Memoires 1984-B

[p. 223]

Moskou

22 november 1984

Hotel Cosmos

Eigenlijk ontdek je bij het overschrijden van een landsgrens in welk stadium van mentale ontwikkeling een land zich bevindt. Ik stond braaf in een rij, maar er was blijkbaar een ernstig probleem met een echtpaar voor me. Na twintig minuten, en het raadplegen van op zijn minst vier of vijf militairen, werd het echtpaar niet alleen naar een kamer gebracht, maar ging het loket gewoon dicht. Dus ik kon ergens anders opnieuw in een rij gaan staan, en achteraan. En dan die spiegels, opdat de beambten ook naar je achterste kunnen kijken! Het is pijnlijk, maar ze weten hier niet beter. Het nam een uur, van het toestel tot en met de paspoortcontrole, in beslag, en toen volgde de slag om de bagage. De ‘beloved Soviet bosses’ reizen zelf met vip-behandeling en merken er niets van, maar de proletariërs weten des te beter hoe het binnenkomen van het land is geregeld. De meeste reizigers bouwen daardoor een aversie tegen land en systeem op. Het is dan ook een ramp. Toch verhindert het me niet de andere aspecten van de Sovjetsamenleving onder de loep te nemen. De meeste landen hebben hun schaduwzijde, maar de Sovjet Unie heeft er volkomen onnodig een reeks ongemakken bij.

Ondanks de reservering bleek er geen kamer op mijn naam bij het Intourist Hotel gereed te zijn. Weer een uur wachten. Ik verloor mijn geduld, en reed met een taxi naar Hotel Metropole. Ik maakte stampij en zei daar de politie erbij te zullen roepen. Er was namelijk een kantoor van de Militsiya in het hotel. Na ontzettend veel gedonder kon ik uiteindelijk in Hotel Cosmos terecht, een hotel aan het andere einde van Moskou. Vooral als je zegt dat het eenvoudiger is om een kamer in Opper Volta te vinden dan in de ussr, dan werpen de dames je blikken toe die kunnen doden. Toen ik uiteindelijk mijn kamer binnenkwam bleek ze niet op orde en verkeerde in een complete chaos door de vorige gast achtergelaten.

Terwijl ik dus ook in Hotel Cosmos aan de bel trok, merkte ik dat ik werd betippeld door een jongen met lang zwart haar en prachtige ogen. Toen ik koffie ging halen, stond hij opeens

[p. 224]

naast me en ging mee naar mijn inmiddels in orde gemaakte kamer. Hij kwam uit Uruguay en studeerde in Moskou aan de filmacademie. Ik vertelde schrijver te zijn. Hij vroeg direct welke Latijns-Amerikaanse schrijvers ik kende. Ik stond met een mond vol tanden, al noemde ik Fuentes, Paz en Marquez. Ik legde uit op de eerste plaats journalist te zijn, en bezig te zijn met mijn Memoires, en dat literatuur bepaald niet mijn fort was. Tamara Sachnazarova wilde weten of apn in mijn paspoort stond, zo niet kon ze verder niets voor me doen, zo ja, dan viel er over te praten. Ik zei dus vijfmaal dat ik een apn-visum had. Wilde zij dus een ontmoeting met psychiater Vartanyan regelen? Misschien.

Ik telefoneerde met Dobroselsky, die al enkele jaren bezig is mijn interview met Anatoly Alexandrov te regelen, de president van de Academy of Sciences van de ussr. ‘Het probleem was,’ aldus deze professionele dwarsligger, ‘dat Academician Alexandrov iedere dag van 06:00 tot 22:00 uur werkt, inbegrepen zaterdag. Hij kent uw gevoelens en wenst het boek te maken, maar wat kan hij doen?’

‘Dat wist hij allemaal heel goed, toen hij de toezegging deed mij het gevraagde interview te zullen geven.’

Dat was correct, maar toch was Dobroselsky weinig hoopvol dat het ooit nog plaats zou vinden. Dat was dus de Russische manier om ‘nee’ te zeggen. Beloften van deze heren betekenen - op een enkele uitzondering na (Arbatov) - absoluut niets. Geen wonder dat deze supermacht bezig is in de soep te draaien.

Hoe de kleine Vladimir Gabisjew me in Hotel Cosmos had kunnen vinden, mag Joost weten, maar hij belde me er. Hij dacht dat we van 9 tot 11 december 1985 (over een jaar) een snelle conferentie in elkaar zouden willen zetten. Hij zal me om 13:00 uur bij de bazen brengen.

In het usa Instituut was een ontmoeting aan de gang met de voormalige Britse minister van Defensie, Denis Healy. Ik sprak met Arbatovs plaatsvervanger Yurkin en mijn oude vriend Sergei Plikchanov. Ik legde uit wat Lurvink van plan was op te zetten. Zij waren het erover eens dat Vladimir Lomeiko de meest efficiënte weg was om te bewandelen en in Moskou resultaten te kunnen boeken.

Ik sprak later even met professor Arbatov, die vertelde dat er in de Sovjet Unie een tweede druk van ons boek in de maak was met een oplage van 35.000 exemplaren. Hij vroeg of het okay was met Klinkenberg.

Telefoneerde mijn vriendin Olga Chechotkina van Pravda. ‘I

[p. 225]

have been very sick, I almost died,’ zei ze. Vrijwel meteen nadat zij was hersteld had ze een been gebroken. ‘I have to stay home till the spring, but I still love you,’ zei ze.

Oud-ambassadeur Romanov vroeg onmiddellijk naar de stand van zaken rondom het boek met Anatoly Alexandrov. Ik vertelde hem wat Dobroselsky me had geflikt.

Intussen vertrouwde Tamara Sachnazarova me toe: ‘Lurvink is crazy’. Hij was kennelijk al een paar maal in Moskou geweest. Prettig om te weten dat men zulks hier reeds heeft geconcludeerd op een moment dat je bezig bent zijn Alerdinck Foundation van de grond te doen komen.

Ontmoette een hoge baas bij de televisie: Lev Korolev. Hij sprak Frans en sloeg spijkers met koppen. Het ziet er naar uit dat hij bereid is iemand naar de bijeenkomst in december af te vaardigen. Hij was vriendelijk en medewerkend.

Terugkerend in het hotel stonden er twee Russische jongens bij de lift, die vlot mee naar boven gingen. Of er nog wat te handelen was. Ze waren bereid 200 tot 250 roebel voor mijn walkman te betalen. Ik ken die grapjes, ik doe er nooit aan mee.

Het cafetaria in Cosmos is plezierig en het menu uitstekend. Nu vragen ook de obers wat mijn walkman zou kosten als ik die zou willen verpatsen. De televisie in mijn kamer is kaputt en het zou weer een hoop gedoe vergen die gemaakt te krijgen.

23 november 1984

Jeane Kirkpatrick, de vs-ambassadrice bij de vn stopt op 10 december. Mooi zo. She is a real pest and a disgrace for America.

Belde gisteravond nog naar Amerbos waar Peter intussen is. Hij had genoten van de vis die ik voor hem in de koelkast had gelegd. Hij gaat dus toch naar de auditie voor de Jan Cremer-musical. Hij ging erheen gekleed in jeans en een leren jasje, en zou dat op het moment suprême uittrekken, which would show his body in T-shirt in all its glory. Hij is op weg naar zijn 40ste jaar!

De Moskovische politieagentjes lijken steeds jonger, maar dat is gewoon omdat ik steeds maar ouder word.

Begon met een ontmoeting op het ministerie van Buitenlandse Zaken, met Vladimir Lomeiko en diens staf. Tamara zou in het Russisch onze plannen uitleggen, maar deed dit zo kaku,³⁵¹ dat ik overnam. Ze keek de rest van de ontmoeting zuur. Na ver-

351 Javaans voor onhandig.

[p. 226]

trek had ze weer een van haar bekende aanvalletjes, en zwoer nooit meer met mij te zullen samenwerken. Als dat zou kunnen!

Lomeiko en de zoon van zijn baas, professor Anatoly Gromyko, hebben blijkbaar een boek geschreven. Ik kreeg een exemplaar in het Russisch waar hij wat in schreef.

Op het eerste gezicht lijkt het boek een primeur voor de ussr omdat er ruimschoots gebruik wordt gemaakt van informatie, dat het resultaat is van denkwerk uit de Westerse landen. Sovjetburgers kunnen dergelijk informatie alleen in de Lenin Bibliotheek in Moskou vinden en is meestal alleen toegankelijk voor ‘vertrouwde’ partijleden. Er wordt in de samenvatting openlijk gerefereerd aan bronnen van de vn, de Club van Rome, de Olof Palme en Willy Brandt Comités. Lomeiko vertelde dat Gromyko junior en hij ook naar het boek van Georgii Arbatov en mij hadden verwezen.

Het gesprek met Lomeiko werd door twee medewerkers van Buitenlandse Zaken bijgewoond. We overlegden welke (twee) Sovjetjournalisten het eerste overleg op kasteel Den Alerdinck zouden kunnen bijwonen.

Ik informeerde, tijdens een kort bezoek, de Nederlandse ambassadeur Frans van Agt, zoals ik Lomeiko zei te zullen doen. Hij kende natuurlijk het boekje van Gromyko en Lomeiko niet en zei mijn boek met Arbatov wel gezien, maar niet gelezen te hebben. De man blijft een Hollandse boer. Hij liet een kopje koffie serveren met, afgepast, vier ronde koekjes op een schoteltje. Hij maakte wel wat aantekeningen. Zonde van de moeite.

Mijn oude vriend Oleg Gazenko nodigde me voor een lunch

[p. 227]

uit in het nieuwe Armand Hammer handelscentrum. Ik vond hem opvallend veel ouder geworden. Tijdens de maaltijd begon zijn onderlip te bloeden. Hij stak een sigaret op. We spraken over experimenten met apen bij het ruimteonderzoek en ik vroeg, of er ook vrouwtjesapen werden gebruikt. Het antwoord was kortaf ‘nee’. Maar later kwam hij erop terug en zei dat er een vrouwtjesaap de ruimte in was gesmokkeld, maar dat niemand dat wist.

Na een voorafje, soep en wat wijn, vroeg men of ik in een hoofdgerecht was geïnteresseerd, waarop ik ontkennend antwoordde, want ik zou oud-ambassadeur Romanov in Hotel Metropole voor een echte lunch ontmoeten. Die ontmoeting werd er een van veel bij praten. Hij zei dat hij me in augustus een brief geschreven had. Die is dus gewoon nooit aangekomen. Dat gebeurt en wat doe je er aan? Hij is blijkbaar nog steeds in contact met Dirk Keijer, die zich bezig houdt met het Sovjetstaalcomplex in Nigeria waar nog altijd drieduizend Russen aan werken. Het imf chanteerde met leningen. Dat is bekend.

Het begon flink te sneeuwen, maar uiteindelijk vond ik het instituut waar professor Marat Vartanyan werkte.³⁵²

Hij wist van ons plan hem uit te nodigen helemaal niets. Ook de Sovjetambassade in Den Haag met een staf van honderd man had niet de moeite genomen hem op de hoogte te stellen. Hij is echter wel bereid om op 22 en 23 januari, na een vergadering van de Wereldgezondheidsorganisatie (who) in Genève, te Amsterdam de Forum Humanum-bijeenkomst bij te wonen. Hij wilde op voorhand in Amsterdam geen interview vastleggen, ‘omdat Amnesty International daar zeer actief is’. Ik vind hem er in zijn goedkope streepjescolbert, en neukteugels bij zijn slapen, nogal phony uitzien.

Hij toonde een brief van professor John E. Mack, hoofd van het Harvard-programma voor Nucleaire Psychologie. Mack bestudeerde de ‘psycho-social aspects of the nuclear arms race with the accent on prevailing trust and mistrust.’ Vartanyan was juist teruggekeerd van twee weken Californië, waar het werk van professor Mack besproken werd. In het algemeen waren kinderen in de Sovjet Unie optimistischer ten aanzien van de vraag of een atoomoorlog zou kunnen worden voorkomen. Zij beschikten over meer objectieve informatie hoe een atoomconfrontatie voorkomen zou kunnen worden.

352 Het Research Center of Mental Health USSR Academy of Medical Sciences.

[p. 228]

24 november 1984

De taxi reed over spiegelgladde wegen in 28 minuten van Hotel Cosmos naar de luchthaven. Ik was in vijf minuten ingecheckt, en door de douane en kwam in de vertrekhal om 06:50 uur.

Carlos Fuentes citeert Philip Roth: ‘In Eastern Europe everything matters and nothing goes: in the West, nothing matters and everything goes.’

Moskou - Warschau

Dit is de snelste manier om thuis te komen, hoewel ik Aeroflot heb leren mijden als de pest. Nadat ik een beetje had opgespeeld, kwam de stewardess me warempel halen en zette me alleen helemaal voorin in een stoel, wat misschien de Sovjetversie van businessclass was.

Na een half uur in de lucht nog, altijd niets, geen koffie, niets. China vierde de 2.535ste verjaardag van Confucius. Christopher Wren wijst erop dat, ook al is de kans hierop klein, in geval de Chinese Communistische Partij zichzelf zou opheffen, en de Qing Dynastie, die 268 jaar heeft geregeerd, zou worden hersteld, de 77-jarige Manchu-aristocraat, Pu Yi, keizer van China zou kunnen worden. Pu Yi woont met zijn Japanse echtgenote in een oud huis met een binnenplaats in het noordwesten van Peking.³⁵³

A Book of One's Own met als ondertitel People and Their Diaries geschreven door Thomas Mallon is verschenen.³⁵⁴ Dat zou de moeite waard kunnen zijn.

John Gross citeert Oscar Wilde, die eens een romanfiguur liet zeggen - Cecily Cardew in The Importance of Being Earnest - ‘I keep a diary in order to enter the wonderful secrets of my life. If I didn't write them down I should probably forget all about them.’ Dat ‘probably’ had Wilde rustig weg kunnen laten. Ik weet uit ervaring dat wanneer je niets opschrijft je vrijwel alles vergeet.

In New York hebben een aantal schrijvers gediscussieerd over biography as art form.³⁵⁵ Nancy Milford werkte tien jaar aan een biografie van de dichteres Edna St. Vincent Millay. Zij vond de zuster van de dichteres, wat leidde tot het beschikbaar komen van 56.000 relevante documenten. Haal daar maar eens

353 The New York Times, 21 november 1984.

354 The New York Times, 17 november 1984. A Book of One's Own: People and Their Diaries, Thomas Mallon, Ticknor and Fields, New York, 1984.

355 BIOGRAPHY AS ART FORM DISCUSSED BY WRITERS, The New York Times, Eva Hoffman, 19 november 1984

[p. 229]

een leesbare biografie uit. De aanwezige schrijvers schenen vrijwel unaniem tegen de psychohistorische methode bij het samenstellen van een levensbeschrijving. Mijns inziens is een dergelijke benadering juist van vitaal belang!

Warschau - Amsterdam

Psychobioloog Steven Matthysse van de Harvard Medical School spreekt over ‘abnormal cells that are cells that were exposed to unusual conditions, or pathology, during their development. This may or may not cause them to behave abnormally. Botanists can tell the life-history of a tree from its shape. (...) Cells, too, are a living history. And since schizophrenia is a subtle disease, I felt that sophisticated tools were needed to look at small changes in the nervous system.’

Ook deze wetenschapper werkt met hersens, die door donoren voor onderzoek worden geschonken, ‘via a brain bank’.

‘And since the brain has two halves, very conveniently, one half is given to morphologists, like us, and the other half goes to the chemists.’

Wanneer interviewer Maya Pines op het gebied van ‘brain and computer’ belandt en Matthysse zegt dat ‘microchips look increasingly like brain architecture,’ vraagt Pines: ‘Do computers have mental diseases too?’ Matthysse antwoordt: ‘Sometimes they act very strangely. One is tempted to discuss them in psychoanalytic terms...’³⁵⁶ Een dagboek, een biografie, kan men ooit nog om de mind Sciences heen?

356 Psychology Today, februari 1983.