Logo DBNL
Memoires 1986-A (2016)

Memoires 1986-A

(2016)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

20 april 1986

Amerbos

Met veel haast en mijn koffer meeslepend, kwam ik toch nog op tijd in Djanoko voor een afspraak met hoofdredacteur Wout Woltz van nrc Handelsblad. We aten nasi rames. Ik vond hem aardiger dan dat ik mij hem herinnerde. Sommige van onze opvattingen liepen behoorlijk parallel. Hij vond mijn stunt om Heldring uit Moskou als professor Latrozki te schrijven, buitengewoon amusant. Donner had in nrc Handelssblad over ‘de abjecte Heldring’ geschreven. Ik lichtte hem volledig in over Den Alerdinck en alles wat er verband meehield. Hij vertelde over een bezoek van Pieter en Margriet aan de krant, met toestemming van Beatrix. ‘Het koninklijk huis staat zeer gereserveerd tegenover onze krant,’ zei hij. Hij vroeg me de details niet te noteren. En Heldring maar beweren dat er geen serviliteit meer is bij journalisten. Hij vond het optreden van Pieter van Vollenhoven tijdens dat bezoek lichtelijk gênant. Maar Wout is wel erg pro-Beatrix.



illustratie

Er lagen brieven van Peter en Eduard en een brief van Henk Hofland172 met een nogal vreemd stempel op de achterzijde. Er lag ook een briefkaart van Jan Cremer.

Bij het nalezen van The New York Times ergerde ik me groen en geel aan wat Reagan heeft uitgevreten terwijl ik in Moskou was. Premier Bettino Craxi van Italië waarschuwde generaal Walters geen militaire actie te ondernemen. In Den Haag namen ministers van Buitenlandse Zaken van de eeg het besluit om de Libische ambassades beperkingen op te leggen. Natuurlijk, want Washington heeft ze als terroristen gebrandmerkt en wat uit het Witte Huis komt, moet waar zijn. Het is toch ongehoord dat Reagan het bombardement ‘a single engagement in a long battle

against terrorism’ noemde. Zou hij het zelf geloven? The New York Times publiceerde een paginagroot artikel waarin het de claim dat ‘terrorisme’ moest worden bestreden overnam.173 Ook publiceerde deze krant een hoofdartikel dat droop van de emoties, met de als vaststaand feit geldende stelling dat het Libië van Khadaffi de voornaamste aanstichter van het terrorisme is.174 De krant doet alsof Reagan het recht had op te treden zoals hij deed. Men vergeet dat de informatie die de Amerikaanse president krijgt voorgeschoteld - en onthouden wordt - even onbetrouwbaar is als de dagelijks kost die de burgers van de Sovjet Unie krijgen opgediend in de Pravda. Lyndon Johnson wilde om die reden in 1968 geen president meer zijn, wetende hoe hij door zijn eigen diensten werd misleid.175 Hij liet Hanoi bombarderen na door de cia bewust om de tuin te zijn geleid. Reagan is in dit opzicht als was in de handen van de cloack and dagger boys. Maar dat The New York Times met Reagan meedanst, is een ernstiger zaak.

Minister Hans van den Broek heeft op 15 april de Amerikaanse acties ‘betreurd’. Zo'n man kan zich niet permitteren te zeggen dat Reagan qua reputatie wedijvert met Hermann Göring. Op 16 april keurde de overgrote meerderheid van het parlement Reagans actie af. Het Europarlement in Straatsburg heeft de vs veroordeeld vanwege ‘de grove schending van het internationale recht’. nrc Handelsblad verscheen 15 april zonder blikken of blozen, alsof het waar was, met de onderstaande kop.



illustratie

Moesten de aanhalingstekens twijfel aanduiden?

En terwijl de Amerikaanse strijdkrachten ook nog enige tijd op ‘world alert’ werden geplaatst - want stel je voor dat Gorbatsjov raketten zou laten afschieten - vloog de beurs van Wall Street omhoog met 38,32 punten naar een nieuw record 1.847,97. Je moet er maar niet aan denken dat zulke signalen worden ingegeven door mensen die hopen dat er een wereldoorlog zal komen, omdat dit profijtelijk zou zijn voor de Amerikaanse oorlogsindustrie.

Henk Hofland schreef vanuit New York op 14 en 15 april enkele artikelen. Het eerste was reus deelt klap uit en voelt zich voldaan en het tweede amerikaanse media oorlog tegen libische kolonel. In deze artikelen schemert weer iets van de Hofland door zoals ik me hem van vroeger herinner. Hans van den Broek vertelde op 16 april aan de Kamer dat hij verwachtte dat de spanningen rond Libië zouden escaleren. Washington weet heel goed dat Moskou zich op dit moment intern in een overgangsstadium bevindt dat zich allerminst leent tot krachtdadig optreden vanuit het Kremlin. Op 19 april heeft Gorbatsjov het Amerikaanse optreden ‘the law of the jungle’ genoemd. Woordvoerder Vladimir Lomeiko zei op 18 april in Moskou al dat de Amerikanen geen enkel bewijs voor hun beschuldigingen aan het adres van Libië hebben geleverd, zeker niet wat betreft de bomaanslag op een bar in West-Berlijn.

Rudie Kagie kwam naar Amerbos. We spraken twee uur over Suriname. Hij maakte veel aantekeningen. Hij viel me tegen. Hem was verteld dat ik bij mijn laatste bezoek aan Suriname was ondergedoken. Ik heb hem volkomen open verteld wat ik van Bouterse en Suriname dacht. Als hij slim is, begrijpt hij dat Vrij Nederland op de verkeerde lijn zit, net als de rest.

21 april 1986

Twintig jaar geleden overleed mijn vader. Het is niet te geloven. Cecile van Lennep belde uit Vorden. ‘Leef je nog,’ vroeg zij. Er was voor haar niet veel plezier meer aan het leven, want ‘mijn botten geven het op’.

Dirigent Antonio d'Almeida, mijn vriend sinds Yale, schrijft me vanuit Sydney waar hij achttien concerten in het Opera House leidt.

Terwijl ik in Moskou was zijn Simone de Beauvoir en Jean Genet in Parijs overleden.

Fidel Castro heeft Reagan even opportunistisch en onverantwoordelijk genoemd, en zonder scrupules als Adolf Hitler.

Op Cuba werd herdacht dat Washington 25 jaar geleden een

cia-legertje naar dit land stuurde dat bij de Varkensbaai in de pan werd gehakt.

22 april 1986

Aart van der Want belde. Hij had van Pannenborg van Philips gehoord dat ‘iedereen’ tegen de toetreding van Erik Jurgens was. Laat ze dood vallen. Ik wil niets meer met de Club van Rome te maken hebben.

Michail Gorbatsjov heeft tijdens een bezoek aan de ddr voorgesteld dat de navo en het Warchaupact gelijktijdig moeten worden opgeheven. Hij is een nieuwkomer in het vak. De Amerikanen geven de navo in geen duizend jaar op.176

Newsweek speelt met de omslag van 21 april 1986 weer in op de machogevoelens van de Amerikaan, die uit de cowboytraditie van het Wilde Westen is voortgekomen.177 ‘Reagan vs. Kadaffi, A Gathering Storm’ schrijven zij bij een foto van een Amerikaans vliegdekschip. Time zette Khadaffi op de omslag en retoucheerde de foto zodanig dat hij lijkt op een maffioso van de laagst soort.

23 april 1986



illustratie

En dan is er natuurlijk Suriname. De Telegraaf komt met bovenstaande kop bij een artikel van Arnold Burlage en Rob Knijff. Paul Somohardjo van de militante vleugel van het verzet in Nederland zou aan de flna in Angola willen vragen te helpen Suriname te bevrijden van Desi Bouterse.

De Amsterdamse politie vertelde de Volkskrant op 12 april 1986 dat er aanwijzingen bestaan dat er een cocaïnelijn is tussen Amsterdam en Paramaribo, waarbij Surinaamse militairen zijn betrokken. In de Tweede Kamer zijn er een hoop vragen gesteld over de mogelijke betrokkenheid van twee militairen, luitenant Gorré en kapitein Bhagwandas.178 Frans Weisglas (vvd) schijnt zich hier weer het meeste over te hebben opgewonden. Hij lijdt aan een anti-Bouterse complex.

In Moskou heeft Vladimir Horowitz voor het eerst in 61 jaar weer een pianorecital gegeven. Hij had zijn eigen Steinway meegebracht en werd als een verloren zoon binnengehaald met een staande ovatie van een volle acht minuten. Wat zou ik dat graag hebben gehoord.179

Rudie Kagie heeft een hoop onzin geschreven in Vrij Nederland. Er is niets overgebleven van wat ik hem vertelde. Hij wist kennelijk voor hij naar Amerbos kwam wat hij me wilde laten zeggen. Er lopen maar al teveel van dergelijke knulletjes rond die zich uitgeven voor verslaggevers. Ik zal hem zeggen wat ik ervan denk en besteed er verder geen aandacht aan.

André Spoor telefoneerde me voor zijn vertrek naar de vs voor de Den Alerdinck iv conferentie. Dé Slager had er in de laatste vergadering door gekregen dat ‘de afwikkeling’ met Oltmans door hem en hem alleen zou worden behandeld. Dus toen Gerd Ruge en André Spoor dit onderwerp aansneden, las Slager de notulen voor van toen en daarmee was de kous af. Spoor adviseerde me het bedrag dat Den Alerdinck me schuldig is, zeer zeker via Loeff & van der Ploeg te laten innen. Alle pogingen van Ruge en Spoor me te helpen, werden door Slager beantwoord met: ‘Dit is mijn beroep, ik doe het op mijn manier.’ De man is ook al twintig jaar de advocaat van Lurvink dus hij voert gewoon de opdracht van zijn cliënt uit: er voor zorgen dat ik niet hoef te worden betaald.

24 april 1986

President Reagan sluit nieuwe aanvallen op Libië en ook Iran niet uit. ‘Als er onweerlegbare bewijzen zijn’ noemt hij dat, dan gaan Teheran en Tripoli plat.

Ik belde Arbatov in Moskou en kreeg hem meteen. Hij trok van leer tegen het feit dat ik bij de Academie van Wetenschappen (want Arbatov was immers in de vs) het onderwerp van een uitnodiging aan de Young Presidents Organisation had aangesneden. Mij leek het de normaalste zaak van de wereld, tenzij ze in Moskou meer weten over de ypo dan ik. Hij wilde er niet teveel aandacht op vestigen of per telefoon over spreken, maar het had een ongunstige indruk bij de Academie achtergelaten. Ik zou me te allen tijde aan zijn adviezen moeten houden.

Ik kreeg een tweede brief van Hofland uit New York.180

25 april 1986

Ik werk dag en nacht aan Zaken doen, de vier verhalen over Van Eeghen, Jeelof, Orlandini en Lurvink. Wim Hazeu schreef: ‘Een goed verhaal. Hier en daar heb ik het stilistisch sterker gemaakt en een enkele zwakke alinea geschrapt.’

27 april 1986

Ik ben bijna klaar met ‘de bende van vier’.

28 april 1986

Het manuscript is af. Ik laat het verder met rust anders blijf ik eraan frutselen.

Ik kreeg een brief van André Haakmat. Hij twijfelt nu sterk of Bouterse de juiste man is die Suriname zou moeten leiden.181 De gedachten van Haakmat over Bouterse veranderen even dikwijls als de winden boven het meer van Genève.182

Hans Teengs Gerritsen schrijft: ‘(...) zou zeker graag weer eens met u lunchen en allerlei dingen de revue laten passeren.’ Ik moet hem bellen.

Ik heb vanavond een lezing gegeven op Nijenrode. Het was een ervaring om weer eens in Breukelen te zijn. Er zijn in de kasteeltuin zoveel nieuwe gebouwen neergezet, het lijkt wel een dorp. Nijenrode is nu dus een hogeschool met 600 studenten. Ik schrok wel bij de gedachte dat ik daar veertig jaar geleden voor het eerst rondliep.

Het werd teveel een van de hak op de tak lezing. En altijd wanneer ik mijn ervaringen met Buitenlandse Zaken en de inlichtingendiensten vertel, schijnt dit ongeloofwaardig te klinken, zo van ‘maar dit is in Holland onmogelijk.’ Een jongen zei: ‘Bent u niet een beetje paranoïde?’

29 april 1986

Minister George Shultz heeft bepleit dat er geheime acties tegen Libië zullen moeten komen.183 Het Amerikaanse terrorisme neemt hand over hand toe.

Er is een explosie geweest in een atoomcentrale in de Sovjet Unie. Willem Brugsma bracht in Panoramiek van de nos een panel samen om erover te discussiëren. Hij eindigde de uitzending met ‘de beste wensen voor het Russische volk.’ Hij bedoelde natuurlijk de volkeren van de Sovjet Unie.

Harry van Wijnen schreef dat er gevoelens heersen, ook in het

parlement, dat het premierschap van Lubbers ‘imperiale trekjes’ krijgt.184 Joop van Tijn en Max van Weezel van Vrij Nederland (die een PvdA-blad leiden) betogen dit in een door hen geschreven boek.185 Ik vraag me af of het waar is. Bovendien zijn imperiale trekjes geen negatieve kwalificatie voor een ‘no-nonsense man’ als Lubbers.

30 april 1986

Beatrix en co. zijn weer aan hun jaarlijkse ‘gewoon doen rit’ tussen de mensen bezig. Haar kapsel ziet er uit als altijd, zó uit de boutique. De show die zij opvoert, is ook altijd hetzelfde.

De kernramp van Tsjernobyl, nabij Kiev, schijnt een zeer ernstige zaak te zijn. Boven Scandinavië is radioactief materiaal ontdekt. Een officiële verklaring uit Moskou kwam pas nadat Finland, Zweden en Denemarken abnormaal hoge metingen van radioactiviteit hadden gemeld.186

The New York Times schrijft dat Polen de verkoop van melk afkomstig van koeien die buiten grazen, heeft verboden.187 In Denemarken is een stormloop op jodiumpillen aan de gang. Terwijl de ussr zelf de eerste drie dagen heeft gedaan alsof er niets aan de hand was. Pas vandaag brengt ook The New York Times de ramp over de hele voorpagina. De vs hebben ‘humanitarian and technical assistance’ aangeboden. Ze hebben er veel voor over om onder dekking van ‘hulp’ een kijkje te kunnen nemen.

De Reagans zijn in Indonesië. Het Indonesische regime zette twee Australische journalisten meteen het land uit toen ze voor een reportage arriveerden, want er is al enige tijd wrijving tussen Djakarta en Canberra vanwege negatieve artikelen in de Australische pers over Suharto en diens familie. De Suharto-corruptie werd er breed in uitgemeten. Zelfs Barbara Crossette van The New York Times werd bij aankomst weer uitgewezen. Een typische Suharto-streek om zulke schandalen te laten plaatsvinden als de Amerikaanse president zijn gast is. Beide heren zouden het juist goed met elkaar moeten kunnen vinden, want ze hebben allebei een gigantisch minderwaardigheidscomplex, dat door machogedrag moet worden gecompenseerd.

1 mei 1986

Daan Dijksman van de Haagse Post kwam naar Amerbos ‘om bij te praten’. André Spoor had blijk gegeven geen waardering te hebben voor de reeks artikelen die Daan over Lurvink en onze affaire had gepubliceerd. Ik bracht Daan op de hoogte van de jongste ontwikkelingen. Toen ik begon te spreken over bezoekjes van de bvd aan Van Eeghen en aan Lurvink, hield hij meteen op met notities maken. Journalisten niet meer serviel? Vanavond op televisie weer zoiets. Minister Jan de Koning beantwoordde vragen samen met Wim Kok. De juffrouw van de vara stelde daarop een nieuwe vraag aan De Koning, die antwoordde: ‘Ik wil eerst nog even iets zeggen over het antwoord van de heer Kok.’

‘Nee,’ zei de vara-medewerkster, ‘dat gaat nu niet meer.’ Waarop de minister dociel alleen maar zei: ‘Dan zeg ik dat ik het niet met Kok eens was.’ Dat kan natuurlijk helemaal niet. Ik heb minister De Koning (aangetekend) onder meer geschreven: ‘Wanneer ministers zich voor televisiekijkend Nederland op zo'n manier laten afblaffen door een complete nul, als die juffrouw van de vara, is het geen wonder dat mijn interview met Adriaan van Dis vorig jaar furore maakte. Wanneer - of ooit - zullen bewindslieden hun tanden laten zien en voor eens en voor altijd een einde maken aan zulke lamentabele vertoningen?’

2 mei 1986

Mijn broer Theo belde me enthousiast. Hij was teruggekeerd uit Zuid-Afrika. Onze broer Hendrik in Kaapstad maakt het voortreffelijk. Hij had deel I van de Memoires uitgespeld en een bandopname van 50 minuten gemaakt met reacties en opmerkingen. Ik ben benieuwd. ‘Wat heeft hij dan gezegd? Geef eens een indicatie,’ vroeg ik.

‘You know me,’ zei Theo, ‘you have to wait for the tape.’ Wim Hazeu vindt het hoofdstuk Lurvink in mijn boek totaal vernietigend voor de man. ‘Het is gewoon waar,’ heb ik geantwoord, ‘het is eigenlijk nog veel erger.’

Ik zat piano te spelen maar herinnerde me opeens Theo's woorden dat zijn vrouw ‘met lange tanden’ uit Zuid-Afrika naar Zwitserland was teruggekomen ‘and I had to laugh’.

China leent Suriname 14 miljoen gulden.

3 mei 1986

Ik was het bijna vergeten maar een artikel in The New York Times wees me erop dat Den Alerdinck in New York nu in volle

gang is, zonder Enkelaar en mij.188 Vladimir Lomeiko werd ondervraagd door Amerikaanse journalisten naar de omvang en de slachtoffers van de atoomramp. Hij ontweek de vragen. De sovjets wonden zich blijkbaar op over de vijandige vragen van de pers. Lomeiko: ‘The Soviet Government gave the information which is true and reliable, that two died. But you didn't like that. So you talked about 2.000 deaths.’ Zou Lomeiko zelf echt hebben geloofd wat hij hier uitkraamde? Het zal de nodige commotie op de conferentie hebben veroorzaakt. Lomeiko werkte zichzelf nog verder in de nesten door te zeggen dat het Westen ervan genoot dat er iets mis was gegaan in de ussr en daarom het woord ‘catastrofe’ gebruikte in plaats van ‘incident’.

nrc Handelsblad publiceerde op een kaartje in welke richtingen de radioactieve wolken waren verspreid. Ook in ons land zijn hogere waarden van radioactiviteit gemeten.



illustratie

Kees Reedijk, met wie ik eens schriftelijk de afspraak maakte dat mijn dagboeken naar de Koninklijke Bibliotheek zouden gaan, is met pensioen gegaan. Ik moet zien die afspraak gehonoreerd te krijgen door de nieuwe leiding.

Eduard kwam tegen 12:00 uur. We waren lang in gesprek in de tuin en gingen daarna naar boven. Het was wederom raak. Voor de zoveelste keer: samenzijn met Ed is niet te beschrijven. Vanavond waren we anderhalf uur bij Jan en Babette Cremer. Ivan is een aardig kereltje geworden Jans zoon Cliff heeft een nieuwe voet gekregen en loopt weer. Hij gaat in Jans vroegere atelier wonen. Zijn andere zoon jaagt op krokodillen in Kenia.

4 mei 1986

Newsweek laat de Britse admiraal Sir James Eberle aan het woord: ‘I think Europeans find it very difficult to see terrorism as an act of war. They see terrorism as a challenge to society not as a challenge to national security. The idea that Mr. Qadaffi could actually represent any serious challenge to us national-security seems to be really rather ridiculous.’ En juist met die meer dan belachelijke slogan is Reagan tegen Khadaffi op pad gegaan.189

Eduard en ik luisterden gisteren toevallig naar een bbc-programma waar luisteraars van binnen de ussr en landen daarbuiten vragen aan Georgii Arbatov konden stellen. Ook vanuit hier.190 Er waren de nodige pijnlijke momenten.

Nadat Time en Newsweek wekenlang het wereldpubliek dat deze weekbladen leest getrakteerd hebben op oorlogsomslagen, is nu het bejaarde hoofd van

illustratie

Vladimir Horowitz op de omslag van Time verschenen, de laatste der grote, romantische pianisten. Blijkbaar zijn sommige Amerikaanse journalisten nog niet helemaal vergeten dat er ook nog andere onderwerpen zijn dan moderne wapensystemen (in naam van vrijheid en democratie) testen op kleine Afro-Aziatische landen, die zich hiertegen niet kunnen verweren.191

De tonen die Horowitz' handen

kunnen maken en wat hij daarmee ‘vertelt’ vind je nergens meer. Horowitzen worden niet meer gemaakt.

Opmerkelijk was een reportage in Newsweek over de ontwikkelingen op het gebied van orgaantransplantaties.192 Op een conferentie over dit onderwerp zei een deelnemer: ‘The idea that you may be able to repair the damaged brain, has captured the imagination of the neuro-biological community. Investigations now follow two lines: how cells and molecules in the brain and transplant interact and whether transplant can restore functions lost to disease or aging. While the ultimate goal may be to put brain repair techniques into the surgical tool-box, researchers also hope to answer basic questions about neuro-biology.’ Daar zou ik me in willen verdiepen in plaats van de schoftenstreken en de misdaden tegen de mensheid door Reagan en zijn jongens.

5 mei 1986

Ik kreeg bezoek van John Oltmans uit Maarssen, lid van de Indische tak, kleinzoon van oom Henry Oltmans, een broer van oom Lex, oom Bernard and so on. Hij wil een boek over de familie schrijven.

Leonid Zamyatin is ambassadeur in Londen geworden.

Al Eisenstat belde of ik morgen naar Genève wilde komen voor een ontmoeting in het Richemond Hotel.

Van alle Amerikaanse commentatoren sprak opnieuw Anthony Lewis mij het meeste aan. Na wat Reagan in Libië heeft uitgehaald, maakte Lewis zich kennelijk bezorgd over een soortgelijke oorlogsdaad tegen Nicaragua. managua: using us power unwisely in unjust war, heette zijn artikel.193 Alhoewel, Lewis hangt zijn betoog op aan wat professor Michael Walzer van Princeton University hem hierover vertelde, de geijkte methode om een mening met ‘gezag’ te onderbouwen. Walzer (en Lewis) noemen Reagans methode om door steun aan de contra's een permanente guerrilla-oorlog op de been te houden ‘an act of willful cruelty toward the Nicaraguans. In considerable part it is a terrorist war, and that means the brutal killing of innocent civilians.’ Een keurige manier om met zoveel woorden te zeggen waar Reagan en de zijnen eigenlijk mee bezig zijn: terrorisme.

6 mei 1986

Ik luisterde naar de tape die Hendrik voor me gemaakt had,

met zeer geestige bemerkingen, maar ook met kritiek dat ik in de Memoires details had beschreven die anderen hoogstens in liefdesbrieven zouden vermelden. Hij had er soms bij gebloosd. Anderzijds waren er details in vermeld, ook over onze ouders, die hij nooit heeft geweten. Ik heb een antwoord op band opgenomen, dat ik in Genève zal verzenden. Hij vond de wijze waarop ik soms jongens op straat ontmoette ‘rondwandelen als een straathoer’. Hij heeft gelijk.

Met de gebruikelijke onnauwkeurigheden is in de Haagse Post een beknopt overzicht verschenen van mijn komende boekje over vier ‘beroemde Nederlandse zakenlieden’ en hun handel en wandel zoals ik die aan den lijve heb ondervonden.194 Ik tekende in Baarn met Wim Hazeu het contract voor deze uitgave. Hij verwachtte overigens dat een of meerdere van de besproken heren rechtsmaatregelen zullen nemen tegen mijn publicatie.

Carel Enkelaar haalde me bij Hazeu op. We reden naar Groot Kievitsdal, waar ik hem de pagina's 95 tot 138 van mijn getypte manuscript liet lezen. Hij vond het af en toe te gedetailleerd, maar mummelde voortdurend ‘dat is waar’ of ‘dat is juist’. Hij had een paar verbeteringen, die zeer goed waren. Terwijl hij las, schreef ik in Eduards carnet. Hij vroeg wel of ik zijn contract met Lurvink eruit wilde halen, omdat hij als nos-baas geen contract met de man had mogen aangaan. ‘Wanneer Joop van Tijn dit gaat onderzoeken,’ zei hij.

7 mei 1986

Genève

Ik ontmoette Al Eisenstat in zijn kamer in het Hilton Hotel, waar we de situatie in de ussr bespraken. Daarna aten we samen in het Chinese restaurant van het hotel. Hij heeft op 22 mei aanstaande een afspraak in het Witte Huis met Jack Matlock van de Nationale Veiligheidsraad. Hij gaat voorstellen om in Californië computers te gaan bouwen voor de sovjets, volgens hun eigen wensen, met de toezegging vooraf dat Apple later een fabriek in de Sovjet Unie zal neerzetten, zodat ze het uiteindelijk zelf kunnen gaan doen. Al wil Matlock vragen of diens bemoeienis nodig is, aangezien er geen gevoelige technologie aan te pas komt.

‘You can always ask him what the Geneva agreement on those matters really means,’ zei ik. ‘That is what Arbatov said,’ antwoordde hij.

‘But it is true.’

John Sculley had genoten van mijn memo over de lunch met Velikhov, Arbatov en Eisenstat in Moskou en vroeg om toestemming het te mogen kopiëren. Hij had twee weken geleden nog geluncht met Steve Jobs, die voor vier miljoen dollar een nieuw bedrijf had gekocht en voor zichzelf gaat beginnen. Al verwachtte er niet veel van.195

Later wandelden we langs het meer en wat me opviel was dat hij voor het eerst persoonlijke vragen stelde. Hij vroeg of ik een politiek journalist was. Ik ontdekte dat Al in 1955 in de Amerikaanse ambassade in Den Haag had gewerkt. ‘Dutch women are terrific,’ zei hij.

8 mei 1986

Amerbos

In Chicago zijn de graanprijzen omhoog gevlogen nu de fall-out van de ramp in Tsjernobyl landerijen in de Sovjetrepubliek Oekraïne heeft besmet, evenals die van omringende landen. Er wordt afgeraden buiten gekweekte spinazie te eten. Ook de prijs van vlees is in de vs opgejaagd als gevolg van Tsjernobyl, want de import vanuit Europa zal afnemen. Vroeger werden groenten doorgedraaid om prijzen te stabiliseren. Terwijl 340 miljoen mensen ondervoed zijn (vernietigt) men essentiële levensmiddelen, omdat ze radioactief zijn besmet. De wereld zit vreemd in elkaar. Wat hangt ons boven het hoofd als er elders iets dergelijks zou gebeuren? In de vs staan er 101 atoomcentrales.



illustratie

Anthony Lewis beantwoordde mijn brief uit Moskou waarin ik hem vroeg wat het voor The New York Times zal betekenen als de ‘current group of commentators, you, Reston, Wicker are gone, like Lippmann, Kraft and others have gone already.’ Hij vond het een goede vraag maar had er ook geen antwoord op. Dreese zendt me de brief die hij Dé Slager schreef over mijn claim op Den Alerdinck. Of ik ook meteen 1.500 gulden wil deponeren.196 Dit is een vriendenprijsje vanwege de bemiddeling door Aart van der Want.

9 mei 1986

Ambassade-secretaris M. Jessurun van Suriname werd op Schiphol aangehouden met een geladen magazijn van een pistool in zijn bagage. Deze diplomaat is mij uitstekend bekend. Henk Herrenberg heeft hem naar Paramaribo teruggeroepen. Herrenberg heeft zelf, zoals ik herhaaldelijk heb gezien, altijd een geladen pistool bij zich.

10 mei 1986

Zoals ik Velikhov in het nos Journaal hoorde uitleggen, bombarderen de sovjets de reactor met zand en lood om het smeltproces tot staan te brengen.197 Velikhov schijnt ter plekke te zijn om de situatie te helpen stabiliseren. Hij schreef in Pravda dat er wel veel kritiek wordt uitgeoefend, maar dat het de eerste keer is dat men met een dergelijke ramp wordt geconfronteerd. Er zouden reeds 84.000 mensen zijn geëvacueerd vanwege stralingsgevaar.

Frans Kellendonk heeft een nieuw boek geschreven: Mystiek lichaam, en sprak erover met Hans Maarten van den Brink.198 Kellendonk verafschuwt realisme. Dat werd ook in mijn gesprekken met hem meer dan eens duidelijk. Als rechtgeaard rooms-katholiek heeft hij mystiek en wegdromen nodig om niet in de gracht te springen. Hij beroept zich op Kundera's De ondraaglijke lichtheid van het bestaan. ‘Hij is evenzeer overtuigd van de noodzaak van utopieën. Hij oppert dat tegenstellingen in de wereld, en de ellende die daar het gevolg van is, voortkomen uit verschillen tussen de utopieën die worden nagejaagd.’ Nee mijnheertje, dacht ik, de ellende is het gevolg van de verschillen tussen de utopieën en de werkelijkheid. Het programmeren van onhaalbare utopieën is in dit opzicht misdadig. We

moeten eens ophouden kinderen knollen voor citroenen te verkopen. Maar wat zegt Kellendonk?

‘Daarmee ben ik het niet eens.’ Ik dacht prima ik ook niet. Maar wat volgt dan? ‘Alle utopieën, de communistische heilstaat, de Amerikaanse droom, het Koninkrijk Gods, zijn namelijk hetzelfde. Het is altijd prachtig weer, we zijn gelukkig getrouwd, er heerst vrede alom. De ellende komt volgens mij voort uit iets in onszelf, iets dat de zaligheid van die utopieën niet wenst, dat er bang voor is. En wat dat iets is, meen ik gevonden te hebben in een stelling van Carry van Bruggen, die ik gebruikt heb als motto voor het laatste deel van mijn boek: “Distinctiedrift is levensdrift, eenheidsdrift is doodsdrift”.

Alle utopieën, ook de Amerikaanse, zijn in wezen communistisch. Ze vooronderstellen de gelijkvormigheid van iedereen. Met andere woorden: de dood van het individu. En dan kom je onvermijdelijk op de vraag: wat heeft het voor zin om die utopische zaligheid na te streven als er geen “ik” meer is dat die zaligheid ervaren kan? Je moet jezelf verliezen om het Koninkrijk Gods te kunnen binnengaan. Eenheidsdrift is doodsdrift. De romantische liefde strandt altijd op dat dilemma. Van zulke liefde is de Wagneriaanse Liebestot de logische slotsom en wanneer die slotsom in zicht komt krijgt het “ik” nukken, vindt het lelijk wat het eerst mooi vond, maakt het ruzie. Hetzelfde gebeurt in de samenleving. Hoe groter de gelijkheid, des te meer discriminatie en racisme.

Distinctiefdrift is levensdrift. Het individu speelt op en zoekt een vijand. En of die zondebok dan een Surinamer of Ema Bouman van de Centrumpartij is, maakt niets meer uit. Het gaat op dat niveau niet om goed en kwaad, maar om heel primitieve driften, zoals blijkt wanneer zogenaamde antifascisten gaan plunderen en brandschatten en anonieme dreigbrieven rondsturen. Het is betreurenswaardig dat het discriminatieprobleem volkomen in de partijpolitieke sfeer getrokken is, want die sfeer komt voort uit dezelfde distinctiedrift. Zo is er een heilloze verwarring ontstaan.’

Ik ben erg op Frans gesteld, maar ik verwerk fundamentele waarnemingen anders en heb dit altijd anders gedaan, dus mijn eindproducten komen van een andere lopende band. Maar net als je bij gebrek aan een zelfde gestemdheid wil weglopen van hem, is er dat spermatic cord dat nichten met elkaar blijft verbinden, wat de verschillen ook mogen zijn.

11 mei 1986

Schiphol

Ik vertrek naar New York.

Oswald Spengler (1880-1936) liet zich met twee boeken begraven: Goethe's Faust en Also sprach Zarathustra van Nietzsche. Ik zou een klein bibliotheekje hebben meegenomen, inbegrepen enkele boeken van mezelf.199

Jean Genet heeft Hitler voor ‘een oude nicht’ versleten. Ik denk dat de man eerder aseksueel is geweest, al blijft mogelijk dat Eva Braun hem pijpte. Het lijkt me, dat hij in de sector seks veel genot heeft gemist.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums