Memoires 1985-B

[p. 173]

Amsterdam

29 oktober 1985

Amerbos

Er lag een brief van Osvaldo Cardenas.²⁰⁶ Ik denk dat ik zijn boek over zijn periode als diplomaat in Suriname inderdaad uitgegeven kan krijgen. Er lag ook een brief van Alexander King van de Club van Rome.²⁰⁷ In New York las ik in The New York Times²⁰⁸ dat Michail Gorbatsjov hem had geschreven in verband met ontwapeningsproblematiek. Gorbatsjov is zich vanwege het boek van Anatoly Gromyko en Vladimir Lomeiko terdege bewust van het bestaan van de Club van Rome omdat zij er meer dan eens naar verwezen.

Er lagen ook twee brieven van de kwast Lurvink. Op 15 oktober was het aan ‘Beste Willem’, op 21 oktober aan ‘Zeer geachte heer Oltmans’. Hij is een sloddervos, dus laten we hopen dat het niet weer eens een Lurvink-signaal is van ontstemdheid over iets onzinnigs.

Ik belde eerst Eduard die op het punt stond naar het vliegveld te gaan voor een vlucht naar Tel Aviv. Ik zie hem pas over drie dagen.

Ronald Gase belde dat André Spoor naar aanleiding van zijn ontmoeting met Desi Bouterse in New York, zijns inziens ‘een spectaculair artikel’ in nrc Handelsblad had geschreven. Ik zocht het meteen op. Inderdaad: eindelijk een fris geluid. Maar dan ook gebaseerd op een gesprek vanuit the horse's mouth. Wanneer Spoor, zoals ik, in 1983 naar Suriname was gereisd en open had gestaan voor Bouterse door hem het voordeel van de twijfel te gunnen - en hetzelfde geldt voor andere verstandige journalisten met enige internationale ervaring - dan zou het plaatje Nederland-Suriname nu heel anders zijn geweest. Maar het is altijd weer het oude liedje en een herhaling van het dekolonisatiedrama Indonesië. Journalisten zijn hetze- of broodschrijvers, die er de voorkeur aan geven in te spelen op heersende misvattingen en stereotypen thuis, om niet te veel opschudding te veroorzaken. Intussen schilderen zij een

206 Zie bijlage 47.

207 Zie bijlage 48. Overigens was dit de laatste vriendelijke brief die ik van King kreeg.

208 The New York Times, 25 oktober 1985.

[p. 174]

vals beeld van wat er werkelijk gebeurt en helpen aan alle kanten de werkelijke belangen van Nederlanders en Surinamers de soep in. Ik heb uitvoerig beschreven hoe dit van 1956 tot 1962 ten aanzien van Sukarno, Indonesië en Nieuw-Guinea gebeurde, met alle gevolgen van dien. Suriname 1985 is een minireplica van het drama der gemiste kansen in Indië. Omdat men de geschiedenis niet kent, herhaalt men tot in de eeuwigheid dezelfde fouten.²⁰⁹ Trouwens, Bouterse kan tevreden zijn. Ik heb mijn ‘dure geldje’ ruimschoots opgebracht en trouwens nog geen cent gezien.

De Enkelaars hebben mijn vriend Vladimir Lomeiko totaal uitgemolken tijdens zijn bliksembezoek aan Nederland. Carel stuurde een privéjet naar Sofia om hem op te halen met Marcel Enkelaar als begeleider. Het is wel aandoenlijk om alles op alles te zetten om je zoon aan een toekomst te helpen - en hem en passant toch bij Den Alerdinck betrokken te krijgen - terwijl hij geen uitblinker is, laat staan als begeleider van de woordvoerder van de Sovjetminister van Buitenlandse Zaken. Ik vind het nogal gênant dat deze Marcel deze missie werd toevertrouwd. Gedane zaken nemen geen keer. Ik haastte me naar Lomeiko.²¹⁰

‘Das ist eine große Überraschung!’ riep hij uit toen hij me zag. We hadden gelegenheid alleen te spreken. Hij vertelde zelden ergens op pad te zijn geweest waarbij alles zo slecht was geregeld als nu georganiseerd door Carel en Marcel Enkelaar. Zij hadden hem volkomen gemonopoliseerd voor een televisiegesprek met de Amerikaan Walter Cronkite. Er waren problemen met televisieteams van avro en vpro geweest. De vpro filmde hem 45 minuten ‘and then they did not broadcast my interview for technical reasons’ wat hem uiteraard flink had geïrriteerd. Wat hem ook woedend had gemaakt, was dat hij duidelijk van te voren had gezegd in het Russisch te willen spreken, maar dat hij gedwongen was geweest toch Engels te praten omdat de Enkelaars niet voor een tolk hadden gezorgd. En Engels gaat hem minder vlot af dan Duits. Intussen gedroeg Marcel Enkelaar zich, na het optrekken met de hoge gast, nogal over het paard getild. Nauwelijks heb je je hielen gelicht of ze gaan met je zorgvuldig opgebouwde contacten aan de haal, maar missen de fundamentele opvoeding er naar behoren mee om te springen. Het was duidelijk dat Lomeiko uitstekend begreep dat hij in ‘andere handen’ was gevallen.

De Sovjetdissidente Irina Grivnina is op Schiphol gearriveerd,

209 Zie bijlage 49.

210 Ik denk dat ik naar zijn hotel ging. Dat staat niet duidelijk in mijn dagboek.

[p. 175]

en werd door vvd-fractieleider Ed Nijpels verwelkomd. Haar man en twee kinderen kwamen mee. De idioot Nijpels noemde de aankomst van deze ontevreden Russische dame ‘de mooiste dag van zijn leven’. Ik schreef Nijpels dat ik de vvd en hem in het parlement al eerder de meest onbedaarlijke onzin heb horen verkopen ten aanzien van de ussr, maar dit sloeg alles. ‘Geen wonder overigens, omdat u zich met uw politieke clubje door imbeciele adviezen van Joris Voorhoeve laat leiden. Deze belachelijke uitspraak maakt het alleen maar erger, je bent gek.’

En Karel van het Reve moest natuurlijk bij Maartje van Weegen op het nos Journaal het eminente belang van de komst van mevrouw Grivnina komen onderstrepen. Wat weet Maartje ervan? Geen moer. Er wordt door de nos ingespeeld op hoe er wordt gedacht. Niemand bekommert zich verder over de vraag wat men feitelijk zou moeten weten.

Ik belde met André Spoor in New York. Niemand had hem nog over zijn artikel over Suriname en Bouterse benaderd.

‘Denken ze nu niet in Nederland: nu is hij gek geworden?’, merkte Spoor op. Ik vertelde hem dat André Haakmat op televisie aan zijn artikel had gerefereerd en zijn artikel ‘briljant’ had genoemd. ‘Het zal zeker politieke gevolgen hebben.’

René Vaarnold zei een uitstekend gesprek met Adriaan van Dis te hebben gehad, die om meer documentatie ten aanzien van zijn werk had gevraagd. Guno zei dat ze het materiaal aan Van Dis wilden verkopen. Ik vroeg of ze gek geworden waren.

Ik belde Volodja Molchanov in Moskou, die vertelde dat zowel hij als Lomeiko artikelen voor de Alerdinck Tribune had geschreven na de verzekering van Carel Enkelaar te hebben ontvangen dat Friso Endt niet de leiding zou hebben. Pure verlakkerij van Enkelaar dus.²¹¹

211 Alhoewel de naam van Endt in het eerste nummer niet werd vermeld.

[p. 176]

Er lag ook een brief van Ernst Stock over een mogelijke Alerdinck Conferentie in het Hofburg-paleis, zoals ik met hem had besproken.

30 oktober 1985

Ik belde met Lurvink voor hij naar New York vertrok. Hij was boos op me, dus ‘zeer geachte’ was bewust gezegd in zijn brief. ‘Dat is geheel wederzijds,’ antwoordde ik deze mijnheer. Ik zei nog steeds van mening te zijn dat hij me schandelijk behandelde. Hij herhaalde dat het de schuld van Carel Enkelaar was. Zolang zijn eigen advocaat Slager erop wijst dat Lurvink met iedereen keet maakt, en nooit op tijd afrekent, weet ik wel wie de boosdoener is. We zullen elkaar in New York spreken met Spoor als ‘bemiddelaar’. Ik lichtte hem verder in wat er zoal was gebeurd, wat hem deed verzuchten: ‘Ik kan op jou niet boos zijn.’

Ik lunchte met Jan en Babette Cremer. Zij vond het doodzonde dat Eduard een nicht was. Ook de Hongaarse ambassadeur kwam lunchen. We hebben een werkbezoek voor Jan aan Boedapest geregeld. Mijn vriendin Anna Bebrits gaat nu na het uitwisselen van telegrammen ook mee doen aan Den Alerdinck. Het diner met Lurvink en mij in het Hyatt in Boedapest, toen we op weg waren naar Varna, heeft opnieuw vruchten afgeworpen.

Ik belde eindelijk met Peter in Johannesburg. Hij maakt het uitstekend. Edwin van Wijk en hij wonen voorlopig in een hotelsuite. Hij wil graag het nieuwe boek van Laing lezen. Ik had dat al voor hem had aangeschaft, maar in de auto laten liggen die me in New York naar het vliegveld had gebracht. Ik schreef Peters moeder in Tilburg dat alles goed is met haar lievelingszoon.

In de kranten lees ik dat premier Rajiv Gandhi in Den Haag is geweest en zelfs op het Catshuis heeft gelogeerd.

Er zijn 3,7 miljoen handtekeningen verzameld door het Komitee Kruisraketten Nee (kkn) onder leiding van Sienie Strikwerda. Men is in de Houtrusthallen bijeen gekomen en premier Lubbers, die de rotdingen gaat plaatsen, heeft zich in het hol van de leeuw gewaagd. vvd'er Joris Voorhoeve was natuurlijk ‘niet onder de indruk’ van het volkspetitionnement. Lubbers was volgens Mient Jan Faber ‘bloednerveus’ en werd eerst het spreken belet, maar later kon hij zijn woordje doen. Intussen is op dit moment een gigantische rel aan de gang. Ambassadeur Blatov heeft gisteren premier Lubbers uitgenodigd om in Moskou te komen praten met premier Nicolai Ryzhkov

[p. 177]

over de plaatsing van kruisraketten. Dit heeft Ernst van Eeghen bij terugkeer uit Moskou bij Pieter de Vink in Panoramiek op nos televisie meegedeeld. Hierdoor is de spanning in het kabinet over de zaak flink opgelopen, meldde het Algemeen Dagblad.

31 oktober 1985

Cecile van Lennep belde al vroeg. Ook zij had Ernst van Eeghen op televisie gezien. Zij adviseerde hem niet in de steek te laten. ‘Jij kunt vergeven, denk er nog maar eens over na.’ Ik heb inderdaad voor het eerst in jaren Van Eeghen geschreven: ‘Beste Ernst, heb je televisieoptreden - en dus wat je in Moskou hebt uitgespookt - gezien. Ik vind dat je het prima hebt gedaan. Willem.’

De sceptische en zurige manier waarop de pers weer op de activiteiten van koopman Van Eeghen reageert, is typisch Hollands. Hans van Mierlo van d66 die zegt zijdelings bij de missie van vredesapostel Ernst van Eeghen betrokken te zijn, onthulde het bestaan van een telegram waarin Lubbers naar Moskou werd uitgenodigd. Volgens de Volkskrant heeft Lubbers steeds gezegd dat ieder signaal tot 1 november betekenis zou kunnen hebben. ‘Ik heb daarop gehoopt en erom gebeden,’ aldus de premier.

Moskou nodigt Lubbers uit tot gesprek over beslissing kruisraketten

Nu is er een (via gebeden verkregen) signaal uit Moskou en gaat Lubbers nu ook? Dat is de vraag.

Eindelijk arriveerde Eduard in mijn lievelingstrui en het leren jack dat ik voor hem uit Bulgarije had meegebracht. Hij liet me hem omhelzen. We stonden voor het eerst in lange tijd weer even ‘in elkaar’. Hij waarschuwde me subtiel om niet opnieuw overheersend te zijn. Het werd weer een van die unieke middagen samen. We spraken af samen naar Parijs te gaan in december.

Washington spreekt de kletspraatjes tegen dat er in Suriname Libiërs bezig zouden zijn om terroristen op te leiden. Libië heeft een zogenaamd ‘volksbureau’ in dat land waar zes tot acht diplomaten aan verbonden zijn. Het verhaal dat 200 Libiërs bezig zouden zijn terroristen voor Bouterse op te leiden, komt natuurlijk van de zogenaamde Surinaamse bevrijdingsraad, die dit soort onzin door de bvd en andere idioten krijgt

[p. 178]

ingefluisterd. De door niemand gecontroleerde inlichtingendienst in democratische landen opereren als staatjes binnen de staat en veroorzaken alleen maar calamiteiten omdat een bepaald soort individuen nooit is losgekomen van rovertje en reizigertje spelen.

Oud-minister Molly Geertsema van Binnenlands Zaken heeft op 24 oktober 1985 in nrc Handelsblad een opzienbarend artikel gepubliceerd over het vraagstuk van de ministeriële verantwoordelijkheid over de veiligheidsdiensten. Iemand die om politieke redenen als minister wordt benoemd en uit hoofde van die functie ook verantwoordelijk is voor de bvd, wordt - zo meldde Geertsema - met de grootste argwaan begroet. Een man aan het hoofd ‘die niet eens gescreend is’! Om dit experiment toch te doen slagen zal de minister een absolute vertrouwensbasis met het hoofd van dienst moeten opbouwen - in de ijdele hoop dat dit slaagt. Want anders krijgt de nieuwe bewindsman nauwelijks de informatie waar het allemaal om gaat. De volgende pijnlijke vraag is: kan de nieuwe minister zich permitteren een onderzoek naar het hoofd van dienst in te stellen om te controleren of hij niet belazerd wordt? Voortdurend had Geertsema de vaste commissie voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten van de Tweede Kamer op gezag van zijn bvd-medewerkers verklaard dat er geen dossiers over bepaalde personen en instellingen bestonden. Geertsema rook echter lont en besloot een poging te ondernemen te achterhalen of het hoofd van de dienst informatie had verstrekt in overeenstemming met de waarheid. ‘Daartoe begaf ik mij op een dag, vergezeld van de secretaris-generaal, onaangekondigd naar het hoofdkantoor van de bvd, en meldde mij bij het hoofd van dienst. Ik kan niet zeggen dat hij oprecht verheugd was toen ik hem het doel van mijn komst meldde.’

Geertsema, ook niet van gisteren, posteerde zijn secretaris-generaal bij het hoofd van dienst om te voorkomen dat er subversieve tegenorders zouden worden gegeven terwijl hij zich naar de dossiers in de kelders van het gebouw begaf. De conclusie van Geertsema was dat de door het hoofd van dienst verstrekte gegevens voor de volle honderd procent door de dossiers werden gedekt. ‘Uiterst tevreden verlieten vervolgens de secretaris-generaal en ik het pand.’ Daar zie je maar weer een illustratie in zwart en wit, in diens eigen bewoordingen met diens eigen pen geschreven, van de grenzeloze naïviteit van Nederlandse ministers van Binnenlandse Zaken die kennelijk in de verste verte geen kaas hebben gegeten van hoe inlichtingendiensten opereren. Natuurlijk klopte de informatie van het

[p. 179]

hoofd van dienst, aan de minister verstrekt opdat hij in het parlement zou meedelen dat alles in orde was. Een spionagebaas die leugens doorgeeft, zorgt er voor dat alle sporen die op leugens zouden kunnen wijzen, tijdig door de papiervernietigingsmachine worden gedraaid.²¹²

Omdat Boudewijn en Fabiola 25 jaar geleden in het huwelijk traden, zijn alle straffen van gedetineerden in België met drie maanden verminderd. Ik kan me nauwelijks een onzinniger redenering of besluit voorstellen.

De Bhagwan Shree Rajneesh is in de vs gearresteerd, en naar een gevangenis in de staat Noord-Carolina gevlogen. Hij mocht via de televisie vertellen dat hij slecht was behandeld, dat er dreigementen tegen zijn leven waren geuit en dat hij geen enkele misdaad had begaan.²¹³

De Universiteit van Utrecht verbreekt de samenwerking met de Gadjah Mada Universiteit in Djogdjakarta vanwege het voortduren van executies door het Suharto-regime.²¹⁴ Die samenwerking had na het bloedbad van 1965 en 1966 helemaal nooit hebben mogen bestaan, zolang Suharto aan de macht is. Het artikel van Jouke Mulder staat in Elseviers met een lullige foto op de omslag. De tekst valt me erg tegen.²¹⁵

Ik belde Pieter de Vink. Hij had geen zendtijd om een exclusief interview met Desi Bouterse uit te zenden. René Eijbersen van de ncrv was wel geïnteresseerd.

212 Zie bijlage 50. Ik meld dit vooral met het oog op de gebeurtenissen vanaf 1992.

213 De Telegraaf, 31 oktober 1985.

214 Trouw, 31 oktober 1985.

215 Elseviers, 2 november 1985, zie bijlage 51.

1 november 1985

Ernst van Eeghen was driemaal in Moskou de afgelopen weken. Hij heeft dus wereldkundig gemaakt dat hij met Georgii Arbatov het telegram aan Lubbers om te komen praten heeft opgesteld. Daarin was overigens de voorwaarde dat Nederland het besluit van 1 november om wel of niet kruisraketten te plaatsen ook zou uit stellen, aanvankelijk niet opgenomen. Lubbers gaf intussen de tekst vrij. Deze staat in nrc Handelsblad.

In een aanvullend gesprek met Maarten Huygen zegt Van Eeghen nu dat Lubbers een andere uitnodiging kreeg dan hem in Moskou was getoond. Het is jammer dat heethoofden in Moskou niet begrepen dat een Nederlandse premier zich niet kan veroorloven onder voorwaarden naar Moskou te reizen.

[p. 180]

Ik telefoneerde met Arbatov in Moskou. Ik zei te verwachten dat Lubbers zou besluiten kruisraketten te plaatsen, maar dat er hier verwarring bestond over twee versies van de uitnodiging.

‘What do they want in The Hague,’ zei Arbatov. ‘That Lubbers comes here to talk with us, after he already decided to place the rockets, because in that case, he really comes to negotiate with us about herring and cheese. You can quote me.’

Vervolgens belde ik Ernst van Eeghen. Hij klonk als vanouds. Het was in Moskou een keihard gevecht geweest. Arbatov had hem dinsdagavond om 21:00 uur in Moskou verzekerd dat het 99,9 procent zeker was dat het telegram naar Lubbers zou uitgaan.

Later vandaag kondigde Lubbers aan dat de briefwisseling tussen hem en Michail Gorbatsjov zou worden vrijgegeven. Vandaag was het telegram uit Moskou in het kabinetsberaad nauwkeurig geanalyseerd. De premier zou nooit een uitnodiging op voorwaarden kunnen accepteren. Het was ook ‘geen echte’ uitnodiging. De eerste keer noemde hij Ernst van Eeghen correct. De tweede keer refereerde hij aan hem als ‘het rozige verhaal van de heer Van Eeghen’. Dat was niet eerlijk. Van Eeghen was op Berkenrode. Hij had Lubbers' uitdrukking over het rozige verhaal ook ‘erg vervelend’ gevonden.

Ik besprak met Van Eeghen wat er nu het beste zou kunnen worden gedaan. Volgens hem moest Moskou snel handelen. Lubbers en Van den Broek zouden stante pede zonder voorwaarden naar het Kremlin moeten reizen. ‘Er is vandaag een aantal mensen bij me geweest die me gevraagd hebben of ik onmiddellijk opnieuw naar Moskou wil gaan. Vraag dit maar aan Georgii Arbatov als je hem belt. Dan zit ik morgen op het vliegtuig. Zeg hem ook maar dat ze door de wijziging van het

[p. 181]

telegram en de toevoeging van een voorwaarde wel de stoel onder me hebben uitgetrokken.’ Hij herbevestigde dat hij de tekst van de uitnodiging aan Lubbers in Moskou niet alleen had gelezen maar de term kruisraketten eruit had gehaald en nog een woord had veranderd.²¹⁶

Terwijl Van Eeghen tegenover nrc Handelsblad vanavond verklaarde: ‘Lubbers kan tot niets anders dan plaatsing beslissen,’ verkoos Lubbers de man een trap na te geven. Ik heb de meest ernstige bedenkingen jegens de heer Van Eeghen - om gegronde redenen - maar hij is wel de enige die zich over deze zaak het vuur uit de sloffen heeft gelopen.

Kabinet besluit tot plaatsen van 48 kruisraketten
Door onze redacteur J.M. BIK
DEN HAAG, 1 nov. - Nederland plaatst per eind 1988 op de basis Woensdrecht 48 kruisvluchtwapens. Maandag wordt daarover een overeenkomst met de VS aangegaan. Aan de Navo-partners wordt voorgesteld om de overige zes Nederlandse atoomtaken na 1988 te beperken tot twee als de kruisraketten feitelijk zijn geplaatst: het Lance-raketsysteem en de nucleaire artillerie (203 mm houwitsers).

Vanmiddag ben ik met René Vaarnold en zijn assistent Guno naar het amc gegaan om te zien of hij kon helpen met genezing van aids bij de voormalige danser Martin Scheepers. Hij lag in f-6, kamer 128. Zijn zuster Paula van den Donk was ook aanwezig. Zij vertelde: ‘Het is nu heel ernstig met hem. “Laat die vrienden, Vaarnold en Oltmans maar komen,” heeft Martin gezegd, “ik wil afscheid nemen.” Ik heb nu zes maanden met mijn broer gesukkeld. De diarree en zijn bloed zijn erg dikwijls over mijn handen gelopen.’ Ik vertelde haar wat Vaarnold dacht te kunnen doen en voelde dat ik haar meteen mee had. Vaarnold droeg een vreemd, lang, gebloemd, geel gewaad. Dat maakte het helaas meer een hocus pocus voorstelling dan ik me had voorgesteld. De man van Paula arriveerde. Er volgde een

216 Ik vroeg me wel af of Van Eeghen de waarheid vertelde.

[p. 182]

verhitte discussie op de gang. Vaarnold zei dat hij Martin maar even behoefde te zien om te weten wat er moest gebeuren. ‘Ik ben hier niet om te bedelen,’ aldus de Surinaamse wintidokter, ‘het gaat om een mensenleven.’ Ik besloot met Guno naar beneden te gaan en Vaarnold zijn eigen gevecht te laten leveren. Na een uur kwam hij beneden en zei dat er zou gebeuren wat Martin zelf wilde. Of ik hem kon vragen of hij met Surinaamse kruiden behandeld wilde worden. Met tegenzin ben ik naar de ziekenkamer gegaan. Ik herinnerde me die mooie blonde jongen uit de jaren vijftig, toen hij een gevierde danser was in Amsterdam, die later naar New York verhuisde. Dat zou zijn dood worden. Alleen zijn hoofd en wat er van over was, stak boven de lakens uit. Het ging me door merg en been hem zo terug te zien. Vreselijk. Ik ‘zag’ hem zoals hij vroeger was. Hij vroeg zelfs hoe het met de knie van Bertie Hilverdink was in New York. Zijn geest was nog prima. Hij ging akkoord om Vaarnold een poging te laten ondernemen, maar zijn zwager Van den Donk hield vol dat de beslissing bij de behandelende geneesheer Eeftinck Schattekerken zou moeten liggen. Dat wordt dus niets, want een regulier arts zal niet gauw een Surinaamse bosarts ruimte geven. Ik wel.

Eigenlijk moet ik laten



zien hoe Elseviers het gesprek met Desi Bouterse adverteerde met een tekening van ‘een Surinaamse bosrover’.

Tekenend zijn ook de reacties van Hans van den Broek en Frans Weisglas, die eigenlijk ook uit Buitenlandse Zaken afkomstig is en als waakhond voor de hetzevoerders van Buitenlandse Zaken als zogenaamde volksvertegenwoordiger optreedt.

Lubbers zei vanavond nog op televisie: ‘Voor mij is dit een treurige dag.’ Maar hij houdt de deur open voor een mogelijk bezoek aan Michail Gorbatsjov. ‘We willen nog steeds wapenbeheersing en de aantallen helpen afbouwen. Daar zijn we al zes jaar mee bezig. Ik hoop in hemelsnaam dat er niet wordt gedacht dat nu alles is verloren.’

Ik belde Volodja Molchanov vanavond in Moskou. Hij vertrok met de nachttrein naar zijn vriend Sergei, die ik ook ken, in

[p. 183]

Leningrad. Het is duidelijk dat Carel en Marcel Enkelaar de reis van Vladimir Lomeiko naar Nederland allerbelabberdst hadden geregeld. Lomeiko had Volodja verteld dat het ‘afschuwelijk’ was geweest. Een der ergerlijkste dingen was geweest dat de vlerk Marcel Enkelaar, Lomeiko voortdurend ongevraagd had getutoyeerd. ‘Iets wat jij in de vijftien jaar dat je Lomeiko kent, nog nooit hebt gedaan,’ aldus Volodja. ‘Marcel moet toch wel de grenzen kennen.’ Zo de oude zongen, piepen de jongen.

Volodja stelde drie onderwerpen voor om op Den Alerdinck iii te bespreken: Europa, vn en de ruimte. Ik zei: ‘Beter alleen Europa en de ruimte, want anders doen we alles half.’ Hij was het met me eens. Ik gaf de informatie door aan Carel Enkelaar. Dan houden we de tweede dag voor een off the record sessie van journalisten onder elkaar.

Carel beklaagde zich tussen de regels door dat Frans Lurvink steeds weer andere denkbeelden had, besluiten veranderde en eigenlijk absoluut niet betrouwbaar was. Geen nieuws.

2 november 1985

Ik begon met premier Ruud Lubbers een woedende brief te schrijven, vooral omdat hij publiekelijk Ernst van Eeghen belachelijk maakt.²¹⁷

Opnieuw een hopeloze brief van Wout Woltz, een nieuwe illustratie van de mediocrity die hij is.²¹⁸

Ik voerde een gesprek met Sergei Plekchanov in Moskou, de assistent van Arbatov, die nog niet zelf op kantoor was. Ik legde uit dat een reis van Lubbers nog steeds mogelijk was, wat Lubbers ook zelf op televisie had gezegd. Maar ik kreeg niet het gevoel dat Sergei de betekenis van mijn boodschap werkelijk begreep. ‘Did he say that?’ vroeg hij bijvoorbeeld om met zijn volgende opmerking meteen aan te geven dat hij het niet echt begreep. Ik legde uit dat Lubbers wel open stond voor een oplossing, in tegenstelling tot Van den Broek. Indien Lubbers eenmaal met Gorbatsjov had gesproken, zou hij gemakkelijk bij Reagan binnen kunnen komen. Dit zou de voorbereidingen van de topconferentie in Genève ten goede kunnen komen.

Ik ben al weer op weg naar Schiphol.

Ik stuurde voor de zekerheid vanaf Schiphol nog een telegram naar Arbatov:

217 Zie bijlage 52.

218 Zie bijlage 53.

[p. 184]

Ik heb twee telefoongesprekken met Wim Klinkenberg gevoerd. In het eerste gesprek stelde hij dat nu alles verloren was. Praten had geen enkele zin meer. Ik aarzelde hierdoor of ik Arbatov zou informeren. Ik dacht verder na en belde Wim opnieuw: ‘Wanneer ze 15 november de zaak in het parlement bespreken, en Lubbers zou inmiddels terug zijn met positieve mededelingen uit Moskou, hoe zou het parlement dan achter het regeringsbesluit van gisteren kunnen staan?’ Hij sputterde niet meer tegen. Omdat mijn vlucht naar New York vertrok, vroeg ik Wim de heer Van Eeghen in te lichten, wat hij toezegde.

Amsterdam - New York

De Moskouse Literaturnaya Gazetta heeft uit een krant in India het bericht overgenomen dat de cia het aids-virus opzettelijk zou hebben verspreid.²¹⁹ Die veronderstelling lijkt zeer gortig, maar ze zijn in Washington inderdaad tot alles in staat.

De Tijd heeft de teksten van de geheime correspondentie tussen Michail Gorbatsjov en Ruud Lubbers gepubliceerd.²²⁰

In gesprek met Maurits Schmidt legt Van Eeghen vanmorgen uit wat er is gebeurd. Hij bevestigt in alle toonaarden hoe Arbatov ‘een heel grote rol’ in de jongste gebeurtenissen heeft gespeeld, wat ongetwijfeld waar is. Laat ik maar eens voor een keer in herinnering roepen dat ik verantwoordelijk ben geweest voor het bij elkaar brengen van Arbatov en Ernst van Eeghen.²²¹

James Markham maakt in The New York Times duidelijk dat het kruisrakettenbesluit in Den Haag aan de vooravond van de Conferentie van Genève met enige opluchting is ontvangen in

219 NRC Handelsblad, 31 oktober 1985.

220 Zie bijlage 54.

221 De Volkskrant, 2 november 1985.

[p. 185]

Washington. Na gehakketak dat zes jaar heeft geduurd, is de kogel door de kerk en ook de navo is opgelucht.²²²

Uit een hoofdartikel in de Volkskrant²²³ blijkt wat een farce het parlement zo langzamerhand is geworden. De Tweede Kamer besprak de controle op de geheime diensten. ‘Verbazingwekkend en teleurstellend,’ schrijft de krant, ‘was de lauwheid waarmee de parlementaire controle op de geheime diensten (en het beleid van ministers op dat punt) werd behandeld.’ Er is in het geheel geen controle, tenzij je het afdalen van Molly Geertsema naar ‘geschoonde’ bvd-kelders als ‘controle’ aan de man zou willen brengen.

‘Day and night’ aldus U.S. News & World Report,²²⁴ ‘America's youths are enticed by electronic visions of a world so violent, sensual and narcotic that childhood itself appears under siege.’ Het gaat om niet minder dan 66,5 miljoen jongeren onder de negentien jaar. Onderzoek heeft aangetoond dat ‘teenagers listen to an estimated 10.500 hours of rock music between the seventh and twelfth grades alone, just 500 hours less than the total time they spend in school over twelve years.’ Liedjes als Suicide Solution, Necrophilia en Dancing in the Streets zijn voor jongeren geschreven. ‘Prince sings a tribute to incest in Sister. Judas Priest's Eat Me Alive describes oral sex forced at gunpoint. A video by Frankie Goes to Hollywood portrays a rape in a gay bar. One by Duran Duran simulates a lesbian encounter. Televised violence is so pervasive that the average high school student by graduation has seen 18.000 murders in 22.000 hours of television viewing - that is twice as many hours as spent in the classroom. Violence in Rambo includes 44 specific killings for an average of one death every 2,1 minutes in a 93-minute film.’ Dergelijke ‘mental pollution’ is in de Sovjet Unie ondenkbaar. Daar zitten ze opgescheept met het andere uiterste.

Mohan Ram meldde in nrc Handelsblad²²⁵ dat het imago van Indira Gandhi binnen een jaar na haar dood beneden het vriespunt is gedaald. Een hoofdredacteur, die bekend stond als een fervent volgeling van Indira Gandhi, maakt haar nu zwart als ‘een bejaarde, starre leider met een beperkte geest’. Terwijl zijn moeder in sneltreinvaart wordt ontheiligd, wordt haar zoon Rajiv met loftuitingen overgoten. Het blijft doodzonde dat Indira nooit aan het vertellen van haar eigen verhaal is toe-

222 The New York Times, 2 november 1985.

223 De Volkskrant, 31 oktober 1985.

224 U.S. News & World Report, 28 oktober 1985.

225 NRC Handelsblad, 02 11 1985, Moham Ram.

[p. 186]

gekomen, zoals ik nog bij het laatste gesprek met haar met klem adviseerde. Ze antwoordde er absoluut geen tijd voor te hebben. Nu is het voor iedereen vrij haar naar beneden te halen, waarbij voor toekomstige geschiedschrijvers haar eigen weerwoord ontbreekt.

We naderen New York. De herfstkleuren van Long Island zijn prachtig.