggestie kan men zijn gaan spelen. Daarop is de val voor Boerenveen gezet. Tegelijkertijd is vanuit Nederland een soort guerrilla-oorlogje tegen Bouterse ontketend, om het te doen lijken of de onderlinge keet in Paramaribo uit zichzelf is ontstaan. Ik bemoei me ook

145 NRC Handelsblad, 12 september 1986.

[p. 140]

met Suriname maar heb wel andere uitgangspunten dan de semikoloniale stokers in Den Haag, die nog altijd geen streep onder het voormalige overzeese gebied hebben gezet en weigeren naar Suriname te kijken als ‘buitenland’. In het dekolonisatieproces met Indonesië is precies hetzelfde gebeurd.

Er is veel in te halen met lezen. ‘Chili is in oorlog tegen het marxisme,’ beweert de smeerlap generaal Augusto Pinochet, de man die door Nixon en Kissinger in het zadel werd geholpen door de moord op de democratisch gekozen, marxistische president Salvador Allende. Er is een aanslag op de 70-jarige fascist gepleegd, waarbij vijf lijfwachten om het leven kwamen. Dankzij Washington zitten de Chilenen alweer dertien jaar met deze militaire dictatuur opgezadeld. ‘The crude repression of people hungering for democracy is by now a familiar story,’ aldus de The New York Times.¹⁴⁶ Waarom blijven wij eigenlijk bondgenoten van de Verenigde Staten? Wie kan dit uitleggen? ‘Is the us a bully,’ vroeg Tom Wicker zich af.¹⁴⁷ Robert Mugabe sprak tijdens de opening van de vergadering van de Beweging van Niet-Gebonden Landen in Harare over het Amerikaanse ‘international bullyism’. Mugabe noemde het bombarderen van Libië en de steun aan contra's in Nicaragua en Angola. Nauwelijks had hij gesproken of Washington maakte bekend dat Corazon Aquino de communisten in de Filippijnen harder zou moeten aanpakken, zoals ook de Amerikaanse Seyss-Inquart in Indonesië, generaal Suharto haar onlangs adviseerde. Onmiddellijk liet Washington weten dat vanwege Mugabe's gebrek aan ‘diplomatiek tact’ de toegezegde 13,5 miljoen dollar hulp aan Zimbabwe werden ingetrokken. Ronald Reagan vroeg zelfs om een formeel excuus van Mugabe voor wat hij had gezegd, terwijl het gewoon waar was. Het is onbegrijpelijk dat de hele wereld zich lijkt neer te leggen bij de Amerikaanse chantage, zoals Nederland dit in het klein tegenover Suriname bedrijft. Goed voorbeeld doet goed volgen. We glijden met z'n allen van kwaad tot erger af.

De American Psychological Association heeft zich tijdens een vergadering in Washington bezig gehouden met de vraag hoe iemand terrorist wordt.¹⁴⁸ ‘What seems the essence of terrorism,’ aldus Daniel Goleman, ‘is dat wat voor de één juist de belichaming van het zuiverste patriottisme betekent voor de ander het summum van terrorisme zal zijn.’ Religieus en politiek fanatisme lopen parallel en door elkaar heen en op de ke-

146 The New York Times, 10 september 1986.

147 The New York Times, 7 september 1986.

148 The New York Times, 2 september 1986.

[p. 141]

per beschouwd zou te verdedigen zijn dat Ronald Reagan (onze fervente bondgenoot) terrorist nummer één in de wereld is omdat hij zich aanmatigt dat zijn patriottisme het enige juiste zou zijn. Daarom is de Amerikaanse vorm van bestuur, kapitalistische democratie, de enige juiste is en daarom is iedere actie gerechtvaardigd om de Pax Americana over de wereld uit te strooien. ‘Most terrorists are not suffering from any particular disorder,’ aldus Goleman. ‘Clinging to some absolute truth,’ citeert hij Robert Jay Lifton, ‘brings a sense of stability and relief.’

Mijn vriend Lloyd deMause schreef het essay ‘The real target wasn't terrorism’.¹⁴⁹ Hij wijst erop dat terwijl 19.000 Amerikanen in 1985 ‘thuis’, op straat of in hun huizen, door geweld omkwamen, er 25 in het buitenland door ‘terrorisme’ stierven. DeMause verwijst naar zijn boek Reagan's America¹⁵⁰ waarin hij sprak over een gedeelde groepsfantasie van Amerikanen ‘that only a sacrificial war could cleanse America of its present sinfulness and that this war will be fought against what is imagined to be a “terrorist communist network” which has been created as the rejected parts of the unconscious fantasy life of present-day America.’ DeMause noemt dit ‘fantasy analysis’. Hij vergelijkt dan stripverhalen, tieners die videogames spelen waarin ze een nucleaire oorlog voeren en films waarin Rambo-achtige soldaten de boventoon voeren met ‘the mood of the nation’ en het gedrag van Washington.

Hoe ver de waanzin kan gaan, illustreert hij aan de hand van een in Washington circulerend rapport dat kolonel Khadaffi eigenlijk ‘a transvestite druggie’ zou zijn. De persverklaring ging verder: ‘The mental state of Libyan Colonel Qadaffi is now so unbalanced that he dresses in drag, babbles incoherently and plunges into the world of mind-altering drugs - during a meeting with visiting African diplomats he dresses in women's clothes - including makeup and gilded high heels.’ De woordvoerder van het Witte Huis berispte verslaggevers dat zij deze ‘informatie’ in sommige kranten niet hadden opgenomen. Eén Amerikaanse krant publiceerde een foto van Khadaffi (door deMause overgenomen, maar de reproductie is te slecht voor weergave hier) waarop de Libische leider met oorbellen, lipstick en make-up werd afgedrukt. Er gaat toch niets boven een ‘vrije en ongecontroleerde pers’.

Ik belde lang met John van Haagen. Ik vertelde dat Eduard weer eens in rook leek te zijn opgegaan. Hij vond dit triest en

149 The Journal of Psychohistory, vol. 13(4), Spring 1986.

150 Lloyd deMause, Reagan's America, Creative Roots Publishers, New York, 1984.

[p. 142]

had erover nagedacht. ‘Jij bent nog altijd teveel vent en weet niet wat koket zijn inhoudt,’ zei hij. Ik vertelde me deze keer niet verroerd te hebben en het gewoon van me te hebben afgezet. ‘Dat is, jou kennende, een formidabele prestatie. Je bent toch niet ondergedoken? Jij hebt geen belangstelling voor een vrouwelijke manier van denken.’

John zei ook over de verhouding met mijn moeder te hebben nagedacht. Hij heeft haar indertijd in Huis ter Heide ontmoet. ‘Jij bent als een ontdekkingsreiziger die is blijven steken. Je bent nooit voorbij een zekere barrière gekomen. Misschien is het woord barrière niet juist. Ik bedoel dat de relatie met je moeder tot een bepaalde grens ging. Dat heeft niet aan haar gelegen, al heeft zij er, uit zelfbescherming, aan meegewerkt. Zij heeft meer begrip voor jou gehad dan je denkt of hebt beseft. In haar wijsheid heeft ze heus wel gezien dat je anders was dan je beiden broers. Wat doe je wanneer je iemand tegen de harde wereld wilt beschermen? Op eigen benen laten staan? Zij heeft jouw wereld heus wel gezien. Ik ben overtuigd dat het mankement aan jullie relatie wederzijds was. Hoe zeg je dat? Ik bedoel, die laatste schakel in de relatie tot één persoon - dat wat jij bij je moeder en je vrienden als barrière ervaart.’ Ik luisterde in opperste verbazing.¹⁵¹

‘In onze relatie,’ aldus John ‘is het uniek dat we volkomen vrij tegenover elkaar staan. Bij je vriend Eduard herkende ik steeds een stukje van mezelf. Hij wil steeds de onaantastbaarheid van zijn eigen “ik” bewijzen. Ik heb hetzelfde gedaan door op een onderzeeër te stappen. Machines spreken niet terug. Ik keek, toen ik Eduard ontmoette, achter zijn ogen. Ik zag een vent met trots. Ik zag eigenschappen die ik ook had, en nog heb, zoals dezelfde instincten bij zelfverdediging. Dat herken je. Je herkent een vertrouwenwekkend stukje van vroeger.’

151 Ik lees deze passage in 1997 opnieuw in grote verwondering en stuur Eduard een kopie van deze passage.

15 september 1986

Premier Pertab Radhakishun van Suriname arriveerde onverwachts in Nederland ‘voor vakantie en familiebezoek’, maar heeft uitvoerig met minister Hans van den Broek gesproken. Dit gesprek schijnt ‘openhartig’ te zijn verlopen en werpt misschien positieve resultaten af. Wat ze hier niet begrijpen, is dat het waarschijnlijk is dat Desi Bouterse de initiatiefnemer is geweest van deze nieuwe poging om tot detente met Den Haag te komen. Henk Hofland produceerde een artikel in de Haagse Post over de nieuwe Stopera waar eigenlijk de honden geen brood van

[p. 143]

lustten. Ik zou me generen voor een dergelijk kletsverhaal, maar ik beschouw mezelf dan ook niet als ‘broodschrijver’ zoals hij nu zelf zegt.

Eduard kwam naar Amerbos. We hebben heel intensief en diepgaand gesproken. ‘Jij hebt me in de jaren 1981-1982 veel dieper gekwetst dan je schijnt te beseffen. Ik ben toen naar de vs gegaan om je te ontlopen, maar ik heb me er nog altijd niet echt van losgemaakt. Op al mijn nieuwe contacten zit nu een soort rem, om niet opnieuw in die situatie als met jou in 1981 terecht te komen. Toen we samen in New York waren, kon ik geen kant op. Je overheerste me totaal. Ik had geen moment meer voor mezelf.’

‘Maar we hebben onlangs nog een heerlijke reis naar Nice gemaakt,’ zei ik.

‘Nee, ook toen waren er de nodige momenten dat ik op eieren liep.’ Op een subtiele manier gaf hij misschien zelfs aan dat de seks die we in Zuid-Frankrijk hadden ergens ook bedoeld was als compensatie voor het feit dat ik hem meenam op reis. Ik schrok hiervan. Ik praatte er gewoon overheen om verder niet aan deze interpretatie van onze reis te denken.

Ik vertelde dat het altijd mijn droom was geweest een vriendje te hebben dat kwam binnenwandelen, desnoods om 02:00 uur 's nachts, omdat hij er behoefte aan had bij me te zijn en samen te slapen. ‘Je vraagt na al die jaren dat we elkaar kennen eigenlijk nog altijd belet als je hier komt, terwijl je een sleutel hebt. We blijven op die manier ergens “vreemden” van elkaar en dan heb ik momenten, dat ik denk: we zouden elkaar maar weer een tijdje niet moeten zien,’ was mijn verweer. Hij verwees naar een moeilijke puberteit waardoor hij eigenlijk altijd terughoudendheid voelde zich echt te geven. We hebben zelden zo intens gesproken samen en het maakte me dermate nerveus, dat ik me er eigenlijk weinig meer van herinner.

The New York Times meldde dat Washington de Japanners zo gek heeft gekregen in te stemmen met Reagans Star Wars-programma, waarschijnlijk met als reden dat ook Tokio eraan zal kunnen verdienen.¹⁵²

152 The New York Times, 10 september 1986.

16 september 1986

Vandaag heeft de 99^e Prinsjesdag plaats in Den Haag. Zou dit volk ooit van deze afwijking genezen worden? Suriname kwam in de rede van de majesteit weer niet voor. Hoe klein kan een klein land zijn.

[p. 144]

Ik heb Jacques Fahrenfort en Hans de Haas van De Telegraaf-redactie een briefje geschreven naar aanleiding van de schandalige voorpagina over de dertig doden op Zanderij, die er nooit waren geweest. ‘Uw redactie en Burlage bedienen zich van maffiacontacten om de lezers zogenaamd in te lichten over wat er in Suriname gebeurt.’ Ik noemde die voorpagina ‘het summum van misdadigheid’. Ik schreef dat ik niet van plan was dit allemaal maar te laten gebeuren en werkeloos aan de zijlijn te blijven zitten, en dat ik tot actie zou overgaan.¹⁵³

Henk de Mari belde en vond de brief ‘van dik hout zaagt men planken’. Hij vroeg zich af of de hoofdredactie niet veel schuldiger was dan Burlage. ‘Met Zuid-Afrika gebeurt precies hetzelfde als met Suriname,’ zei De Mari. ‘De redactie heeft het bericht van die 30 doden niet eens gerectificeerd. nrc Handelsblad heeft dit wel gedaan, zij het helemaal onderaan een ander bericht. Burlage kwam naar De Telegraaf vanuit het Algemeen Dagblad en was een afdankertje van het weekblad Accent, waar hij de tweede man was van Hans Knoop,’ aldus De Mari.

‘We kunnen allemaal wel eens iets ernaast schrijven,’ zei hij, ‘maar het gaat uiteindelijk om de waarheid. Of iets waar is kan de huidige hoofdredactie van De Telegraaf niets meer schelen.’ Ik vertelde De Mari dat Nahar mij had bedreigd toen ik hem vertelde een artikel voor de Haagse Post te hebben geschreven over mijn jongste ervaringen in Suriname, waarin ik de kennismaking in het vliegtuig naar Paramaribo met een zakenman die Bouterse wilde laten vermoorden, had verwerkt. ‘Dan leef je niet lang meer,’ antwoordde De Mari. Ik verzekerde hem op 14 september aangetekende brieven te hebben verzonden naar het ministerie van Binnenlandse Zaken en de minister van Justitie, waarin ik van de bedreiging door Nahar melding heb gemaakt. Het Parool meldt dat minister Van den Broek heeft gezegd ‘een positieve indruk’ te hebben overgehouden aan zijn gesprek met premier Pertab Radhakishun.¹⁵⁴

Albert de Lange, die de klok heeft horen luiden over waar ik mee bezig ben geweest in Suriname, vond het nodig een uitgebreid artikel in Het Parool te schrijven aan de hand van wat ik voor vertrek van Schiphol aan hem vertelde.¹⁵⁵

Als reactie daarop verweet Theodor Holman me 30 augustus 1986 van twee walletjes te eten in mijn benadering van Desi Bouterse.¹⁵⁶ ‘Welke broodheer dient hij?’ vroeg Holman zich

153 Brief d.d. 14 september 1986.

154 Het Parool, 16 september 1986.

155 Het Parool, 28 augustus 1986, zie bijlage 27.

156 Het Parool, 30 augustus 1986, zie bijlage 28.

[p. 145]

af. Ik laat het aan de lezer over, die mijn handel en wandel tot nu heeft gevolgd, te oordelen over de vraag of ik in iemands zak zou zitten, inbegrepen die van Bouterse. Holman ‘zet mij neer mij als een amateur en hij begrijpt niet dat Bouterse mij als vriend wil hebben. Als hoofdredacteur zou Holman mij niet als journalist willen hebben, want ik zou niet objectief zijn. Als diplomaat zou Holman mij niet als collega willen hebben, want ik zou me niet aan de regels van ‘het spel’ houden. Opmerkelijk is daarom dat de econoom Roel Martens, die al jaren in Paramaribo woont en die letterlijk alles weet van wat ik in Suriname heb uitgespookt, zich dermate aan het geklets van Holman ergerde dat hij een brief naar het Het Parool stuurde die vandaag is geplaatst.

[p. 146]

17 september 1986

Na alles wat er de laatste tijd is gebeurd, heb ik voorgoed het speciale carnet voor Eduard afgesloten.¹⁵⁷ Ik ben niet alleen bekoeld, en mijn deur blijft voor hem open, maar het gaat nu niet meer van mij uit hem te zien, een afspraak te maken, samen op reis te gaan of wat dan ook. Ik bel ook niet meer. De behoefte daaraan is weg.

Mijn verslag uit Suriname in de Haagse Post is verschenen met foto's in kleur.¹⁵⁸ Carlo Spier belde om te zeggen dat hij het een uitstekend verhaal vond.

Vanmorgen kwam ik het knipsel uit 1985 tegen waarin Michail Gorbatsjov Beatrix uitnodigde voor een staatsbezoek aan de ussr. Ik heb Beatrix geschreven niet naar mediocrities (inbegrepen Lubbers en Van den Broek) te luisteren en gewoon te gaan. Als Kopenhagen kan, waarom Moskou dan niet?

Arnold Burlage schreef in De Telegraaf dat het Surinaamse verzet in Nederland geld gaat inzamelen om de guerrilla's van Brunswijk te steunen met voedsel en medische verzorging. Den Haag zou er ‘met argusogen’ op toezien dat er niet aan de gewelddadige omverwerping van de Surinaamse regering zou worden gewerkt. Wat zijn ze toch verdomd hypocriet.

Psychology Today schrijft over klokkenluiders, dus figuren die in de samenleving misstanden aan de kaak stellen. De meeste klokkenluiders zouden niet bestand zijn tegen de wraaknemingen van degenen die door toedoen van hen aan de schandpaal zijn genageld. Voor zover ik een klokkenluider inzake de scheve schaatsen van Luns ben geweest, heb ik tot nu toe de represailles vanuit de overheid met succes weerstaan.¹⁵⁹

Theo zond me zijn commentaar op de informatie die ik uit Paramaribo had meegebracht.¹⁶⁰

Ik ontmoette Joost Oranje en Harmen Boerboom, twee jongens van radio Veronica, die alles op alles willen zetten om Suriname binnen te komen. Ik vond het serieuze knapen. Ze waren misschien teleurgesteld, want wat kon ik anders doen dan een uur naar ze luisteren?

Ik lunchte met ambassadeur Antonio Diaz van Cuba en zakenman Pieter Baaij. Hun Engels was niet best dus de conversatie ondervond tal van problemen. Baaij wilde energieprojecten beginnen, pompen voor de landbouw, afvalinstallaties, wind-

157 Alle carnets zijn bij Eduard, behalve dit laatste dat in 1997 nog in mijn bureaulade ligt.

158 Zie bijlage 29.

159 Psychology Today, augustus 1986.

160 Zie bijlage 30.

[p. 147]

molens plaatsen en nog veel meer. Ik zei me te willen bepalen tot de eerst twee projecten en dan zullen we verder zien.

Diaz gaf toe dat de mensen in Havana die gigantische nieuwe Sovjetambassade ‘de bunker’ noemden. ‘Fidel looks the other way each time he passes there.’ Mevrouw Diaz was afwezig want zij lunchte met de echtgenote van de Indonesische ambassadeur. ‘Aha,’ zei ik, ‘de Pinochet van Indonesië.’

‘Sssttt,’ maande de ambassadeur, ‘I am for two years now the Dean of the diplomatic corps in The Hague and my wife is the Deaness.’ Diaz vertelde gisteren naar de Gouden Koets te hebben gekeken ergens langs de route. ‘Prince Claus saw us and waved to us.’ De ambassadeur vertelde dat toen Claus bij hen lunchte, hij had verteld dat prins Willem Alexander zijn vader had gevraagd of hij hem mocht bellen toen hij dienst deed op een oorlogsschip. Volgens Diaz had Claus zijn zoon vermaand: ‘Remember, you are the last person on that warship that should ask for special privileges.’ Hij voegde eraan toe: ‘Claus is an exceptionally wise father.’

Het viel me op dat Pieter Baaij, die om fiscale redenen in de buurt van Antwerpen woont, nu in een Mercedes rijdt met een nummerbord uit Genève.

Ik voel me nu toch wel kil jegens Eduard. Killer dan ooit te voren. Heeft het gesprek van laatst de deur dicht gedaan?

Geleidelijk aan beginnen de bomen al te verkleuren. Ieder jaar opnieuw vind ik dat een ramp.

18 september 1986

Washington heeft Moskou een lijst gegeven met 25 namen van leden van de Sovjetmissie bij de Verenigde Naties, die het land moeten verlaten. En ze ontkennen glashard dat deze bezopen maatregel in verband kan worden gebracht met de affaire Nicholas Daniloff, de Amerikaanse journalist, die in de Sovjet Unie vast zit op beschuldiging van spionage.¹⁶¹ Time waarschuwde al dat de zaak Daniloff op een ‘risky game of tit for tat’ dreigde uit te lopen.¹⁶²

Jaloezie onder vakgenoten is deel van de werkelijkheid. Maar dat het zover zou gaan als Sietze van der Hoek weer eens in de Volkskrant laat zien, verbaast me toch weer. Dat rancune zo diep kan zitten, en zover gaat. Alle journalisten hebben in de kwestie Suriname gelijke kansen gehad. Ik heb de mijne genomen en benut. Ze kunnen mijn werk alleen maar belachelijk maken door me te kleineren als ‘Donald Duck in de wereld-

161 The New York Times, 17 september 1986, Bernard Gwertzman.

162 Time, 15 september 1986.

[p. 148]

politiek’. Ze laten zich wel erg in de kaart kijken.

Ergens beangstigt het me dat ik eigenlijk niet meer aan Eduard denk. Heeft dit laatste gesprek me dan zo gekwetst? Alle intimiteit en liefheid die we tijdens ons laatste reisje aan de Rivièra genoten, was dus, van zijn kant gedeeltelijk gefingeerd, niet echt, een vorm van bedankje? Ik kan het haast niet geloven. Dit wil ik in ieder geval nooit meer meemaken.

André Spoor heeft Ronald Gase ordinair genaaid. Hij had toegezegd dat Elseviers zijn boek Beel in Batavia,¹⁶³ waar die jongen een paar jaar intensief aan heeft gewerkt, een voortreffelijke voorpublicatie zou bezorgen. Dat Spoor niet bereid was de voorpublicatie te betalen is tot daar aan toe, maar om vijf pagina's aan het boek te wijden, en noch Gase, noch het boek zelf, noch de uitgave te vermelden, is pure jatterij. Ik moet Spoor zo langzamerhand toch ook tot de crooks van dit land rekenen. Het schijnt dat Welingelichte kringen van de vpro Gase morgen heeft uitgenodigd om aandacht aan zijn boek te besteden.

Het Parool trekt vijf kolommen uit voor deze kop. André Haakmat heeft gezegd, dat de groep Brunswijk nu waarschijnlijk al 300 man telt, dus via Surinamers hier wordt er een legertje op de been gebracht.

De overeenkomst om in Suriname te gaan filmen met de avro lijkt rond.¹⁶⁴

Ik kreeg een briefje d.d. 17 september van Dirk Keijer.¹⁶⁵

163 Ronald Gase, Beel in Batavia, Anthos/In den Toren, Baarn, 1986.

164 Zie bijlage 31.

165 Ik neem de kattenbel op om te bewijzen dat de man echt heeft bestaan.

[p. 149]

Toen ik bij de directiekamer van de slm arriveerde voor een gesprek met Atta Mungra, trof ik een huilende Brunhilde Bhagwandin aan - in een mantelpakje met hoed en behangen met juwelen. Mungra en Lachmising waren bikkelhard tegen haar geweest. Het scheen te gaan over het beschikbaar stellen van een bus (de huur ervan kostte 600 d-mark) om een groep Duitsers, die zij had geregeld om Suriname te bezoeken, naar Amsterdam te brengen. De weigering van de slm-directeuren maakte haar voor de Duitsers een leugenaar. De tranen rolden over haar wangen, wat me door merg en been ging. Het deed me denken aan Tamara Sachnazarova in Moskou. Ik probeerde bij de heren een goed woordje te doen, maar ze lachten erom. Brunhilde doet zo haar best om Suriname te promoten in Duitsland, maar zij staat als vrouw alleen in deze harde wereld. Mungra zei dat Henri Nahar door mijn artikel in de Haagse Post nu toch wel in de nesten zat, evenals Bhagwandas. ‘Ik heb Bhagwandas zo dikwijls geadviseerd zich van deze Nahar te distantiëren,’ vertelde Mungra. ‘De mensen aan de top in Paramaribo weten immers precies om wie het gaat, ook al noem je in je reportage niet zijn naam.’ Hij zei ook: ‘Je doet zoveel om het beeld wat ze in Holland van Desi hebben te verbeteren. Je kunt van ons te allen tijde tickets krijgen om naar Paramaribo te vliegen.’ Ik antwoordde dat niet alleen ik een andere indruk van Bouterse had, maar dat ook collega's als John

[p. 150]

Drieskens, en zelfs Henk de Mari, die ik had laten delen in mijn eigen ervaring met Bouterse, ook met heel andere indrukken naar Amsterdam terug waren gekomen. ‘Wat ik feitelijk doe, is niet het beeld van Bouterse verbeteren, maar de misvattingen daarover aan de hand van eigen ervaringen corrigeren. En dat blijft de taak van de investigative reporter. Iets dergelijks is me in de jaren vijftig en zestig in Indonesië ten aanzien van Sukarno ook overkomen.’

Henk Venoks had hen drie exemplaren meegegeven van het Surinaamse blad De Achtergrond waar het gesprek van Frank King met mij in was opgenomen.¹⁶⁶ Het blad publiceerde ook een commentaar.

Gisteravond kwam ik thuis en vond een nieuw chef d'oeuvre van Peter Schumacher, die het nodig vond een artikel te wijden aan Westerling, Suriname en mij, wat eindigde met een citaat van Wirth, die verklaarde dat hij open kaart speelde (als amice van Westerling). ‘Oltmans niet, die is onbetrouwbaar. Dat is wel gebleken.’¹⁶⁷ En zo sta ik dan te boek in de kwaliteitskrant bij uitstek, waar ik zelf eens voor werkte en later een aantal malen voor heb geschreven.

Wim Hazeu belde en zei Schumachers geschrijf ‘schandalig’ te vinden, wat het ook is. Je ontkomt niet aan dit soort persoonlijke wraakneminkjes van mensen die jou de journalistiek zien bedrijven, waartoe ze zelf niet in staat zijn of het niet durven uit te voeren. ‘Schumacher is een vijand van je,’ zei Hazeu. Ik antwoordde dat Schumacher en Hofland bij het nrc Handelsblad over één en hetzelfde telefoontoestel beschikken. Edo Brandt meldde uit Miami dat Etienne Boerenveen schuldig is bevonden aan het smeden van een complot om Suriname aan te bieden aan internationale drugshandelaren voor cocaïnetransporten naar de vs.

Consul-generaal Kolader van Suriname belde om te zeggen dat hij mijn reportage in de Haagse Post het beste materiaal over zijn land vond dat hij in maanden had gelezen. Hij vertelde

166 Zie bijlage 32.

167 Zie bijlage 33.

[p. 151]

verder dat zijn eigen personeel na de kop in De Telegraaf dat er 30 doden bij Zanderij zouden zijn gevallen, aan het twijfelen waren geslagen en het bericht aanvankelijk geloofden. ‘Er wordt een psychologische oorlog tegen ons gevoerd,’ aldus Kolader, ‘en het ellendige is dat de contra's de media hier mee hebben.’

‘Ik doe eraan wat ik kan,’ verzekerde ik hem.

Evenals Stephan Schoor een tijdje geleden al aangaf, liet Carel Enkelaar nu ook per telefoon doorschemeren dat Frans Lurvink desnoods bereid was zijn schuld van minstens anderhalve ton aan mij te betalen, indien ik Zaken doen niet zou uitgeven. Ik antwoordde: ‘Geen sprake van. Dat had Lurvink zich eerder moeten bedenken, dan zou ik misschien nooit tijd aan die vier schurken hebben besteed. Hij was de druppel die bij mij de verontwaardiging deed overlopen.’ Vervolgens vroeg ik Carel of hij Stephan Schoor nog had gezien. ‘Grappig dat je dit vraagt, want gisteravond ben ik bij Stephan geweest en hebben we alles wat er rond Lurvink en hem en mij is gebeurd, rustig uitgesproken. Ik kan er nu wel begrip voor opbrengen dat hij ad hoc wat opdrachten voor Lurvink uitvoert. We hebben elkaar zo lang gekend. Ik wil er nu maar vrede mee hebben.’ Wat me wel opviel was dat Carel nu zei: ‘Ach, misschien was de bvd-affaire, dat Schoor vertelde dat hij door hen voor Lurvink en Den Alerdinck werd gewaarschuwd, wel een beetje overtrokken geweest.’ Het oude liedje: de tijd verstrijkt, de temperatuur der emoties zakt en met die ontwikkelingen vervalst geleidelijk de herinnering van hoe het is geweest.

Eigenlijk belde Carel, zei hij, vanwege een bedrijf dat in Moskou een serie promotiefilms wilde gaan maken. Hij wilde samen met mij naar Moskou gaan om één en ander te regelen. Ik aarzel eigenlijk om weer met Carel in zee te gaan.

Het is volle maan. Waar zou Eduard zijn?

19 september 1986

[p. 152]

Arnold Burlage trok vanmorgen weer van leer. Natuurlijk citeert Burlage commentaren van idioten als Henk Knol (PvdA) en Frans Weisglas (vvd), die parallel aan de media-oorlog tegen Bouterse en Suriname een partijtje meeblazen als eerbare parlementsleden, terwijl ze geen benul hebben van wat er zich in Paramaribo afspeelt of hoe de kaarten daar werkelijk liggen. Eigenlijk is het uiterst misdadig en erg laf waar dit parlementaire gezelschap mee bezig is. Want wat is Suriname anders dan een ministaatje met 400.000 mensen.

Het is toch wel opvallend dit Michail Gorbatsjov nu ook persoonlijk Nicholas Daniloff als spion heeft bestempeld.¹⁶⁸ Je kunt dus gevoegelijk aannemen dat het waar is.

Eigenlijk moet ik Iwan Graanoogst adviseren dat hij premier Radhakishun influistert stommelingen als Aarts, Knol en Weisglas naar Suriname uit zou moeten nodigen. Hoewel dit soort types niet echt open zal staan voor een correctie op hun denkbeelden. Wat professor Allport van Harvard noemde: ‘It is easier to smash an atom than a prejudice.’ Deze Kamerleden zouden een tijdje college moeten lopen bij Harvey Naarendorp, die een meester is in het uiteenzetten van wat Surinamers denken en voelen. Zoals vroeger ambassadeur Zairin Zain dit deed wanneer hij voor mij verduidelijkte wat erin Indonesië gedacht en gevoeld werd. Alleen bij Bung Karno zelf waren geen woorden of uiteenzettingen nodig, wanneer hij zijn mond open deed, begreep ik hem meteen.

Anthony Lewis schreef over de ‘stupidity factor’, die keer op keer door de regering Reagan wordt toegepast, zoals nu weer in de affaire Daniloff. Wat ik niet wist, was dat de Amerikanen via een man uit Guyana een Sovjetdiplomaat, werkzaam bij de vn, in een val lokten. Hij werd door de fbi gearresteerd toen hij op een metrostation in Queens informatie over Amerikaanse computers in ontvangst nam. Moskou deed een tegenzet en arresteerde Daniloff. Lewis begrijpt niet hoe het mogelijk was dat de regering in Washington meende ongestraft Gennadi Sakharov in Queens te kunnen arresteren en te denken dat het Kremlin als reactie zou doen of haar neus bloedde.¹⁶⁹

Rob Mensinga schreef in Trouw dat Henk Heidweiller de Surinaamse revolutie mislukt vindt. Mensinga sprak ook met Haakmat, die nu een theorietje heeft ontwikkeld dat ik ‘ongewild’ de eerste steen zou hebben gelegd voor de oorlog die Brunswijk tegen Bouterse zou ontketenen. Ik was namelijk de persoon geweest die hem doorgaf dat Brunswijk in Nederland

168 The New York Times, 18 september 1986, Serge Schmemann.

169 The New York Times, 18 september 1986.

[p. 153]

geen politiek asiel zou krijgen, terwijl Brunswijk op dat moment bij hem op kantoor zat. Het is een ingenieuze, typische Haakmat-constructie, maar slaat wel als kut op dirk. Bovendien denk ik niet dat Heidweiller heeft gezegd wat hem in de mond wordt gelegd. Ik zie het als een doorzichtige poging van Haakmat mij te compromitteren ten aanzien van waar ik mee bezig ben.

Ik belde Trouw en men zei dat Rob Mensinga nu met vakantie was. Ik maakte de nodige stennis en werd teruggebeld dat ik 500 woorden mocht schrijven om op het geklets van Mensinga te antwoorden. Ik schreef meteen een reactie.¹⁷⁰

Albert de Lange vertelde dat Turco Westerling tegenover Het Parool had ontkend ooit gezegd te hebben dat het een fluitje van een cent voor hem zou zijn Bouterse voor zijn raap te schieten. Delano Wirth had als ‘getuige’ van mijn gesprek met Westerling eveneens bevestigd dat het gesprek anders was gegaan. Ik maakte De Lange duidelijk dat het oogmerk van het bondgenootschap Westerling-Wirth niet was geweest om samen bananen te gaan planten in Suriname, maar de mogelijkheden te onderzoeken Bouterse te wippen. Wirth had nu gezegd dat hij inderdaad twee jaar geleden nog wel had willen gaan paffen, maar nu hij een vrouw en kind had, was het anders. Dit slappe gezeik moet dus ook de basis voor het artikel van Schumacher in nrc Handelsblad zijn geweest, dat eindigde op ‘het woord’ van Wirth dat ik ‘onbetrouwbaar’ was. De Lange en Schumacher zijn in wezen schuinsmarcheerders.

De Lange belde terug. Hij kon Paul Mungra nergens vinden. Ik gaf hem het telefoonnumer (161517) van Nahar en adviseerde naar Mungra te vragen. Waarom ik hem dit nummer niet eerder had gegeven? Omdat Nahar al weer had gedreigd mij te zullen laten vermoorden en omdat ik wel eens wilde zien wat ‘de pers’ werkelijk zou ondernemen om te onderzoeken hoe de zaak Nahar in elkaar zat. Dat doen ze niet, want ze zitten allemaal op de Brunswijk-lijn en wedden op het verkeerde paard. De Lange bereikte Mungra inderdaad. Die zei dat hij en Nahar alleen een interview wilden geven als Het Parool een brief zou overleggen dat ik in de Haagse Post inderdaad Nahar had bedoeld met ‘de zakenman’. De Lange had gezegd: ‘Ik heb niets met Oltmans te maken.’ Nahar en Mungra hadden daarop bedenktijd gevraagd.

Overigens gaf De Lange toe dat de kop Luchtbrug naar Brunswijk niet had gedeugd. Ik zei dat ik Holman met zijn

170 Zie bijlage 34.

[p. 154]

geschrijf een ouwehoer vond en hem had uitgenodigd te komen praten. ‘Dat durft hij niet, om naar je toe te gaan,’ aldus de Lange.

Als ik niet in Nederland



maar in de vs was geboren, werkte ik nu voor The New York Times waar Erik Eckholm keer op keer aankomt met onderwerpen naar mijn hart. Hij illustreert zijn reportage species are lost before they're found met een onlangs in Zuid-Amerikaanse regenwouden gevonden, onbekende kever. ‘Leading biologists, fearful that a significant share of living species will disappear before they are even discovered, are escalating their efforts to save tropical rain forests and other imperiled ecosystems.’¹⁷¹ Er zijn tot dusver 1,6 miljoen soorten beschreven, zegt Edward O. Wilson, de insectenspecialist van Harvard. Het is voor alles te laat daar ben ik van overtuigd. We zijn bezig in sneltreinvaart alles te vernietigen. Er is geen houden meer aan. De Club van Rome is misschien een van de laatste internationaal geslaagde pogingen geweest om te proberen de heersende waanzin een halt toe te roepen. Tevergeefs overigens. Voor deze club heeft deze ‘Donald Duck’ zich in ieder geval met man en macht ingezet, maar na de dood van Aurelio Peccei is ook de Club van Rome als een nachtkaars uitgegaan.

171 The New York Times, 16 september 1986.

20 september 1986

Vorig jaar bevroor Amsterdam de zakelijke en culturele betrekkingen met Indonesië omdat vier communisten, na twintig jaar gevangen te hebben gezeten, alsnog door Suharto werden geëxecuteerd. Wat het college van Burgemeester en Wethouders nu kan hebben doen besluiten de banden met Indonesië te herstellen, mag Joost weten maar het is echt gebeurd.¹⁷² Blijkbaar wordt er nu weer anders tegen deze dictator van Indonesië aangekeken. Het is diep treurig.

De regering van Ronald Reagan heeft weer eens in een vlaag

172 NRC Handelsblad, 18 september 1986.

[p. 155]

van machogedrag Edoeard Sjevardnadze een ultimatum gesteld: Daniloff moet worden vrijgelaten of er komt geen topoverleg tussen Reagan en Gorbatsjov. Wanneer het Kremlin hier intrapt, komen ze Washington teveel tegemoet en verliest de ussr haar geloofwaardigheid. Ik vrees dat Gorbatsjov daar trouwens toch al mee bezig is. Als de Sovjets nu toegeven, zwichten ze voor het machtsspel van de vs, want ze weten dat Daniloff schuldig is.

Ik luister naar het mooiste gedeelte van Mahlers vijfde. Al besef ik dat ik Eduard echt voorgoed los moet laten, maakt de gedachte me nog steeds erg triest. De muziek brengt me tot tranen.

Schiphol

In The Three-Pound Universe schrijven Judith Hooper en Dick Teresi over ontdekkingen in de chemie en de werking van de hersenen: ‘You can hold in the palm of your hand a three-pound universe. A computer with the same number of “bits” would be a hundred stories tall and cover the state of Texas.’¹⁷³ Verderop zeggen zij: ‘The whole world is an unverifiable mirage’.

173 Judith Hooper en Dick Teresi, The Three-Pound Universe, MacMillan, New York, 1986.

21 september 1986

Neuheim, Zwitserland

Ik heb uitvoerig met Theo de zakelijke kwesties in Suriname besproken, waarna hij zich beneden in een kamer achter zijn computer terugtrok. Nellie en ik keken naar verschillende televisieprogramma's, een pest eigenlijk.

Ik lees in Hooper en Teresi. Hun werk boeit me. ‘A thought is a series of electrical events.’ En: ‘The brain is a little saline pool that acts as a conductor, and it runs on electricity.’

De hersenen zijn toch een ingenieus systeem: ‘The neuron is not a simple switch. It is a whole microworld with tiny channels in its walls for sodium and potassium ions that alternately polarize and depolarize the cell and make it fire.’

En nog zo'n zin die me raakt: ‘People wonder why so many human beings are paranoid. Well, we have this basically reptilian brain. Everybody has to be paranoid. If you weren't a little paranoid, you wouldn't survive a minute. It helps to have a paranoid delusional system to organize your research.’

Theo had het te druk om me naar het vliegveld te brengen, dus ik nam het treintje, wat oké is.

[p. 156]

Swiss Air 792

Mahler raakte me opnieuw in mijn diepste diepten.

G.B.J. Hiltermann betoogt dat de economische sancties tegen Zuid-Afrika een mislukking zijn, een mening die door Helmut Kohl en Margaret Thatcher wordt gedeeld.¹⁷⁴ Hoe lang wordt Taiwan al niet geboycot? Ondanks dat behoort het tot de meest welvarende eilanden in Azië. Ik deel Hiltermanns twijfels. Ik wil ernaartoe.

De Amerikaanse aartsconservatief Patrick Buchanan, die voor Reagan werkt op het Witte Huis, vraagt in de International Herald Tribune of we met economische sancties Zuid-Afrika willen vernietigen om het van apartheid te redden.¹⁷⁵ Sancties zijn een vorm van terrorisme, waar de vs zich veelvuldig van bedienen over de hele wereld, wanneer er mensen en naties zijn die niet naar het pijpen van Washington wensen te dansen. Die mentaliteit zich te permitteren hoe dan ook een ander land te straffen, alsof de Amerikanen de wijsheid in pacht zouden hebben, wordt steeds sterker en raakt in de mode. Het is een levensgevaarlijke trend. Dat is een reden waarom ik eigenlijk tegen sancties jegens Pretoria ben.

174 De Telegraaf, 20 september 1986.

175 International Herald Tribune, 20 september 1986, op 18 september 1986 verschenen in The New York Times.

22 september 1986

Suriname en Desi houden me dag in dag uit bezig. Den Haag speelt een ontzettend smerig spel. Enerzijds wordt gezegd een ‘open lijn’ naar Paramaribo te willen behouden, terwijl anderzijds via allerlei dekmantels en collaborateurs subversieve acties tegen de staat Suriname worden aangezwengeld of oogluikend toegestaan.

Arnold Burlage komt met de informatie dat ‘een groep oudofficieren uit het leger van dictator Desi Bouterse’ (de man is natuurlijk helemaal geen dictator) het Junglecommando van Brunswijk is gaan versterken.

Ik zal Eduard A Roman Journal van Stendhal geven als ik hem weer eens zie.¹⁷⁶ Het boek heeft prachtige tekeningen en was van mam. Zij moet het cadeau gekregen hebben, want het was in Kaapstad bij Stuttafords gekocht. Ik ga van 7 tot 27 november naar Zuid-Afrika.

Ik lees weer een belangwekkende uitspraak in Hooper en Teresi: ‘If a thought affects us, it must do something to neural tis-

176 Stendhal, A Roman Journal, The Orion Press, Londen, 1959. Een bewerking door Haakon Chevalier van enkele van Stendhals observaties van Rome.

[p. 157]

sue. If experience can change the brain's architecture, if play or a rich social life can grow dendrites, may be something like hope can redirect the traffic of nerve signals in our head.’

Pieter Varekamp van de avro belt dat Henk Herrenberg bekend heeft gemaakt dat Desi Bouterse eind van de maand naar New York gaat voor een redevoering in de vn. Het lijkt wel of ze Desi willen laten vallen, want bij diens afwezigheid zou Brunswijk daadwerkelijk Paramaribo binnen kunnen trekken. Graanoogst is niet de sterke man die het fort in zijn eentje kan verdedigen. Soms vraag ik me af wat er in het hoofd van Herrenberg rondspookt. Ik zal proberen Desi in New York te pakken te krijgen.

Peter arriveerde tegen 21:00 uur. Hij had een heerlijk tijd bij zijn zus Dorine in Steenwijk gehad. Ze waren samen naar een andere zus, Riet in Groningen gereden. Hij geeft altijd details, bijvoorbeeld dat Riet al van verre stond te zwaaien toen ze aankwamen. Dat zijn nuances waar onze vriendschap al zo lang mede op is gebaseerd. Ik speelde wat van Mahler. Peter voelde mijn gespannenheid en informeerde op tactische wijze naar de situatie met Eduard. Ik vertelde hem van ons pijnlijke gesprek na de heerlijke reis in Zuid-Frankrijk. Peter voelt zuiver aan dat bij mij iets heel belangrijks aan gruzelementen is gevallen.

23 september 1986

Peter en ik reisden samen naar Den Haag voor een bezoek aan de Zuid-Afrikaanse ambassade. Terwijl Peter met ambassaderaad Heath en twee dames sprak over zijn visum, bracht ik een half uurtje door bij ambassadeur Louw, die toezegde mij te zullen introduceren op de Rand University in Johannesburg en het Institute of Strategic Studies in Pretoria. Terwijl ik op de ambassade was, belde Bart in 't Hout van de avro. Ze wilden nu Bouterse in New York filmen. Ik overlegde met Carlo Spier, die het met me eens was dat ik eerst alleen naar New York moest reizen om dan ter plekke met Desi en Herrenberg eventuele televisie-opnamen te organiseren.

Peter reageerde op het geschrijf van Schumacher en anderen aldus: ‘Die mannetjes vallen je aan omdat je ze met hun neus op hun eigen kleinheid en tekortkomingen drukt. Dan worden ze agressief.’

Ik ontmoette Pak Suripto uit Djakarta in het Victoria hotel. Hij bracht een dossier mee uit Indonesië, dat details bevatte over de dubieuze praktijken van Suharto in de telecommunicatie. Bij deze corruptie zijn ook Suharto's kinderen betrokken. Daarnaast bracht hij een belangrijk rapport van de Indonesische

[p. 158]

inlichtingendiensten mee, maar daar wilde hij geld voor hebben: ‘Niet dat ik met deze stukken winst wil gaan maken.’ Ik vroeg hoeveel hij wilde hebben en het enige antwoord dat ik kreeg was: ‘I leave it up to you.’ Bovendien was het nog de vraag hoe het stuk in Nederland kon komen, want zelf wilde hij er niet mee reizen. De clou was: we moeten Suharto voor 1988 compromitteren¹⁷⁷

Theo belde dat hij een ‘interessant telegram’ van Atta Mungra had ontvangen. Nu dat weer. Het is hollen of stil staan met die mijnheer. Mijn bezoekje aan Mungra schijnt vruchten te hebben afgeworpen.

Het ministerie van Justitie reageerde op mijn aangifte van bedreiging door Henri Nahar.¹⁷⁸

177 In 1998 regeert Suharto nog vrolijk verder.

178 Zie bijlage 35.

24 september 1986

Arnold Burlage meldt vandaag in De Telegraaf dat het Junglecommando vrijwel het hele Patamakkagebied van Oost-Suriname onder controle zou hebben. Er zouden reeds 150 ‘vrijwilligers’ uit Nederland zijn aangekomen, die zich bij de contra's gevoegd zouden hebben.

Bart in 't Hout schijnt toch weer twijfels te hebben en na lang gemarchandeer werd besloten dat Bouterse in New York gefilmd zou gaan worden. Hij zou een brief sturen om de afspraken vast te leggen.¹⁷⁹

Atta Mungra schreef me dat hij de voorstellen van Theo niet eerder had ontvangen dan bij mijn brief van 22 september. John Drieskens stuurde me een brief over vertraging van de betaling aan mij.¹⁸⁰

The New York Times schrijft dat de afgelopen vijftig jaar een half miljoen walviskarkassen beschikbaar zijn geweest voor ‘onderzoek’. IJsland en Zuid-Korea gaan gewoon door met walvisvangst, terwijl de Internationale Walvisvaart Commissie al in 1982 een moratorium heeft afgekondigd.¹⁸¹ Het is toch een aanfluiting voor het huidige niveau der beschaving dat er nog mensen zijn die zich bezighouden met walvissen te vermoorden. Men zegt dus dat het voor wetenschappelijk onderzoek bedoeld is, maar men verkoopt het vlees aan Japan. De vn zou - als het een serieuze wereldorganisatie was - het leveren van walvisvlees moeten kunnen verbieden, zoals dit met ivoor van olifanten wordt gedaan (voor zover dit slaagt).

179 Zie bijlage 36.

180 Zie bijlage 37.

181 The New York Times, 22 september 1986.

[p. 159]

Het schijnt dat er een geneesmiddel tegen aids is ontdekt. Onderzoeker Jerome Horwitz van de Michigan Cancer Foundation was de eerste onderzoeker die azidothymidine analyseerde, nu bekend als azt. Men dacht een middel te hebben ontdekt dat het vermenigvuldigen van kankercellen tegen ging. Nu is ontdekt dat waar azt in het geval van kanker niet doeltreffend was, het bij aids lijkt te werken.¹⁸²

Ik liep tegen Jan Boot aan die met mij op Nijenrode zat. Hij vertelde over een reünie, waar ik niets van afwist. ik belde Han André de la Porte, die zei ook van niets te weten. Maar ze willen mij er gewoon niet bij hebben vanwege de keet die ik heb met Gerrit Jeelof, van Philips, die zich als een beest tegenover mij heeft gedragen. Dan maar niet.

Ik schreef Spoor dat hij zich buitengewoon incorrect tegen Ronald Gase heeft opgesteld. Spoor liet Jouke Mulder naar Wim Hazeu bellen om erachter te komen wat erover hem in Zaken doen staat. Hij hoeft niet bang te zijn. Ik heb hem ontzien, al verdient hij dat absoluut niet.

Heath van de Zuid-Afrikaanse ambassade belde. Peters visum is oké, maar hij heeft wel een waarschuwing gekregen op een bezoekersvisum niet opnieuw als acteur op te treden in Zuid-Afrika.

182 The New York Times, 19 september 1986.

26 september 1986

Amsterdam - New York

Peter en ik namen afscheid op Schiphol en waren allebei in tranen. We omhelsden elkaar en hij drukte me tegen zich aan. Als Peter mijn kind was, dan huilde ik dikwijls uit angst dat hem iets zou overkomen, en hem onvoldoende zou kunnen beschermen. Hoe dikwijls denk ik hier niet over na. Hoe verwerkt zijn moeder die gevoelens? En zij kreeg nog wel elf kinderen. Ik vertelde Peter voor het eerst wat er met Eduard was

[p. 160]

gebeurd. Hij vermoedde al dat er wat aan de hand was: ‘Want ik heb je een paar maal zien wegtrekken en dan zijn je ogen leeg. Maar ik dacht: hij vertelt me wel wat er loos is als hij zover is.’ Toen ik dit het allemaal verteld had, zei Peter: ‘Ik zou door de grond zijn gegaan, wat heb je tegen Ed gezegd?’

‘Niets, maar ik was boos en te beledigd om zelfs verdrietig te zijn.’

Gisterenavond ben ik nog met Peter, toen het al donker was, de polders ingegaan. Hij droeg mijn nieuw groene jack, waardoor hij er erg jong en fris uitzag. Ik gaf hem Mahlers Symfonie nr 5, voor zijn walkman, en haalde hem over het boek Passion van Roberto Unger mee naar Johannesburg te nemen als stof tot nadenken.

Hans van den Broek heeft de vn opgeroepen ‘verstrekkende hervormingen’ door te voeren.¹⁸³ Daar heeft hij nu eens volkomen gelijk in. De vn zijn veertig jaar na de oprichting nog altijd in evenwicht met de realiteit in de wereld van 1945, toen de vs, China, de Sovjet Unie, Groot-Brittannië en Frankrijk nog als ‘grote mogendheden’ werden gezien. India en Indonesië bevonden zich nog in colonial limbo. Azië en Afrika moesten nog bevrijd worden. Wat er in New York gebeurt, heeft niets te maken met de wereld van 1986.

Henk Hofland schreef over ‘de nationale verdoving’ in het nieuwe blad Reporter.¹⁸⁴ Ik zou hem punt voor punt eens moeten antwoorden, want in het Madurodamse geldt de brave Hofland als een soort orakel dat niet wordt tegengesproken. Hofland verhaalt hoe geweldig vervelend het in Holland is, en vraagt zich af hoe dat komt. Jan Cremer - ook zo'n goed adres - steunt hem hierin, en zegt maximaal zeven weken in Amsterdam te kunnen blijven. Als Hofland Amsterdam als gruwelijk vervelend ondervindt, komt dit omdat hij zelf zo'n vervelend mannetje is. Wie maakt hem dit duidelijk?

183 NRC Handelsblad, 25 september 1986.

184 Reporter, september/oktober 1986.