Memoires 1985-A

[p. 182]

Paramaribo

21 april 1985

Hotel Torarica

Vandaag twintig jaar geleden - het is eigenlijk onvoorstelbaar dat dit al zo lang geleden is - is mijn vader overleden.²⁴³ Ik kan het nauwelijks geloven. Wat zou hij vinden van alles waar ik nu mee bezig ben?

Wim Neus, de zakenpartner van Motke Chanoeka, haalde me gisteravond in een oude rammelkast van het vliegveld af. Hij vond de situatie gespannen. Arbeiders van Suralco willen inleveren maar dan moeten de militairen terugtreden. Daar zit de slimme vos Fred Derby achter, denk ik. Er staat een toestel uit Libië op Zanderij, waar niemand iets van begrijpt. Overigens had Ulrich Bab gezegd dat men in Paramaribo huiverig staat tegenover Neus. Ik heb geen zin in zeven sloten tegelijk te lopen. Karen Horney (1885-1952) een psychoanalitica, hield in haar pubertijd een dagboek bij dat is gepubliceerd.²⁴⁴ Ik heb er niets mee.

Er kwamen twee heren bij me op het terras zitten, Henk Samson van de Interland Export Company en Jul M. Dubois, van een plaatselijke uitgeverij. Dubois begon een tirade tegen mij over mijn Panorama dossier. Er klopte helemaal niets van wat ik had geschreven over wat er met Roy Horb, Chin A Sen en anderen in de vs was gebeurd. En omdat hij indianenbloed had, koesterde hij al lange tijd de wens me dit in mijn gezicht te kunnen meedelen. Zelf stond hij aan de zijde van Bouterse. Hij zei zelf nooit in Washington dc te zijn geweest. Ik geloofde geen woord van hem en gaf als reactie: ‘Als niet Bouterse, maar Horb had gewonnen, zouden alle zogenaamde vrienden van Bouterse nu maatjes met Horb en de Amerikanen zijn.’ Dubois zei overigens wel dat toen Roy Horb terugkwam uit de vs, hij 180 graden was gedraaid en compleet veranderd.

‘Hij was volkomen gehersenspoeld,’ aldus Dubois. Dat weet ik. En daarom was de strekking van mijn dossier midden in de roos. Het Amerikaanse scenario is altijd weer een wig drijven tussen de militairen in een land waar ze een omwenteling na-

243 Eigenlijk was het negentien jaar geleden, mijn vader overleed op 21 april 1966.

244 The Adolescent Diaries of Karen Horney, Basic Books, New York, 1980.

[p. 183]

streven. Wie waren met Horb mee naar Amerika: Flavery, Seedorf en Dubois.

Ik stak van wal over de militaire coup in 1965 in Indonesië, waar de derde hond met het been weg liep: Suharto namens de cia. ‘Als je zogenaamde revolutionairen maar genoeg betaalt of belooft, verraden ze elkaar allemaal.’ Volgens Samson en Dubois waren Surinamers anders. ‘Judas, heren,’ benadrukte ik, ‘is een universeel verschijnsel.’

22 april 1985

Wim Neus vond het opmerkelijk dat Dubois mij juist nu had benaderd. Hij adviseerde Henk Herrenberg in te lichten en wellicht zou ik bewaking moeten krijgen. Hij nam het gesprek met beide heren op als een waarschuwing.

Henk Herrenberg wandelde Torarica binnen en we omhelsden elkaar. Ik gaf hem mijn boekje Prins Claus (1965-1985) en legde hem een idee voor dat ik onderweg had gekregen om professor Wil Albeda naar Suriname uit te nodigen en hem advies aan de Surinaamse regering te laten uitbrengen, vooral ten aanzien van de sociaal-economische problemen.

Ik ben verhuisd naar de voormalige vos officiersmess, wat minder duur is dan Torarica.

Ik lees Brain and Psyche van Winson in een ruk uit.

23 april 1985

Ik liep in de stad vanmorgen en realiseerde me opnieuw hoe dit land een samenraapsel van nakomelingen van slaven en gastarbeiders is, met de nazaten van plukjes achtergebleven kolonialen er lukraak doorheen gepoot. En nu Lotje leert lopen in de lange lindelaan en in de stroom der wereldvolkeren als onafhankelijk is teruggeworpen - dus gedwongen is op eigen benen te staan - geeft Den Haag niet thuis. Want de overzeese kinderen zijn stout, willen niet luisteren en hebben om die reden straf van het voormalige moederland. Wat een armzalig gedrag stelt Nederland hier tentoon! Exact als in Indonesië, nadat Sukarno en Hatta - in overeenstemming met de gewijzigde verhoudingen in de wereld - de vrijheid hadden afgekondigd. Nederland zou zich hier nu juist moeten uitsloven om de helpende hand te bieden, om hen een eigen weg te wijzen. Daarom moet nu eerst Albeda komen.

Ben aan The Rage Within: Anger in Modern Life van psychiater en psychoanalyticus Willard Gaylin begonnen.²⁴⁵ ‘Millions of

245 Willard Gaylin, The Rage Within: Anger in Modern Life, Simon & Schuster, New York, 1984.

[p. 184]

years of evolution may have been made obsolete by a mere ten thousand years of civilization. There is a serious reason to view anger now as an anachronism - a vestigial, biological remnant which, like the appendix, once may have served an adaptive purpose but now is only a potential source of trouble.’

Gaylin stelt dat de mens even ver van de aap staat, als de aap van de amoebe. ‘The human animal is the least biologically “fixed”, or determined, of all species. The “wisdom” of some lower forms, on closer examination, proves to be the antithesis of intelligence. The “cleverness” of the insect is exposed as stupidity when, like a computer, it collapses in the face of even small aberrations or deviations from its coding by pathetically repeating its fixed messages and providing answers to questions that are no longer being asked. Human intelligence is in many ways an alternative to fixed instincts. Intelligence is both the instrument of and the essential for serving human autonomy.’

24 april 1985

Er komt een klm-steward de coffeeshop van Torarica binnen, een absolute beauty.

Sytze van der Zee van nrc Handelsblad logeert hier en hengelt naar de mogelijkheid dat ik hem bij Henk Herrenberg kan introduceren. We zullen zien.

Ik ontmoette Herrenberg om 10:15 uur in Fort Zeelandia. Hij is behangen met meer zwaar goud dan ooit en draagt nu ook een peperduur horloge. Ik behandelde mijn lijstje: ten eerste de lening van 300 miljoen via Motke Chanoeka uit Arabische landen. Vervolgens de mogelijkheid Transavia-vliegtuigen te charteren voor vluchten op Suriname. Ten derde het voorstel om Albeda naar Paramaribo te brengen om de regering te adviseren hoe een aantal knelpunten op te lossen, misschien later gevolgd door de Wim Duisenberg van de Nederlandsche Bank.

Ik zei het vervelend te vinden dat Ulrich Bab had gezegd dat ik zonder hem nergens zou kunnen binnenkomen in Paramaribo, en dat ik best wilde helpen met internationale contracten maar niet op die manier. Op dat moment gaf Herrenberg mij een hand en zei: ‘Jij bent tenminste eerlijk.’ Ook vroeg ik hoe de ontmoeting tussen Bouterse en Van den Broek in Brazilië was verlopen. Daar wilde hij weinig over loslaten, behalve dan: ‘Jouw minister heeft Bouta voortdurend vuurtjes zitten geven.’

Heb een paar uurtjes met Sytze van der Zee aan het zwembad zitten praten. Hij staat extreem negatief tegenover Bouterse en

[p. 185]

het huidige regime en wordt door niemand ontvangen, wat hem ook nog schijnt te verwonderen. Types als Van der Zee strijken hier met opgeblazen Hollandse kak een paar dagen neer en gaan er dan vanuit dat heel hooggeplaatst Suriname naar hun pijpen danst. Dan vertrekken ze om overzee smerige stukken te schrijven. Van der Zee vind ik uitgesproken onsympathiek. Hoe handhaaft zo'n figuur zich al die jaren bij nrc Handelsblad of als correspondent in Washington?

Omdat de man die op de foto's stond die ik kreeg voor het Suriname Dossier nu in Hotel Torarica aanwezig was, heb ik uitgezocht of hij de cia-man was die Herrenberg me bij het overhandigen van die foto's aanwees. Hij blijkt Daan Hillen te heten, woonde veertien jaar in Suriname en is nu perschef van Suralco. Wat overigens geen cia-bindingen uitsluit.

25 april 1985

Ik bracht een kort bezoek aan minister Tjon Kie Sim. Ik overhandigde hem een brief van ‘zakenpartner’ André Schneider.²⁴⁶ Hij toonde me een zojuist door Suriname met Taiwan gesloten contract voor 40 miljoen dollar, in een donkergroene omslag opgeborgen. Ze zitten niet stil.

Vervolgens wandelde ik bij de Nederlandse ambassadeur Dirk Jan van Houten binnen, die ik onmiddellijk herkende uit de tijd dat hij aan de ambassade in Moskou was verbonden. Hij vertelde in New York goud te hebben gekocht toen de prijs laag was en er in Holland een huis aan over te hebben gehouden. Hij verwachtte dat de Nederlandse Lloyd best twee schepen aan Suriname zou willen leveren. Hij vond Desi Bouterse zelf ‘zeer correct’, maar hij had teveel incompetente mensen rond zich. Iets wat ik al heel lang weet, en wat door het vertrek van Harvey Naarendorp alleen maar erger is geworden. Hij vertelde dat Herrenberg morgen al naar Nederland zal vertrekken.

Bij het Centrum voor Industrie Ontwikkeling en Exportbevordering (Index) werd ik deze keer niet door Rob Leter maar door W.E. Henar ontvangen. Ik vroeg me eigenlijk af of ik hem wel voldoende kon vertrouwen om vrijuit alles met hem te bespreken. Ik waagde het er op. Er kwam interessante informatie te voorschijn: er zouden bijzonder goede zaken zijn te ontwikkelen met Florida om hout te leveren uit Suriname voor het vervaardigen van doodskisten. Wim Neus zei later er vrijwel zeker van te zijn dat Henar een microfoon had aan-

246 Zie bijlage 53.

[p. 186]

staan, waardoor Rob Leter in een ander vertrek kon meeluisteren.

Desi Bouterse ontving me samen met Henk Herrenberg in het presidentieel paleis. Henk gedraagt zich onderdaniger naar hem dan Harvey Naarendorp voorheen. Harvey en Desi spraken meer op voet van gelijkheid. Naarendorp belde trouwens op vanuit Mexico, toen ik er was. Desi aarzelde of hij het gesprek zou aannemen, maar deed dit dus toch. Henk vroeg mij niet tegen hem te spreken, want hij wilde meeluisteren. Ik overhandigde het artikel uit de Haagse Post, suriname: de wankele economie van Bas Linders en Marein van Schaaijk,²⁴⁷ mijn boekje Prins Claus (1965-1985) en mijn artikel schoo uit Suriname Voorwaarts.²⁴⁸ Zij kenden het al. Het eerste wat Bouterse zei, was dat hij vond dat ik dik was geworden. Desi en Henk dronken beiden Pink Champagne.

Bouterse zei de voorstellen van Motke Chanoeka als een serieuze zaak te beschouwen. ‘Je heb trouwens steeds serieuze voorstellen gedaan,’ zei hij. ‘Maar dit neem ik zelf in handen. Ik wil niet dat er met tussenpersonen wordt gewerkt, of met finders fees en zoveel promille hier en zoveel promille daar. Ik maak deze zaak zelf rond en ga dan naar de minister van Financiën.’ Ik benadrukte dat Chanoeka sprak over ‘een projectgebonden lening, deviezen genererend, niet in de consumptieve sfeer.’ Ik vertelde dat minister Tjon Kie Sim had gezegd dat een dergelijke lening zaken permanent in de rails zou kunnen zetten. Op dat moment belde Naarendorp dus.

Ik vroeg assistentie voor mijn vliegticket van Paramaribo via Londen (om bij Peter te stoppen) naar Amsterdam, wat meteen (Business Class) werd geregeld. Voor wat hoort wat, want mijn voorstel om Albeda als adviseur naar Paramaribo te halen, werd verwelkomd.²⁴⁹ Henk Herrenberg had dit kennelijk reeds besproken. Ik zegde toe de komende dagen in Nederland contact tot stand te brengen. Ik vroeg of ze wel eens over de bouw van een freeport in Suriname hadden gedacht. Bouterse zei dat dit eerder aan de orde was geweest. Henar had me gezegd dat Suriname niet had onderzocht wat de mogelijkheden hiervoor waren dus stelde ik aan de bevelhebber voor hier onderzoek naar te laten doen. Ook dat was akkoord. Wanneer een lening via Chanoeka kon worden gerealiseerd bij de Arabische landen ‘dan kunnen we die vijftig miljoen dollar van Libië even laten

247 Haagse Post, 20 april 1985.

248 Zie bijlage 54.

249 Ik had aangeboden voor de zaak Albeda een extra reis terug naar Amsterdam te maken, wat de reden was dat ik een ticket vanuit Suriname kreeg.

[p. 187]

rusten,’ merkte hij tegen Herrenberg op. Ik zei het voor mogelijk te houden dat Saoedi-Arabië over de brug kwam juist om een eventuele lening vanuit Libië te voorkomen.

‘Als ik zo lees wat zich hier in Suriname allemaal afspeelt,’ zei ik tegen Bouterse, ‘dan denk ik wel eens: wat een lol, hoe houdt hij het uit.’

‘We hebben vandaag de ministersposten rond gekregen,’ antwoordde hij.

Toen ik uit het paleis kwam stond de bmw van Sovjetambassadeur Igor Bubnov op me te wachten.

We dineerden op het terras van de Sovjetresidentie aan de Surinamerivier. ‘Willem, call me Igor,’ zei hij opnieuw. Maar dat doe ik dus niet. Dat heb ik zelfs nooit met ambassadeur Romanov gedaan, die ik duizendmaal beter en langer kende. Passende afstand is beter.

De Sovjetambassadeur zei over zijn Nederlands collega: ‘Van Houten behaves badly. No comparison with ambassador Hoekman. He is totally passive in his post here.’ Verder de gebruikelijke anekdoten uit zij diplomatieke carrière.

26 april 1985

Paramaribo - Miami

Op het vliegveld was Herrenberg aanwezig om zijn vrouw Carmen en premier Wim Udenhout af te halen, die uit Brazilië terugkeerden. Ik kreeg een stoel naast mevrouw Graanoogst, de secretaresse van Desi Bouterse, die naar Mexico reist om de staf van Naarendorp aldaar te versterken. Zij nam een brief van mij voor Harvey mee.

Ook Sytze van der Zee zit in het toestel, maar die man negeer ik.

27 april 1985

Miami, Florida

In Bandung is herdacht dat dertig jaar geleden Bung Karno leiders van 29 Afro-Aziatische landen naar Indonesië haalde om de Beweging van Niet-Gebonden Landen te stichten. Nu kwamen vertegenwoordigers van meer dan 80 niet-gebonden landen naar Java. Suharto zal wel hebben gedaan of hij het allemaal heeft bedacht.

Ik bracht de nacht door in Club Bath in Coral Gables, wat zeer plezant was bij een wassende maan en veel activiteiten. Een jongen, blond met een baardje, kwam drie keer terug naar mijn cabine voor meer. Ik wandelde om 06:00 uur naar mijn coffeeshop een mijl verderop en bestelde scrambled eggs.

[p. 188]

Nicaragua heeft Washington weer een vredesaanbod gedaan, alsof ze niet willen begrijpen dat Reagan onmiddellijk een smoes laat bedenken om er niet op in te hoeven gaan.²⁵⁰ Hetzelfde gebeurt al 25 jaar met Cuba. President Daniel Ortega stuurt nu ook 100 Cubanen terug naar Havana, in een verzoenend gebaar jegens de vs.²⁵¹ Zoiets helpt bij de hengsten in Washington geen moer. Minister George Shultz kletste dat wat de vs in Nicaragua doen, eigenlijk hetzelfde is als wat de Amerikanen in Vietnam deden, namelijk de rebellen helpen om te voorkomen dat Nicaragua het lot van Cuba zou treffen.²⁵² En president Ronald Reagan heeft Shultz en zijn adviseur voor nationale veiligheid Robert McFarlane opdracht gegeven na te gaan welke stappen de vs verder tegen Nicaragua zouden kunnen nemen.²⁵³ Wat wil Ortega toch met zijn verzoenende gebaren?

Ik luister naar Fountains of Rome van Respighi.

250 The New York Times, 21 april 1985, Bernard Weinraub.

251 The New York Times, 25 april 1985, Stephen Kinzer.

252 The New York Times, 25 april 1985, Bernard Gwertzman.

253 The New York Times, 26 april 1985, Gerald Boyd.

Miami - Londen

Willard Gaylin spreekt over de biologie van kwaadheid. ‘Where are we in understanding the central (brain) mechanisms and the automatic responses (constricted pupils, tensed muscles and the like) of anger?’ Gaylin meent dat we nog onvoldoende van de hersenen in kaart hebben gebracht om afdoende antwoorden te kunnen geven, ook al zijn de afgelopen 25 jaar enorme vorderingen gemaakt bij het begrijpen van ‘the chemistry of the endocrine, musculoskeletal and other systems of the human body. But nothing - let me repeat nothing - can be definitely said at this point about the chemistry of emotion, despite all the claims and counterclaims.’

Freud schreef al dat we niet in de werkelijke wereld leven, maar in een collage van ‘bits and pieces’ van die wereld van eigen fabricaat. Gaylin zegt het aldus: ‘Our brain has developed a capacity to create for us a world of our own making and imagination. Very few of us live in the real world. We live in the world of our perceptions, and those perceptions differ dramatically according to our personal experiences. We may perceive danger where there is none.²⁵⁴ If the distortion is severe enough we may think we are living among enemies even while surrounded by friends. We are often tragic figures like Don

254 Zoals aangaande de Sovjet Unie.

[p. 189]

Quixote, who fight battles that exist only in our own minds, converting neutral phenomena into dangers to survival. This is because we experience an existential Angst so profound we dare not face it.’

28 april 1985

Londen

Ik belde Peter, maar hij is twaalf uur lang bezig met filmopnamen, dus ik reis door naar Amsterdam.