Memoires 1986-B

[p. 13]

Amsterdam

1 juli 1986

Amerbos

Er is nieuw gedonder in Suriname. De legertop is uit elkaar gevallen. Dit is zorgelijk nieuws, want de mannen van de coup van 1980 vormden steeds één front. Paul Bhagwandas en Arthy Gorré hebben het militaire gezag verlaten. ‘Dictator Desi Bouterse’, meldt De Telegraaf onveranderlijk, heeft bekend gemaakt dat twee van de vijf man die het militaire gezag uitmaakten, zijn verdwenen. Wat zullen hier de gevolgen van zijn?

Intussen is Henk de Mari met een eerste artikel op de proppen gekomen. in suriname wordt niemand onrechtmatig vastgehouden, deze uitspraak van opperrechter Oosterling staat als kop boven het artikel. ‘De rechtspraak in Suriname,’ aldus Oosterling, ‘is sinds de revolutie van de onderofficieren (februari 1980) nooit in gevaar geweest. Suriname is nog steeds voor honderd procent een rechtsstaat.’ Hij vervolgde tegen De Mari: ‘Het doet mijn hart pijn als Nederland soms blijkt daar anders over te denken. Wij hebben hier geen politiestaat, geen echte militaire dictatuur, wij hebben hier een rechtsstaat waar onafhankelijke rechters zonder aanziens des persoons recht spreken.’¹

Dit is andere koek dan de doorsnee onzin die de hetzemakers bij die krant al jaren aan hun lezers voorschotelen. Het stemt me tevreden dat ik het erop gewaagd heb met De Mari.

Random House geeft het boek van Seymour Hersh over het neergeschoten Koreaanse verkeersvliegtuig uit. Natuurlijk heeft de cia weer met dreigementen geprobeerd de uitgever te intimideren, maar nul op het rekest gekregen.

René Vaarnold stuurde me een kopie van de opzet van het boek dat hij wilt schrijven. Hij wil het bij Strengholt laten uitkomen, maar daarover schijnt hij nog steeds met Guus Jansen in de clinch te liggen.

Anna Pignocchi, de trouwe secretaresse van Aurelio Peccei, schreef me een briefje. Zij heeft, net als ik, minder contact met zijn opvolgers. Ze schrijft hem te missen.

1 De Telegraaf, 1 juli 1986.

[p. 14]

Wilander speelt tegen Pat Cash. Ik ben voor Cash. Waarom eigenlijk? Sex appeal? Het zal je zoon zijn.

Het Amerikaanse hooggerechtshof heeft met vijf tegen vier stemmen een wet in Georgia legaal verklaard ‘that makes it a crime for anyone to engage in oral or anal sex.’ Dus het hoogste rechtslichaam in Amerika ‘does not protect private homosexual relations between consenting adults.’ De vs blijven tot de meest achterlijke en onbeschaafde landen ter wereld behoren met hun bezopen opvattingen over relaties tussen mensen. Willem Alexander is beëdigd tot officier van de Koninklijke Marine en heeft de eed van trouw op zijn moeder afgelegd. Prompt heeft Joop den Uyl verkondigd dat het prins Bernhard niet vrij staat uit eigen beweging een uniform aan te trekken, omdat hem dit na de Lockheed-affaire door de toenmalige regering Den Uyl met zoveel woorden verboden is.

2 juli 1986

De Telegraaf publiceerde mijn briefje.

[p. 15]

Ik ben erg tevreden dat die boodschap is overgekomen en uitgerekend in De Telegraaf.²

Vijf Amerikaanse oliemaatschappijen zijn onder druk van de regering Reagan uit Libië vertrokken. De vs willen de sancties verder aanscherpen. Het is een vorm van oorlog voeren. En niemand van de ‘bondgenoten’ doet er zijn mond over open. Moskou stelde voor dat de minister Shultz en Sjevardnadze een ontmoeting zouden hebben om een nieuwe top tussen Reagan en Gorbatsjov voor te bereiden. Hoe reageerde Washington op dit volmaakt normale voorstel? Het Witte Huis en het State Department noemden het in Moskou bekend gemaakte voorstel ‘ongelooflijk onbeschaamd’.³

In Den Haag kunnen ze er ook wat van. Ze hebben het aantal houwitsers waarmee nucleaire granaten kunnen worden afgevuurd van acht naar veertig opgevoerd. Dat gebeurde onder druk van de vvd. Het cda ging terwille van de macht door de knieën.⁴

The New York Times drukte een kaartje af in welke staat in de vs er ‘sodomy laws’ zijn en op welke grond:

2 De Telegraaf, 2 juli 1986.

3 NRC Handelsblad, 2 juli 1986.

4 NRC Handelsblad, 1 juli 1986.

[p. 16]

Minister George Shultz heeft gezegd naar een oplossing te willen zoeken voor het apartheidsprobleem in Zuid-Afrika zonder dat de economie van dat land wordt geruïneerd. De vs willen zich niet terugtrekken uit zuidelijk Afrika maar helpen via ‘constructive engagement’.⁵ Deze nobele gedachte werd ingegeven vanwege de onmisbare mineralen die Washington nog altijd uit Zuid-Afrika krijgt aangeleverd voor de allesoverheersende oorlogsindustrie.

Vyacheslav Molotov (96), ooit minister van Buitenlandse Zaken onder Joseph Stalin, schijnt volgens Sovjetkranten de ingrijpende politieke veranderingen van Michail Gorbatsjov enthousiast te steunen.⁶

Panorama belde om mijn commentaar te horen op de bij het regeerakkoord voorgestelde identificatieplicht voor burgers. ‘Uitstekende gedachte,’ zei ik, ‘dan weten we tenminste nog wie Nederlanders zijn. Hier in Amsterdam-Noord raak je weleens de kluts kwijt. Wat op straat loopt, is een ratjetoe van mensen waar je de herkomst zelfs niet ten naaste bij van kan inschatten.’

5 The New York Times, 1 juli 1986, Bernhard Gwertzman.

6 The New York Times, 2 juli 1986, Serge Schmemann.

3 juli 1986

Henk de Mari brengt het eerste deel van zijn gesprek met Desi Bouterse. De sterke man van Suriname vindt dat Nederland moet ophouden zich met interne kwesties te bemoeien en met het land de wet voor te schrijven. ‘We redden het ook wel zonder onze hand op te houden. Nederland, hou je ontwikkelingsgeld maar. We hebben er weliswaar recht op, maar hou het maar. Jullie zijn de Engelen van de Wereld, zo zien jullie jezelf graag, maar die voorwaarden van jullie.’

Eindelijk komt Bouterse voor één keer aan het woord in De Telegraaf die al jaren achtereen een meedogenloze leugencampagne tegen hem voert. Met moed, beleid en trouw ben ik er in geslaagd de Maginotlinie van het Haagse machtsapparaat en de bvd van binnenuit bij De Telegraaf te doorbreken. ‘Wij hebben het moeilijk,’ aldus Desi, ‘bijzonder moeilijk. Wij leven met vallen en opstaan, maar we leven en we zullen overleven, ook als Nederland niet aan zijn verplichtingen jegens ons voldoet. We zijn op onze eigen manier op weg naar onze eigen democratie. Zolang God ons het leven geeft, gaan wij er mee door.’⁷ De gok die ik nam is geslaagd.

Consul-generaal Kolader had tegen De Mari gezegd, toen hij

7 De Telegraaf, 3 juli 1986.

[p. 17]

zijn visum kwam halen, niet te begrijpen dat hij naar Paramaribo mocht. ‘Jullie krant is immers geen serieuze krant. Ik lees de Volkskrant en mijn chauffeur vertelt me tijdens het rijden wat De Telegraaf heeft geschreven. Ik begrijp er niets van, maar goed, de instructie is gekomen.’

Overigens zijn de nrc Handelsblad en de Volkskrant al evengoed met een hetze tegen Bouterse bezig als De Telegraaf.

Bert Dreese heeft Henk de Mari geschreven of hij zich herinnert dat Frans Lurvink op Schiphol had gezegd: ‘Oltmans kletst uit zijn nek.’⁸ Bert had met een confrère overlegd ‘die er ook van houdt meppen uit te delen,’ dat vastgesteld moet worden hoe Lurvink zich publiekelijk over mij uitliet.

Marcel van Dam gaf Peter van der Klugt en Jan Tromp een interview over het naar de knoppen gaan van de vaderlandse politiek.⁹ ‘In feite bestaat de politiek uit een gezelschap van zelfgenoegzame mensen. Schijnbaar probeert men elkaar te overtuigen maar het gebeurt in het volle besef dat over en weer de overtuiging al vast ligt. Het is een ritueel waarvan men krampachtig volhoudt dat het met de werkelijkheid te maken heeft. Sterker, de meeste politici denken dat het ook echt zo is. Maar de werkelijkheid is dat de buitenwereld de politiek allang niet meer serieus neemt. De mensen weten dat het allemaal toneelspel is, zo ernstig is het gesteld met ons politieke bestel.’

Verderop zegt hij: ‘Het is in de politiek praktisch nooit mogelijk om eens gewoon te zeggen wat je er nou echt van vindt. Je

8 Zie bijlage 1.

9 Haagse Post, 5 juli 1986.

[p. 18]

moet rekening houden met je eigen collega's, met de pers, met de achterban buiten de beroepspolitiek. Het leidt tot het ziekteverschijnsel dat nooit meer iemand iets zegt wat hij zelf vindt.’ Jammer eigenlijk dat deze Van Dam geleidelijk aan door de PvdA uit de actieve politiek is weggewerkt. ‘Op het denken staat een straf. Op het zelfstandig denken staat de doodstraf in de politiek.’ Hetzelfde geldt voor journalisten.

Ik genoot na telefoontjes van Peter en Theo weer van het voor mij mooiste moment van de dag in de polders: de schemering.

4 juli 1986

Volgens Arnold Burlage, die tegengif verspreiden wil voor wat Henk de Mari schreef, is in Suriname een hamsterwoede uitgebroken als gevolg van de ruzie in het militair gezag.

Intussen maakte de Rijksvoorlichtingsdienst bekend dat prins Bernhard wel degelijk zijn uniformen en onderscheidingstekenen mag dragen. De toenmalige minister van Defensie onder Den Uyl, Henk Vredeling, handelde in strijd met de wet want het verbod zijn uniform te dragen heeft een koninklijk besluit nodig en dit is nimmer ondertekend. De prins zou volgens de rvd zelf hebben besloten geen uniformen meer te dragen. Een gelogen verhaal dus maar goed, dat zegt Her Majesty's Voice de rvd.

Colin Legum schrijft over de voorgenomen sancties tegen Zuid-Afrika.¹⁰ Het onderwerp staat hoog op de agenda bij de komende top in Harare. Opmerkelijk is dat Helen Suzman, lid van de oppositie in het parlement te Pretoria, waarschuwt dat sancties ‘will hurt the wrong people’. Zij herinnert er bovendien aan dat de vrijheid van Rhodesië pas na vijftien jaar van burgeroorlog en 30.000 doden tot stand is gekomen. In Zuid-Afrika zou een ‘negotiated settlement’ via druk van het Westen mogelijk kunnen zijn. Zowel Ronald Reagan als Margaret Thatcher stribbelt tegen om Zuid-Afrika nog verder te isoleren. Ik begin steeds nieuwsgieriger te worden naar dat land.

Ik nam een vroege trein naar Vorden voor een bezoek aan Cecile van Lennep en haar dochter Sylvia Juel-van Lennep, die uit Denemarken over is.¹¹ We zaten in de tuin bij het koetshuis van Het Enzerinck. Cecile nam foto's. Zij leek me toch stiller dan vroeger, minder levendig, minder spraakzaam. Misschien wilde ze Sylvia en mij een kans geven elkaar beter te leren kennen. Zij adviseerde het boek The Africans van David Lamb te

10 International Herald Tribune, 4 juli 1986.

11 Zie ook Memoires 1984-B, pagina 123, noot 193, (red.).

[p. 19]

lezen ter voorbereiding van mijn reis. Later wees zij op de hoge sparren tussen het koetshuis en het landhuis. ‘Mijn man heeft die nog als kleine bomen geplant,’ zei ze. Ik ben bezorgd om Cecile. Ook zij had zich geërgerd aan Van Meekren en prins Bernhard en was verbaasd dat De Telegraaf mijn brief had gepubliceerd.

Ik was op tijd terug uit Vorden om de tenniswedstrijd van Boris Becker tegen de Fransman Leconte te zien.

Henk de Mari belde. ‘De hoofdredactie is razend geweest dat jouw brief over Bernhard en Van Meekren is meegegaan. We willen Oltmans niet in de krant hebben,’ werd er gezegd. ‘Fahrenfort is door Hofland opgestookt,’ zei ik. ‘Het is een feit dat Fahrenfort je vijand is, maar over een paar maanden lost zich dat wel op. Bovendien gaat hij weg,’ aldus De Mari. ‘Ik heb tegen de brievenredactie gezegd: “Doe me een plezier en zet die brief er in”. Maar ze zijn daarna dus met opgestoken zeilen op me af gekomen.’

Hij had de brief van Dreese nog niet ontvangen, maar De Mari kon zich precies herinneren wat Lurvink had gezegd.

5 juli 1986

De tweede reportage over



Bouterse van Henk de Mari prijkt op pagina 15 van De Telegraaf. De krant neemt enigszins afstand van wat de eigen reporter meldt, door bovenstaand artikel op pagina twee te plaatsen.¹² Ze zitten in Amsterdam in hun eigen vet gaar te koken en kunnen het niet laten om Bouterse te kapittelen. Als het niet uit de lengte komt, dan maar uit de breedte.

Om 12:10 uur belde ik minister Herrenberg op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Paramaribo, dus om 07:10 uur Surinaamse tijd. Hij was aan

12 De Telegraaf, 5 juli 1986.

[p. 20]

het werk. Ik was dus Kolader en iedereen voor en rapporteerde wat De Mari groot op de voorpagina van De Telegraaf had geschreven. ‘De gok is dus gelukt,’ zei hij. Zaterdag volgt deel twee. ‘Het is een smash hit Henk,’ zei ik. De Telegraaf heb ik eveneens naar Theo gezonden, die de stunt van nabij meemaakte. Herrenberg zei met Rob Leter te hebben afgesproken dat Theo vast een project toegewezen zou krijgen. Per diplomatieke post zou hierover naar Kolader een bericht gestuurd zijn.

Henk was wel nog slaperig.



Ik vertelde hem over de rake spotprent in De Telegraaf, waarbij Bouterse Eegje Schoo op het potje zet. Daar hoort deze dame trouwens al heel lang, met haar geklier met miljarden voor het stinkende Suharto-regime. Hij zei een aantal journalisten naar Paramaribo uit te nodigen in verband met de conferentie aldaar als voorbereiding op de conferentie van Niet-Gebonden Landen in Harare. Hij had, zoals ik adviseerde, ambassadeur Halfhide gevraagd ook Treaster van The New York Times te vragen. Ook een journalist uit West-Duitsland uit de omgeving van Helmut Kohl en een man van Le Monde zouden komen. Ik suggereerde nog Weenink van nrc Handelsblad te vragen, maar hij wilde wat Nederland betreft voorzichtig blijven.

De uitspraak dat Nederland uit wrok over lijken gaat, is waar. Maar het is meer. Den Haag voelt zich door een voormalig sergeant van het Nederlandse leger, een sportinstructeur, op haar pik getrapt. Hoe durft deze vlegel uit de arbeidersklasse een grote mond op te zetten tegen de hoge heren rond het Binnenhof? Het herinnert me aan de onverholen ergernis die Nederland altijd jegens Sukarno koesterde, de ex-gevangene van het koloniale bewind, die glorierijk in het paleis van de voormalige gouverneur-generaal woonde. Iets dergelijks herhaalt zich met Bouterse, al was Sukarno dan een ingenieur en Bouterse maar een sergeant, de psychologie achter het gevoel in Den Haag is dezelfde.

Bouterse zei tegen De Mari dat zeventig Surinaamse ministers elkaar de eerste zes jaar van de onafhankelijkheid hadden opgevolgd in jaarlijks gewijzigde kabinetten. Als dit vergelijkbaar

[p. 21]

in Nederland zou gebeuren, zou het om 5.000 ministers gaan. Bung Karno rekende in 1957 al voor dat Indonesië sinds de onafhankelijkheid van 1945, ieder jaar met andere kabinetten te maken had gehad, met gewijzigde coalities en met wisselende ministers. Hierdoor was het land de eerste tien jaar van onafhankelijkheid ‘onbestuurbaar’. Sukarno ontwierp een ‘geleide democratie’, waarbij het aantal wettig toegestane partijen van veertig tot vier werd teruggebracht. Suriname kampte met soortgelijke problemen.

Jaap van Meekren reageerde.

Ik vond toevallig Levenslicht uit den Bijbel van P.H. Hugenholtz, wat mijn ouders ontvingen van de Vrije Gemeente op hun huwelijksdag in Amsterdam 24 mei 1921. Het emotioneerde me. Dus 65 jaar geleden werd het besluit genomen ons in de wereld te brengen. Ongelooflijk. Het menu van het diner op die dag met alle handtekeningen van grootouders en familieleden zit er in.¹³

13 Ik kan nu het boek niet meer vinden. Het is vast in Zuid-Afrika achter gebleven.

[p. 22]

6 juli 1986

Ik ben vroeg opgestaan met de gedachte dat er langzamerhand iets moet gebeuren, in de trant van het Adres aan de Staten-Generaal inzake Nieuw-Guinea in 1957 in Djakarta. Ik denk dat we nu een Adres moeten opstellen inzake Suriname. Een eerste ontwerp is af.

Daan Dijksman belde. Nog nijdig over zijn stomme stukje betoverd door sukarno¹⁴ waarin hij zogenaamd deel twee van mijn Memoires besprak, begon ik hem uit te leggen dat dit zogenaamde ‘betoverd zijn’ een puur verzinsel van Henk Hofland is geweest dat nu door andere scribanten blijkbaar blindelings wordt overgenomen. ‘Straks ben ik ook weer betoverd door Bouterse,’ zei ik, ‘alleen maar omdat ik de aartsvijanden van Nederland anders tegemoet treed dan jij, Jaap van Meekren en de hele reut.’

Wat hij wilde weten, was of ik de deur voor Henk de Mari bij Bouterse had open gedaan. ‘Geen commentaar,’ antwoordde ik. ‘Mij werd enige tijd geleden in Suriname naar mijn mening gevraagd over verschillende Nederlandse journalisten en die heb ik gewoon gegeven. Ik kan je verzekeren dat het besluit om De Mari een interview te geven door Bouterse zelf in tandem met Herrenberg is genomen.’ Hij vertelde dat de Nieuwe Revu de twee gearresteerde reporters ‘een grandioze ontvangst’ heeft gegeven. ‘Ze zijn als helden gevierd.’

‘Ach Daan, de cia-soldaten die bij de Varkensbaai op Cuba door Fidel Castro in de pan werden gehakt, zijn ook door John F. Kennedy als helden toegesproken.’

Ik zit te werken aan het nieuwe Adres aan de Staten-Generaal. De bomen rond Amerbos ruisen in de wind. Dit huis is een paradijsje dat mam heeft mogelijk gemaakt (met behulp van Theo). Ik ben er heel dankbaar voor.

14 Haagse Post, 5 juli 1986.

7 juli 1986

Ik lees en herlees mijn stuk voor het parlement.¹⁵

Willem Drees, van 1907 tot 1919 stenograaf bij de Staten-Generaal en later de premier die met Luns de Indonesië-zaak de soep in draaide, is honderd jaar geworden. Ook nrc Handelsblad afficheerde hem in een hoofdartikel als ‘staatsman’.¹⁶ Naar Haagse begrippen misschien, want in het land der blinden is eenoog koning. Alleen al het Indonesië-debacle en het zich laten verlakken door Joseph Luns, rangschikt hem in het gun-

15 Zie bijlage 2.

16 NRC Handelsblad, 4 juli 1986.

[p. 23]

stigste geval tot staatsman derde klasse. In 1958 schreef hij me een brief die aantoonde dat hij zich bij de neus liet nemen.

Aardig en ontspannen gesprek voor stad Radio Amsterdam met Stan van Houcke over het tweede deel van de Memoires. Ik ben gedetailleerd ingegaan op de overeenkomsten tussen de dekolonisatie van Indië en Suriname.

Anthony Lewis vindt dat Geoffrey Howe ‘a modern record for pointlessness’ scoort door op reis te gaan naar Zuid-Afrika. ‘When an intelligent politician does something so embarrassingly foolish, it is necessary to look for reasons.’ Hoe komt het dat Washington en Londen zich zo wonderlijk opstellen? Lewis schrijft dat bisschop Desmond Tutu al gezegd zou hebben Howe niet te zullen ontmoeten. Ik heb altijd veel fiducie in Anthony Lewis gehad, maar zit hij er wat Zuid-Afrika betreft niet naast?¹⁷

Rainer Maria Rilke heeft 18.000 brieven geschreven. Dat is andere koek. Zijn moeder voedde hem de eerste zeven jaar van zijn leven als meisje op, omdat zijn oudere zusje was gestorven. Zijn vader zond hem, zeker om dit te corrigeren, naar een militair internaat, wat hij als iets verschrikkelijks ervaarde. Ik zou een volledige biografie over hem willen lezen.¹⁸

17 International Herald Tribune, 7 juli 1986.

18 NRC Handelsblad, 4 juli 1986, Arthur Lava.

8 juli 1986

Badrissein Sital is bij een parachutesprong hoogst ongelukkig neergekomen.

Schiphol

Ik lees The Cult of Information van Theodore Roszak.¹⁹ Hij refereert aan The Human Use of Human Beings van Norbert Wiener, een boek dat ik jaren geleden heb gelezen na gesprekken met Margaret Mead. Wiener vond de term feedback uit, ‘wich he regarded as an essential characteristic of mind and life’. Een heerlijke uitspraak van Wiener: ‘To live effectively is to live with adequate information. Thus, communication and control belong to the essence of man's inner life, even as they belong to his life in society.’

Zonder me ook maar een moment op te stellen aan de kant van de die hards in Zuid-Afrika, heb ik het gevoel dat het niet in orde is om van buitenaf te proberen het huidige gezag in dat land te ondermijnen. Ik denk dat dat in het nadeel zal zijn van

19 Theodore Roszak, The Cult of Information: The Folklore of Computers and the True Art of Thinking, Pantheon Book, New York, 1986.

[p. 24]

de dwingende belangen van de zwarten zelf. Wat zou Botha kunnen en moeten doen?

Charles de Gaulle, overstap naar Nice

Waarom ben ik toch zo neerslachtig vanweg Eduard? Komt het door het besef dat ik voor hem niet beteken wat hij voor mij betekent? Hij vindt me lief. Hij houdt van me, maar hij houdt zich ook constant voor ogen dat ik 61 ben.

Nice - Amsterdam, KL338

Al Eisenstat haalde me af met een Apple-petje op zijn hoofd. Hij had een auto gehuurd. We reden naar Valbonne, boven Antibes, waar hij een huis had gehuurd in een bewaakte villawijk. Hij had vanmorgen met Nederlanders getennist, die hem over mij hadden gezegd: ‘Be careful with that chap.’ Atltijd weer hetzelfde gelazer.

Hij vertelde over zijn bezoek aan Jack Matlock, Sovjetdeskundige op het Witte Huis. Hij gaf een overzicht van zijn pleidooi om met de Sovjets in zee te kunnen gaan. Hij zei dat de cia hem een overzichtskaart had gegeven met alle kopstukken in het Kremlin, inbegrepen Jermen Gvishiani. Hij noemde me wederom een politiek journalist. Zou de cia hem dat hebben aangepraat? Ik zei tegen hem: ‘Arbatov is a scientist. He is a member of the Academy of Sciences. He is not a Kremlin politician. He is a scientific advisor of the Kremlin. He was offered ambassador's posts, but he choose to stay among academia, like Stephen Cohen at Princeton or Marshall Shulman at Columbia.’

‘I never thought of it that way,’ antwoorde hij.

‘The same goes for Evgeny Velikhov. He is a scientist and not a member of the Politburo or cpsu. A Soviet politician could never write a book with a non-communist journalist from the west, and both Arbatov and Velikhov are doing it.’

Hij vroeg me op de man af: ‘Willem, what is your feeling? Do you think Velikhov means it, when he says he wants computers for educational purposes?’

‘I trust him in this matter,’ antwoordde ik. ‘Because if these guys need contrabands for military purposes, it does not happen via the Academy of Sciences or via open lines to Eisenstat at Apple or Willem Oltmans in Amsterdam.’ Ik gaf als voorbeeld hoe Dewi Sukarno's Spaanse vriend, de bankier Francesco Paesa, in de nesten raakte nadat hij een oven om elektronische horloges te maken via Brazilië naar Moskou had verzonden. We hadden zo'n goed gesprek dat het me niet het juiste mo-

[p. 25]

ment leek om een onkostenberekening in te dienen, die overigens gereed was.

Toch begon ik over onze afspraken in het algemeen in de auto terug naar het vliegveld van Nice. Het was juist dat ik duizend dollar per dag plus kosten kon berekenen. ‘And the consultancy,’ vroeg ik. ‘For one year,’ zei Al. Ik protesteerde en zei dat we er steeds vanuit waren gegaan dat ik twee jaar consultant zou zijn vanwege het binnenbrengen van en de adviezen rond de Sovjetcontacten. Toch mag ik de man graag. Zijn vrouw Conny was overigens ook aanwezig. Tegen haar zei hij: ‘Willem is the greatest con-artist I ever met, but he does get things done.’

Roszak schrijft: ‘For if thinking is essentially data processing, as the cyberneticians insisted, then the mind that holds the most data is potentially the superior mind, especially in the complex modern world, where there is far too much information reporting in for human brains to handle.’ Alvin Toffler omschreef dat als ‘an information bomb is exploding in our midst’.

Toen ik thuiskwam, trof ik een brief van Henk de Mari aan, welke voor zichzelf spreekt.²⁰ Hij heeft het exclusieve gesprek met Bouterse binnen en nu stelt hij het intern bij De Telegraaf voor, alsof ik deze keer niet duidelijk van tevoren heb gesteld dat er van de zijde van de krant ook iets zou moeten gebeuren. Laat maar. Ik had het kunnen (moeten) weten. Tegen mij zei hij dat De Haas niet tegen mij was, maar dat de oppositie bij Fahrenfort lag. Ik belde Henk op, en vroeg of het zou helpen als ik recht op de man af naar Fahrenfort zou stappen. Hij vond dat een ander dat zou moeten doen. Ik belde Carel Enkelaar in Buurse, die antwoordde: ‘Ik wil het graag doen. Maar volgens welke strategie? Laat De Mari tegen Fahrenfort zeggen: bel nu eens Carel Enkelaar op en vraag hem wat hij van die gekke Oltmans denkt.’

Ik belde De Mari opnieuw, die akkoord ging met de Enkelaar-strategie. ‘Dat wil ik graag voor je doen,’ zei hij.

De Mari gaf aan dat zijn gesprekken met Bouterse ‘een ware interne oorlog’ op de redactie van De Telegraaf hadden veroorzaakt. Hij had zelfs besloten een paar weken met zijn dochter op de Veluwe te gaan fietsen om de bonje op de krant te ontlopen.

Ludwig van Mulier belde. ‘Surinamers zijn Telegraaf-lezers. De artikelen van De Mari hebben neutraliserend gewerkt. Nu De

20 Zie bijlage 3.

[p. 26]

Telegraaf dit publiceerde, is Desi Bouterse opeens bespreekbaar geworden. De Surinamer die deze artikelen leest, keert hem om en zegt: als dit in die krant staat is er toch iets aan de hand en is het roer om,’ aldus Van Mulier van de Liga van Surinaamse Patriotten. Ik antwoordde: ‘Als zij dit zo interpreteren, maken zij zich blij met een dode mus. Het is belangrijk dit De Mari-geluid vanuit Paramaribo, maar de eigenwijze kaaskoppen weten het toch beter en de shit jegens Bouterse zal doorgaan.’

9 juli 1986

Suriname heeft ambassaderaad Erik Klipp het land uitgewezen. Zat er dik in.

Jan Tromp vraagt zich in de Haagse Post af of prins Bernhard zijn uniformen nu wel of niet mag dragen. De prins had tegen Jaap van Meekren gezegd: ‘Wat is dat voor flauwekul. Ik mag ze allemaal dragen.’ Oud-minister Vredeling is het ermee eens, maar kan zich scherp herinneren dat het kabinet Den Uyl-Van Agt indertijd unaniem besloot de prins te verzoeken geen uniformen meer te dragen. Doet hij het toch ‘dan kun je het een vorm van provocatie noemen,’ volgens Vredeling.

Nederland heeft als tegenmaatregel de Surinaamse diplomaat Marciano Jessurun uitgewezen. Stomme spelletjes.

10 juli 1986

Paula, de zuster van de afgelopen november aan aids overleden danser Martin Scheepers, belde me op. Ze is nog altijd radeloos. Geen van zijn intieme vrienden belt haar meer of laat iets horen. Hij is nabij haar huis begraven. Op de steen staat: May he dance for ever. Zij zou graag andere aids-patiënten helpen.

Het kabinet blijft weigeren Bhagwan Shree Rajneesh binnen te laten. Waar zijn ze in godsnaam bang voor? De grootste schurken reizen in en uit, en deze tengere Indiase filosoof krijgt geen visum. Het zal druk uit Washington zijn, want stel je voor dat hij zou gaan vertellen hoe schandalig hij in het paradijs van freedom and democracy is behandeld.

Etienne Boerenveen, die op een diplomatiek paspoort naar de vs reisde, zal niet van zijn diplomatieke onschendbaarheid gebruik kunnen maken, zo bepaalde een federale rechtbank in Florida. Hij blijft dus vast zitten.

Toen ik met De Mari thuis in Haarlem telefoneerde, werd het gesprek door twee dames onderbroken. Zij maakten een afspraak. Eén heette Theresia en Henk vroeg haar: ‘Theresia, wil

[p. 27]

je van mijn lijn afgaan? Ik vertelde hem de ware reden van het vertrek van Klipp en gaf hem de nodige informatie over de diplomaat Paul X., die homo's voor Amsterdam rekruteerde. ‘Als ik terug ben van mijn fietstocht,’ zei hij, ‘dan kan ik in een paar artikelen die hele ambassade in Paramaribo oprollen.’ James Reston constateert dat Ronald Reagan de laatste tijd zijn toon en retoriek in de richting van het Kremlin heeft verzacht en gewijzigd. Europese leiders als Mitterrand, Thatcher en Kohl schijnen de Amerikanen te hebben gezegd: ‘We do not ask you to believe everything Mr. Gorbachev says, but we ask you to test his sincerity in a series of meetings in Geneva in July and at the United Nations in the fall.’ Tijdens een diner voor Mitterrand in Moskou heeft Gorbatsjov de visie van Charles de Gaulle in het zonnetje gezet, door te spreken over ‘a Europe from the Atlantic to the Urals’.²¹

Ik huldig die visie eigenlijk al heel lang, want het zogenaamde Atlantische Pact, Amerika en West-Europa, is het gevolg van de periode Hitler in de Europese geschiedenis, maar is fundamenteel ‘een onnatuurlijke alliantie’ voor Europa. De vs zouden zich over Latijns-Amerika moeten ontfermen, zoals West-Europa met Oost-Europa zou moeten samengaan. Misschien zou een herenigd Europa zich dan op Afrika moeten concentreren.

21 International Herald Tribune, 10 juli 1986.

11 juli 1986

Theo arriveerde gisteren nog laat, om 23:30 uur. Hij wilde me nog allerlei correspondentie en stukken over de Surinaamse affaire laten zien en was gepikeerd dat ik liever ging slapen. Maar ik vertelde hem vanmorgen dat ik hem die zaak volledig toevertrouw en hoogstens de essentiële documenten wilde zien of ontvangen. Hij is optimistisch en denkt in een aantal zaken, zoals het herfinancieren van de vliegtuigen voor slm, te zullen slagen.

De regering Reagan heeft nu officieel het dagelijkse beleid voor het leiding geven aan de Contra's, die een oorlog voeren tegen de wettige regering van Nicaragua, in handen gegeven van de cia. Zodra het Congres weer eens 100 miljoen dollar voor die guerrilla-oorlog zal hebben gevoteerd, wordt een verheviging van de gevechten tegen de Sandinisten verwacht.²²

22 The New York Times, 11 juli 1986, Bernard Gwertzman.

12 juli 1986

Ik ben verbaasd dat er in juni in Wenen een vijfde Alerdinck

[p. 28]

Conferentie heeft plaatsgevonden. Ook die bijeenkomst heb ik via mijn contacten daar vorig jaar op de rails gezet, door tweemaal met Lurvink naar Oostenrijk te gaan om hem aan een aantal sleutelfiguren voor te stellen. Ik heb er niets over gelezen. Vrij Nederland meldt dat Den Alerdinck 400.000 gulden beschikbaar stelde voor een onderzoek naar de internationale berichtgeving rond de kernramp van Tsjernobyl.²³

De muziekcriticus van de The New York Times Harold Schonberg schrijft dat hij Eduardus Halim als ‘one of the most talented pianists off his generation’ beschouwt. Ik hoop Schonberg spoedig te ontmoeten.²⁴

Eduard belde. Ik voel me een ander mens. Helemaal verkeerd dus, maar zo is het nu eenmaal.

Jan van Beek schreef al eens, na al die jaren dat we elkaar kennen en hebben samengewerkt, dat ik onbetrouwbaar zou zijn. Hij herhaalde dit in een brief die gisteren arriveerde.²⁵ Het gelazer tussen hem en mij is begonnen met mijn reis naar New Delhi voor een reportage over het bezoek aan India van prins Claus. Die reis werd gesaboteerd door Buitenlandse Zaken. Dat was de laatste mooie opdracht die hij me gaf. Toen er gedonder van kwam, ondersteunde hij me tegen wil en dank en droeg slechts een bedrag van 1.800 gulden als bijdrage voor de kosten van advocaat Voetelink. De kosten van mijn reis (vliegticket) en mijn verblijf van anderhalve week in India, in totaal ruim 10.000 gulden, moest ik zelf dragen. Van Beek betaalde alleen 180 gulden aan telexkosten terug. Ik herinnerde me onze afspraken anders dan hij, en zo begon de verwijdering. Hij wilde op een ‘nette manier’ van me af. Het eenvoudigste is dan in een conflict te raken - ik ben de details nu vergeten, maar die zijn eerder in de Memoires vermeld - en hij is van de lastpost af. Lastpost om de enige reden dat hij er tot in de hoogste kringen op werd aangekeken dat hij met mij omging: de gevaarlijke, en nu dus onbetrouwbare, Oltmans. Ik heb Van Beek de fameuze kaart uit het boek van Morton Hunt gezonden, over hoe het geheugen opereert. ‘Ik zou maar eens iets lezen over het coderen van neuronen,’ schreef ik hem, ‘en over hoe onbetrouwbaar het geheugen is.’ Ik zei te hopen dat hij ooit mijn Memoires zou kunnen lezen, wanneer ze eenmaal zijn uitgegeven. Dan zal hij zich realiseren hoe het echt tussen ons is gegaan. Wel jammer allemaal, want we konden het tientallen jaren uitstekend met elkaar vinden. Je houdt op die ma-

23 Vrij Nederland, 12 juli 1986.

24 Brief aan mij gedateerd 2 juli 1986.

25 Zie bijlage 4.

[p. 29]

nier - nu weer door de Claus-affaire in New Delhi - niemand over.

Amsterdam - Houten

Robert Ornstein schrijft: ‘The person, to Freud, is like a horse and a rider. The horse most often controls where the person goes, but the rider can say: “I wanted to go there anyway.” Further, the person is divided into id, ego, and superego, all separate functions of mind, each with differing priorities and each seemingly in perpetual war with one another - especially the conflict between our “old” animal self and the “new” conscious rational parts.’ Dit is een schitterende beschrijving voor wat ik altijd noem ‘de chaos in hoofden’. ‘The mental operating system works to maintain order in a chaotic world.’ Ik zou geschreven hebben maintain order in a chaotic mindscape. Enkele uren geanimeerd gesproken met Adèle Croiset, de weduwe van paragnost Gerard Croiset. Zij boetseert, speelt piano, behandelt twintig personen en is overtuigd haar krachten vanuit het hiernamaals door Gerard doorgegeven te krijgen. Ze maakt het prima. Haar contact met Croiset is weliswaar nog sporadisch ‘maar als ik hem nodig heb is hij er altijd, misschien maar een paar minuten, maar dan voel ik zo'n blijdschap.’ Ze zei: ‘Ach Willem, we zijn in deze wereld precies een kleuterklas, we moeten meemaken wat we meemaken.’

Houten - Amsterdam

Vernon Walters, ambassadeur van de vs bij de Verenigde Naties, heeft herhaald dat de grondwet van de vs niet toelaat dat het Internaal Hof van Justitie Washington zou voorschrijven hoe de buitenlandse politiek zal moeten worden gevoerd.²⁶

Er is een Oxford Dictionary of Popes verschenen. Er zijn 263 pausen (plus 39 antipausen) in beschreven, te beginnen bij Petrus en afsluitend met Johannes Paulus ii. Dat is andere koek dan straks koning Willem iv. Maar het blijft lood om oud ijzer.

Thomas Jefferson (1743-1826) was een aartsvijand van koning George iii en groot tegenstander van diens privileges en natuurlijke rechten op de troon van Engeland. ‘The earth belongs to the living, not the dead,’ was zijn overtuiging. ‘No society can make a perpetual constitution, or even a perpetual law,’ schreef hij. Hij was van oordeel dat ‘in the inexorable current of humankind the only constant was change.’ Vertel dat maar eens aan de Paus of aan Beatrix. Jefferson zei in wezen

26 De Volkskrant, 12 juli 1986, Paul Brill.

[p. 30]

al hetzelfde als psychiater Alexander Mitscherlich in 1963: ‘Tradities dienen te worden getoetst aan nieuwe realiteiten.’²⁷ Jefferson was ook gekant tegen het steeds verder oplopen van de staatsschuld. Hugh Sidey stelt hieromtrent in Time de vraag: ‘What right do we have to pile up a two trillion debt for our children to pay? How can we in good conscience indulge desires that may leave the earth poisoned and exhausted within a few decades? Why, if we must spend 300 billion for our war-machine, should we not levy taxes to pay for that burden in our time? Thomas Jefferson is whispering to us to read on.’²⁸

27 Alexander Mitscherlich, Auf dem Weg zur vaterlosen Gesellschaft. Ideen zur Sozialpsychologie, Piper Verlag, München 1963. Ik las de Engelstalige versie Society without the Father, Harcourt Brace & World, New York 1969, in juni 1972 tijdens de milieuconferentie in Stockholm. Zie Memoires 1972-1973.

28 Time, 14 juli 1986.

13 juli 1986

Ik hoorde zojuist de bisschop van Haarlem op de radio zeggen dat hij met Jezus Christus naar de televisie zat te kijken.

Ik zag in de polders een buizerd cirkelen, die met schijnaanvallen door kleinere vogels werd verdreven. Het lukte. Overal lopen nog eenden met jongen en toen de buizerd naar de grond schoot, ben ik de andere kant op gefietst.

Ik tel de uren af tot Eduard morgen komt.

14 juli 1986

Ik had weer twee uur lang problemen met de telefoondienst omdat ik Evgeny Velikhov in Moskou niet normaal kon bellen. Ik heb 2 juli nog een brief ontvangen over mijn jarenlange klachten inzake het geklier met mijn telefoon.²⁹ Uiteindelijk heb ik een telex gezonden.

Al Eisenstat had me in Zuid-Frankrijk gevraagd om naar Moskou te gaan ‘and get from them a list of materials as extensive as possible.’ Wanneer de Amerikanen voor de Sovjets computers gaan vervaardigen, moeten ze exact weten welke onderde-

29 Zie bijlage 5.

[p. 31]

len in de Sovjet Unie en welke in de vs zouden moeten worden gemaakt. Hij vroeg ook om ‘prints of the circuitry’ van Sovjetcomputers mee te brengen ‘as detailed as possible’ zodat specialisten van Apple in Californië kunnen berekenen wat er nodig is. Ik wil die klus wel gaan klaren in Moskou.

Newsweek publiceerde tien pagina's over de stand van zaken van het aids-probleem in de vs. De afgelopen vijf jaar zijn 22.000 Amerikanen met deze ziekte geinfecteerd geraakt en verwacht wordt dat dit getal over vijf jaar tot 270.000 zal zijn gestegen. Ik zal het Eduard laten lezen. Er staan hartverscheurende reportages in over individuele patiënten.

Eduard reed me naar Westerkade 3d, waar hij nu is ingetrokken. Hij heeft deze woning geruild met zijn woning in IJmuiden. Het is een studio, drie hoog weliswaar, maar erg leuk. Zijn vader, zijn zwager, iedereen hielp mee het vertrek bewoonbaar te maken. Morgen om 08:00 uur wordt er vloerbedekking gelegd.³⁰

Heb de aids-reportage ook voor Peter gekopieerd.

Ik stuurde Adriaan van Dis een kaartje dat ik hem zondagavond op televisie heel goed bezig zag, en dat het me herinnerde aan ons geslaagde gezamenlijk optreden indertijd in Leiden.

30 Wie kon toen bedenken dat ik er vanaf 15 oktober 1992 zelf zou komen te wonen, nadat ik door toedoen van Den Haag uit Zuid-Afrika werd gesmeten.

15 juli 1986

Ik kreeg een briefje van Ben Wesseling, mijn surfvriendje. Hij was tweede geworden bij internationale wedstrijden op Curaçao. Er was gedonder over gekomen, want omdat hij in Zuid-Afrika heeft getraind staat hij op een zwarte lijst. Hij was echter weer vol plannen, wil een hotel beginnen en houdt zich bezig met Spaanse dansen ‘in het bijzonder de Sevillana, schitterend, bijna sexy te noemen’. Ik zou hem graag terugzien. Dit zijn zijn mooiste jaren.

Han Hansen bericht dat Desi Bouterse op het punt staat een nieuwe regering te benoemen.³¹ Het is het gevolg van gezamenlijk overleg, ook met de oude politieke partijen - tien in het geheel, op 350.000 inwoners. Compleet gestoord! Hoe lult hij zoveel idioten iedere keer weer bij elkaar? Ze gunnen elkaar het licht in de ogen niet, maar het schijnt hem toch te lukken. Overigens meldde Hansen eerder dat er een etheroorlogje was uitgebroken tussen de Wereldomroep en Bouterse.³² Waar de Wereldomroep, als voorlichtingsorgaan, zich al niet

31 De Volkskrant, 15 juli 1986.

32 De Volkskrant, 8 juli 1986.

[p. 32]

mee bezighoudt. Het schijnt dat Suriname nu een stoorzender in gebruik heeft genomen om ‘politiek verderfelijke programma's uit Nederland’ met een indringende fluittoon te verstoren, waardoor het niet meer aan te horen is.

Mijn vriend John van Haagen belde. Ik had hem een brief van zijn vrouw uit 1959 gestuurd, die ik tegenkwam toen ik bezig was een het vierde deel van mijn Memoires. Hij zei dat dit ‘alles’ van toen weer bij hem had teruggebracht. ‘Zijn we maar een incident in het leven,’ vroeg hij zich af. ‘Ook wanneer je vijf zoons in de wereld hebt gezet? Tenslotte sta ik aan het hoofd van deze zich uitbreidende olievlek die Van Haagen heet. Want wat is een incident? Het gaat inderdaad voorbij maar het heeft gevolgen voor anderen. Ik heb tenslotte meegedaan met een stukje evolutie.’

Ik wees erop geen brood te hebben gezien in meedoen aan die zich eeuwig herhalende kringloop. ‘Zijn mijn boeken niet ook een stukje evolutie,’ vroeg ik hem.

‘Meer dan dat,’ antwoordde hij. ‘Bij eenlingen vind je het geweten van de mensheid. Eenlingen dragen meer bij dan wie ook aan de groei van de mensheid. Eenlingen observeren. Jij bent zo'n eenling. Ik ben meer als een wiel geweest, een wiel dat meedraaide. Ik had geen tijd om te observeren. Pas nu heb ik tijd om op het waarom in te gaan. Mensen als jij, die alles opschrijven, zouden via de televisie moeten vertellen over de oorzaken der dingen. Dat moet juist jij aangeven, neerzetten en verklaren voor anderen, onbevooroordeeld.’

John vervolgde: ‘Waar zijn in 1986 de Plato's? Waar zijn de grote mannen die er op kunnen wijzen dat kerncentrales waanzin zijn? Waar zijn de Bertrand Russells die het prestige en de geloofwaardigheid hebben, de waanzin van de wereld aan de kaak te stellen? Tegenwoordig hebben de “grote mannen” een schijn van waardigheid. Wanneer Ruud Lubbers bij mij op bezoek zou komen, zou ik eerst mijn zakken dichtnaaien. Als oud-marineman gaat het me aan het hart om te zien wat voor figuren tegenwoordig zogenaamd prestige hebben. Ik was in de marine getraind om de vlag hoog te houden. Nou, als Lubbers representatief is voor het moderne Nederland, dan zijn we een natie geworden van potentiële zwendelaars. Tegenwoordig is de dominante vraag: hoeveel brengt het op? Economie bedrijven is niet langer een kwestie van vraag en aanbod, maar wat is de prijs van de eerlijkheid? Kijk maar naar het regeerakkoord. Er wordt bij een beetje oneerlijkheid geen protest meer aangetekend. De eerlijkheid van vandaag is oké, maar het mag niet teveel kosten of te duur worden. De media hebben van

[p. 33]

een eerlijke vent als Joop den Uyl een ouderwetse figuur gemaakt. Daarom is hij nu ook weg. De informatie die het publiek tegenwoordig krijgt, heeft steeds meer een gericht karakter. De waarheid over kerncentrales krijgen we niet. Er moeten centrales komen want de atoomcentrale-industrie moet ook verder.’

Toen ik opmerkte dat ook Daan Dijksman in Haagse Post een totaal onbenullig verhaaltje over deel twee van mijn Memoires had geschreven, zei John: ‘Oltmans is ook nu pas aanraakbaar geworden voor het publiek. Je hoorde nooit bij het volk, maar bij de intellectuele top. Waarom worden Mulisch en Wolkers als de pest gelezen? Omdat wat ze vertellen bij het publiek aanslaat. Uiteindelijk gaat het bij boeken verkopen om de waardering die je krijgt.’

16 juli 1986

Er zijn 146 aids-gevallen in Nederland in vier jaar, 140 mannen en 6 vrouwen.

Moeder Teresa heeft Fidel Castro bezocht.

Desi Bouterse schijnt zijn regering rond te hebben. De nieuwe premier is Pertab Radhakishun. Herrenberg blijft minister van Buitenlandse Zaken. De nieuwe minister-president wil een gesprek met Ruud Lubbers hebben.

The New York Times publiceerde een reportage van een pagina over het feit dat de cia milder gestemd is over de ussr dan het Pentagon onder Caspar Weinberger.³³ Waar het op neerkomt, is dat zelfs de cia te kennen geeft dat het Pentagon een aantal ‘military capabilities’ van de Sovjet Unie opzettelijk overdrijft om van het Congres meer geld voor de oorlogsindustrie los te krijgen. Over het verval van de morele code gesproken. Nederland wordt hierin door de vs steeds verder meegezogen. Het lijkt wel of niemand in de wereld er nog aan ontkomt. Washington heeft gewoon soldaten - ook al zijn het er maar honderd - met helikopters naar Bolivia gezonden om te helpen in de strijd tegen ‘drug traffickers’.³⁴ En om de zaak nog verder te verzieken rond Libië, oefent de Amerikaanse vloot opnieuw bij de Golf van Sirte om Khadaffi te treiteren.³⁵ Het allergekste van dit ‘maar raak doen’ van de vs, is dat ‘de wereld’ er nu blijkbaar aan gewend is en het normaal vindt.

Marc Leijendekker sprak met ambassadeur Edy Korthals Altes, die zijn functie in Madrid neerlegde om te protesteren tegen

33 The New York Times, 15 juli 1986, Michael Gordon.

34 The New York Times, 15 juli 1986, Joel Brinkley.

35 NRC Handelsblad, 14 juli 1986.

[p. 34]

‘de volgzaamheid van Nederland en Europa ten aanzien van de vs’. De ambassadeur vindt dat Nederland moet weigeren mee te dansen naar het pijpen van de Reagankliek ten aanzien van onder andere het Star Wars-project, wat ook pure waanzin is. Al op 31 augustus 1985 schreef hij hierover in Trouw, wat hem door het ministerie ‘was ontraden’, wat in werkelijkheid betekent ‘verboden’. Het is zoals Marcel van Dam stelde in de Haagse Post: niemand waagt het meer zijn mening te geven zonder eerst af te wegen wat dit mogelijk voor consequenties zou kunnen hebben voor iemands bankrekening. Er zijn gelukkig nog diplomaten als Korhals Altes, die de morele code in ere proberen te houden.³⁶

36 NRC Handelsblad, 16 juli 1986.

17 juli 1986

Michail Gorbatsjov heeft aan Lubbers geschreven. De onderminister van Buitenlandse Zaken Vladimir Petrovski is de brief aan Hans van den Broek komen overhandigen. Zij spraken drie uur.³⁷

Premier Radhakishun van Suriname heeft al gezegd: ‘Geld is belangrijk, maar idealen en principes wegen zwaarder.’³⁸ Daar zie je het stempel van Bouterse op de nieuwe Surinaamse regering. ‘Den Haag is soms koppig,’ heeft hij gezegd. Radhakishun zal wel wraakzuchtig hebben bedoeld. ‘Ik denk dat de zegswijze “ik zie niet wat ik niet wil zien” opgeld doet in Nederland.’ En de consensus in Den Haag is (alsof ze er verder iets mee te maken hebben): nieuw kabinet Suriname is stap in de goede richting. Voor figuren als Aarts, Bukman, Knol en Weisglas, betekent ‘goede richting’, de richting die Den Haag zint. Het is eigenlijk te gek voor woorden.

37 De Telegraaf, 17 juli 1986.

38 De Volkskrant, 17 juli 1986.

18 juli 1986

Ik kreeg een lieve brief van Cecile van Lennep met een foto van Sylvia Juel-van Lennep en mij. Haar handschrift lijkt zwakker te worden. Ik maak me zorgen over haar. Er kwam ook een lieve brief van Sylvia uit Denemarken, mede om te bedanken voor de boeken die ik haar heb gestuurd.

De Contra's in Nicaragua, leggen zoveel landmijnen dat het aantal slachtoffers dat hierdoor ledematen verliest, schrikbarend groeit, en dit uiteraard onder de weerloze burgerbevolking. Het zijn gewoon regelrechte nazimethoden, door Washington gesanctioneerd en gefinancierd. En op Edy Korthals Altes na,

[p. 35]

doet niemand in Den Haag zijn mond open over dit Amerikaanse wangedrag.³⁹

39 The New York Times, 17 juli 1986, Stephen Kinzer.

19 juli 1986

Wanneer ik 's ochtends de deur naar de tuin open doe, is het een ware lust voor het oog: een totaal verwilderde tuin. Allerlei vreemde bloemen komen op, inbegrepen mijn geliefde coquelicots (klaprozen). Alles groeit en bloeit in totale vrijheid, heerlijk. Op mijn stukje grond kan ‘men’ doen en laten wat men wil.

Het is nauwelijks te geloven maar Hans van den Broek heeft officieel verkondigd ‘tevreden’ te zijn met de nieuwe Surinaamse regering. Den Haag wordt uitgelachen in Paramaribo. Een echte minister van Buitenlandse Zaken had zich onthouden van een zo partijdig oordeel. In plaats van een uiting van hoop op een goede samenwerking tussen de nieuwe ploeg in Suriname en Den Haag met het nobele doel Nederland en Suriname weer in rustiger vaarwater te manoeuvreren, leek het meer op het geven van een rapportcijfer.

Richard Nixon is op bezoek in het Kremlin, alsof er nooit een Watergate is geweest. Het schijnt allemaal dermate belangwekkend te zijn wat hij er vernam dat hij 24 uur langer blijft. Alleen al met Michail Gorbatsjov sprak de 73-jarige ex-president anderhalf uur.

20 juli 1986

Broer Theo zond een kopie van zijn brief aan Atta Mungra, president-directeur van Surinam Airways.⁴⁰ Intussen berichtte de Weekkrant Suriname dat iata het lidmaatschap van slm heeft opgezegd, omdat de vliegmaatschappij een openstaande vordering van een miljoen dollar niet heeft betaald.

Ik werd opgebeld door een oude kennis, Becy de Vries. Zij was gisterenmiddag in deel twee van mijn Memoires begonnen en had het boek in een ruk uitgelezen. Ze had tot 03:30 uur zitten lezen. Ze was enthousiast en riep: ‘Schrijf nog even door.’ Zij had mijn gesprek met Stan van Houcke gehoord. Ze maakt zich wel zorgen of Etty Röell toch geen proces tegen me zou beginnen. ‘Dat moet zij dan vooral doen,’ zei ik. ‘Wat ik schreef is gewoon waar.’

The New York Times maakt melding van bonje tussen de twee Britse dames Elisabeth ii en Margaret Thatcher. God Save the Queen from Damaging the Crown, was de kop in The

40 Bijlage 6.

[p. 36]

Sunday Telegraph. De keet zou gaan over Thatchers oppositie tegen sancties jegens Zuid-Afrika. The Sunday Times had geschreven dat uit kringen van Buckingham Palace was vernomen dat de koningin ‘ongelukkig’ was over het standpunt van haar eerste minister inzake Zuid-Afrika. De woordvoerder van hare majesteit Michael Shea heeft daarop gezegd dat dergelijke speculaties iedere grond misten. Elisabeth ii is als hoofd van de Commonwealth uitermate kwetsbaar in dit soort zaken. Waar rook is, is vuur. Er zal best iets aan de hand zijn.⁴¹

Intussen staat prins Andrew op het punt in het huwelijk te treden met Sarah Ferguson. ‘Fergie Fever’, staat er met vette letters in The New York Times.⁴² Buckingham Palace zegt dat het een familie-aangelegenheid is, maar er zijn wel 1.800 personen uitgenodigd om de kerkdienst in Westminster Abbey bij te wonen. Londen staat op zijn kop. Onbegrijpelijk.

Marcel Enkelaar belde en vertelde dat Lurvink de hem toegezegde 3.200 gulden nog altijd niet had overgemaakt. Ook de brieven met toezeggingen van diens advocaat Slager betekenen dus nul komma nul. Ik informeerde Bert Dreese. Hij achtte het nu mogelijk, omdat er twee schuldeisers zijn, het faillissement van Lurvink aan te vragen.

Ik ben in december 1959 beland bij het schrijven van mijn Memoires. Het loopt allemaal lekker.

41 The New York Times, 29 juli 1986, Joseph Lelyveld.

42 The New York Times, 18 juli 1986, Steve Lohr.

22 juli 1986

Amsterdam - Nice

Na een onrustige nacht hoorde ik tegen 06:00 uur een auto Amerbos indraaien. Eduard kwam linea recta naar de slaapkamer en dook in bed, terug van een nachtvlucht. We lagen in elkaar en ik voelde dat alles toch goed was tussen ons. Hij heeft de afgelopen dagen 47 uren gevlogen.

Nu zijn we op weg voor een petit voyage de noce naar de Rivièra. We zitten in dit vliegtuig achter elkaar. Hij gaf me net een stukje chocola en een knipoog. Naast hem zit een meisje dat hij eveneens chocola aanbood. Ik weet niet of ik dit gedaan zou hebben, maar hij is socialer opgevoed. Hij heeft een nieuwe auto (koste 18.000 gulden) en kreeg 7.500 gulden voor zijn oude Citroën. Hij betaalt het ding zelf af via de bank. Hij regelt alles zelf. Hoe hij voor zichzelf zorgt, en het verschil op dit gebied tussen hem en Peter is opmerkelijk. Al mag je niet vergelijken. Ik was eerst vroeg opgestaan om nog boodschappen te kunnen doen en de koelkast op Amerbos in orde te maken,

[p. 37]

want Peter komt straks over uit Londen. Zijn geliefde rode bessen staan voor hem klaar.

23 juli 1986

Nice, Holiday Inn

We hebben een goddelijke trip samen. Bij aankomst wachtte een Peugeot décapotable op ons en nadat we in het hotel hebben ingecheckt, zijn we naar Monte Carlo gereden. Prachtig weer. De kap kon dus neer. Net als met Peter staat mijn dagboek eigenlijk stil wanneer we zo intens van alles en van elkaar genieten.

Gisteravond hebben we na het avondeten nog op de boulevard van Nice koffie gedronken, naar mensen gekeken en zijn bijtijds naar bed gegaan.

Ik las in Time een verhaal over de reden waarom Ronald Reagan zo immens populair is.⁴³ ‘He has a genius for American occasions. He is a Prospero for American memories, a magician who carries a bright, ideal America like a holograph in his mind and projects its image in the air.’ Het staat er werkelijk. ‘Reagan, master illusionist, is himself a kind of American dream. Looking at his genial, crinkly face prompts a sense of wonder: how does he pull it off? Reagan inhabits his moment in America with a triumphant ease that is astonishing and even mysterious. His hair is now 30 percent gray (ook zo interessant), he added a second hearing aid in the past year or so. Reagan still has his suits made with buttons on the flies. He pumps iron every day. He rides horses when he can. His life is a sort of fairy tale of American power. Ronald Reagan is a sort of masterpiece of American magic.’ Ik stop maar, want het is een vijf pagina's lang, misselijkmakend propagandaverhaal. En dat heet dan journalistiek voor het grootste weekblad in de wereld. Hitler had Goebbels om hem in het zonnetje te zetten. In het ‘democratische’ Amerika vervult de ‘vrije pers’ deze taak.

Newsweek besteedt ook aandacht aan het andere sprookje van deze week: het huwelijk vandaag van Andrew en Fergie. Miss Ferguson schijnt een vriendin van prinses Diana te zijn. Ik hoop dat ze beseft waar ze aan begint. Kijk maar naar Claus, die had er ook geen benul van wat het betekende om het theater van prins-gemaal te moeten opvoeren.

Na het ontbijt op het terras van het Holiday Inn, zijn we in de richting van Digne-les-Bains vertrokken. Om 11:30 uur zaten we ergens op een terrasje en kwamen er twee wielrenners

43 Time, 7 juli 1986.

[p. 38]

langs. Een riep mijn naam. We maakten een praatje. Hij had me bij Adriaan van Dis gezien.

We zijn in Grasse gestopt, waar ik mijn kop liet knippen. We reden langs Hotel Le Régent waar ik in de jaren zeventig dikwijls met Peter logeerde. Herinneringen, ook aan de reis naar Zuid-Frankrijk met mijn ouders en broers in 1936, toen we in het Cap Martin Hotel logeerden. Een trip als deze is niet te beschrijven. We genieten intens.

24 juli 1986

Monte Carlo

Ik lees op een terras in The Art of Biography.⁴⁴ Eduard is naar het wisselen van de wacht bij het paleis gaan kijken.

Ik weet eigenlijk niet of ik bezig ben een autobiografie te schrijven. Ik zie mijn Memoires veel meer als een reportage about the time and life van Willem Oltmans. ‘Biographical practice is surely the desire to mark, to keep alive the passage of man by capturing the life of that man,’ schrijft Kendall. ‘The history of a human life, of the record of that life’ is eigenlijk een stukje geschiedenis in een gigantische legpuzzel van een tijdperk schreef John Garraty in The Nature of Biography.⁴⁵ Biografie of autobiografie, is dus eigenlijk een bijdrage tot een stuk geschiedenis omdat ieder leven een ‘small segment in a vast mosaic’ is volgens Garraty.

Ik hoop zo dat Ed geniet van alles. Ik denk dat dit het geval is. Het is stralend weer, een beetje wind, gewoon perfect. We zijn ook erg verbonden.

President Ronald Reagan heeft al een paar maal bij het Congres op aangedrongen ‘to resist this emotional clamor for punitive sanctions against South Africa’. Tegelijkertijd riep hij de regering in Pretoria op onderhandelingen te beginnen om aan de apartheid en ‘social segreation’ een einde te maken. ‘Those who tell us the moral thing to do today is embargo the South African economy and write off South Africa should tell us exactly what they believe will rise in its place. What foreign power would fill the vacuum if ties with the West are broken?’ Het lijkt me dat Reagan om de verkeerde redenen tegen een embargo jegens Zuid-Afrika is. Hij gebruikt het vermeende Sovjetgevaar. Ik ben tegen alle embargo's - of straffen door Westerse grootmachten - ook tegen de maatregelen tegen de ussr vanwege hun bemoeienis met Afghanistan, waarbij het Westen dan ook maar meteen de Olympische Spelen in Mos-

44 Paul Murray Kendall, The Art of Biography, W.W. Norton & Co, New York, 1965.

45 John Garraty, The Nature of Biography, Knopf, New York, 1957.

[p. 39]

kou gingen boycotten.⁴⁶ The New York Times bekritiseert de president scherp. Het blad noemt Reagans argumenten verouderd en hij zou er verstandiger aan hebben gedaan helemaal zijn mond over dit netelige vraagstuk te houden.⁴⁷ Ik ben echter geneigd het voor een keer met Reagan eens te zijn. Ik ga zeker dit jaar nog zelf naar Johannesburg. Zuid-Afrika houdt me erg bezig.

46 The New York Times, 23 juli 1986, David Hoffman.

47 The New York Times, 24 juli 1986.

25 juli 1986

Nice

Gisteren maakten Ed en ik een lange, schitterende tocht naar Menton en Cap Martin, waar ik in 1936 met mijn ouders en broers logeerde. Onvoorstelbaar dat dit een halve eeuw geleden was en onze ouders toen zelfs naar huizen keken met de bedoeling iets te kopen. Ik zond ter herinnering kaarten naar Hendrik en Theo. Na de lunch in Menton reden we door de bergen naar Sospel. Soms stonden bossen in brand, wat de zon in een oranjeachtige bal veranderde.

In Antibes, waar we gisteren dineerden, hebben we heel lang en ernstig gesproken. Eduards mislukte relatie eerst met mij en daarna met danser Paul Boos in New York, heeft hem gereserveerd gemaakt ten aanzien van vaste relaties.

Ik belde met Tony de Almeida op zijn buitenverbijf in Saint-Rémy-de-Provence.⁴⁸ Het ligt nog voorbij Aix, wat een vrij lange rit zou worden. Jammer, want ik zou hem graag hebben teruggezien.

Ik lees alles wat los en vast zit over Zuid-Afrika. Het schijnt dat Washington en Londen de regering in Pretoria volledige informatie hebben verstrekt, afkomstig van hun inlichtingendiensten, over wat het anc vanuit het buitenland allemaal tegen Zuid-Afrika onderneemt en organiseert. Ook werd Zuid-Afrika ingelicht over activiteiten van de ussr en Cuba in het zuidelijke continent.⁴⁹

Philip Geyelin valt Margaret Thatcher scherp aan over haar standpunt dat de gedachte Zuid-Afrika onder embargo te plaatsen ‘weerzinwekkend’ is. Hij vraagt zich af hoe het mogelijk is dat ‘the longest serving, most experienced political leader in the western world got caught up in this political and diplomatic donnybrook.’ Ook wijst Geyelin erop dat Thatcher kennelijk een ander standpunt inneemt dan de dame in Buckingham

48 Dirigent, vriend sinds Yale, zie Memoires 1925-1953.

49 The New York Times, 22 juli 1986, Seymour Hersh.

[p. 40]

Palace. Wat doet de commentatoren



toch bijna en bloc in woede ontsteken over een andere benadering van Zuid-Afrika dan strafmaatregelen?⁵⁰

De krant plaatste ook een spotprentje.

Mijn waarde collega Anthony Lewis windt zich ook al op over het apartheidsregime. Hij schreef dat wat Reagan over Zuid-Afrika had gedebiteerd door Botha geschreven had kunnen zijn. Reagan schetst het anc als een zuiver communistische verzetsorganisatie, waar een grond van waarheid in zit lijkt me, terwijl Anthony Lewis het anc ziet als ‘de’ anti-apartheidsbeweging in Zuid-Afrika waarmee de regering van Botha zal moeten onderhandelen of ze willen of niet, of ze communisten zijn of niet. Het gaat dus om onderhandelen of om burgeroorlog. Lewis somt op: ‘South Africa is a test, the most profound on earth now, of man's political rationality.’⁵¹ Dat lijkt me inderdaad de essentie.

50 International Herald Tribune, 26 juli 1986.

51 Idem.

26 juli 1986

Ik heb een ontmoeting met Al Eisenstat gehad, die uitstekend verliep. Toch heb ik opnieuw achterwege gelaten hem een nota in te dienen voor mijn onkosten. Ook mijn ontwerpovereenkomst voor mijn consultancy voor Apple heb ik nog achtergehouden. Hij zei me in september weer als tussenpersoon mee te zullen nemen naar Moskou. Dat stelde me voldoende gerust. Mijn probleem is dat ik Eisenstat nu eigenlijk meer als vriend zie, dan als zakenpartner, waardoor ik eigenlijk iedere keer weer vermijd tot zakelijke afspraken te komen. Dat is steeds het euvel geweest: met Lurvink, Van Eeghen, Jeelof en Orlandini. Je wordt dan niet serieus genomen en je reikt eigenlijk, ook al is dit allerminst de bedoeling, een handvat aan voor de verleiding bij die ‘partners’ voor een dubbeltje op de eerste rij te gaan zitten.

Eduard is gaan wandelen. Ik lees. ‘The deepening of psychological perception achieved in the twentieth century has affected the biographer's awareness of his relations with his materials as much as his understanding of the materials themselves.’ Paul Kendall vervolgt: ‘The researcher yearns to secure every scrap of paper left by a man's life.’ Wat dat betreft, als er ooit iemand

[p. 41]

in 2086 besluit een promotie aan de hand van mijn dagboeken te wagen - wat mijn voormalige huisarts Cees Bellaar Spruijt altijd in het vooruitzicht stelde - hebben ze over scrap of papers niet te klagen. Mijn ‘herbarium’ is vrij compleet. Een biografie, meent Kendall, is het volgen van één persoon en zijn reis door de tijd. ‘Autobiography is life-writing, with a difference.’

Eduard keerde terug naar het terras. Hij blijft me verbazen. Ik vertelde over Kendalls boek en hij vroeg: ‘Leeft die man nog?’ Met andere woorden: ga met hem praten. Eduard beschikt over veel gezond verstand en praktische intelligentie. Hij houdt veel van zijn ouders. Ik denk dat hij van geest op zijn moeder lijkt. Hij poedelt zich altijd brandschoon, altijd klaar voor gebruik en hij is makkelijk in de omgang tijdens een trip als deze. Ik geniet intens van het kijkje wat ik in zijn leven krijg, nu en over zijn verleden. Deze trip draagt nieuwe belangrijke bouwstenen voor onze relatie aan.

27 juli 1986

Monte Carlo, Café de Paris

Eduard ontdekte in de Volkskrant vanmorgen dat de brave Jan Blokker - waarschijnlijk weer om Henk Hofland een plezier te doen - deel twee van mijn Memoires de grond in heeft geschreven. de greet hofmans van de wereld heet zijn chef d'oeuvre, met een foto van Frieda en mij.⁵² Mijn reactie is ongeveer dezelfde als die op de idiote brieven van advocaat Den Hertog: jullie lachen nu ten koste van mij, maar eens zullen jullie in je hemd komen te staan met de onzin die jullie je nu permitteren. Ik denk liever aan het etentje dat we gisteravond genoten in het haventje van Villefranche. Super allemaal.

Averell Harriman is overleden. Dat was een van de laatste belangrijke Amerikaanse diplomaten, met zeer veel ervaring in Oost-Westverhoudingen. Ook zijn kennis van zaken over Indonesië was aanzienlijk. Een Kennedy-man en een uitstervend ras.

Ik lees een alarmerend artikel over de ‘new age of capitalism’. ‘As socialism falters, free enterprise is on the move around the globe.’⁵³ Het blad constateert dat in de jaren zeventig het socialisme in opgaande lijn terrein won. De ussr veroverde steeds meer prestige. Ook de oliecrisis leek de vs in het nadeel te plaatsen. ‘All that dramatically changed in the 80's, as capitalism has become the spirit of the age.’ Dat mag waar zijn

52 Zie bijlage 7.

53 Time, 28 juli 1986.

[p. 42]

maar dat wordt - als het niet opnieuw omgebogen en gestopt wordt - de ondergang van de mensheid en de wereld.

‘The most fundamental distinction between socialism and capitalism is that capitalism looks to the individual to be the main actor in the economic life, while socialism looks to the state to play that role.’ Er is niets verkeerd aan individualisme als het maar individualisme is vanuit ‘bewuste solidariteit met anderen’. Zoals individualisme in de rijke landen tot bloei is gekomen, bestaat naast bindende totems als het Witte Huis of paleis Soestdijk, slechts de mentaliteit van ieder voor zich en God voor ons allen. Met dat leidmotief gaan we met z'n allen naar de bliksem.

Time herinnert eraan dat India sinds de onafhankelijkheid in 1947, socialisme in de politiek en de economie in praktijk bracht, zoals ook in Indonesië zowel Sukarno als Hatta zichzelf in dit opzicht marxisten noemde, die meenden dat Indonesië zonder de aanvaarding van socialistische grondbeginselen, niet op een rechtvaardige wijze tot ontwikkeling zou kunnen worden gebracht. Time onderstreept dat Rajiv Gandhi na de moord op zijn moeder in 1984 is gaan liberaliseren met het gevolg dat de Indiase ‘business community is in an upbeat and feisty mood’. Ik geloof het graag. Onder het fascistische militaire regime van Indonesië zien we iets dergelijks: de uit het Westen geïmporteerde ieder voor zich en God voor ons allen filosofie. Met als gevolg dat de afstanden tussen rijk en arm in India en Indonesië met het jaar groter worden. Dit is in strijd met het ideaal van de Founding Fathers, Nehru en Sukarno.

We zijn weer naar St. Paul de Vence gereden om nogmaals te genieten van de prachtige omgeving. Ed was moe. We hebben deze dagen ook drie of vier keer seks gehad. Hij heeft vermoeiende lange vliegreizen op komst, dus ik blijf nu verder van hem af.

Ik las in Le Monde dat Nasser dertig jaar geleden het Suezkanaal nationaliseerde. Ik kon het nauwelijks geloven. Het lijkt alsof het gisteren was. We zijn in Les Eucalyptus nabij Fréjus gaan lunchen. Later hebben we gedineerd op de boulevard in Cannes. Marvellous day.

28 juli 1986

Toch begon ook deze dag in de vroege ochtend weer met een compleet nummer. Daarna reden we naar La Turbie, waar ik in 1936 met mijn ouders en broers was. We dronken daar koffie voor ons vertrek naar Amsterdam.

[p. 43]

Amerbos 205

Er lag een welkomstbrief van Peter. Hij was naar zijn moeder in Tilburg afgereisd.

Ronnie Brunswijk, de nieuwe Robin Hood, heeft twee Surinaamse militaire kampen aangevallen. Volgens Haakmat heeft Brunswijk opgeroepen tot de omverwerping van het regeime van Desi Bouterse. Je kunt op je vingers natellen - nadat de jongens van Nieuwe Revu hem aan een vals paspoort hadden geholpen en hij enige tijd in Nederland was - in wiens handen deze jongen is gevallen. Hij wordt van hieruit voor anti-Bouterse acties ingezet natuurlijk. Het is een slappe imitatie van wat Reagan in Nicaragua en elders in de wereld doet.

René Vaarnold belde toen ik thuis kwam. Hij was in paniek. Brunswijk zou twaalf Surinaamse soldaten hebben ontvoerd. Dit betekende dat Robin Hood een guerrilla-oorlog was begonnen. ‘Als Bouta niet snel toeslaat, is het te laat en gaat hij eraan,’ zei hij.

‘Waarom,’ vroeg ik.

‘Steeds meer mensen zullen zich bij Brunswijk aansluiten en dan is het met Bouta in een paar weken gedaan.’ Hij voegde eraan toe: ‘Wil je wedden?’

Vaarnold wist verder te vertellen dat André Haakmat Ronnie Brunswijk in Parijs met zijn auto was gaan ophalen. ‘De actie van Brunswijk wordt door Haakmat vanuit de achtergrond geleid. Er zijn vorige week al contra's naar mijn huis gekomen en hebben alles hier kort en klein geslagen, omdat ik pro-Bouterse zou zijn.’ Hij had de indruk dat het Surinaamse binnenland zich bij Brunswijk zou aansluiten. ‘Er is heel veel geld beschikbaar voor deze Brunswijk, want het is nu erop of eronder,’ aldus René.

Ik belde Haakmat. Volgens hem was het allemaal veel geschreeuw en weinig wol. ‘Maar die overvallen van Brunswijk zijn gevaarlijk,’ zei ik.

‘Dat is waar,’ was het antwoord. ‘Omdat Nederland weigert 400 Surinamers een verblijfsvergunning te geven, gaat Paul Somohardjo een persconferentie geven en aankondigen dat hij al zijn bezittingen gaat verkopen om geld voor Brunswijk in te zamelen,’ aldus Haakmat.

Vervolgens telefoneerde ik minister Herrenberg, die kennelijk veel van de laatste informatie nog niet had. Ik waarschuwde dat er via Frans Guyana zou worden geopereerd. Hij antwoordde: ‘Ik zal opnieuw de Franse ambassadeur bij me roepen.’

‘Ik heb ook nieuws voor jou,’ aldus de minister. ‘De Amerikanen hebben in New Orleans veertien Surinamers gearres-

[p. 44]

teerd die zich bij Brunswijk hadden willen aansluiten.’ Ik kon mijn oren niet geloven. Hoe kan dit?

29 juli 1986

Vanmorgen meldde de bbc dat de huurlingen die in Louisiana waren gearresteerd, ieder een miljoen dollar in het vooruitzicht was gesteld indien zij zouden slagen om de regering van Bouterse uit het zadel te wippen.

Het Parool wijst erop dat de cia enige tijd geleden ook al een militaire actie tegen Suriname wilde ontketenen. Deze actie werd door Ronald Reagan zelf afgeblazen, naar verluidt na persoonlijke interventie van premier Ruud Lubbers. Maar wie financierde deze huurlingen? Weer de cia?

De Volkskrant meldt dat minister Herrenberg de ambassadeurs van Nederland, de vs en Frankrijk naar het ministerie heeft geroepen om afspraken te maken ten aanzien van de Brunswijk-guerrilla's. Er zullen gezamenlijke Frans-Surinaamse zoekacties in het grensgebied met Frans Guyana worden georganiseerd, om de Brunswijk-rebellen op te sporen.

The New York Times spreekt over dertien zwaarbewapende Amerikanen die in Louisiana werden gearresteerd, en van plan waren ‘de linkse regering van Suriname’ omver te werpen.⁵⁴ Als gewoonlijk weten ze niet waarover ze spreken, dit keer zelfs niet in The New York Times.

Edo Brandt maakte het in De Telegraaf nog wat mooier allemaal en zette in vette letters op de voorpagina dat de huurlingen van plan waren geweest Desi Bouterse te ontvoeren of te gijzelen, om op die manier de regering omver te werpen. Het stel werd door de fbi ingerekend, toen zij op het punt stonden in een gecharterd toestel te stappen, dat hen naar Suriname zou brengen.

Hoofdredacteur John Drieskens van Panorama belt vanuit Antwerpen. Hij wil zelf naar Bouterse en of ik dit zou kunnen regelen.

Aardige brief van Anthony Lewis. Hij bedankte me voor mijn reactie op zijn column vanuit Allerona, Italie, over de manier waarop beide grootmachten doorgingen met hun machtsvertoon met nucleaire wapens, ondanks de gevolgen van Tsjernobyl.

Ik had Al Eisenstat een herinnering gezonden, mede op advies van Bert Dreese van Loeff & van der Ploeg, dat ik onze afspraak over mijn consultancy bevestigd wilde hebben.⁵⁵ Uit rou-

54 The New Tork Times, 28 juli 1986.

55 Zie bijlage 8.

[p. 45]

tine zond ik Dreese een kopie, die meteen in de gordijnen klom en antwoordde dat ik zijn naam en die van zijn kantoor niet had mogen gebruiken.⁵⁶ Wat maken ze toch allemaal moeilijk wat mij zo eenvoudig lijkt.

Atta Mungra van Surinam Airways gaat er blijkbaar vanuit dat de artikelen van Henk de Mari ‘een doorbraak’ betekenen.⁵⁷ Het is een doorbraak in informatie en schrijverij, maar het zal bij De Telegraaf geen verbetering in de houding jegens Bouterse betekenen. Misschien heeft De Mari zelfs polariserend gewerkt binnen zijn redactie. Thuisblijvers weten het in Nederland nu eenmaal altijd beter dan de reporters te velde.

Frans Weisglas zei op televisie dat hij van Hans van den Broek had gehoord dat Nederland met de Louisiana-affaire niets te maken had. Vaarnold vertelde dat het zogenaamde Manifest van de groep Brunswijk door André Haakmat was geschreven. Hij zei ook zeker te weten ‘dat Haakmat in nauw contact stond met de Nederlandse overheid die Bouterse weg wil hebben.’ Vaarnold zegt zijn paranormale begaafdheid ten dienste van de Surinaamse regering te willen stellen, om te helpen bij het opsporen van de Surinaamse contra's.

Het Algemeen Dagblad komt met de primeur dat de bvd op de hoogte was van het complot tegen de Surinaamse legerleider Desi Bouterse. Hun tip aan de fbi in de vs zou dan ook hebben geleid tot de arrestaties in Louisiana. ‘De bvd heeft altijd oog voor personen of groepen die hier terreurdaden beramen, ook als die op buitenlands grondgebied worden uitgevoerd.’ Dus volgens het Algemeen Dagblad zou de bvd de nek van Bouterse hebben gered.

Ambassadeur Van Houten in Paramaribo heeft gezegd dat de arrestaties het rechtstreekse gevolg zijn van het beroep dat minister Herrenberg op genoemde drie landen had gedaan.

56 Zie bijlage 9.

57 Zie bijlage 10.

30 juli 1986

Opnieuw een gigantische kop in De Telegraaf:

[p. 46]

De krant probeert Suriname de stuipen op het lijf te jagen met de mededeling, dat de in Amsterdam wonende Surinamer George Baker, bezig is in New Orleans nog eens tweehonderd oud-militairen op te laten leiden voor een invasie van zijn vaderland. Al twee jaar geleden bood deze mijnheer de bevrijdingsraad van Chin A Sen een legertje aan. Toen wilde hij al honderd commando's naar Paramaribo sturen. In een reactie zou Bouterse gezegd hebben dat wanneer de twaalf door Brunswijk gegijzelde militairen iets zou overkomen, hij hem tot in de straten van Amsterdam zal achtervolgen.

Intussen laat Henk de Mari zich niet onbetuigd over de affaire Klaas de Jonge, in Pretoria.⁵⁸ Dit is de meneer die in Pretoria werd gearresteerd vanwege het binnenbrengen van kleefmijnen en ander oorlogstuig in Zuid-Afrika ten behoeve van het anc. De Jonge bevindt zich in het oude ambassadegebouw in Pretoria. Hij kan er niet uit, want dan wordt hij gearresteerd en zal hij in Zuid-Afrika terecht moeten staan. Opmerkelijk is dat Tom Struick van Bemmelen, lid van de Eerste Kamer voor de vvd en oud-marinevlieger, al op 6 juni aan De Telegraaf had gemeld dat ‘de telex- en telefoonlijnen van de Nederlandse ambassade in Pretoria gedurende langere tijd door vreemden werden gebruikt. Zij gaven boodschappen door aan de anc-hoofdkwartieren. Ambtenaren van de ambassade zagen wildvreemde mannen in en uitlopen om van de communicatiemiddelen van de ambassade ten behoeve van het anc gebruik te maken.’

De woordvoerder van minister Hans van den Broek, Jan Jonker Roelants, reageerde volgens de krant als volgt: ‘Als dat (van die anc-boodschappen) waar was, hadden wij dat zeker gehoord. Uit het feit dat we dit niet gehoord hebben, kunt u opmaken, dat het niet is gebeurd. Je kunt in plaats van de bronnen van Van Bemmelen net zo goed mijn teckel Bhoemibol aan het woord laten.’

Fractievoorzitter van de vvd in de Eerste Kamer, Guus Zoutendijk, heeft vragen aan de minister gesteld over deze zaak en ook over het ontslag van Karin Meyer, secretaresse op de ambassade in Pretoria. Zij werd aangehouden toen zij brieven van Klaas de Jonge uit het ambassadegebouw smokkelde. De Jonge moet meerdere paspoorten in bezit hebben gehad, waaronder een service paspoort van het ministerie van Buitenlandse Zaken om de Zuid-Afrikaanse grens - met zijn uit communistische landen afkomstige terreurmiddelen - te kunnen over-

58 De Telegraaf, 26 juli 1986.

[p. 47]

schrijden. Hij zou dit service paspoort echter legaal hebben gekregen als echtgenoot van de door Buitenlandse Zaken uitgezonden Hélène Passtoors. Een zeer smerig zaakje.⁵⁹

Er lag bij thuiskomst ook weer zo'n klassiek epistel namens minister Van den Broek over mijn ‘schuld’ aan de staat. Ik liep over 1985 nog steeds drie termijnen van 50 gulden achter op de afbetaling van de juridische kosten.

De Groene Amsterdammer schrijft dat voor 1917, onder tsaar Nicholas ii, er al ‘een bloeiend homoleven in Sint Petersburg bestond. Alleen anaal verkeer tussen mannen was die dagen strafbaar. Er moest wel bij bewezen worden dat er een zaaduitstorting had plaats gehad en er waren twee getuigen nodig.’ Tolstoj heeft rond de eeuwwisseling geschreven hoe een vooraanstaand man uit Sint Petersburg door twee bedienden op heterdaad werd betrapt met een andere man. Tolstoj beschouwde tolerantie ten aanzien van homoseksualiteit als een teken van decadentie. De tsaar had een broer, een oom en twee neven die homoseksueel waren. Dat was algemeen bekend. In het Rusland van de negentiende eeuw werd homoseksualiteit als een zaak van de aristocratie gezien. Graaf Sergei Uvarov was minister van Onderwijs onder tsaar Nicholas i. Hij liet zijn geliefde benoemen tot rector van de universiteit van Sint Petersburg, waar deze niet voor gekwalificeerd was. Poesjkin schreef er een gedicht over, dat de rector zijn hoge positie voornamelijk aan zijn achterste te danken had.⁶⁰ Maksim Gorki schijnt eens geschreven te hebben: ‘Roei de homoseksuelen uit en het fascisme is verdwenen.’ André Gide zou in 1936 tijdens zijn bezoek aan Moskou met Joseph Stalin over gelijke berechting van homoseksuelen gesproken te hebben.⁶¹

Het Algemeen Dagblad publiceert vandaag met een gigantische kop dat een huurlingenlegertje voor Suriname 2.160.000 gulden kost. George Baker, financier van anti-Bouterse stoottroepen, heeft de Ansus Foundation opgericht ‘om het communistische regime’ van Bouterse omver te werpen. Een Duitse journalist ontdekte dat het centrum van de samenzwering zich in de coffeeshop Karel Appel in de Amsterdamse Oude Hoogstraat bevond. Het is gewoon een koudeoorlogscampagne tegen Bouterse, die zich hier in de media afspeelt.

59 In 1992 zou ik zelf bij de zaak Klaas de Jonge betrokken raken en bezocht ik ook Struick van Bemmelen.

60 Dit gedicht van Alexandr Poesjkin is in Nederlandse vertaling te vinden op pagina 322 van de serie Verzameld werk, deel 4, Late lyriek, Papieren Tijger, Breda, 2007, (red.).

61 De Groene Amsterdammer, 23 juli 1986, Geert Hekma en Harry Oosterhuis.

[p. 48]

Ik heb uit pure verontwaardiging premier Lubbers en de ministers Van den Broek en Korthals Altes een telegram gestuurd dat op Nederlands grondgebied militaire operaties tegen Suriname worden voorbereid en dat de aanstichters van deze subversieve activiteiten tegen de voormalige koloniën onverwijld behoren te worden aangehouden.⁶²

Het Dagblad voor West-Friesland heeft een artikeltje over het tweede deel van mijn Memoires gepubliceerd.⁶³

Na een lang gesprek met Vaarnold, die wel wil helpen de rebellen op te sporen, heb ik telefonisch minister Henk Herrenberg overgehaald de man te laten komen. ‘Laat hij me maar bellen,’ zei hij. We werden natuurlijk ook weer verbroken. ‘Die makrelen in Nederland zitten er weer tussen,’ aldus de minister. Ook Herrenberg noemde Haakmat de man achter Brunswijk.

Ik belde Haakmat op en zei dat ik zeker wist dat hij Brunswijk met de auto uit Parijs had opgehaald en bij een Surinaamse dame had ondergebracht. Ik zei ook te weten dat Haakmat de schrijver was van het rebellenmanifest. Hij bleef eerst doodstil, alsof hij zich betrapt voelde. Haakmat verzekerde me dat Brunswijk hem alleen maar had geraadpleegd over een mogelijke asielaanvraag in Nederland. Hij zei verder verbaasd te zijn dat de regering in Den Haag niet ingreep, ook niet nadat Somohardjo had gezegd zich bij het bevrijdingsleger te zullen aansluiten. Ik belde Herrenberg terug en las hem het Algemeen Dagblad van heden morgen voor, inzake George Baker en de meer dan twee miljoen gulden om een legertje op de been te brengen. Ik zei verder dat Den Haag dit ongestoord liet gebeuren. Met andere woorden: Suriname doe er wat aan. Ik weet zeker dat Herrenberg ambassadeur Van Houten opnieuw zal ontbieden. Ik vertelde Herrenberg ook dat ik de premier en de ministers van Buitenlandse Zaken en Justitie hierover een telegram had gezonden. ‘Ik moet je langzamerhand eens als onze adviseur betalen,’ zei de minister. Ik dacht: man, betaling of niet, ik doe gewoon wat ik denk dat er moet gebeuren, zoals ik steeds heb gedaan sinds ik me voor Suriname ben gaan interesseren.

Vaarnold denkt niet dat Brunswijk zelf zal moorden. ‘Zijn religie en zijn stam, de Aucaners, zullen hem tegenhouden om bloed te vergieten,’ aldus René. ‘Waar ik bang voor ben, is dat Ronnie straks terugtreedt en anderen zijn plaats gaan innemen, die wel tot moorden bereid zijn. Dan komt er een bloedbad.

62 Zie bijlage 11.

63 Zie bijlage 12.

[p. 49]

Wanneer ik nu naar Suriname ga, dan praat ik met een aantal kapiteins van de bosnegers en stel hen de vraag: “Waarom doet deze jongen dit allemaal?” Ik probeer zo vanuit het binnenland steun tegen een insurrectie op te bouwen.’ Vaarnold wist dat er opnieuw Surinamers naar Frans Guyana waren afgereisd vanuit de groep van Somohardjo.

31 juli 1986

Het is best mogelijk dat kapitein Turco Westerling en diens vriend Delano Wirth ook meedoen aan de avonturen in Suriname. Ik heb Henk de Mari hierover opgebeld. Hij vertelde dat mijn tip laatst aan hem (via minister Herrenberg) over de arrestaties in New Orleans ‘leuk’ was, ‘want we hadden het door jou vier uur eerder dan het anp en konden er daardoor bij ons meer aan doen.’ Hij ging eerst een door zijn kat gegrepen vogeltje begraven. ‘Je zult wel een hoge telefoonrekening hebben,’ merkte De Mari op. ‘Ja, en je verdomt het er één cent aan mee te betalen, profiteur!’ riep ik terug.

John Drieskens van Panorama zat te zeuren. Of ik wel kon garanderen dat hij Bouterse ook inderdaad te spreken zou krijgen als hij met me mee naar Paramaribo zou gaan. Ik verloor mijn geduld en zei: ‘Bel Henk de Mari maar. Dan hoor je wel hoe ik zulke zaken regel.’ Niet lang daarna belde John terug. ‘De Mari heeft me gezegd: “Oh nee, Willem heeft me aan een visum geholpen maar voor het interview heb ik hard moeten werken. Als Oltmans daar iets aan heeft bijgedragen, heb ik er in ieder geval niets van gemerkt.”’ Ik kon mijn oren niet geloven. ‘De Mari probeerde me zelfs te ontmoedigen naar Suriname te gaan,’ aldus Drieskens.

‘Ja, omdat zijn eigen reis dan minder exclusief zal zijn.’ Ik zei tegen John: ‘Ik ben blij dat ik eigenlijk niets met al die basterds te maken heb. Vanmorgen nog heb ik De Mari ergens over getipt. Hij wil dit voor jou niet weten en is bang dat er straks over wordt gekletst dat ik wel degelijk heb geregeld dat hij Bouterse kon interviewen. Hij is de eerste niet. André Spoor evenzo en vervolgens laat Spoor me in mijn gevecht met Lurvink in de steek.’

De vs kruipen steeds verder naar een buitenlands beleid en machtsspel toe dat neer komt op ordinaire chantage. Dat is voor mij al heel lang duidelijk maar het grootste deel van de goegemeente slaapt er gemoedelijk doorheen. ‘America threatens its allies with a currency war,’ schrijft Time.⁶⁴ De kop

64 Time, 28 juli 1986.

[p. 50]

van het artikel: using the dollar as a weapon. Opnieuw wordt het woord ‘oorlog’ gebruikt vanuit de vs, voor wat in werkelijkheid concurrentie zou moeten zijn. Time redeneert als volgt: in 1983 hebben de vs in hun eentje de wereld uit een economische recessie getrokken. Nu heeft Washington de hulp van West-Duitsland en Japan nodig maar krijgt deze niet. Vandaar dat er nu over een ‘currency war’ wordt gedacht op het Witte Huis. Het gebruik van het woord ‘bondgenoten’ is in dit verband ook zo charmant.

Heb een pianoconcert van Franz Liszt, gespeeld door Krystian Zimerman, op video opgenomen want die jongen speelt meer dan prachtig.

1 augustus 1986

Terwijl ik luisterde naar Liszt, las ik een artikel van Daniel Goleman over hoe psychologen ‘the irrational aspects of love’ onder de loep nemen.⁶⁵ De afgelopen jaren, aldus Goleman, ‘the mainstream of psychological research has looked at love almost as if it were a business transaction, a matter of profit and loss’. Deze benadering ligt nu onder vuur van andere onderzoekers ‘who have instead emphasized fantasy, selflessness and the inexpressible elements of love’. Ik zou hem willen vragen waar irrationeel gedrag, instinct en seksuele aantrekkingskracht (van jeugd en mooie lichamen) in beeld komen. En intuïtie niet te vergeten. peter zag ik in een flits in 1967, en ik wist dat ik hem wilde. Hetzelfde gold trouwens voor Micheline, Inez en Frieda. En ook voor Eduard. Ik zag hem en ik zei tegen mezelf dat het raak was. Dames zijn uit mijn gezichtsveld verdwenen maar Peter en Eduard zijn nog altijd erg sterk aanwezig. Soortgelijke ‘flitsen’ herinner ik me bij Martin, John, Erik, Frits, Casper, Frank, Tage en vele, vele anderen met wie ik een leven lang in contact ben geweest. Recente voorbeelden zijn Oliver Stone en de pianist Eduardus Halim. Deze ‘flits aantrekkingskracht’ die een leven lang mee gaat, wordt door Goleman, en de wetenschappers die hij citeert, niet aangeroerd. Hoe moet je het effect van deze seksuele en emotionele blikseminslag bij een ander verklaren?

President Ortega is in de vs. Hij hield een toespraak voor de vn om de wereld duidelijk te maken dat de vs moet ophouden een guerrillaoorlog tegen zijn land te voeren.⁶⁶

65 The New York Times, 22 juli 1986.

66 The New York Times 1 augustus 1986, Larry Rother.

[p. 51]

Viola van Emmenes is in Griekenland met vakantie en zendt een boeiend kaartje.⁶⁷ William Pfaff, een Amerikaanse commentator die ik zelden oversla, gaat in op het verschijnsel koningshuis anno 1986. Hij herinnert aan het feit dat een op de acht mensen in de wereld vijf jaar geleden via televisie het huwelijk van Charles en Diana volgde. Iets dergelijks heeft zich afgespeeld af met de trouwerij van Andrew en Fergie. ‘It is hard to find a satisfactory explanation for why ordinary people with no link whatever to the principals in the affair should take such an interest in the wedding in London of a rambunctious young naval officer to the red-headed daughter of a retired soldier. For most people, it was a form of entertainment, a momentary look at glamorous lives. Monarchy has an element of magical appeal. Or is it simply a case of superior marketing? The intensified attention paid to the monarchy has about it a morbid air. It is as if something important were coming to an end without anyone's being willing to admit it, or to face up to the consequences.’⁶⁸

Generaal Vernon Walters, de schurk, Amerikaans ambassadeur bij de vn heeft een resolutie in de Veiligheidsraad geblokkeerd met een veto. Elf landen stemden voor de volledige naleving van de uitspraak van het Internationale Hof van Justitie in Den Haag, dat de vs verbiedt om militaire en financiële steun te verlenen aan de Contra's, die de regering van Daniel Ortega in Managua het leven zuur maken. De vs zijn voorvechters van het Internationale Hof, behalve wanneer het uitspraken doet die gedrag van Amerika veroordelen, dan wordt het Hof maar even niet erkend. Het is schandelijk wat er gebeurt. Engeland en Frankrijk, samen met Thailand nota bene, onthielden zich van stemming. Lafaards dus. Dan heeft Frankrijk nota bene ook nog een socialistische president.⁶⁹

Ronald Gase belde dat Ischa Meijer vijf uur lang met Henk Hofland op vpro-radio aan het praten was. Hij schijnt te hebben toegegeven in 1945 lid van een communistische organisatie te zijn geweest. Verder zou hij hebben overdacht om te deserteren, om niet naar Indië te worden verscheept voor de politionele acties tegen Sukarno. Hij had geboft bij de vaste sta-

67 Tegenwoordig (1997) Viola Holt.

68 The New York Times, 24 juli 1986.

69 The New York Times, 31 juli 1986, Elaine Sciolino.

[p. 52]

ven van troepenschepen te zijn gekomen. Stel je voor dat hij erbij zou hebben verteld dat het mijn verzoek aan Van Pallandt was wat hem dat veilige baantje bezorgde in zijn diensttijd. Baron Van Pallandt, Henks commandant bij de Huzaren in Amersfoort, was namelijk mijn commandant in de ondergrondse in Huis ter Heide. Ik heb het programma tegen heug en meug nog even aangezet.

Ik belde Mimi Hofland die vertelde dat Henk en zij donderdag samen uit New York waren teruggekeerd. Toen Henk deel twee van mijn Memoires in Amerika had ontvangen, had hij tegen Mimi gezegd: ‘Dat gooi ik in de prullenmand.’ Mimi heeft mijn boek stiekem toch in de koffer gedaan, maar na aankomst op Schiphol ging Henk niet met Mimi mee naar zijn eigen huis, maar reed met zijn koffer rechtstreeks door naar de woning van zijn vriendin ‘juffrouw Elly van Het Parool’.

Ik kreeg een briefje van ambassadeur Van Houten uit Suriname, dat voor zichzelf spreekt.⁷⁰

Vaarnold belde. Volgens hem ging het mis in Suriname. ‘Ach, mijnheer Vaarnold,’ zei ik, ‘ik ken het dekolonisatieproces dat aan de gang is in uw land. Vroeger werd gezegd dat er Cubanen in het binnenland zaten, daarna waren het Libiërs of landden er mig's op Zanderij. De contra's en de heer Haakmat zagen met lede ogen dat het de goede kant op ging en uit angst zelf nooit meer aan de bak te zullen komen doen ze nu dit, en werken met een Robin Hood die eigenlijk geen hersens heeft. Dat zijn de groeipijnen van een jonge staat.’

‘Surinamers kunnen overal tegen,’ zei Vaarnold, ‘behalve tegen niet eten.’

‘Dat bewijst mijn stelling. In de oorlog aten de mensen tulpenbollen. Het kan nooit kwaad wanneer men ook in Suriname eens de buikriem zou moeten aanhalen. Dat is de snelste manier om illusies kwijt te raken. Wat wil Suriname? Met één been in het moederland blijven steken of op eigen benen staan? Wat Bouterse nu moet doen, is Amerikaanse militaire assistentie vragen om de contra's in het bos te bestrijden. Ik heb vandaag Desi Bouterse via Surinam Airways een spoedbrief gezonden en hem geschreven dat hij Washington om vijf helikopters met Amerikaanse verkenners moet vragen om de terroristen in het bos op te sporen. Dat frustreert verder iedere animo om ergens nog huurlingen te gaan ronselen. Dat is het signaal dat gegeven zou moeten worden.’

Intussen luisterde ik bij flarden naar Hofland. Hij scheen zich-

70 Zie bijlage 13.

[p. 53]

zelf. Hij zei ook wel aardige dingen. Mimi zei er niet naar te willen luisteren, want zij gelooft hem toch niet meer. Ik realiseer me overigens ook iedere keer opnieuw hoe ver Henk en ik uit elkaar zijn gegroeid.

André Haakmat zegt in Weekkrant Suriname dat wat er nu gaande is, het begin van het einde van Desi Bouterse betekent. Het valt me tegen hoe weinig Haakmat van de nieuwe realiteiten van Suriname begrijpt, of nog erger, hoe slecht hij Bouterse blijkbaar kent.

Ik ben naar Tilburg gegaan om met Peter bij te praten onder het genot van een rijsttafel in Kota Radja. Straks gaat hij immers weer terug naar Johannesburg? Ik wil er zelf ook zo gauw mogelijk heen. Bij vertrek gaf ik hem als steuntje in de rug 250 gulden. Hij liet ze op tafel liggen. ‘Ik heb niets gevraagd,’ zei hij.

‘Dat weet ik. We kennen elkaar twintig jaar, je hebt nog nooit iets gevraagd. Dat maakt het moeilijk iets te doen en vooral geneer ik me dat het maar 250 gulden is, maar ik moet een beetje uitkijken de laatste tijd.’ Na enig aandringen mijnerzijds stopte hij het geld weg.

Ik lees in het boek van Roszak dat Seymour Papert, een van de oprichters van de faculteit voor kunstmatige intelligentie op het mit in Boston, het voornaamste voordeel van computers vindt dat zij ‘an object to think with’ zijn. ‘It encourages the student to try things and see how they turn out, then to correct and adjust. Logo is called a “discovery learning” approach. This process of self-correcting programming’ leidt er toe dat studenten ‘think about thinking’. Paperts doel werd ‘to use the computer as a way of helping children self-consciously to build their own intellectual structures’. Jean Piaget verdeelde de mentale ontwikkeling van kinderen in ‘concrete and formal stages’. Volgens Piaget vereiste ‘the formal stage more maturity and came therefore later in life.’ Papert is de mening toegedaan dat de computer ‘can give the child a much earlier introduction to the formal stage of mental development.’ Dat brengt me voor de zoveelste maal terug bij gesprekken met de neurofysioloog José Delgado in Madrid. Ik deel met hem al vele jaren de mening dat kinderen zo vroeg mogelijk met computers moeten leren werken, die zorgvuldiger en meer in overeenkomst met de werkelijkheid zijn geprogrammeerd dan menig hoofd van ouders of opvoeders. Die zetten van vader op zoon, generatie na generatie kinderen op het verkeerde spoor aan de hand van vertelsels uit overlevering, sprookjes en andere klinkklare onzin.

[p. 54]

Rene Vaarnold vertelde me trouwens voor het eerst dat hij 23 kinderen had. Zijn vader versloeg hem met 31 kinderen. ‘Dat is werkelijk bij de konijnen af,’ zei ik hem.

Ik luister naar Prélude à l'après midi d'un faune, van Debussy.

2 augustus 1986

Ronald en Caroline Gase kwamen langs. Ronald herinnerde zich drie keer Henk Hofland in de Botticellistraat te hebben bezocht. Een keer was Hofland aan een artikel bezig dat af moest. Ronald kon de tekst van waar hij zat meelezen. Het was een lovende kritiek over een televisiefilm van hem zelf, die de avond tevoren was uitgezonden. Henk signeerde het artikel ad interim. Hoe is het mogelijk? Zou Henk zoiets doen?

nrc Handelsblad meldt dat het Surinaamse leger in actie is gekomen tegen de rebellerende oud-militair Ronnie Brunswijk en zijn uit Nederland aangezwengelde groep.⁷¹

De vs houden nog steeds zes huurlingen in New Orleans vast. De andere verdachten zullen worden vrijgelaten bij betalingen van de borgsommen van 20 tot 50 duizend gulden.⁷²

Een groep Nederlandse journalisten heeft Moskou bezocht. Ze hadden ontmoetingen met Vladimir Lomeiko, met het comité van Siline, met de krant Komsomolskaya Pravda, het Instituut voor Wereldeconomie en andere vaste nummers. ‘Vier dagen lang ontmoetingen met Sovjetfunctionarissen hebben de oren van de groep doen tuiten van de uitdrukking “nieuw denken”,’ aldus Chris Fernig in De Telegraaf.⁷³ Op het Instituut voor de bestudering van de Verenigde Staten en Canada van professor Arbatov, ontmoette de groep een medewerker Lev Semejko, dus niet eens een van de twee belangrijkste assistenten van Arbatov, Pechatnov of Plekhanov. Behalve Siline ontmoetten zij ook een andere vriend die ik al jaren ken, de commentator Spartak Beglov. Vier dagen waren de heren bezig in Moskou. Ik hoop maar dat ze beseffen zelfs nog geen begin te hebben gemaakt met te begrijpen van wat er in de ussr speelt of gespeeld heeft. Nergens vind je trouwens terug waar de oorsprong van Gorbatsjovs ‘nieuwe denken’ heeft gelegen, namelijk het boek van Vladimir Lomeiko en Andrei Gromyko. Daar wordt nog steeds met geen woord over gerept.

De Tijd besteedt aandacht aan Joris Voorhoeve. Hij kwam jaren geleden eens naar Amerbos om, als student met een bandopname-apparaat, te luisteren naar mijn ervaringen met de

71 NRC Handelsblad, 2 augustus 1986.

72 De Telegraaf, 2 augustus 1986.

73 Idem.

[p. 55]

groep Rijkens ten tijde van de controverse met Indonesië over Nieuw-Guinea.⁷⁴ Bij mij staat hij sinds die ontmoeting te boek als een absolute lul met vingers. Een typisch Haagse kloot met veel titels (prof. dr. ir.) die het om die redenen mogelijk ver zal brengen nu hij in de vvd actief is geworden.⁷⁵

Opmerkelijk is het antwoord van Hans van den Broek, die geen onderzoek zal instellen naar de betrokkenheid van ambtenaren van Buitenlandse Zaken in de affaire Klaas de Jonge en Hélène Passtoors, ‘zeker niet zolang deze geruchten vaag en ongemotiveerd blijven.’ De woordvoerder van de minister heeft het Kamerlid Van Bemmelen reeds per brief excuses voor de opmerking van Jonker Roelants dat Van Bemmelen net zo goed zijn teckel Bhoemibol aan het woord had kunnen laten, omdat hij anonieme bronnen aanhaalde.⁷⁶

Bij de voornaamste kranten houden hobbyisten zich bezig met alles wat er in Suriname gebeurt buiten alle proporties op te blazen, en vooral Bouterse in het meest denkbaar kwaad daglicht te zetten. Bij nrc Handelsblad zijn er verschillende heren die zich hiermee bezighouden. Een van hen, Frans van Klaveren, kwam met een pagina eenzijdig geklets van onder anderen André Haakmat, die voorspelde: ‘Natuurlijk is Brunswijk nooit militair in staat Paramaribo in te nemen. Maar als je steeds in een groot lichaam gaatjes blijft prikken, bloedt het op den duur toch dood.’⁷⁷

Helmut Kohl heeft Moskou, Washington, Londen en Parijs verzocht om de 92-jarige Rudolf Hess eindelijk uit de Spandau-gevangenis in Berlijn vrij te laten. Wat een aanfluiting voor de moderne beschaving, dat die man nog vast zit. Het zijn de Sovjets die dit op hun geweten hebben.

74 Zie ook Memoires 1972-1973.

75 De Tijd, 1 augustus 1986.

76 De Telegraaf, 2 augustus 1986.

77 NRC Handelsblad, 2 augustus 1986.

3 augustus 1986

Henk Herrenberg stelde voor dat René Vaarnold en ik tegen 10 augustus zouden komen. Hij moest eerst naar de installatie van de nieuwe president van Colombia want ‘die dingen moeten gewoon doorgaan. We kunnen niet op Brunswijk zitten wachten.’ Daarna is hij in Djakarta en vervolgens met Bouterse samen op de conferentie van niet-gebonden landen in Harare. John Drieskens van Panorama gaat met me mee.

Daan Dijksman was blijkbaar ook in de Sovjet Unie. Hij schrijft vijf waardeloze pagina's in de Haagse Post. Henk Hof-

[p. 56]

land produceert in hetzelfde nummer twee pagina's over ‘Reagan in de praktijk’, wat zo mogelijk nog onbenulliger is.⁷⁸

78 Haagse Post, 2 augustus 1986.

4 augustus 1986

André Haakmat verkondigt in de Volkskrant dat het leger van Bouterse een kind in koelen bloede voor de ogen van de bewoners van het dorp Morakondre heeft doodgeschoten. Omdat Haakmat zich sinds een aantal jaren in Amsterdam ophoudt, moet zijn informatie van derden afkomstig zijn. Haakmat zal zich hierover gaan beklagen bij de mensenrechtencommissie van de Organisatie van Amerikaanse Staten in Washington (oas). Op die manier is Haakmat niet meer serieus te nemen, net als de Volkskrant, die zich steeds weer haast de geruchtenmachine in krantenkoppen om te zetten. Haakmat speelt va banque. Hij lijkt door het dolle heen.⁷⁹

René Vaarnold belde op om duidelijk te maken hoe woedend hij was over ‘de leugens van Haakmat’. Ik telefoneerde minister Herrenberg en vertelde wat er was gebeurd. ‘Haakmat is ziek. Hij zal zijn trekken thuis krijgen. Loon naar werk,’ aldus Herrenberg. ‘Erger, het zijn huichelaars. Laat ze ons maar met nazi's of met Hitler vergelijken. We kunnen niet op Haakmat reageren. Onze regering heeft al een verklaring uitgegeven.’ René Vaarnold belde. Er waren opnieuw 116 mannen en drie vrouwen, onder wie twee Belgen, via Guyana naar de grens van Brazilië met Suriname gegaan als steun aan Brunswijk. ‘Je vriend Haakmat speelt het bijzonder slim,’ zei hij, ‘want de bosnegers zijn door de berichten over het doden van een kind door het leger, in grote verwarring gebracht. De televisie heeft ook een steentje bijgedragen.’ Vaarnold had naar de televisie laten opbellen om te ontkrachten dat het leger het kind had gedood, maar vooral het anp hield het bericht staande. ‘De tactiek van Haakmat is om de Hindoestanen en de bosnegers tegen de stadscreolen uit te spelen. Men zet alles op alles omdat men zich realiseert dat wanneer het nu niet lukt, het nooit meer zal slagen. Er zijn zware wapens uit België gehaald en lichte wapens zijn via Saint-Laurent-du-Maroni gearriveerd. Het gaat er nu dus om dat de negatieve beïnvloeding van de bosnegers zal worden teruggedraaid. Het gaat om slechts een kleine groep, Haakmat, Somohardjo en George Baker, een Surinamer uit de onderwereld met een coffeeshop, die de guerrilla in elkaar hebben gezet.’

‘Volgens onze religie,’ vervolgde Vaarnold, ‘en dus die van

79 De Volkskrant, 4 augustus 1986.

[p. 57]

Ronnie Brunswijk, zijn er twee mensen die gezag en zeggenschap hebben: je moeders broer en je moeders zus. Ik ben met een taxi naar de tante van Brunswijk in de Bijlmer gegaan. Zij heet Ettina. Zijn oom heet Marius. Ik heb gezegd dat ze met Brunswijk contact moeten op nemen.’ Hij vervolgde: ‘Haakmat valt als een baksteen. Hij is een viezerik. Hij heeft geen enkel contact met wie dan ook gehad. De jongens die terugkwamen zeggen allemaal dat het één grote leugen is. Ze hadden op een boot uit New Orleans willen mikken om te worden versterkt door huurlingen uit de vs. Er is wel geschoten bij Albina. Ze hebben de Surinaamse militairen bij een tolbrug als gijzelaars meegenomen. Intussen zit Brunswijk niet waar ze zeggen. Het binnenland begint over Brunswijk te klagen. Hij kletst maar wat en er vallen onschuldige doden. Haakmat heeft per brief een instructie doen uitgaan waarin stond dat als Desi Bouterse niet capituleerde, er iedere dag een gijzelaar moest worden doodgeschoten. Maar die brief is niet doorgegeven, terwijl Haakmat er vanuit gaat dat dit wel is gebeurd.’

5 augustus 1986

Gisteren heb ik van acht uur 's ochtends tot een uur 's nachts aan deel 4 van de Memoires gewerkt.

Ronald Gase vertelde dat hij denkt dat de gecombineerde aanval eerst van Jan Blokker en daarna van Henk op Wim Hazeu, is bedoeld om de uitgever af te schrikken nog meer Memoires van me uit te geven.

Ik kreeg een aardige brief van mijn broer Henk uit Kaapstad. Haakmat zegt op de nos-televisie onder meer: ‘De toestand in Suriname is kritiek, maar Desi Bouterse wankelt nog niet. In legerkringen heerst ontevredenheid. In Suriname blijft niets geheim, daar maakt men op ministeries grapjes over. Brunswijk vormt geen militair gevaar, al wordt het prestige van de bevelhebber door wat er gebeurd is aangetast. Nederland moet zich afzijdig houden en zich niet mengen in Surinaamse binnenlandse aangelegenheden. Maar wat er zich afspeelt, kan een kiem zijn voor een burgeroorlog.’

Carel Enkelaar leest deel 2 van mijn Memoires. Hij belde. Zijn eerste indruk was ‘teveel Oltmans’.

‘Hemeltje man, je leest een dagboek,’ riep ik.

Willem Ruis (41) is overleden. Verkeerd geleefd. Hij was geen favoriet van me.

Lex Poslavsky omschrijft de wijze waarop Jan Blokker mijn Memoires in de Volkskrant omschreef als ‘gekladder dat namelijk helemaal niet over jouw boek gaat.’ Het artikel van Blokker

[p. 58]

doet Lex denken aan het boek Afgunst regeert de wereld van Jan Groen.⁸⁰ ‘Want voor zover er wat te lezen valt, is dat Blokkers afgunst op je eruditie en op je kennis. Kortom: een typisch Volkskrant-stuk. Wij zijn hier in huis allemaal verontwaardigd over de infame scheldpartij en ook de keuze van de foto bij Blokkers stuk.’⁸¹

De Surinaamse patriotten gaan demonstreren.⁸²

80 Jan Groen, Afgunst regeert de wereld, Boom, Meppel, 1986.

81 Handgeschreven brief d.d. 2 augustus 1986.

82 Zie bijlage 14.

6 augustus 1986

De Volkskrant verwacht luchtacties in Suriname



en ook De Telegraaf heeft een alarmerende kop:

Zo hitsen de media de in ons land verblijvende landgenoten van Bouterse verder tegen hem op. Het is deze keer weer eens Arnold Burlage die groot alarm slaat en zichzelf flink en vindingrijk vindt. Walgelijk.

De bbc meldt dat de Amerikaanse Senaat Ronald Reagans plannen voor Star Wars met één stem meerderheid de grond in heeft geboord. Gode zij dank. Er was verder een forum over de Commonwealth Conferentie, waaraan ook mijn vriendin Hella Pick van The Guardian deelnam. Ik heb toch een zekere bewondering voor Margaret Thatcher die haar voet blijft dwars zetten ten aanzien van doldrieste maatregelen tegen Pretoria. Zij lijkt me een realistischer en gezonder standpunt in the nemen dan het emotionele geklets over gelijkheid en broederschap tussen 30 miljoen zwarten en 4 miljoen blanken in een gebied bijna zo groot als West-Europa.

Ik telefoneerde met Cecile van Lennep, die Zuid-Afrika kent omdat haar man er voor 1945 gezant was. Ik ben altijd weer verbaasd over haar lucide standpunten. Ook zij was het eens

[p. 59]

met Thatcher. Jetske van Lennep is voor de tweede keer getrouwd. Het huwelijk werd voltrokken op 31 juli in Zutphen met baron Paulus van der Borch tot Verwolde. Vanavond is er op Het Enzerinck een barbecue, want een kleinzoon uit Noorwegen is er met zijn vrouw. Heerlijk voor de grootmoeder.

Vandaag kwam iemand van Apple de door Al Eisenstat beloofde Macintosh tekstverwerker brengen. Hij probeerde geduldig uit te leggen hoe het ding werkte, maar ik was er ‘doof’ voor. Ik werd steeds nerveuzer door het gezeik. Om hem niet voor het hoofd te stoten, moest ik me erg inhouden. Uiteindelijk vroeg ik hem liever een andere keer terug te komen. Ik stelde een bericht op om Eisenstat te bedanken, dat hij meenam.

Vanavond zullen Haakmat en ik met Koos Postema discussiëren in Met het oog op morgen. Ter voorbereiding spraken we elkaar telefonisch. Haakmat: ‘Het enige punt van verschil tussen Desi en mij is dat zich om hem heen een aantal lichtgewichten bevinden die willen voorkomen dat de bekwaamste mensen weer voor het land gaan werken.’ Ik dacht: ja, ja met boven aan het lijstje mr. drs. André Haakmat. Hij ontkende niet dat hij Brunswijk in Parijs had opgehaald, maar voegde er zonder blikken of blozen aan toe: ‘Dat is een misdadiger die in Suriname wordt gezocht.’

Ik antwoordde: ‘Als ik uw pr-man was, zou ik u willen adviseren om terug te keren naar uw oorspronkelijke koers.’ Hij zei nog steeds naar een dialoog met Bouterse te streven.

‘Toch zeg ik u dat wanneer een steward van Transavia me opbelt, en me vraagt wie die gluiperd van een Haakmat is, het niet goed gaat met uw reputatie. U heeft uw hand de laatste tijd overspeeld en kunt zich beter even rustig houden. Uw acties werken als een boemerang. Nu wordt u de grote man achter Brunswijk genoemd.’ Haakmat was wel zo slim me op te bellen, want hij zat duidelijk te vissen naar hoe het radiogesprek zou kunnen verlopen.

Ik heb me vergist. Reagan heeft in de Senaat toch met 50 tegen 49 zijn plannen voor Star Wars erdoor gekregen. Waanzin. Dit is weer een ontluisterend voorbeeld van wat Bung Karno het failliet van de democratische besluitvorming noemde.

Koos Postema was met Igor Cornelissen in gesprek over de communist Paul de Groot, toen we in de studio van de nos arriveerden. Postema begon tegen mij nota bene over Jan Blokker, die mij in de Volkskrant een Greet Hofmans had genoemd.

‘Om te beginnen, Koos, ik ben geen Greet maar een Gerrit Hofmans,’ antwoordde ik, terwijl ik me afvroeg wat dit in hemelsnaam met Suriname te maken had. Postema wilde blijk-

[p. 60]

baar een negatieve begintoon zetten. Dat is volgens de nos objectieve journalistiek bedrijven. Ik stelde dat in Paramaribo Hoekse en Kabeljauwse twisten waren uitgebroken, wat in alle landen ter wereld dikwijls een aspect van nation building is. Haakmat stelde dat niet hij maar Somohardjo de grote man achter Brunswijk was. Ik reageerde: ‘U hebt Brunswijk geadviseerd hier geen politiek asiel aan te vragen. Waarom zou u niet degene zijn geweest die hem adviseerde een oorlogje in Suriname te beginnen?’

Haakmat: ‘Een ieder die een oorlogje begint om de problemen van Suriname op te lossen, is gek.’ Wat hij dus eigenlijk zei, was dat Brunswijk gek is.

Postema vroeg Haakmat: ‘Hebt u hem geadviseerd terug te gaan naar Suriname, en zoals u zegt, zich in het bos terug te trekken en van daaruit de dialoog met Paramaribo te zoeken?’

‘Hij zei,’ zei Haakmat, ‘ik word beschuldigd en gezocht, ik moet terugvechten.’

Ik haakte in: ‘Waarom gaat u niet alsnog in Paramaribo praten, als een man die de dialoog zoekt? Premier Pertab Radhakishun heeft u uitgedaagd naar Suriname te komen.’

‘Vroeger is er een moordaanslag op mij gepleegd. Wanneer Bouterse mijn veiligheid garandeert,’ zei Haakmat.

‘Denkt u dat hij u zal vermoorden?’ En zo ging de discussie nog enige tijd over en weer.

We spraken nog na met de mensen die in de studio werkten, en Postema vroeg hoe Brunswijk aan zijn geld kwam. ‘Schatrijke Hindoestaanse zakenlieden,’ zei ik voor Haakmat kon antwoorden. ‘Dat is juist,’ voegde hij toe.

‘Maar hoe verdienen ze die miljoenen dan,’ vroeg Postema. Ik antwoordde een Surinaamse koffiehandelaar te kennen die onlangs bij vergissing een koffertjes met 125.000 dollar vergat mee te nemen op vliegveld Zanderij. ‘Bij mij kwam laatste een Hindoestaanse handelaar langs die een koffertje met zeven miljoen dollar bij zich had,’ zei Haakmat.

7 augustus 1986

Carel Enkelaar belde gisteravond om te zeggen dat het een prima radiogesprek was geweest. Hij is momenteel intensief bezig om een ballonwedstrijd naar de ussr te organiseren. Het kan verkeren.

Ik heb André Haakmat op de man af voorgesteld aanstaande zaterdag mee te gaan naar Paramaribo. Om 12:15 uur was ik samen met hem bij Stan van Houcke voor Radio stad. Intussen belde ik Henk Venoks, het manusje van alles in Suriname,

[p. 61]

die Bouterse zou informeren dat ik samen met Haakmat naar hen toe zou komen. Ik belde consul-generaal Kolader om te zeggen dat ik twee visa nodig had, een voor Haakmat en een voor mij. Intussen liet de Surinaamse ambassade in Den Haag aan het anp weten dat Haakmat welkom is in Paramaribo. Toen ik dit Haakmat meedeelde, bleef hij verbluft stil.

Later belde Venoks terug dat ze de bandopname van de radio-uitzending hadden overgenomen. ‘Die wordt nu in het kabinet geanalyseerd. Dan volgt er een besluit.’ Intussen noemde Maartje van Weegen mij in de uitzending ‘de contactman van Bouterse in Nederland’ waar ik aan heb toegevoegd ‘de onbezoldigde contactman’, want ondanks de vele gesprekken over een honorarium voor consultancy, is er behalve enkele beperkte kostenafrekeningen tussen Suriname en mij nog geen cent voor mijn hulp en advies over de tafel gegaan. Het kan me trouwens weinig schelen. Ik wil gewoon helpen omdat de meeste Nederlanders alleen maar met van-de-wal-in-de-sloot-activiteiten tegen Suriname bezig zijn.

Nog later belde Venoks dat het ministerie van Buitenlandse Zaken, dus Henk Herrenberg, een boodschap zou achterlaten over het visum van Haakmat. Hij voegde toe: ‘Dit is de Surinaamse manier om te ontlopen een negatief bericht te moeten doorgeven.’

8 augustus 1986

Vaarnold belde: ‘Lubbers doet of hij Somohardjo scherp toespreekt zich beter te gedragen, maar in Den Haag spelen ze het smerige spel gewoon mee en daar laat Nederland het dan bij.’ Hij vervolgde: ‘Kijk maar wat ze met mijn kliniek hier in Dordrecht hebben gedaan. Wanneer ik geld had, zou ik deze Somohardjo door mijn jongens laten gijzelen.’

Denise de Hart, de Surinaamse soldatenmoeder, vond mijn radio-optredens ‘uitstekend’.

Ik luister weer naar Zimerman. Wanneer ik het leven over zou kunnen doen, zou ik pianist willen worden. Je zo te kunnen uiten, blijft een onbereikbare droom.

Moskou maakte bekend dat het Kremlin politiek asiel verleende aan de voormalige cia-agent, Edward L. Howard. Hij zou gevlucht zijn voor zijn collega's die hem ten onrechte beschuldigden en vervolgden.⁸³

De rooms-katholieke bisschoppen in Amerika hebben zich uitgesproken voor economische sancties tegen Zuid-Afrika. Zij

83 The New York Times, 7 augustus 1986, Philip Taubman.

[p. 62]

deden dit in een brief gericht aan 100 Amerikaanse senatoren. Wat zijn de heren weer uitstekend ingelicht.⁸⁴

84 The New York Times, 7 augustus 1986, Ari Goldman.

9 augustus 1986

Peter arriveerde gisteravond op Amerbos en at liever thuis een visje dan naar een restaurant te gaan. Eerst liet ik hem Liszt door Zimerman horen en daarna toonde ik hem de aids-film An Early Frost waarbij de tranen hem over de wangen liepen. Hans Warren had over deel twee van mijn Memoires geschreven. Ik stuurde hem een uitvoerige brief over de punten waar ik het met hem oneens over ben. Op 4 augustus schreef hij me terug, wat me andermaal overtuigde dat we elkaar vrijwel niets te vertellen hebben.⁸⁵

Voor vertrek naar Schiphol sprak ik telefonisch met Denise de Hart. Zij vroeg om vooral Badrissein Sital de groeten van haar te doen. Haakmat vond zij ‘dus toch een liegepot’.

De broer van commandant Iwan Graanoogst ontmoette mij op Schiphol en gaf een pakje mee.

Een stuk van Peter Schumacher in nrc Handelsblad over deel twee van mijn Memoires.⁸⁶ Het is een artikel geladen met vijandigheid. Waarom toch?

85 Zie bijlage 15 voor de reactie van Hans Warren. Ik kan het artikel niet vinden.

86 Zie bijlage 16.

Amsterdam - Paramaribo

Naast mij in de business class zit Henri Nahar, meervoudig miljonair, eigenaar van tientallen televisiewinkels en reisburo's, wonende in een bewaakte villa in Amstelveen. Hij kwam 21 jaar geleden naar Nederland en begon als eerste bediende bij Philips. Nu vechten Haakmat en Brunswijk bij hem om zijn financiële steun. Somohardjo probeert hem een gebouw te verkopen. Brunswijk heeft wapens, maar geen kogels en ze hopen allemaal dat Nahar bij zal springen.

Sprekend over André Haakmat, van wie ik niet beter wist dan dat hij in Limburg en onbereikbaar was, vertelde Nahar dat hij zojuist door Haakmat naar de luchthaven was gereden. Dus Haakmat loog opnieuw tegen mij.

Het eerste wat hij me vertelde was dat hij een Surinaamse jood was, waarop hij een protserige gouden Jodenster onder zijn hesje vandaan toverde. ‘De nieuwe minister van Financiën,’ aldus Nahar, ‘heeft je laten vallen.’ Dat zou wel eens waar kunnen zijn, want na de lunch van broer Theo en mij met Mungra, hebben we nooit meer iets van hem gehoord. Hij

[p. 63]

wist verder te melden dat de kwestie van het visum voor Haakmat helemaal niet in de ministerraad was besproken. Ik vroeg me af hoe deze man dit zou kunnen weten.

Volgens hem waren Somohardjo en Kamperveen Ronnie Brunswijk uit Parijs gaan halen, bij welke gelegenheid ook de foto van hun drieën was genomen. Haakmat had het vervoer betaald. De afhalers namen de trein naar Amsterdam en Brunswijk trok in bij iemand in de Bijlmer. Volgens Nahar was Brunswijk dom, maar uitstekend in jungle tactics. Haakmat had Brunswijk gevraagd wat diens plannen waren en zijn antwoord was: ‘Eerst de huidige leiding van Suriname neermaaien, tum, tum, tum.’ Vanwege die opmerking had Nahar de Robin Hood van Suriname afgeschreven. Hij vermoedde echter dat Haakmat erop uit was om via Brunswijk en Somohardjo weer aan de macht te komen.

Desi Bouterse was in de grond van de zaak oké, maar er zaten teveel mensen om hem heen ‘die vechten om hun eigen hachje, die hem tegenadviezen geven en de zaak zit in een hopeloze vicieuze cirkel.’ Daarop zei Nahar: ‘Op een dag wordt Desi door een van zijn naaste mensen - à la Indira Gandhi - vermoord.’ Hij vervolgde: ‘Over twee maanden is Bouterse er geweest. Hij gaat ervan uit dat hij veel soldaten om zich heen heeft, maar hij zal door een van die soldaten worden neergeschoten.’ Nahar brengt zelf een bliksembezoek aan Suriname, maar hij stelt me voor om met Brunswijk ‘ergens in het binnenland’ een ontmoeting te hebben. ‘Dan neem je een foto met Ronnie en dan ben je de held man!’ Hij adviseerde dat ik Bouta straks na aankomst meteen te spreken zou vragen en hem zou vragen: ‘Wat wilt u met Brunswijk: is een bestand nog mogelijk? Kan er een afkoelingsperiode van twee maanden worden ingebouwd op voorwaarde dat Brunswijk naar Nederland gaat en daar politiek asiel krijgt?’ Hij vervolgde: ‘Als je dat lukt, kan je daarna zelf Brunswijk ontmoeten en dan vliegen we maandag samen terug naar Amsterdam.’

Leo Morpurgo van De Ware Tijd zat in het toestel. Ik maakte een praatje. Hij vertelde dat niemand in Suriname Brunswijk als een held beschouwde, maar meer als een ordinaire crimineel. Brunswijk had dus geen enkele kans van slagen, laat staan dat hij iets tegen het leger zou kunnen ondernemen. ‘Ik denk dat Bouterse rustig wacht,’ aldus Morpurgo. Nahar was het daar niet mee eens. ‘Hoe langer het duurt, hoe slechter de situatie wordt. Als Brunswijk blijft aanvallen, kan je er donder op zeggen dat de soldaten van Bouterse steeds minder animo zullen hebben het bos in te gaan. Wanneer je dan tegen zo'n man

[p. 64]

zegt, die er geen zin meer in heeft, hier heb je een miljoen, dan schiet hij Bouterse dood. Negers doen alles voor geld.’

Weekkrant Suriname draagt deze week ook weer zijn steentje bij om het imago van Desi Bouterse verder af te breken.⁸⁷ De auteur van artikel was Frans van Klaveren, redacteur van nrc Handelsblad, die dergelijke onzin in zijn eigen krant niet kwijt kan.

87 Weekkrant Suriname, 9 augustus 1986.