Memoires 1986-A

[p. 76]

New Delhi

28 februari 1986

Imperial Hotel

Dit is mijn favoriete plek in New Delhi. Ik kreeg kamer 58. Naderhand ontdekte ik dat de Young Presidents Organisation het symposium op negen kilometer van hier heeft georganiseerd, dus zal ik maar verhuizen. Om 08:15 uur wandelde de masseur van de kapperszaak (op verzoek) mijn kamer binnen en gaf me een grote beurt, kosten 80 rupies, dit is 8 dollar.

Duizend personen zullen de ypo Conferentie bijwonen. Jaarlijks wordt een International University for Presidents bijeen geroepen zoals nu van 1 tot 7 maart in New Delhi. Ik ben uitgenodigd om op 4 maart te spreken over The Soviet Point of View, naar de titel van het boek dat ik met Arbatov schreef.

Ik nam een motorriksja naar het hoofdkwartier in het Taj Palace Hotel, en begreep meteen dat deze conferentie weer een typisch Westers initiatief is in een van de armste landen ter wereld, en dat rijkdom en overdaad bij de conferentiegangers als gewoonlijk hoogtij vieren. Eerst had ik toch in het Imperial willen blijven, wat een ouderwets en eenvoudig koloniaal hotel is en dat ik verreweg verkies boven het Sheraton, waar nu een kamer voor mij wordt gereserveerd.

Herman Vuijsje sprak met Wim Wertheim, die in 1931 naar Nederland-Indië ging en daar vijftien jaar bleef. Reeds op de boot op weg naar de Oost als jonge ambtenaar bij de rechterlijke macht, werd hij geconfronteerd met het rassendenken, zoals dit in Nederlands-Indië heerste. Hij geeft ruiterlijk toe, zoals hem uit brieven uit die tijd is gebleken, dat ook hij daardoor werd beïnvloed. In 1956 op de Willem Ruys, op weg naar Tandjong Priok, was ik al over dat punt heen, ook door vriendschappen met Indische jongens als Bertie, Martin en John. Er waren al de nodige Aziatische jongens door mijn vingers gegaan. Er bestond voor mij dus geen afstand meer. Wertheim vertelde Vuijsje dat hij en zijn vrouw Hetty in de jaren dertig Indonesiërs die gestudeerd hadden wel als volkomen gelijken had beschouwd. Te zot voor woorden.⁸⁸

88 NRC Handelblad, 13 februari 1986.

[p. 77]

Literatuurwetenschapper George Steiner schrijft in The New York Times dat ‘Freud, like Plato, urged men to outgrow their need for illusions, for consoling fantasies. A mature spirit faces the reality principle. It outgrows fairy-tales even where these take on the compelling density and eloquence of great literature.’ Ik blijf er voorstander van om sprookjes helemaal te schrappen uit het repertoire bestemd voor maagdelijke breinen. Ze blijven een onnodige vervuiling.

Tegen de schemering, mijn lievelingsmoment van de dag, ben ik gaan wandelen. India overdondert. Gezinnen met veel kinderen hebben het voordeel dat men vroeg leert aardig voor elkaar te zijn, of rekening met elkaar te houden. Je ziet het overal. Dit land is totaal overbevolkt. Ik liep langs de winkels op Janpath en de bazaar. Wij zijn in Nederland bedelaars en extreme armoede op straat totaal ontwend. Laat staan dat je totaal kreupele mensen, zelfs kinderen, zich op handen en voeten ziet verplaatsen. Het zijn er ook zo veel. Niemand ligt hier van dergelijke schrijnende tonelen wakker.

Ik dacht steeds: was ik maar hier met Peter of Eduard. Het blijft een droom met hen samen te zijn en dingen samen te beleven.

1 maart 1986

Ik was vroeg op. Het was koud buiten. Ik vraag me af hoeveel mensen hier 's nachts op straat slapen. De kranten brengen nieuws over het nieuwe staatsbudget. Ze zeggen dat het accent op de armen zal vallen. Om 05:00 uur schreef ik een brief van vier kantjes aan Henk Hofland in New York. Ik heb die nog eens nagelezen. Het had beter gekund, nog meer overwogen en doordacht, maar ik schrijf altijd wat erin me opkomt. Als het maar waar is.

De National Science Foundation heeft bepaald dat studenten uit de Sovjet Unie die in de vs verblijven ‘will be placed under tight restrictions on access to supercomputers’.⁸⁹ De actie is er door het ministerie van Defensie en de inlichtingendiensten doorgedrukt. Er zouden militaire specialisten onder de studenten zitten.

Maarten 't Hart heeft het dagboek van de gebroeders De Goncourt gelezen.⁹⁰ Zij schreven tussen 1851 en 1896 vijfduizend pagina's vol over het literaire leven in Parijs. In 1851 was Edmond 29 en Jules 21 jaar oud. De Britse dichter A.C. Swinburne had een aapje dat tijdens het ontbijt door een vriend ‘een beetje werd afgetrokken.’ Guy de Maupassant beschildert zijn

89 The New York Times, 10 februari 1986, David Sanger.

90 NRC Handelsblad, 14 februari 1986.

[p. 78]

pik op zo'n manier, dat het leek of hij syfilis had. Vervolgens verkrachtte hij een doodsbange maîtresse. ‘Dat er soms toch rechtvaardigheid in de wereld is, blijkt uit het feit dat De Maupassant zelf later aan syfilis overleed,’ schrijft 't Hart. Wat een onbedaarlijk nonsensicale conclusie. Die man heeft me nooit aangesproken. ‘Flaubert lijkt in dit dagboek op een kruising tussen Maarten Biesheuvel en Adriaan van Dis. Hij wilde, net als Biesheuvel, altijd voorlezen en had, net als Van Dis, iets deftigs.’ Als Van Dis iets niet heeft, is het ‘iets deftigs’, wat dit ook in de optiek van 't Hart mag betekenen. Van Dis is een ingestudeerde aansteller die doet alsof hij ‘deftig’ is. Een kersenpit als die van Maarten 't Hart heeft een referentiekader dat het dicht bij huis zoekt. Ook een onzer ‘groten’.

Kardinaal O'Connor van New York heeft zich uitgesproken tegen het aannemen van een ‘homosexual rights bill’, die ter beoordeling aan het gemeentebestuur is voorgelegd. De wet verbiedt discriminatie jegens homo's ‘in jobs, housing, and public accomodations’. Aanname van de wet zou volgens de kardinaal ‘exceedingly dangerous to our society’ zijn. Het zou homoseksualiteit helpen bevorderen en het ondermijnt de rooms-katholieke leer.⁹¹ Ik denk dan slechts aan de bisschop die mij eens in het New Yorkse kardinaalshuis uitnodigde en uiteindelijk, na de nodige omwegen, prompt in mijn broek zat. Ze zijn wel erg hypocriet in Rome.

Peter Benders en Jan Brauer komen met een artikel: romme's psychohistorie.⁹² Zou eindelijk de psychohistorische benadering van biografieën in Nederland doorbreken? Jan Romein schreef in 1946 dat het ontbreken van een biografische traditie te wijten was ‘aan het nivellerende karakter van de Nederlandse samenleving die alles wat boven het vlakke polderlandschap uitsteekt niet kan waarderen.’

De Nijmeegse historicus J. Bosmans werkt aan een biografie over C.P.M. Romme (1896-1980). Het archief van Romme beslaat negentien meter, of 200.000 a4'tjes. Tussen 1945 en 1952 zijn 20.000 brieven bewaard gebleven. Bosmans: ‘De mens Romme interesseert me meer dan de advocaat en politicus Romme.’ Ook relativeert hij ‘maar dan krijg je te horen dat de psycholoog 95 procent van het menselijk gedrag niet kan verklaren. Dan val je terug op je boerenverstand, je intuïtie en ervaring.’ Er wordt verwezen naar de Amerikaanse trend dat de geschiedschrijver psychoanalytische methoden zou moeten toe te passen, zoals Peter Gay doet - en natuurlijk Lloyd

91 The New York Times, 10 februari 1986.

92 NRC Handelsblad, 13 februari 1986.

[p. 79]

de Mause (die Benders en Brauer niet noemen). Zou dit de doorbraak zijn waar ik al lang op zit te wachten?

Ik zit aan het zwembad te lezen. De stank van uitlaatgassen dringt van de straat tot hier door, wat het genieten van deze prachtige tuin en haar hoge palmbomen en vele bloemen en struiken eigenlijk totaal verpest. De aasgieren die vroeger op hoge takken zaten, zijn er ook niet meer.

Toen Beethoven in 1827 overleed, werden zijn bezittingen geveild, waaronder zestig aantekeningenboekjes.⁹³ Wat een aanfluiting. De boekjes raakten verspreid onder een aantal kopers. Douglas Johnson van Berkeley University heeft met twee medewerkers de collectie weer gerestaureerd en in kaart gebracht. In totaal 611 pagina's zijn nu bekend. Er waren kopers bij die uit Beethovens aantekeningen pagina's scheurden om als souvenir weg te geven. Hoe komt het toch dat ‘men’ geen gevoel voor historie heeft? De aantekeningenboekjes van Beethoven - om niet te spreken van diens onvergetelijke muziek - maken immers een belangrijk deel uit van de schatten waaruit onze eigen denkwereld tot wasdom is gekomen.

Zo is er uit de 20.000 brieven die Walter Lippmann (1889-1974) schreef, een selectie gemaakt van 662 pagina's.⁹⁴ Warren Kimball schreef in The New York Times dat het door Ticknor & Fields uitgegeven boek een hommage was aan Lippmanns geest. Lippmanns boeken en de duizenden artikelen in Westerse media, gedurende een belangrijk deel van de 20ste eeuw, is van historische waarde geweest bij het vormen van de publieke opinie in het cruciale tijdperk waarin hij leefde. Ik heb zijn artikelen in de jaren dat ik in New York woonde op de voet gevolgd. Lippmann vormde een belangrijke bron om in aanmerking te nemen bij het beschouwen van de wereldpolitiek.

Nadat ik terug was van het zwembad, heb ik de masseur met zijn heerlijke potjes olie weer naar de kamer gevraagd. Ik moet zeggen his oil sets my balls on fire. Eerst wilde hij 150 roepies meer hebben voor de hele beurt, maar tenslotte was 50 roepies ook genoeg.

Dit symposium is niet een conferentie, maar een ‘feest’. Sommige congresgangers dragen tulbands als Sikhs en maken zich belachelijk. Ze hebben teveel geld en geven dit in het wilde weg uit. Er wordt in een zijgang van het Taj Palace Hotel gedemonstreerd hoe kleine jongens met de hand tapijten knopen. Niemand neemt er notitie van. Het maakte me misselijk. Wat een krankzinnig werk. Ze moeten nog vele meters knopen en

93 The New York Times, 26 januari 1986, Harold Schonberg.

94 The New York Times, 22 december 1985.

[p. 80]

schieten nauwelijks op. Je durft er niet aan te denken wat de jongens betaald krijgen. Ik bracht ze ieder een glas appelsap, wat hen eigenlijk verlegen maakte. Dat was dus ook fout. Ik geloof bovendien dat hun ogen al geruïneerd waren.

Er marcheren hier ook twee olifanten rond, als ‘extraatje’ om de sfeer in dit Amerikaanse, luxueuze hotel een vleugje India mee te geven. Idioten hebben de snoeten van de dieren, hun oren en delen van hun lichamen in bonte kleuren vol geschilderd. Infantiele Amerikanen kunnen het niet laten een ritje op de olifanten te maken. Half bezopen worden ze naar boven gehesen. Om te beginnen moeten deze olifanten dan voor dit gespuis op hun knieën om ze te laten opstijgen, wat gebeurt door aan hun staarten te rukken. Het is niet om aan te zien. Ik ben tweemaal de ontvangstzaal binnengelopen voor een sapje en noten en ben daarna vertrokken. Ik zie geen kans me bij deze kudde aan te sluiten.

2 maart 1986

Olof Palme is in Stockholm vermoord.

In Canada is een doorbraak bereikt bij het bestrijden van de ziekte cystic fybrosis. De kinderen van George de Mohrenschildt leden aan deze ziekte. De ‘defective gene’ schijnt te zijn gevonden. De dood van zijn kinderen was een van de redenen dat De Mohrenschildt het weinig meer kon schelen wat er met zijn leven gebeurde.

‘The human being, like the bird of paradise,’ schrijft Edward O. Wilson, ‘awaits our examination in the analytic-synthetic manner. As always by honored tradition, feeling and myth can be viewed at a distance through physiological time, idiosyncratically, in the manner of traditional art. But they can also be penetrated more deeply than ever was possible in the presientific age, to their physical basis in the processes of mental development, the brain structure, and indeed in the genes themselves.’⁹⁵

‘The ideal scientist can be said to think like a poet, work like a clerk and write like a journalist,’ schrijft Wilson. Dat is een mooie uitspraak om eens aan Evgeny Velikhov voor te leggen. Ook citeert Wilson Picasso, die kunst als volgt omschreef: ‘The lie that helps us see the truth.’ Wilson concludeert, nadat hij honderden mierensoorten in het gebied van de Stille Oceaan in kaart heeft gebracht: ‘I had the sense that there was some general order within the exciting chaos.’ Heerlijk zo'n man.

95 Edward O. Wilson, Biophilia, Harvard University Press, Cambridge, 1984.

[p. 81]

Toen ik vanmiddag op de massagetafel lag, piekerde ik over de vraag of mijn vader in zijn leven ooit een blow job kan hebben gehad. Heeft hij op latere leeftijd gemasturbeerd? Het staat vast dat hij seksueel wel heel anders heeft geleefd dan ik.

Boven het presidentiële paleis hing de vlag halfstok vanwege de dood van Olof Palme.

‘Human beings live - literally live, if life is equated with the mind - by symbols, particularly words, because the brain is constructed to process information almost exclusively in their terms,’ schrijft Wilson. ‘The world of interest is the mind, not the physical universe on which mental process feeds.’ En verderop: ‘Scientists view the human brain as one of the last remaining frontiers of empirical research.’

‘Each human mindscape is idiosyncratic and yet ultimately obedient to biological laws. Like the forest of some newly discovered island, it possesses unique contours and previously undescribed forms of life, treasures to be valued for their own sake, but the genetic process that spawned them is the same as elsewhere.’ Wanneer ik zulke waarnemingen lees, vergeet ik zelfs voor een moment mijn fundamentele verdriet over het feit dat je nooit de diepte van een andere ziel kunt peilen, noch van Eduard, noch die van Peter. Al bestaat er tussen mij en Peet de diepste vermenging van allemaal. Ik zou nu vooral met Richard Thieuliette willen praten over ‘ogen’. Nergens ter wereld zie je zoveel mysterieuze blikken als in India. Blikken van verwondering, zuiver en puur, gezichten vol kracht en persoonlijkheid, vol schoonheid.⁹⁶ Je ziet die bijzondere gelaatsexpressies in alle lagen van de bevolking. Ook wanneer mensen straatarm zijn en geen enkele sociale status hebben kijken ze vol waardigheid en trots. Ogen die vaak affectie tonen terwijl de enige intentie is om gewoon te kijken.

Ik onttrek me vrijwel aan alles wat er rond deze conferentie gebeurt. Ik ben het liefst op mezelf.

96 Richard gaat al jaren enkele maanden per jaar naar India en heeft daar zijn leermeesters.

3 maart 1986

Vandaag is de verjaardag van Henk Hoflands moeder. Of was het gisteren? Tante Yuut 14 maart, broer Theo 19 maart en mejuffrouw Buringh Boekhoudt 24 maart.

Het is het mooiste weer ter wereld. Iedereen is in maatkostuums. Ik heb slacks en een poloshirt aan. Amerikaanse dames in sari's zien er bespottelijk uit. Er speelt een ensemble van tweesnarige instrumenten en trommels. Het is prachtige mu-

[p. 82]

ziek. Er wordt van ‘binnenuit’, niet van blad, gespeeld. Het is jammer dat de leider van het orkestje een glinsterende diamant aan een vinger draagt. Dat verpest veel van de zuiverheid die ik veronderstelde. De voorzitter van het symposium zegt: ‘If there is a paradise, it is in the human heart. That I learned in India.’ Zou hij dat werkelijk hier geleerd hebben, of ratelt hij een mooi zinnetje op dat hij ergens las?

Aan het zwembad

Een vogeltje was mijn kamer binnen gevlogen. Heb een bloempje gevonden om in Eduards carnet te sluiten. Ik zou hem hier mee naar toe willen nemen. Peter ook. Maar het verschil is de bonus van seks, waar ik met Ed nog altijd met volle teugen van kan genieten. Ik ga vanavond niet naar nog een officieel diner. Ik wandel liever dromend in de straten van de stad. Dan voel je je opgaan in de mensen die hier wonen.

Ik heb Don O'Sullivan gevraagd of hij van plan is ooit zo'n conferentie in Moskou te houden. ‘Yes, we would like to. You might be the man to do it. We will sit down and discuss it.’

Jonathan Alford van het London Institute of Strategic Studies is hier.⁹⁷ Hij herinnert zich niet dat ik hem ooit heb geïnterviewd, noch mijn boek met Arbatov. ‘I am sure we have it in our library.’ Over specialist Erickson in Edinburg zei hij: ‘An excellent analyst but not a very reliable man.’ Wie zegt nu zoiets? Mijn twijfels over Alford werden er slechts door vergroot.

Premier Nikolai Ryzhkov van de ussr heeft op het symposium in Davos het Westerse zakenleven opgeroepen te gaan investeren in zijn land. Dat is natuurlijk de liefste wens van het Kremlin, maar de regering Reagan en haar trawanten in West-Europa zullen zolang het marxisme-leninisme er de leidende ideologie van de staat is, alles in het werk stellen om te voorkomen dat het Sovjetsysteem zal slagen. Ryzhkov bekritiseerde het Westen tegelijkertijd voor het tegenhouden van zogenaamde ‘sensitive technologies’ naar de ussr, wat de sfeer van een zich verder uitbreidende handel tussen Oost en West blijft vergiftigen.⁹⁸

De voorpagina van The Times of India toont opnieuw hoe anders ‘het nieuws’ hier wordt gezien, vergeleken met voorpagina's in West-Europa of de vs. Leg er de International Herald

97 Zie ook Memoires 1979-1980 en Het Sowjet-standpunt.

98 International Herald Tribune, 6 februari 1986, Alex Krause.

[p. 83]

Tribune naast en je ziet hoe ver we nog af zijn van een global village.

4 maart 1986

De drie jongens zijn nog altijd in de hal van het Taj Palace Hotel bezig aan hun tapijt. Ze zijn nauwelijks opgeschoten. Er zit nu nabij restaurant Isfahan een jongetje met een rode tulband, helemaal in zijn eentje een tapijt te knopen. Nikita Chroetsjov kreeg tijdens zijn bezoek aan Indonesië in 1960 een woedeaanval toen hij met Sukarno op Midden-Java was, waar hem werd getoond hoe men met de hand batikpatronen op de stoffen aanbracht. De Rus verloor zijn geduld en noemde het slavenarbeid dat door machines zou moeten worden gedaan. Misschien is batikken voor Javanen vooral creatief bezig zijn. Een van de tapijtknopers vertelde dat het tien maanden duurt om een tapijt te knopen, en er zijn twee miljoen lussen voor nodig.

Vanmiddag heb ik in de zaal Toshakhana i mijn lezing gegeven over The Soviet Point of View. Kolonel Alford en zijn vrouw zaten op de eerste rij. De enige onaangenaamheid werd veroorzaakt door een Nederlands echtpaar, eveneens op de eerste rij, dat het niet eens was met het door mij gegeven cijfer, dat 78 procent van het Nederlandse publiek tegen het plaatsen van kruisraketten was.⁹⁹ Ik ben er zeker van dat dit cijfer in ieder geval ooit zo hoog is geweest. Het is echter waar dat het ten tijde van de behandeling in het parlement lager lag. Er waren toch drie miljoen handtekeningen tegen kruisraketten verzameld? Ik noemde ambassadeur Bremer in Den Haag de Gauleiter voor Washington; zei dat Joris Voorhoeve gewoon een zetbaas voor de Amerikanen was, en bracht natuurlijk ook de boycot van Libië ter sprake. Ik liet tevens doorschemeren dat de levering van computers voor scholen in de Sovjet Unie door de vs misschien toch, ondanks de sabotage via de Co-Com, tot de mogelijkheden zou gaan behoren. Dit veroorzaakte enige nieuwsgierigheid, bijvoorbeeld bij de hoofdredacteur van de Los Angeles Times, die bij mijn lezing aanwezig was. Bij het beantwoorden van sommige vragen, bijvoorbeeld over sdi, betrok ik kolonel Alford. Ik was nerveus omdat de vragen nogal uiteenlopend waren, zoals hoe dan wel zaken te doen met de Sovjet Unie? Of waarom is de Sovjet Unie bang voor sdi?

Alford corrigeerde me toen ik zei dat Noorwegen en Dene-

99 Het waren de heer en mevrouw Van Melle, de snoepfabrikanten.

[p. 84]

marken in hun grondwet hadden opgenomen geen atoomwapens te plaatsen. Niet in de grondwet volgens Alford. Er is zelfs in Oslo en Kopenhagen sprake van een clausule, dat in geval van oorlog, atoomwapens alsnog op hun grondgebied zullen worden toegelaten.

5 maart 1986

De laatste dag. Premier Rajiv Gandhi en Moeder Teresa zullen de conferentie toespreken. Veiligheidsmaatregelen zijn streng. Zelfs honden worden gebruikt om de zaal naar gevaar af te snuffelen. Ik vraag me trouwens af hoeveel Moeder Teresa's er in de wereld zijn, waar je nooit over hoort.

Moeder Teresa voerde al om 07:45 uur het woord.¹⁰⁰ Uitstekend verkooppraatje. ‘The joy of love starts at home. The love at home starts in prayer.’ Over wat voor liefde heeft zij het? Zou ze Love and Will van Rollo May gelezen hebben? Of Rediscovering Love van Willard Gaylin of The Triangle of Love van Robert Sternberg, om er enkele te noemen? Moeder Teresa leeft in een in een rooms-katholieke droomwereld. Ze leeft maar half.

Ze praat over de 150.000 lepraleiders, en vertelt vervolgens over een jongeman uit New York die haar had gezegd dat hij zich door een arts ging laten onderzoeken op aids. En dat hij dan bij Moeder Teresa in de kliniek wilde werken, want, had hij gezegd: ‘Ik vraag u één gunst; I want to die with you.’ Verder

100 Zie bijlage 23.

[p. 85]

vertelde ze over een man die ze op straat in Calcutta had gevonden, bedekt met modder en wonden. Ze had hem meegenomen. ‘He lived like an animal in the streets. He said to me: “Now I am going to die like an angel”.’ Het was voor de toehoorders ongetwijfeld een ontroerende ervaring om naar deze kleine Kosovaar Albanese oude dame te luisteren, die kennelijk over een powerful chip in haar hoofd beschikt. Zij deed me in dit opzicht aan Indira Gandhi denken.

Om 08:45 uur sprak premier Rajiv Gandhi ons toe.

Een djongos¹⁰¹ kwam de kamer in en verving twee gele rozen voor twee rode. Ik dacht: hoe lang is het geleden dat ik twee rode rozen op het graf van mijn ouders plaatste?

101 Indonesisch voor bediende.

6 maart 1986

Eindelijk heb ik Arnaud de Borchgrave ontmoet en gesproken. Ik heb die man nooit vertrouwd en doe dat nog niet. Hij heeft onmiskenbaar banden met de inlichtingendiensten en leidt niet voor niets The Washington Times, het meest rechts georiënteerde blad in de Amerikaanse hoofdstad. Ik liet hem dit ook mer-

[p. 86]

ken, waarop hij nogal defensief zei: ‘When I became foreign editor of Newsweek I got rid of three jounalists who appeared to have close cia contacts. If I had worked for the cia, I would have been proud of it and have said so openly. Last week, I had lunch with Ronald Reagan.’ Daaruit kun je minstens afleiden dat hij op het Witte Huis als een ‘bruikbare journalist’ wordt gezien. Dat werkt in Den Haag precies zo.

De Borchgrave zei dat William Buckley een journalist is die voor de cia werkte. Ik dacht: de pot verwijt de ketel. ‘If the director of the cia briefs me once a week [wo: dat zei hij nota bene] I consider this interesting. That way we made a big splash last week with a confidential memo how the Sandinistas planned to grab influence in Congress in order to halt aid to the Contra's by Congress.’ Hij zei de informatie te hebben gekregen van een bron binnen de regering van Daniel Ortega ‘who is working for us’. Wie ons? The Washington Times en de cia? Ik hoorde De Borchgrave Rajiv Gandhi aanhalen over iets wat deze helemaal niet had gezegd, namelijk het vergelijken van de problemen in Zuid-Afrika met die van Nicaragua. Daarom besloot ik hem toch maar eens aan te spreken. Het schijnt dat The Washington Times eigendom is van de Unification Church. Moet je nagaan. Ik ben eerst naar zijn lezing gegaan.¹⁰² Kolonel Alford deed hetzelfde, maar ging voor De Borchgrave was uitgesproken al weg. Later zat ik drie kwartier met de hoofdredacteur van The Washington Times aan het zwembad van het Sheraton Hotel. Hij heeft duizend medewerkers en een oplage van 125.000. ‘I hardly can find conservative journalists and that says a lot about our profession.’

Ik antwoordde: ‘Een journalist behoort niet rechts of links, of wat maar ook te zijn. Een journalist is een verteller van wat hij ziet of hoort, wie het ook is, ook Gorbatsjov, Botha of uw vriend Reagan.’

‘But all journalists are liberals nowadays,’ riep hij uit. Hij zei Georgii Arbatov uitstekend te kennen ‘with his striped suits and 400 dollars golden cufflinks’. Als Arbatov iets niet doet, is het wel voldoen aan deze idiote beschrijving van De Borchgrave.

Nancy Reagan had hem verteld dat Raisa Gorbatsjov zich tijdens hun theekransjes tijdens de top tussen hun beider echtgenoten in november in Genève had beklaagd over de vele officiële verplichtingen. ‘At one point, when the two ladies had tea together, Raisa snapped her fingers and a guy came to re-

102 Zie ook Memoires 1985a, noot 275.

[p. 87]

place her chair. She did this even more than once,’ tot verbazing van Nancy. Mevrouw Reagan had zich eveneens beledigd gevoeld toen Raisa haar kapittelde over haar matige kennis van het marxisme. Nancy Reagan had Raisa pedant en onbuigzaam gevonden

De overdadige overvloed van voer, nu ook weer bij de lunch, doet me steeds weer denken aan het gigantische contrast tussen deze enclave voor rijkelui die dit met pluche gevulde hotel is, en de wereld aan de andere kant van deze muren. Overigens gebeurt in Havana precies hetzelfde wanneer Fidel Castro een buffet laat aanrukken voor Jesse Jackson.

Ik ga beslist niet naar Tarzie Vittachi luisteren, omdat hij in 1967 dat idiote boek The Fall of Sukarno heeft geschreven, wat net zo goed in het hoofdkwartier van de cia samengesteld zou hebben kunnen zijn.¹⁰³

Ik belde spontaan naar Eduard en kreeg hem meteen aan de lijn.

Ik heb me bedacht. Ik woonde de lezing van Vittachi toch bij. Nadat hij had verkondigd dat journalisten ‘should review their positions’ vroeg ik hem: ‘You wrote in 1967 a book about Sukarno which had nothing to do with reality. Have you too reviewed your views in this respect?’ Nee, hij hield vast aan wat hij toen had geschreven.

‘History is the history of the mind, and the Soviet Union is brain dead. The regime that considers itself custodian of the science of progress is frozen, as in cloudy amber.’¹⁰⁴ Dit is een krachtige en helaas zeer juiste uitspraak van een vooraanstaande conservatieve Amerikaanse journalist. Zo is het. Zo heb ik het sinds 1971 zelf in de ussr ervaren. Michail Gorbatsjov schijnt op het partijcongres op 25 februari 1986 tegen deze situatie tijdens een marathonrede ten strijde te zijn getrokken. ‘His words,’ meent Will, ‘nearly 50.000 of them show how foolish philosophy can kill the capacity for thought.’

103 Tarzie Vittachi, The Fall of Sukarno, Frederick A. Praeger, New York, 1967.

104 International Herald Tribune, 6 maart 1986, George Will.

7 maart 1986

Premier Gandhi reist het land af om de zaak bij elkaar te houden. Hij is in Arunachal Pradesh waar studenten in verzet zijn gekomen, omdat zich onder de 700.000 inwoners 70.000 ‘buitenlanders’ bevinden. Wat een baan, rondrennen in een gigantisch subcontinent om gevoelens van onrust bij onderontwikkelden weg te nemen.

Tijdens de faculty cocktail probeerde ik nog een paneldiscussie

[p. 88]

van de grond te krijgen via Hans Keller, die akkoord ging. Maar De Borchgrave zei: ‘I was contracted for three speeches and that is it.’

‘You sound like Henry Kissinger,’ zei ik. Hij geeft bovendien niemand de tekst van zijn speech(es). Wie weet zijn ze wel door de cia geschreven. Wat hij over het Nabije Oosten zei, was een pleitrede tegen terrorisme, en Libië in het bijzonder, met daarnaast natuurlijk de kgb en de ussr als medesamenzweerders.

Ronald Reagan bezoekt Suharto in Indonesië. Washington zal wel in de piepzak zitten dat het Ferdinand Marcos drama van de Filippijnen in Indonesië zal worden herhaald.

Ik ben op deze laatste avond nog anderhalf uur in de stad gaan wandelen. Wanneer zal ik weer hier zijn?