Memoires 1984-B

[p. 230]

Amsterdam

25 november 1984

Amerbos

Peter is zojuist weer naar Londen vertrokken. Een brok schoot in mijn keel toen ik hem begeleidde naar de bus. Ik stopte hem nog 35 gulden toe - wat eigenlijk pijn deed, omdat het zo weinig was - om kranten te kopen en wat voor onderweg. Hij denkt dat de auditie voor de Jan Cremer-musical goed is gegaan.

Om te beginnen zag ik dat Josje Hagers de heren van het geheim beraad op Berkenrode keurig op de gevoelige plaat heeft weten te krijgen en op de voorpagina had gezet.³⁵⁷

Er was een brief van professor Oshima uit Tokio over de plannen met André Schneider.³⁵⁸ John Massaut beantwoordde mijn verzoek om informatie aangaande acf.³⁵⁹

Heb allereerst een memo geschreven over mijn Moskoureis bestemd voor Carel Enkelaar.³⁶⁰ Liet het door een chauffeur ophalen.

Het Claus-boekje is binnen. Het ziet er keurig uit.³⁶¹

André Haakmat belde om te zeggen dat het interview van Desi Bouterse met Jouke Mulder in Elseviers ‘het beste was wat Bouterse ooit heeft gegeven.’ Het verzet zou bijeenkomen ‘om de uitgestoken hand van Desi’ te bespreken. Zo zie je, wie niet waagt, die niet wint.

De Herald Tribune maakt in vette letters bekend dat ‘the chief spokesman of the Foreign Ministry, Vladimir Lomeiko’ heeft gezegd dat minister Gromyko en minister Shultz op 7 en 8 januari in Genève ‘the arms-control talks’ weer vlot zullen gaan trekken.³⁶² Het zouden ‘absolutely new negotiations’ worden. In hetzelfde artikel wordt professor Georgii Arbatov geciteerd, die gezegd heeft ‘the Soviet Union is prepared to take a broad approach and will not pick out one issue or two.’ Jarenlange opbouw van contacten vruchten afgeworpen. De twee voor-

357 Bijlage 58.

358 Bijlage 59.

359 Bijlage 60.

360 Bijlage 61.

361 Bijlage 62.

362 The New York Herald Tribune, 25 november 1984. Dusko Doder.

[p. 231]

naamste bronnen van de journalist Dusko Doder zijn gedurende de jaren persoonlijke vrienden geworden, terwijl ik met Arbatov zelfs een boek produceerde.

Wim Klinkenberg was het eens dat Link van Bruggen (‘geen niveau’) beslist niet thuis hoorde in de Den Alerdinck-organisatie, maar hij is een protegé van Frans Lurvink zelf. Soort zoekt soort.

democratisering suriname nabij, aldus een kop op de voorpagina van Trouw vanmorgen. Premier Udenhout heeft bekend gemaakt, ‘dat militairen, werkgevers en vakbeweging in grote lijnen overeenstemming hebben bereikt over een democratiseringsplan voor Suriname.’ Wanneer Paramaribo in Den Haag maar niet te maken had met haatdragende klein burgerlijke mannetjes, en vooral niet met arrogante ambtenaren die niks van de hoed en de rand afweten, zou normaliter in internationaal verband als resultaat hebben opgeleverd dat besprekingen over hervatting van de ontwikkelingshulp - dus de uitbetaling van de cons-gelden - meteen hervat zou worden. Niet bij de slechte verliezers in Madurodam. Die rek zit er in hun bovenkamers niet in, heeft er nooit ingezeten en zal er ook nooit in zitten.

Newsweek schrijft over het ‘U.S. High-Tech Embargo’ versus het Kremlin.³⁶³ Het gelazer is eigenlijk onder Jimmy Carter met de Kremlinhater en ex-Pool Zbigniew Brzezinski als veiligheidsadviseur in het Witte Huis begonnen en snel door Reagan verscherpt en op de spits gedreven. De superhavik Richard Perle, verantwoordelijk als Assistent-Secretary of Defense for International Security Affairs, wil zo ver gaan om Apple computers voor de export te verbieden, terwijl het buitenlanders verboden zou moeten worden Amerikaanse onderzoekslaboratoria binnen te komen. Perle wil zelfs dat ‘unclassified research’ niet langer op internationale conferenties aan de orde zou mogen komen. Washington wil in elk geval dat de export van Europese en Japanse computers naar het Sovjetblok beperkt wordt. ‘Critics believe that these restrictions will ultimately do far more damage to the United States than to the Warsaw Pact,’ aldus Newsweek.

Het Pentagon heeft zelfs verhinderd dat op een internationaal symposium in Alaska door Amerikaanse wetenschappers gesproken zou worden over ‘the maintenance of roads and airfields in permafrost conditions.’ ‘The Pentagon should not brief the Russians on how to maintain their airfields in Siberia.’

363 Newsweek, 19 november 1984.

[p. 232]

In Amerikaanse wetenschappelijke kringen is men verontrust over deze gang van zaken. Van alle kanten wordt scherpe kritiek op de regering Reagan gelanceerd. ‘Some suspect, the hardliners believe, that the Soviet regime will collapse if denied Western technology. That may be a vain hope,’ aldus Newsweek.³⁶⁴

Het blad herinnert er aan dat in 1565 koning Sigismund van Polen een brandbrief zond naar koningin Elisabeth I van Engeland met de boodschap Engelse zakenlieden dringend te verzoeken geen handel met Rusland te drijven. ‘We repeat once more to your Majesty,’ aldus de Poolse vorst, ‘that the Tsar of Moscow, enemy of all liberty, increases his forces day by day through the advantages of trade and by his relations with the civilized nations of Europe. (...) Our only hope rests in our superiority in the arts and sciences, but soon he will know as much.’

Op televisie worden beelden getoond van de afkondiging van de Indonesische onafhankelijkheid. De stem van Bung Karno komt luid en helder door, een stem die nog altijd even vertrouwd en herkenbaar voor me klinkt. Dat hij tijdens de Japanse bezetting de Japanners gebruikte om de onafhankelijkheid voor Indonesië te helpen verhaasten, is bekend. Maar wanneer ik hem op film Leve de keizer en Banzai hoor uitroepen, schokt me dit toch wel. Het Indonesische volkslied klinkt vertrouwd. Hoe dikwijls hoorde ik het niet spelen op de reizen met Bung Karno door Indonesië in 1957?

364 Het onthouden van nieuwe technologische kennis en apparatuur zou echter wel degelijk belangrijk bijdragen aan de ineenstorting van de USSR.

26 november 1984

De eerste honderd pagina's van Memoires 1953-1957 zijn geschreven. Ga ze Wim Hazeu toezenden.

Carel belde. Hij was ingenomen met mijn verslag uit Moskou. Ook de tienduizend gulden was okay, ‘maar dan in twee keer.’

De recherche in Heemstede heeft bij Wim Verkade navraag gedaan of de publiciteit rond de Berkenrode-bijeenkomst met de sovjets via hem de wereld in was gekomen. Hij kon dus rustig ontkennend antwoorden. Mijn bron was Volodja Molchanov van de ambassade in Den Haag.

Seth Mydans wijst erop dat ook al werd Nikita Chroetsjov twintig jaar geleden in een geruisloze coup afgezet, veel van door hem voorgestelde hervormingen en versoepelingen van het rigide marxistisch-leninistische systeem wel degelijk in de

[p. 233]

loop der jaren zijn doorgevoerd. Een van de belangrijkste bijdragen van Chroetsjov is het destalinisatie proces geweest. Ook van door hem voorgestelde economische en agrarische hervormingen zijn er een aantal doorgevoerd. ‘He saw the need for change but overestimated his ability to carry it out.’ Hij werd door zijn kameraden van een vakantie op de Krim teruggehaald en afgezet. Hij kwam te wonen op een bescheiden datsja buiten Moskou. Zijn kleinzoon vertelde aan de pers ‘Grandad cried.’³⁶⁵

Na alle schokken in het Kremlin (Brezjnev, Andropov en nu Tsjernenko) maakt men zich vooral in Oost-Europa zorgen dat de periode van onzekerheid en het niet precies weten waar het Kremlin op afstevent, nog wel enige tijd zal aanhouden. Ook zou de ster van de minister van Buitenlandse Zaken, Andrei Gromyko dalende zijn, wat mij slecht uitkomt nu een vriend van mij juist diens woordvoerder is geworden.

365 The New York Times, 14 oktober 1984.

[p. 234]

Robert Sternberg³⁶⁶ heeft onderzoek gedaan naar ‘the nature of love’. Daniel Goleman schrijft dat ‘Freud counted the ability to love, along with the capacity for work, as a hallmark of full maturity.’³⁶⁷ Psychologen nemen alles onder de loep, ‘emotions, agression and depression’, maar voor love deinzen ze terug.

‘There is a basic core of what love is that is the same in any loving relationship, whether with a lover or with one's child,’ beweert Sternberg. ‘That core includes such elements as being able to count on the loved one in times of need: having a mutual understanding and sharing oneself and one's things with the loved one: giving and getting emotional support: promoting the welfare of the person, and valuing and being happy when with the person,’ aldus Daniel Goleman over Sternbergs theorie. Ik herinner me de man als een rechttoe-rechtaan burgerman, die de juiste paden had bewandeld om aan de faculteit van Yale verbonden te kunnen worden. Ik verdenk hem ervan zo'n brave broeder te zijn, die, als ik hem zou vertellen wat ik met Eduard heb beleefd, zijn etiketten-kabinet zou opentrekken, om er een aantal termen op te plakken. Weet Sternberg werkelijk wat love is, met alle attributen van in vuur en vlam staan? Nee volgens mij niet; neem dan mijn nieuwe ontdekking Roberto Unger met zijn boek Passion. Dat is een man die wel van wanten weet. ‘In sexual love,’ aldus Unger, ‘a person experiences himself as embodied and therefore as part of nature. (...) The more strongly love is loved out in sexual terms and the less its sexual expression are contained and transformed by a rich and stable context of social life, or by an artistic imagination, the less likely it becomes that tenderness will change the violence.’³⁶⁸ Dat is andere koek. Dat wijst op een geheel ander repertoire van het leven, een repertoire dat bij Sternberg volledig ontbreekt.

366 Ik interviewde hem voor mijn boek Over intelligentie.

367 The New York Times, 20 november 1984.

368 The New York Times, 18 november 1984.

27 november 1984

De nrc meldt dat Henk Herrenberg chef de kabinet van Desi Bouterse is geworden. Voor mij is dit bijzonder prettig, maar Harvey Naarendorp is de betere man van de twee. Bouterse zal erop achteruit gaan. Heethoofden zijn slechte raadgevers.

De Reagan-kliek heeft internationaal weer veel kabaal weten te organiseren vanwege Sovjet mig's, die op weg naar Nicaragua zouden zijn geweest. Tom Wicker is weer vrijwel de enige

[p. 235]

die tegen dit spooknieuws in het geweer is gekomen: the migs are coming!³⁶⁹

Het is ook te bespottelijk voor woorden. Washington fulmineert tegen terrorisme, maar eigen terrorisme tegen ‘het rode gevaar’ is natuurlijk geen terrorisme maar een geoorloofde wijze om het communisme te helpen keren. Wicker noemt William Casey's cia ‘cowboys’, die maar raak doen in Centraal-Amerika.

Those nonexistent MIG fighter planes the Reagan administration proclaimed it wouldn't tolerate in Nicaragua suggest again that the administration's real purpose is to overthrow the Sandinista regime.
But the non-arrival of those nonexistent fighters also points the way out of the rising possibility that U.S. President Ronald Reagan may stumble into a Nicaraguan quagmire.

Eduard en ik waren kort op de Sovjetambassade om Volodja, Consuelo en Anja Molchanov te ontmoeten, bezochten vervolgens Nel Oosthout - haar Birmese kat lag direct bij Ed op schoot. In Haarlem nam ik de trein naar huis. Eduard zou het liefste een heel jaar in Parijs wonen,³⁷⁰ om het Frans werkelijk onder de knie te krijgen, want de lessen met Brigitte schieten voor hem niet snel genoeg op.

369 The New York Times, 20 11 1984.

370 In 1997 woont Eduard Voorbach in Parijs.

Schiphol

Ben op weg naar de vs om een Amerikaanse delegatie voor de te houden Alerdinck Conferentie van 9 tot 11 december a.s. samen te stellen.

Vliegtuigen zijn om in te lezen. In Omni wordt voorspeld dat wetenschappers ‘have a new tool for tinkering with evolution: software. Like bio-engineers are creating new life forms with dna, computer scientists are programming languages to encode new forms of intelligence.’ En nu komt het, want daar spreek ik al jaren over, met o.a. Delgado in Madrid: ‘The ultimate goal is to re-create - and perhaps improve - nothing less on the evolutionary scale than the quintessential quality of the human species, the ability to think.’ Voilà. Ik ben er al jaren van overtuigd dat wanneer the mass of people niet leren zorgvuldiger en in overeenstemming met de realiteiten hun hersens te gebruiken, mankind is doomed, onherroepelijk.

H. Moravec, computerwetenschapper van Carnegie-Mellon University in Pittsburgh neemt aan dat in het begin van de volgende eeuw ‘it will be possible to dump the data from each

[p. 236]

neuron in our brains into a ready and waiting computer program, creating electronic clones that we can copy, send through information networks, or merge with other forms of artificial consciousness.’ Dit is immers mind boggling!

Aan Caltech³⁷¹ hebben onderzoekers onder leiding van John Hopfield elektronische modellen van individuele neuronen gebouwd om na te gaan hoe ze op elkaar zijn afgestemd en samenwerken. Op den duur hoopt men er het menselijke geheugen systeem mee te kunnen nabootsen. Er is zoveel meer te melden in deze sector.³⁷²

Oud-collega Ed van Kan, vroeger van nbc televisie, had ik laatst geïntroduceerd bij de apn Novosti collega's in New York. Hij vertelde gisteren op de Sovjetambassade dat hij daarna prompt in New York fbi-agenten op bezoek had gekregen, die hem vele uren verhoorden en zelfs zijn administratie doorzochten. Dat was voor hem de druppel geweest, die hem had doen besluiten de vs de rug toe te keren en voorgoed naar Amsterdam terug te gaan. Hij werkte vroeger samen met Wibo van de Linde, wiens bloed hij wel kan drinken. Wibo had ook hem onvergetelijk genaaid, net als mij met zijn gelieg in Time, over het koningshuis. Toch scheen hij Wibo weer te willen ontmoeten om na te gaan of avro-programma's in vliegtuigen konden worden getoond, een business waar Ed van Kan zich nu op concentreert.

Gene Maeroff schreef in The New York Times dat er een hausse is ontstaan in jonge mensen, die religie als studierichting nemen. De klok wordt dus teruggedraaid.³⁷³ Kenneth Briggs vult aan: ‘The current yearning for deeply personal, in-depth prayer signifies that the spiritual revival of the mid-1970's, sometimes known as the “born-again” movement, has taken new directions. The earlier movement was marked by outward revivalism and dramatic conversion, the newer phase emphasizes the inward nurture of the soul and a deepening of faith.’³⁷⁴ Inward of outward de vlucht in de hocus pocus van metafysica roept slechts het Chefarine-effect binnen de mind op. Opmerkelijk is dat de Amerikaanse psychoanalytica Julia Kristeva in een lezing in het Rijksmuseum onlangs het volgende stelde. Haar patiënten in Parijs zouden uit gebrek aan liefde bij haar komen. De betekenis, die mensen aan hun leven geven,

371 California Institute of Technology

372 Omni, november 1984.

373 The New York Times, 23 oktober 1984.

374 The New York Times, 18 november 1984.

[p. 237]

zou voortkomen uit wanhoop. ‘Betekenis is het vuurwerk van de wanhoop,’ was haar stelling.³⁷⁵

‘Ik denk dat het heden ten dage van groot belang is,’ aldus Kristeva, ‘geen denigrerende houding meer aan te nemen tegenover religie. We moeten het niet als een zinsbegoocheling of als obscurantisme afdoen. Waarom gaf het zo volmaakt antwoord op crisissituaties, zoals bijvoorbeeld verliefdheid? (...) Iemand die verliefd is idealiseert. En tegelijkertijd is hij voortdurend in oorlog met die ander. Een liefdesrelatie wordt gekarakteriseerd door zowel harmonie als geweld. In de religie wordt dat geweld in de hand gehouden, want het geloof kent permanenties, die niet aangevochten kunnen worden: God, Maria...’³⁷⁶ Klopt niets van. Deze dame schijnt vergeten te zijn wat zich zoal sinds mensenheugenis in de wereld tussen mensen uit liefde voor de eigen religie en uit haat voor de geloofssystemen van anderen heeft afgespeeld.

375 Mijn levenswerk is mijn dagboek; kan niet zeggen dat het uit wanhoop is voortgekomen.

376 NRC Handelsblad, Marjolijn de Groot, 19 oktober 1984.