Logo DBNL
Memoires 1985-B (2016)

Memoires 1985-B

(2016)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

26 september 1985

Amerbos

Ik heb voor mezelf in het vliegtuig hetzelfde horloge gekocht als ik Eduard gaf, met twee uurwerken naast elkaar. Ik ben er erg blij mee. Ik had tijd om op Amerbos te douchen en scheren en vertrok weer naar Schiphol.

Amsterdam - Boedapest

Ik ontmoette Frans Lurvink bij de krantenstal. Hij vertelde met Fahrenfort van De Telegraaf te hebben geluncht waar hij een lans voor mij had gebroken als ‘een betrouwbare journalist’. Slager was ongelukkig geweest over zijn gesprek met Henk de Mari in De Telegraaf.

Casper schreef dat het vriendje van zijn broer, Huug van den Wall Bake, aan aids was overleden. Wat vreselijk.

We logeren in het Hyatt in Boedapest.

27 september 1985

Boedapest - Sofia

Ik belde gisteravond met Peter in Londen en met Eduard in Amsterdam. Alles goed.

Op zo'n reis hoor je nog eens wat. Lurvink vertelde dat minstens tien hem bekende personen hem hadden geadviseerd mij aan de kant te zetten. Het ene moment zegt de man: ‘Ik ga een boek over je schrijven,’ en het volgende moment krijg je herrie met hem vanwege onbetaalde tickets. Ik gaf hem een reprimande voor de onbehoorlijke wijze waarop hij dergelijke zaken afhandelt. Er ontstaan steeds problemen omdat hij zijn financiële verplichtingen niet nakomt, zoals zijn advocaat Dé Slager ruimschoots bevestigt. Daarop werd hij stil en staarde uit het vliegtuigraam.

Wim Holten schrijft in Vrij Nederland131 over de knapenpoëzie van Griekse en Romeinse dichters. In het oude Rome schreef Vergilius over de liefde van de herder Corydon voor de mooie Alexis. Dit verhaal behoort tot de homoklassieken. Dan verwijst

Holten naar de knapenliefde van Jacob Israël de Haan, Willem de Mérode, Gerard Reve en Hans Warren. Wanneer houdt een jongmens op knaap te zijn en is hij een jongeman, zoals ik Peter (21) en Eduard (20) leerde kennen? Zij kunnen mijns inziens niet onder het begrip ‘knapenliefde’ worden gerangschikt, al zal dit later waarschijnlijk wel van mij worden gezegd.

Anna Bebrits, de voormalige ambassadeur in Den Haag, kwam gisteravond naar het Hyatt om met Lurvink en mij te dineren. Zij had gehoord dat ik voor mijn adviezen en public relations bij de Conferentie in Wenen in 1982-1983 een ruime vergoeding had gekregen. Ik kon haar gerust stellen. Dit ‘fabelachtige bedrag’ bestond uit 2.500 dollar, oftewel het honorarium voor een artikel in Panorama. ‘I paid so many trips to Moscow and Vienna myself, hoping Philips would reimburse me eventually, and nothing of that kind happened. I have always been screwed and probably will always be screwed, because I am basically interested in carrying out plans and ideas, and the money matters have to come later,’ stelde ik haar gerust. Indertijd had ik Jan Cremer aan haar voorgesteld. Zij vroeg hem te vertellen dat hij naar Boedapest moest komen, waar hij nog 10.000 forints op een rekening had staan voor de boeken, die hij in Nederland uitgegeven had weten te krijgen.

Anna Bebrits vertelde dat de jeugd van Hongarije - ‘even the children of the elite’ - zich tegenwoordig verveelt. Ze hangen rond bij metrostations, beginnen drugs te gebruiken, willen Westerse kleding en jeans hebben. ‘We do give private enterprise now more of a chance, so some people become richer faster, but now we have to find the proper balance.’ Frans Lurvink verzekerde haar erg onder de indruk te zijn van Boedapest.

Varna, Bulgarije

We werden in Sofia prima ontvangen en naar de vip-room gebracht tot ons toestel naar Varna vertrok.

Daniel Golemans hoofdstuk ‘Who controls the past, controls the future’ is boeiend.132 ‘“One's past is a gradually increasing weight”, wrote Bertrand Russell. “It is easy to think to oneself, that one's emotions used to be more vivid than they are and one's mind more keen. If this is true it should be forgotten, and if it is forgotten, it will probably not be true”.’ Goleman wijst op Orwells uitroep: ‘Who, in the realm of mind, does control the past?’ Ik zou hier misschien niet boud ‘ik’ op durven ant-

woorden maar na de jaren 1935-1985, dus na een halve eeuw mijn handel en wandel beschreven te hebben, oefen ik in ieder geval meer controle over het verleden uit dan de gemiddelde medereiziger om me heen.

‘The self is built up slowly, from childhood on,’ aldus Goleman, ‘as perhaps the most basic grouping of schemas the mind holds. Its origins are in the interactions between parent and infant: its development runs along lines carved by the contours of relationships with parents, family, peers [wo: mejuffrouw Buringh Boekhoudt in mijn geval]. The self-system sculpts the way a person filters and interprets experience. In doing so, the self has in its power all the tools - and temptations - of a totalitarian state. The self acts as a censor, selecting and deleting the flow of information.’ Goleman refereert aan een artikel van Anthony Greenberg, een sociaal-psycholoog, die The Totalitarian Ego schreef, waarin hij het ‘zelf’ vergelijkt met een dictator. Dat moet ik te pakken zien te krijgen.

Lurvink en ik staan dus op deze lijst van deelnemers aan het Varna Forum onder de International Organizations. Het valt me op dat mijn vriend Jermen Gvishiani uit Moskou schittert door afwezigheid.



illustratie

De bijeenkomst vindt plaats in de voormalige zomerresidentie van de koning van Bulgarije. Het volk heeft de zaak overgenomen met alle gevolgen van dien. De vertrekken lijken wel toonkamers voor Bruynzeel-meubilair van het betere genre. Er was voor het diner een receptie.



illustratie

Frans Lurvink rent rond tussen de gasten en praat links en rechts met iedereen en deelt Alerdinck-kaartjes uit. Ik ben blij dat niemand weet dat we bij elkaar horen. We zaten later aan een tafel met een bankier van Lloyds en een jonge bankier uit Polen. Frans die smakt als hij eet, voortdurend metselt (dus drinkt met een volle mond), van een broodje plukt en daarbij tegelijkertijd drinkt, en voortdurend in zijn neus pulkt, is eigenlijk geen acceptabel gezelschap. Hij maakte een relletje over de 700 dollar die het bijwonen van deze conferentie kostte. Hij vond het te veel, want hij moest ook voor mij betalen, dus totaal 1.400 dollar. Omdat men er verder geen drama van wilde maken, werd hem voorgesteld dat ik voor de prijs van ‘de echtgenote’ van de deelnemer, 350 dollar, aanwezig kon zijn. Lurvink opgelucht. Hij betaalde 1.050 dollar en had weer eens 350 ‘verdiend’. Dit is dezelfde man die stoeft in een dag door koersdalingen een miljoen dollar verloren te hebben. Ik moet me bij Lurvink met hand en tand vastklampen aan het doel van Den Alerdinck, dus journalisten uit beide machtsblokken kennis met elkaar laten maken en laten discussiëren, want anders zou ik Lurvink nog vandaag de rug toe keren. En voor altijd. Ernst Stock kwam vertellen dat Gorbatsjov mijn vriend Gvishiani nodig had gehad. Hij was om die reden afwezig. Hij was buiten Moskou met een groep bezig nieuwe plannen voor Gosplan uit te werken. Mijn opzet Lurvink hier te brengen was onder meer zodat Gvishiani ons zou kunnen voorstellen aan Donald Kendall van Pepsi Cola, dit met het oog op fondsen-

werving voor Den Alerdinck. We kunnen nu net zo goed weggaan, want een introductie van Stock bij deze heren betekent niets vergeleken bij Gvishiani.

28 september 1985

De president van Bulgarije, Todor Zjivkov, opent het forum Varna ii. Buiten is het prachtig weer. Ik zou willen dat ik nu op het strand kon wandelen. Er volgde een eindeloze reeks toespraken. Wanneer zullen ze dit soort bijeenkomst ooit eens anders organiseren? Dezelfde ramp voltrekt zich ook jaar in jaar uit in de vn. Gedelegeerden komen van alle hoeken der aarde om voor te lezen wat ze hebben te vertellen. Wat er werkelijk zou moeten gebeuren, is dat de teksten een maand van te voren worden ingezonden. Een forum als de Verenigde Naties - of zoals hier in Varna - kan dan uitsluitend gebruikt worden voor discussie en debat. Hoe kun je anders nieuwe, creatieve gedachten over een nieuwe, verbeterde aanpak tot stand brengen, aangepast aan gewijzigde realiteiten?

Lunchte met Arie Dijksman, general manager international division van de Nederlandsche Middenstandsbank, een aardige man met internationale ervaring. Hij zat in 1957 voor de Factorij van de Nederlandse Handel Maatschappij in Djakarta en werd in 1958 naar Makassar overgeplaatst. Hij dacht eender over Het treurspel der gemiste kansen (Jacques de Kadt) in Indonesië als ik. Lurvink kwam aanpappen, evenals drie heren van Philips en de Nederlandse ambassadeur in Bulgarije, J.G. Faber - die met de Philips-mensen had geluncht. Overigens hield L.Th. Heessels van Philips een uitstekend referaat over Business between East and West. Voor Philips geheel nieuwe geluiden.133

Intussen arriveerde een uitnodiging van de president van Bulgarije, Todor Zjivkov, voor een receptie en diner vanavond in het paleis van de voormalige koning. Lurvink merkte op dat zijn voormalige villa in Zuid-Frankrijk groter was geweest dan het zomerpaleis van de Bulgaarse koning en dat hij er nog twee miljoen op had verdiend toen hij die tent verder verkocht. Hij was nu goed voor 250 miljoen. Ik dacht: dan heb je toch maar mazzel gehad dat ik hier als je echtgenote ben voor 350 dollar. Wat hij zich trouwens eveneens liet ontvallen, na een paar glazen wijn, was dat de bvd nu ook anders over mij sprak. Ik ga absoluut nooit in op dergelijke zijdelingse uitschieters, maar ik registreer ze wel.

Intussen heb ik een nieuwe ontdekking over compagnon Lur-

vink gedaan. Hij heeft een stunt rond Donald Kendall van Pepsi geflikt. Eerst vertelde hij het Alerdinck-album met foto's aan de voorzitter van de Raad van Bestuur van Pepsi te willen gaan brengen, samen met een brief en de doelstellingen. Later heeft hij het inderdaad gedaan. Toen ik uitdrukkelijk vroeg hoe hij zichzelf had geïntroduceerd, vertelde hij nota bene de naam van Gvishiani te hebben gebruikt. Hij vond dit acceptabel, want als de Rus hier zou zijn geweest zou hij Lurvink tenslotte aan Kendall hebben voorgesteld. Het is een herhaling van die andere Philips-mijnheer, Gerrit Jeelof, die op mijn introductie in Wenen met Gvishiani ging kennismaken en daarna ‘vergat’ af te rekenen. Maar Jeelof bracht het dan ook tot vicepresident, Lurvink alleen maar tot lampenverkoper. Toch ben ik vooruit gegaan. Deze keer word ik voor het uitvoeren van public relations voor Den Alerdinck tenminste betaald. Ik wil hier zo gauw mogelijk weg, want wat doe ik hier nog? Het doel was immers Lurvink aan topcontacten te helpen. Nou, hij heeft Kendall aan de haak geslagen, wat wil hij nog meer? Ik volg vanmiddag de vergaderingen niet meer. Het boek van Daniel Goleman is duizendmaal belangwekkender.

De avond en het diner speelden zich af in de eigenlijke privé-villa van de voormalige Bulgaarse koning, waar we nu voor het eerst waren. Dit was iets heel anders. Dit huis was formidabel en had allure. Kennelijk hebben ze het enigszins intact gelaten, want hier kon je zien dat er eens mensen met werkelijk goede smaak en stijl hadden gewoond. Zjivkov zat in een aparte salon omringd door jaknikkers. Later maakte hij een ronde onder zijn gasten. De Nederlanders bleven voornamelijk onder elkaar. Frans legde aan de vice-president van Philips Heessels uit waarom hij het elektronicaconcern had verlaten. Heessels zou gezegd hebben het uitstekend te hebben begrepen. Hij had vrijuit met Lurvink gesproken over felle onderlinge strijd tussen de topbestuurders bij Philips. Heessels vertrekt overigens morgen met het vliegtuig van Philips vanuit Varna naar het Verre Oosten.

29 september 1985

Ik gebruikte het ontbijt met Lurvink, want ik vlieg vanmiddag nog naar Sofia en Zürich. Waarom is het altijd een bijzonder prettig gevoel een communistisch land weer uit te reizen? Lurvink was gisteravond in de bar doorgezakt met Oostenrijkers vertelde hij, terwijl hij zijn brood weer weg metselde en in zijn neus peuterde.

Toevallig bevond ik mij samen met John Sculley van Apple



illustratie

Computers in een regeringsauto die ons beide naar het vliegveld zou brengen.

Hij was voor het eerst op een Oost-Europese conferentie geweest en had gehoopt Jermen Gvishiani te ontmoeten. Ik vertelde over Den Alerdinck en gaf hem het materiaal daarover.

Door problemen met vliegtuigen hebben we drie en een half uur in de vip-ruimte van het vliegveld van Varna zitten praten, gedeeltelijk bijgewoond door professor Donato Luigi, directeur van het Instituut voor Klinische Fysiologie in Italië. We hadden een goed gesprek, een ware meeting of minds. Ik kon het uistekend met Sculley vinden. Ik heb tenslotte sinds 1958 in de vs gewoond.

Omdat ik al jaren bewondering koester voor een van de oprichters van Apple, Steven Jobs, vroeg ik hem me uit te leggen waarom ze van vrienden vijanden zijn geworden, met als gevolg het vertrek van Jobs. Hij gaf toe dat het een erg onplezierige affaire was geweest. Jobs is dus opnieuw voor zichzelf begonnen, maar had een aantal Apple-ideeën en een aantal belangrijke

illustratie

medewerkers meegenomen. Nogal wiedes eigenlijk. Sculley is hierover een proces begonnen tegen zijn voormalige vriend en verwacht een regeling buiten de rechter om. Steven Jobs heeft nog altijd een privévermogen van enkele honderden miljoenen dollar, schatte Sculley.

Terwijl we zaten te praten, kreeg ik nieuwe visioenen over mogelijke contacten in Moskou voor Apple, ook omdat Sculley die zelf kennelijk nog niet heeft. Hij wilde bijvoorbeeld ook eens met Georgii Arbatov praten en gaf me een paar extra visitekaartjes onder anderen voor Arbatov, misschien Zagladin en natuurlijk Gvishiani. Hij had vorige week vier uur lang met president François Mitterrand gesproken.

Ik had Sculley tijdens de conferentie een paar maal gezien en had toen tegen mezelf gezegd: ik moet met die man praten. Het kwam er niet van. En zie de stille kracht: samen in een auto naar het vliegveld.

Sculley vertelde dat Apple een omzet heeft van twee miljard dollar, en 44.000 werknemers in dienst heeft. De gemiddelde leeftijd van het personeel is 29 jaar! Hij zette laatst een advertentie in The Wall Street Journal voor 450 nieuwe plaatsen en ontving 14.000 sollicitaties. ‘Some were by crackpots, of course,’ zei hij.

Hij vertelde in Peking een contract te hebben gesloten voor 30.000 Apple computers ‘for educational purposes’. Er wordt gewacht op toestemming van het Amerikaanse ministerie van Handel. Ik opperde meteen: ‘What about the ussr? If you can send them to Peking, why not to Moscow? They badly need them there.’ Tot mijn verbazing ging John Sculley hier serieus op in. ‘You see,’ zei hij, ‘it would indeed make sense for the Sovjets to reason: look, while Ronald Reagan is talking about sdi and Space War, we talk of introducing computers into education. This is the moment.’ Apple produceert momenteel 50.000 computers per dag. Sculley verwachtte dat de omzet tegen 1990 10 miljard zal zijn ‘or we can better close the company.’ We spraken af dat hij de gedachte van leercomputers voor de ussr in zijn bedrijf zou bespreken en gezien mijn contacten in Moskou zou hij overwegen van mijn diensten gebruik te maken. Ik gaf hem mijn kaartje. Hij zou in Amsterdam contact met me opnemen. Dus weer een nieuwe pijl op mijn boog met redelijk goede vooruitzichten.

30 september 1985

Amerbos

Mams jeugdvriend rechter A.D. van Regteren Altena is in Bergen slechts enkele weken na zijn vrouw overleden. Ik ben al jaren van plan geweest eens naar hem toe te gaan. Te laat. Ook Fred Polak, de futuroloog, is overleden.

Hans Teengs Gerritsen schreef dat hij nog steeds niet weet of het de moeite waard is aan een boek over zijn leven te beginnen. Hij weet niet of er belangstelling voor zou zijn, en vind het en veeg teken aan de wand dat Bibeb hem ook nog altijd niet voor een gesprek heeft benaderd.134 De druiloren op haar redactie rijden haar weer in de wielen.

Zes matrozen zijn gearresteerd vanwege het plegen van ontucht met twee matrozen aan boord van het fregat Van Galen. Dat komt er van wanneer je de boys of the band voor langere tijd bij elkaar opsluit. Eigenlijk is het een gezond verschijnsel dat er iets ‘moest’ gebeuren.

Ik meldde aan Henk de Mari van De Telegraaf dat zijn reis naar Desi Bouterse geregeld was. Hij sprong een gat in de lucht.

Er was een brief van Quirine Hattink135, die onze jeugd op De Horst voor een belangrijk deel meemaakte en aanvankelijk met broer Theo was verloofd. Zij reisde om die reden naar Zuid-Afrika, waar zij een half jaar bij mijn ouders woonde, tot bleek dat Theo en zij teveel uit elkaar waren gegroeid. Zij keerde naar Nederland terug. Ook om wat zij over mijn ouders schrijft, neem ik haar brief op.136

Er is weer veel gebeurd. Den Haag heeft besloten 48 kruisraketten te plaatsen. Hans van den Broek heeft dit minister Edoeard Sjevardnadze meegedeeld. Ook in zijn jaarlijkse rede in de vn heeft hij dit wereldkundig gemaakt. Alle moeite van de tegenstanders van dit besluit is voor niets geweest. Het nationale orakel G.B.J. Hiltermann zal blij zijn. Hij keerde zich in De Telegraaf (natuurlijk) fel tegen de voorstanders van Kruisraketten Nee!137

Frederick Starr, voorheen verbonden aan het Kennan Institute for Advanced Russian Studies, nu president van Oberlin College schreef een commentaar in The New York Times: gorbachev's risky domestic reforms: ‘Mr. Gorbachev's policy is risky. If he fails to tap the creative talent of the Soviet people, he will be another Brezhnev, presiding over a listless nation. If he unleashes public energies, and can keep them under control, he will go down in history as another Alexander ii the “Czar liberator”, who in three years abolished serfdom, created a modern court system and local self-government. If, however, Mr. Gorbachev releases pent-up energy but fails to channel it, he will be like Alexander i, who turned from reform to grim reaction. Worse, he could follow Khrushchev who was thrown out. The jury is still out on Mr. Gorbachev's program.’138 Als ik terugdenk aan New Thinking in the Nuclear Age, het boek dat een bom zal leggen onder het fundament van het Kremlin wanneer het zal worden nageleefd - ook al begrijpt niemand dat bij Den Alerdinck in Zwolle waar verder wordt gekletst over raketten, maar wat een geschrift is waar Gorbatsjov wel heilig in gelooft - dan worden in Moskou niet alleen de sluizen opengezet jegens ‘pent-up energies of a frustrated Soviet people’, maar vindt er voor het eerst sinds 1917 een ‘release of hitherto controlled brains’ plaats. Als dat gebeurt, is het hek

van de dam. Dan zal er van ‘controle’ immers geen sprake meer zijn! Wordt Gorbatsjov een herhaling van tsaar Alexander i? Ik houd mijn hart vast.

De idioot Ronald Reagan heeft al bij voorbaat aangekondigd bij een komend topgesprek met Gorbatsjov niet over sdi te willen praten.139 Het Parool moffelt in een hoekje van de krant in een paar regels weg dat Reagan al in de jaren veertig als verklikker voor de fbi scharrelde. Hij was toen voorzitter van het gilde voor filmacteurs in Hollywood. Dat was aan de vooravond van het McCarthyisme, de periode van nationale hysterie jegens communisten. Ook de filmwereld moest van rode invloeden gezuiverd worden.140 Dit type verklikker wordt dan in ‘een vrije democratie’ naar het Witte Huis gezonden, mede omdat de kiezers dergelijke informatie gewoon wordt onthouden.

Nancy Reagan is naar Mexico-Stad gereisd vanwege de aardbevingsramp en had een een miljoen dollar op zak om te helpen in de nood. Lurvink zou het de Reagans niet verbeterd hebben. Hoe heeft die dame durven aankomen met een dergelijke fooi voor een ramp met vele duizenden slachtoffers?

Het Huis van Afgevaardigden heeft zichzelf altijd gepresenteerd als ‘the people's house’. Maar nu schrijft Steven Roberts in The New York Times dat het een ‘rich man's club’ aan het worden is. Nieuw gekozen leden voor het Huis waren in 1984 bijna viermaal zo welgesteld als nieuw gekozen leden in 1978. ‘The lower chamber is going upper class,’ zegt Mark Green, president van het Democracy Project in New York, waar men is nagegaan hoeveel gefortuneerde volksvertegenwoordigers en miljonairs in Washington dienst doen namens ‘het volk van Amerika’. Er klopt natuurlijk geen moer van, maar er kraait in de vs verder geen haan naar. Het is te walgelijk voor woorden.141

Mijn vriendje Erik Eckholm heeft geschreven over proeven aan de universiteit van Harvard waarbij men erin is geslaagd apen een ziekte te geven die vrijwel overeenkomt met het Acquired Immune Deficiency Syndrome (aids). Niet minder dan vijftig chimpansees werden met aids besmet en niet een vertoonde na anderhalf jaar aids-symptomen.142 Ik begrijp dat het niet anders kan, maar de gedachte is afschuwelijk, dat dieren op die manier ‘uitkomst’ moeten gaan bieden voor ons.

Gisteravond belde ik eerst met Peter. Hij zei dat ik de memoires van mevrouw Tolstoj zou moeten lezen. Misschien ga ik dinsdag naar Londen om hem te zien.

Ik belde lang met Volodja Molchanov om samen een datum te prikken voor Den Alerdinck iii in Moskou. Hij was het met me eens dat het na de topconferentie in Genève tussen Gorbatsjov en Reagan zou moeten plaatsvinden. We hebben als data 28 en 29 november uitgekozen. Hij adviseerde dat Carel Enkelaar dit zo snel mogelijk aan Tolkunov zou moeten bevestigen.

Enkelaar onderstreepte tijdens een telefoongesprek even later dat hij als verantwoordelijke persoon voor de komende Alerdinck Tribune, Friso Endt had ingehuurd. Hij en niemand anders was hiervoor verantwoordelijk, en jammer als men er in Moskou niet blij mee was. Ik herhaalde dat niet ik, maar vooral André Spoor de scherpste bezwaren tegen deelname van Endt te berde had gebracht. Spoor als ex-hoofdredacteur van het nrc Handelsblad kent Endt. Ik wees erop dat toen Vladimir Lomeiko hier was, wij uitdrukkelijk hadden afgesproken dat besluiten samen met de Moskouse deelnemers zouden worden genomen. ‘Wat je nu doet, is een krantje maken in een andere sfeer dan we met de sovjets afspraken, maar ik houd me er verder buiten. Je moet ze in Moskou dan maar zelf vertellen dat Endt er toch in zit. Endt is de journalist die de Rus Molchanov opzettelijk verdacht heeft gemaakt in nrc Handelsblad.’ Toch ga ik hierover natuurlijk wel open kaart spelen met Volodja, zoals ik altijd met hem heb gedaan.

1 oktober 1985

Ik ga meteen naar Peter in Londen.

Uitgerekend nu wijdt Newsweek143 een uitvoerige reportage aan de keet bij Apple Computers tussen Steven Jobs en John Sculley, die in 1983 door Jobs bij het bedrijf werd gehaald. Waar twee kijven, hebben twee schuld. Maar als je het zo leest, is het inderdaad een onfrisse affaire. Intussen is het marktaandeel van Apple door al het gedonder teruggelopen van 32% in 1980 naar 24% nu.

Ik nam een kamer in de ymca, en Peter kwam al om 12:30 uur opdagen. We hebben het erg gezellig. Ik had hem heel veel te vertellen, over Suriname, Varna en Apple. Heerlijk, zo'n eendaags bezoekje om even bij hem te zijn. Ergens is hij altijd de enige - op dat niveau - gebleven. We aten in Cranks en zagen

een film. Dagen met hem zijn niet te beschrijven, die vallen buiten mijn dagboek. Al jaren.

2 oktober 1985

YMCA, Londen



illustratie

Klassiek shit, in Hitleriaanse stijl, gesanctioneerd door Ronald Reagan natuurlijk. Israël denkt weer het recht te hebben de dood van drie Israëliërs op Cyprus te mogen wreken met een bombardement op een plo-hoofdkwartier in het ver gelegen Tunis. Zestig personen werden gedood, zestig gewond, waarvan 25 ernstig. Het is een vorm van gekte en rechteloosheid die nog eens tot rampen zal leiden. Stel je voor dat alle landen die zich slachtoffer van terrorisme voelen - en heel wat staten ondervinden terrorisme van Washington - straffeloos strafexpedities zouden gaan organiseren, terwijl ze nog steeds lidstaten van de vn zijn en zogenaamd het Handvest van de Verenigde Naties eerbiedigen?

Peter genoot van de film Falling in Love. Hij had bij sommige scènes tranen in zijn ogen. Ik liet hem niet merken dat ik het zag. Af en toe zat hij op het puntje van zijn stoel. Ik beleef zijn tranen - net als vroeger bij mam - als pijnlijk, en dacht: de ander blijft altijd de ander, want je kan niet voor een ander pijn belijden of tranen vergieten. We hadden een heerlijke, lange dag samen. De gedachte de sprong naar Zuid-Afrika te maken, vervult hem met spanning. Hij moet een gigolo spelen en de repetities beginnen 3 november. Ik neem weer een lading van zijn papieren, foto's en brieven - ook boeken - vast mee terug naar Amerbos, nu de flat in Londen wordt opgedoekt.

Ik ben de memoires van Madame Tolstoj gaan zoeken, maar duizend pagina's is me teveel. Moet je mij horen: als ik zo doorga, kom ik op een dag met tienduizend pagina's op de markt.

‘Ik apprecieer je komst naar Londen zeer,’ zei Peter vanmiddag terwijl we een salade aten bij Cranks. Vreemd. Over twee

uurtjes moeten we weer afscheid nemen. Wie weet voor hoe lang? Het is altijd pijnlijk. Hij is zijn koffer gaan halen met de spullen die naar Amsterdam moeten. Ik voel fysiek het vertrek naderen als een wee gevoel ergens in mijn maagstreek. Hij zei bij de metro: ‘Ik vond het heerlijk dat je er was. Ga, want anders word ik niet goed.’ Ik huil onderweg naar Heathrow. Op een dag zullen we voorgoed afscheid moeten nemen. Wat doen we dan?

Rock Hudson is aan aids overleden.

3 oktober 1985

Amerbos

Ik ben verrast door een brief van R.A. Mörzer Bruyns, de executeur testamentair van mejuffrouw Gertrude Buringh Boekhoudt.144 Ik moet er eigenlijk om lachen, want daar zie je weer dat Aunty (zoals ik haar noemde) voor anderen verborgen hield hoe hecht we waren tot vrijwel haar laatste adem, omdat ik - opzettelijk door de Nederlandse staat aangezwengeld - in brede kring zo'n afschuwelijk slechte naam had. De inlichtingendiensten hebben hiertoe bijgedragen, vooral in De Telegraaf, en zeker gedurende een periode van dertig jaar. Een keer botste ik hier openlijk met haar over, in het geval van het eerste interview met Bibeb in 1973, toen ik haar noemde als een dame die voor mij een grote en diepe betekenis had, mijn leven lang. Dat zij mij dit toen kwalijk nam, heb ik haar nooit meer vergeven omdat ik het belachelijk vond dat zij Beatrix belangrijker vond omdat zij koningin zou worden.

Ik schrijf Mörzer Bruyns dan ook: ‘Tot 1973 en het toenmalige interview met Bibeb heb ik steeds honderd procent rekening gehouden met haar wens discretie te betrachten. Maar het incident tussen ons over mijn vermelding van onze band bij Bibeb, heeft voor mij die situatie permanent gewijzigd. Mejuffrouw Boekhoudt heeft, ook tegenover mij en iedereen een hoge mate van discretie betracht ten aanzien van het koninklijk huis. Maar, zij heeft er met mij wel degelijk dikwijls over gesproken en ook herhaaldelijk over geschreven. U begrijpt dat ik in deel i van mijn Memoires beperkt, maar wel letterlijk, citaten uit haar brieven heb opgenomen. Ik ben strikt eerlijk en strikt op de letter bezig.’

Ik vervolgde verderop: ‘Ik heb dus tot haar dood in 1982 over alles met haar in permanent contact gestaan. Nu schrijf ik mijn dagboeken en heb ik kennis genomen van uw wensen, als die

van haar neven en nichten. Maar ik zal bij het schrijven - mede gezien de intieme rol die zij in mijn leven speelde - die relatie bepaald niet wegmoffelen, of ter wille van wie ook bezijden de waarheid aanpassen, vervalsen of (nota bene) weglaten. Hoe u op de gedachte bent gekomen mij dit te verzoeken, is me niet duidelijk.

Hoe haalt u het in uw hoofd mij te schrijven dat ik haar de zaterdag voor haar dood niet zou hebben bezocht? Niet alleen dat, maar ik heb de directeur van de rvd, Gijs van der Wiel, enkele dagen tevoren verzocht de koningin te berichten dat het slecht met haar ging. Mejuffrouw Boekhoudt heeft me de zondag voor haar overlijden nog met zwakke stem opgebeld om me te zeggen: “Nauwelijks was je weg, of ik ontving een beeldige schaal met bloemen met een allerliefst briefje van Beatrix.” Ik - en niemand anders - heb dit laatste contact tussen haar en de koningin tot stand gebracht, vlak voor haar dood. Waar waren u en de “fameuze neven en nichten” toen?’

Ik las de brief van deze mijnheer gisteravond nog eens over en droomde prompt dat ik tegen Beatrix aanliep en ‘dag majesteit’ zei, waar zij vriendelijk op glimlachte, maar toch niet goed raad mee wist.

Vannacht om 02:00 uur belde Henk Herrenberg. ‘Hier is Paramaribo. De reis naar Argentinië gaat niet door.’ Jammer maar eigenlijk ook een zegen. Nu kan ik toch naar Salzburg en de herdenking voor Aurelio Peccei.

Nellie Hazeu uit Waalre schreef haar commentaar op Memoires 1925-1953. De vijf hoofdpunten waren: ‘1) totale indruk is goed; 2) inhoud niet altijd ter zake doende (programma's van concerten), dus zinnen overbodig; 3) schrijfstijl niet al te best; 4) spelfouten legio; en dan 5): dat je je eigen fysieke ontplooiing, gevoelens en belevenissen beschrijft, is tot daar aan toe, moet je zelf uitmaken. Die van anderen - ik denk maar aan Inez Röell - in extenso met naam en toenaam publiceren, vind ik ongeoorloofd. Zoiets doet - vergeef me het antieke begrip - een gentleman niet, en dat ben jij toch dacht ik wel.’ Ik zal mijn vriendin in Waalre bij gelegenheid uiteenzetten waarom ik in deze ene zaak meer over privéaangelegenheden uit de doeken heb gedaan, dan normaliter het geval zou zijn geweest. De moeder van Inez Röell wilde wraak nemen omdat ik mijn vrienden liet voorgaan op haar dochter. Zij wist dat ik een homoseksuele relatie had gehad met Bertie Hilverdink. Dat wist Inez ook. Zij kenden elkaar. Mevrouw Röell wist ook dat dit niet het geval was met twee andere Indische jongens, Martin Portier en John van Haagen. Toch maakte zij een bondje met

de werkeloze vader van John van Haagen, die een klacht indiende bij de Amsterdamse politie wegens vermeende seks met zijn minderjarige zoon, wat ik op mijn geweten zou hebben. Alle details van die affaire worden in deel ii (1953-1957) van mijn Memoires vermeld. John kwam uit Den Helder, hoorde van deze valse aanklacht, ging samen met mij naar de politie en vertelde dat mevrouw Röell zijn vader had aangeboden het huwelijk van zijn zoon te betalen indien hij een klacht zou indienen. Deze werd niet alleen geseponeerd door gebrek aan bewijs, maar mij werd aangeboden een klacht tegen mevrouw Röell in te dienen vanwege haar leugenachtige chicanes, chantage en omkoperij. Dat heb ik, als gentleman, niet gedaan. Daar heeft echter tegenover gestaan dat ik meer uit de doeken moest doen over de affaire Röell dan me lief zou zijn geweest. Mijn ouders hadden me gewaarschuwd niets met hen te maken te hebben. Ik luisterde niet en kwam er door in de nesten.

Uiteindelijk kwam boontje om zijn loontje. De vader van John van Haagen verkrachtte de twee 14-jarige zusjes van John van Haagen, die daarop een aanklacht tegen hun vader indienden, die prompt een aantal jaren de bak in ging. Door wie werd de heer Van Haagen toen verdedigd? Door de advocaat van mevrouw Röell, mr. E. Heldring.

Michail Gorbatsjov heeft voor het eerst in de geschiedenis van het marxisme-leninisme een spontaan en niet ingestudeerd interview aan de Franse en de Sovjettelevisie gegeven.145 Het is duidelijk dat deze Sovjetleider het anders gaat aanpakken en ‘nieuw denken in het atoomtijdperk’ met voortvarendheid gaat toepassen. Ik deel de mening van professor Starr, dat het een riskante onderneming is.

Ik heb een voortreffelijk artikel van Peter Schumacher over Suharto aan Herrenberg - en dus Bouterse - gezonden. Het is weliswaar gebaseerd op een analyse in Pacific Affairs van William Liddle, maar dat doet er niet toe. De keuterboertjes aan het Binnenhof kunnen er kennis van nemen.146

René Vaarnold arriveerde op Amerbos met zijn assistent Guno. Hij vertelde drie projecten voor Suriname te willen entameren. Een aids-kliniek opzetten en de ziekte met inheemse middelen bestrijden, de goudwinning ter hand nemen en hout voor doodskisten naar Florida uitvoeren. Hij gaf me ook een kopie van zijn levensloop.

Nu pas zie ik dat Luns in Panorama werd gevraagd commentaar te geven op vijf personen, van wie ik er een was.

Mag ik u nog een paar niet onbekende namen voorleggen?
‘Ga gerust uw gang.’
Drees sr., de man die u veelvuldig zou hebben ingepakt.
‘Drees - ik bezoek hem nog weleens - is niet in te pakken. Hij is ongevoelig voor vleierij, wars van elke ijdelheid. Een bijzonder en groot man in de naoorlogse politiek, van een onkreukbaarheid die zelden voorkomt. Drees heeft nooit de erfzonde gekend!’
Reagan.
‘Die heb ik acht tot tien keer ontmoet. Een capabele man met veel charisma die voor zijn leeftijd merkwáárdig jong is. Hij heeft een duidelijke zin voor humor en de zwaarte van het ambt drukt niet op hem. 't Is geen kouwe-oorlogsexponent. In het begin als president wekte hij volstrekt die indruk, maar die periode is al lang voorbij. Ter gelegenheid van mijn afscheid van de navo gaf hij in mei '84 speciaal een diner op het Witte Huis. Met een bijzonder vleiende toespraak toe.’
De journalist Willem Oltmans.
‘Als genoemde heer zich vriendelijk over mij zou uitlaten, zou dat zeer bedenkelijk voor mij worden. In de Nieuw-Guinea-kwestie was hij een wesp die in het wilde weg bleef steken. Hij mijn grootste opponent? Nee, dat zou te veel eer zijn voor zo'n mens.’
Mient-Jan Faber.
‘Die man heb ik tweemaal ontmoet. Ik kan zijn gedachtegang met geen mogelijkheid volgen. Als hij gedaan krijgt wat de vredesbeweging wil, wordt het oorlogsgevaar groter. Dat ziet de man niet.’
Den Uyl.
Vroeger in de kabinetten had ik daar behoorlijke contacten mee, maar ik heb moeten constateren dat hij nogal geradicaliseerd is. Een capabele man in mijn ogen. In beginsel althans.’

Frans van Klaveren, wie anders, heeft in nrc Handelsblad een pagina gewijd aan het overlopen van Henk van Randwijk. De oud-commandant van de Echo-compagnie, gerekend tot het keurcorps van Desi Bouterse is overgelopen naar het Jungle-commando van Ronnie Brunswijk. Je komt er niet achter, maar welke krachten - inbegrepen in Den Haag - steunen deze Brunswijk?147

4 oktober 1985

Ik ontdekte via Volodja Molchanov dat Carel Enkelaar nooit het telegram naar Moskou heeft gestuurd voor de geplande conferentie op 28 en 29 november. Ik belde Enkelaar, die zei dit vergeten te zijn. Hij verontschuldigde zich en ging akkoord dat ik snel namens hem een telegram naar Tolkunov en Siline zou zenden.

Ik meldde aan Volodja, dat Friso Endt nu toch aan de Alerdinck Tribune meewerkt. ‘We hebben een eerlijke zaak,’ antwoordde hij, ‘waarom die zaak met oneerlijke mensen bederven?’ Hij zou de kwestie bij Lomeiko melden en bleef zich tegen Endt verzetten. Ik dacht wel: Volodja, Den Alerdinck loopt over van de draaiborden en oneerlijke mensen, daar kan Friso Endt nog wel bij. Ik waarschuwde Carel. Hij zei: ‘Frans heeft

het er doorgedrukt. Ik heb nog geen enkele toezegging gedaan. Tenslotte ga ik wat dat betreft geheel op jouw kompas af.’ Was het maar waar. ‘Had je dat maar eens eerder gedaan,’ antwoordde ik. ‘Hoe vaak heb ik je niet gewaarschuwd, dat je niet met Hilversumse trucjes moet aankomen als je in Moskou wil slagen?’

Ik stuurde dus het volgende telegram:



illustratie

Een prettige ontmoeting met Wim Hazeu in Baarn. Een uitsmijter gegeten naast het station. Er behoeft weinig aan deel ii van de Memoires gewijzigd te worden. Een paar van zijn suggesties waren oké. Ik zei, tot zijn genoegen dat ik met 2.500 gulden honorarium voor deel ii akkoord kon gaan.

5 oktober 1985

Het is mooi herfstweer.

Oud-ambassadeur Sukrisno van Indonesië kwam lunchen in Amerbos. Hij is in ons land op een b-status en vraagt zich af of hij een beroep op de Raad van State moet doen voor een a-status.148 Hij denkt dat generaal Hartono op bevel van Suharto is vermoord. Generaal Suhario, mijn vriend uit Moskou, schijnt vier jaar te hebben vastgezeten na terugkeer in Djakarta, maar is nu vrij. Oud-ambassadeur Hanafi heeft nog steeds een restaurant in Parijs. Pak Sukrisno vertelde hoe Suharto zijn rivalen en tegenstanders een voor een op uiterst slimme wijze heeft uitgeschakeld. Alleen de Siliwangidivisie zou hij niet echt onder controle hebben. Sommige generaals liet hij delen in de gigantische

corruptie, maar er zouden jonge officieren zijn die er geen deel van uitmaken en onrustig worden. Sukrisno gaat niet terug omdat hij geen zin heeft eerst vier jaar te worden opgesloten.

Michail Gorbatsjov bezocht François Mitterrand in Parijs en scoorde door te verklaren dat het aantal ss-20 raketten was teruggebracht tot het peil van 1984, dus 378. Volgens premier Lubbers is dit een teleurstellende mededeling omdat Gorbatsjov alleen over het Europese deel van de Sovjet Unie heeft gesproken, dus het totaal aantal ligt er alsnog boven. Hij weigerde ook op een persconferentie het totaal aantal te noemen.

Zoals te verwachten was, heeft de Veiligheidsraad van de vn de Israëlische luchtaanval op een kantorencomplex van de plo in Tunis veroordeeld als ‘een daad van gewapende agressie’. Veertien leden van de Veiligheidsraad stemden voor, de vs onthielden zich van stemming. Iedere keer weer is Washington ten opzichte van de wereld geïsoleerd, maar het zal ze een worst zijn. Ze blijven Israëlische wandaden gedogen, want die macht heeft de Israëlische lobby nu eenmaal in de vs.

Directeur Ton Post van de Stadsschouwburg in Groningen moet weg na de gigantische flop van de rockopera Ik, Jan Cremer. Wat een geluk bij een ongeluk dat Peter er geen rol in heeft gekregen. Jan zelf zei al: ‘Als de opera flopt, flopt Jan Cremer ook.’ Het is dus zover.

Jane Brody meldde in The New York Times dat er 15.000 soorten spinnen zijn.149 Ik denk dan altijd: waarom geen 15.200?150 Peter Witt van de universiteit van Tübingen heeft er 37 jaar op gestudeerd. Spinnen fabriceren meestal hun web tegen vijf uur in de ochtend, wat een slecht moment is om er filmopnamen van te maken. Door de diertjes ‘drugs with a mind altering potential’ toe te dienen, heeft men geprobeerd ze tot andere gewoonten te brengen. ‘Each drug seemed to produce characteristic aberrations in the spider's webs, changes far more reliable than the behavioral effects of drugs observed in laboratory rats or human subjects.’ Arme spinnen.

6 oktober 1985

Piet Schaepman belde dat hij overspannen was. Hij procedeert al tien jaar tegen de Staat wegens de onbehoorlijke behandeling van het ministerie ten tijde van het bewind van Max van der Stoel. Ik zou hem willen helpen, maar hij wil het alleen doen. Ik stelde voor hem bij Dé Slager te introduceren van Dutilh, Van der Hoeven en Slager.

Ik belde Peter. Hij zei dat hij bezig was een salade te maken vanavond en zich toen had gerealiseerd dat ik zijn trouwste vriend was, en hoeveel hij van me hield. Ik antwoordde: ‘Dat gevoel is volkomen wederkerig en zelfs de lieve non kan het niet evenaren.’ Daarmee doelde ik op Eduard. Zulke woorden worden zelden tussen Peter en mij uitgesproken, maar ik had exact hetzelfde gevoel toen ik gisteravond in een dagboek uit 1968 bladerde.

Ik vertelde hem dat de Bhagwan had afgekondigd dat alle homoseksuelen de commune in Oregon onmiddellijk moesten verlaten nadat twee gevallen van aids waren geconstateerd, waarvan inmiddels een jongen was overleden. Homoseksuelen mochten alleen blijven indien zij zich onderwierpen aan therapie om hetero te worden. Homoseksualiteit was degeneratie. Peter was verontwaardigd. De grote meester is dus in ieder geval op dit punt een Lilliputter.

7 oktober 1985

Ik luister naar Liszt.

Het aanbod van de ussr om haar offensieve nucleaire arsenaal met de helft te verminderen in ruil voor het schrappen van het Amerikaanse sdi-programma, zou volgens Robert McFarlane, de veiligheidsadviseur van Ronald Reagan, betekenen dat de vs niet meer in staat zouden zijn Europa te verdedigen bij een nucleaire aanval. McFarlane liegt, daar kan je donder op zeggen. Ze willen alleen maar nee zeggen op alles wat uit het Kremlin komt.151

De PvdA-fractie in het parlement vraagt Lubbers om de briefwisseling met Gorbatsjov te publiceren. De premier heeft gezegd dat dit soort contacten vertrouwelijk is. Onzin. Dat het parlement er nog om moet vragen, bewijst hoe het spel in elkaar zit.

Peter vertrekt 17 oktober naar Johannesburg.

8 oktober 1985

Er zullen toch negentig staatshoofden en regeringsleiders naar New York reizen om de 40ste verjaardag van de vn te vieren, precies zoals ik verwachtte. In Moskou is niet begrepen wat het had kunnen betekenen als Gorbatsjov daar ook bij was geweest. Ze geven een top met Reagan elders voorrang op een ontmoeting in New York op Reagans ‘eigen terrein’.152

In Florida werden sinds 1979 dertien mannen geëxecuteerd.

Nog honderd wachten op hun executie. De neurobiologe Christina Leonard had de patholoog-anatoom van Florida om hun hersens gevraagd. Die werden inderdaad gegeven. Hier is nu een rel over ontstaan. Het is ook onvoorstelbaar dat zoiets gewoon gebeurt.153

Intussen blijkt weer eens hoe een grootmacht zich onder leiding van de Reagan-kliek kan gedragen als een tiener. nrc Handelsblad schreef over de mededeling uit Washington dat de vs de jurisdictie van het Internationale Hof van Justitie in Den Haag niet langer erkennen, waarmee Amerika schade berokkent aan de internationale rechtsorde met dit infantiele gedrag.154 ‘De Amerikaanse regering,’ aldus de krant, ‘voelt zich kennelijk zo vernederd dat zij zich voor dit internationale forum moet verantwoorden, dat gisteren besloten werd de jurisdictie van het Hof niet langer automatisch te aanvaarden.’155 Het is duidelijk dat het Hof, inbegrepen vier Westerse rechters en een Amerikaanse pleiter, unaniem van oordeel is dat de regering Reagan internationale wetten heeft geschonden bij haar diverse optredens tegen Nicaragua. Wat een blamage.

Ernst van der Beugel zal de Atlantic Award voor 1985 ontvangen (met een geldbedrag van vijfduizend dollar) voor het helpen bevorderen van de doelstellingen van artikel ii van het navo-verdrag. De duvel schijt altijd op de grootste hoop.

Er is een kaping aan de gang op de voormalige Willem Ruys, waarop ik in 1956 van Rotterdam om de Kaap naar Tandjong Priok ben gevaren.

Koningin Beatrix is op staatsbezoek in Madrid gearriveerd. Net als Wilhelmina, met een truttige hoed op, terwijl koningin Sophie haar verwelkomde met wapperende haren. Wanneer zal ze het nu eens leren.

9 oktober 1985



illustratie

Palestijnse kapers hebben het Italiaanse cruiseschip Achille Lau-

ro, de voormalige Willem Ruys, gekaapt, met meer dan 400 passagiers aan boord. De internationale gemeenschap staat hierover op zijn kop.



illustratie

Ik heb een uur met Piet Schaepman getelefoneerd. Zijn nervositeit wordt mede veroorzaakt door het feit dat zijn twee voormalige echtgenoten zijn bankrekeningen hebben laten blokkeren, wat hem terugbracht tot een inkomen van 2.200 gulden per maand. Misschien zou Frans Lurvink hem uit de penarie kunnen helpen.

Ik kocht Geschreven vriendschap van Rimbaud en Verlaine en stuurde het per luchtpost naar Peter in Londen. Voorin schreef ik: ‘Voor onderweg naar Edwin in Zuid-Afrika.’

Er kwam opnieuw een afwijzende brief van Rutgers van Phi-

lips. Ik geef het nog niet op. Ik heb om te beginnen geantwoord dat ik me thans geheel vrij voel, als gevolg van hun onbehoorlijke gedrag, in de publiciteit te brengen wat me is overkomen bij Philips.156

10 oktober 1985

Amsterdam - Frankfurt

Gisteren kwam Eduard naar Amerbos. We hebben zes uur zitten praten. We haalden een visje en aten thuis. Hij had bewust gekozen om de relatie met zijn vriendje in New York niet door te zetten. Hij had inmiddels een vaste aanstelling bij Transavia te pakken. Het was dus geen doen om onder die omstandigheden een geliefde in Amerika te hebben, die je maar eens in de twee maanden kon ontmoeten. Hij wil nu naar Amsterdam verhuizen en zoekt een flatje.

Salzburg, Hotel Österreichischer Hof

In Frankfurt ontmoette ik bij toeval Alexander King, die uit Osaka, Japan kwam en Gunter Pauli, die uit Peking arriveerde. Zij waren net als ik op weg naar de herdenkingsbijeenkomst voor Aurelio Peccei in Salzburg.

Alexander King vertelde dat koning Juan Carlos van Spanje zich bij de Club van Rome had aangesloten. Hij hoopte dat prins Claus hetzelfde zou doen. Men bleek 200.000 dollar nodig te hebben om de Club te kunnen continueren. ‘I type all my own letters,’ zei professor King. Hij is er niet jonger op geworden.

Mitterrand was op televisie met Gorbatsjov. Wat vind ik deze Fransman toch een kloot. Ik geloof geen woord van die man. Gorbatsjov straalt beginnersgeluk uit. Hij heeft voor het eerst het diplomatieke wereldtoneel betreden, vol moed en hoop, en hij lijkt nog niet helemaal te beseffen wat een afschuwelijke politieke leeuwenkooi het eigenlijk is.

De Tijd publiceerde een omslagverhaal met Jan Foudraine, alias Swami Deva Amrito, een sannyasin van Bhagwan Shree Rajneesh. Het was onvermijdelijk dat de Bhagwans hysterische reacties op homo's aan de orde zouden komen. Wat Foudraine als psychiater daarover te berde brengt, is verlegen makend.157



illustratie

Mevrouw Peccei maakte een matte indruk. Zij was altijd vol levenslust en Schwung. Ik voel me eigenlijk zonder mijn vriend Aurelio hier niet meer thuis. Aart van der Want is ook gekomen, als de man die het Forum Humanum Nederland leidt. We dineerden samen en filosofeerden hoe het nu verder moest met de Nederlandse activiteiten van de Club van Rome. Moeten we proberen Erik Jurgens erbij te betrekken?

In de Salzburger Nachrichten staat een bericht dat de macht van Fidel Castro op zijn einde zou lopen. ‘Sein Nachfolger soll der Moskau getreue Carlos Rafael Rodriguez sein, der Vizepräsident des Staatsrates.’ Ze kennen deze kletspraatjes in Havana ook. Misschien wilde Rodriguez om deze reden met ons boek wachten. God zal het weten, anders vadertje Lenin wel.

Frans Lurvink heeft het gepresteerd om zijn vriendin Natascha, onuitgenodigd naar deze herdenkingsbijeenkomst mee te nemen. Voor het eerst verkeert hij in dit prominente gezelschap, en hij begrijpt niet dat je je dan niet een dergelijke handelswijze tegenover je gastheren kunt permitteren. Hij vertelde in Varna met Donald Kendall van Pepsi Cola en diens vrouw in

de bus naar het vliegveld te hebben gezeten, zoals ik met John Sculley van Apple in een regeringsauto. Hij had de banden aangehaald en Kendall had al gezegd: ‘Lurvink, I will help you.’ In New York had hij met André Spoor, Stephen Cohen en de president van nbc Lawrence Grossman geluncht. Later met Spoor en ambassadeur Van den Heuvel. Ook senator Charles Mathias zouden ze in hun zak hebben. Er komt een Alerdinck iv op de New York University. Op introductie van Kendall wil hij naar Freddie Heineken. Frans had André Spoor formeel de leiding van de komende Alerdinck Tribune gegeven, terwijl intussen Enkelaar denkt de leiding te hebben. Hij heeft een lijst opgesteld met mensen die Den Alerdinck zouden steunen waarvan je haren te berge rijzen. Hoe hij het durft namen te plaatsen van vooraanstaande mensen, ook uit de Sovjet Unie, die vrienden van mij zijn en die hij nog nooit heeft ontmoet, maar van wie hij alleen via mij heeft gehoord, is me een raadsel.

11 oktober 1985

Tijdens de lunch zat mevrouw Peccei tussen de president van Oostenrijk, Kirchschläger, en Kurt Waldheim, de voormalige secretaris-generaal van de vn. Waldheim merkte vanmorgen in een rede op dat er meer Oost-West-initiatieven nodig waren, waarop Lurvink op hem afstapte en hem het materiaal van Den Alerdinck in de hand stopte. Ik had hem geadviseerd de ontmoeting door Ernst Stock te laten regelen, die Waldheim immers uitstekend kent, en dus ook door Waldheim op een bepaald niveau aldus wordt herkend. Maar nee, de voormalige lampenverkoper van Philips volgde zijn eigen vertrouwde methoden, maar ik geneerde me voor zijn gedrag.

Middernacht, Salzburg Hauptbahnhof

Ik neem de nachttrein naar Zürich. Professor Adam Schaff beklaagde zich er over, niet te hebben begrepen dat Gunter Pauli ‘this young man, pulls this thing off.’ Gunter sprak namelijk het eerst, en heel lang, vijftig minuten. ‘None of us knew about it in the Board of the Club of Rome,’ aldus Schaff. Het is mij al lang duidelijk dat de Club niet meer het gezelschap is wat het onder Aurelio's leiding was.

Slaaptrein

Sterrenlucht.

Nadat ik had gezegd nog altijd op mijn geld te wachten, zei Lurvink: ‘Nu word ik toch echt boos. Ik heb Carel 135.000 gulden overgemaakt op een rekening in Leiden. Daar moet jij

uit worden betaald. Carel speelt ons tegen elkaar uit. Dat maakt me toch echt kwaad. Ik zal hem morgenochtend bellen.’

Ik dacht: mijnheertje, je liegt. Jij liever dan ik.

13 oktober 1985

Amerbos

Ik heb een plezierige ontmoeting in Neuheim gehad met Theo en Nellie. Op zijn nieuwe computer heeft hij de intentieverklaring voor Desi Bouterse en Erik Tjon Kie Sim nauwkeurig opgesteld.158 We hebben alle mogelijke zaken met Suriname besproken. Hij vond 50.000 gulden per jaar als adviseur van Suriname te weinig en adviseerde een half miljoen te vragen. Dat klinkt als Hans Teengs Gerritsen, die zei dat juist omdat ik Orlandini ‘maar’ honderdduizend gulden had gevraagd in plaats van een miljoen, mijn honorarium door de klm nooit serieus was genomen. Toch houd ik voet bij stuk. Ik vind 50.000 gulden genoeg, zelfs in aanmerking genomen dat ik al twee jaar met allerlei zaken ‘van het huis’ voor Suriname ben bezig geweest. Ook als ik met Apple iets zou gaan doen, adviseerde Theo dringend niet onder een half miljoen te gaan als bezoldiging.

Lurvink had Stephen Cohen 10.000 dollar betaald voor zijn deelname aan Den Alerdinck, dus dat ik de enige betaalde kracht was, blijft onzin. André Spoor heeft ook het nodige opgestreken maar dat mag niet bekend worden vanwege zijn goede naam. Rare mannetjes allemaal.

Henk de Mari bevestigde dat de hoofdredactie erg terughoudend was ten aanzien van mij, dus hij kon me nooit toezeggen (of een handtekening geven) dat als ik hem bij Bouterse binnen zou brengen, hij eens voor De Telegraaf een interview met mij zou maken. Dan maar niet. Ze zijn daar blijkbaar van plan zich voor altijd belachelijk te maken. Het gelazer is begonnen in 1957. De Mari vond mijn Memoires aardig ‘maar meer het gebabbel van een rijkeluiszoontje uit een milieu dat voor mij onbekend is, maar ik mijn lezers niet kan aanraden.’

Vanmorgen arriveerde René Vaarnold met Guno. Ik wekte Peter, die hier is. Het gesprek, waar Peter dus bij was, heb ik in zijn geheel op de band vast gelegd. Het amc en het coc reageerden lullig op zijn beweringen dat hij aids met Surinaamse kruiden en geneesmiddelen uit het oerwoud wilde gaan bestrijden. We werden het eens dat televisie uitkomst moest brengen. Ik telefoneerde Adriaan van Dis thuis. Hij had bezoekers

dus ik legde kort uit wat Vaarnold wilde. Adriaan was bereid met hem te spreken.

Peter geniet van nog een paar dagen Amsterdam.



illustratie

Het kan helemaal niet, maar het is toch gebeurd. Nadat de Palestijnen het Italiaanse cruiseschip 51 uur hadden bezet, stopte men in Port Said. Een Amerikaanse passagier in een rolstoel, Leon Klinghoffer, bleek te zijn doodgeschoten. De vier Palestijnse kapers van de Achille Lauro zouden met een Boeing 737 van Egypt Air naar Tunis worden gevlogen. Het toestel werd door Amerikaanse gevechtstoestellen boven de Middellandse Zee opgewacht en gedwongen op een navo-luchtmachtbasis op Sicilië te landen. De vier Palestijnen zijn dus in Amerikaanse handen gevallen. De vraag is of piraterij moet worden beantwoord met piraterij door een grootmacht als de vs. Maar Reagan kan doen wat hij wil. Er is niemand in de wereld die er verder iets tegen doet of zou kunnen doen.

Mevrouw Klinghoffer werd gevraagd de moordenaars van haar invalide man te identificeren. In een telefoongesprek met Ronald Reagan bevestigde zij dat dit de juiste mannen waren en dat zij in hun gezichten had gespuugd. ‘You did,’ antwoordde Reagan. ‘God bless you.’

Advocaat Dommering van het kantoor Buruma & Maris in Den Haag dringt opnieuw aan op betaling van 2.930 gulden aan proceskosten voor het kort geding tegen nrc Handelsblad vanwege het geschrijf van Sytze van der Zee, die een gesprek onder vier ogen aan een zwembad als een interview aan de man bracht. Dit is een variant op de houding van de Staat, die van mij verlangt te betalen voor de rechtsstappen die ik tegen Buitenlandse Zaken ondernam in verband met de overheidssabotage van mijn werk in New Delhi. De Staat en nrc Handels-

blad vertrouwen erop dat rechters geen recht spreken en profiteren van het overwicht van ‘de macht’ tegen een gedupeerde burger. Dan proberen ze je na afloop van voor hen gunstige uitspraken nog verder te duperen en financieel uit te kleden. Onder Spoor, die het optreden van Sytze van der Zee onder vier ogen veroordeelde, zou de nrc dit waarschijnlijk niet gedaan hebben. Maar Wout Woltz wil dus dat ik betaal.

Ik heb nrc Handelsblad voorgesteld dat André Spoor in New York een exclusief interview met Desi Bouterse voor de krant zal maken en dat de krant mij hiervoor zal betalen. Woltz had André in New York gebeld. Ja, hij wilde het gesprek graag schrijven. Daarop vroeg Woltz of ik het contact met Bouterse voor hen wilde leggen ‘als vriendendienst’.

‘Zeker,’ antwoordde ik, ‘na al het nodeloze gelazer over Sytze van der Zee wil ik weer naar civiele betrekkingen met jullie toe.’ Tegelijkertijd verwees ik naar de openstaande rekening van advocaat Dommering en deed de suggestie dat ze wellicht dat bedrag dan als ‘tegen-vriendendienst’ zouden kunnen afschrijven. Daar kon geen sprake van zijn. ‘Laten we het zuiver houden,’ aldus Woltz. Ik dacht: Fuck you, Spoor krijgt geen introductie van mij bij Bouterse.

14 oktober 1985

The New York Times wijst erop dat van de 159 landen die zijn aangesloten bij de vn, er 44 de jurisdictie van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag erkennen, waaronder de vs. Maar de krant bekritiseert het besluit van de regering Reagan, nu Nicaragua gelijk heeft gekregen, veel vijven en zessen te hebben. Washington ‘turns frustration into a principle: it will not accept the Court's compulsory jurisdiction in “political” cases, apparently meaning those involving national security. It will trust the 15 judge tribunal only in disputes involving commercial, legal or border problems.’ Dan voegt de krant toe: ‘To play the game the way the Soviet Union does can only encourage those who oppose any international order and seek to equate the superpowers as equally unrestrained in projecting their sovereignty.’159

Rajiv Gandhi gaf een interview aan Newsweek.160 De tekst doet me denken aan Bung Karno. Gandhi brengt vergelijkbare gevoelens tot uitdrukking. moscow won't let us down is de kop van het gesprek. De Amerikanen zijn altijd weer onberekenbaar. ‘We have had bad experiences with weapons

from the United States. We have had stoppage of supplies and spare parts, and the United States have used military aid as a political tool. On occasion the us has kept us talking for two years - may be more - and then imposed conditions unacceptable to us.’

Peter schrijft naar zijn moeder. Hij heeft mij gezegd dat ‘unless he hits the jackpot in South Africa,’ wat zijn acteurschap betreft, hij terugkomt naar Amsterdam om een cursus van drie jaar te volgen in hypnosetherapie. Ik zei dat ik hem hierin honderd procent zou steunen, waarop hij tranen in zijn ogen kreeg. Hij keek uit mijn werkkamer naar buiten en zei: ‘Heerlijk al dat groen.’ Bij ons zoveelste afscheid zei hij: ‘Je bent heel erg lief geweest.’

15 oktober 1985

Joop den Uyl heeft namens de PvdA-fractie de regering gevraagd het besluit over de kruisraketten uit te stellen.

Het Amerikaanse Congres heeft ‘in het geheim’161 300 miljoen dollar gevoteerd voor militaire assistentie aan de antisovjet-strijdkrachten in Afghanistan. De Amerikanen doen in Afghanistan wat de sovjets in Vietnam deden, allemaal een pot nat. De een knokt voor ‘vrije democratie’ wat in Azië nergens op slaat, en de ander voor een vorm van socialistische samenleving in Azië, dat evenmin aanslaat bij wat ze daar sinds mensenheugenis betrachten: musyawarah, overleg plegen tot je mufakat, overeenstemming, hebt bereikt. En vooral niet het Westerse zwart-witdenken van 51 hebben gelijk en 49 ongelijk accepteren. In Azië en Afrika heeft iedereen gelijk en gaat het er om een compromis te bereiken aanvaardbaar voor allen. Ik las een afschuwelijke reportage over aids.162 Ik stuur het artikel als de bliksem naar Peter. In 1981 werd aids nog gezien als een specifiek Amerikaans epidemie. Nog altijd wordt 90 procent van aids-gevallen uit de vs gemeld, maar er zijn nu ook 15.000 aids-patiënten buiten Amerika gemeld. Brazilië heeft 415 aids-patiënten, Frankrijk 1.284 waarvan er 420 zijn overleden. In Engeland zijn er 225 aids-patiënten. Het wordt een wereldprobleem. Uiterste voorzichtigheid is geboden.

16 oktober 1985

Schiphol

Het prestige van Ronald Reagan is tot ongekende hoogten gestegen, omdat hij Tomcat gevechtsvliegtuigen liet opstijgen om

het Egyptische toestel met daarin de kapers te dwingen op Sicilië te landen. De Britse boulevardpers gaf hier onmiskenbaar uiting aan. The Sun had een vette kop: rambo reagan. Voor Daily Mail was het tough guy reagan en Daily Express had in grote letters go get 'em!. President Hosni Mubarak van Egypte heeft gemompeld dat Reagan luchtpiraterij bedreef: ‘unheard of under any international law or code.’ Dat is waar, maar een cruiseschip kapen staat ook nergens als ‘algemeen geaccepteerd gedrag’ te boek. Het wordt griezelige als een grootmacht steeds meer het gevoel krijgt dat die kan doen en laten wat hem goeddunkt, omdat de rest van de wereld, inbegrepen de andere grootmacht, toch niets terug zal doen. De Italiaanse regering van premier Bettino Craxi staat op vallen, omdat hem wordt verweten de Amerikaanse piraterij op Italiaans grondgebied te hebben toegestaan. Mubarak decoreerde de Egyptische piloten voor heldenmoed.

Het is schokkend dat The Washington Post schreef: ‘Ronald Reagan did something splendid in intercepting the plane with the four Palestinian terrorists.’163

Ook The New York Times kwam met een merkwaardige tekst: ‘For once, American might was adroitly deployed in an effective police action. Score one for our side, for tourist safety, for international order.’164 Als het waar is dat de vijf miljard bewoners van deze planeet het erover eens zijn dat er maar één politiebureau voor de wereld is, namelijk dat in Washington met Ronald Reagan als hoofdcommissaris die de rol speelt de universele gerechtigheid te dienen, ja dan zou wat er gebeurd is in orde zijn. Maar zo zit de werkelijkheid in 1985 allerminst in elkaar. Dit ingrijpen van de vs blijft griezelig. Juist nu het algemeen blijkbaar ‘in orde’ wordt bevonden.

Heb een ontwerp geschreven voor mijn komende public relations activiteiten voor Suriname en wat ik daarvoor zou willen hebben. Ik volg het advies van Theo niet, want het moet helpen en dus ‘een uitje’ blijven.165

OMNI interviewde Seymour Papert, een van oorsprong Zuid-Afrikaanse wetenschapper, die filosofie studeerde maar in wiskunde en kunstmatige intelligentie terechtkwam aan onder meer Harvard.166 In 1958 ontmoette Papert de kinderpsycholoog Jean Piaget. Die ontmoeting veranderde zijn koers diepgaand. Hij realiseerde zich dat Piaget eigenlijk hetzelfde na-

streefde als de wetenschappers die zich met kunstmatige intelligentie bezighouden, namelijk ‘to formalize modes of thinking other than the hierarchial “correct thinking”, of the logicians’. Waar resultaten via computers aan Piaget voorbij gingen, begreep Papert dat de computer een perfect model vormde voor zijn ‘unfolding universe of microworlds’.

Papert formuleert ‘leren’ als ‘concerning yourself with little pieces of reality, and by looking at these little pieces you can understand the complexities of a bigger world.’ Papert zou het liefste voor ieder kind een computer beschikbaar zien, zoals ieder kind ook een potlood heeft. Hij vervolgt: ‘I have had very moving experiences with children and computers. These occur when the child makes self-discoveries.’ Het doet me denken aan mijn gesprekken met Delgado in Madrid. Die zei dat de denkwereld van kinderen wereldwijd via computers begeleid zou moeten worden naar een totaal ander en nieuw denken over de wereld en alle mensen die op deze aarde leven. Pas wanneer nieuwe generaties ook in hun denken uitgaan van nieuwe realiteiten, zal de toekomst van spaceship earth verzekerd zijn.

David Rubin schrijft over ‘autobiographical memory’.167 ‘It is the source of our sense of self, the feeling that over time we are the same person, with the same abilities, values and personality.’ In de vs is hier uitgebreid onderzoek naar gedaan. Er is komen vast te staan dat ‘autobiographical memories for events at one time can be changed by the perception and memory of later events.’ Daarnaast is duidelijk dat ‘with time, details are lost, distinct events fuse and new categories evolve.’ Rubin beweert: ‘When we recall events from our lives, we behave more like authors writing autobiographies than like video-cassette recorders. We convey in precise and honest terms a plausible and consistent record of our own intentions and actions, but this record need not be, and in fact cannot be, complete and accurate. Our autobiographical memories reflect not only our past but also our personalities and beliefs about ourselves. This is one reason our memories provide a useful basis for many psychotherapies.’

Juist vanwege de onbetrouwbaarheid van het functioneren van het geheugen - ik ben altijd in het bijzonder beducht op mensen als Henk Hofland, die bij hoog en bij laag beweren ‘een ijzeren geheugen’ te hebben - zijn er zogenaamde ‘retrieval strategies’ ontworpen. Methoden om in de diepte te graven en

betrouwbare informatie boven te krijgen. De psychologen Brian Reiser van Carnegie Mellon University en Peter Kalamarides en John Black van Yale University passen hierbij systemen toe afkomstig van onderzoek naar kunstmatige intelligentie. Wat ze verder ook mogen ondernemen, of nog zullen ontdekken om herinneringen naar waarheid en feiten te reconstrueren door gebruik te maken van de grijze massa in onze hoofden, niets kan vergelijkbaar zijn met een op datum en tijd bijgehouden dagboek over een periode van een halve eeuw, zoals ik dit nu heb gedaan. Dat, en dat alleen is de werkelijke waarde van mijn notities. Daar moet de waarachtige groei van een persoonlijkheid ooit vrij nauwkeurig uit te reconstrueren zijn.

De sovjets hebben keurig de door Volodja Molchanov en mij geprikte data van 28 en 29 november voor Den Alerdinck iii in Moskou overgenomen. Dat blijkt uit een telex van Siline aan Enkelaar.



illustratie

U.S. News & World Report bericht hoe de sovjets Amerikaanse technologie zouden stelen en hoe de Amerikanen terugknokken.168 Het is natuurlijk precies andersom. De Amerikanen onthouden de sovjets met man en macht hun technologie. De sovjets zouden er gewoon voor willen betalen en er hun voordeel mee doen. Maar dat is wat Washington tegen iedere prijs wil voorkomen. Want stel je voor dat het marxisme-leninisme zou slagen doordat bijvoorbeeld de olie- en gasvoorraden hierdoor tot snelle en volle exploitatie kunnen worden gebracht, wat in Moskou miljarden dollars in het laatje zou brengen? Daarom paste Max van der Stoel in 1974 zo mooi in het Amerikaanse wensplaatje door zijn gesprekken met premier Kosygin niet bekend te maken. Ook hield hij zijn mond over het aanbod van de ussr om in een joint venture met Shell die voorraden snel te exploiteren, ten gunste van de Sovjet Unie.

Robert Dudney meldde in genoemd weekblad dat het Kremlin - en de kgb - ‘blackmail, bribery and deception’ gebruiken ‘to plunder us technology. The Soviet State Committee for Science and Technology each year updates a coordinated acquisition plan as thick as a telephone book and assigns responsibility for obtaining each item to the kgb or Warsaw Pact intelligence service.’ Aurelio Peccei introduceerde me in 1971 bij de vicevoorzitter van het hiervoor genoemde comité: Jermen Gvishiani. Nooit is er in de afgelopen veertien jaren door Gvishiani of zijn medewerkers gezinspeeld bij mij op het bewandelen van andere wegen dan de officiële en toelaatbare. Een keer werd in mijn bijzijn op het scherp van de snede geopereerd, toen de vriend van Dewi Sukarno, de Spaanse bankier Francesco Paesa, uit eigen beweging de sovjets voorstelde een oven die gebruikt zou worden bij het vervaardigen van elektrische horloges, met een omweg via Brazilië naar Moskou te verzenden. Hoe dit verder in zijn werk is gegaan, daar heb ik me verre van gehouden. Paesa kwam een aantal jaren later in de gevangenis terecht.

Frans Kellendonk publiceerde een lang verhaal over Ezra Pound. Ik kom eigenlijk nooit echt in contact met wat hij schrijft.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums