Logo DBNL
Memoires 1985-B (2016)

Memoires 1985-B

(2016)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Paramaribo

18 oktober 1985

Zanderij

Ik vertrek al weer. Het is me nog nooit overkomen, maar sinds ik op 16 oktober in het toestel naar Suriname aantekeningen maakte, heb ik geen letter meer geschreven. Henk Herrenberg haalde me die dag zoals afgesproken van het vliegtuig af, wat ik beleefde als een bemoedigend begin van mijn bezoek. Ik heb van mijn waardering duidelijk gewag gemaakt. We gingen eerst naar de vip-ruimte. Later bracht hij me bij Roel Martens in de Herenstraat, waar hij me met zijn bekende Limburgse gastvrijheid ontving. Ik kreeg het ontwerp voor de rede die Bouterse voor de vn zou houden, maar vond het een verward relaas, vol met gemeenplaatsen. Hopeloos. Bovendien liep alles door elkaar: Centraal-Amerika, de wapenwedloop, Contadora, het was een ratjetoe van ideeën. Ik ben op 17 oktober om 06:00 uur opgestaan en maakte een nieuwe opzet. Vervolgens vroeg ik mevrouw Graanoogst169 op Fort Zeelandia om een schrijfmachine, en ben ik begonnen de redevoering te herschrijven. Dit moet dan maar onder het nieuwe public relations-contract met Suriname vallen. Het herschreven materiaal ging meteen naar Bouta. Herrenberg zei later dat Desi onder de indruk was van de verbeterde tekst. Ik naaide er meteen een handreiking in de richting van Nederland in, evenals een passage ten aanzien van Mitterrand, want tenslotte is Frans-Guyana een buurland van Suriname. Maar Herrenberg is slim. Hij vroeg me hem ook steeds kopieën van mijn suggesties te doen toekomen, want hij wil zijn eigen spelletjes spelen. Ik was opgelucht toen de zaak rond was. Eigenlijk had ik liever nog een dag aan het herschrijven besteed, maar Henk vond dat het welletjes was en ik kon afreizen. Jammer, want het zou nog beter hebben gekund. Een andere factor was dat mijn inbreng absoluut geheim moest blijven. Zelfs de andere assistent van Bouterse, Sankat Singh, wist niet waar ik mee bezig was volgens Herrenberg.

Ik was nauwelijks terug van Fort Zeelandia toen Boris Zhilko

van de Sovjetambassade me kwam halen voor een gesprek met ambassadeur Igor Bubnov. Ik werd ontvangen met een omhelzing en er stond klassieke muziek op om de gebruikelijke afluisterapparatuur te frustreren.

Bubnov was het niet eens met mijn kritiek op Gorbatsjov, omdat hij had verzuimd met andere regeringsleiders naar de vn te gaan. Desnoods had Andrei Gromyko toch kunnen gaan? Ik zei het hoopgevend te vinden dat Amerika steeds meer geïsoleerd raakt in de vn, zoals in de jaren vijftig en zestig dat met de Sovjet Unie het geval was.

Bubnov vertelde dat hij was opgebeld door de directeur-generaal van het ministerie van Buitenlandse Zaken van Suriname. Dat gebeurde kort nadat ik Bouterse erop had gewezen dat Moskou de cardioloog wilde leveren die Suriname nodig had - mits men erom vroeg. Bubnov had vervolgens een notitie naar het ministerie gezonden. Minister Robert van Trikt, de minister van Volksgezondheid antwoordde vervolgens dat de ambassade spoedig nadere bijzonderheden zou ontvangen. Er werd nooit meer iets gehoord. Zo werkt ‘het nieuwe Suriname’. Ik heb dit aan Herrenberg gerapporteerd, die weer beweging in deze zaak zal proberen te brengen.

Boris Zhilko zette me af bij ambassadeur Van Houten. Hij bevestigde mijn brieven te hebben gekregen ‘maar ik wist niet waar ik u moest antwoorden,’ aldus de excellentie. Hij had Herrenberg meegedeeld dat het onwaarschijnlijk moest worden geacht dat de Bouterse in New York Lubbers of Van den Broek zou kunnen ontmoeten. Henk Herrenberg bevestigde dit maar beschouwt Van Houten als ‘een boodschappenjongen’ die verder nauwelijks weet wat er echt speelt. Ik gaf Henk trouwens te kennen dat het mijns inziens op dit moment gewoon te vroeg was voor een ontmoeting tussen Bouterse en Lubbers.

Ik zit nog steeds op Zanderij, want een motor van het vliegtuig wil niet starten. Gelukkig heb ik Raoul weer gezien. Hij droeg een kaki poloshirt, jeans en loafers met flappen. Hij heeft een gevoelige benadering van het leven en gebruikt subtiel understatements in plaats van recht voor zijn raap uitspraken te doen. Hij heeft moeite met hard te zijn, zijn glimlach is zoet en zijn ogen twinkelen. Ik voelde me in hem opgaan. We reden later naar het huis van een tante, waar hij op past, omdat de eigenaars op reis zijn. We zaten in de tuin tot het begon te regenen en keken in familiealbums. Er was een foto van zijn grootvader met Beatrix. Raoul rookt als een bezetene.

15:50 uur, Paramaribo - Curaçao

Eindelijk vetrekken we.

Gisteravond besprak ik met Herrenberg mijn honorarium voor de public relations voor Suriname waarvoor ik 25.000 dollar per zes maanden voorstelde. Hij schrok zich het lazarus en zei: ‘Een minister hier heeft een salaris van 4.000 Surinaamse guldens per maand en jij wil 4.000 dollar?’

‘Een niet al te dure buitenlandse adviseur ontvangt tegenwoordig duizend dollar per dag. Ik zou dus 50 dagen werk rekenen, terwijl ik 365 dagen beschikbaar ben. Bovendien zullen we investeringen in Suriname binnenbrengen die ook geen windeieren zullen leggen.’ Hij maakte notities en zou overleg plegen. Ik bracht de boodschap van Vaarnold over, die op een goudconcessie in het binnenland loert van 19.950 hectare. Henk belde me nog in de vip-ruimte om me erop te wijzen dat Henk de Mari in New York geen gesprek met Bouterse zou kunnen krijgen. Ik zei dat er andere opties waren, zoals André Spoor (nrc Handelsblad) of Jan van Wieringen (de Volkskrant). De Mari, die er niets tegenover wil stellen zelfs geen interview met mij, kan ernaar fluiten.

Ingrid Bouterse zou met andere dames van regeringsleiders een ontmoeting hebben in New York onder wie Nancy Reagan en Marcela Temple Seminario, de echtgenote van secretaris-generaal van de vn Pérez de Cuéllar. Henk zegde toe dat ik als eerste Ingrid zou kunnen interviewen.

19 oktober 1985

Luchthaven Miami

In Zuid-Afrika heeft de executie van een zwarte activist, Benjamin Moloise, geleid tot rellen in Johannesburg. Moloise werd opgehangen omdat hij een blanke veiligheidsagent had vermoord.170

Premier Bettino Craxi van Italië is afgetreden in het zog van de Achille Lauro-affaire, waarmee de 44ste Italiaanse regering sinds 1945 is gevallen. De minister van Defensie Giovanni Spadolini verdween al eerder. De vrijlating van Mohammed Abbas, die volgens Washington de operatie leidde, was voor Amerika de druppel die de emmer deed overlopen, en vervolgens valt de regering van een navo-bondgenoot.171

Miami - New York

Ik bereikte laat in de avond Club Bath in Coral Gables. Ik kon

mijn ogen niet geloven, zo druk was het er. Iedereen was in volle actie. Wanneer je bedenkt wat er tijdens zo'n nacht allemaal in een club als deze gebeurt, is het nog een wonder - ook al zijn condooms meer dan ooit ‘in’ - dat er niet duizenden meer aids-gevallen zijn. Bij het zwembad was een ‘Mr. America male stripper’ competitie aan de gang. Na een nummer met een gentleman caller in mijn cabine viel ik in slaap. Ik vertrok om 07:00 uur weer naar het vliegveld.

The New York Times publiceert vanmorgen dat er stemmen opgaan om de tien nog open badhuizen in New York te sluiten.

‘Throwing in the towel on the bathhouses is unlikely to stamp out some homosexuals' desire for anonymous sex. What it will do is drive the activity underground and put patrons beyond the reach of advice on how to avoid aids.’ Zo is het precies. Intussen zullen alle 2,1 miljoen Amerikaanse militairen worden onderzocht op het virus dat tot aids kan leiden. Zij die blijken aids te hebben opgelopen, zullen worden behandeld. Zij die het virus hebben, maar nog geen tekenen van aids vertonen, zullen niet worden buitengesloten, al krijgen ze waarschijnlijk andere militaire taken dan voorheen.172

Ik luister naar La damoiselle élue.

Van Susan Cheever verschijnt een boek over haar vader John Cheever.173 Zij vertelt daarin hoe hij nadat hij beroemd was geworden en vragen van journalisten hem dwongen over zijn jeugd te spreken: ‘He patched together a background of suggestions and half truths that implied a happy youth and a slow but steady progress in his chosen carreer. It wasn't so.’174 In 1975 zat John Cheever in een Alcoholism Rehabilitation Unit van het Roosevelt Hospital met ‘a failed male ballerina, a stinking ex-sailor and a delicatessen owner.’ Maar volgens zijn dochter is hij daar weer enigszins opgeknapt uitgekomen. In de jaren zeventig en tachtig waren er naast de ‘gevechten’ met haar moeder - en nog steeds alcohol - ‘a third contest in his life: a contest so secret and so intense that he kept all but oblique mentions of it out of his journals for decades’.

John Cheever spande zich levenslang in om bepaalde aspecten van zijn leven verborgen te houden. Zijn dochter doet nu een boekje open. Wat in deze voorpublicatie in The New York Times niet duidelijk wordt, is haar motief om dit de wereld nu kond te doen. Zij zal er wel vanuit zijn gegaan dat de feiten



illustratie

vroeg of laat toch boven water zouden zijn gekomen. Bijvoorbeeld als er biografieën over haar vader zouden verschijnen, dus in die context zou de bijdrage van een dochter van waarde kunnen zijn. Ik blijf er echter voorstander van dat je je eigen verhaal moet vertellen.

20 oktober 1985

New York, Hyatt

Henk Herrenberg deelde mee dat de slm-man in het gezelschap van Desi Bouterse, Henk Venoks, mijn directe lijn naar de bevelhebber zal zijn.

Senator Paul Simon, een Democraat uit Illinois met aanzienlijke politieke invloed in Washington, schreef een beschouwing over het zich onttrekken aan de jurisdictie van het Internationale Hof van Justitie in Den Haag door de regering Reagan. Hij noemt het ‘a lamentable over-reaction to the impending negative ruling in the case of our clear illegal mining of Nicaragua borders.’ Bovendien is dit niet de enige zonde tegenover Nicaragua begaan. Washington doet niet anders dan zijn anti-rode complexen door machtsmisbruik uitleven op mensen en staatjes, die zich niet kunnen verweren. ‘Our adherence to the rule of law,’ aldus senator Simon ‘and our belief in the value of truth in the market-place of ideas, is what distinguishes the United States from totalitarian societies. Our feeling that we are a moral nation may lead us not to want to have our policies questioned by others. Withdrawing from the

World Court jurisdiction contradicts the tradition and the values that are the source of our strength.’175

Bezocht mijn vriend Bertie Hilverdink. ‘Ik heb mijn boetiek gesloten,’ zei hij. Hij bedoelde daarmee seksuele contacten op de vrije mark om zichzelf tegen aids te beschermen. De voormalig balletdanser Martin Scheepers ligt ook al op sterven door aids. Wie nu seks heeft, speelt met de dood. Hij werkt nog steeds aan een boek Making Up over zijn vak als visagist, waar hij indertijd in Parijs bij Elisabeth Arden is begonnen. Hij zit in de vs aan de top in zijn vakgebied en geniet wijd en zijd professionele bekendheid. Een mooie prestatie van het jong ventje dat ik in 1950 in Amsterdam ontmoette, de rivaal van Inez Röell. Vooral omdat hij het compleet op eigen energie, intelligentie en doorzettingsvermogen heeft bereikt. Door zijn invaliditeit, veroorzaakt door een val op de dansvloer van het Parijse Lido, schakelde hij over op visagie. Toch moet hij nog voortdurend operaties ondergaan, zoals nu weer aan zijn knieën. Die jongen heeft onvoorstelbaar geleden in zijn leven.

Mijn oude vriend R.D. Laing heeft een nieuw boek gepubliceerd: The Making of a Psychiatrist.176 Ik ben er direct in begonnen. Al meteen stoot ik op Laings beschouwing over Kierkegaards grootsheid als schrijver. In 1944 schreef Abraham Myerson, prominent psychiater uit Boston, dat The Concept of Dread ‘one of the most profound theological texts of the last two hundred years’ zo belangwekkend was omdat het sterke aanwijzingen bevatte ‘that the writer is a psychiatric case himself and yet he has created quite an impression as a significant writer.’ Laing stelt dat: ‘Kierkegaard could easily be a patient just for being Kierkegaard, and be treated accordingly. In treatment, according to Myerson, “there have to be organic changes or organic disturbances in the physiology of the brain for the cure to take place. Disturbance in memory is probably an integral part of the recovery process.” There are some people who have “more intelligence than they can handle” and a “reduction in intelligence is an important factor in the curative process. Some of the very best cures that one gets are in those individuals whom one reduced almost to amentia.”’177

Ik zag de film Mishima: A Life in Four Chapters over het leven van de Japanse schrijver Mishima. Ik begrijp nu iets beter wat

de man dreef, verteerd als hij was door het schisma lichaam en woorden. Het woord mind viel niet in de film.

Desi Bouterse en zijn echtgenote Ingrid zijn gearriveerd. Vanavond zit hij aan bij een diner dat wordt aangeboden door burgemeester Edward Koch van New York. Hij betrad het hotel om 15:30 uur, keurig in een beige kostuum.

21 oktober 1985

Nancy Reagan vertelt op televisie naar Raisa Gorbatsjov te hebben geschreven en te hopen op een ontmoeting. De koning van Zweden is ook gekomen. Waarom schittert Beatrix door afwezigheid?

Dit hotel is eigenlijk een grof schandaal. Een kopje koffie met fooi: vijf dollar. Ik neem gewoon een carry-in koffie van Grand Central Station mee naar de kamer: 50 dollarcent.

Ik stuur Ruslan Abdulgani in Djakarta een exemplaar van Freuds The Future of an Illusion.

Newsweek en Time hebben weer schreeuwende, oorlogszuchtige omslagen met de bedreigende Yankee militaire macht. Er gaan weer tientallen pagina's machopraatjes de wereld in. Eenzijdige informatie over de good guys, de Amerikanen, versus de bad guys, de Palestijnen.

De weekbladen kosten nu twee dollar. Ik herinner me nog dat ze een kwartje waren. The New York Times kostte vroeger vijf cent.

André Spoor wil nog steeds een exclusief gesprek met Desi Bouterse hebben. Ik had telefonisch contact met Herrenberg in Paramaribo, die voor Bouterse ‘het fort’ daar bewaakt.

Minister van Buitenlandse Zaken Tjon Kie Sim belde me op mijn kamer. ‘Je hebt wat ideetjes op tafel gelegd,’ zei hij. Er wordt nog aan de rede van Bouterse in de vn gesleuteld. We spreken elkaar vanavond.

Ik ben naar Arnold Hutschnecker op Park Avenue gewandeld. We spraken 45 minuten. Hij was moe. Hij stond zeer kritisch tegenover Reagans uitgangspunt om te onderhandelen vanuit een positie van militair overwicht. ‘When you use force on a child,’ zei hij, ‘you accomplish nothing. Peace by force is no peace. It creates international neuroticism. Force creates no goodwill, no trust, no peace. I am not as paranoid as most Americans. Whatever happens is of our own doing. After 1945 we encircle Mother Russia with a ring of us military bases everywhere. That was hardly the right way to build up mutual trust.’

‘Trust with Joseph Stalin?’ vroeg ik hem.

‘We should have traded from the very start of Soviet Russia with them. Or even better, we should have left them alone. But we have our fanatical businessmen, who are always afraid of losing money. The church played an enormously important role in all this. By the way, do you know the joke about the Swiss guard who entered the Pope's bedroom and said: “Your Holiness, it is glorious weather today”

“I know, my son, I am all knowing.” It happened a second time and the guard kept thinking about it. One day he entered again the Pope's bedroom and said: “Your Holiness, it is glorious weather today.”

“I know my son, I am all knowing.” The guard replied: “The hell you know, you are full of shit, it is raining cats and dogs.”’ Hutschnecker had Nixon begin deze zomer nog gesproken. Zij woonden ook samen een huwelijk bij van de dochter van de Aga Khan. Zijn werk aan het boek over Nixon is weer gestopt, omdat er passages over Ronald Reagan in voorkwamen waarvan de uitgever had gezegd dat ze juridische problemen zouden veroorzaken. Mijn vriend leek toch een stuk ouder geworden. Als hij een dag patiënten heeft behandeld, is hij moe. Hij moet ver in de tachtig zijn.

Jouke Mulder van Elseviers heeft 45 minuten met Ingrid Bouterse gesproken na Ingrids ontmoeting met Nancy Reagan. Majoor Zeeuw schijnt erbij gezeten te hebben, evenals Atta Mungra van de slm. Mevrouw Bouterse zag er goed en verzorgd uit. Ik vind de suite in het Hyatt Hotel die het echtpaar Bouterse heeft betrokken, overdreven voor een klein ontwikkelingsland als Suriname. Ik had een korte ontmoeting met Desi zelf, die eerder gaan joggen was en nog sportkleren aan had. Ik gaf hem een kaartje van Frans Lurvink en vertelde dat er wellicht mogelijkheden waren iets met hem te doen. Ook dat Vaarnold een grote goudconcessie hoopt te krijgen. ‘Op die plek zit inderdaad veel goud,’ antwoordde hij.

Ik las een schitterend artikel van Kathleen McAuliffe in OMNI.178 Zij begint met een maxime van de Jezuïten: ‘Give me a child for the first six years of life and he will be a servant of God till his last breath.’ Dat is exact wat ik al jaren met Delgado bespreek, namelijk hoe de hersenspoeling van alle kinderen in de wereld tussen nul en zes jaar, te stoppen en te vervangen met informatie in harmonie met nieuwe realiteiten.

McAuliffe citeert Delgado: ‘An infant's brain is not just a miniature replica of an adult's brain. Spanish neuro-scientist José

Delgado goes so far as to call the newborn “mindless”. Although all the nerve cells a human may have are present at birth, the cerebral cortex, the gray matter that is the seat of higher intellect, barely functions. Surprisingly, the lower brain stem, the section that we have in common with reptiles and other primitive animals, dictates most of the newborn's actions.’

‘How trillions of nerve cells manage to organize themselves into something as complex as the human brain remains a mystery,’ schrijft McAuliffe. ‘We only have about one hundred thousand genes - and that is to make an entire body. Yet, the brain alone has trillions of nerve cells each one forming as many as ten thousand connections with its neighbors. So imagine the difficulty of trying to encode every step of the wiring process in our dna. The brain of an eight month-old human fetus is estimated to have two to three times more nerve cells than an adult brain does. The wiring of the young nervous system is far too rich and diffuse. So the brain overconnects and then uses a selection process to fine-tune the system.’ Het is te wonderlijk voor woorden en fascineert me tot in het oneindige.

Johnny Carson is ook nog altijd in het Amerikaanse onzincircuit. Hoe is het mogelijk dat een natie van miljoenen zo'n man tot in lengte van dagen tolereert en hem als onnadenkende ‘schaapjes’ slikt.

22 oktober 1985

Bernard Gwertzman somde in een voortreffelijk overzicht op dat de vs wel eens een hoge prijs kunnen moeten betalen voor hun zege.179 Hij doelt daarmee op het feit dat het laatste woord over het ‘heldhaftige’ optreden van Reagan bij het arresteren van de Palestijnen die de Achille Lauro hadden gekaapt, nog niet is gesproken.

Minister Tjon Kie Sim liet verder niets meer van zich horen. Opvallend is dat het Surinaamse ministerie van Buitenlandse Zaken met eerst Alibux, toen Udenhout en nu zelfs Tjon Kie Sim zich steeds vijandig tegenover mij heeft opgesteld.180

Het is stralend zonnig weer. Wat zouden Peter en Eduard hier genoten hebben. Natuurlijk is het leven zoveel rijker wanneer je het kan delen met een partner. Maar ik ben nu eenmaal liever alleen dan dat ik deelneem aan een liaison, die als surrogaat dient voor wat het zou moeten zijn.

Onverwacht belde toch Erik Tjon Kie Sim. Hij vroeg naar ka-

mer 3402 in het Hyatt te komen. Hij herhaalde: ‘Je kunt me alles zenden wat je denkt dat nuttig voor ons is om te weten. Je kunt me alles zeggen.’

‘Doe ik dit via Herrenberg?’ vroeg ik.

‘Nee, rechtstreeks.’ Ze hadden tot 05:00 uur aan de rede van Bouterse gedokterd. Hij gaf me een exemplaar en ook een voor André Spoor. Ik keek er snel in en zag dat het uiteindelijk toch een weinig spectaculair en nietszeggend verhaal was geworden. Ik stelde voor dat Bouterse zou zeggen het te betreuren dat Michail Gorbatsjov niet naar New York was gekomen. We zochten samen een plek in de tekst waar dit ingelast zou kunnen worden. ‘We regret, as a small Latin American state, that one superpower is not duly represented at this history making gathering by heads of state at the United Nations, which celebrates its 40 years of leadership in the world,’ of iets in die zin. Het werd een prima gesprek met Erik, toch nog.

Elaine Sciolino publiceerde een artikel waarin hij uiteen zette wie er allemaal uit de hele wereld naar New York waren gekomen.181 Nederland stuurde vicepremier Van Aardenne, en vicepremier Sjevardnadze was er voor de ussr. De paus zond kardinaal Casaroli.

Er is opnieuw alarm geslagen onder Amerikaanse jongeren en studenten. Het gaat behalve om aids, om Sexually Transmitted Diseases (std) in het algemeen, zoals syfilis, gonorroe, herpes en chlamydia.182 Op scholen in Californië is een Condom Awareness Day van start gegaan. De schrik zit er goed in.

Ik lees de rede van Bouterse. Een aantal van mijn suggesties en tournures zijn inderdaad overgenomen. Maar in het geheel genomen, is het een slaapverwekkend verhaal met weinig originaliteit geworden. Erg jammer. Ze moesten eens weten - de paparazzi in Madurodam - dat ik heb meegeholpen Desi's rede op te vijzelen. Waarom niet? Voor een sportinstructeur uit het navo-leger heeft hij het een heel eind gebracht.

Ik lunchte drie uur met André Spoor. Hij nam me terecht kwalijk dat ik tegen Diplomaticus (Dijksman) in de Haagse Post had gezegd dat Spoor het gedrag van Sytze van der Zee tegen mij afkeurde. Het was waar, maar hij vond dat ik hem een hak had gezet door het publiekelijk bekend te maken. Hij had het onder vier ogen gezegd. ‘Ik verloor de zaak in kort geding, omdat iedereen altijd alleen de waarheid in camera debiteert en al te dikwijls de mond in het openbaar niet open doet. Je had me gewoon meer kunnen helpen in dat gevecht,’ zei ik.

‘Wat had ik dan volgens jou moeten doen?’

‘Je had moeten zeggen wat je vond, en me moeten helpen in plaats van altijd de kool en de geit te willen sparen. Temeer daar je nu naar Elseviers gaat.’

Voor mij staat vast dat als je onder die heren wilt blijven meedraaien, zoals Spoor dit doet, je je eigenlijk niet kunt permitteren de waarheid te spreken.

Henk Hofland was een week in New York geweest, en was iedere avond bij Spoor komen eten. Ik ken dat: de fameuze Hofland-klaploperij. Hij dronk volgens André erg veel en verliet iedere avond aangeschoten het pand. Dan te bedenken dat Hofland meer dan eens tegen mij heeft gezegd: ‘Je moest eens weten hoe dikwijls André me verraden heeft.’ Bovendien had hij weer eens geld van Spoor geleend, dat nu op zijn salaris zal worden ingehouden. Intussen had André de indruk gekregen dat Hofland mij nog steeds ‘als beste vriend’ beschouwt. Hij is gek.

Spoor vertelde nu ook dat hij nooit 25.000 gulden van Lurvink had opgestreken. Hij had zelf in het bestuur voorgesteld dat bestuursleden niet betaald zouden worden. Hij had dit ook tegen Hofland gezegd, die antwoordde: ‘Ik ben blij dat het niet waar is.’

‘Maar André,’ je hebt hem zelf gezegd dat je in de piepzak zat over het aannemen van geld van Lurvink? Waarom winden jullie je daar zo over op?’ Nu circuleren er dus tegenstrijdige verhalen. En wie gelooft wat?

De Surinaamse voorlichter Dick de Bie belde. Desi Bouterse had vooral veel applaus gekregen voor de passage dat Suriname apartheid als ‘a crime against humanity’ beschouwt en dat ‘the eradication of this racist regime is a testcase for the United Nations’.183 Toch is de uiteindelijk tekst een lange reeks gemeenplaatsen geworden.

23 oktober 1985

Het hoofd-protocol zegt dat er 92 staatshoofden en regeringsleiders naar New York en de Verenigde Naties zijn gekomen. Vandaag is Ronald Reagan in het gebouw van de Verenigde Naties. Ik zag hem rijden in een vreemd model limousine met hoge ramen, een soort Rolls Royce maar dan van Amerikaanse makelij. Het verkeer was hierdoor in een totale chaos.

De rede van Desi Bouterse voor de vn wordt vanmorgen prominent vermeld in The New York Times. Ik stuurde het artikel

naar Harvey Naarendorp in Mexico Stad en informeerde Henk Herrenberg in Paramaribo. Ik opperde verder dat het handig zou zijn als ik met Bouterse in diens slm-vliegtuig (er was genoeg plaats) mee terug zou kunnen gaan naar Paramaribo. Hij zou dit regelen.

Lance Morrow geeft zich in Time weer eens over aan de emoties van het moment. Yasser Arafat heeft gesproken over de ‘cowboy logic’ van Ronald Reagan, waar inderdaad geen ander woord voor te vinden is. Morrow vindt dat dus ook, maar benadrukt dat Arafat het als een veroordeling van Reagan gebruikte, ‘but Americans might take it as a compliment. Damn straight we used cowboy logic, if that is what you want to call it. Did Arafat accuse the Soviets of “Cossack logic” when they shot down Korean Air Lines flight 007 with 269 people aboard?’ Het is toch onvoorstelbaar dat een prominente journalist als Lance Morrow een dergelijke vergelijking op papier zet. Het Koreaanse toestel bevond zich boven verboden militair gebied van de ussr tijdens het hoogtepunt van de Koude Oorlog. Bovendien staat het allesbehalve vast dat de sovjets met dat toestel niet opzettelijk in de val werden gelokt. Reagan gebruikte gevechtsvliegtuigen om een Egyptisch verkeersvliegtuig tot landen te dwingen, omdat er drie criminelen aan boord zaten. De vs wilden hen inrekenen, voornamelijk vanwege de moord op de Amerikaan Klinghoffer. Want wat het kapen van het schip betreft, dit was een Italiaanse en geen Amerikaanse aangelegenheid.

Morrow gaat door met de cowboy te verheerlijken: ‘The archetypal cowboy, of course, is the famous leading man in the nation's collective unconscious. What Americans carry in their minds is not the historical reality of the cowboy, but the myth as it came to them in books and movies, the cowboy according to Zane Grey and John Wayne. Americans tutored in the lore from childhood, almost unconsciously see cowboy stories as morality plays. Good guys do battle with bad guys. Right generally triumphs. The bad guys end in the hands of the law.’ En nu gaat hij Reagans gedrag in bescherming nemen. ‘Cowboys may sometimes operate outside the law or in the absence of the law, but they present justice. The rest of the world does not share the Americans' native sympathy for cowboys. Beyond the territorial waters, “cowboy” is often a term of derision, of contempt. The real cowboys are up in the Tomcats.’184

Het archetype van de cowboy zou uit het collectieve bewust-

zijn van Amerikanen moeten worden gewist. Dat wil zeggen: de legende, de mythe moet niet blindelings aan volgende generaties worden doorgegeven. In het verleden waren het de helden die postkoetsen overvielen en uitmoorden om de rijkdommen in de ijzeren kisten aan de armen uit te delen. In 1985 zitten de “cowboys” in Tomcat gevechtsvliegtuigen om vier Palestijnse kapers op te pakken, die boven open zee in een verkeersvliegtuig van een ander land zitten.

Bruno Bettelheim, de kinderpsycholoog van de University of Chicago, beklaagt zich in U.S. News & World Report185 dat het verspreiden van stereotypes door televisie een rampzalig effect heeft op ‘the intelligent development of young people’. Hij noemt onder andere als voorbeeld Archie Bunker in All in the family, die altijd weer als dezelfde bigot tevoorschijn komt en waaruit jonge mensen concluderen dat zij hun persoonlijkheid niet verder hoeven te ontwikkelen. ‘If children watch trash, how are they going to develop their judgement?’ Slap verhaal eigenlijk. Waar Bettelheim werkelijk over had moeten spreken, is hoe nieuwe generaties af zouden kunnen komen van stereotypen die uit een ander tijdperk stammen en niets met de nieuwe realiteiten van een naderende 21ste eeuw te maken hebben.

Dick de Bie zei dat hij me in opdracht van Bouterse overal had gezocht, want zijn baas wilde weten wat ik van zijn rede vond. Ik zal hem maar niet zeggen dat deze toespraak in Den Haag geschreven zou hebben kunnen zijn. Ik was echter een frisse neus gaan halen in St. Marks saunabad en was dus onvindbaar.

24 oktober 1985

Het is 07:00 uur. Zakenmannetjes op weg naar kantoor gebruiken een ontbijt in het Hyatt, allen op chique, in de vaste Brooks Brothers uniformen, met hun leren koffertjes. Dan ben ik toch wel een super vrije vogel, in jeans en op mezelf.

Sytze van der Zee heeft volgens Jouke Mulder in nrc Handelsblad bericht dat oud-ambassadeur Heidweiller de rede van Bouterse had geschreven. Het zou best waar kunnen zijn als je het eindproduct onder de loep neemt. Intussen is Desi Bouterse naar een receptie geweest en heeft hij ook Ronald Reagan ontmoet, evenals trouwens Daniel Ortega van Nicaragua. In de bladen staan foto's van Ortega die Reagan een hand geeft. Reagan moet toch eigenlijk geen geweten of integriteit hebben om Ortega ijskoud vriendelijk te begroeten, terwijl hij

donders goed weet welke maffiapraktijken er tegen Ortega en zijn land door de cia zijn uitgehaald. Erg gênant allemaal. Hetzelfde geldt trouwens voor Bouterse, want wat op 8 december 1982 in Paramaribo speelde, was ook niet zonder een cia-smaak. Bouterse had ook een ontmoeting met Rajiv Gandhi. Jouke Mulder heeft André Spoor gewaarschuwd dat de redactie van Elseviers - waar Jouke nu twintig jaar werkt - een slangenkuil is. André zal daar zijn lol op kunnen.186 ‘Ze zijn allemaal jaloers over de reis die ik nu maak,’ aldus Jouke. ‘God mag weten wat er achter mijn rug allemaal weer wordt ondernomen. Veel kunnen ze niet doen, maar het zal zeker worden geprobeerd.’ Ik moet er niet aan denken van zo'n club deel uit te maken.

De gouverneur van New York, Mario Cuomo, zegt dat er een nieuwe wet komt waardoor alle sauna's en andere clubs die ‘dangerous sex’ aanmoedigen, gesloten zullen worden uit angst voor een verdere verbreiding van aids.187

Een zesde van alle Amerikaanse kinderen, dus twee en een half miljoen, leeft beneden de armoedegrens zoals die door de overheid is vastgesteld. In de 19e eeuw bereikten meisjes ‘sexual maturity’ op hun zeventiende jaar. Senator Daniel Patrick Moynihan van New York zegt dat tegenwoordig dikwijls meisjes van twaalf jaar al seks hebben. ‘It is a law of nature. You reproduce as soon as you are of age to reproduce. It is true for apple trees and lizards and humans.’ Er komen steeds meer jongere vrouwen in de samenleving, die al baby's hebben voor ze een opvoeding hebben kunnen krijgen waarmee zij in hun onderhoud zouden kunnen voorzien. ‘A family is formed when a child is born,’ aldus Moynihan. ‘When an unwed teenager gives birth, a broken family is formed.’ Het is een vicieuze cirkel die geen uitkomst biedt voor verbetering. ‘The new class of poor children in America will become ever poorer.’188

Intussen nemen geslachtsziekten en aids in een recordtempo toe. In de vs zijn al 7.157 doden gevallen als gevolg van aids. Er zijn nu 14.125 gevallen van aids in de vs. In 73 procent van alle gerapporteerde aids-patiënten is homoseksueel of biseksueel. In China, de Sovjet Unie en India zijn nog geen gevallen van aids gerapporteerd.189

De Amerikaanse Senaat heeft met 83 tegen 15 stemmen 221

miljoen dollar gevoteerd om het onderzoek naar een geneesmiddel tegen aids op te voeren. Miljarden voor ruimteoorlog en wat losse centen voor epidemiebestrijding hier.

Science publiceert een reportage over ‘the neurological basis of behavior’. Dat is wat me werkelijk interesseert.190 Natuurkunde, biologie en cognitieve psychologie zijn terreinen waar de laatste halve eeuw zoveel in is gebeurd en waar mijn generatie vrijwel niets over weet.

De rede van Ronald Reagan voor de vn was het werk van een sublieme acteur, maar wat me het meeste opvalt, is dat hij de zaak maar van een kant belicht. Hetzelfde geldt trouwens voor de sovjets.

Leslie Gelb heeft de mind van Ronald Reagan geanalyseerd, en noemt hem uniek in de rij van Amerikaanse presidenten, omdat hij zowel een idealist als een politicus zou zijn. Gelb kan lastig in The New York Times schrijven: we hebben een compleet warhoofd als leider. Maar dat zou wel de waarheid meer benaderd hebben. ‘He has all the moral force that swell from absolute conviction,’ zegt Gelb. Even later schrijft hij: ‘Critics and even members of his own staff question just how deeply he understands the issues. They worry about his frequent carelessness with the facts.’ Gelb vraagt zich af: ‘How can one understand the mind of Ronald Reagan’. Hij leverde min of meer het bewijs van ‘het warhoofd’ maar zegt het niet. ‘Absolute conviction’ versus ‘carelessness with facts’. Wat moet men nog meer weten?

Hoe verder je Gelb leest, hoe alarmerender de gedachte dat Reagan aan het hoofd staat van een grootmacht. Op deze manier is democratie waanzin. Reagan denkt ‘anecdotally, not analytically’. Reagans brein draait om twee filosofische polen: ‘truth and necessity. To him truths are simple and he knows them. He is a sincere believer and is quite capable of sophisticated maneuvering that includes the usual kinds of political deception. According to legislators and others who see him privately, Reagan generally shows little knowledge about most subjects under discussion. They say that his participation in discussions is often exhausted after he has read aloud the information his staff has written for him on three-by-five index cards.’ Hij was na negen de jaar de eerste gouverneur van Californië die weer doodvonnissen bekrachtigde. ‘Other people would normally ask who wrote the article, what is his reputation, what do others think. Reagan will go with a fact or observa-

tion without going through a rigorous process.’ Zelfs zijn naaste medewerkers noemen Reagan ‘simplistic. That is, he reduces complications to simple symbols and images of good and bad, American and un-American. That allows him to cut through the complexities that bewilder and hold no interest for the general public, putting him squarely on the public's wavelength.’ Moeten we nog meer weten? Afschuwelijk. En die man moet in Genève met Michail Gorbatsjov de wereld redden.191

Ik kocht de biografie van Armand Hammer192 die Frans Lurvink aan Vladimir Lomeiko kan aanbieden.

Lloyd deMause analyseerde Reagan onder meer aan de hand van diens autobiografie uit 1964 onder de titel Where is the rest of me? Reagan vertelde ‘that he had lived most of his life with the feeling that part of him was missing.’ DeMause zette vervolgens uiteen dat Ronald Reagan een geval van ‘castration anxiety’ was als gevolg van ervaringen in zijn jeugd met zijn vader.193 We zijn terug bij het pleidooi dat Arnold Hutschnecker al jaren geleden begon, namelijk dat je politiek leiders aan een psychologisch onderzoek zou moeten onderwerpen, zoals dit bij sollicitaties voor belangrijke posten in het bedrijfsleven gebeurt. President van Amerika is een onbeschermd beroep. Ik belde met Lloyd deMause. Zijn partner, met wie hij het Instituut voor Psychohistorie oprichtte, ligt op sterven aan aids. Zijn nieuwe naaste medewerker is Casper Schmidt. ‘Talk with him,’ zei Lloyd, ‘he is convinced as a psychiatrist that aids is psychogenic.’ Ik denk dat helemaal niet. ‘Meet him,’ aldus Lloyd, ‘you both have high-powered personalities.’

Ik ben Dick de Bie, de Surinaamse voorlichter, gaan vertellen welke onderwerpen Jouke Mulder in gedachten had voor zijn gesprek met Bouterse. Hij schreef alles op. Tegen Henk Venoks, de duizendpoot, heb ik gezegd dat Bouterse bijvoorbeeld met André Spoor samen zou kunnen ontbijten. Daar was niemand nog op gekomen. Ik liet voor Spoor een boodschap achter dat ik aan zijn gesprek met de bevelhebber werkte. Spoor blijft bij hoog en bij laag beweren dat Lurvink ‘a real nice guy’ is. Of Spoor houdt zich doelbewust voor zijn gemoedsrust voor het lapje omdat hij werd betaald door Lurvink, of hij is achterlijk en ziet niet dat Lurvink een onbetrouwbaar sujet is. Lurvink betaalde mij ook, maar ik heb zijn hele zaakje op de

rails gezet, en eigenlijk voor een habbekrats. Maar dat was omdat het doel van Den Alerdinck ver uitsteeg boven het ordinaire karakter van de voormalige Philips-reiziger.

Desi Bouterse praat op dit moment met Zia-ul-Haq van Pakistan. Het is te hopen dat Desi begrijpt dat hij parlevinkt met de moordenaar van Ali Bhutto. Waarschijnlijk niet.

Om 15:50 uur nam ik met Jouke Mulder de lift naar de etage van Bouterse voor het interview. Tot onze verrassing stond er nog een man. Hij had een stapel papieren in zijn hand en liep gewoon met ons mee alsof hij erbij hoorde. Hij stelde zich voor als Bram Bom, een losse medewerker van De Telegraaf. Ik werd woedend, en vroeg de Surinaamse beveiligers hem te verwijderen, wat onmiddellijk gebeurde. ‘Waarom bent u zo onvriendelijk,’ zei de man ook nog. ‘Omdat u hier niet bent uitgenodigd en zich binnendringt,’ zei ik.

Terwijl we op Bouterse wachtten, kwam eerst Ingrid zeer elegant gekleed binnen. Jouke gaf haar een doos met kleurendia's die zijn fotograaf tijdens het eerdere gesprek met haar had gemaakt. Sankatsing was er, evenals Mungra. Ook Venoks hield een en ander in de gaten. Uiteindelijk verscheen Desi samen met Etienne Boerenveen die nogal koel deed. Ook sergeant Doedel voegde zich bij ons. Het interview werd door Bouterse en Boerenveen aan Mulder gegeven. ‘Dag good old Willem,’ zei Bouterse toen hij binnenkwam en mij als eerste een hand gaf. Hij vroeg wat ik dacht van een interview met de The Washington Post. Later bleek dat het The New York Post was die om een interview had gevraagd. Ik zei tegen Doedel: ‘Doe maar, dat geeft hem de ervaring hoe Amerikaanse journalisten te hanteren.’

Na het interview poseerden Desi en Ingrid samen voor Jouke's fotograaf. Mij vroeg hij: ‘Moet ik Spoor nog ontmoeten?’ Hij had kennelijk verwacht dat Mulder en Spoor samen zouden komen, maar zo werkt dit niet. Bovendien is Mulder bijna als redacteur aan hem ondergeschikt, zodra Spoor hoofdredacteur is. ‘Geen interview met Spoor,’ zei Mulder in het bijzijn van Doedel.194 Ik was woedend dat Jouke die opmerking maakte vlak voor Doedel, wat van een wantrouwen jegens Spoor getuigde. En dat terwijl ik bezig was Spoor bij Bouterse binnen te loodsen. Ik veegde zodanig de vloer met hem aan, dat hij er tranen van in zijn ogen kreeg. Daar kan ik weer niet tegen dus we susten de rel.

Ik nam nog een kopje koffie met Bram Bom beneden in het Hyatt. Hij wilde me verzekeren dat het puur toeval was geweest dat we samen in de lift hadden gestaan. Ik zei bereid te zijn hem op zijn woord te geloven. Einde Bom.

25 oktober 1985

De vier Palestijnen die door Reagan met gevechtsvliegtuigen uit de lucht werden geplukt om hun straf voor het kapen van de Achille Lauro en de moord op de heer Klinghoffer niet te ontlopen, worden in Arabische en islamitische landen als absolute helden gezien. Het zijn guerrilla's, zoals wij dat tijdens de Duitse bezetting probeerden te zijn. Ze hadden Klinghoffer niet mogen doodschieten, maar met een vrouw die spuugt, zou het niet ondenkbaar zijn dat deze mijnheer de kapers op een bijzondere manier heeft uitgedaagd, profiterend van zijn invaliditeit in een rolstoel. Bovendien, wanneer Israël Beiroet plat gooit ten koste van 20.000 burgers, inbegrepen mensen in rolstoelen, vrouwen en kinderen, dan laat niemand in Washington de Tomcats opstijgen om de Israëliërs van hun wandaden af te houden. Anti-Israël terrorisme kan maar op een manier worden geëlimineerd: door de Palestijnen hun rechten en hun grond terug te geven, die hen te beginnen met Roosevelt, Stalin en Churchill tijdens de Conferentie van Jalta werden afgenomen. Mijn sympathie ligt bij de guerrilla's, niet bij Klinghoffer.

De omslag van Newsweek deze week is ook weer zo typerend voor de Amerikaanse journalistiek.195 Het komt neer op een vogelvrijverklaring van Abdul Abbas, het meesterbrein achter de kaping die is voortgekomen uit onmacht bij de Palestijnen te strijden tegen Israël en hun militaire bondgenoot in Washington te strijden. Ze zullen in Israël en Washington niet rusten voor Abbas is opgespoord of vermoord.

In het klein wordt bij ons een oorlogje tegen Desi Bouterse gevoerd, voornamelijk door sommige politieke kringen en types als Frans Weisglas of Henk Knol. Verder wordt de boel opgehitst door de met de inlichtingendiensten onder een hoedje opererende De Telegraaf. Ik had De Telegraaf van 23 oktober 1985 gekocht waarin de kop bouterse bereidt opblazen van stuwdam voor, geschreven door de agitator Arnold Burlage en voor de verandering Edo Brandt. In de vs maakte men tenminste bekend dat 400 zogenaamde ‘vrije, onafhankelijke journalisten’ samenwerkten en gebruikt werden door de

geheime diensten. Aan een dergelijke openheid zijn ze in Madurodam nog altijd niet toe. Ik werk liever mèt Bouterse tegen de bende in Nederland, die (à la Reagan) in de verste verte niet weet waar het over gaat.

Volgens De Telegraaf zou het deze keer om de Afobakadam in het Brokopondostuwmeer gaan. ‘De militaire dictator, zou op die manier zijn vlucht willen dekken bij de inval van een Surinaams bevrijdingsleger of bij een op andere wijze gedwongen vertrek.’

Spoor was op tijd, om 11:30 uur. We dronken samen koffie met Danish pastry in afwachting van zijn gesprek met Bouterse. Hij vertelde Lurvink te hebben geadviseerd geen contact met Bouterse te hebben, ‘daarvoor is Den Alerdinck te kwetsbaar.’ Lurvink had toegezegd in New York te zullen zijn voor de ontmoeting met Desi Bouterse. Diens kaartje lag bij de bevelhebber op tafel, die trouwens vroeg waar Lurvink bleef. Dat had Spoor dus op eigen houtje verziekt zonder enige kennis van zaken over Suriname of de hoofdrolspelers aldaar. Ik zei tegen Spoor: ‘Ik raad je aan je zo snel mogelijk van Lurvink en Den Alerdinck los te maken, maar omdat ik zelf drie jaar bij ze blijf, hoop ik voor mij dat jij ook drie jaar aanblijft.’196

André vertelde dat Bouterse hem had gevraagd: ‘Waarom komt u niet naar Suriname? U bent welkom.’ Bouterse had eraan toegevoegd: ‘Dat regelt Willem allemaal. Hij is nu onze speciale ambassadeur voor dit soort zaken.’ Daarmee zinspeelde hij op de overeenkomst die in de maak was om mij public relations voor Suriname te laten doen in de vorm van adviezen en contacten bij de pers.

André bleef een uur en een kwartier bij Bouterse. Hij was me na afloop erg dankbaar dit voor hem mogelijk te hebben gemaakt. We wandelden samen naar zijn volgende afspraak op de 45ste straat. Hij zei wel te begrijpen dat ik Lurvink een crook vond. Hij was het met me eens dat Lurvink niet betrouwbaar was ‘in de conventionele zin des woords’.

De Daily News publiceerde gisteren het sensationele verhaal, dat de Amerikaanse regering ‘risky gay sex’ zou uitbannen, alsof dit mogelijk zou zijn.197

26 oktober 1985

John Sculley, de baas van Apple Computers belde me in het Hyatt. Hij zei de wielen in beweging te hebben gezet om met Michail Gorbatsjov te kunnen praten. ‘Dat is jammer,’ ant-

woordde ik, ‘want het heeft meer kans van slagen om zoiets net iets onder de top aan te zwengelen, bijvoorbeeld via Georgii Arbatov.’ Hij vroeg of ik bereid was een brief van hem voor Arbatov mee naar Moskou te nemen. We spraken af elkaar op 4 november in New York te ontmoeten. Hij had reeds naar Amerbos geschreven.198

Gisteren ontmoette ik Casper Schmidt, een man vooraan in de veertig, Zuid-Afrikaan uit Namibië, nu tweede man op het Instituut voor Psychohistorie van Lloyd deMause. Ik luisterde nauwgezet naar wat hij zei, maar vond hem niet sympathiek, zeker niet na zijn ‘ontboezeming’ dat hij met het State Department en de inlichtingendiensten samenwerkte. Niet alleen met de Amerikanen, maar ook met die van de huidige regering in Pretoria. Hij stelt dat ‘there is no outlet for the normal quotas of sacrificial deaths, after which (if sufficient people are killed) peace can be declared’ omdat de mensheid zich vanwege de atoomdreiging geen oorlog meer kan permitteren. Hij noemt aids een zaak van collectieve hysterie. In dat opzicht lijkt het op soortgelijke epidemieën uit het verleden. aids wordt veroorzaakt door ‘extreme stress that does not find an outlet’. Hij gaf als voorbeeld aan dat Henry Kissinger eens werd gevraagd of hij wist hoeveel Vietnamezen in de oorlog het leven hadden verloren Kissinger antwoordde glashard: ‘This thought never occurred to me.’

Schmidt hield staande dat die mannen die het hiv-virus hadden, maar niet ziek werden, niet ontvankelijk waren voor de hysterie van de groepsfantasie. Hij verzekerde me dat hij een aids-patiënt die grote plekken, die ook bloedden, op zijn lichaam had gekregen, had weten te genezen met psychotherapie. Een vreemd verhaal.

In Moskou is de rede van Ronald Reagan voor de vn bestempeld als een poging tot vergoelijken van ‘international banditry’ aan de wereld. Ook noemde het Kremlin de voorstelling van gebeurtenissen in Afghanistan, Angola, Cambodja, Ethiopië en Nicaragua ‘flagrant misrepresentations’.199

The New York Times bekritiseerde Reagan's toespraak als ‘a combative sermon. He seemed less interested in diplomacy than in scoring debating points of Michail Gorbachev.’ Over de vn, die jarig was, zei hij al helemaal niets en in plaats daarvan hield hij een verkooppraatje om zijn krankzinnige Star Wars-programma aan de man te brengen. De krant wees erop dat Reagan ‘freedom the universal right of all God's children’

had genoemd. ‘Some of God's children live in South Africa,’ aldus dit hoofdartikel, Reagan noemde zelfs apartheid niet. Wat wil je: de man is eigenlijk gestoord.200

Ik bestudeer de verdeeldheid onder de Palestijnen. Op die manier bevrijden ze Palestina nooit.201



illustratie

Ik ben in een stationwagon voor de bagage van de Surinaamse delegatie onderweg naar een hangar van PanAm op vliegveld jfk, waar het toestel van Surinam Airways geparkeerd staat om Desi en Ingrid Bouterse terug naar Paramaribo te vliegen. Ik liet per ongeluk het nieuwe boek van Laing en ander leesmateriaal in de auto liggen. Desi en Ingrid arriveerden als laatsten in een slee en gingen aan boord. Bouterse grapte: ‘Willem, wat doe jij hier,’ en hij gaf me een hand. Borger Breeveld, die voor Jules Wijdenbosch werkt, vertelde dat Bouterse tijdens een moeilijk moment in New York had gezegd: ‘Schakel Willem in, die heeft veel contacten.’

Tijdens de vlucht interviewde journalist Henk Doelwijt mij voor de Surinaamse krant De West. Dat Sovjetambassadeur Igor Bubnov een cardioloog uit Moskou had aangeboden, vond hij nieuws.

Serge Schmemann rapporteerde in de The New York Times202

dat de cpsu in Moskou een officieel document had uitgegeven waarin de huidige leiding zich ten doel stelt de productiecapaciteit tussen 1985 en 2000 te verdubbelen, waarbij de arbeidsproductiviteit zal moeten stijgen met 150 procent. Hiermee verwierp Gorbatsjov het laatste ontwerpprogramma uit 1961 van Nikita Chroetsjov en de zijnen als ‘groundless fantasies’. Chroetsjov voorspelde de op handen zijnde val van het kapitalisme met de waarschuwing dat Sovjet-socialisme het Westen ver achter zich zou laten. Gorbatsjov stelt nog steeds dat ‘capitalism is doomed’ maar zegt daarnaast ‘in a major departure from traditional cpsu goals,’ dat pogingen om het marxisme-leninisme te snel in de praktijk te brengen ‘without due account taken of the level of material and spiritual maturity of society, are, as experience shows, doomed to failure.’

Deze nieuwe benadering, zoals deze door het Centraal Comité werd aanvaard, is nu het hele land rondgestuurd om op alle niveaus door de burgers en partijkaders te worden besproken.

 

Terugkijkend zouden Gorbatsjov en de zijnen met dit document de grondslag leggen voor de ineenstorting van het belangrijkste socialistische experiment in de geschiedenis van de mensheid, dat was begonnen met wat de bolsjewieken in 1903 - nog onder de tsaar - als doelstellingen bekend maakten. Het Chroetsjov-document in 1961 lag nog op die koers en nu 25 jaar later maakte Gorbatsjov een begin met water bij de wijn te doen. Ik las de reportage van Schmemann toen en dacht: dat is misschien inderdaad een realistisch benadering en een vooruitgang in Moskou. Oost en West beginnen meer naar elkaar toe te groeien. Ik zag dit bericht als een positieve bijdrage tot detente in het algemeen en koppelde er op geen enkele manier de aanstaande ineenstorting van het Sovjetimperium aan vast. Gorbatsjov en de zijnen deden dat natuurlijk ook niet. Zij waren opgegroeid met de onaantastbare macht van de dictatuur van het proletariaat. Waar onvoldoende rekening mee werd gehouden door het team van Gorbatsjov, was dat de politieke, economische, culturele en vooral ook psychologische globalisering in volle gang was. Ongemerkt waren in 1985 - denk aan Den Alerdinck in Zwolle - steeds meer Westerse invloeden en ideeën in de hoofden in de ussr binnengeraakt. Ongewild werkten kapitalistische ‘verleidingen’ en ‘welvaart’ meer door in de wensdromen van de Sovjetburger dan het Centraal Comité van de cpsu zich realiseerde. Met de beste bedoelingen van de rechtgeaarde marxist-leninist die Gorbatsjov was, liet hij de teugels van het communisme voldoende vieren om hen die al heel lang niet meer in het verhaal van ‘de nieuwe marxistische mens’ geloof-

den, een kans te bieden om te beginnen de machtsstructuur van het Sovjetsysteem effectief te ondermijnen. Gorbatsjov en de zijnen waren klaar voor versoepeling, maar zij hielden onvoldoende rekening met het feit dat nog geen twintig procent van de bevolking lid was van de Communistische Partij, waarvan de helft uitsluitend voor hun broodwinning met de marxisten meedanste. Ruwweg wachtte negentig procent van de bevolking op verlossing van de communistische dictatuur. De Sovjetsamenleving, net zo min als het Gorbatsjov-team dit deed, kon in 1985 nog in de verste verte niet incalculeren dat het regime ineen zou klappen, laat staan wat er daarna zou gebeuren. Ik denk dat de historie zal vaststellen dat toen ‘Gorby’ in 1985 de kurk van de fles trok, het hek van de dam was en de collectieve psychologische ‘bestorming’ van het Kremlin door de massa feitelijk was begonnen.

27 oktober 1985

Paramaribo

Henk Herrenberg was ter verwelkoming op Zanderij toen het toestel van Bouterse door een enthousiaste menigte werd verwelkomd. Ik voelde me haast verlegen toen ik samen met zijn groep uit het vliegtuig van Surinam Airways kwam, en heel goed begreep dat al dit eerbetoon mij verder niet toekwam. Ik begaf me zo snel mogelijk met een taxi naar Hotel Torarica.

Roel Martens haalde me op. We ontmoetten Raoul, die zei vanwege het aids-gevaar niet naar de vs te zullen gaan om voor tandarts te studeren, maar in Den Haag de hotelschool zou gaan volgen.

In Zuid-Afrika en in Argentinië is de staat van beleg in bepaalde gebieden afgekondigd. President Botha verklaarde Kaapstad - waar Peter straks is - en gebieden aan de West-Kaap tot noodgebied. In die gebieden kwamen de laatste dagen 65 mensen bij onlusten om het leven.203 President Raúl Alfonsín deed hetzelfde in Argentinië. In dat land heerst openlijk rechts terrorisme (net als in Indonesië). Duizenden mensen verdwijnen in Argentinië van de aardbodem (net als in Indonesië). Maar daar hoor je Ronald Reagan nooit over, want het liquideren van links is prima, dat verdient zelfs een pluim met een griffel. Michiko Kakutani beschreef de film over Yukio Mishima, de Japanse schrijver die in 1970 op 45-jarige leeftijd op rituele wijze seppuku pleegde, door met een samurai-dolk zijn buik open te snijden, om zich vervolgens door zijn beste vriend te laten onthoofden. Mishima was de meest prominente schrijver



illustratie

in het naoorlogse Japan. ‘He had chronicled, with protean skill and Nabokovian complexity the social and moral dilemmas of his nation as it was thrust, headlong, into the confusions of the 20th century. His appearances in gangster movies, his obsession with body-building and the martial arts, his forays into politics and his formation of a private army etched him a permanent place on the public consciousness in Japan.’ Paul Schraders film, die ik heb gezien in New York, is geen biografie van de schrijver maar schildert hem als iemand ‘intent on political martyrdom, as the damaged product of an unhealthy childhood, in the grip of a homoerotic obsession with death, while he was aging, a narcissistic artist, unable to cope with the specter of declining powers’.204 Wat mij vooral in de film fascineerde was Mishima's obsessie met het totem, de keizer van Japan. Hij zag die man als ‘a symbol of purity and the opposite of decadence.’ Paul Schrader probeerde dus de verschillende ‘maskers’ van Mishima te decoderen en in een film over hem te portretteren. Wat ik zou willen weten, is hoe deze keizerlijke totemaanbidding in Mishima's hoofd terechtkwam en waarom hij zich er nooit meer van heeft kunnen losmaken. Waarom hij er niet in geslaagd is dit bespottelijke keizerlijke gedoe te decoderen en daarvoor de realiteiten van de twintigste eeuw in de plaats te zetten.

Daniel Goleman schreef onlangs over biochemische factoren die tot zelfmoord zouden leiden. ‘A low level of serotonin seems to be a bio-chemical marker for those depressed people who are most prone to suicide,’ volgens Herman van Praag, psychiater aan het Albert Einstein College of Medicine.

‘Suicide is a complex malaise,’ aldus Edwin Shneidman, pionier in zelfmoordonderzoek en hoogleraar thanatologie aan de universiteit van Californië. ‘Sociologists have shown that suicide rates vary with factors like war and unemployment. Psycho-analysts argue that it is rage toward a loved one that is directed inward. Psychiatrists see it as a bio-chemical imbalance. No one approach holds the answer: it is all that and more, including an existential dilemma.’



illustratie

Ook bij Mishima zal er meer dan een reden zijn geweest voor diens opgevoerde bloedige theater in 1970. Maar hoe kwam zijn ‘masker’ ten aanzien van de keizer tot stand en waarom wilde hij de klok, die nu eenmaal onvermijdelijke verder tikt, terugdraaien? Hoe heeft hij het contact met de realiteit verloren? Wat is er gebeurd? Is het misschien het Dorian Gray syndroom van Oscar Wilde in een Japanse versie geweest?

James Michener, die indertijd een prachtig boek schreef over de moord op Amerikaanse studenten aan de Kent University die tegen de oorlog in Vietnam demonstreerden, zegt in The New York Times dat hij niets betreurt in zijn leven, behalve misschien enkele boeken die hij had moeten schrijven en waar hij niet aan toegekomen is. Terugdenkend aan de zelfmoord van Ernest Hemmingway zegt hij: ‘It raises a fabulous number of questions. It was so contrary to his public image. I didn't know Hemmingway well, but I knew his work and I knew his public figure. It fooled me.’205 Hoeveel mensen in Japan hebben zich bij de neus genomen gevoeld door Mishima's ultieme daad van zelfvernietiging?

28 oktober 1985

07:00 uur

Ik had nachtmerries over mijn ouders en broer Theo. Ik werd

bedreigd met een drugsinjectie en een arrestatie, omdat ik de injectie weigerde. Een detective had de handboeien al binnen bereik.

Henk Herrenberg was vriendelijk, maar toch stond zijn gedrag in schril contrast met mijn vorige vertrek vanwege zijn opmerking: ‘Nu ben je bij ons in dienst.’ Dat was ook wel het andere uiterste. Het enige waar ik me toe verplicht, is een adviserende, consultantachtige functie, voor de Republiek Suriname. En dan niet zoals het afgelopen jaar voor noppes, maar tegen een bescheiden vergoeding, want ik moet ook leven. Ik wilde eigenlijk niet weg zonder de handtekening van Bouterse onder de letter of intent ten aanzien van Theo maar er was nog niets beslist. Theo moest eerst naar Suriname komen, en dan zou er een besluit kunnen worden genomen. Ik overhandigde mijn declaratie voor mijn aanwezigheid in New York en het leggen van contacten met Elseviers en André Spoor van 2.200 dollar. Hij vroeg hoeveel ik in Surinaams geld wilde hebben. Ik aarzelde, dacht na en zei: ‘Duizend gulden.’ Ik weet wel, Hans Teengs Gerritsen zou me voor geschift verklaren, want je wordt alleen serieus genomen als je tonnen declareert. Daar doe ik dus niet aan mee. Hij vroeg ook nog of de 2.200 dollar in Surinaamse guldens konden worden verrekend. Intussen ontving ik tot op dit moment geen cent, dus het komt er op neer dat ik New York en alles wat daar bijkwam aan Suriname heb voorgeschoten. Ik vond het trouwens niet aardig om Herrenberg er opnieuw aan te moeten herinneren dat consultants in de hele wereld minimaal duizend dollar per dag krijgen, plus onkosten. Ik brak nog een lans voor André Haakmat. ‘Je moet aan Haakmat zeggen,’ aldus Herrenberg, ‘dat het proces hier al veel te ver gevorderd is om hem nog te kunnen inpassen.’

Paramaribo - Amsterdam

Omdat de foto van Nancy Reagan met Ingrid Bouterse in de Surinaamse kranten stond, vroegen twee Surinaamse stewardessen aan mij tijdens de vlucht of de opname een slimme montagetruc van het Bouterseregime was.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums