Memoires 1985-A

[p. 11]

Amsterdam

1 januari 1985

Amerbos

Rust en stilte. Ik luister naar de Vespers van Rachmaninov. Heilzaam alleen zijn en schrijven.

Frans Lurvink, voorzitter van Den Alerdinck Foundation, telefoneerde uit St. Moritz. Het was een aardig gesprek.

Eduard kwam naar Amerbos. We gingen eten in het Sonesta Hotel. Zijn goede voornemen voor dit jaar: niet meer zo veel te schransen.

2 januari 1985

In India zijn 220 miljoen mensen naar het stemhokje gegaan om Rajiv Gandhi de grootste verkiezingszege te bezorgen in de historie van zijn land. Noch zijn grootvader Jawaharlal Nehru, noch zijn moeder Indira, kreeg ooit 401 van de 508 zetels in het parlement. Het geeft andermaal de waanzin aan van de democratie. In een emotionele reactie op de moord op zijn moeder, sloot de natie eensgezind de gelederen achter de Gandhi-dynastie, op grond van de argumentatie: weten wat je hebt en niet weten wat je kunt krijgen. Een stem uitbrengen uit angst voor de toekomst. Even idioot eigenlijk als de wijze waarop Ronald Reagan voor een tweede keer is verkozen.

Motke Chanoeka wil nu van André Schneider, mijn zakenpartner in Genève, weten of hij kans ziet motoren voor tanks te vervangen à raison van 175.000 dollar.

Er blijven nieuwjaarskaarten binnenstromen. Opmerkelijk was de boodschap die oud-minister van Buitenlandse Zaken, Ruslan Abdulgani, zond.¹ Ook Carlos Rafael Rodriguez stuurde een nieuwjaarswens. Betekent dit nu dat het boek met Rodriguez misschien toch doorgaat en het schrijven in 1985 wordt hervat? Desi Bouterse zond zijn wensen per aangetekende brief. Er is een nieuw kabinet aangetreden in Suriname, opnieuw met Wim Udenhout als premier.

Ik heb in Utrecht een bezoek gebracht aan Anneke Verrips² en

1 Zie bijlage 1.

2 De weduwe van voormalig CIA-agent Werner Verrips die in 1964 bij een mysterieus auto-ongeluk om het leven kwam. Zie ook Memoires 1961-1968.

[p. 12]

haar twee jongens, Rob en Paul.³ Het was eigenlijk een emotionele gebeurtenis, waar ik niets van liet merken. Ik dacht aan hun vader die bij een auto-ongeluk nabij Sassenheim was omgekomen. Ik had hem toegewenst dat hij zijn zonen zelf had kunnen zien.

Mijn vriendin Nellie Hazeu uit Waalre, reageerde op mijn boekje over Claus. Zij had kritiek op de tweede helft, waarin ik schrijf over de tegenwerking en leugens van Buitenlandse Zaken, De Telegraaf en andere persorganen: ‘(...) waarin je zelfs losbarst over Luns! Wat heeft die met Claus te maken?’ Het beroerde was echter dat de ‘souffleurs’ van bijvoorbeeld De Telegraaf en Time mij juist betrokken bij het koningshuis. Want wanneer ze schrijven dat ik samen met de kgb Juliana van de troon wil wippen, ben ik gedwongen me hiertegen te verzetten. Ook vond zij het signaleren van ‘geloof in God en Oranje’ als een psychopathologische afwijking onnodig kwetsend voor mensen ‘die in God en Oranje juist stellig geloven’. Daar heeft zij gelijk in. Maar ik weet ook niet hoe je anders aan de horden gelovigen hun afwijking duidelijk zou kunnen maken. Marx, Nietzsche en Freud is het in ieder geval ook niet gelukt. Alfred Vierling las op mijn aandringen Das Drama des begabten Kindes van Alice Miller.⁴ Hij was zo geschokt dat hij zijn ouders een etentje aanbood. Hierbij werd zijn jeugd binnenstebuiten gekeerd. Hij voelde zich na afloop opgelucht.

Vierling had een contactpersoon gesproken die vroeger verbonden was aan het hof. Die had hem verteld ‘dat iedereen aan het hof het erg had gewaardeerd, dat ik ter verdediging van Claus had gesproken.’

3 Hij werd naar Paul Rijkens vernoemd.

4 Alice Miller, Das Drama des begabten Kindes und die Suche nach dem Wahren Selbst: Eine Um- Und Fortschreibung. Suhrkamp, Berlin, 1979.

3 januari 1985

Motke Chanoeka belde weer vanmorgen over motoren voor wat m47 en m48 tanks blijken te zijn. De voertuigen stonden in Israël, en waren bestemd voor Marokko. Ik informeerde André Schneider in Genève.

Cecile van Lennep belde. Zij wilde geen commentaar op Sonja geven. ‘Ik ben neutraal. Ik was blij dat je een kostuum droeg.’ Zij hoopte dat ik karig zou blijven met informatie die Buringh Boekhoudt me had toevertrouwd.

Eduard belde gisteravond op, en kondigde aan over vijf jaar aan een huwelijk te willen beginnen, en drie kinderen te willen hebben. Ik was enigszins verbaasd.

[p. 13]

Ik belde Gerd Ruge en lichtte hem in over de ontwikkelingen rondom het Alerdinck-inititatief. Ik probeerde ook Vladimir Dunajev in Moskou telefonisch op de hoogte te stellen, maar kon hem niet aan de lijn krijgen. Tot tweemaal toe schakelde ik Gabisjew in om te helpen de verbinding tot stand te brengen. ‘Hij wacht op zijn toestel,’ riep hij. Maar er werd niet opgenomen.

Ik sta versteld van een nieuwjaarswens van Wibo van de Linde. Hij had me blijkbaar bij Sonja gezien. Hij volhardt in zijn leugens ten behoeve van Time en zijn correspondentschap voor dat blad, en zegt dat ik ‘een foutje’ had gemaakt door dit bij Sonja te onderstrepen. Niks foutje. Hij denkt dat als hij zijn leugens om den brode maar dikwijls genoeg herhaalt, ze als waarheid de geschiedenis in zullen gaan.

Je moet toch over een uitzonderlijke olifantshuid beschikken om met een dergelijk briefje op de proppen te komen bij iemand, die je bijna tien jaar geleden in de kou liet staan. Ik heb hem onomwonden geantwoord en Kees Buurman (avro) een kopie gezonden. Kees weet hoe de vork in de steel zit met Wibo.⁵

Ik fietste nog laat in de polders. Heerlijk. Er was in geen velden of wegen iemand te bekennen.

Vanavond belde ik met Alice Miller in Zwitserland. ‘Ik ben om te beginnen geen professor,’ zei ze wat kribbig. ‘Professoren begrijpen trouwens mijn boeken niet.’ Ik vroeg of ze naar een bijeenkomst van het Forum Humanum wilde komen om dan tevens haar boeken te kunnen aanprijzen. Ze vond dat niet nodig. Zij ging daarvoor alleen naar landen waar haar boeken minder goed liepen. Haar katterigheid verwonderde me, en ik begon er spijt van te krijgen haar te hebben gebeld. Van Jerome Bruner had zij zelfs nog nooit gehoord. Ik praatte als Brugman en jawel, misschien kon ze als zij in Brussel was een uitstapje naar Amsterdam maken. Graag of niet is mijn parool.

5 Zie bijlage 2.

[p. 14]

Time demonstreert weer eens hoe gek we zijn.

4 januari 1985

Ik probeerde Jan de Soet van klm telefonisch te bereiken, maar werd automatisch doorverbonden met Ron Wunderink. Het leek wel afgesproken werk. Ja, De Soet had de zaak naar hem terugverwezen. ‘Jij hebt je kans gehad,’ zei ik. ‘Van jou weet ik dat je behoorlijk gemaakte afspraken niet nakomt. Bovendien ben ik door Carel Enkelaar bij De Soet geïntroduceerd.’

‘Nou dan zal De Soet je wel bellen,’ was het zurige antwoord uiteindelijk. Hij adviseerde nog voorzichtig te zijn nu het was gaan sneeuwen.

Nadat Josje Hagers indertijd schreef dat koningin Elisabeth ii veel harder werkte dan Beatrix, komt ze vanmorgen met een verhaal dat de majesteit in een jaar tijd naast 58 officiële bezoeken, 28 informele bezoeken aflegde en in vier paleizen 56 ontvangsten heeft gehouden. Het schijnt toch te helpen wanneer ze op de vingers wordt getikt. Gisteren stond in De Telegraaf dat de majesteit nu op haar nieuwjaarsreceptie op het Paleis op de Dam voortaan ook gastarbeiders zal uitnodigen.

Ik sprak twee uur met André Spoor en Carel Enkelaar in het Park Hotel in Rotterdam. ‘Wim, het is de eerste keer in twintig jaar dat ik jou als invalide zie,’ verwelkomde André me.

We begonnen met de nogal verwarde telex van Frans Lurvink

[p. 15]

uit Sankt Moritz.⁶ Dunajev had kennelijk de bokkenpruik opgezet omdat ik naar Genève zou gaan waar ook Andrei Gromyko en George Shultz zouden zijn. Ik stelde voor om de verschillende initiatieven daar via Vladimir Lomeiko weer vlot te trekken. Hij zou er als woordvoerder van Gromyko per slot van rekening ook zijn. Bovendien is Bernie Kalb, die ik sinds 1956 ken, de woordvoerder van Shultz, dus deze trip zou een zwaard dat aan twee kanten snijdt kunnen zijn. Zowel André als Carel waren het met me eens dat Lurvink op de achtergrond zou moeten blijven. Lurvink had laten weten dat hij zijn advocaat David (Dé) Slager en oud-staatssecretaris Karel Beijen in het bestuur van Den Alerdinck wilde opnemen. ‘Dan moeten we eveneens Lomeiko en Kalb zien te strikken,’ opperde ik. De bespreking verliep plezierig, onder het genot van een hazenboutje.

Carel vertelde door Jan de Soet te zijn opgebeld naar aanleiding van mijn klacht. Enkelaar had een uitvoerig exposé gegeven. Dit verbaasde me eigenlijk. Ik zei: ‘Als door jou de ton van de klm voor de lijn op Suriname slaagt, geef ik je tien procent.’ Carel reageerde ogenblikkelijk met: ‘André, jij bent getuige.’ Mijn vriend John van Haagen kwam me in het Park Hotel in Rotterdam ophalen. We reden naar zijn huis in de Hengelstraat. We hebben uren zitten praten. We praatten eerst over zijn boek en hoe hij het manuscript zou moeten opzetten. Hij sprak over rassenproblemen in verschillende Rotterdamse wijken, waar sommige van zijn zonen als Indische jongens regelmatig mee te maken hebben. Zijn zoon Rinus, zijn vrouw en twee kinderen, kwamen langs en leverden aanvullende details. Rinus is opzichter van een woningbouwvereniging. Allochtonen die geld opstrijken en de hele dag thuis niets doen, schelden hem uit voor ‘domme Hollander’. In flats worden schapen geslacht en beenderen en ingewanden verstoppen de afvoerpijpen, die Rinus moet komen herstellen. Dit is waar Vierling me ook al een aantal jaren mee heeft geconfronteerd. Ik vroeg of hij met anderen bereid was dit verhaal voor de club van Sonja, of voor andere media te herhalen, wanneer ik een ontmoeting zou organiseren. Wat ze vooral onderstreepten, was dat op den duur deze spanningen en onderdrukte agressie tussen nieuwe bevolkingsgroepen tot botsingen zullen leiden. Een andere zoon van John ging met een Marokkaans meisje om, tot er op een dag twee Marokkaanse jongens aan de deur kwamen en duidelijk maakten dat zij hem zouden vermoorden als hij het meisje zou blijven zien.

6 Zie bijlage 3.

[p. 16]

5 januari 1985

Carel Enkelaar telexte Frans Lurvink en Vladimir Dunajev.⁷ Harold Schmeck schrijft dat ‘scientists are documenting important two-way links between the brain and immune defenses. Their research is beginning to show how the brain sends continuous signals, directly and indirectly, to the cells and tissues throughout the body that make up its immune defense system. In turn, the immune system's activities are seen reflected in information relayed back to the brain.’⁸

Verder onderzoek heeft uitgewezen ‘that the brain can exercise direct control over cells of the immune defense system, the body's main bulwark against disease. The two hemispheres of the brain influence the immune defenses in different ways and some brain chemicals have specific effects on immune cells.’ Het is buitengewoon belangwekkend dat nu bewezen is, wat wetenschappers allang vermoedden: ‘That the brain is not only the organ that controls behavior, but is ultimately the monitor and governor of every aspect of body function and chemistry. For example, the brain and nervous system influence the digestive system and orchestrate the complex chemistry of the endocrine glands. In turn, the functioning of these vital systems can have profound effects on behavior - necessarily through effects on the brain.’ Hoe meer ik erover lees, des te meer ik ervan overtuigd ben dat de hersenen in vrijwel alle opzichten in het lichaam de dienst uitmaken, en het juist de hersenen zijn waar we vrijwel niets over leren, horen of weten.

7 Zie bijlage 4.

8 The New York Times, 1 januari 1985.

6 januari 1985

Schiphol

Ik heb Wim Hazeu nu eindelijk maar eens gezegd waar het op staat. Ik ben niet van plan de omslag van mijn Memoires opnieuw te laten verpesten door wat boekverkopers en uitgevers van boeken aan wensen te berde brengen. Nu maak ik de dienst uit, want dit gaat om mijn werkelijke schrijverij.⁹

9 Zie bijlage 5.

Amsterdam - Genève

Waarom is een retourticket naar Zwitserland met klm duurder dan een retourticket naar New York? Vliegtuigmaatschappijen worden met een maffiamentaliteit bestuurd, zoals ik bij Orlandini en Wunderink al kon vaststellen.

[p. 17]

Genève, Hotel du Rhône

André Schneider haalde me van luchthaven Cointrin op. Ernst van Eeghen was twee dagen op bezoek geweest en had André opnieuw verzocht met hem samen te werken. André gaat er niet op in ‘want Ernst heeft nog dezelfde streken’.

Ik belde Peter in Londen. ‘What a nice surprise,’ was zijn reactie. Hij vroeg hoe het met mijn voet was. ‘Wel,’ zei ik, ‘op de fiets in de polders leek er een teen af te vriezen, dus heb ik mijn wollen muts eromheen gedaan.’

‘Dat moet ik mijn moeder vertellen,’ was zijn antwoord, zoals hij dat zo vaak zegt wanneer we samen praten.

7 januari 1985

De bedoeling van de ontmoeting tussen Gromyko en Shultz hier in Zwitserland is om te proberen weer enige stabiliteit te brengen in de betrekkingen tussen de grootmachten. Murrey Marder wijst er in de International Herald Tribune¹⁰ op dat er allesbehalve eensgezindheid bestaat bij Amerikaanse specialisten over de te volgen koers. Gelukkig is Paul Nitze ook van de partij. Een man die een grote mate van redelijkheid aan de dag legde, de paar keer dat ik hem ontmoette. Michael Getler schreef in een artikel dat Westerse bondgenoten zich zorgen maken over Reagans ruimteschild, met uitzondering van natuurlijk Margaret Thatcher, die het schitterend vindt.¹¹ Europese regeringen schijnen niet te kunnen inzien wat de Amerikanen met hun Strategic Defense Initiative (sdi) precies beogen.¹²

10 International Herald Tribune, 7 januari 1985.

11 International Herald Tribune, 7 januari 1985.

12 Later bleken de VS met het SDI vooral het Kremlin de stuipen op het lijf gejaagd te hebben. De sovjets bleken er met open ogen ingetuind te zijn.

Terras Hilton hotel

Iedereen is hier. Ik liep bijvoorbeeld tegen Hella Pick van The Guardian aan. Ook John Chancellor is hier.¹³ De crème de la crème van de internationale pers is aanwezig.

Ik had een goed gesprek met Joe Angotti van nbc, die mij toevertrouwde dat de president van zijn televisiemaatschappij, zijn baas Larry Grossman, al had gezegd: ‘I wonder whether we made a mistake with Alerdinck.’ Hij gaf dus toe dat het fout was geweest naar Shultz te luisteren en het televisieproject met de Sovjets af te zeggen. Intussen was besloten dat Tom Wolzien, uitvoerend producent voor nieuwsreportages, de volgen-

13 Ik leerde Chancellor kennen tijdens de verkiezingstournee van Nixon in 1968.

[p. 18]

de bijeenkomst in Zwolle zou bijwonen. Hij vertelde eveneens dat er plannen waren de Elbe-herdenking te vieren met een ontmoeting op die plek tussen Reagan en Tsjernenko. Ik belde Carel Enkelaar om een tussentijds verslag te geven.

Newsweek publiceerde een artikel over Rajiv Gandhi.¹⁴ In gesprek met Edward Behr zei hij: ‘I think a new generation is taking over, not just in the Government, but in the country. Sixty percent of the electorate is below forty, and the mood of this electorate is reflected in the vote. I don't see it as a change in ideology. But circumstances have changed. At the time of independence, India had very low levels of education, extreme poverty, no technological know-how, no industrial base and very low agricultural production. Now we have a major agricultural industry, we have a substantial industrial base, we have substantial technological and scientific manpower. It requires new thinking.’

Vooral Gandhi's opmerking gedaan op een bijeenkomst van de Club van Rome dat de wereld en de mensheid hun denkpatronen moeten vernieuwen en moeten aanpassen aan nieuwe realiteiten, vond ik opmerkelijk en belangrijk. Aurelio Peccei heeft dan ook jarenlang zijn lijntjes naar Indira Gandhi en India opengehouden. Mijn ontmoetingen met Indira Gandhi werden door Aurelio gearrangeerd en konden om die reden door Den Haag niet worden tegengehouden, noch verpest.

Newsweek meldt tevens dat de vs de voorwaarden voor exportvergunningen voor kleine computers naar de ussr, het Warschaupact en China heeft versoepeld. Het wordt ibm en Apple nu gemakkelijker gemaakt bepaalde modellen personal computers uit te voeren. Ik ben al lange tijd overtuigd - en heb er over geschreven - dat er in deze sector snel iets zou moeten gebeuren. De Commodore 64, de Apple i en ii en Radio Shack trs-80 Model 100 mogen nu naar communistische landen. Kennelijk niet naar Cuba.

Eindelijk kon ik Dunajev telefonisch bereiken en vertelde hem wat ik had vernomen van de Amerikanen. ‘That son-of-a-bitch Grossman, we have been taken for a ride once, enough is enough’ blies hij hoog van de toren, maar kalmeerde langzamerhand en bij het ophangen zei hij: ‘Give my love to everyone.’

Oud-ambassadeur van Algerije Abdelkadir Chanderli, kwam naar het Hilton. We hebben lang zitten praten. Hij verwachtte dat Reagan en Tsjernenko een overeenkomst zouden gaan

14 RAJIV GANDHI TAKES CHARGE, Newsweek, 14 januari 1985.

[p. 19]

sluiten, die zowel economisch als militair ten nadele van West-Europa zal zijn. ‘There is no European statesman, who can handle this situation,’ zei hij. ‘If there was another Konrad Adenauer, may be. Charles de Gaulle was too arrogant. Thatcher perhaps, because she is the only European leader at this moment with real power. So they sent Gorbachev. It shows how smart the Soviets are.’

Khadaffi was in hart en nieren een bedoeïen en het werd de hoogste tijd dat het Westen en de vs dit eindelijk eens begrepen. ‘Libyans are much like the Soviets, who lined up with Hitler and then changed course. We think that Khadaffi is crazy, but in his point of view, he is just being himself. He is quite intelligent and after all, he holds power for fourteen years.’

We spraken ook over zakendoen. Hij denkt dat in zee gaan met de Surinaamse bananenindustrie een goudmijn zou kunnen worden ‘provided you have a buyer.’ En die is er dus.

Ik heb me groen en geel geërgerd aan Joop van Tijn in het televisieprogramma Het Capitool, met Eegje Schoo van Ontwikkelingssamenwerking, en enkele anderen. Ik heb Joop vanmiddag in een brief gevraagd waarom hij altijd weer ‘vergeet’ dat Schoo voorzitster is van de iggi-club (Inter Government Group on Indonesia) die sinds de jaren zestig miljarden dollars in het fascistische regime van coupgeneraal Suharto blijft pompen. Dat is de beloning voor het vermoorden van honderdduizenden Indonesiërs door Suharto's militairen en het inrichten van concentratiekampen. Vooral omdat ze het in het programma voornamelijk op Bouterse hadden gemunt, die voor de vijftien doden in Paramaribo moet bloeden, vraag ik me steeds af waarom een journalist als Van Tijn niet vraagt waarom we er niets van horen wanneer militairen ‘linkse lui’ vermoorden. Dan sturen we hare majesteit op staatsbezoek naar zo'n land. Maar wanneer ‘rechts’ het slachtoffer van bijltjesdag wordt, ja, dan is de wereld te klein.

8 januari 1985

André Schneider kwam langs. Ik moest extreme druk uitoefenen om kopies van brieven en telexen te krijgen. Ook van de brief die ik aan Jermen Gvishiani in Moskou stuurde over mogelijke initiatieven. Ik heb al deze contacten binnengebracht, maar krijg er nauwelijks meer iets over te horen. Wie weet doet hij al lang zaken met een aantal van mijn relaties. Ik heb zegge en schrijve nog nooit een betaling van André gekregen.¹⁵

15 Ik zou aan André Schneider ook nooit een cent verdienen.

[p. 20]

Welbeschouwd sloten we een zakelijke en wettige overeenkomst aangaande mijn adviseursvergoeding.

Pal na dit gesprek belde Vladimir Lomeiko op. Hij meldde dat voor mij een Engelse versie van het boek van hem en Anatoly Gromyko nu op de ambassade in Den Haag lag.¹⁶ Ik had in een brief gesproken over een mogelijke rondetafelconferentie op kasteel Den Alerdinck. Beiden waren ze bereid aan een dergelijk ontmoeting deel te nemen, indien het thema gericht zou zijn op ‘het nieuwe denken’, zoals zij dat in hun boek hadden bepleit. Het zou een opzienbarende ontwikkeling zijn als beide auteurs van dit boek naar Nederland zouden komen om een discussie bij onze denktank voor journalisten bij te wonen.

16 Ik had dit boek al op 22 november 1984 in Moskou gekregen.

Cointrin

Ik zat een Franse jongen te observeren - en terwijl ik dit opschreef, kwam een andere jongen langs in een paarse trui, die met een blonde peuter aan de hand naar speelgoed ging kijken. De vraag flitste door mijn hoofd of ik zelf me ooit in zo'n situatie zou hebben gehandhaafd. Het joch liet zijn oog op een witte raceauto vallen. Maar hij kreeg die niet. Even later had hij kennelijk zijn grootmoeder meegesleept. Maar ook oma gaf niet toe, waarop het kind afgrijselijk krijste. Het waren Argentijnen. Ik ging naar de verkoopster en wees het speelgoed aan. Het kostte twintig Zwitserse franken. Ik kocht het en het werd hem gebracht. De jongen straalde. Zijn vader kwam naar me toe en gaf zijn kaartje, Maurice Verger, van een reisbureau in Buenos Aires. Heerlijk zo'n onverwacht incidentje.

Ik verdiep me weer in Thou Shalt Not Be Aware van Alice Miller.¹⁷ ‘There was much suffering in the childhood of all great writers because they experienced the wounds, humiliations, fears and feelings of abandonment that are an inevitable part of that period of life much more strongly and intensely than others. By storing up the pain they suffered, by making it an essential part of themselves and of their later imaginative life and then expressing it in transfigured form, they guarantee the survival of their painful feelings.’ Zij schreef deze regels naar aanleiding van een hoofdstuk over Kafka. Zij constateerde dat de schrijver, ‘who from childhood to puberty never had the good fortune to find someone who understood him’, misschien minder last van slapeloosheid en voortdurende angsten zou hebben gehad als hij in psychoanalyse deze gevoelens had kun-

17 Alice Miller, Thou Shalt Not Be Aware: Society's Betrayal of the Child, Farrar Straus Giroux, New York, 1984.

[p. 21]

nen uitspreken. ‘Especially his fear at not being understood, his feelings of abandonment, and the constant fear of being rejected and manipulated - and to connect these feelings with the original attachment figures.’

Oké, De Horst - mijn ouderlijk huis -, mijn kindertijd en jeugd en alles wat er mee verband hield, is zoals Miller zegt zeer bepalend geweest, maar er bestaat ook zoiets als sublimatie. Dit is de term die in de psychoanalyse wordt gebruikt voor het afweermechanisme ‘by which the energy derived from an instinct when it is denied gratification, is displaced into a more socially acceptable interest or activity’. Freud sprak over ‘an unconscious process whereby the libido or sex instinct, is directed or transformed into a more acceptable form or outlet’. Een optie was bijvoorbeeld volgens Freud ‘artistic creation as a manifestation of sublimation’. Zou ik mijn dagboek ooit begonnen zijn zonder het ondervinden van een jeugd op De Horst? Lex Poslavsky heeft me meer dan eens gezegd dat hij mij bewonderde zoals ik kwesties sublimeerde. Hij zei zelfs dat ik daar een meester in was, maar ik wil dit niet overdreven laten klinken. Het is waar dat ik in Baarn onder de hoede van Gertrude Buringh Boekhoudt werd geplaatst, en al snel voelde ik aan dat ik haar geestkracht dringend nodig had. Maar dat was iets anders dan psychische bijstand, psychoanalyse of wat dies meer zij. Miller waarschuwt dat dergelijke maatregelen ‘can be very destructive for the soul if it is used to indoctrinate the patient’. Dat is ook altijd het standpunt van paragnost Gerard Croiset geweest, die me op het hart drukte om me absoluut nooit door een psychiater te laten behandelen, om niet van een koude kermis thuis te komen.

Malcolm Toom, de Amerikaanse ambassadeur in Moskou van 1976 tot en met 1979, schrijft te hopen dat George Shultz na zijn besprekingen met Andrei Gromyko in Genève niet dezelfde fout zal maken als Margaret Thatcher, die in Londen had uitgeroepen: ‘I like Mr. Gorbachev, we can do business together.’ Dit soort reacties is van ‘myopic Westerners who are misled by a stylish topcoat, a snap-brim fedora and a svelte spouse’.¹⁸ Dit artikel ademt voor de zoveelste keer ‘oud denken’ terwijl meer dan ooit de bakens ten aanzien van de ussr moeten worden verzet aan de hand van wat Gromyko en Lomeiko in hun boek onderstrepen als ‘nieuw denken’.

In de vs is nu The Army of God actief. Activisten van die club steken voor Gods glorie abortusklinieken in de fik, uit protest

18 International Herald Tribune, 7 januari 1985.

[p. 22]

dat vrouwen hun zwangerschap afbreken en dus in strijd met Gods wil zouden handelen. Toynbee zei eens: ‘Of the living civilizations, everyone has already broken down and is in the process of disintegration except our own.’ Is dat zo?¹⁹

Toen ik thuiskwam belde Hans van der Voet, directeur van de Rijksvoorlichtingsdienst. Op de uitzending van Sonja had hij niets aan te merken. ‘Er waren steeds veel vragen over uw boekje over Claus, maar ook de heer Bax heeft steeds geen commentaar gegeven.’ Van der Voet loog dus in commissie. Ik zei hem Frans Peeters eerder te geloven dan Henk Bax.²⁰

Er lag een nieuwsjaarsgroet van Olga Chechotkina, mijn oude vriendin bij Pravda, die ik in 1957 in Indonesië leerde kennen tijdens de reizen van president Sukarno.²¹

Frans Lurvink belde. Hij vond de gedachte om zowel Bernie Kalb, de woordvoerder van Shultz, als Vladimir Lomeiko, woordvoerder van Gromyko, uit te nodigen in de top van Den Alerdinck te gaan zitten ‘briljant’ en voegde eraan toe steeds gelukkiger te zijn met wat ik allemaal ondernam.

Ook Alice Miller belde. Zij had besloten van 8 tot 10 februari beschikbaar te zijn voor het Forum Humanum Nederland en wilde naar Amsterdam komen. Zij zou het echter op prijs stellen eerst met mij in Zwitserland een gesprek te hebben.

Toon Twiss Quarles van Ufford - nu in pensioen, maar vroeger werkzaam bij Philips belde me. Ik had hem enige tijd geleden gevraagd om eens na te trekken of hij informatie kon vinden over de vroegere Philips-medewerker Frans Lurvink. Lurvink bleek nooit directeur bij Philips in Pakistan te zijn geweest, zoals ik van Carel Enkelaar had vernomen. ‘Hij was lampenverkoper,’ aldus Toon. ‘Voorzichtigheid is zeker geboden.’ Hier schrok ik van omdat ik Toon als integer kende en Lurvink inmiddels al met heel wat internationale contacten van mij in aanraking had gebracht. Er was echter geen weg meer terug. Ik hoop maar dat Spoor en Enkelaar de zaak op het spoor houden.

Peter vertelde dat Edwin zich soms ziek voelde omdat hij Peter zo verschrikkelijk mist tijdens diens tripjes naar Nederland. ‘Ik voel hetzelfde,’ aldus Peter.

‘Ook toen je in Antwerpen twee nachten bij een andere jongen sliep?’ vroeg ik.

‘Je bent zo gemeen,’ antwoordde hij.

‘Dat hangt er vanaf, want vanmiddag kwam je nog uit Ther-

19 Idem.

20 Zie ook Memoires 1984 B.

21 Zie bijlage 6.

[p. 23]

mos terug met een verhaal over een jongen van 22 jaar uit Bloemendaal.’

‘Ja, maar het aanbod is altijd ook zo overweldigend,’ zei hij. Dat is een feit.

Ik voerde een keihard gesprek met Jan de Soet van klm.

‘Wanneer u de integriteit van een onzer beste mensen in twijfel trekt... Het enige wat ik kan doen is de heer Wunderink instrueren die Suriname-zaak opnieuw met u op te nemen.’

10 januari 1985

Ik had in Hilversum een bespreking met Frans Lurvink, Carel Enkelaar en André Spoor. Een bijeenkomst van 15 tot 18 maart op Den Alerdinck met wellicht Anatoly Gromyko en Vladimir Lomeiko werd toegejuicht. Het was het resultaat van mijn reis naar Genève, waarvoor ik oprechte complimenten kreeg. Spoor en ik gaan ons bezighouden een afvaardiging op gelijkwaardig niveau uit de vs bijeen te brengen.

Na veel gepraat - want Lurvink wilde een Advisory Board waar wij met zijn drieën tegen waren - kwam het onderwerp van drie projectadviseurs ter sprake. ‘Willem is onze internationale ambassadeur,’ riep Frans, die vervolgens voorstelde om Link van Bruggen en Willem Brugsma als tweede en derde projectadviseur aan te stellen. We hebben met zijn drieën alles in het werk gesteld om Lurvink, althans ten opzichte van Link van Bruggen, tot andere gedachten te brengen. Carel opperde nog dat per project andere adviseurs zouden kunnen worden aangetrokken. Brugsma voor Europa, Van Bruggen voor Nederland en ik voor usa-ussr. Lurvink zei Van Bruggen al 8.000 gulden te hebben toegezegd voor honderd uur werk. Ik reed met Lurvink mee terug naar Amsterdam, waar Van Bruggen ergens op de uitslag zat te wachten.

Op een gegeven moment kwam het vermelden van namen in officiële publicaties ter sprake. Ik zei er de voorkeur aan te geven om niet genoemd te worden en op de achtergrond te kunnen blijven werken. ‘Nee,’ zei Lurvink, ‘ik vind dat jij vanaf het begin moet worden genoemd. Link wil ook worden genoemd.’

‘Nou, ik helemaal niet. Ik heb het bovendien niet nodig.’ Carel en André hadden dit agendapunt nog in portefeuille te willen houden. Ik wilde niet - nogal naïef overigens - dat Den Haag zou merken dat ik met Den Alerdinck bezig was. Anders zouden zij zich zeker weer roeren om ook daar een stokje voor te steken.

Ik wil eigenlijk harde financiele afspraken maken met Lurvink,

[p. 24]

zeker na de waarschuwing van Toon. En vooral omdat ik voor het organiseren van de vorige conferrentie met een luizige 5000 gulden werd afgescheept.

De Telegraaf meldt dat Rock Hudson mogelijk aids heeft.

‘Zijn gezicht zit onder de rode vlekken, hij heeft bloeddoorlopen ogen en is vreselijk mager geworden.’²²

Jan Cremer belde. Hij zei over de uitzending van Sonja: ‘Ik had van jou meer dynamiek verwacht. Je was zo tam.’ Ik vroeg direct of hij wist of Peter voor zijn musical was aangenomen. Niet dus.²³

Ik vroeg om 9:00 uur een gesprek met Moskou aan en ben vanaf dat moment in constant gevecht geweest met de ptt. Je mag blij zijn als het gesprek na de lunch komt, dus als in de ussr de kantoren alweer sluiten.

Onderwijl is mijn broer Theo gearriveerd, die met Peter boodschappen is gaan doen. Vervolgens arriveerden ook Ria Kuyken, en Xaviera Hollander met een ‘hofdame’, Henny, een rare griet. De paar uur dat Xaviera aan het woord was, werden door mijn broer met stijgende verbazing aangehoord. Gelukkig heeft Peter foto's van Theo en mij genomen.

22 De Telegraaf, 10 januari 1985.

23 Geluk bij een ongeluk: de musical zou een flop worden.

11 januari 1985

Theo moet weer examens afnemen.

De Telegraaf schrijft dat de gorilla Koko in Stanford - waar ik het dier en haar verzorgster Penny Patterson heb bezocht - ontroostbaar is over het verlies van All Ball, het half jaar oude staartloze poesje, dat ze uit een nest van drie had uitgezocht als speelkameraadje. Penny moest meedelen aan Koko, dat All Ball uit de trailer was ontsnapt en overreden. Eerst deed de gorilla of ze het niet wilde weten. Maar toen zij alleen was, heeft zij twee dagen gehuild ‘met diepe laagtonige uithalen’. Koko is de gorilla die vijfhonderd woorden kent en in gebarentaal spreekt.

12 januari 1985

Theo is weer naar zijn examens vertrokken. Hij fluit altijd hardop en luid, wat ik hoogste onbeschaafd vind. Hij denkt er ook niet aan dat Peter nog slaapt. Ik moest er iets van zeggen, wat ik eigenlijk vervelend vond.

13 januari 1985

Theo vertrok voor de laatste examens, en zal direct doorreizen

[p. 25]

naar Zwitserland. Ik huilde. Waarom? Hetzelfde gebeurde toen Peter vertrok, wat ik vreselijk vond. Hij is zo'n lange tijd hier geweest. Theo en Peter hebben deze keer heel wat afgepraat. Henk Hofland belde dat hij naar Polen vertrok en het manuscript van het eerste deel van mijn Memoires zou meenemen op reis.

Ik zag een uitstekend gesprek van Wim Kayzer met de psychiater Andries van Dantzig op televisie.

14 januari 1985

Vladimir Lomeiko belde op uit Genève. Hij excuseerde zich niet eerder te hebben gebeld, maar hij was druk geweest met het organiseren van de persconferentie van Andrei Gromyko. Was er iets over op Nederlandse televisie geweest? En hoe lang? Ik zei: ‘Misschien drie minuten.’

‘Dan moet je weten,’ antwoordde hij, ‘dat die persconferentie een uur en vijftig minuten heeft geduurd.’

Vervolgens bespraken we de bijeenkomst op Den Alerdinck. Hij had ondertussen contact gehad met Anatoly Gromyko en 15 tot 18 maart was wat hen betreft in orde. Ik informeerde Carel Enkelaar, die in de wolken was. Hij vroeg Bernie Kalb en Leslie Gelb ook meteen uit te nodigen naar Den Alerdinck. Ik vergat om Volodja Molchanov te noemen als onmisbare tolk bij de komende conferentie dus stuurde ik Lomeiko nog een telegram.

15 januari 1985

Amsterdam - Zürich

Ik stapte in het toestel en begon in Eduards carnet te schrijven, maar moest ermee ophouden, want ik was bezig me in een neerwaartse vrille te werken. Hij was gisteren op Amerbos. Hij zag er buitengewoon aantrekkelijk uit: spijkerbroek, boots, gekleurde trui, rood ski-jack. Maar hij leek moe en zelfs verdrietig, alsof hij de coulissen voor zijn gezicht had neergelaten. Zijn ogen straalden niets uit. Hij had ook elf dagen zonder onderbreking gevlogen. We dineerden in Aviorama op Schiphol. Ik

[p. 26]

bleef slapen in het ondergrondse motel omdat ik al vroeg het vliegtuig naar Zürich moest hebben. Dat doe ik nooit meer.

Zürich - Amsterdam

Theo en Nellie haalden me van het vliegveld op, en reden me naar Zollikerberg voor mijn gesprek met Alice Miller. Dit viel niet mee. De dame begon meteen: ‘Waarom zou ik naar Amsterdam komen? Wat zit er voor mij in?’ Haar boeken verkochten uitstekend in Nederland. Waar zou ze over moeten spreken? ‘I am 62 years old now and I need all my energy to write more books. I want to write. I am now writing a book about how I arrived at these conclusions through my personal experiences.’ Zij schreef zelfs een boek over haar schilderijen. Haar vertrek was roze geschilderd met een soort Rorschachachtige tekeningen aan de muren.

Voorzichtig probeerde ik te suggereren dat haar benadering van haar werk me wel erg commercieel voorkwam. Dat was niet het geval, maar mensen die haar kwamen interviewen, deden niet anders dan haar woorden verkeerd weergeven, dus ze had besloten ook geen bandopnamen meer toe te laten. Ik stelde voor haar eerst toe te sturen, wat ik over ons gesprek wilde schrijven. ‘No, because than I have to spend too much time on correcting it all.’ Ik begon te denken: wat een naar mens. Zij weigerde zelfs om nog foto's te laten nemen, want ook dat leverde naderhand de nodige vervelende problemen op. Desalniettemin: eind goed, al goed. Zij zegde toe te komen, en was eveneens bereid Adriaan van Dis een televisiegesprek te geven. Zij wilde wel een middag aan het Forum Humanum besteden.

16 januari 1985

Eduard is met een negen geslaagd voor de post van chef de cabine bij Transavia.

Ik telegrafeerde Joe Angotti van nbc Televisie.

[p. 27]

Angotti belde later en stelde voor dat Bernie Kalb en Vladimir Lomeiko aan een Meet the Press (nbc) op Den Alerdinck zouden kunnen deelnemen, zoals Kalb dit ook onlangs in Genève had gedaan. Carel Enkelaar vond het een prima idee. Joe adviseerde Bernie hierover via zijn broer Marvin Kalb te benaderen, wat ik inmiddels heb gedaan.

Carel had Ron Wunderink op een galavoorstelling ontmoet en tegen hem gezegd: ‘Wat doe je nu met Willem Oltmans? Die man is absoluut eerlijk.’ Het gevolg is dat zij elkaar vrijdag bij de Rotary in Amstelveen zullen ontmoeten, waarna Carel mee zal gaan naar het klm-gebouw om Wunderink uit te leggen wie ik ben. Dat waardeer ik van Carel.

18 januari 1985

Ik bracht een bezoek aan de ambassade van de Sovjet Unie om een en ander op de rails te zetten. Ambassadeur Beletski kwam in spijkerbroek naar beneden en zag er, zij het afgeslankt, uitstekend uit. Ik had een lang gesprek met Koelisjov en Genavishe. Ze wilden nagaan hoe de ambassade het aanstaande bezoek van Gromyko junior en Lomeiko aan Nederland kan uitbuiten. Ik stelde voor dat een aantal hoogwaardigheidsbekleders zoals Hans van den Broek, Wim van Eekelen en anderen, voor het diner dat op Den Alerdinck zou worden gegeven, zouden kunnen worden uitgenodigd.

In Indonesië zijn Suharto's doodseskaders weer actief, nrc Handelsblad meldt dat juristen in Djakarta hebben geschat dat sinds 1982 reeds vierduizend personen op die wijze werden vermoord. Voor Eegje Schoo en Joop van Tijn zijn dit soort zaken niet het vermelden waard. Van Tijn antwoordde trouwens op mijn kritiek dat hij op televisie in gesprek met Schoo, de honderdduizenden moorden op het conto van Suharto, had laten rusten.²⁴

Bij het schrijven van het tweede deel van de Memoires, grijpt de affaire met Frieda Westerman me erg aan. Ik herbeleef alles, alsof het gisteren gebeurde. Een boze droom.

John van Haagen belde. Ik vertelde juist vandaag een aantal van zijn brieven teruggevonden te hebben bij het schrijven en erg met hem bezig te zijn geweest. Hij zei dit gevoeld te hebben. ‘Wanneer ik jouw boek Over intelligentie driemaal herlees, doe ik dit om beter te begrijpen waar jij mee bezig bent.’ Hij komt naar Amerbos. Hij gaat spaghetti voor me maken.

24 Zie bijlage 7.

[p. 28]

19 januari 1985

De Amerikanen zullen niet deelnemen aan de behandeling van de klacht van Nicaragua tegen de vs voor het Internationale Hof van Justitie. Nicaragua heeft de aanklacht ingediend ‘wegens ernstige schending van de internationale rechtsorde’ door het leggen van mijnen voor Nicaraguaanse havens en door de openlijke steun aan de Contra's die het Sandinistische regime willen verjagen.

Senator Edward Kennedy heeft Zuid-Afrika bezocht. Hij staat in Newsweek²⁵ naast Winnie Mandela. Hij maakte met vrijwel iedereen bonje tijdens zijn bezoek, van de Amerikaanse ambassadeur Herman Nickel²⁶ tot en met Mangosuthu Buthelezi, de leider van zes miljoen Zoeloes. Dat komt ervan wanneer je over een land spreekt, en eigenlijk van de werkelijke situatie in dat land weinig tot niets afweet.

Er is meer over het Claus-boekje geschreven dan dat ik me bewust was. Wim Hazeu zond me wat reacties. De recensie die het beoogde het dichtst benadert is de volgende:

Ook een recensie in de Leeuwarder Courant.²⁷ Na veel kritiek op het boekje te hebben uiteengezet, was de conclusie de volgende: ‘Oltmans heeft met zijn verhaal wel de vinger op de zere plek gelegd. Een iets volwassener houding ten opzichte van het koningshuis zou het Nederlandse volk niet misstaan.’

25 Newsweek, 21 januari 1985.

26 Deze voormalige journalist voor Time werd door Reagan als ambassadeur benoemd.

27 Leeuwarder Courant, 10 januari 1985.

[p. 29]

20 januari 1985

Ik lees in mijn dagboek dat ik in 1954 seks had met mijn vriend Martin Portier. Wat moet ik doen? Ik wil hem, of zijn gezin, niet kwetsen. Misschien kan het subtiel worden aangegeven, want het is nu eenmaal gebeurd. Het herleven van die jaren is niet mis.

21 januari 1985

Ronald Reagan is weer eens bezig op televisie. Hij zegt: ‘There are no limits to growth and human progress if people are free to follow their dreams.’ Hij kletst, maar wie corrigeert hem?

Psycholoog Robert Moyer schrijft over The Enemy Within: ‘Our minds pose as great a threat to world security as the bombs and missiles they have conceived.’²⁸ Daar heb je het weer. The mind als wezenlijk element van onze menselijkheid. Het artikel begint met het gegeven dat iedereen die niet door de twintigste eeuw is heen geslapen, op de hoogte is van de Sovjetdreiging. ‘We do well to take it seriously.’ Dat is een leugen, want er is geen Sovjetdreiging. Die Sovjetdreiging wordt permanent in stand gehouden en opgeklopt door vrije westerse media om de werkelijke dreiging, het slagen van het socialisme, te helpen voorkomen door het in stand houden van een gigantische Amerikaanse oorlogseconomie.

Professor Moyer spreekt over binnenlandse dreigingen als aanvullend gevaar. ‘Nuclear weapons threaten our very existence and threat produces anxiety.’ Dit levert op haar beurt verdedigingsmechanismen op, zoals ‘denial, dehumanization and projection’.

Er komt een film van abc Television op de markt ‘simulating the effects of a nuclear war’. Hierop reageerde Henry Kissinger met de woorden: ‘Are we supposed to make policy by scaring ourselves to death?’ Maar de bioloog Paul Ehrlich stelde er tegenover: ‘Wanneer we niet emotioneel zouden mogen worden over de mogelijkheid van een nucleaire vernietiging van ons allemaal, waar moeten we dan emotioneel over zijn?’

‘If we view our enemies as beasts,’ aldus Moyer, ‘we don't feel so guilty about killing them.’ En de hele Westerse propagandamachine doet natuurlijk niet anders dan de sovjets (of Cubanen) op die manier uitbeelden. Moyer citeert Joseph Goebbels, Hitlers propaganda-minister, die in 1938 via de radio zei: ‘I keep on hearing voices that assert that Jews are also

28 Psychology Today, januari 1985.

[p. 30]

humans. To this I can only reply that bedbugs are also animals, but extremely disagreeable ones.’ Reagan op zijn beurt noemt de sovjets monsters. En vanuit Moskou wordt aan Reagan gerefereerd als ‘die pigmee’. ‘Once we have reduced our adversaries to subhumans,’ aldus Moyer, ‘and projected many of our evils onto them, it is easy to see ourselves as good, peace-loving and self-defense-oriented, and portray our enemies as evil, aggressive and warlike.’ Wat de Amerikaan hier schrijft is precies waar ik sinds 1971 - en mijn eerste reis naar Moskou - tegen knok en waarom ik de conferenties op Den Alerdinck met mensen werkzaam in de media wil vullen. Ik hoop daarmee te helpen de hier beschreven trend te keren door een andere, meer objectieve benaderingswijze. Zelf heb ik die benadering vergaard door persoonlijke ontmoetingen - vooral in de ussr - en door het verzamelen van verifieerbare informatie. Ook Moyer constateert: ‘The problem for policymakers²⁹ is to distinguish accurate theories and impressions from faulty ones. Thinking that is guided chiefly by rigid preconceptions is poorly suited to this task.’ Ja, en veel erger: verkeerde informatie brengt alle partijen in een conflict alleen maar verder van huis. Ik heb dit bestreden vanaf het moment dat ik in de journalistiek terecht kwam, te beginnen in 1956 in Djakarta. Daardoor kwam ik voor het leven in botsing met de betweters in rond Luns en de zijnen in Den Haag.

‘Far from helping us to understand and predict an adversary's behavior,’ schrijft Moyer, ‘preconceptions perpetuate misunderstanding make miscalculation more likely and often increase the risks of conflict.’ Er is natuurlijk ook een eminent verschil tussen een tegenstander als indertijd Hitler in Duitsland of nu Tsjernenko in het Kremlin. Hitler schreef in Mein Kampf, volgens Moyer: ‘Germany will be either a world power or will not be at all. If our adversaries are not fully rational (like Hitler) they may be undeterred by the prospect of massive retaliation.’ Het huidige Kremlin is, zoals ik sinds 1971 door talrijke contacten aan de top heb geconstateerd, ‘fully rational’. De sovjets zijn volgens mij zelfs vele malen rationeler over de gevolgen van een atoomconfrontatie en een mogelijk Armageddon dan de Amerikanen. Vooral de anticommunistische Reagan-kliek heeft de gewoonte irrationele onzin over de ussr op te dissen.

Ik kreeg een briefje van Alice Miller.³⁰

Carel Enkelaar zou me laten horen hoe zijn gesprek met De Soet of Wunderink bij de klm was verlopen. Ik hoorde niets.

29 Maar ook journalisten.

30 Zie bijlage 8.

[p. 31]

Ik probeerde hem vergeefs te bereiken. Dit gaf me een onheilspellend gevoel. Toen hij eindelijk aan de lijn kwam, en ik zei dat ik zijn reactie vreemd vond, antwoordde hij: ‘Wat ben je toch een rare kerel. Je gedraagt je als een jonge meid.’

Ik antwoordde: ‘Ik geloof niet dat je het recht hebt zo tegen mij te spreken. Ik heb je trouwens ook wel eens anders gehoord.’ Hij draaide iets bij. Hij had zich het weekeinde op zijn gezin geconcentreerd en geen gelegenheid gezien mij te bellen, terwijl hij weet hoeveel er voor me van afhangt. Eigenlijk zei hij verder niets over zijn gesprek met De Soet of Wunderink.

Joe Angotti belde op met de mededeling dat ze berekend hadden dat een Meet the Press op Den Alerdinck met Kalb en Lomeiko te duur zou worden.

National Geographic³¹ heeft een artikel over ‘mijn vriendin’, de gorilla Koko, met een serie prachtige foto's met haar poesje All Ball.

31 National Geographic, januari 1985.

22 januari 1985

Ruslan Abdulgani waarschuwt om niet naar Djakarta te komen zonder toestemming van de Indonesische persattaché in Den Haag.

Gisteren, bij het teruglezen in mijn dagboek van een aantal gebeurtenissen in 1956, ben ik werkelijk kots en kotsmisselijk van een aantal zaken geworden. Wat heb ik toen in verschrikkelijke toestanden gezeten. Alles vervaagt of waait weg uit het geheugen, behalve als je het hebt opgeschreven.

Eduard haalde me op bij tandarts Wilms Floet. Er moet weer een nieuwe kroon op van 670 gulden. Eduard wilde het liefste naar Amerbos terug rijden en gewoon thuis wat klaar maken. Hij was engelachtig. We hebben lang gesproken over hoe ik mezelf beter zou kunnen beschermen tegen de intriges rond Den Alerdinck en de spelletjes van Enkelaar en Lurvink.³²

‘Jouw fout is dat je te intiem wordt met mensen met wie je eigenlijk zakelijk zou moeten omgaan,’ zei hij. ‘Denk maar aan Pieter Baaij, Ernst van Eeghen, Motke Chanoeka, Gerrit Jeelof en de klm. Nu gebeurt het met Lurvink net zo en dat gaat je opbreken,’ luidde zijn waarschuwing. Hij had gelijk maar waarom zou je geen vrienden kunnen zijn met degenen met wie je zakelijke belangen deelt? Uiteindelijk zijn sociale contacten belangrijker dan zakelijke contacten.

32 Ik dacht nog totaal niet aan Den Haag en de BVD.

[p. 32]

23 januari 1985

‘Straks hebben ze jou niet meer nodig,’ zei Eduard gisteravond, ‘terwijl jij alle contacten hebt aangedragen en de ideeën hebt binnengebracht.’ Hij leefde zich zo in mijn situatie in en waarschuwde: ‘Dan zit jij er weer naast.’ Hij had natuurlijk meer dan gelijk. Ik heb vanmorgen daarom Frans Lurvink gebeld, want ik wil duidelijkere afspraken maken en deze op schrift stellen. Ik wil trouwens naar Washington gaan om me van de medewerking van Bernie Kalb te verzekeren.

Om 09:45 uur was ik bij Carel Enkelaar in Hilversum. Hij vertelde dat Ron Wunderink van de klm, maar één concessie wilde doen en dat is het ticket van ruim negenduizend gulden vergoeden voor de reis naar Havana en Paramaribo. Iets waarvoor hij me nota bene eerst een rekening had gestuurd. Terwijl ik met Wunderink vooraf in het Hilton had besproken hoe ik Desi Bouterse zou bewerken om de lijn naar Amsterdam weer te openen. Carel had verder hoog opgegeven over wat ik allemaal voor Lurvink en hem deed. Wunderink zou er verbaasd over zijn geweest. Enkelaar raadde me aan opnieuw met die man te gaan spreken. Dat doe ik niet, want mijn minachting voor het sujet Wunderink is compleet. Ik zal opnieuw De Soet een aangetekende brief schrijven.

Daarna volgde een langdurige bespreking met Lurvink, Enkelaar, Spoor en advocaat F. van der Wind van het kantoor Dutilh, Van der Hoeven & Slager, juridisch adviseur van Lurvink. Het ging voornamelijk over de statuten van de stichting, terwijl de komende bijeenkomst van 15-18 maart haastje-repje in een half uur moest worden afgehandeld.³³

Frans Lurvink, diens vrouw, die ik aardig vind, en ik hebben met André Spoor in Keyzer bij het Concertgebouw nagepraat. Lurvink had een bezoek gebracht aan Paul Bremer, de Amerikaanse ambassadeur, een jonge vlerk, voor in de veertig, bijgestaan door de diplomaat Philip Habib. Bremer had Lurvink onomwonden gezegd: ‘I have the left peace movement by their balls, do not give me now a peace movement from the right please. All I want right now is that cruise-missiles will be stationed in the Netherlands.’ Spoor heeft om die reden met Habib gebeld, want de medewerking van Bernie Kalb aan een Meet the Press in Zwolle hangt mede af van een recommandatie van de ambassade in Den Haag. Die krijgen we dus niet als je naar Bremer luistert. Maar André wilde het toch proberen. Onze zaken zijn momenteel in Moskou een stuk gemakkelijker te regelen.

33 Zie bijlage 9.

[p. 33]

Ik zat nog enige tijd met Spoor alleen na te praten. Hij was het met me eens dat Bernie Kalb niet meteen bot ‘nee’ wil zeggen. Ik telefoneerde tweemaal met Kalbs secretaresse, die zei dat Bernie me zou antwoorden op mijn voorstel. De eerste klap is een daalder waard dus besloten we, omdat hij zich nog in stilzwijgen hulde, Kalb direct een aanvullend telegram te sturen, in de hoop zijn beslissing nog te kunnen beïnvloeden. André had zich geamuseerd en was het met me eens geweest dat ik had ingegrepen toen Carel Enkelaar voorstelde op zondagavond op Den Alerdinck een politiek diner te geven, na alle drukte met de pers. ‘Nee,’ had ik toen gezegd, ‘dat moet je zo niet doen. Het diner voor politici moet je op de dag van het seminar zelf in besloten kring organiseren, wanneer iedereen nog in een serieuze stemming is.’ André zei dat hij vooral had genoten toen ik stelde dat ik het voorstel van Enkelaar ‘niet chique’ had bestempeld, terwijl ik eigenlijk ‘niet gedistingeerd’ bedoelde. André dacht ook dat Lurvink zich achter mijn benadering zou opstellen. Ook zeiden we tegen Lurvink, dat Spoor en ik overwogen samen met Bernie Kalb in Washington te gaan spreken.

Lurvink belde me later op. ‘Start flying!’ was zijn advies. Hij zou zelf ook de komende week in New York zijn en dan konden er spijkers met koppen worden geslagen. ‘Nee Frans, dat moet je niet doen. Dit is een zaak voor journalisten onder elkaar. Jij bent teveel een zwaargewicht. Wanneer jij ook in Washington komt opduiken, zal het er op lijken dat we alle wapens in de strijd gooien om Kalb te smeken naar Zwolle te komen. Bovendien kunnen we veel aardiger dingen over je zeggen aan Kalb, als je er zelf niet bij bent.’ Daar leek hij het mee eens.

Lurvink had eerst Spoor gemeld dat hij mee wilde naar de woordvoerder van George Shultz. ‘Dat moet je Willem vragen,’ had André gezegd, ‘die kent Kalb al meer dan dertig jaar.’ Ik zie het al: Lurvink met een overjas om de schouders op het State Department. Ik zei ook tegen Spoor: ‘André, ik ben flinker en eerlijker dan jij. Iemand moest tegen Lurvink zeggen dat hij daar onmogelijk bij kon zijn, maar je liet mij die kastanjes uit het vuur halen.’ Ik nam met Spoor de stukken van deze ochtend nog eens door. We zitten op dezelfde koers.

Ik kreeg een briefje van Adriaan van Dis, wat voor zichzelf spreekt.³⁴

34 Zie bijlage 10.

[p. 34]

24 januari 1985

Carel Enkelaar heeft ingestemd met de reis naar Washington. Ik lichtte hem in dat we Lurvink er niet bij wilden hebben.

‘Precies. Ik zou het niet anders hebben gedaan,’ zei hij. Ik schreef Frans Lurvink verder een brief met enkele conclusies nu we twee maanden samenwerken en elkaar enigszins kennen.³⁵

Wonder boven wonder heeft Trouw wel een paginagroot interview met Jerome Bruner van Harvard gepubliceerd toen hij hier was voor het Forum Humanum Nederland van de Club van Rome.³⁶

Voornamelijk geïnspireerd door de krachtige bewoordingen van Eduard, heb ik een ontmoeting onder vier ogen met Frans Lurvink afgedwongen. We zijn om 13:00 uur bij Keyzer samengekomen. Opgewekt, in een blazer en met documenten-koffertje, arriveerde de voormalige lampenverkoper van Philips tien minuten te laat. Vrijwel meteen liet hij een door Carel Enkelaar er doorgedramde overeenkomst met Stephan Schoor zien, waarbij hij sprak van ‘de Enkelaar-mafia’. Ik adviseerde hem een eigen adviesbureau in de hand te nemen en met zijn eigen mensen aan de gang te gaan.

Ik overhandigde Frans, zij het aarzelend, mijn brief waarin stond dat ik consultant van Den Alerdinck wilde zijn en dat er voor een periode van 1 januari 1985 tot 1 januari 1988, dus voor drie jaar, een spijkerhard contract zou moeten worden gesloten. De bedragen noemde ik later mondeling. Hij probeerde eerst de drie jaar naar twee jaar terug te draaien. Maar ik hield voet bij stuk, met in mijn achterhoofd de waarschuwing van Eduard. Daarop stelde hij een contract voor van twee jaar uit zijn privégelden en het derde jaar uit de stichting. ‘Ik wil er niet met je over tawarren³⁷,’ zei ik.

‘Ik wel,’ was het antwoord van Lurvink. De grote strijd om mijn vergoeding ging door. Op zijn vraag in welke orde van grootte ik dacht ten aanzien van een financiele vergoeding, antwoordde ik: ‘50.000, 75.000 en 100.000 gulden per jaar.’ Ik had overigens niet van tevoren uitgerekend dat dit 225.000 gulden zou zijn. Lurvink deed een tegenvoorstel: 35.000, 60.000 en 90.000 gulden. Zonder ook dat bedrag in mijn hoofd op te tellen zei ik: ‘Oke, laten we dat doen. Zet onze overeenkomst alsjeblieft op papier.’

‘Vergeet niet,’ zei Frans nog, ‘dat dit bedrag belastingtech-

35 Zie bijlage 11.

36 Trouw, 16 januari 1985, Irene Ypenburg.

37 Indonesisch voor afdingen, onderhandelen.

[p. 35]

nisch betekent dat ik je in drie jaar een kwart miljoen uitbetaal.’

Ik schreef De Soet.³⁸

Voor Peter is dit een droevige dag. Zijn vriend Edwin van Wijk gaat eindelijk zijn ouders in Kaapstad bezoeken.³⁹

Minister Hans van den Broek heeft in Islamabad, Pakistan met klem verklaard dat ‘de Russen onmiddellijk uit Afghanistan moeten vertrekken.’ Hij bedoelde natuurlijk de sovjets. Onze nieuwe Luns. Hij weet alles, althans, hij weet exact wat de Amerikanen willen dat hij verkondigt.⁴⁰

André Spoor belde dat hij een bezoek had gebracht aan de Amerikaanse ambassade en Habib had gesproken, die zich op de vlakte had gehouden. Lurvink had aan de ambassadeurs Bremer (vs) en Beletski (ussr) brieven gezonden over onze plannen en alle namen genoemd van de deelnemers, die - een voor een - door mij waren voorgesteld en gestrikt. Het Engels van Lurvink was beroerd geweest en wellicht heeft de goede Frans hier meer mee verpest dan hij kon vermoeden. Ik vroeg of André in ieder geval mij bij Habib in het zonnetje had gezet. Lurvink had in zijn brieven naar mij verwezen als ‘our emissary’ maar hij klonk niet overtuigend en ontweek verder mijn vraag over een introductie voor ons bij Kalb in Washington. Ariel Sharon heeft zijn klacht tegen Time definitief verloren vanwege de uitgekookte en smerige Amerikaanse wetgeving over malice.⁴¹ Wanneer de belasterde niet kan aantonen dat er van de zijde van Time opzet om te lasteren in het spel is geweest, heeft de gedupeerde geen poot om op te staan. Dat heb ik zelf in het gerechtshof in Dallas ondervonden met mijn eigen klacht tegen Time.⁴²

Ook zorgelijk is het bericht in de The New York Times dat Konstantin Tsjernenko nu net als zijn directe voorgangers Brezhnev en Andropov ziek zou zijn.⁴³

Intussen gaat Ronald Reagan onverstoord door met zijn zenuwoorlog tegen Midden-Amerika. Hij heeft verkondigd dat Iran, Libië en de plo, de Sandinisten in Nicaragua steunen en natuurlijk worden de vs hierdoor gedwongen om tegenacties te ontketenen.⁴⁴

38 Zie bijlage 12.

39 Edwins reis zou tot gevolg hebben dat eerst Peter en daarna ik naar Zuid-Afrika zou verhuizen.

40 NRC Handelsblad, 24 januari 1985.

41 Time, 21 januari 1985.

42 Zie Memoires 1975-1976.

43 The New York Times, 21 januari 1985, Serge Schmemann.

44 The New York Times, 24 januari 1985, Gerald Boyd.

[p. 36]

25 januari 1985

Wim Hazeu zegt dat de redactie van het eerste deel van de Memoires woensdag gereed is. Ik kan het dus niet meer bekijken. Ondanks een duidelijke afspraak dat ik de eerste 50 pagina's te zien zou krijgen als ze klaar zouden zijn. Je kunt met niemand meer afspraken maken. Hij vertelde verder dat het aanstaande boek van alle kanten wordt gesaboteerd. Hij zei ook dat Vrij Nederland erg negatief over mijn optreden bij Sonja had bericht, evenals nota bene het blad Sta Vast, van het Oud-Strijders Legioen.

Hazeu zei ook nog: ‘Bij Elseviers Magazine zijn ze ook tegen jou.’

‘Zeker uit dankbaarheid dat ik ze aan een verhaal met Desi Bouterse heb geholpen?’

‘Ja,’ aldus Hazeu, ‘daarom heb ik tegen Jouke Mulder gezegd: “Willem hielp jou binnen te komen bij Bouterse, wat doe jij voor hem?”’

Niets natuurlijk. Allemaal van hetzelfde laken een pak.

Ik belde Lomeiko om te zeggen dat ik naar Kalb in Washington zou gaan. ‘Herzliche Grüße an Kalb,’ zei hij.

André Spoor vertelde dat Habib ‘nogal vierkant fulmineerde’ tegen zijn artikelen in nrc Handelsblad waarin hij zijn twijfels over de Amerikaanse bereidwilligheid met de Sovjet Unie te onderhandelen had uitgesproken. Spoor schijnt Habib te hebben gezegd dat die twijfels bij hem echt waren. Spoor beaamde dat mijn plan om Kalb en Lomeiko in Zwolle bijeen te brengen een waar dilemma voor Washington is geworden. Het is niet meer en niet minder dan een dubbele controle om te zien hoe oprecht men in Washington toenadering wil bevorderen. Ik belde met Joe Angotti die toegaf: ‘The pressure is now on Bernie Kalb.’

Lurvink was Habib in het Hilton Hotel tegengekomen. Die had hem toegevoegd: ‘Je bent wel aan de top bezig.’

‘Dat heb je ervan als je met mij omgaat Frans,’ zei ik. Habib had gezegd dat ambassadeur Bremer tot einde volgende week zelf in Washington is. Lurvink zanikte opnieuw of hij niet toch ook maar naar Washington zou meegaan. ‘Nee, nee, nee,’ heb ik geantwoord. ‘Ik ben in contact met Kalb. Ik ken Kalb. Jij moet weg blijven, want als jij daar komt opduiken zou dat een knieval zijn.’

Carel Enkelaar belde: ‘De vorige Amerikaanse ambassadeur heeft niet anders dan oorlog met ons gevoerd. Toen Bremer werd benoemd, dacht ik: hoe zal het nu zijn? Ik heb, als hoofd van de nos, zelfs nooit iets van die man gehoord. Zullen we ze

[p. 37]

het niet nog moeilijker maken door hen te vertellen, dat dit een nos-project is? Denk daar eens over.’ Ik heb erover nagedacht, en zal Carel opnieuw vragen zich in de richting van Bremer of Kalb niet te verroeren en het aan mij over te laten. Lurvink belde in paniek op. Zijn vrouw had de journalist Fons van Westerloo ergens op een feest ontmoet en ‘alles over Den Alerdinck verteld’. Hij wilde deze jobstijding niet zelf aan Enkelaar melden en vroeg of ik dit varkentje wilde wassen. Zo gezegd, zo gedaan. Carel was hier enorm verbaasd over - ik dus niet - en vond dit geklets een ramp. ‘Dit wordt hogeschoolwerk om te repareren,’ zei hij. Ik informeerde André Spoor, die nu ook van mening is dat zij die tegen het Alerdinck-initiatief zijn nu over de munitie beschikken de hele zaak in een verdacht licht te plaatsen.

Wonder boven wonder is de Tweede Kamer vrij unaniem kritisch tegenover Washington, omdat de Amerikanen in de kwestie van de klacht van Nicaragua zich plotsklaps uit het Internationale Hof in Den Haag hebben teruggetrokken. Eindelijk hebben ze voor een keer niet als marionetten van de vs gehandeld en echt nagedacht.

26 januari 1985

Andrei Gromyko komt dus niet naar Den Haag, exact zoals Volodja Molchanov al tijden geleden voorspelde, terwijl Wim Klinkenberg volhield dat hij wel zou komen. Overigens maakt dit de komende visite van Gromyko junior, via mij, dubbel zo interessant.

Ik liep tegen Mimi Hofland aan. We hebben heel lang in de kou staan praten. ‘Henk is nu 57 jaar,’ zei ze, ‘en opeens doodsbang dat er iets met hem zal gebeuren. Hij schrijft als een razende.’ Dat hebben we allemaal gemerkt. Wout Woltz wil niet dat Henk voor de krant naar de vn zou gaan.⁴⁵

Carel Enkelaar heeft spoedberaad belegd in het Amstel Hotel naar aanleiding van de blunder van mevrouw Lurvink. Spoor had een lunch met de West-Duitse ambassadeur, dus we ontmoetten elkaar om 16:30 uur. Alles verliep vlot tot op het allerlaatste moment Lurvink over de centenkwestie begon. Hij bevestigde dat we samen een samenwerking voor drie jaar hadden beklonken, waarvan hij twee jaar voor een afgesproken bedrag had gegarandeerd. Maar hij wilde geen verplichtingen met mij aangaan zonder het bestuur erin te kennen, dus kon hij niet verder dan twee jaar gaan en een bedrag van 90.000 gul-

45 Andere details waren te persoonlijk om hier weer te geven.

[p. 38]

den toezeggen. Ik antwoordde dat hij dus eenzijdig onze afspraak veranderde, en dat ik dit niet kon accepteren. Ik had een aanzienlijk pakket relaties binnengebracht. Ik zei erop te staan dat een dienstverband voor drie jaar werd gehandhaafd als adviseur voor Den Alerdinck. Ook benadrukte ik niet akkoord te gaan met 90.000 gulden voor twee jaar zonder afspraken voor het derde jaar. Laat staan, dat ik met 30.000 en 60.000 als verdeling kon instemmen. ‘Nee,’ aldus Lurvink, ‘je kunt ook tweemaal 45.000 gulden krijgen.’ Uiteindelijk ben ik onder deze druk akkoord gegaan met tweemaal 50.000 gulden plus een driejarig contract als garantie. Lurvink schudde weer plechtig de hand met mij om de overeenkomst te bezegelen, nu voor 100.000 gulden, terwijl hij vrijdag exact hetzelfde deed voor 180.000 gulden. Ik werd buitengewoon somber van wat ik om me heen constateerde bij de personen voor wie ik me met hart en ziel inzette. Zij bleken zich niet anders te kunnen gedragen dan als authentieke Philips lampenverkopers.⁴⁶ Enkelaar bood nauwelijks de helpende hand, want die was bezig zijn eigen prijs eruit te slepen. Maar André Spoor redde de situatie door te benadrukken dat een meerderheid van het bestuur, Lurvink, Enkelaar en hij, nu ter plekke deze afspraak definitief zouden kunnen maken en aldus werd besloten.

Om nog een voorbeeld te noemen: Lurvink zei waar ik bij zat dat hij de komende dagen in Washington vooral ambassadeur Bremer (zonder mij dus) te pakken moest zien te krijgen. Mede dankzij Eduard, die eigenlijk met enige kracht mijn ogen opende voor de werkelijkheid van Lurvink, begrijp ik dat de man niet alleen totaal onbetrouwbaar is, maar dat hij in wezen een ordinaire schurk is, terwijl hij zich voordoet als een eerlijke heer. André ging in Aerdenhout dineren. Lurvink bracht hem in zijn Bentley met chauffeur weg.

Carel en ik bleven. Hij zei heel eerlijk: ‘Ik heb altijd gezegd dat het ergste wat zou kunnen gebeuren is dat Lurvink en Willem samen gaan praten. Wanneer je mij de geldzaken met hem had laten regelen, zou het gesprek hierover vandaag niet nodig zijn geweest.’ Onzin. We zijn al geruime tijd bezig. Ik heb goede contacten binnengebracht terwijl er niets in de contractuele of geldelijke sfeer was geregeld. Eduard had gelijk. Het diende daarom direct geregeld te worden, en zeker voor de missie in Washington.

Een brief van Carlos Rafael Rodriguez deelt me mee dat ons werk aan het boek stil staat en, zoals dit dan doorgaans gaat,

46 Een zelfde type als vicepresident van Philips, Gerrit Jeelof.

[p. 39]

daarmee komt te vervallen. Jammer. We hebben er al zoveel samen aan gedokterd en nu verschijnt er niets.⁴⁷ Heel vervelend, want veel van de bandjes en het onderzoeksmateriaal staat nog bij ambassadeur Coen Stork in Havanna, evenals mijn kleren en andere spullen. Ik was in de veronderstelling dat we het manuscript in de naaste toekomst zouden afmaken.⁴⁸

47 Zie bijlage 13.

48 Jaren later zou ik een leeggeroofde koffer via Storks moeder in Bussum terugkrijgen. De wraak van Stork, omdat ik Beatrix had geschreven dat hij zijn huisdieren door zijn chauffeur ergens in Havanna op straat liet dumpen als hij met verlof ging.

27 januari 1985

Het was absoluut heerlijk in de polders.

Het blad South: the Third World Magazine plaatste coupgeneraal Suharto op de omslag en bracht deze verrader als held aan de man. Met omschrijvingen als: ‘The father of development’. En - volgens datzelfde artikel -: ‘Sukarno was the father of the nation.’ Ik denk niet dat met zoveel georganiseerde pro-Suharto-propaganda de ware toedracht van wat er in Indonesië gebeurd is ooit de geschiedenisboekjes zal halen. Sukarno gooide de imperialisten eruit. Suharto haalde de buitenlandse roversbende uit Amerika en Japan weer binnen, na hoogverraad te hebben gepleegd tegen zijn hoogste baas Sukarno. Suharto was de rechtse Pol Pot van Zuidoost-Azië, die kans zag zijn gezin, kinderen en ander gespuis om zich heen fabelachtige te verrijken. Sukarno werd door Suharto vermoord en stierf zonder een rooie cent na te laten. Zal dit ooit het nageslacht worden uitgelegd zoals het was? Ik betwijfel het en voel me als een roepende in de woestijn.⁴⁹

De gebroeders Grimm zijn in Duitsland herdacht. Jacob Grimm werd in 1785 geboren. Hun (klets)-verhalen zijn in zeventig talen verschenen. Bruno Bettelheim wordt er weer bij gehaald. De betekenis van sprookjes is ‘that they energetically deal with world problems,’ aldus Heinz Rölleke van de Universiteit van Wuppertal. ‘It is a counter-balance against rigidity, the set patterns of doing things. It sees the entire world and interprets it meaningfully and optimistically.’⁵⁰ Ik blijf erbij: sprookjes zijn ‘breinvervuilers’ van de kwalijkste soort en brengen kindertjes al vanaf hun prilste jeugd op dwaalwegen, waar ze meestal nooit meer vanaf komen.

Eduard kwam langs. We zijn in Dynasty gaan eten, keerden naar huis terug en werkten samen aan zijn huiswerk voor Frans.

49 South: the Third World Magazine, januari 1985.

50 Time, 21 januari 1985.

[p. 40]

28 januari 1985

Opnieuw gedonder over geld. Lurvink belde dat hij intussen met Enkelaar had geregeld dat geld voor de reis naar Washington door de nos zou worden betaald. ‘Dat is niet volgens de afspraak en verbaast me dus wel,’ antwoordde ik.

‘Ja, maar Carel zal het in orde maken.’

Ik herinnerde me dat Enkelaar inderdaad heeft gezegd tickets bij hem te declareren. Wie weet wordt hij op die manier dubbel betaald. De hemel mag het weten. Je kan in deze onderneming niemand vertrouwen, geen hond.

Na wat over en weer gepraat, besloot Frans dat hij alsnog zevenduizend gulden zou laten brengen. Intussen belde Carel Enkelaar dat er een auto onderweg was met 6.300 gulden. Dit zou betekenen dat ik zelfs mijn vliegtickets niet kan betalen, laat staan in The Four Seasons kan verblijven. Daarna belde Carel opnieuw. Lurvink had hem gevraagd hoe het geld bij mij te krijgen. Omdat het bedrag dat de auto van de nos meebracht onvoldoende was, vroeg ik de chauffeur het geld weer mee te nemen en namens mij te reclameren. Carel zei: ‘Ik dacht, ik zal Willem even helpen. Er stond 3.200 open. Ik heb hier via de kassier er nog drieduizend bijgeschraapt en dan zeg jij dat het niet genoeg is.’

‘Nee, Carel, 6.200 gulden is geen 7.000 gulden.’

‘Ik doe mijn best je te helpen, dan ga je maar niet naar Washington,’ zei hij en hing op.

Na over en weer getelefoneer gaf hij toe dat hij onjuiste informatie had gehad.

‘Hoeveel moet je dan hebben?’

Ik legde het uit.

‘Wat knullig allemaal,’ zei Carel. ‘Frans is ook zo warrig.’

‘Het wordt tijd, dat ik met een mitrailleur naar Zwolle ga.’ En intussen reclameren ze dat ik lastig ben. Volgens Lurvink heb ik ‘lange tenen’ en Enkelaar zei: ‘Je reageert als een jonge meid.’

Bernard Kalb belde naar Amerbos. ‘Every time, when I looked at the clock, I realized that because of time differences it was too late to call you. But, sorry, I cannot make it to come to Zwolle.’ Ik antwoordde dat Spoor en ik toch samen naar Washington zouden komen om hem de documentatie over Den Alerdinck te brengen en zei dat we hoopten op zijn advies wie dan uit te nodigen. ‘And bring me some rijsttafel,’ aldus deze voormalige correspondent in Djakarta voor The New York Times.

Om 21:00 uur arriveerde de chauffeur van Lurvink op Amer-

[p. 41]

bos, met het fotoalbum over Alerdinck i, een brief⁵¹ en 7.000 gulden in contanten. Ook de brief met de overeenkomst voor mijn advieswerkzaamheden was meegekomen.⁵² Onmiddellijk zag ik dat hij slechts over twee jaar sprak, terwijl we met z'n drieën heel uitdrukkelijk drie jaar hadden afgesproken. Ik belde hem meteen op. Hij zei gewoon: ‘We hebben niets anders afgesproken dan in mijn brief van 28 januari staat. Ik heb je twee jaar gegarandeerd. Ik heb toch al gedonder met Carel. Het is niet eenvoudig om de vrede te bewaren tussen een stelletje journalisten.’ Hij gaf aan dat Enkelaar vooral in zijn wiek was geschoten omdat ik een betere overeenkomst met Lurvink had afgesloten dan Carel zelf.

‘Dat haal je de koekoek, Frans,’ zei ik. ‘Van wie zijn de topcontacten in Moskou en Washington? Van Carel? Ik heb alles tot dusverre voor je in elkaar gezet en je doet niet anders dan met me marchanderen alsof we op de Albert Cuyp staan.’

‘Carel vond het helemaal niet nodig dat ik jou deze brief voor vertrek naar Washington gaf, maar ik heb het je beloofd dus doe ik het toch. Daarom heb ik je per auto de brief en het geld gestuurd.’

Ik vroeg de chauffeur te wachten en schreef een korte brief, waarin ik vastlegde dat opnieuw een nog afgelopen zaterdag gemaakte afspraak met Lurvink, Enkelaar en Spoor (namens het bestuur) niet werd nagekomen.⁵³ Ik gaf de brief met de chauffeur mee terug naar Zwolle.

Even later arriveerde een auto met een ander stuk, door de advocaten van Lurvink opgesteld, wat Spoor en ik in de vs zouden kunnen gebruiken en ronddelen.⁵⁴

De manier waarop Lurvink vanavond met de meeste klem ontkende dat in het Amstel Hotel zelfs ook maar over een derde jaar was gesproken, vond ik verbluffend en maakte me eigenlijk woedend. Lurvink was een aartsbandiet. Met hem vergeleken waren Jeelof, Orlandini en Van Eeghen amateurs. Bovendien werden we midden in ons gesprek verbroken. Toen hij terugbelde vroeg ik: ‘Was je tape afgelopen? Zitten we nu al met een mini-Watergate?’ Hij antwoordde dat als André Spoor zich eveneens herinnerde dat hij een contract voor drie jaar had toegezegd, hij bereid zou zijn erop terug te komen en erover te praten. ‘Op dit moment komt het erop aan dat je

51 Zie bijlage 14.

52 Zie bijlage 15. De brief gaf in de verste verte niet weer wat ik met Lurvink op 24 januari 1985 had besproken.

53 Zie bijlage 16.

54 Zie bijlage 17.

[p. 42]

Kalb te pakken krijgt, want Lomeiko heeft al toegezegd.’ Het klonk als of hij Kalb en Lomeiko had bedacht, terwijl hij voor hij mij ontmoette niet eens wist wie Kalb of Lomeiko waren. Wat een proleet.

29 januari 1985

Suriname gaat Eegje Schoo verhinderen om ontwikkelingshulp, die aan de Surinaamse regering zou moeten worden betaald, via particuliere organisaties te kanaliseren als ‘humanitaire hulp’. Dit heeft de kabinetschef van Desi Bouterse, Henk Herrenberg, aan vertegenwoordigers van het Surinaamse verzet in Nederland meegedeeld. Dat zei André Haakmat aan het Algemeen Dagblad. Er zijn eindelijk twee lange gesprekken tussen ambassadeur Van Houten en legerleider Bouterse geweest. Ook zal de Libische leider Khadaffi naar Suriname reizen.⁵⁵

55 Algemeen Dagblad, 29 januari 1985. Het bericht van Khadaffi bleek later loos alarm. Hij is niet in Suriname geweest.

Schiphol

PanAm zet je in business class als ze merken dat je journalist bent. Bij de klm moet me dit na 38 jaar trans-Atlantisch vliegen met deze maatschappij nog steeds overkomen.