Logo DBNL
Memoires 1984-B (2016)

Memoires 1984-B

(2016)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Paramaribo

1 juli 1984

Heerenstraat 8 b (voor de zuinigte).

Ik logeer bij Roel Martens. Henk Herrenberg is in Caïro. Harvey Naarendorp is ook in het buitenland en Fred Derby is voor een sporttoernooi overzee.

François Mitterrand is weer eens flink geweest. Hij bracht een officieel bezoek aan Moskou en doorbrak een taboe door tijdens een staatsdiner een onaangenaam onderwerp aan te roeren namelijk dat van Andrei Sacharov. Mitterrand onderstreepte dat Europa en de wereld zich het lot aantrokken van burgers in de ussr en in het bijzonder dat van Sacharov.37 De geschrokken tolk vroeg eerst nog aan Mitterrand of hij wel zeker was dat hij wilde dat zij dit vertaalde. En ja hoor, de kogel ging door de kerk. Leonid Zamyatin reageerde tijdens een persconferentie natuurlijk meteen met een verklaring dat Moskou twijfelde aan de bereidwilligheid van het Westen om serieus te praten of te onderhandelen. Hij onderstreepte andermaal ‘that American policy is the root of all evil in the world and that reducing tensions requires first of all that the United States stop intensifying confrontation.’38

Op de vraag van een journalist naar het lot van Sacharov antwoordde Zamyatin: ‘Why do you ask this question? He is a citizen of the Soviet Union. It is our internal affair.’ Hij benadrukte: ‘Sacharov lives well, eats well and everything is all right with him.’

Sacharov is een essentieel onderdeel van de Westerse tactieken tijdens de Koude Oorlog tegen de ussr. Ik doe hier nooit aan mee, omdat het al te doorzichtig is waar die kommernis over het lot van deze geleerde in werkelijkheid om draait.

Het Amerikaanse Hooggerechtshof heeft bijvoorbeeld onmiddellijk volgend op de reis van Jesse Jackson naar Havana met vijf tegen vier stemmen - volgens het bekende Westerse democratische principe - de eisen van de regering Reagan ingewilligd, namelijk dat er geen geld naar Cuba mag vloeien. Zaken-

en plezierreisjes naar Havana worden verboden ‘as an urgent matter of us Foreign Policy’.39

Indira Gandhi heeft een bezoek van 30 minuten gebracht aan de Gouden Tempel in Amritsar, Punjab, het Mekka van de Sikhs, waar een ernstige botsing met het leger van India heeft plaatsgehad. Premier Gandhi noemde het in Time ‘a traumatic experience, but in our long history we have had many such experiences, and we have got over them.’40

2 juli 1984

Gisteravond kwam een jongeman langs. Jan Rentshof uit Olst. Hij werkt op de ambassade. Hij was van mening dat ambassadeur Hoekman echt bij de ontwikkelingen in Suriname was betrokken, terwijl de nieuwe ambassadeur Van Houten de zaken afstandelijk en laconiek bekijkt. Hij is nu drie maanden hier en gaat al met verlof naar de Verenigde Staten.

Om 10:00 uur arriveerde ik op Algemene Zaken voor de persconferentie van de leiding van de 25 Februari-beweging met Desi Bouterse aan het hoofd. Weer uitgesteld.41 Ik ging naar het paleis en bracht een brief voor Bouterse met het verzoek hem snel te kunnen spreken.

Het werd een vervelende, saaie, onproductieve dag.

3 juli 1984

Op de voorpagina van De West prijkt de foto van de door mij gemiste persconferentie. Ik ben razend. Ze hebben me gewoon met een kluitje in het riet gestuurd.



illustratie

Desi Bouterse met op de foto links van hem Jules Wijdenbosch en naast hem kapitein Etienne Boerenveen. En rechts op de foto naast Bouterse Paul Bhagwandas en naast hem persvoorlichter sergeant Doedel. Zij hebben uitvoerig de doelstellingen van de centrale leiding uiteengezet. Het democratiseringsproces in Suriname moet gefaseerd plaats vinden. De Surinaamse vakbeweging stelt een presidentieel stelsel voor, waarbij de president met het ministersteam de hoogste staatsmacht heeft. De ministers leggen hierbij verantwoording af aan de president. Een presidentiële raad vertegenwoordigt dan de staatsmacht. De 25 Februari-beweging is opgericht ter ondersteuning en is niet uit op het verkrijgen van de staatsmacht. De beweging is volgens Bouterse uit op het verkrijgen van het kader met een bepaalde gerichtheid. Met dit instrument moet Suriname gebundeld worden. De beweging neemt aan kracht toe. Men zal de mensen op democratische wijze informeren en leren zich als ware Surinamers te gedragen. Wanneer een dag als de Brasa Day wordt georganiseerd, is dat om te tonen dat de beweging weet hoe zich te organiseren. De amorfe massa (gemeenschap) moet participeren. ‘Wij willen mensen hebben die hun hart aan onze beweging verpand hebben. Man voor man moet worden overgehaald om achter ons te staan. Er wordt aan een infrastructuur gewerkt via volkscomités, die gezien moeten worden als aan structureel onderdeel van het staatsgebeuren. De 25 Februari-beweging is een politieke organisatie die in de volkscomités en in de districtsraden via de leden invloed wil uitoefenen,’ aldus de bevelhebber.42

Ik bezocht sergeant Doedel. Hij had mijn Panorama-dossier ‘erg belangrijk’ gevonden en er honderd kopieën van laten maken. ‘Ik hoop dat we er geen moeilijkheden met Panorama door krijgen.’ Harvey Naarendorp bleek helemaal niet in het buitenland te zijn, dus spoedde ik me naar hem om een gesprek met Bouterse erdoor te krijgen. Hij verwees me terug naar Doedel. ‘U stuurt me van het kastje naar de muur, wat is er aan de hand?’ vroeg ik. Er is achter de schermen kennelijk weer van alles gebeurd, waarbij Harvey op de vingers moet zijn getikt omdat hij mijn privékanaal naar Desi was. Maar op deze manier kan ik mijn waslijstje met punten niet afwerken.

Intussen blijkt het militaire gezag toch te hebben toegestemd weer met klm in zee te gaan. Ik sprak met Ramdhani, de loka-

le vertegenwoordiger van klm. ‘Ik heb er heel hard voor gelobbyd,’ zei hij, ‘en toen ze eenmaal de bittere pil hadden geslikt, konden we met de onderhandelingen verdergaan.’ Het staat als een paal boven water dat Bouterse het laatste woord heeft gehad en die was door Harvey en mij bewerkt, wat uiteraard de doorslag heeft gegeven. Laat Ramdhani maar denken dat hij het gefikst heeft, hij moet tenslotte verder in dienst van president-directeur Sergio Orlandini.

Boris Zhilko, de rechterhand van ambassadeur Igor Bubnov van de ussr, kwam me halen en vertelde dat Moskou achteraf toch niet geïnteresseerd was in bananen vanuit Suriname. ‘Het is een commerciële aangelegenheid,’ zei hij. ‘We zijn er gewoon te laat mee voor het vijfjarenplan, dat in 1986 begint. Ze zijn gewoon niet soepel genoeg in Moskou om te switchen van bijvoorbeeld Ecuador naar Suriname.’

‘Wat voor indruk moet dit op Bouterse maken,’ vroeg ik.

‘Ja, ik vind het ook jammer.’

Ik belde met Power van Surland nv, die vertelde in Nederland te zijn geweest en me daar te hebben gezocht. De eerste oogst van de nieuwe aanplant zou binnen twee jaar kunnen worden opgeleverd.

André Spoor heeft een hele pagina aan het boek Misleiding of zelfbedrog van Ronald Gase gewijd. Opmerkelijk trouwens dat Henk Hofland, de zogenaamde Nieuw-Guinea-specialist vanwege Tegels Lichten, niet zijn licht liet schijnen op het voortreffelijke werk van Gase. Spoor begint met het ‘een merkwaardig boek’43 te noemen, wat meer over Spoor dan over Gase zegt. Hij haalt wel aan dat de belangstelling van Gase voor de kwestie Nieuw-Guinea werd gewekt door een lezing van mij. Eigenlijk is de teneur van het artikel van Spoor dat Gase over de hele linie een aantal mensen niet heeft ondervraagd, zoals Jan Meijer ‘jarenlang de machtigste man op Buitenlandse Zaken’. Ook raadpleegde hij Jan Bank niet of een aantal Amerikaanse publicaties zoals dat van ene William Henderson. Spoor zoek spijkers op laag water. Zelf heeft hij nooit een vinger uitgestoken om zijn aanzienlijke kennis over het Nieuw-Guinea-conflict - onvergelijkbaar veel accurater dan bijvoorbeeld de kennis van Hofland ter zake - op papier vast te leggen. Spoor doet de door Gase gevonden dagboekaantekeningen van oud-premier Jan de Quay af als ‘onverwachte krenten’. Het is eigenlijk een misselijk stuk van een hoog te paard gezeten ex-hoofdredacteur van nrc Handelsblad. Ik heb Gase geschreven zich er

vooral geen moer van aan te trekken. Hij kan immers Meier en anderen alsnog interviewen.

4 juli 1984

Aflevering 3 in de Claus-serie is verschenen in Panorama. Er is weer veel uitgehaald maar het is toch behoorlijk. Bepaalde woorden en zinsneden zijn gewijzigd, waardoor er niet staat wat ik heb willen zeggen. Dat gebeurt gewoon, want zij betalen ervoor.

Hugo van Reijen belde over de muntenaankoop. Ik zal Harvey Naarendorp een deel van de 50.000 gulden aanbieden wanneer hij de transactie er doordrukt.

Een sonate van Chopin is een vorm van heilzame troost voor alles wat er om je heen gebeurt. De lijst van niet nagekomen toezeggingen wordt steeds langer. Ik zie er veel minder naar uit Harvey te ontmoeten dan vroeger. Hij zei zelf trouwens dat er zich kennelijk allerlei botsingen achter de schermen hadden voorgedaan vanwege zijn invloed op Desi Bouterse. Wat bij de persconferentie gebeurde, dat ik werd weggestuurd, overschrijdt echter alle grenzen. Hij was er trouwens niet vanmorgen toen ik hem in Fort Zeelandia zocht. Wel stak een owrukuku-slang vlak voor mijn neus het pad over.



illustratie

Bezocht Power en Soe Agnie over de uitbreiding van de bananenproductie. Bubnov had toch nog 10.000 ton Surinaamse bananen willen kopen van Fyffes, in ruil voor Lada auto's of het leveren van een fabriek. Er komt niets terecht van zaken doen met de Sovjet Unie. Het gesprek kwam erop neer dat er drie en een half miljoen Surinaamse guldens nodig zijn om 300 hectare gereed te maken voor aanplant van bananen. De plantages beslaan op dit moment 1.600 hectare, wat zeker naar drieduizend hectare opgekrikt zou kunnen worden. Er hing trouwens in het bedrijf een portret van Desi Bouterse waarvan de ogen zwart waren gemaakt.

5 juli 1984

Ik bracht een bezoek aan Badrissein Sital in diens ministerieel bureau. Hij stelde eerst de kalender in zijn kantoor bij van maart naar juli. Ik kon eindelijk de brief van zijn vriendin Maria uit Havana overhandigen. Hij legde deze terzijde en vroeg of ik haar wilde uitleggen dat zijn positie hier na terugkeer uit

Cuba wankel en precair was. Maar nu had hij een kans gekregen zich te bewijzen en daar wilde hij alles op inzetten.

Mijn bananenproject was prachtig, maar hij waarschuwde dat wanneer het op de financiering aankwam, er vanuit Washington en Den Haag druk zou worden uitgeoefend om daadwerkelijke investering te voorkomen. Hij had ook gesprekken met de sovjets gehad, en verwachtte dat er uiteindelijk toch nog wel bananen naar de ussr zouden gaan. Er was namelijk een Sovjetdelegatie van acht man in Suriname geweest. Moskou zou bereid zijn samen te werken met het aluinaardeproject aan de Corantijnrivier, waar de infrastructuur al gereed voor is, en zou dan 200.000 ton aluinaarde afnemen van Suriname.

Over mijn Panorama-dossier zei hij: ‘Die zaak had allang naar buiten moeten worden gebracht. Ik begrijp niet waarom Desi zo lang heeft gewacht.’ En over André Haakmat was zijn commentaar: ‘Hij is een onbetrouwbare kerel en ik spreek uit ervaring.’

Bij minister Tjon Kie Sim moest ik van 10:00 uur tot 11:15 uur wachten voor ik hem te spreken kreeg. Het gevolg was een zeer gehaaste ontmoeting omdat Desi Bouterse om 11:30 uur op me wachtte. Ik wist nauwelijks welk onderwerp het eerst aan te snijden. ‘Niet op mij afreageren,’ zei de minister. Op wie dan?

Ik haastte me naar Bouterse, die me verwelkomde met een ferme handdruk: ‘Willem.’

Harvey kwam iets later en keek me lang en indringend aan. Ik vroeg hem hoe het was. ‘Comme ci, comme ça,’ antwoordde hij. Bouterse moest eerst een ambassadeur ontvangen, dus ook daar heb ik eerst een uur zitten wachten. Jules Wijdenbosch arriveerde eveneens. Om 12:35 uur keek Bouterse even om de hoek en zei: ‘Willem, nog even geduld.’

‘For you always,’ antwoordde ik. Daarop vertrok Harvey, die ik slechts een hand gaf en verder meer dan duidelijk liet blijken genoeg van de spelletjes te hebben.

Intussen schijnt Henk Heidweiller op paleis Lange Voorhout zijn geloofsbrieven aan Beatrix te hebben overhandigd.

6 juli 1984

Ik ben erg achter met mijn notities. Ik zal alles proberen te reconstrueren.

Desi Bouterse was gisteren hartelijk en direct.

Ik vroeg hem eerst, in nogal krachtige bewoordingen, of ik nog wel welkom was in Suriname. Zo niet, dat ik dit dan wilde weten. Ik benadrukte geen zin te hebben als een klein kind van

het kastje naar de muur te worden gestuurd, temeer daar ik verder geen belang had bij wat er wel of niet in Suriname gebeurde. De wereld was groot genoeg om me in andere gebieden met onderzoek en werk bezig te houden. Ik vraag niet veel maar zou het wel op prijs stellen enige bescherming te genieten (van hem) tegen het geklier en het amateuristische gedoe. Hij viel niemand af maar zei: ‘We hebben juist nog klachten gehad over het optreden van leden van de militaire politie. Dan nemen we maatregelen. Het gaat steeds een tijdje goed en dan gaat er opnieuw iets mis. Willem, ik werk maar met een klein groepje bekwame mensen.’

‘We hebben het allemaal zo druk,’ zei Bouterse, ‘je moet de buitenlandse editie van je boekje maar zelf klaar maken voor internationale publicatie. We hebben er hier geen tijd voor.’ Ik dacht: wat stom, dat is nu juist een belangrijk aspect dat overzeese beleidsmakers meer over de nieuwe leiding te weten komen. Ik vertelde hem wel dat Osvaldo Cardenas zijn best had gedaan het boekje in Mexico in het Spaans uitgegeven te krijgen. Hij antwoordde dat er een kans bestond dat Fidel Castro naar Nicaragua zou gaan en dit opende de mogelijkheid voor hem daar een gesprek met de Cubaanse leider te hebben. Ik roerde weer de vluchten van klm aan en ook de oude Surinaamse munten, die Van Reijen zo graag wil aankopen. ‘We zouden eerst de helft kunnen verkopen,’ aldus Bouterse. Dat was goed nieuws. Over de contacten tussen Paramaribo en Den Haag betreffende klm zei hij: ‘We nemen die stappen om zuiver politieke redenen. Ze moeten niet denken dat we in het nauw zitten, want we kunnen het benodigde toestel overal krijgen.’ Ik vroeg wat de situatie met betrekking tot Rik Deetman van het Surinaamse verzet in Nederland was. ‘Ik kan niet praten met het verzet. Laten ze eerst maar hun naam veranderen. En zeg aan Haakmat dat hij geen spelletjes moet spelen. Wij weten dat hij enerzijds een hengeltje naar ons uit gooit, en anderzijds zit hij contacten te onderhouden met de vakbonden hier. De tijden van dergelijke spelletjes zijn voorbij Willem.’

Desi beklaagde zich erover dat de nieuwe ambassadeur Van Houten nog niet eens voor een behoorlijk gesprek was langsgekomen. ‘Hij onderschat ook het gewicht van Harvey,’ aldus de bevelhebber. ‘Tenslotte worden hier de besluiten genomen.’ Hij gaf opnieuw hoog op over oud-ambassadeur Hoekman, en vroeg aan hem de groeten over te brengen. Ik stelde voor dat we de Hoekmantruc op Van Houten zouden kunnen toepassen, door via Harvey opnieuw een lunch op het paleis te arrangeren. Daar ging hij mee akkoord.

Toen ik deze keer afscheid nam, hebben we elkaar voor de eerste maal omhelsd.

Later sprak ik nog met Erik Klipp van de Nederlandse ambassade. ‘Nee, ze waren niet tegen Bouterse, maar er moest gedemocratiseerd worden. Je hoort het overal, niemand durft meer vrijuit te spreken.’

‘Wat versta je onder democratiseren?’

‘Bijvoorbeeld vrije verkiezingen,’ zei Klipp.

Het bekende Westerse totem, het alles en niets oplossende middel voor ‘een gelukkige samenleving’.

Ik antwoordde: ‘Je weet heel goed dat indien Bouterse nu dergelijke verkiezingen zou uitschrijven, hij het na de ellende van 1982 niet zou halen. Dus ik begrijp dat je juist die oplossing voorschrijft. Maar wat denken ze in godsnaam in Den Haag over wat hier gebeurt of zou moeten gebeuren? Wat matigen zij zich eigenlijk aan? En wat adviseren jullie, diplomaten van het postkantoortje van Buitenlandse Zaken in Paramaribo? Jullie hebben helemaal niets te maken met wat hier gebeurt en op welke manier ze hun eigen weg proberen te zoeken. De Haagse politiek verkracht de bestaande contacten tussen Suriname en Nederland en maakt op die manier alles kapot. Hetzelfde is met Indonesië gebeurd, of met Zuid-Afrika.’

Klipp was zo koel en naar ten aanzien van Suriname en het huidige bewind dat ik me erover opwond. Wat me vooral grenzeloos irriteerde, was dat deze diplomaat de opvatting van Hans van den Broek, Jan de Koning en Wim van Eekelen aanhaalde, dat ‘democratisering immers een voorwaarde voor herstel van betrekkingen’ moet zijn.

‘Die heren hebben geen idee van wat hier gebeurt en speelt, dus zij zijn de laatsten in het lieve koninkrijk om naar te luisteren.’

‘Wat wil je dat we doen,’ vroeg Klipp. ‘We krijgen intern, tot op ministerieel niveau, signalen dat er geen cons-gelden44 naar Suriname gaan: eerst democratiseren.’

Hij gaf aan dat premier Wim Udenhout, zij het in bedekte termen, zelf in die richting had gesproken. Ik was geschokt. Ik herinnerde me dat Desi had gezegd: ‘We worden van binnenuit tegengewerkt.’ Ik zei tegen Klipp: ‘Maar als je nu goed leest wat de 25 Februari-beweging beoogt, dan werken ze wel degelijk aan democratische structuren.’ Ik dacht weer aan Sukarno die in 1945 met Westerse democratische structuren probeerde een gigantisch ontwikkelingsland van de grond te krij-

gen, gebaseerd op een veertigtal politieke partijen in het parlement, waardoor jaar in jaar uit de regering viel omdat men het over niets eens kon worden, en geen meerderheid in het parlement kon halen. Toen Bung Karno in 1957 met een tussenoplossing kwam van ‘geleide democratie’, bijvoorbeeld vier partijen voor Indonesië, schreeuwde het Westen met Amerika voorop: ‘Sukarno is communist geworden.’ Iets dergelijks speelt zich nu in Suriname af. Alleen Westerse democratie is geen oplossing, ook niet voor een ministaatje als Suriname, als men wil leren op eigen benen te staan.

Ik dineerde nog bij Carmen Herrenberg, die heerlijk had gekookt. Henk was in Mexico. Ze hebben een gezellig huis. Ze brachten drie honden mee uit Nederland. Ze slacht haar eigen kippen en eenden en zei dikwijls op jacht te gaan. ‘Ik ben mohammedaan,’ zei Carmen, dus ik bid altijd eerst en dan pas slacht ik.

Ik werd door de jongens van Bouterse naar de vipruimte op Zanderij gebracht, in een stationwagen vol met machinegeweren. Ze reden als een scheermes door de files.

Paramaribo - Miami

Minister Tjon Kie Sim was in de vip-ruimte, evenals Fred Derby en Ingrid Bouterse. Zij was juist gearriveerd. Zij had mijn boekje gelezen. ‘U hebt hem vrij aardig beschreven, zoals hij is,’ zei ze me.

Bouterse was ook bekend met Charlie Wong, die met Haakmat en consorten tegen de revolutie bezig was. Ik wist wel dat ik me niet met die kerel moest inlaten.

Ik sprak in het vliegtuig met Erik Tjon Kie Sim en verontschuldigde me voor mijn woede van gisteren. ‘Mijn veiligheidsmensen waren wel boos,’ zei hij.

‘Ja, maar ik heb wel in meer landen met ministers afspraken gehad, zonder dat veiligheidsmensen je er eerst zowat uitgooien,’ antwoordde ik. ‘Bovendien moest ik naar de bevelhebber, dus de wachttijd was onwelkom.’ We spraken weer over Balton en Koor Industries, die hun project zouden kunnen uitonderhandelen, inbegrepen de ‘feasibility study’ en de ‘ingots’. Ik begreep niet echt waar hij over sprak maar maakte notities waar de Israëli's verder mee kunnen.

7 juli 1984

Miami, Coral Gables, Club Bath

Kerel na kerel heb ik afgewezen. Ik was super geil, maar ik vond de meeste gentleman callers eng. Fysiek waren ze wel aan-

trekkelijk, maar de angst dat ze een ziekte zouden hebben, schrikte me volkomen af. Pas om 03:00 uur liet ik een blow job maar over me heen komen, wat hard nodig was gezien de lading die werd gelost.

Hilton Miami Airport

Fred Derby verbleef hier. Ik sprak anderhalf uur met hem, terwijl het laatste half uur de heer G. Elias van het Bauxiet Instituut Suriname zich bij ons voegde. Hij gaat in augustus naar China en zal 16 augustus in Nederland zijn. Daar moet ik aan werken.

Ik zie in een krant dat op 14 juni George Bush, de voormalige cia-directeur en Reagans tweede man als vicepresident, de zaak van de MX-raket ‘gered’ heeft. In de Senaat stonden de stemmen op 48 tegen 48 om de productie van deze intercontinentale raket in de begroting van 1985 te verbieden. Officieel is Bush vicevoorzitter van de Senaat, en hij stemt wanneer er een impasse is als deze. De oorlogsindustrie was dus voor de voormalige cia-directeur belangrijker dan het welzijn van de VS of van de mensen in het algemeen.45

Dit is het zoveelste voorbeeld waarom vele culturen en bevolkingsgroepen de Westerse vorm van democratie bedrijven afwijzen. Wat Bung Karno noemde in zijn herinneringen: 51 gelukkige gezichten en 49 zure smoelen. Hier was het nog erger, 48 tegen 48. Afro-Aziaten denken en handelen veel meer in de richting van het zoeken van een voor alle partijen aanvaardbaar compromis.46

Fred Derby had kritiek op mijn boekje over Bouterse. Kritiek die ik heel goed vond. Een ideologische benadering vond hij geschikter voor een ontwikkeld publiek. Ook het dossier over Suriname vond hij niet aansluiten bij het niveau van een gemiddeld lezerspubliek. Hij had er lang met Bouterse over gesproken, die het boekje eigenlijk niet goed vond. Wat ik een compliment zou moeten vinden.

Derby noemde de affaire van 1982 nog altijd de bottleneck. Bouterse zou met de schietpartij akkoord zijn gegaan. ‘Maar het was een compromis met Horb dat de linkse mensen ook zouden worden doodgeschoten, wat Horb me zelf heeft verteld. Daardoor was het niet meer alleen een rechtse coup, maar

nu was links er ook bij betrokken. Waarom Desi daarin heeft toegestemd blijft onbegrijpelijk.’

‘De Surinamer is niet politiek onderlegd,’ aldus Derby, ‘laat staan dat de Surinamer internationaal bewust zou zijn. Men weet niet wat er in de wereld gebeurt. Ze weten niet wat de cia bereid is er tegenaan te gooien of dat de Amerikanen over lijken gaan. Het scenario van wat in 1982 gebeurde, zou tot in alle details moeten worden nagetrokken en uitgewerkt. U weet, ik was er nauw bij betrokken. Ik wil er zelf over schrijven, maar ik wil er best met u over praten. Het gaat erom dat de gemiddelde mens in Suriname begrijpt wat er is gebeurd. Het lijkt nu misschien op een verdediging van Bouterse. Men begrijpt ook het grotere kader niet, waar u die affaire tegenaan heeft geplakt. De leidinggevenden hier hebben het gelezen en we hebben erover gediscussieerd.’

Derby vervolgde: ‘De dosering zou anders moeten zijn. De rol van Amerika en Nederland, waar ze eigenlijk mee bezig zijn, komt niet voldoende uit de verf. Wij zijn al jaren bezig om de rol van de imperialisten hier duidelijk te maken. Het behartigen van de belangen van het Westerse kapitaal wordt in Suriname nog nauwelijks begrepen. Het politieke bewustzijnsniveau is laag. Wij zijn in wezen een onschuldige samenleving, vooral in politiek opzicht. Ons geestelijk en materieel potentieel - ook ten aanzien van de regio - is erg hoog, maar we zijn politieke analfabeten, een soort oase in Latijns-Amerika. Kijkt u maar hoe weinig dit land nog ontsloten is. Alle activiteit concentreert zich op de kust en op Paramaribo. We werken nog met veerboten. Waarom werd Suriname in deze erbarmelijke staat achtergelaten?’

Derby vertelde dat Bouterse met een delegatie van 23 personen naar Nicaragua wilde gaan. Daar werd een stokje voor gestoken, hij gaat nu met vijf man, plus een televisieteam. ‘Ik zei tegen hem: Desi, als je over bezuinigingen praat, moet je vooral zoiets doen.’

Bij vertrek gaf Derby het nummer van zijn zoon in Amsterdam. We zullen elkaar ontmoeten op de terugreis uit China. Hij zei wel eens ruzie met Desi te hebben. Dan spraken ze een tijdje niet met elkaar ‘maar onze binding is te goed, om niet te blijven samenwerken.’ Hij vond het niet te geloven wat de Nederlandse pers allemaal te berde bracht. ‘Ambassadeur Hoekman heeft eens tegen mij gezegd dat wanneer hij naar de Nederlandse radio luisterde, “dan denk ik soms, dat ik zelf niet in Suriname ben”.’

‘Ik heb altijd tegen dat gekrakeel uit de verte in Nederland ge-

protesteerd,’ zei Fred Derby. ‘Ik was er ook tegen dat premier Alibux Nederland als enige vijand brandmerkte. Het is altijd mijn standpunt geweest dat we door middel van de dialoog met Den Haag bezig moesten zijn, dus via een confrontatie met argumenten. Het heeft geen zin om op een afstand van tienduizend kilometer te gaan staan schelden of schreeuwen. De vs en de ussr zien zelfs kans om ondanks alles toch overeenkomsten over graanleveringen te sluiten.’ De directeur van de slm, Atta Mungra, had hem gebeld om te zeggen dat hij naar Amsterdam terugging om een akkoord met de klm te bereiken. ‘We zullen op den duur ook met een dc-10 kunnen vliegen,’ aldus Derby, ‘maar we moeten eerst bemanning opleiden. Het probleem met Nederland is dat we realiteitszin moeten laten prevaleren en niet met kreten moeten werken.’

Miami - New York

Het blad Discover publiceert een fascinerend artikel met Edward Teller. Je zult maar ‘Darth Vader of President Reagan's Star Wars anti-icbm defense system’ worden genoemd. Er staat een vertederende foto met zijn vrouw Mici Teller bij. Ik herinner me maar al te goed op welke onbeschofte wijze hij zijn vrouw vroeg het haardvuur aan te steken, toen ik hem thuis in Californië bezocht.

Teller was de wetenschapper die na de eerste succesvolle atoomtest van de ussr in 1949 er voor zorgde dat er een Amerikaanse waterstofbom kwam. Klaus Fuchs, de Britse wetenschapper die met Teller samenwerkte, werd veroordeeld vanwege het uitleveren van atoomgeheimen aan de sovjets. Vandaag heeft Teller moeite om ‘Father of the h-bomb’ genoemd te worden. ‘The h-bomb never sent me a Father's Day Card,’ zegt hij. Dan zie je wat voor man Teller eigenlijk is. Iemand zei eens tegen hem: ‘I hear you are a concert pianist.’

‘No, but I plead guilty to Bach, Mozart and Beethoven,’ zei Teller daarop.

‘Well,’ kwam de wedervraag, ‘do you think Beethoven would have approved of the bomb?’

Teller dacht even na en zei: ‘To be honest, I don't know. But I do know he would have painted his face.’47 Hier kan ik niets mee. Ik stuurde mijn broer Theo een kopie.

In Moskou is de oude Vyacheslav Molotov overleden. Hij was premier en minister van Buitenlandse Zaken onder Josef Sta-

lin. Nikita Chroetsjov stuurde hem in 1962 weg. Hij kwam in 1906 in de Communistische Partij.

8 juli 1984

New York

The Miami Herald publiceerde een gigantisch artikel over Robert McNamara, de man die verantwoordelijk was voor de totale escalatie van de oorlog in Vietnam. ‘Still hard at work, still influential, still silent on Nam,’ staat in de kop. Toch schijnt de kwade geest van Vietnam ‘like Banquo's ghost on Macbeth's stage’ om zijn hoofd te cirkelen, of liever aan zijn deur te kloppen. In zijn kantoor is een citaat over vrede van Einstein te vinden en zijn opschepperij gaat ook gewoon door. Deze week miste hij een Concorde naar Europa, nam in plaats daarvan een klm-vlucht naar Amsterdam, had een vergadering bij shell, nam 's middags een vliegtuig naar Londen en stak een rede af om geld bijeen te brengen voor de antiapartheidsbeweging in Zuid-Afrika. Vervolgens vloog hij direct terug naar Washington en was om 10:30 uur weer op kantoor, op de bovenste verdieping van het gebouw aan 1800 K Street, Washington.

Hij is nu 68 jaar. Zijn vrouw is overleden. Hij werkt zich de pleuris om dit verlies te vergeten. ‘Marg was one of God's loveliest creatures,’ zegt hij nu.

Ik zou gevraagd hebben: How about all those lovely young creatures you sent to their death in a crazy war in Asia, or what about the millions who died resulting from us madness and preoccupation with communism?

Hij pocht verder: ‘I did 38 tv and radio shows between November and February.’ Hij ontwijkt de 58.000 gesneuvelde Amerikanen in Vietnam voortdurend. Er kan geen woord van spijt af, laat staan een verontschuldiging. McNamara is een ordinaire oorlogsmisdadiger die ermee wegkwam.48

The Miami Herald komt ook nog eens terug op Jesse Jackson in Cuba. De Cubaanse onderminister van Buitenlandse Zaken, Ricardo Alarcón, wijst opnieuw op de signalen die Havana voortdurend afgeeft dat het de hoogste tijd wordt de betrekkingen tussen de vs en Cuba opnieuw te bekijken. Dit hebben ze niet alleen aan Jackson duidelijk gemaakt maar nog onlangs ook aan vijf bezoekende Amerikaanse hoogleraren gespecialiseerd in internationaal recht. Totaal onbegrijpelijk vind ik een hoofdartikel in The New York Times49 wat stelt dat sovjets of Cubanen Jesse Jackson alleen met open armen ontvangen om de vs te kun-

nen hinderen. Kan Jackson het helpen dat Washington zich bezopen, om niet te zeggen misdadig, gedraagt op het gebied van de buitenlandse politiek? De krant stelt het voor alsof Jackson alleen naar Havana is gegaan om bij Fidel te slijmen en zodoende gevangenen los te krijgen. Een gemene en infame stelling. Opmerkelijk eigenlijk dat er zoveel heisa rond Suriname wordt gemaakt terwijl Forbes Burnham in buurland Guyana bekend maakte dat er ter waarde van 250 miljoen dollar aan contracten waren afgesloten met Noord-Korea, China en Bulgarije.50

Ik verlang intens naar Eduard. Ik probeerde Peter te bellen. De telefoniste vroeg: ‘Amsterdam is in Denmark?’

Toen ik een kamer nam in de Vanderbilt ymca op 47nd Street, stond er een Indonesiër aan de balie, de zoon van de gouverneur van de Riau-archipel, Sandy, dus een Sumatraan. Hij kwam naar mijn kamer en was gay. Hij had zijn zuster in Utah bezocht. Zij is getrouwd met een Amerikaan. Hij was er op een avond door drie jongens overvallen, had het op een lopen gezet, viel en raakte buiten bewustzijn. Hij had zelfs een operatie nodig gehad. Hij werd bovendien beroofd, onder meer van een leren jack ter waarde van duizend dollar. ‘I had a cloud in my head for eight days.’ Vanwege de operatie moest hij kaal worden geschoren, nu heeft hij gemillimeterd haar. Hij werkte in een restaurant hier in New York en ontdekte toen hij thuiskwam dat zijn vriend intussen een andere kamergenoot had genomen. Hij huilde in mijn armen. Ik overwoog hem aan Bertie Hilverdink voor te stellen om aan ander werk te komen. Of moest ik hem even snel vergeten als hij gekomen was? Het stond vast dat ik, vanwege Eduard, geen seks wilde.

Waar ik op afknapte, was dat de naam Sukarno hem niets zei. Hij keek alsof hij het in Keulen hoorde donderen en antwoordde ijskoud: ‘Suharto is our president.’

Ik ging naar Karate Kid. De hoofdrol werd gespeeld door een absoluut fantastische jongen. Het bioscooppubliek ging uit de bol, toen Daniel uiteindelijk won.

The New York Times kopte: did western music reach its peak with mozart?51 Ze zijn gek. ‘In their increasing complexity, the composer's heirs have lost much of the listening public,’ is de onderkop. Stel je voor dat al die anderen als Liszt, Schumann, Schubert, Wagner, Mahler, Chopin, Debussy, Ravel, Brahms, Rachmaninoff en zoveel meer, niet mee zouden tellen? De reden dat het publiek zich afkeert van klassieke muziek heeft niets te maken met de componisten, althans niet met

degenen die ik hier noem. De modernste componisten reflecteren slechts de akelige verwarring en het gebrek aan rustgevende harmonie van de huidige tijd.

De Amerikaanse simpleton bij uitstek heeft bij de opening van de campagne voor zijn herverkiezing weer eens een serie enormiteiten verkondigd. ‘We are seeing a new respect for family and neighborhood. Remember when it was fashionable to claim that God is dead? Well, today, I think we are seeing that He is alive and well in the hearts of our people.’ Reagan opende met al deze onzin een nieuwe fabriek van General Motors in Alabama.52

De bisschop Martinho da Costa Lopes deed vandaag in de The New York Times een oproep aan Washington en George Shultz, om een lans te breken voor de mensen in Oost-Timor, wanneer de minister volgende week in Djakarta is.53 Deze mede door Indonesië opgeklopte affaire, dient om de aandacht van ‘de wereld’ af te leiden van wat er werkelijk aan de gang is in Indonesië onder het fascistoïde regime van Suharto. Dat begrijpt ook het Vaticaan blijkbaar niet. Het wereldwijde geklets over de Timorezen, alsof dat het grootste probleem in Indonesië zou zijn, is een ideale afleidingsmanoeuvre.

9 juli 1984

The New York Times publiceert een warrig redactioneel over het feit dat paus Johannes Paulus ii van plan schijnt te zijn om de geheime documenten aangaande het proces tegen Galileo, 351 jaar geleden, vrij te geven.54 De geleerde verkondigde toen dat de aarde niet het centrum van het heelal was, zoals iedereen in 1984 toch wel dient te weten. Hij werd in 1633 door het Vaticaan gedwongen zijn stelling terug te nemen.

Mijn oude vriend John Oakes schrijft reagan's version of the truth.55 Hij valt de president aan vanwege diens geklets in de verkiezingscampagne dat alles zo super verloopt in de vs. Hij bedoelt te zeggen: stem op mij en in mijn tweede termijn zal het even goed gaan. Maar Oakes stelt: ‘The nuclear confrontation with the Soviet Union is still there, the arms race continues, there is undeviating contempt for human and civil rights, massive environmental degradation, deficit-induced re-inflation and depression - and “local” wars in Central America.’ Ga er maar eens aanstaan.

Dan legt Oakes uit dat, terwijl Reagan over Nicaragua spreekt als een ‘a reign of terror’, de werkelijke terreur zich afspeelt in El Salvador, een land wiens regering Reagan steunt en waar 40.000 mensen werden vermoord. Ik denk altijd weer aan Suharto die door het Westen en de rijke landen (waaronder Nederland) wordt beloond voor het vermoorden van een miljoen Indonesiërs. Bovendien steunt Reagan de zogenaamde ultrarechtse contra's, gelieerd aan het vermaledijde en verdreven Somozista regime in Nicaragua, die de Amerikaanse president ‘freedom fighters’ noemt. Het is eigenlijk niet te geloven dat dit allemaal gebeurt, dat de grote mijnheer in het Witte Huis deze misdadige onzin uitkraamt, en je alleen in een column van enkele honderden woorden van Oakes in The New York Times een terechtwijzing terugvindt.

Bij Chase Manhattan Bank moest ik ontdekken dat ‘iemand’ had opgegeven dat ik mijn bankpas zou hebben verloren, dus de resterende 1.200 dollar waren geblokkeerd. Je zou haast spoken gaan zien. Ik heb ze moeten deblokkeren.

Een ding is een onomstotelijk feit: sinds ik weer voet op Amerikaanse bodem zette, is er weer een tornado aan informatie op me afgekomen, als nergens anders ter wereld, laat staan de afgelopen drie weken in Amsterdam, Havana en Paramaribo. Ik kocht Passion van Roberto Mangabeira Unger, een Braziliaan, die rechten en sociale wetenschappen aan Harvard doceert.56 Ik kocht ook een exemplaar voor Peter. Jerome Neu schreef er over in The New York Times en wat ik er nu al van heb gelezen, deed deze bespreking geen recht aan dit boek. Unger schrijft over ‘reinventing ourselves’. Dit via kruisbestuiving met anderen, zoals het werkte tussen Peter en mij wat betreft de geesteswetenschappen, waartoe hij me inspireerde. Er staat zoveel in wat me intens boeit, ik blijf aan het onderstrepen, meteen al in de introductie. ‘We must choose between the disempowerment of isolation and the disempowerment of submission.’

Unger spreekt over ‘the superstition of false necessity. So deeply does this prejudice go that no sooner do we seem to have rejected it than we reinstate it under a new disguise.’ Schitterende formulering van wat er gebeurt. En dan: ‘We can alter the very character of the structures that form our contexts, inventing varieties of discourse and social life over which we exercise an unprecedented mastery and thereby progressively softening contrasts between routine acts within a structure and revisionary acts about the structure. The frameworks of thought

that are taken for granted in a given line of inquiry of conversation, or the sets of institutional arrangements and imaginative preconceptions that remain relatively undisturbed in the course of the routine activities that they help shape, resemble the second type of order.’ Er is zoveel meer, teveel om op te noemen of te citeren.

The Village

Deze wijk van Manhattan wordt steeds meer een goedkope, smerige achterbuurt. Het boekwinkeltje dat alleen paperbacks verkocht, is ook al dicht. Geen belangstelling. Ik wilde in een andere winkel rondkijken, maar vluchtte weg vanwege de keiharde rotmuziek. In het ijswinkeltje hetzelfde. Zelfs de conducteur van de metro schreeuwde bij ieder station zo luid in zijn omroepsysteem dat ik op een andere metro heb gewacht. Ik sta op het punt hoofdpijn van alle lawaai te krijgen, geluidsoverlast die bewust en ongevraagd wordt veroorzaakt.

Jan van Wieringen had een receptie bijgewoond, waarbij een aanwezige dame haar beklag deed dat ik voortdurend de koninklijke familie aanviel. Coen Stork was er ook aanwezig. Jan hoorde Coen tegen de vrouw zeggen: ‘Hij heeft vorige week nog bij me gelogeerd.’ Coen doet dit om te choqueren, dat weet ik. André Spoor schijnt New York vervelend te vinden en wil weer weg. Hij heeft altijd ants in his pants gehad. Jan gaat morgen naar de presidentiële conventie in San Francisco en reserveerde er een kamer van 200 dollar per dag. Ik zit in de ymca voor 22 dollar per dag. Ik ben sinds mijn correspondentschap in 1957 in Djakarta permanent geboycot. En ik heb daar het nodige door gemist, realiseer ik mij nu weer.

Ik belde naar Ron Wunderink thuis in Amstelveen. Ik vertelde uitvoerig (ik overdreef een beetje met ‘een paar uur’) met Desi Bouterse te hebben gesproken. De dc-10 mocht op Paramaribo gaan vliegen, daar wordt geen breekpunt meer van gemaakt. Surinam Airways wil nog met dc-8's heen en weer gaan en eerst eigen bemanning opleiden voor de dc-10.

Ik heb Caroline Delgado geschreven dat ze Passion van Unger voor haar man moest kopen.

Ik beleefde een klassiek aha-erlebnis. In een etalage op Third Avenue stond warempel een identiek exemplaar van de locomotief die mijn overgrootvader Alexander Oltmans indertijd op Semarang had gekregen bij diens afscheid bij de spoorwegen in Nederlands-Indië. De waarde is 7.500 dollar en de dame in de winkel zei dat ze oorspronkelijk rond de eeuwwisseling in Frankrijk waren gemaakt. Dat klopt niet, want Alexander

Oltmans kreeg hem al in 1889. Nou ja, het kan kloppen dus. Ik heb Theo in Zwitserland over dit voorval geschreven.



illustratie
De locomotief uit Semarang bij mij thuis.


President Reagan heeft zijn kritiek op Jesse Jackson nu verzacht en gezegd dat de negerleider niet de verbodsbepaling voor reizen naar Havana heeft overschreden.57 Die man kletst maar in de ruimte.

10 juli 1984

Waldorf Astoria

Ik betaalde 291 dollar om The New York Times (per zeepost) op Amerbos te blijven ontvangen. De informatie uit die krant blijft onmisbaar.

Ik telefoneerde eerst met Peter. Hij zat een brief uit Paramaribo te lezen. ‘Wat klink je opgewekt,’ zei hij. Alles gaat goed in Londen.

Een blindengeleidehond ontroert me. Hij draagt een bordje mee: ‘Please do not pet me. I am working.’

Unger gaat in op het aspect solidariteit in de omgang van mensen onder elkaar. ‘We present to each other both an unlimited need and an unlimited danger, and the very resources by which we attempt to satisfy the former aggravate the latter.’

Hij spreekt over ‘group identities and social roles.’ Unger: ‘If

we stray too far or too quickly from the collective script we are left without a way to converse.’ Dan schrijft hij: ‘This essay gambles on the idea that we can develop an account of our basic human identity that is neither trivial nor fatally beholden to the preconceptions of a particular culture.’

Ik kocht liederen van Fauré (voor de walkman) ter herinnering aan mam aan de vleugel op De Horst. Ze zijn prachtig. Zonder de leiding van mijn moeder zou ik van deze schoonheid nooit genoten hebben, zoals Freddy Heath op Yale me de weg wees naar Mahler en zoveel andere muziek.

Unger spreekt over ‘true identity’ en zijn boek blijft me verbazen. Hoe leren we onderscheiden wat in de wereld slecht of een illusie is? ‘He has to stagger through aggravated confusion and conflict in order to cut through false constraints on vision and action. Only then is his wisdom or his love able to accept other people and reality itself, without superstition or subservience.’ Vooral dit laatste, zonder bijgeloof en zonder onderdanigheid, is cruciaal in deze zin.

Vroege romantiek beschrijft hij als ‘a long series of mishaps and illusions.’ Hij plaatst ‘great, vulgar, generous artists like Verdi or Victor Hugo in the bourgeois nineteenth century’ tegenover ‘a poet such as Pushkin, who may sometimes present a purer, more childlike version of this same tradition, combined or juxtaposed with an ironic anticipation of the themes of late romance.’

Unger denkt over de vraag hoe liefde of het leven te ontdoen van ‘groundless prejudices of a particular myth, groundless prejudices of a particular culture.’ Hij filosofeert over de vraag ‘whether there do exist a love beyond narcissism and a work beyond illusion that might take the individual out of himself and turn his self-division into empowerment. (...) The palace of mirrors and illusions is glorified as the authoritative reality in contrast to the unlovely, resistant world we no longer feel able to reconstruct or even to imagine.’ Ik ben totaal door dit boek en het brein van Unger in beslag genomen.

Op de plee van de negende verdieping in de ymca stonden weer ‘advertenties’ in welke kamers je je op welke tijd kon laten pijpen. Ik schreef, tot mijn eigen verbazing, ernaast: Fuck gays. Ik zag vanavond een uitvoering van het Alvin Ailey American Dance Theatre in het Lincoln Center. Het programma bestond uit Concerto in F, Cry, Precipe en Revelations. Het hele nichtendom was op de been, waaronder de ‘gay chique’, veelal oudere nichten met jonge ventjes, die dus geen partij zijn, behalve dan hun leeftijd misschien.

11 juli 1984

De dag begint met de mededeling in The New York Times dat er in het jaar 2050 op onze planeet, wat Eduard en Peter niet meer zullen meemaken, tien miljard mensen zullen leven. Dat stelt een rapport geschreven voor de komende World Population Conference in augustus in Mexico. Meestal vallen de ramingen te hoog uit.58

Verder is George Shultz in Djakarta en heeft daar keurig het Amerikaanse lesje ten aanzien van Oost-Timor opgelepeld. De minister van Buitenlandse Zaken, Mochtar Kusumaatmadja, heeft zijn land verdedigd en mijnheer Shultz vloog in een Boeing van de auri (luchtmacht van Indonesië) naar midden Java om de Borobudur te bezoeken. De bekende wassen neus en niemand rept over waar het werkelijk om gaat. Een militaire verrader en dictator zwaait de scepter ten behoeve van het nieuwe Westerse imperialisme. Lokale Gauleiter Suharto verkwanselt voor een appel en een ei de rijkdommen van het land aan het buitenland. Dat is wat er werkelijk gebeurt en wat werkelijk besproken had moeten worden.59

‘Education by computer,’ aldus Fred Hechinger, ‘may create a culture of psychopaths. Teaching young children via computer will impoverish their imagination. Turning high school students into programmers prepares them for a meager job market.’60 De introductie van computers komt volgens dit artikel neer op ‘educators rushing blindly into something they do not understand. Industry oversells a largely non-existent education “revolution” (...) like when children sit “almost motionless, pushing at the keyboard with one finger” and conjure up birds and flowers on the screen.’ Professor Arthur Zajonc van Armherst College sprak tegen de krant over ‘the idiocy of those who maintain that one must start young to master the machine.’ Hij zegt dat de computer geen piano is. ‘We are used to hearing complaints about computers replacing the teacher. My primary concern is that the computer may replace the growing child.’61

De terreur van reclame heeft eveneens in de vs een invloed bereikt dat verder gaat dan wij kunnen begrijpen, daar ben ik van overtuigd. Bovendien is reclame totaal en geheel gebaseerd op leugens. Het hele reclamebestel is gegrondvest op het verko-

pen van knollen voor citroenen. Het is een pure vorm van terreur op het verstand. Niemand begrijpt nog wat de gevolgen zijn, of heeft maar zelfs in de smiezen wat hier gebeurt. En het ergste is dat deze Amerikaanse ziekte zich geleidelijk aan over de hele wereld zal verspreiden en ongemerkt de bovenkamers van alle mensen zal aantasten.

Ik vraag me af waarom ik eigenlijk gisterenavond niet door de voorstelling van Alvin Ailey dansers werd gegrepen zoals in 1982, toen ik er samen met Eduard was. Was het omdat ik nog al veel foutjes opmerkte? Een ander aspect is misschien dat deze moderne dans soms meer op een soort acrobatiek lijkt. Ook compenseerde de muziek lang niet altijd voor de vele herhalingen in dansbewegingen. Het kan ook gewoon met mijn stemming te maken hebben gehad. Ook het publiek ergerde me weer mateloos.

Bij de klm vertelde me een Surinaamse medewerker dat mijnheer Seedorf (van mijn Suriname-dossier) in Norfolk, Virginia een huis heeft gekocht waar hij een vrouw met twee kinderen heeft. Ook kocht hij een grotere auto. ‘U begrijpt wel van welk geld hij dat heeft gedaan,’ aldus mijn zegsman. Ik begreep het niet en wil het ook niet weten. Ik stap uit in Londen om Peter te ontmoeten maar mijn koffer gaat rechtstreeks door naar Amsterdam.

E-train naar Kew Gardens

Unger blijft een gigantische verrassing. Bijvoorbeeld, wanneer hij over het verkrijgen van een samenhangend beeld van de mens spreekt. Of hoe de persoonlijkheid zichzelf ontdekt. Hoe voltrekt zich het verkrijgen van kennis over een ander persoon? Wat zijn de voorwaarden om de samenleving te veranderen? Hij gaat in op ‘the inability to see the other individual as a person with his own resources of secrecy and striving.’ Over de problemen van ‘gaining access to another mind,’ of hoe ‘modernism teaches us to wage an endless war against all the concrete settings of our existence.’ Hij formuleert ‘love as a refined narcissism or an attempt to escape our solitude.’ De ander wordt hierdoor een fantastische projectie van onze innerlijke verlangens. Ik vrees dat dit zo waar is.

Ik bezocht mijn voormalige buurman in 1958 in Kew Gardens, Ernst Wachs, uit Israël. Hij is nu 74 jaar en in uitstekende conditie, hoort steeds slechter maar leeft nog steeds ascetisch. Hij bakt zijn eigen tarwebrood. Hij herinnert me in een aantal opzichten aan broer Hendrik in Kaapstad.

12 juli 1984

Waldorf Astoria hotel

Ik ontbijt altijd hier na een nacht in de ymca.

Daniel Ortega heeft tien priesters uit Nicaragua gezet. Er zullen best redenen voor zijn geweest. Maar paus Johannes Paulus ii heeft direct gereageerd en gezegd: ‘I pray to the Lord to illuminate the minds of those responsible, so that they might reverse this decision, openly harmful to the church and to the needs of the Catholic people in Nicaragua.’62 Je vraagt je af wiens geest meer verlichting nodig heeft, zijne heiligheid in Rome of Daniel Ortega?

Ik ben gisterenavond naar de film Improper Conduct geweest, verschrikkelijk. Ik ben eruit gelopen. Het ging om anti-Castro interviews, voornamelijk rond homoseksuele vervolgingen op Cuba. Ik ging naar een andere film, Another Country over homoseksualiteit op Harrow. Het ging over het overlopen van een homoseksuele spion naar de ussr met de teneur dat homoseksuelen vatbaar zijn om over te lopen.

De goudprijs zakte tot 339 dollar. Ik houd steeds minder over. In Scribner's Bookshop stond het boek van Unger in de sectie literatuur. Ik heb het naar psychologie laten verhuizen.

Lunch met Lloyd deMause. ‘I have a dream,’ zei hij, ‘that one day, we, psycho-historians, will become group-fantasy analysts.’ We bespraken natuurlijk ook mijn stokpaardje, waar de groepsfantasie van een Huis van Oranje haar bestaan en duurzaamheid aan blijft ontlenen. Hij had het manuscript over Ronald Reagan in totaal naar zeventig uitgevers gezonden. Niemand wilde het uitgeven. ‘We know deMause, he represents the lunatic fringe,’ werd er volgens Lloyd gezegd. Hij heeft het manuscript dus zelf geredigeerd en voor 1,50 dollar per exemplaar - dat het hem kostte - uitgegeven.63

Publiciteit krijgen bleek heksenwerk. Het eerste commentaar in een krant op Reagan's America was redelijke geweest. Hij was inderdaad via mijn introductie naar William Davidson, director of the Institute for Psychiatry and Foreign Affairs in Washington, geweest. Ze zijn nu in doorlopend contact. Hij had via Davidson ook tal van contacten gekregen in Washington, tot en met het State Department en het Witte Huis. Er is in ieder geval een afdeling van Lloyds instituut in de hoofdstad uit voortgekomen. ‘My book scares them. They don't know how to react or what to do with it.’ Hij zou Unger bij Scribner's

ophalen. Ook Jan van Wieringen van de Volkskrant, die ik op zijn spoor zette, had al gebeld.

Het is overigens de mooiste dag denkbaar, een blauwe lucht en een licht briesje, als in mei of juni.

Ik ontmoette Alex Kagan,64 die hier medicijnen studeert. Hij werkt als fysiotherapeut in een ziekenhuis. Nog vier jaar en hij is arts. Hij is nog steeds aan alle kanten bezig om Volodja Feltsman naar de vs te krijgen. ‘Kan je de Nederlandse premier niet in zijn situatie interesseren,’ vroeg hij me. Als hij eenmaal zijn Amerikaanse paspoort heeft, kan hij nooit meer terug naar de ussr. ‘Vergeet niet dat ik gezien wordt als een verrader. Ik stelde mijn ouders voor om elkaar in Bulgarije te ontmoeten. Maar nadat ik mij hier vestigde, mogen zij de Sovjet Unie helemaal niet meer uit.’ Hij had Georgii Arbatov op televisie gezien. ‘He seems a nice guy. He probably believes what he says, but the system he represents is crazy. See what they do to Sacharov.’

13 juli 1984

Waldorf Astoria

Als een speciale gunst - want het is herverkiezingsjaar - heeft Ronald Reagan bepaald, dat het toestel dat minister Andrei Gromyko van Buitenlandse Zaken van Moskou naar de Algemene Vergadering van de vn brengt voor die ene keer in New York mag landen. Ze maken zich natuurlijk volkomen belachelijk in Washington.65

Ik heb Eduard het laatst op 17 juni gezien. Het lijkt heel lang geleden. Zou er een brief van hem zijn op Amerbos?

Carl Sagan heeft in het Congres gezegd dat een atoomoorlog ‘would cast a dense pall of smoke from burning cities over the entire globe and shut out the sun.’ Er zou een ‘nucleaire winter’ over de aarde vallen, die maanden zou kunnen duren. Pentagon specialisten zouden het met deze veronderstelling eens zijn. Geschift dus.

PANAM Heliport, eastside

Een dame huurde blijkbaar een helikopter voor zichzelf en kwam alleen uit het toestel om vervolgens in een Cadillac te stappen. De chauffeur was zwart (goedkoper dus). Daar zie je weer de ongelijkheid van deze samenleving. In de Sovjet Unie is er wel meer gelijkheid over de hele linie, maar toch stinken beiden ‘oplossingen’.

Soms denk ik aan mam, die al tien jaar geleden overleed. Het is zondermeer afschrikwekkend om te beseffen hoe we komen en gaan, en vervolgens in vergetelheid raken. Kinderen vergeten maar al te gemakkelijk waar ze vandaan kwamen, de baarmoeder.

In de The New York Times66 werd verwezen naar het nieuwe ballet Precipice - met de Franse danser Patrick Dupond - van het Alvin Ailey Dance Theatre, dat in première ging en oorspronkelijk voor het Ballet de L'Opéra de Paris was geschreven. Het gaat over een popster die aan de rand van de afgrond bungelt. ‘It is a two-image ballet,’ aldus Anne Kisselgoff, ‘and while it is hardly Mr. Ailey's best choreography, it sports Mr. Dupond's blazingly committed performance and the truthfulness of its own sentiments.’ Ailey moet geïnspireerd zijn geweest door de dood van de rockzangers Jim Morrison en Jimi Hendrix. Dupond krijgt veel of toegezwaaid.

Professor Joshua Meyrowitz van de University of New Hampshire is van mening dat er wel degelijk ‘grote leiders’ voorhanden zijn, maar wat in de weg zou zitten is ‘an overabundance of information about them.’67 Vroeger hulden leiders zich in nevelen en wist je feitelijk weinig van hen. Franklin D. Roosevelt deed onzichtbaar over de radio zijn zegje. Tegenwoordig is alles rond het Witte Huis open en bloot zichtbaar, wat bijvoorbeeld begon met Lyndon B. Johnson, die na een galblaasoperatie de snede op zijn pens op televisie liet zien. Ook kon iedereen meegenieten toen Jimmy Carter het eens bijna begaf tijdens het joggen, en hoe Ronald Reagan zat te knikkebollen tijdens een audiëntie bij de paus.

Meyrowitz spreekt over ‘sidestage politics’ met als voorbeeld hoe jfk tijdens het cruciale televisiedebat tijdens de presidentsverkiezingen, met favoriet Richard Nixon als opponent, kans zag het Amerikaanse publiek zodanig voor zich in te nemen dat hij zou winnen, al was het maar met enkele duizenden stemmen verschil. ‘Television has steadily eroded the traditional barriers between politicians onstage and a backstage area. (...) By definition, the “private” behavior now exposed is no longer truly backstage activity, simply because it is exposed.’

Hij gaat nog verder: ‘In live, televised press conferences today, even a five-second pause for thought can destroy a leader's credibility. (...) This element of television coverage may be at the core of the “crisis of credibility” that has plagued all our recent leaders.’ Je denkt er niet aan, maar het is waar. ‘The cam-

era now brings the leader close for the people's inspection. And in this sense it lowers politicians to the level of their audience. (...) The camera exposes a rich range of personal features and idiosyncrasies. It highlights politicians' humanity and mutes abstract and conceptual rhetoric.’ Hieruit volgt dat televisieoptredens soms belangrijker zijn dan de politieke programma's in kwestie. ‘Through television, we come to feel we “know” politicians personally, and our response to them has become similar to our response to friends and lovers.’

Clipper Club

De helikoptervlucht van de eastside naar jfk-Airport is altijd sensationeel met een prachtig gezicht op Manhattan. Maar zo'n ding zonder vleugels blijft voor mij een vliegende doodskist. Dans verder door Unger. ‘At any given time we are largely the sum of our fundamental practices. But we are also the permanent possibility of revising them. We can change them. Occasionally, we can abandon one and invent another.’ Dan citeert hij William James, dat ‘people believe everything they can,’ wat zou moeten zijn ‘people believe everything they must.’ Dat is het nu juist, je moet immers niets geloven of als een automaat de redenering accepteren dat het altijd zo is geweest. Dat is wat Alexander Mitscherlich bepleitte: ‘toets het “van toen” aan de realiteit van nu.’68 Het gaat dus om ‘the legitimacy of our fundamental practices.’ Onderzoek plegen: ‘in the manner of scientists comparing alternative research strategies.’ ‘A social world does not become stable until its legal or customary rules can be understood and elaborated as fragmentary and imperfect expressions of an imaginative scheme of human coexistence rather than just as provisional truce lines in a brutal and a moral conflict.’ Een zin om driemaal hier neer te schrijven.

Het is een feit dat ik in zeventien jaar er nooit in slaagde mijn penis in Peters mond te steken (en visa versa), maar ik ben dankbaar hem morgen het boek van Unger te kunnen geven als steek-in in zijn brein.

New-York-Londen

Wanneer Eduard het zou accepteren, zou ik de rest van mijn leven aan hem wijden. Ik zou mezelf voor één keer willen committeren.

Twintig procent van Amerikaanse gays zeggen te zijn aangeval-

len vanwege hun seksuele oriëntatie. Tien procent van de lesbiennes zeggen hetzelfde.

We vertrokken één uur te laat. jfk was een chaos.

14 juli 1984

Londen

Ging regelrecht naar de ymca, waar Peter voor mij gereserveerd had, en waar een brief van hem wachtte.

Peter kwam later samen lunchen in een health food restaurant. We gingen vervolgens naar de film Against all odds met Rachel Walsh, en Jeff Bridges.

15 juli 1984

We dineerden gisteravond bij Kettner's, waarbij als gewoonlijk Edwin van Wijk non-stop ratelde, Peter zowat niets zei, af en toe zat te gapen, op zijn horloge keek en duidelijk verveeld was. Edwin is zeer onderhoudend, maar speelt helaas permanent toneel.

Peter had Robert Maxwell op televisie gezien en vond hem ‘an arrogant basterd’. Het is natuurlijk veel erger, hij is een crook. Ik zal nooit begrijpen waarom Aurelio Peccei met de man te maken heeft willen hebben.

Ik vertelde Peter Karate Kid te hebben gezien. Hij antwoordde dat hij ‘a beautiful guy’ had gekend, een karate-expert, die onlangs een ongeluk met een motorfiets had gehad en waarvan één been moest worden afgezet - ‘and he had such beautiful legs.’ Zat vanmorgen in zijn parkje te lezen in het boek van Unger, met eerst Chopin en dan Debussy op. Ik zou straks tegen Peter willen zeggen: I love you very much whatever you do or don't. Lunchte met Peter en Edwin bij Kettner. Het leven van acteurs is erg onzeker. Peter werkt bij de Royal Opera, maar Edwin is al enige tijd zonder werk (na vier jaar in Evita te hebben gespeeld). Peter zei voor het einde van het jaar te besluiten of hij zal stoppen met theater. Dit was nieuw voor me. Ik hou er mijn hart over vast. Hij bracht me een knipsel, dat prins Claus op het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking een hoge post had gekregen. Niet inspecteur-generaal van de strijdkrachten, zoals prins Bernhard, maar inspecteur-generaal voor hulp aan arme landen.

Londen-Amsterdam

Peter vindt dat Engeland, zeker vergeleken bij Nederland, stilletjes op weg is een politiestaat te worden.

Ben zeer nerveus of Eduard me op Schiphol komt afhalen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums