Memoires 1984-A

[p. 13]

Amsterdam

1 januari 1984

Amerbos

Ik was al vroeg in de polders, maar luister nu naar Volodja Feltsman die Schubert speelt. Buiten stormt het.

Ruud Lubbers noemt het plaatsen van zestien kruisraketten in ons land ‘een verdedigbare en zelfs goede zaak’. Hij zal niet anders kunnen onder druk van het navo-bondgenootschap en Washington, maar ik had hem hoger ingeschat.

Frederick Ress schreef vanuit Wisconsin, dat ‘when Peter and I broke up I felt more pain than I had ever felt before. For a number of days I could not sleep at all. I just looked into the night and felt I would never find happiness again. I was only thirty, yet I felt life had passed me by.’ Het zijn de abusievelijk geprogrammeerde illusies en absurde verwachtingspatronen, die op latere leeftijd deze calamiteiten veroorzaken, zoals nu ook weer blijkt bij Frederick - als gevolg van de onontkoombare werkelijkheid tussen hem en Peter -, of bij mij, als gevolg van de eveneens onontkoombare realiteit tussen Eduard en mij. Het zijn de ‘sprookjes’ die ons op de mouw werden en worden gespeld, die ons later de das om doen. We moeten maar zien van dergelijke idealen te veranderen: van geloof in onzin naar accepteren van de werkelijkheid, zoals deze is.

Time¹ roept Reagan en Andropov uit tot ‘de mannen van het jaar’ en zet ze op de omslag. Een paar fijne meneren.

Reagan schildert de Sovjet Unie af als ‘the evil empire’, waar men in staat is ‘a crime against humanity’ te begaan door met gevechtsvliegtuigen een Koreaans verkeersvliegtuig naar beneden te halen. En Andropov verkondigt dat de regering Reagan ‘alle illusies’ de grond in heeft geboord om nog hoop te hebben dat ze het eens kunnen worden. Vanuit Washington wordt Andropov afgeschilderd als ‘a mutant from outer space’, terwijl de Sovjets hun tegenspeler Reagan vergelijken met Adolf Hitler. Dat is de stand van zaken op 1 januari 1984. Ze liegen allebei, maar Reagan liegt verreweg het meest.

In een begeleidend interview zegt Reagan: ‘I came here de-

1 Time, 3 januari 1983.

[p. 14]

termined to bring about a reduction in arms, and end the arms race.’ Wat een leugen is. ‘Well, it really had not been an arms race. There had only been a buildup on one side.’ Weer een leugen. ‘I also wanted to see if we could not get the world on a practical road to peace.’ Wat in de optiek van Reagan betekent, de totale overwinning van het kapitalisme en de westerse vorm van democratie. Dan vervolgt hij: ‘You deal with them as human beings. But you are aware that, certainly, they are ideologues dedicated to the philosophy that brought them into power.’ Alsof dat bij mijnheer Reagan niet het geval is. En verderop: ‘They have to know that we are not going back to our window of vulnerability that existed before we did our military refurbishing.’ Weer een glasharde leugen: er was geen ‘window of vulnerability’, er was alleen de Amerikaanse wil tot superioriteit over de ussr; vandaar het Star Wars-project geïnitieerd door Reagan en consorten. ‘They have to know that whatever they do is going to dictate our course in that regard. And they also have to know that industrially they cannot compete.’ Hier komt de aap uit de mouw en zie je de ultimatieve Reagan aan het woord, omdat het waar is dat de vs zich de star Wars-gekkigheid kunnen veroorloven en de Sovjeteconomie niet. Het Kremlin moest na 1945 een door de Tweede Wereldoorlog verwoest land weer opbouwen. Daarnaast veranderden de Westerse landen vrij snel van bondgenoten tegen Hitler in aartsvijanden, en kwam de Sovjet Unie onder een blokkade te liggen van de Amerikaanse en - de door middel van het Marshall Plan opgepepte - West-Europese economieën. Die uitleg waarom de ussr niet kan concurreren met het Westen zal je in Time niet vinden.

Ben in het donker een tweede keer de polders in gefietst. Overal waren konijntjes nog op pad, die al lang in hun holen hadden moeten liggen. Luisterde tijdens het fietsen naar Aïda en piekerde over Eduard. Ik weet dus niet of ik, zoals hij nu is, nog van hem zou houden.

In West-Duitsland werd 100 miljoen Mark aan vuurwerk uitgegeven. Beangstigende waanzin. Dat loopt verkeerd af.

Gijs van de Westelaken vroeg me een introductie te schrijven voor het gesprek met Badrissein Sital in de Haagse Post.²

De aandelen acf zijn opeens van 189 naar 200 omhoog gesprongen. Als ik ze niet in goud zou hebben omgezet, was ik geen 150.000 gulden verloren op advies van broer Theo, Casper van den Wall Bake en Coté van de amro! Alleen Gerard

2 Zie de HP van 7 januari 1984, bijlage 1.

[p. 15]

Croiset adviseerde de acf-aandelen in weerwil van alles vast te houden. Hij had gelijk. Had ik maar geluisterd.

Peter is met zijn vriend Edwin van Wijk al enige dagen in Tilburg en laat verder niets van zich horen. Ik ben voorgoed op Peter afgeknapt. Ik zeg niets, ik schrijf niets, ik ga wat hem betreft gewoon in lucht op.

Dennis Livson vertelt me dat Pieter de Vink op 23 november ter gelegenheid van de moord op jfk in Dallas een programma van negentig minuten presenteerde, waarin het door mij gemaakte materiaal met George de Mohrenschildt, Mark Lane en vele anderen werd gebruikt, terwijl ik slechts eenmaal in de film werd genoemd en eenmaal kort in beeld kwam. Dat was alles, niets op de titelrol verder, geen betaling voor gebruik van het door mij gefilmde materiaal, niets. Carel Enkelaar, die beter zou moeten weten, laat dit allemaal gewoon gebeuren, en wie behartigt mijn belangen? Geen hond.

Adriaan van Dis heeft op radio gezegd dat hij Alfred Vierling niet in zijn televisieprogramma wilde hebben: ‘Want ik ben bang dat hij te aardig over komt.’ Wat is dat in godsnaam voor gelul?

Vierling vertelt me trouwens dat hij zo langzamerhand kotst van Janmaat, die hem opzettelijk klein houdt. Er wordt ook geprobeerd Vierling in Amsterdam te wippen. Toch vraag ik me af of Alfreds bek niet te groot is geworden, ook nadat hij keet kreeg met Henry Brookman, de oprichter van die partij. Ik heb hem geadviseerd te blijven zitten waar hij zit; te accepteren dat Janmaat - omdat deze beseft de brain van een pygmee te hebben vergeleken bij Alfred, hem zal blijven dwars zitten.

3 januari 1984

Om 11:00 uur stond mijn vriend John van Haagen³ voor mijn neus. We hebben bijna zeven uur intens zitten praten. Ik heb er veel spijt van ons gesprek niet op de band te hebben opgenomen.

Ik sprak allereerst over Eduard met hem. Hij had een aannemelijke en bondige verklaring: ‘die jongen was wel erg jong en moest naast jou op zijn tenen lopen. Dat gaat een tijdje goed, maar eens barst de bom. Vandaar zijn vlucht naar New York. Hij kon je niet meer aan. Dat is jouw tragiek, Wim, jij hebt een zodanig niveau: wie kan dat bijbenen?’ Hij had het verhaal in De Tijd ook gelezen. ‘Dat was een karikatuur van Willem Oltmans. Ik zou het heel anders hebben gedaan. Wie kent jou

3 Mijn marinevriendje, zie Memoires vanaf 1953.

[p. 16]

nou?’ Hij zei trouwens dat echte liefde en totale overgave niet aan tijd waren gebonden. Hij verwachtte dat er iets zou gebeuren, en dat Eduard en ik weer bij elkaar zouden komen.⁴

Ik verbaasde me er eigenlijk over hoe intiem John en ik de afgelopen dertig jaar zijn gebleven. Hij wilde blijven eten, maar een telefoongesprek naar huis en de mededeling dat zijn kleinzoon hem verwachtte, deed hem vertrekken. John bekeek mijn huis en zei dat ik er beter aan zou doen het spoedig te verkopen, want na inspectie van de plafonds op de tweede etage was hij van mening, dat er dringend reparatiewerkzaamheden nodig waren. Dan te bedenken dat het in 1968 gloednieuw werd opgeleverd.

Eindelijk belde Peter op. Ik was zeer geïrriteerd over zijn non-chalance niet eerder contact te hebben opgenomen en zei dit ook, waardoor het gesprek escaleerde en onaangenaam werd.

4 John van Haagen zou gelijk krijgen: we zouden de vriendschap weer oppakken en deze duurt tot dit moment, 1997, voort.

4 januari 1984

Motke Chanoeka belde vanuit Israël op en vroeg nu - tegen de afspraken in, we zouden immers samen naar Suriname gaan - een bevestiging vooraf van de betreffende minister. Om hem tegemoet te komen stuurde ik Erik Tjon Kie Sim een telegram dat Chanoeka en ik op 17de zouden arriveren en of hij per ommegaande wilde laten weten of het hem schikte dan een gesprek te hebben.

Hans van den Broek is het jaar met een gigantische blunder begonnen. Bij aankomst op het vliegveld in Djakarta heeft hij nota bene verklaard: ‘Ik heb de grootste bewondering voor de ontwikkeling en stabiliteit die deze regering, in het bijzonder president Suharto, dit land heeft gebracht.’ Hoe krijg je de onzin door de keel? Hitler bracht indertijd ook grote stabiliteit in Duitsland en zorgde voor een explosie van de economie. Maar tegen welke prijs? De minister brengt een officieel bezoek van vier dagen. Tussen de bedrijven door zou hij ook de doodseskaders en de nieuwe moordpartijen van het fascistische regime aan de orde stellen.

De nrc meldt dat wanneer er nu verkiezingen zouden worden gehouden de Centrumpartij zeven tot negen zetels zou behalen. Ik geloof er niets van. Lubbers heeft gezegd over de discussie over het willen verbieden van de cp: ‘Je moet niet zeggen, iets bevalt me niet en daarom verbied ik het wel, laten we zeggen buiten de wetgeving om. Daarvoor hebben we een rechtsstaat. Nee, we moeten ons afvragen waarom die kiezers

[p. 17]

boos zijn geworden en proberen de oorzaak weg te nemen.’ Israël heeft weer eens met bombardementen bij Baalbek honderd doden veroorzaakt en gaat rustig verder met dit verwerpelijk optreden, terwijl de wereld zwijgt. Israël mag alles en hier wordt gekeuveld over het fascistische karakter van de Centrumpartij. Vierling zegt overigens dat de cp inderdaad contacten met Vlaamse fascisten heeft gelegd, en dat hij hier niet langer aan mee kan doen.

Het aantal werkelozen in West-Duitsland is tot 2.258.000 opgelopen.

5 januari 1984

In Moskou is bekend gemaakt, dat de 4.000 kilometer lange pijplijn van Urengoi in Siberië naar West-Europa in gebruik is genomen. Het eerste aardgas is doorgepompt naar Frankrijk.⁵



Dit is wat Ronald Reagan en de schurken in Washington hebben willen voorkomen: dat het Kremlin over meer buitenlandse deviezen zou komen te beschikken.

Trouw meldt dat het Surinaamse verzet in Nederland samen met oud-president Chin A Sen en oud-minister André Haakmat zou werken aan een regering in ballingschap. Volkomen belachelijk.

Uitstekend gesprek met advocaat Voetelink⁶. Hij is het volkomen met me eens dat Jeelof zich onbehoorlijk heeft gedragen. Hij dicteerde meteen een brief aan Philips. Er is al weer druk op het kantoor van Van Haersolte uitgeoefend om mij als cliënt te laten vallen, omdat ik op dit moment geen geld heb Voetelink te betalen. Herry heeft Van Haersolte meegedeeld dat hij

5 The New York Times, John Burns, 5 januari 1984.

6 Herman Maria Voetelink (Herry).

[p. 18]

zich persoonlijk garant stelde dat er geld zou komen. ‘Zoals ik jou heb leren kennen, denk ik, dat er een moment komt, dat je ons zult kunnen betalen.’

Volodja en Consuelo Molchanov kwamen voor de lunch naar Amerbos. Ze hadden de benodigde speciale toestemming van Buitenlandse Zaken gekregen zich boven het IJ te mogen begeven. Volodja bracht een oud boek, oude tekeningen en litho's van Jan Cremer mee om te verkopen. Vreemd: Jan heeft er mij nooit één gegeven. Hij wil voor het geld een auto kopen om later mee naar Moskou te kunnen nemen.

‘Vind je het slecht wat ik doe,’ vroeg Volodja.

‘Nee, in jouw positie zou ik hetzelfde hebben gedaan.’

Ambassadeur Herrenberg belde. Hij had het gesprek met Sital gelezen en diens opmerkingen over palu waren inmiddels alweer door de Wereldomroep uitgezonden met als gevolg ‘dat al die palu-mensen in de militie, en op de ministeries hun beklag doen bij de bevelhebber en tegen hem zeggen, “zie je nu wel, die Oltmans...”’

‘Wat ze eigenlijk zouden moeten zeggen is “die Sital”, want ik doe niets anders dan hem aan het woord laten,’ antwoordde ik.

‘Ja, maar ze gaan nu weer wachten met het goedkeuren van het manuscript en we waren nu net zo ver dat alles geregeld zou worden,’ aldus Herrenberg. Ik benadrukte tevens dat ik journalist was en verder geen boodschap aan de palu had en dat ik erop toezag op geen enkele wijze beschuldigd te kunnen worden voor deze of gene partij te kiezen.

Peter belde opgewekt op vanuit Thermos. Hij en Edwin komen straks naar Amerbos.

6 januari 1984

Ze arriveerden om 20:00 uur, en zoals ik al verwachtte had Edwin zich in het ski-jack, dat ik Peter had gegeven, gestoken. Ik krijg steeds minder zin om wat voor Peter te kopen, want Edwin pikt het meteen in. Ik had hutspot gemaakt en trok de fles wijn van Jan Mets open. Het werd al met al een plezierige avond.

Heb Jeelof van Philips een aangetekende brief geschreven.⁷

Ik speelde piano, en hoorde Peter van beneden meezingen. Hij riep: ‘heerlijk Willem.’ Ik vind dat Peter er niet goed uitziet. Ik vind dat Edwin heel verstandig over de dingen des levens spreekt, en hoe beter ik hem leer kennen, hoe meer ik ervan

7 Zie bijlage 2.

[p. 19]

overtuigd raak dat Edwin een geschikte partner voor Peter is. Ook mevrouw Hornkamp kwam en knapte het huis als gewoonlijk weer prima op.

Ronald Reagan heeft een toespraak tot Cuba gehouden via de Voice of America. Hij richtte zich tot de onderdanen van Fidel Castro, en zei dat de beloften die Castro had gedaan niet waren nagekomen en hij de revolutie had verraden. Deze mijnheer bevindt zich absoluut in een ideale positie dergelijke absurde verklaringen af te kunnen leggen. Fidel is allerminst een heilige boon, maar hij heeft een poging ondernomen een rechtvaardiger samenleving op te zetten voor iedereen. Washington zag erop toe dat dit niet zou slagen.

Peter Schumacher van de nrc belde. ‘Ik ben erg blij met je Sital-interview. Ik zeg aan iedereen dat ze het moeten lezen. Natuurlijk hadden wij het moeten hebben.’

In Thermos heb ik met Edwin van Wijk zitten praten. Hij vertelde dat toen Peter anderhalf jaar in Madrid in het theater werkte hij nooit telefoneerde of een brief schreef. ‘Ik werd een dronkenlap,’ zei hij in het Afrikaans. We hebben gezellig samen gedineerd en ik begin Edwin steeds aardiger te vinden. Ik kan mijn ogen niet geloven. Minister Hans van den Broek heeft aan de Indonesische legerbevelhebber Bennie Murdani zijn excuses aangeboden voor de geuite kritiek op de Indonesische doodseskaders. De Indonesische minister van Voorlichting, Harmoko, had namelijk gezegd dat de regering niet bij de mysterieuze moorden is betrokken, die al één jaar aan de gang zijn. Dit gedrag van Van den Broek is des te meer bezopen, omdat Indonesische mensenrechtenorganisaties en zelfs de voormalige vicepresident Adam Malik een open brief aan Suharto zonden om op te houden met deze standrechtelijke executies.

Gisteren meldde Trouw:

[p. 20]

Ik dacht dus: eindelijk doet een Nederlandse minister zijn mond eens open tegen de fascistische militaire terreur in Indonesië. Maar 24 uur later meldt Bob Mantiri in de gpd-bladen, dat de bewindsman weer net zo snel in zijn schulp kroop als hij eruit kwam. Wat voor een man is deze Van den Broek? He doesn't know his ass from a hole in the ground.

7 januari 1984

Peter en Edwin hebben een fotosessie bij Hans Lonis. Ze lijken er tegenop te zien.

Een boek heeft soms het effect van muziek. Eén enkele passage kan zo treffend zijn. Lewis Thomas: ‘The Seventh Wonder of the modern world is a human child, any child. I used to wonder about childhood and the evolution of our species.’⁸ Een paar alinea's verder: ‘The drive to be useful is encoded in our genes. But when we gather in very large numbers, as in the modern nation state, we seem capable of levels of folly and self-destruction to be found nowhere else in all of Nature.’

Na een prachtige cadens over de stelling: ‘I want to know what goes on in the mind of a honeybee,’ constateert hij: ‘Surely, music (along with ordinary language) is as profound a problem for human biology as can be thought of, and I would like to see something done about it. (...) Why is The Art of Fugue so important and what does this single piece of music do to the human mind?’ Dat vraagt Lewis Thomas zich af. Leg dat maar eens uit.

Ontmoette Bertie Hilverdink⁹ die even over was uit New York. Over Eduard sprekende zei hij: ‘Ik vind het ergens oneerlijk om zo'n jonge jongen aan je te binden, want je beseft het misschien niet, want jij bindt mensen wèl aan je.’ Hij vervolgde: ‘Ach, iedere relatie is anders. Toen ik jou in 1950 leerde kennen, of jij mij, was het ook de eerste keer. Nu zeg je dat Eduard de eerste keer was. Het was helemaal niet de eerste keer, het was alleen weer heel anders...’ In wat hij zei schuilde waarheid. Met dit verschil: dat Bertie in 1950 mijn eerste werkelijke homoseksuele ervaring was en we de paar keer dat we seks hadden op één hand konden tellen. Peter was de tweede ‘grande affaire’, met sinds 1967 zegge en schrijven tweemaal seks. Waarom ik Eduard de eerste werkelijke liefdesaffaire noemde, was omdat hij en ik bijna anderhalf jaar lang zeer re-

8 Lewis Thomas, Late Night Thoughts on Listening to Mahler's Ninth Symphony. Viking Press, New York, 1983. Pagina's 60-61.

9 Zie Memoires 1925-1953.

[p. 21]

gelmatig - naast vriendschap - ook zeer volledige nummers, dikwijls met veel voldoening, maakten.¹⁰

Bertie zei eveneens: ‘To illustrate how small the world is: Ik werk met een fotograaf en zijn manager zei tegen me...’ - ik kreeg het al warm en begon te blozen - en ik vulde in: ‘Dat hij met Ed naar bed was geweest.’ Bertie lachte. ‘Nee, met jou. Het gaat om Dan Turner, een lange donkere kerel.’ Ik dacht lang na en toen herinnerde ik mij de jongen uit Texas, die ik eens in het Vondelpark had ontmoet, mee naar Amerbos had genomen en was blijven logeren. Bertie: ‘Toen Dan zei: “I know a Dutch journalist” wist ik meteen dat jij het was.’ Ik zie er naar uit die jongen terug te zien.

Het zou verder een vreselijke avond worden. Peter en Edwin sliepen laat, en vertrokken om 13:00 uur, kwamen voor het avondeten om 19:00 uur thuis en vertrokken weer om 21:00 uur voor ‘a night in the town’. Ik vond dit tegenover mij een schandelijke zaak en Edwin trok partij voor Peter (uiteraard). Er speelden zich de meest afschuwelijke scènes af.

10 Ook in 1997 is Eduard in dit opzicht nog steeds ‘de enige’ gebleven.

8 januari 1984

Ze zijn vanmorgen vertrokken voor de terugreis naar Londen. Peter was echt aangedaan, toen zij het huis verlieten. Ik heb lang gehuild. In mijn woede zei ik gisteravond in een stemming te zijn al mijn dagboeken te vernietigen. ‘Nee,’ zei Peter, ‘je moet je leven beschrijven, want het is een bijzonder leven geweest.’ Voel me weer eens ontroostbaar.

Uitgerekend presenteerde Wibo van de Linde gisteravond een documentaire over een professor van Bemmelen, die samen met zijn vrouw besloot zelfmoord te plegen. Mevrouw van Bemmelen overleed als eerste. Twee weken later zou haar man volgen. In plaats daarvan vertrok hij naar Tirol. Daar trouwde hij met een oude vriendin. Toch zou hij niet lang daarna aan darmkanker overlijden. Wibo ging naar Van Bemmelen toe, zette de camera aan en zei: ‘U weet dat ik journalist ben, ik ga u aangeven bij de politie.’ Wibo als nazi, walgelijk. Zal ik hem schrijven wat ik hier van vind?

John van Haagen belde, want hij zei gevoeld te hebben, dat ik me alleen en triest voelde. Ik vertelde hem iets over gisteravond. Hij reageerde meteen. ‘Wim, jij maakt je vrienden, het is een vorm van ze proberen om te bouwen. Je voert ze een soort Oltmans kruidenmelange. Wanneer ze er niet tegen kunnen, of het niet kunnen verwerken, dus wanneer je slachtoffers

[p. 22]

voelen dat ze niet aan je wensen kunnen voldoen, of het niveau dat je van ze verlangt niet halen, dan lopen ze weg. Toch hebben die vrienden, die jij zoekt of hebt gevonden, een sterk eigen Ik. Het zijn nooit mensen met kameleonachtige karakters.’

Hij noemde de botsing met Peter van gisteren onvermijdelijk. ‘Toch zal de vriendschap met je vrienden onverbrekelijk zijn. Je zou deze banden niet kunnen verbreken zonder jezelf geweld aan te doen. Het verschil tussen ons is, ik heb mijn dagboeken in mijn hoofd.’

De tranen in Peters ogen van gisteravond zie ik voor me, ook zijn ontdane gezicht van vanmorgen. Ik weet, dat hij zielsveel van me houdt, maar he takes me for granted. Daarom zei ik op een gegeven moment zelfs: ‘Maybe I should consider it an honour, dat je me zo nonchalant behandelt.’

9 januari 1984

De Sovjets hebben hun bedreiging aan het adres van Rotterdam waargemaakt. ‘Geen korrel Russisch importgraan is het afgelopen jaar via Rotterdam aangevoerd,’ aldus de Volkskrant.¹¹ Hierdoor is de haven tenminste één tot twee miljoen ton lading misgelopen. Ambassadeur Victor Beletski maakte een einde aan twaalf jaar bedelen om een consulaat in Rotterdam te mogen vestigen. Antwerpen heeft zoiets nu al heel lang. Zelfs de havenlobby kwam in het geweer en wist van het kabinet Lubbers niets anders gedaan te krijgen, dan dat Sovjetondernemingen managers in de Maasstad mochten vestigen, zij het onder strikte condities. Maar een consulaat: nee. Altijd vraag ik mij af, welke de machten zijn die in Den Haag werkelijk de dienst uit maken en die het land onnoemelijk veel schade berokkenen.

De regering Alibux is afgetreden. Desi Bouterse sprak tien minuten op televisie, en gaf toe dat het bewind fouten had gemaakt met het aankondigen van belastingverhogingen (het werk van voornamelijk Winston Caldeira, die evenals Alibux tot de palu behoort). Alle nieuwe belastingmaatregelen zijn stopgezet. Bouterse: ‘Er moet gezocht worden naar een fundamentele oplossing waarbij de gerechtvaardigde verlangens van de vakbeweging en de arbeiders en het veiligstellen van de toekomstige ontwikkeling een rol moeten spelen.’¹²

Hans van den Broek ontkent - ‘het verhaal is absoluut onjuist’ - dat hij de Indonesische regering excuses zou hebben aange-

11 De Volkskrant, Theo Nijenhuis, 7 januari 1984.

12 NRC Handelsblad, 9 januari 1984.

[p. 23]

boden. Hij had wel degelijk zijn zorg over standrechtelijke executies uitgesproken, maar ‘de ministers hebben mij laten weten, dat dit geen regeringsbeleid is, want die executies verdragen zich niet met de Indonesische constitutie en met het rechtssysteem.’ Hoe krijgt de man de onzin toch steeds maar weer door de keel? Nadat Suharto in 1965 hoogverraad had gepleegd werden een miljoen onschuldige mensen in Indonesië door Suharto omgebracht, natuurlijk met stilzwijgende goedkeuring van Washington en de cia, want het ging immers om sukarnisten en communisten! Tegenover Suharto heeft Van den Broek de kwestie van de hernieuwde moordpartijen door het Indonesische leger niet eens in de mond durven nemen. Dat is pas een kind om een boodschap sturen.

Zond Peter een brief met slechts één regel: ‘I love you.’ Dit bij Rachmaninoffs derde symfonie.

Einde 1983 is het aantal aids-gevallen in de vs tot 3.000 opgelopen. The New York Times¹³ wijdt een hoofdartikel aan wat het blad noemt de lou loene-reactie van de Amerikaanse overheid om prompt na het bekend worden van het ‘acquired immune deficiency syndrome’ met kracht maatregelen te nemen om de verspreiding van de epidemie tegen te gaan. Het lijkt boter aan de galg gesmeerd, want de regering Reagan zelf is duidelijk antihomoseksualiteit. Rechts en ultrarechts in de vs zijn er niet vies van om opgeruimd staat netjes te denken.

13 The New York Times, 9 januari 1984.

In de trein naar Groningen.

Lewis Thomas ziet de mens aldus: ‘Collectively, we are still, in a fundamental sense, a tissue of microbial organisms living off the sun, decorated and ornamented these days by the elaborate architectural structures that the microbes have constructed for their living quarters, including sea grass, foxes, and of course ourselves.’ (p.p. 74)

‘All of us, men, women, children, fish, sea grass, sandworms, dolphins, hamsters, and soil bacteria, everything alive on the planet, roll us along through all our generations by replicating dna and rna, and although the alignments of nucleotides within these molecules are different in different species, the molecules themselves are fundamentally the same substance.’ (p.p. 105)

Dat ik 58 jaar moest worden voor ik via het brein van deze eminente bioloog me nu pas realiseer hoe alles wat leeft met elkaar verbonden is en zich voortplant. En dat het hele levende

[p. 24]

zaakje op aarde voortkomt uit bijzondere chemische processen 3.5 miljard jaar geleden.

Professor Hylke Tromp had me voorgesteld ook met professor Röling¹⁴ te gaan praten. Zoals altijd was het weerzien met Bert Röling uiterst aangenaam. Röling herinnerde zich in het verleden kamermuziek te hebben gemaakt met mam, samen met haar vriendin Jet Verrijn Stuart en een andere jeugdvriend Van Regteren Altena. Op zo'n moment realiseer ik me altijd weer hoe gezegend en dankbaar te moeten zijn voor mijn muzikale moeder. Mensen, die van kwartet maken genieten, zijn anders, dat staat voor mij vast als een paal boven water.

Röling herinnerde zich ook hoe we tijdens de Nieuw-Guinea-crisesjaren in Amsterdam samen met Emile van Konijnenburg van de klm hebben geluncht. Ik zei dat niet Van Roijen, maar Van Konijnenburg de vredesprijs had verdiend voor wat hij deed om de verhouding Indonesië-Nederland weer genormaliseerd te krijgen.

Later nam Hylke me mee naar een restaurant voor een ontmoeting met professor Ies Lipschitz¹⁵, op wiens steun ik wil hopen bij het uitgeven van mijn dagboeken. Hij zit in het bestuur van een fonds, dat dergelijke projecten financiert. Hij benadrukte dat men over meer geld beschikte, dan doorgaans werd uitbesteed. Het materiaal moet van groot belang zijn voor de historie. Hij dacht, dat één deel over de periode 1925-1945 ‘voor niemand interessant’ zou zijn. Uit de bus kwam dat deel 1 van de Memoires de periode 1925 tot de dag dat ik journalist werd in 1953 zou moeten beslaan.

Lipschitz verraste me met de vraag, ‘Wie zou er belang bij kunnen hebben dat je dagboeken niet uitkomen?’ Echt weten doe ik dit niet, maar aangenomen kan worden dat er een aantal mensen in Den Haag zijn, die mijn dagboek zullen gaan vervloeken en ongeveer kunnen berekenen wat hen boven het hoofd hangt indien het zou verschijnen. Ook kwam een subsidie ter sprake om het dagboek op microfilm te zetten.

14 Zie ook eerdere Memoires, Professor Bert (B.V.A.) Röling.

15 Isaac (Ies) Lipschits.

Van Groningen naar Amsterdam

Ambassadeur Antonio Diaz gaf me laatst het boekje Man and Socialism in Cuba van Ernesto Che Guevara dat in 1967 werd gepubliceerd.¹⁶ Che heeft het over Fidels ‘integration with the people’ en over ‘that close dialectical unity which exists be-

16 Zie voor de tekst: https://www.marxists.org/archive/guevara/1965/03/man-socialism-alt.htm, (red.).

[p. 25]

tween the individual and the mass’, wat me pure bullshit lijkt. Het herinnert me aan de onzin, die je in Moskou steeds hoort over de nieuwe marxistische mens. Het zou aardig zijn als het mogelijk was, of indien men wist hoe de geest van de mens te herstructureren, te herprogrammeren.

’ It is the twenty-first century man whom we must create, although this is still a subjective and unsystematic aspiration.’ (p.p. 38) Che had met Jose Delgado in Madrid over dit onderwerp moeten spreken, dan zou hij wat beter inzicht hebben gekregen over de vraag, hoe de moderne mens opnieuw zou kunnen worden uitgevonden.¹⁷

Wat Hylke Tromp en Ies Lipschitz vooral benadrukten was, dat wil mijn dagboek voor subsidie in aanmerking komen het vooral wetenschappelijk geschiedkundig belangwekkend moest zijn. Ik probeerde duidelijk te maken, dat ik in mijn dagboek weergeef hoe het brein van een jongetje van tien, twaalf jaar oud, en wat er aan input aan te pas is gekomen op het meanderende levenspad om de uiteindelijke mindscape tot stand te brengen waarmee de zogenaamde ‘oude dag’ wordt beleefd. Dus dat mogelijk ook fondsen in deze sector van wetenschap konden worden aangeboord. ‘Het zou een gecombineerde financiering door de geschiedkunde en de psychologie moeten worden,’ waagde ik te betogen.

‘Dat kan nooit,’ riepen beiden heren in koor. ‘Jij kent de ambtenarij niet. Daar willen ze niet van horen...’ Ies suggereerde nog het Prins Bernhard Fonds te benaderen.

Surinamespecialist van nrc Handelsblad Frans van Klaveren schrijft in de krant: bezwijkt bouterse aan volksbeweging? De man beweert van achter zijn Rotterdams bureau dat het geen verbazing hoeft te wekken dat de huidige stakingen die bij Alcoa in Suriname plaatsvinden, volgens een draaiboek opgesteld door het Amerikaanse State Department worden uitgevoerd. Hij laat er bovendien op volgen: ‘Een destabiliserend scenario, dat uiteindelijk de val van de nachthebber moet inluiden.’ Wat hebben de sukkels in Nederland er toch bijzonder weinig weet van wie deze Bouterse werkelijk is. Ze doen er dan ook geen moeite voor zich nader te informeren met als gevolg dat ze in koor in de ruimte zwetsen. En dit allemaal in de zogenaamd gezaghebbende nrc.

17 Willem Oltmans heeft zich nooit gerealiseerd dat professor Delgado verbonden was aan Amerikaanse militaire onderzoekscentra zoals de Office of Naval Research. Echter niet aan de CIA, zoals door samenzweringstheoretici wordt beweerd. Zie over Delgado: http://www.wireheading.com/delgado/brainchips.pdf en https://www.youtube.com/watch?v=Ni2FFSAhTcA, (red.).

[p. 26]

Volgens het licht Van Klaveren ziet de Surinaamse bevrijdings-beweging in Nederland ‘het einde van het bewind Bouterse naderen. (...) De plannen om het dan ontstane machtsvacuüm op te vullen, zowel civiel als militair, liggen gereed.’ Bovendien demonstreert Van Klaveren wat een derderangs journalist hij is door wel aan het interview van mij in de Haagse Post te refereren, maar er zorgvuldig op toe te zien dat de schrijver van dit gesprek niet in zijn krant wordt vermeld. Stakker.

10 januari 1984

Heel Amsterdam-Noord zit weer eens in een penetrante parfumstank, die door de chemische fabriek Naarden, of de hemel mag weten van waaruit dan ook, wordt verspreid. Het kan ook akzo Noord zijn. Nederlandse milieuministers maken zich volkomen belachelijk.

Arnold Burlage, een Telegraaf-journalist, die zich er zijn beroep van maakt anti-Bouterse-artikelen te schrijven, ging vandaag onder de kop bouterse verder in het nauw weer tekeer. Ik lees die rotzooi verder niet meer.

Josje Hagers is ook weer eens in de pen geklommen om De Telegraaf te kunnen openen met de reuze ‘belangrijke’ mededeling dat Elisabeth II aanzienlijk harder werkt dan Beatrix. De Britse vorstin verscheen in 1983 niet minder dan 337 maal in het openbaar tegen Beatrix maar 150 keer.

The New York Times stuurt op een blauwe maandag een verslaggever naar Paramaribo en uiteraard verschijnt er dan vervolgens allerlei ‘roddel’ onder het mom van informatie in deze meest gezaghebbende krant van de vs. James LeMoyne beweert vandaag dat Osvaldo Cardenas, de voormalige Cubaanse ambassadeur, ‘the toast of the town’ was. ‘He was involved in virtually every aspect of Government business, according to Government officials and outside observers.’¹⁸ Een afschuwelijker verdraaiing van de feiten is nauwelijks denkbaar.

18 The New York Times, James LeMoyne, 10 januari, 1984.

11 januari 1984

Henk Herrenberg is halsoverkop naar Paramaribo geroepen. Ik zie het al voor me: Herrenberg als chef de kabinet van Bouterse, en Harvey Naarendorp als premier of minister van Buitenlandse Zaken. Dat zou voor Bouterse de verstandigste oplossing zijn.

Brief van Wayne Smith, die uitdrukkelijk wil helpen.¹⁹ Bemoedigend.

19 Zie bijlage 3.

[p. 27]

Professor Peter Sifneos van Harvard heeft de term alexithhymia uitgevonden voor de afwijking van mensen die niet in staat zijn ‘to connect their thoughts with their emotions.’ Peter en ik zijn er al jaren van overtuigd dat dit een probleem is dat bij Casper van den Wall Bake speelt.

‘Emotions are not the same thing as feelings,’ legt Sifneos uit.

‘Emotions are biological. A cat can have an emotion when it sees a dog coming at it. But the cat can't have thoughts in reference to the situation. That's something we have that the cat doesn't. So we have feelings - the thoughts attached to emotions. Alexithymics don't have that.’²⁰

Minister Van den Broek heeft aan Frans Weisglas van de vvd - die er een hobby van schijnt te maken Bouterse achter zijn broek te zitten - geantwoord, dat Den Haag niet in staat is internationale hulp aan Suriname, zoals in eeg-verband is gegeven, tegen te houden. Wat bezielt een man als Weisglas in hemelsnaam? Kamerleden, die aan de hand van rapporten van inlichtingendiensten opinies vormen voeren wel vaker dit soort absurde acties.²¹ Dat heet dan een volksvertegenwoordiger in actie...

Het is opmerkelijk dat de voormalige vicepresident van Indonesië, Adam Malik, heeft gezegd tevreden te zijn, dat minister van den Broek zich in Indonesische zaken mengde door de mensenrechten kwestie aan de orde te stellen.²² ‘Als men ons op onze fouten wijst, is dat goed voor Indonesië.’ Volgens Malik heeft het beleid van de regering Suharto (waar deze gladjakker jarenlang zelf deel van uitmaakte) geleid tot toegenomen criminaliteit en schending van de mensenrechten. Alsof er iets nieuws onder de zon is. Suharto heeft sinds zijn staatsgreep in 1965 nooit anders gedaan dan mensen doodschieten en de bevolking de stuipen op het lijf jagen.

Desi Bouterse heeft het leger ingezet om de staking bij Suralco te breken teneinde werkwilligen in de gelegenheid te stellen weer aan het werk te gaan. Het energiebedrijf ebs is door militairen overgenomen. Dat is andere koek. Suralco stuurt vrouwen en kinderen van Amerikaans personeel naar de vs terug. De Nederlandse ambassade heeft wel landgenoten geregistreerd, maar geen advies gegeven te vertrekken. Ambassadeur Hoekman is een verstandig man.

Ben naar Schiphol gegaan om Loet Kilian te ontmoeten in de Hilton, waar we twee uur hebben zitten praten.²³ Hij draagt

20 OMNI magazine, januari 1984.

21 NRC Handelsblad, 10 januari 1984.

22 NRC Handelsblad, 11 januari 1984.

23 Zie vooral de Memoires 1963-1975.

[p. 28]

nog steeds het uniform van de klm cateringdiensten. Lang over Peter en Eduard gesproken. Zijn gezin met drie kinderen loopt kennelijk op rolletjes. ‘Toch als jij indertijd Tieneke niet had ontmoet, zouden jij en ik waarschijnlijk nog altijd samengewoond hebben in Kew Gardens, Long Island,’ zei ik.

‘Daar kan je gelijk in hebben.’

12 januari 1984

De bedrijfsleiding van Suralco in Suriname heeft het bedrijf voor onbepaalde tijd gesloten. Duidelijk ondermijnende actie ten aanzien van het leiderschap van Bouterse. Hoe is het trouwens mogelijk dat Chin A Sen naar Suralco en de stakende arbeiders heeft kunnen telefoneren om hen zijn steun te betuigen?

De berichtgeving is inderdaad alarmerend. Jan Mets zei al: ‘Wanneer Bouterse wordt doodgeschoten, wordt je boekje een bestseller.’²⁴ Toch heb ik het gevoel dat Bouterse op de een of andere manier een uitweg zal weten vinden, ondanks het gestook van alle kanten en de zenuwoorlog die van buitenaf tegen Suriname wordt gevoerd. Bouterse heeft ook veel van alle shit aan zichzelf te danken. Hij had allang het dossier over Chin A Sen moeten vrijgeven.

Ben naar ambassadeur Antonio Diaz van Cuba gegaan, en ontdekte dat hij absoluut niet op de hoogte was van wat er in de media speelde over Suriname en Cuba; zelfs wist hij niet dat de nrc nu opnieuw publiceerde dat zich al 150 Cubanen in Suriname bevonden om Bouterse te helpen. Keer op keer voerde hij aan dat er geen beginnen aan was om alle leugens over zijn land in de Nederlandse pers tegen te spreken. Bovendien was de man op de Cubaanse ambassade die de perspublicaties voor hem vertaalde met vakantie in Havana. Het was te duur om een andere vertaler tijdelijk in dienst te nemen.

Steeds weer viel hij terug op de woorden: ‘it is our policy’. Op een gegeven moment verloor ik mijn geduld en zei: ‘But look where Cuba is now, with this policy. At least, Georgii Arbatov understood, that times have changed and that policies must adapt to new realities.’ Omdat hij nog steeds hoopt op een Nederlands televisieteam naar Cuba adviseerde ik hem Carel Enkelaar, Henk Suèr, Leo Kool en oud-ambassadeur van der Gaag gezamenlijk voor een lunch uit te nodigen. ‘My wife would have to cook, because at the moment we have no servants.’ Ik reageerde - en misschien ben ik wel te ver gegaan -

24 Ernst van Eeghen riep trouwens al een paar jaar dat Bouterse ‘voor zijn raap’ zou worden geschoten.

[p. 29]

dat ik bereid ben hem een beschouwing te sturen hoe om te gaan met televisiemensen om hen te bewegen een bezoek aan Havana brengen. Ik zag dat deze opmerking hem opwond. Maar de man is, ondanks zijn goede bedoelingen, een totale amateur in deze zaken.

Vervolgens ontmoette ik ambassadeur Beletski. Deze had Volodja Molchanov gevraagd eveneens aanwezig te zijn met de woorden: ‘Oltmans is jouw zaakje.’ De Sovjetambassadeur begon het gesprek met vragen te stellen over Suriname, waar hij grote belangstelling voor scheen te hebben. Daarna vertelde ik over Cuba en stelde nadien de vraag, omdat Joeri Andropov nu al vele maanden in de lucht hing voor een televisiegesprek, of we in plaats daarvan wellicht minister Andrei Gromyko zouden kunnen filmen.

Beletski: ‘Minister Gromyko en Hans van den Broek staan ingepland om elkaar 30 minuten te ontmoeten in Stockholm. Wanneer het een serieuze, en constructieve bijeenkomst wordt, zal het eenvoudig zijn om een gesprek met onze minister te filmen, anders zal het nagenoeg onmogelijk zijn.’ Ik kreeg het gevoel dat hij er geen bezwaar tegen zou hebben, als ik dit gezichtspunt van hem op het gesprek bekend maakte, dus als een drukmiddel op Van den Broek zich voor een keer behoorlijk te gedragen ten opzichte van de Sovjets.

Ik informeerde de ambassadeur over het groeiende conflict met Gerrit Jeelof en Philips en zei: ‘Die mensen gedragen zich als gangsters.’

‘Weet u dat nu pas,’ antwoordde Beletski. ‘Philips heeft niet voor niets 28 miljard winst gemaakt,’ voegde hij eraan toe.

Beletski vroeg of ik contact wilde leggen tussen de ambassade en uitgeverij In de Knipscheer. Ze willen de redevoeringen van Joeri Andropov publiceren. Het drukwerk zou in Rijswijk gebeuren, waar ook het bulletin van de ambassade wordt vervaardigd. In de Knipscheer was dus meer nodig voor de distributie, omdat de ambassade de uitgave zal betalen. Ik zal het contact leggen, maar of In de Knipscheer het zal doen?

Na het gesprek, waarbij Volodja had getolkt, zei Volodja: ‘Je moet bij Sovjets nooit over geld praten, dat interesseert ze niet. Daarbij komt dat onze hoge bazen elkaar onderling allemaal haten, dus je zou Georgii Arbatov eigenlijk ook niet moeten noemen.’ Volodja reed me naar de poffertjeskraam op het Malieveld. Toen we naar de auto liepen, waarschuwde hij vluchtig om in de wagen voorzichtig te zijn met wat ik zei. Eenmaal in de auto vergat ik dit prompt, en maakte een paar opmerkingen over Reagan, waar hij in absolute stilte naar luisterde.

[p. 30]

Interview met poffertjes en Ruud de Wit. Vertelde hem eigenlijk niets. Hij belde later op niets met ons gesprek te kunnen doen. Hij ging ervan uit dat Desi Bouterse nu op vallen stond. Hoe kan ik iemand met dergelijke denkbeelden het werkelijke verhaal vertellen? Jan van Beek van de gpd had al gezegd, dat ze me ‘geen cent’ voor dit gesprek mogen betalen.

Wandelde daarna nog even binnen bij Hans van der Voet van de rvd en vertelde hem over mijn gesprek met Beletski. Hij antwoordde: ‘Ik zal het doorgeven, hoewel ik niet weet wat ze met deze informatie zullen doen.’

‘Er wordt gehoopt,’ zei ik, ‘dat van de 30 minuten Van den Broek er niet 28 uittrekt om over dissidenten te spreken.’

Hij gaf toe dat Josje Hagers doorging met het koninklijk huis dwars te zitten. Ik zei: ‘Maar het lijkt waar dat Elisabeth aanzienlijk meer voor het voetlicht treedt dan Beatrix.’ Hij legde uit dat koningin Beatrix tegen het voorlichtingsapparaat bijvoorbeeld zei: Ik ga de komende twee weken mij in het gevangeniswezen verdiepen. ‘En dan bezoekt zij prompt vijf gevangenissen, maar daar lees je dan geen letter over in de krant.’

Ramp. Ik heb een ako-tasje met al mijn leesmateriaal ergens laten staan: Oscar Wilde is weg, het Montagu-boek is weg, en het leesmateriaal van ambassadeur Diaz weg.

De vara zegt mijn deelname aan de Surinamediscussie af en heeft voor Peter Schumacher gekozen. Wijs besluit.²⁵

Jaap van Meekren, op televisie in gesprek met Chin A Sen noemt Bouterse ‘een machtswellusteling’. Het is niet de eerste leugen van deze mijnheer op televisie, die niet weet waar hij over praat. Jaap vraagt de voormalige president, wat hij gaat doen, wanneer Bouterse weer de hulp van de Cubanen zou inroepen, nu hij in een benarde positie is geraakt. Afgezien van het feit, dat de deur voor Suriname in Havana pot dicht zit, antwoordde Chin A Sen: ‘Dan vraag ik hulp aan buitenlandse mogendheden.’ De vs, dus. Ook André Haakmat noemt Bouterse ‘een moordenaar’ en zegt dat wat nu in Paramaribo gebeurt het einde van het militaire bewind is. Chin A Sen wist te vertellen dat zestig Cubanen op Nicaraguaanse paspoorten op Zanderij waren geland. Al die onzin wordt onder de banier van ‘de vrije pers’ op de vaderlandse televisie wereldkundig gemaakt. Het gebeurt bovendien allemaal ongestraft, laat staan dat er een mogelijkheid is deze verzinsels te weerspreken.

Legde contact tussen Volodja Molchanov en Stephan Landshoff van In de Knipscheer.

25 Zie bijlage 4.

[p. 31]

Laatste nieuws (middernacht). Honderd Surinamers hebben de Surinaamse ambassade in Den Haag bezet. Carlo Spier neemt voor Herrenberg daar de honneurs waar.

13 januari 1984

De ambassade van Suriname is door de politie ontruimd.

Legde twee rozen op het graf van mijn ouders te Den en Rust in Bilthoven. Door alles, wat er met Eduard is gebeurd, was ik er een jaar niet geweest. Op het pad naar het graf voelde ik me triest en verloren bij de gedachte van de dood als het eeuwige en onvermijdelijke einde van alles.

Een boterham bij de Poslavsky's gegeten. Met Lex boven in zijn werkkamer van gedachten gewisseld. Ik vertelde bezig te zijn steun te verzamelen voor de uitgave van mijn dagboek. Hij herhaalde ook nu dat mijn jarenlange notities historische, sociale en psychologische waarde hadden. Hij kon zich zelfs voorstellen dat er twee verschillende edities van mijn dagboek samengesteld konden worden. Het leek hem een nuttige gedachte dit eens te bespreken met de sociaalpsychotherapeut Bram Swaan in Amsterdam.

We spraken kort over politiek en andere zaken. Wanneer het over de Sovjet Unie gaat is er geen land met hem te bezeilen.²⁶ Hij gaat altijd meteen door het lint over dat onderwerp en ik moet het laten rusten, want er zou een botsing van komen net als met generaal Cor Knulst. Lex is ook compleet pro-Reagan, wat ik voor een psychiater helemaal onbegrijpelijk vind. Maar hij leest dan ook uitsluitend De Telegraaf en heeft een abonnement op Time.

Van Beatrix is hij niet gecharmeerd. Toen ik vertelde dat ambassadeur Beletski had verteld, dat Claus beslist nog niet de oude was, merkte Lex op dat vlak voor een ernstige depressie verschijnselen van homoseksualiteit niet ongebruikelijk waren. Op een gegeven moment zei hij dat ik al mijn nieuwe informatie over cognitieve psychologie, het brein en de rest weg zou moeten doen, ‘opdat je dagboek niet aan spontaniteit zal inboeten.’ Een dergelijk advies slaat natuurlijk nergens op. Ik telefoneerde er later met Peter over in London, die vroeg of ik notities van het gesprek met Lex had gemaakt.

Peter werkt nu mee in Covent Garden aan de opera La Bohème en noemde een aantal beroemde zangers en zangeressen.

Wim Hazeu bevestigt onze lunchafspraak. ‘In de nrc werd je hp-artikel uitgebreid geciteerd (door Frans van Klaveren) zon-

26 Drie graven Poslavsky, ooms van Alexander (Lex) Poslavsky, waren onder Stalin vermoord omdat ze tsaristische officieren waren.

[p. 32]

der dat je naam wordt genoemd. Hoe “laag” is de Nederlandse journalistiek.’²⁷ Jalousie de métier, zeker, en gewoon oneerlijk. ikon-radio belde of ik hen het telefoonnummer van Badrissein Sital in Havana wilde geven. ‘Dat kan ik niet doen,’ heb ik geantwoord aan deze collega's die altijd voor een dubbeltje op de eerste rang willen zitten.

27 Brief van 12 januari 1984.

14 januari 1984

Ik heb Jan Mets gevraagd om voorin het Desi Bouterse-boekje ‘Voor E.M.V.’ te willen plaatsen. ‘Mag ik weten wie dat is?’ vroeg hij.

‘Sorry, no.’²⁸

Alfred Vierling belde op om uit te huilen. Janmaat had de actie om hem af te zetten als voorzitter van de kieskring Amsterdam gesteund. Vierling blijft echter spelen met de gedachte voor de Centrumpartij in het Europese parlement terecht te willen komen.

Bemoedigend telegram in verband met de plannen van Motke Chanoeka vanuit Paramaribo.²⁹

Han Hansen is ook zo'n scribent, die alleen maar stukjes schrijft om zijn partijtje mee te kunnen blazen in het Suriname-drama. Hij sprak met André Haakmat, die over het toekomstige vluchtadres van Desi filosofeerde: ‘Ik zie niet waar hij terecht kan komen in het buitenland. (...) Cuba zal hem zeker niet met open armen ontvangen. Ook om die reden zal hij zolang mogelijk kronkelen om het nog een poosje uit te houden aan de top.’³⁰ Kent Haakmat Bouterse dan zo slecht? Vertrekken is gewoon in Bouterse's brein geen optie. Ik ben ervan overtuigd dat Desi daar geen moment over nadenkt. Het is ook niet nodig, want wie zegt dat hij weg zou moeten gaan?

Hansen laat natuurlijk eveneens Rudi Kross aan het woord: ‘Binnen de eerstvolgende etmalen verwacht ik beslissende gebeurtenissen in Suriname.’ Kross denkt dat als het in de legertop mis zou gaan, Brazilië en de vs in Suriname zullen ingrijpen. ‘Voor zover ik de man ken, kookt hij na de nederlagen tegenover de stakers nu op een pathologische manier van wraakzucht,’ aldus Kross. Ik zie Bouterse heel anders. Als de nood het hoogst is, blijft hij kalm, en is het zijn Indiaanse inslag, die hem aan het piekeren zet voor hij tot actie over zal gaan. Evenmin zie ik Desi Bouterse als een wraakzuchtige persoon. Hij

28 Hij heeft het gedaan. Het betekende Eduard Martin Voorbach.

29 Zie bijlage 5.

30 De Volkskrant, 13 januari 1984.

[p. 33]

vergeet iets niet en zal eerder iemand uitbannen die hem een poets heeft gebakken. Wie het echter rechtstreeks op hem gemunt heeft kan inderdaad de volle laag terug verwachten, zoals op 8 december 1982 duidelijk is geworden.

nrc Handelsblad komt weer eens met een vrijwel nietszeggend hoofdartikel. Enerzijds constateert het blad terecht: ‘één ding is zonneklaar: bevelhebber Bouterse heeft voldoende steun bij de bevolking.’ Dan wordt voor de zoveelste maal herhaald dat Den Haag de ontwikkelingshulp wel verplicht was op te zeggen ‘na de grove aantasting van fundamentele mensenrechten’ (dus na de vijftien moorden van 1982). Ik begrijp nooit dat een serieuze krant als de nrc zoiets optekent, en blijkbaar stilzwijgend voorbijgaat aan het feit dat in een andere voormalige kolonie van het koninkrijk, Indonesië, alsof het de gewoonste zaak van de wereld was een coup werd gepleegd, die één miljoen slachtoffers eiste, waarna vervolgens Den Haag het voorzitterschap op zich nam van een club rijke landen (iggi) om de massamoordenaars tot in lengte van dagen te financieren, en in het zadel te houden. Moorden ‘op links’ zijn altijd okay. Moorden ‘op rechts’ moeten met sancties en economische blokkades worden bestraft. Al het hoofdredactionele geklets, wordt vandaag ook nog begeleid door een zogenaamde spotprent van Siegfried Woldhek. Hoe zou deze tekening zijn uitgevallen als de man Bouterse had leren kennen zoals ik?

[p. 34]

15 januari 1984

In Moskou zijn, volgens tass, Joeri Smelyakov en V.A. Pavlov - ambtenaren buitenlandse economische betrekkingen - terechtgesteld, omdat zij schuldig waren bevonden aan het aannemen van steekpenningen.

Motke Chanoeka laat weten dat Balton bereid is een vindloon van 200.000 dollar te betalen voor de contacten in Paramaribo, plus vijf procent van iedere af te sluiten overeenkomst, maar ze zijn niet bereid onze reiskosten voor te schieten. Dat doen ze alleen voor vaste medewerkers van Balton. Ik antwoordde: ‘Dan zijn je voorstellen geen serieuze zaak, vergeet het dus maar.’ Later belde hij weer en vroeg wat ik van Noord-Korea vond. Rekening houdende met het feit dat dit vreemde baasje voor welke inlichtingendienst dan ook werkt, zei ik: ‘A pile of red shit.’ Vanmorgen werd er aangebeld en een deurwaarder, mijnheer Rudolf Jaburg, stond voor mijn neus. Het ministerie van Buitenlandse Zaken, de Staat der Nederlanden dus, eist dat ik de proceskosten van de Claus-affaire in New Delhi zal betalen. Het zijn toch ordinaire schurken met de keurige mijnheer Droogleever Fortuijn voorop. Hoe durven ze dit te doen? Op 24 oktober zanikte de landsadvocaat al om deze betaling.³¹ Voetelink zond op 26 oktober 1983 een subtiel briefje dat we hadden begrepen dat Den Haag hiermee op zou houden.³² Nu dus een levensechte deurwaarder.³³ Waar zien de idioten me voor aan? Ik telefoneerde onmiddellijk oud rvd- directeur Gijs van der Wiel in Delft, die adviseerde direct met Hans van der Voet, zijn opvolger contact op te nemen. Ook Van der Wiel verkeerde in de veronderstelling dat Buitenlandse Zaken die zogenaamde vordering had geseponeerd.

Lance Morrow verdiepte zich in ‘laatste woorden’ van mensen op hun sterfbed. Oscar Wilde zou hebben gezegd: ‘Either that wall paper goes, or I do.’ Tsjechov: ‘It's a long time since I drank champagne.’ Zijn stoffelijk overschot werd naar de begraafplaats gereden in een kar waar op stond: ‘Fresh Oysters’. William Saroyan belde vlak voor zijn dood naar de Associated Press: ‘Everybody has got to die, but I have always believed an exception would be made in my case. Now what?’

De Ierse schrijver Brendan Behan zei in 1964, nadat een non, die hem verzorgde juist zijn voorhoofd had gedept: ‘Ah, bless you, Sister, may all your sons be bishops.’³⁴

31 Zie bijlage 6.

32 Zie bijlage 7.

33 Zie bijlage 8.

34 Time, 16 januari 1984.

[p. 35]

René Eijbersen kondigde de komende val van Desi Bouterse aan in Hier en Nu van de ncrv. Errol Alibux zou al aan zijn verwondingen, vanwege een vuurgevecht van de heren onder elkaar, zijn bezweken. Zo bedrijven de paparazzi hier journalistiek.³⁵

35 Er had helemaal geen schietpartij plaatsgevonden.

17 januari 1984

Een lang gesprek gehad met Gijs van der Wiel. Hij vertelde dat zowel hij als Hans van der Voet van mening was dat het ministerie van Buitenlandse Zaken de kwestie van betaling voor het zogenaamde Claus-proces niet behoorde door te zetten. Hij had indertijd zelf een dergelijk advies aan BuZa gegeven, en was ervan uitgegaan dat dit zou worden opgevolgd. Hij zegde toe vandaag opnieuw met Van der Voet te bespreken om er wat aan te doen. Hij was trouwens buitengewoon vriendelijk. Daarna zelf Van der Voet opgebeld: ‘Uw informatie betreffende ambassadeur Beletski van de ussr is ter bevoegde plaatse aangekomen, en er is goede nota van genomen,’ zei hij. ‘Maar wat ze ermee zullen doen weet ik niet.’ Vervolgens stipte ik het conflict met Buitenlandse Zaken aan, en vertelde hem over het verschijnen van een deurwaarder. ‘Ik zal nog wel even bellen,’ was zijn toezegging.

Gijs van der Wiel merkte overigens in het eerdere gesprek op: ‘Als er een fout in de dagvaarding zit, dan moet je niets zeggen, want dan is deze niet geldig.’ Ik weet niet of er een fout in zit, dat moet Voetelink maar bekijken.

Het gevecht dat is uitgebroken bij de beëdiging van twee cp-raadsleden in Almere, prijkt op de voorpagina van de Volkskrant, met Alfred Vierling, die door ‘antifascistische’ betogers werd belaagd, midden op de foto. Vierling is geen fascist, maar weten deze demonstranten veel. Hij schijnt met een bierfles op zijn hoofd te zijn getimmerd.

Mevrouw Gaimo, de secretaresse van ambassadeur Herrenberg vertelde, dat de bezetters van het ambassadegebouw alle ordners hadden leeggehaald en in zakken gesmeten, maar de politie wist te voorkomen dat ze waren meegenomen. De ingang is nu dichtgespijkerd. De rolluiken van de werkkamer van Herrenberg waren gesloten geweest, maar de inbrekers hadden er een weten te forceren. Zijn bureau, al het meubilair in die kamer, het portret van Bouterse, alles is kort en klein geslagen. Ik vroeg of ook de persoonlijke correspondentie van de ambassadeur vermist werd, inbegrepen brieven over aan mij verstrekte

[p. 36]

vliegbiljetten. ‘Daar zijn ze niet aan toegekomen,’ was haar antwoord.

Typisch briefje van Leo Kool van de nos. Hij wijst à priori alles af wat ik voorstel.³⁶ Ook is er een reactie van Philips op mijn aangetekende brief aan de boef Gerrit Jeelof.³⁷

Ontmoette Henry Brookman in Thermos. Hij vertelde dat Alfred Vierling had laten uitlekken dat hij de eigenlijke partijideoloog was geweest. En zodoende was dit in het blad van de universiteit, waar hij doceert, terechtgekomen. Ik zei me niet te kunnen voorstellen dat Vierling dit had gedaan. ‘Hij heeft er eerst mee gedreigd,’ zei Henry. Sommige van de bezwaren tegen Vierling deel ik wel, zoals het overal en elders samenzweringen vermoeden of zien. Ook praat hij teveel.

Brookman wilde, en hij herhaalde dat enkele malen, dat ik Vierling niet zou zeggen dat wij elkaar hadden gesproken, maar hem eerst moest uithoren wat hij te vertellen had. Dit soort trucjes behoort dan weer tot de bezwaren die Vierling tegen Brookman heeft. Brookmans reactie op mijn advies - dat de cp zich tegen het plaatsen van kruisraketten zou moeten uitspreken - verwonderde me zeer: ‘Ik durf het niet, ik durf het niet.’ Waarom durfde hij niet? ‘Omdat de cia ons dan kapot maakt.’

‘Je doelt op een herhaling van het drama Wim Aantjes?’

‘Precies,’ was zijn antwoord. ‘Dan komen er opeens een paar doctorandussen in de partij met veel geld en moeten we hen voorzitters van kringbesturen maken. Daardoor zitten ze dan in het hoofdbestuur en we zijn mooi kapot. Daarvoor zijn we trouwens indirect, via, via, al gewaarschuwd.’

‘Laat je je door dergelijke chantagepraktijken afschrikken?’ vroeg ik verbaasd.

‘Ik durf het niet,’ was opnieuw zijn antwoord. Hij bevestigde bovendien dat de cp-aanhang ook tegen de raketten was. Er schijnen veel homo's in de partij te zitten. Het bestuur in Drenthe is helemaal homo. Onder de zogenaamde Jonge Geuzen, door Henry opgericht, zitten ook de nodige nichten.

Later liep ik in mijn werkkamer na te denken over de vraag waarom Anatoly Alexandrov, de president van de Academy of Sciences van de Sovjet Unie, maar niet antwoordde op het plan dat ook door Pergamon en Robert Maxwell gesteund wordt om een boek uit te geven waarin het manuscript van Philip Handler, de president van de National Academy of Sciences in de vs - zijn Amerikaanse tegenspeler -, en een interview met

36 Zie bijlage 9.

37 Zie bijlage 10.

[p. 37]

hem zelf naast elkaar zullen worden gepubliceerd. Ik dacht: Volodja Molchanov moet opnieuw helpen. Op dat moment ging de bel en werd het volgende telegram bezorgd:

Sonja Barend vond het nodig nog eens door te borduren op Wibo van de Lindes film over de Van Bemmelens. Een dame komt vertellen dat het verhaal van Wibo nergens op slaat. De professor adoreerde zijn echtgenote. Zij waren 52 jaar getrouwd. Terwijl dit aan de gang was belde mijn vriend John van Haagen uit Rotterdam. Hij ergerde zich eindeloos aan het geklets op televisie over euthanasie en brandde kennelijk van verlangen ooit de gelegenheid te hebben te kunnen vertellen wat tussen hem en zijn vrouw Greet was gebeurd: ‘want zij verdient een monument.’ ‘We moesten toen het zover was, Vesperax slaappillen uit Duitsland zien te versieren, want niemand deed iets om ons te helpen. Die moest ik vermalen in een koffiemolen en vermengen met yoghurt en honing. Veertig tabletten. Want, pal, als je kanker krijgt gaat je lichaam naar de dood stinken, zodat je met parfum moet gaan werken. Wanneer je ooit de kans krijgt een zelfdodende pil te pakken te krijgen, die de geheime diensten gebruiken, dan vraag ik je, dan moet je die voor me meenemen.’

Hij vervolgde: ‘Het besluit van Greet om alleen te gaan was pure moed. Moet je je voorstellen wat er gebeurt wanneer een redelijk wezen tot de conclusie komt dat hij of zij geen waardig bestaan meer kan hebben. Dat was Greet en daarom is die film over de Van Bemmelens onzin.’

John: ‘Ik ben in Singapore in sterfhuizen geweest, waar de Chinezen naar toe gaan om te sterven. Dat is ook euthanasie met Oosterse wijsheid. Op Nieuw-Guinea heb ik gezien hoe

[p. 38]

de Papoea's, die gereed zijn om te gaan, ergens alleen worden gelaten onder een dakje, omdat zij geen wil meer hebben om te leven. Hun taak is volbracht. Greet heeft ons zover geleid dat toen zij stierf, wij geen medelijden met onszelf hadden.’ Hij vertelde ook nog dat toen zijn vrouw die melange van pillen, honing en yoghurt innam zij eigenlijk moest kokhalzen, zo vreselijk was het geweest.’

Vandaag was hij zelf naar het ziekenhuis geweest, omdat een ader in zijn hart gedeeltelijk was dichtgeslibd, waardoor er niet genoeg bloed naar zijn armen stroomde. ‘Maar je weet, ik ben gek op mijn kleindochter. Ik heb dus nog genoeg levenslust en een taak te volbrengen.’³⁸

Ik heb Sonja Barend en Ellen Blazer meteen een brief over John en Greet van Haagen geschreven en verteld dat wanneer zij een echt geval van euthanasie wilden bespreken op televisie, ze John zouden moeten uitnodigen.³⁹

38 Hij zou nog tien jaar leven.

39 Geen antwoord ontvangen.

18 januari 1984

Ik sprak met Bram de Swaan. Het was hem niet bekend dat er fondsen beschikbaar zijn voor de publicatie van autobiografische gegevens. Misschien wel, wanneer er bijvoorbeeld een autistisch kind had geleerd met de mond te schrijven, dan wel, dan is er wellicht geld beschikbaar.

Elseviers komt met een verhaal over Suriname: volkswoede contra tiran, geschreven door SigiWolf. Bouterse is geen tiran. Er bevinden zich geen Cubaanse adviseurs op sleutelposities in Suriname. Onbegrijpelijk dat dergelijke onzin via een gerenommeerd weekblad hier de straat op komt. Aanvullend doet René de Bok een duit in het zakje, met de mededeling dat er Nederlandse diplomaten in Paramaribo ‘in acuut levensgevaar’ zouden hebben verkeerd. Ik kan die man nu niet opbellen om hem in te lichten dat er juist gesprekken tussen ambassadeur Hoekman en Desi Bouterse op gang zijn gekomen.⁴⁰

De Volkskrant schrijft vanmorgen, dat de ‘bezetters’ van de Surinaamse ambassade in Den Haag een dodenlijst hebben gevonden van mensen die het regime Bouterse om zeep zou willen helpen. Behalve oud-president Chin A Sen en André Haakmat zouden er oud-ministers, militairen en de journalist-activist H. Shajadsingh⁴¹ op voorkomen. Ook zouden er docu-

40 Zie bijlage 11.

41 Shajadsingh werd in augustus 1984 in Amsterdam vermoord. (red)

[p. 39]

menten zijn gevonden, die belastend zijn voor de Nederlandse regering en minister Hans van den Broek.

Intussen laat Eegje Schoo, minister van ontwikkelingssamenwerking, de voor 1984 toegezegde 200 miljoen gulden hulp op de begroting staan ‘als signaal dat Nederland klaar staat om zo spoedig mogelijk te beginnen met de hervatting van de hulp, als Suriname daartoe de gelegenheid geeft.’⁴² Chantagemethoden om druk uit te oefenen.

Psychology Today heeft vastgesteld, dat gays, als gevolg van de aids-epidemie, meer en meer hun heil zoeken in ‘monogamous relationships’. In 1982 bleek uit onderzoek dat aids-slachtoffers opgaven gemiddeld 1.100 sekspartners te hebben gehad, met uitschieters tot 20.000. Nichten hadden volgens dit onderzoek gemiddeld 500 sekspartners gehad. Zelf moet ik er sinds 1950 toch wel enkele duizenden hebben gehad in alle hoeken der aarde. De goede dr. Charles W. Socarides, ‘a longtime advocate of the disease model of homosexuality’ wordt weer geciteerd vanwege zijn verhaal dat veel-mannerij de manifestatie is van een oedipale fixatie.⁴³

‘In his primary identification with his mother, the homosexual has (figuratively) lost his penis, and, therefore, to preserve himself he must incorporate the penis and the body of another man,’ aldus Socarides. ‘The more fragile the structure of the homosexual ego, and the earlier fixated he is, the more he needs the fix of a homosexual act to allay anxiety and the more indiscriminant he becomes.’ Daarom zou San Francisco, het homoseksuele Mekka, één groot centrum van ‘anxiety-allaying activity’ zijn. ‘An orgasm is never more than five minutes away (...) one-hour or five-minute stands (...) the bathhouse, where sex with many evolved to an art-form.’ Ik draai al vele, vele jaren op dit scenario en heb er niet het minste probleem mee. Volgens de mind doctors zou ik dus (figuurlijk) mijn penis bij de identificatie met mam hebben verloren en zou ik om die reden naar de penis en het lichaam van andere mannen verlangen. Een pik interesseert me toch al niet, en een andere body is een plezierig instrument om mee te stoeien, opdat je regelmatig doorgeblazen raakt. C'est tout. Dat is mijn belevenis. Wat geleerde heren er verder van maken zegt me verder niets.

Schreef aan Daan van Rosmalen bij Elseviers hoe hij als lid van de hoofdredactie de verantwoordelijkheid heeft willen nemen voor het publiceren van zoveel onzin en leugens over Suriname.

42 De Volkskrant, Pieter Broertjes, 18 januari 1984.

43 THE GAY DILEMMA, Psychology Today, januari 1984. Socarides heb ik in 1979 geïnterviewd. Zie Memoires 1979 B.

[p. 40]

Volodja Molchanov heeft met zijn vrouw Consuelo een klein boekje met interviews geschreven: I'm Free to Believe uitgegeven bij Novosti in Moskou en propaganda van het zuiverste water. Het zijn gesprekken met zeven godsdienstige leiders, en het begint met onze vriend, aartsbisschop Pitirim van Volokolamsk dat ik bewaard heb en de rest ligt al in de prullenmand.⁴⁴

INHOUD

PREFACE	5
Archbishop Pitirim of Volokolamsk: ‘I Pray for World Peace’	7
Sheikh Abdulgani Abdulla: ‘The Principles of Islam and Socialism Have Much in Common’	33
Alexei Bychkov: ‘We Are Free to Profess Our Faith’	46
Rabbi Adolph Shayevich: ‘The Interests of the State Are Dear to All of Us’	59
Bishop Valerian Zondaks: ‘We Believe in the Supreme Value of Every Individual’	68
Did Hambo-Lama Erdineyev: ‘Equal Among Equals’	76
Archbishop Janis Matulis: ‘Save the Earth and Mankind’	84

Hans Geleynse van de gpd telefoneert dat de bezetters van de Surinaamse ambassade documenten hebben gevonden dat er 40.000 gulden zou zijn betaald aan ‘een journalist, die een boekje over Desi Bouterse schrijft.’ Was het maar waar. Het is dus duidelijk dat die ‘bezetting’ georganiseerd was om te proberen Bouterse en Suriname - en misschien mij - in verlegenheid te kunnen brengen. Geleynse: ‘Je bent dus niet betaald voor het boekje?’

‘Nee.’

‘Ook niet voor de totstandkoming ervan?’

‘Nee.’

Ik ben overigens nooit gerust geweest over het bedrag dat ik in New York heb gekregen ter compensatie voor het niet nakomen van de toezegging dat Bouterse het vpro-team een interview zou geven. Maar daarvoor had ik ook de nodige onkosten gemaakt, die gewoon zijn gecompenseerd. Dat ging om 8.000 gulden, niet om 40.000. Maar Suriname is zo lek als een mandje, dus de kans bestaat dat zaken verhapstukt in de publiciteit komen.

Brief van mijn vriend Lloyd deMause, die een boek over Ronald Reagan heeft geschreven.⁴⁵

Het is volle maan. Het was heerlijk in de polders vanavond.

44 Zie bijlage 12.

45 Zie bijlage 13.

[p. 41]

19 januari 1984

De brave voormalige rvd-directeur Gijs van der Wiel heeft vanmorgen om 11:00 uur een afspraak op het ministerie van Buitenlandse Zaken om de idioten te overreden op te houden mij deurwaarders te sturen.

Guido van de Kreeke zit in Cayenne, Frans Guyana op de val van Desi Bouterse te wachten, want hij mag het land niet meer in. Dat zal een lange zit worden! Hij zorgt dus - en wisselt hierin af met Arnold Burlage - voor een nieuwe sensationele anti-Bouterse kop in De Telegraaf vanmorgen.

BOUTERSE SLAAT KEIHARD TERUG

Soms ben ik werkelijk bang, vanwege de huidige emoties aangaande Bouterse en Suriname dat er een knokploeg naar Amerbos komt om ook hier de boel kort en klein te slaan. Zou ik mijn dagboeken in veiligheid moeten brengen?

De opzettelijk via de media aangezwengelde zogenaamde Surinaamse volkswoede in Elseviers wordt door de andere bladen, zoals nrc Handelsblad, met levensgrote advertenties vele malen vermenigvuldigd. Het is een buitengewoon smerig ‘spel’.

[p. 42]

Een van de bezetters van de Surinaamse ambassade, Salem Somohardjo heeft tegenover de pers verklaard dat een journalist 40.000 gulden had ontvangen voor het schrijven van een boekje over Bouterse.⁴⁶ Hetzelfde bericht staat vanavond eveneens in nrc Handelsblad. De onafhankelijke weekkrant Suriname zette op de voorpagina onder meer, bouterse niet te redden. Op pagina zes staat de kop:

Bouterse en Naarendorp beul en mastermind

Harvey Naarendorp wordt afgeschilderd als ‘de hoofdschuldige van alle ellende, die het Surinaamse volk in de afgelopen vier jaren heeft doorgemaakt.’ Desi heeft hem tot kabinetsformateur benoemd en deze ‘onafhankelijke’ krant uit Rijswijk schrijft dat zowel Bouterse als Naarendorp verjaagd zullen moeten worden. In werkelijkheid spannen Bouterse en Naarendorp zich tot het uiterste in om de staking bij Suralco in acceptabele banen te leiden. Zelfs Fred Derby van de vakcentrale C-47 heeft al gezegd dat het meest haalbare akkoord er uit is gesleept, waar 95 procent van de arbeiders mee in hebben gestemd. Maar tezelfdertijd plaatste de nrc vanavond op de voorpagina het gerucht dat alle telefoon- en telexverbindingen met Suriname vanochtend om 10:30 uur waren verbroken, want ‘er was een schotenwisseling in Fort Zeelandia gehoord en bevelhebber Bouterse zou om het leven zijn gekomen...’ Ontmoette Volodja, Consuelo en Anja (die zich absoluut misdroeg) in de poffertjeskraam op het Malieveld. Volodja en In de Knipscheer waren overeengekomen dat zij de redevoeringen van Andropov zullen uitgeven. De ambassade zal 500 boeken kopen voor 13.000 gulden. ‘Die Oekraïner (Beletski) moet een toontje lager zingen,’ aldus Volodja, ‘want hij denkt dat er komt te staan dat de ambassade dit regelde, maar het is dus mijn persbureau Novosti dat dit heeft geregeld. Beletski zal wel tegenover Moskou doen alsof hij dit heeft versierd. Zeker nu een delegatie met mevrouw Smit-Kroes naar Moskou gaat om over de problemen in Rotterdam te spreken, doet hij alsof dit de belangrijkste gebeurtenis van het jaar is.’

Moskou heeft het toch slim gespeeld. Zij accrediteerden Raymond van den Boogaard, wetende dat hij ‘bruikbaar’ is voor

46 NRC Handelsblad, 19 januari 1984.

[p. 43]

Den Haag en zorgden ervoor dat hij in Moskou geen poot aan de grond kreeg. Omgekeerd was Den Haag dus wel verplicht een vergunning aan Molchanov te geven om als journalist hier te opereren, die zo goed als vrij is te gaan en staan waar hij wil. Een intelligente ruil.

Hans van den Broek heeft Andrei Gromyko in Stockholm ontmoet. Hij heeft de Sovjetminister bekritiseerd met de uitspraak: ‘We zijn hier niet om elkaar te beschuldigen,’ waarmee de bewindsman doelde op een ongewoon scherpe aanval van zijn Sovjetcollega op de vs. Dat Gromyko alle reden heeft het regime Reagan van kwade trouw te beschuldigen staat als een paal boven water, maar dat verhindert Hansje niet om het voor de schurken in Washington op te nemen en andermaal onze betrekkingen met de ussr te verpesten. Alsof dit niet genoeg was vond hij het bovendien nodig om voor hij met Gromyko sprak eerst nog een ‘officieel bezoek’ af te leggen aan de echtgenote van de Sovjetdissident Anatoly Sharansky, die zich eveneens in Stockholm bevond, dit alles zorgvuldig geregisseerd door de cia en andere Amerikaanse manipulators.

Premier Ruud Lubbers is naar Washington gegaan om de grote broer duidelijk te maken dat een Amerikaanse interventie in Suriname niet acceptabel is. Dat is bemoedigend. Je vraagt je alleen af of deze stap hem onder de anti-Bouterse ophitsers van Buitenlandse Zaken in dank zal worden afgenomen. Lubbers zal eveneens Robert McFarlane, de veiligheidsadviseur van Reagan, ontmoeten.

Bijeenkomst met Motke Chanoeka en Y. Menashe, de Managing Director van Balton in Israël. Ze wilden in Suriname ‘a project identification study’ maken, waarvoor zij specialisten hebben. Ik voerde aan dat we al vrij lang om de hete brij heen praten, en dat we drie zaken moeten behandelen: Suriname wil zaken doen, de minister heeft er ‘ja’ tegen gezegd; ze zijn bereid 500 ton aluinaard te verkopen, en Suriname heeft een aluminiumsmelter nodig. Waar wachten we dus op? Wat me duidelijk werd is dat de Israëlische multinational Kooz Industries, blijkbaar de werkelijk geïnteresseerde is in zakendoen met Suriname, en de touwtjes in handen heeft.

Aart van der Want belde om me attent te maken op een artikel in de Volkskrant, waarin het cda-kamerlid Ton de Kok wijst op het feit dat we hier miljoenen orders uit de ussr zijn misgelopen als gevolg van de kgb-neurose bij de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Terwijl we spraken kwamen er twee dames op de lijn en ons gesprek werd zwaar gestoord. Het oude liedje.

De Volkskrant schrijft naar aanleiding van een tekst van De Kok

[p. 44]

in het cda-partijblad Actueel waarin hij zowel Buitenlandse Zaken als de bvd ervan beschuldigde te lijden aan deze bijzondere ‘neurose’. Hij koppelde deze ‘ziekte’ aan de problemen van Rotterdam en het gedonder over het daar te vestigen consulaat. Het enige bijzondere aan deze tekst is dat de informatie nu eens in de krant staat van de partij waar Hans van den Broek voor op Buitenlandse Zaken zit.⁴⁷

47 De Volkskrant, 20 januari 1984.

20 januari 1984

Aardige brief van Ies Lipschitz.⁴⁸

Newsweek schreef over de opkomst van cultussen overal ter wereld, waar miljoenen mensen ‘of all ages and walks of life’ zich vastklampen aan ‘a system of religious worship or ritual.’ Sun Myung Moons Verenigingskerk heeft 2,8 miljoen aanhangers in 138 landen. ‘Thousands of smaller cults are also thriving: there are 4.100 of them in Brazil alone.’

‘The dwindling magnetism of organized religion is also fueling cult growth. The decline is particularly noticeable in the Catholic Church,’ aldus Newsweek. ‘Young people are in search of spiritual values that our church neglects,’ says David Kapkin, een priester in Colombia. ‘Meditation, mysticism and asceticism are all part of Catholic tradition, but the Latin American church is preoccupied with social issues.’⁴⁹ Zolang niemand een pasklaar antwoord heeft op de vraag waarom we hier zijn zullen mensen uit angst, verwarring en soms radeloosheid zich blijven vastklampen aan dergelijke halfbakken theorieën, dubieuze strohalmen die de leveranciers van al deze onzin geen windeieren leggen.

Een onderzoek heeft uitgewezen dat middelbare scholieren buitengewoon pessimistisch zijn over de toekomst. Zij schatten de kans dat zij na beëindiging van hun school een baan zullen kunnen vinden op vijftig procent.

Ruud Lubbers lijkt de nek van Bouterse te hebben gered. De nrc meldt vanavond dat Washington inderdaad Den Haag heeft gepolst over de ontwikkelingen in Suriname. Lubbers sprak met Reagan, vicepresident George Bush, minister van Defensie Caspar Weinberger, dus de hele reutemeteut aan de top, waarna een militair ingrijpen van de vs in Suriname niet meer ter discussie staat. In Washington wordt het uitwijzen van de Cubaanse ambassadeur Osvaldo Cardenas als een positief signaal gezien. Lubbers heeft duidelijk gemaakt dat de Neder-

48 Zie bijlage 14.

49 Newsweek, 16 januari 1984.

[p. 45]

landse regering in de huidige situatie geen begrip zou hebben voor een militaire interventie.⁵⁰

50 NRC Handelsblad, Sytze van der Zee, 20 januari 1984.

21 januari 1984

Voel me onbestemd en pieker veel over Eduard.

Het Parool meldt dat de nieuwe president van Venezuela, Jaime Lusinchi, het ministerie ter bevordering van de Intelligentie van minister Luis Alberto Machado, heeft opgeheven. Jammer. De Waarheid meldt op de voorpagina dat Georgii Arbatov bekend heeft gemaakt dat het Kremlin overweegt de start-onderhandelingen te hervatten.

Lubbers sprak bij terugkeer uit Washington op Schiphol voor de tv-camera's fris en vrolijk over Het IJzeren Gordijn. Niemand repte één woord over de kwestie Suriname. Hoe is het godsterwereld mogelijk?

Xaviera Hollander heeft me voor een feest uitgenodigd vanavond. Ik zie geen kans mezelf te overtuigen deel te gaan nemen aan dit ‘bullshit circuit’. Dan kijk ik liever naar Falcon Crest met Billy Moses.

22 januari 1984

Er is een telegram van ir. K.S. Ng-A-Tham uit Paramaribo gekomen, onderdirecteur van het ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen en Energie. Waar ik bang voor was is gebeurd. Het gezeur van Chanoeka en Balton heeft tot resultaat gehad dat ze nu eerst voorstellen op papier willen zien vóór ze een afspraak maken voor een gesprek. Met andere woorden: ze twijfelen aan de ernst van de voorstellen, wat begrijpelijk is.

Ontmoette op Schiphol de Surinaamse zaakgelastigde en een lijfwacht van ambassadeur Herrenberg. Ik gaf hen de drukproef van het Bouterse-boekje. De ‘inbrekers’ hadden wel dossiers ingezien en gedeeltelijk gelezen, maar de zaakgelastigde had de politie gevraagd iedereen te fouilleren bij het verlaten van het gebouw.

De pers arriveerde één voor één voor de persconferentie, en warempel ambassadeur Herrenberg was weer van de partij, en begroette me met de woorden: ‘Mijnheer Oltmans, de man die geld van ons krijgt...’ Hij arriveerde zojuist uit Paramaribo.

John Jansen van Galen vertelde me dat Henk Hofland zo lang en uitvoerig over Rudy Kousbroek had doorgepraat dat Hofland wat Van Galen betreft door de mand was gevallen. Henk had tegen Vrij Nederland gezegd weg te willen bij de Haagse

[p. 46]

Post. Toen Henk bij de hp werd gevraagd waarom hij dit tegen vn had gezegd had hij geantwoord dat Max Pam wat hij werkelijk had gezegd niet goed had opgeschreven. ‘Hij hoorde natuurlijk zijn kassa rinkelen in zijn hoofd,’ aldus Jansen van Galen.

Lees in Men Without Masks van Michael Rubin.⁵¹ ‘Writings from the Journals of Modern Men,’ luidt de ondertitel. Het is een niemendalletje. Zelfs hoofdstuk 2, dat over Franz Kafka handelt, is oninteressant.

Altijd op weg naar Nijmegen vraag ik me af hoe het met Frank Linschoten zou zijn. Hoor of zie nooit meer iets van hem.

Ludwig van Mulier van de Surinaamse Patriotten heeft me uitgenodigd hier een bijeenkomst bij te wonen in een klein theatertje. Ik heb anderhalf uur over mijn Surinaamse ervaringen verteld, met af en toe een beetje ‘on the razor's edge’, zonder al teveel te verklappen.

Lees in Karen Horney's dagboek, wat tot haar twintigste jaar (1905) nauwelijks boeit.⁵²

Intussen is in de zaak van de homoseksuele generaal in West-Duitsland aan het licht gekomen dat Militärischer Abschirmdienst (mad), de Duitse militaire inlichtingendienst, ver buiten haar boekje is gegaan en onwettig heeft gehandeld. Dat gebeurt hier natuurlijk precies zo.

51 Michal Rubin, Men without Masks, Writings from the Journals of Modern Men, Addison-Wesley Publishing Co., Boston, 1980.

52 The Adolescent Diary's of Karen Horney, Basic Books, New York, 1980.

23 januari 1984

Mijn dagboek blijft incompleet. Waldi Breeveld vroeg bijvoorbeeld in Nijmegen hoe het kwam, dat ik altijd met zeer exclusieve reportages uit de bus kwam, zoals nu weer uit Suriname. ‘Dat moet je mijn moeder vragen,’ zei ik, ‘zij heeft me gebakken.’ Er is toch geen beginnen aan om uit te leggen hoe ik mijn vak - ondanks sabotage van Den Haag - al dertig jaar bedrijf?

Ik maak me weer ernstige zorgen over mijn financiën. Om te beginnen de deurwaarder en de eis van Buitenlandse Zaken. Vandaag had ik enkele duizenden guldens voor de Staat moeten ophoesten. Laten we hopen dat Gijs van der Wiel succesvol is. Bij de amro is de schuld opgelopen tot 165.000 gulden, en Jeelof van Philips traineert betaling. Ze vertragen allemaal of komen afspraken niet na van Van Eeghen, tot en met Baaij, Chanoeka, Van Reijen, Schneider tot en met de bedragen die ik nog van de televisiewereld tegoed heb.

[p. 47]

Ambassadeur Antonio Diaz telefoneerde en deelde mee dat ik na 10 februari in Havana verder kan werken aan het boek met Carlos Rafael Rodriguez.

Carel Enkelaar had zich bedacht en vroeg mij of ik voor hem de lunch bij de Cubaanse ambassadeur wilde afzeggen. Zeer onbeschoft, na alle moeite die ik er voor gedaan had om dit tot stand te brengen. Toen ik zei dat Joeri Andropov weer in het openbaar zou verschijnen, antwoordde hij: ‘Dan moeten we een bloemetje van de nos zenden.’

In Thermos tippelde een donkere kerel met een lekker lijf van rond de dertig. Ik volgde hem naar de steam room. Ik begon hem te betasten, maar trok toch mijn hand weer terug. Ik kan het niet meer. Ik breng geen affectionate feelings meer op, heb ze gewoon niet meer. Later begon een Indische jongen met mijn pik te spelen, wat lekker voelde, maar nee, ook dat niet. Schrijf weer veel in Eduards carnet. I love him so much.

Brief van Technova uit Parijs.⁵³

Joseph Frank schreef vijf boeken van elk rond de 300 pagina's over Dostojevski, welke door Princeton zijn uitgebracht. Tsaar Nicholas I liet Dostojevski ter dood veroordelen vanwege zijn socialistisch getinte ideeën, wat ik niet wist was dat hij, na gratie te hebben gekregen, en nadat zijn straf was omgezet in vier jaar dwangarbeid in Siberïe, de mystiek in werd gedreven. En onder andere de opvatting huldigde dat kennis langs andere wegen dan via de zintuigen zou kunnen worden verkregen. Ik denk dat kennis het weergeven van feiten betekent. Dergelijke mystiek lijkt meer te maken te hebben met spirituele intuïtie van de feiten of de waarheid. Het lijkt me glad ijs gezien de vrijwel totale chaos in nagenoeg alle bovenkamers.

Time schrijft dat Dostojevski in gevangenschap ‘the evil of human nature’ ontdekte, ‘and that this discovery frightened him into an acceptance of a supernatural faith as the sole bulwark of morality against the inherent corruption of mankind.’⁵⁴

Heb Carlos Salsamendi getelegrafeerd, dat ik op 12 februari in Havana zal aankomen.

53 Zie bijlage 15.

54 Time, 30 januari 1984.

24 januari 1984

Ik zag een foto van Johnny Weismüller op zijn 79ste jaar, de beroemde Tarzan die nu stokoud is geworden. Als ik daarnaast de foto uit 1928 leg, toen hij op de Olympische Spelen in Amsterdam een medaille in ontvangst zou nemen, bedenk ik me

[p. 48]

hoe Peter er op zijn 79ste uit zal zien, en hoe het dan met hem zal zijn.

Ik belde Gijs van der Wiel op. Hij had inderdaad Denig, woordvoerder van BuZa gesproken. Gijs zei: ‘Wij vinden het natuurlijk absurd die zaak, dat jij voor dat proces zou moeten betalen, ook Hans van der Voet, die tegen zijn secretaresse had gezegd, die zaak naar mij door te spelen, terwijl hij met Lubbers in de vs was.’ Hij voegde er meteen aan toe: ‘Als jij gaat zeggen dat ik dit heb gezegd, ontken ik het.’ De landsadvocaat Droogleever Fortuijn had gezegd: ‘Iedereen moet zoiets betalen, dus waarom hij niet.’ Gijs vertelde dat minister Hans van den Broek de zaak persoonlijk in handen had, dus Denig had geantwoord: ‘Ik zal de zaak opnieuw met de minister bespreken wanneer hij terug komt uit Stockholm.’

Gijs vertelde aanvullend dat die keurige mijnheer Droogleever Fortuijn had uitgezocht of ik werkelijk geen geld had en had vastgesteld dat ik eigenaar van Amerbos 205 was. Ik zette voor Gijs uiteen hoeveel ik al op het huis had geleend en hoe precair mijn werkelijke situatie eigenlijk was. Hij adviseerde me naar Denig toe te gaan en ‘een regeling’ met BuZa te treffen over dit geld. ‘Desnoods betaal je één gulden per maand, ha, ha, ha!’

‘When one encounters a new situation (or makes a substantial change in one's view of the present problem), one selects from memory a structure called a frame. This is a remembered framework to be adapted to fit reality by changing details as

[p. 49]

necessary,’ aldus Marvin Minsky, van het Artificial Intelligence Laboratory at mit ‘A frame is a data-structure for representing a stereotyped situation, like being in a certain kind of living room, or going to a child's birthday party. Attached to each frame are several kinds of information. (...) We can think of a frame as a network of nodes and relations.’⁵⁵

Wipte even bij de residentie van ambassadeur Herrenberg aan, maar echtgenote Carmen liet me zelfs niet binnen. Vervolgens begaf ik me naar de woning van de Cubaanse ambassadeur voor de lunch, die ik voor Enkelaar en Kool had gearrangeerd. Diaz wist niet dat de nos-heren niet zouden komen. Hij was zelfs niet zeker of oud-ambassadeur Jacob van der Gaag zou arriveren. Maar deze verscheen wel. Mevrouw Diaz was terecht geïrriteerd, want zij had veel werk van de maaltijd gemaakt. De ambassadeur beklaagde zich over het feit dat Washington van de West-Europese landen eiste geen producten te vervaardigen waar nikkel uit Cuba in werd verwerkt. West-Duitsland weigerde aan het Amerikaanse verzoek te voldoen, maar Frankrijk en Japan dansten op de maat van Washington mee. Nederland had ook tegen de Amerikaanse eisen geprotesteerd. De zoon van de ambassadeur, die in Moskou studeert zat naast me. We hebben veel gelachen.

Van der Gaag vertelde nog dat zijn zoon zijn vrouw door oudminister Schmelzer had laten afpikken. Maar: ‘He still loves her.’

‘Dan is hij gek,’ hoorde ik mezelf eruit flappen. Ik stelde de vraag: ‘How can you love a person (ik kan er van meepraten) you don't believe?’ De vraag veroorzaakte enig pandemonium. Ik vervolgde: ‘If someone cheats like that, how can you continue to love that person?’

Van der Gaag reed me later naar het ministerie van Buitenlandse Zaken waar ik een afspraak had met Denig. Het werd een gesprek van drie kwartier. Minister Hans van den Broek had zelf in de stafvergadering gezegd dat, aangezien het proces Claus het ministerie 21.000 gulden had gekost, waarvan dus 5.000 gulden terugvorderbaar, ik moest betalen, want ik had verloren. Ja, omdat Hans Verploeg en zijn nvj zich tegen het advies van Voetelink in terugtrokken (en zo het geld afsneden), waardoor ik gedwongen was het proces op te geven.

Ik gaf Denig naar waarheid een exact overzicht van mijn financiële situatie, en liet hem de brief van de amro lezen met wat ik schuldig was, ik gaf hem ook de waarde van het huis op, de

55 John Haugeland, Mind Design, MIT Press, Cambridge, 1981, p.p. 95-96.

[p. 50]

hypotheek, alles. Ik zei ook dat ik geen andere opties had het Claus-proces weer op te starten of anders via de publiciteit mijn recht te zoeken in wat er in New Delhi werkelijk gebeurd was. ‘Nu dreigt u!’ riep Denig uit.

‘Helemaal niet,’ antwoordde ik. ‘Dat is een fraaie redenering. Uw ministerie stuurt mij een deurwaarder op de nek, nadat ik in India als een hond ben behandeld, en als ik me zou verzetten, dan dreig ik? Dat klopt niet.’ Toch was hij zeer vriendelijk. Ik kreeg zelfs de indruk, dat hij het met Gijs van der Wiel eens was dat die deurwaarderaffaire moest worden gestopt.

‘Of ik dan tenminste een regeling wilde treffen door 200 gulden in de maand te betalen.’

‘Het liefste zou ik het bedrag betalen, want ik wil vrij zijn om wat me is over komen op papier te zetten.’

‘Wat we dus ook doen, u schrijft toch,’ aldus Denig.

‘Het zou natuurlijk wel verschil maken wanneer Van den Broek en het ministerie ophouden mij een deurwaarder te sturen. Uiteindelijk zal BuZa zichzelf met deze zaak in het licht van de historie in haar hemd zetten.’

Ik gaf Denig een drukproef van mijn boekje over Bouterse met het verzoek dit aan ambassadeur Hoekman in Paramaribo te geven.

Om precies te zijn: Denig vertelde dat de landsadvocaat via het kadaster had uitgezocht dat ik de eigenaar van Amerbos was. Droogleever Fortuijn had toen geconcludeerd: ‘Het kan hem slecht uitkomen, maar er is wel degelijk wat te halen.’ Denig bevestigde dat minister Van den Broek de incasso op mij persoonlijk had ondersteund.⁵⁶

Weer een dag weggewaaid.

Later telefoneerde ik met Henk Herrenberg, die opmerkte: ‘Je hebt wel gemerkt dat jij de enige was, die ik vanmorgen op Schiphol een hand heb gegeven.’ Hij bezocht Van den Broek vandaag.

56 In 1996 bracht ik Van den Broek voor de rechter en verklaarde hij onder ede zich eigenlijk nooit met mijn zaak te hebben bemoeid.

25 januari 1984

Hans Lonis kwam me de foto's laten zien, die hij met Peter en Edwin had gemaakt. They made me sick and I did not want to look at them. More nude pictures of Peter. Ik vond het eigenlijk zielig.

Kristianov, van het usa Instituut in Moskou, belde dat uitgever MacMillan uit New York 5.000 dollar voor het boek met Georgii Arbatov opeiste wegens aan mij voorgeschoten onkos-

[p. 51]

ten. Ik antwoordde dat ze nog steeds op een ‘fishing expedition’ waren daar in New York en geen been hadden om op te staan. Hij was bang dat als het Sovjetbureau voor auteursrechten vaap erachter zou komen, ik iedere kans verloor ooit nog een boek in de ussr uit te geven. Ik dacht dit wordt allemaal over een open telefoonlijn gezegd; er komt dus gegarandeerd gedonder van.

Pravda schrijft dat Washington druk op premier Lubbers uitoefent om de 48 kruisraketten in Nederland te plaatsen.

Het was ook Wim Klinkenberg opgevallen dat prins Claus vlieglessen neemt.

De Wateler-vredesprijs van de Carnegie Stichting is door baron van Lynden uitgereikt aan oud-ambassadeur dr. J.H. van Roijen. Ik heb deze oud-excellentie geschreven dat toen ik de foto ervan in de nrc zag, ik dacht: walgelijke man, je moet het lef maar hebben. Ik zei niet op de eerste plaats me te herinneren, hoe hij de misdadige opdracht van minister Luns uitvoerde om in 1958 te proberen mijn contract om lezingen te geven voor W. Colston Leigh ongedaan te maken, maar hoe hij jarenlang het beleid van Luns inzake Nieuw-Guinea en Indonesië braaf heeft gediend, ‘waar u het - laten we het hopen - niet mee eens was.’

‘Dat u zich niet geneert om die prijs in ontvangst te nemen, terwijl u toch moet weten hoe laf u bent geweest. Mij achterbaks aanvallen in het geheim, ja dat durfde u. Mij naar mijn inkomsten staan, zo moedig was u wel als hare majesteits ambassadeur in Washington.’ Ik voegde eraan toe, dat als iemand die prijs zou hebben verdiend het Emile van Konijnenburg van de klm zou zijn geweest, die werkelijk in het landsbelang zijn nek had uitgestoken.

Een man vertelde vanavond op de vpro-televisie dat in de Leger Koerier had gestaan wat er gebeurde met Indonesische parachutisten die boven Nieuw-Guinea werden neergelaten. Papoea-spionnen vroegen de mannen te eten, terwijl dan in allerijl Nederlandse militairen werden gewaarschuwd, die dan kwamen om de Indonesiërs dood te schieten. Zowel Martin Portier als John van Haagen, die beide op Nieuw-Guinea dienden, de een bij het regiment van Heutz, de ander bij de Marine, vestigden ook wel eens de indruk dat Nederlandse militairen niet altijd krijgsgevangenen maakten.

In de vs is aangetoond dat ‘exposure to a few minutes of sexually violent pornography can lead to antisocial attitudes and behavior.’ Het verhoogt bijvoorbeeld de aanvaarding van verkrachting en agressief gedrag bij de kijkers. Als dit geldt voor

[p. 52]

enkele minuten, wat gebeurt er in de bovenkamers wanneer er urenlang naar pornografische films wordt gekeken? ‘The possibility of habituation to sex and violence has significant social consequences,’ waarschuwt Psychology Today.⁵⁷ Aan de Universiteit van Wisconsin in Madison is onderzoek gedaan naar ‘this loss of sensitivity to real violence after repeated exposure to films with sex and violence.’ Er wordt gesproken van ‘physiological desensitization’. Wetenschappers schrijven er rapporten over, het Witte Huis benoemt een commissie om ‘obscenity and pornography’ te bestuderen, en wat gebeurt er verder? Niets. De waanzin grijpt alleen maar verder om zich heen.

Waar ik eigenlijk liever over lees is een reportage over Bernd Heinrich, professor in de Zoölogie aan de universiteit van Vermont. Hij maakte een jarenlange studie van de ‘bumblebee’ - de huis-tuin-en-keuken-hommel. Hij constateerde dat het leven van dit insect ‘no bed of roses’ was. Hij ontdekte bijvoorbeeld, dat de hommel ‘warm blooded’ is. Dit betekent dat het diertje niet zal vliegen ‘until its wing muscles reach a temperature of about 85 degrees Fahrenheit. Its small body contains a physiological structure that allows it to hoard heat in the precise area, the thorax, where the muscles are housed. Even so, to maintain this temperature while getting enough food to perpetuate the colony, the bumblebee must forage constantly. And it does this on its own: In searching out their nectar, bumblebees do not cooperate as honeybees do. Rather, each individual is driven throughout its life in an endless, frantic search for the nectar that forms the basis for what amounts to an intricate economic system.’⁵⁸

Alfred Vierling belde op en zei dat hij vrede met Henry Brookman had gesloten, maar dat hij hem tevens het liefste in het hoofdbestuur van de Centrumpartij ziet zitten: ‘om te weten wat hij uitspookt.’ Intussen heeft de hoofdofficier van Justitie in Den Haag besloten Janmaat te vervolgen voor discriminatie over iets wat hij vorig jaar april op televisie heeft gezegd. Namelijk dat kleurlingen en baby's uit de derde wereld ‘als tuig voor galg en rad opgroeien’. Natuurlijk kletst Janmaat uit zijn nek, maar ik blijf bedenkingen hebben tegen dit soort justitieel optreden.

57 SEXUAL VIOLENCE IN THE MEDIA, Edward Donnerstein, Daniel Linz, Psychology Today, januari 1984.

58 Science Magazine, William Jordan, 1984.

[p. 53]

26 januari 1984

Ik heb zowel Ron Abram, hoofdredacteur van het Algemeen Dagblad, als Henk Lichtenveldt, hoofdredacteur van het anp, per aangetekende brief gevraagd waarom ze wereldkundig maakten dat ik 40.000 gulden van Suriname zou hebben ontvangen voor het schrijven van mijn boek over Desi Bouterse, zonder mij om een reactie te vragen. Ze gingen alleen af op mededelingen van de ‘bezetters’.

Minister Elco Brinkman van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur heeft gezegd dat het verblijf van minderheden in ons land het koninkrijk ‘in menig opzicht heeft verrijkt.’ De man weet kennelijk niet waar hij over spreekt. Een vreedzame multiculturele samenleving is een fictie.

Peter Schumacher belt dat hij over mijn Bouterse-boekje zal schrijven. ‘Ik vind Bouterse steeds verstandiger te werk gaan, was zijn commentaar. Hij zegt mijn Bouterse-boekje nuttig te vinden. Ik hoop dat hij dit dan ook zal schrijven. Hij heeft met de zogenaamde Surinamespecialisten van de PvdA gesproken en bepleit dat er een kans in Paramaribo werd gemist. Zelfs Knol had nu gezegd dat er met Suriname van Bouterse moest worden gepraat.

Daan Dijksman van de Haagse Post belde Jan Mets juist op om hem te zeggen dat hij het boek ‘te eenzijdig’ vond en er daarom niet over zou schrijven. Ik had volgens hem moeten doorvragen over ‘de nacht van de moorden in 1982’. Wat ik dus bij herhaling heb gedaan, maar waar geen enkele militair in Suriname zijn mond over open doet.

Journalisten hier liggen dusdanig onder een barrage van anti-Bouterse propaganda dat als je een ooggetuigenverslag aanbiedt aan deze ‘breinen’ - die in tegenovergestelde richting zijn gehersenspoeld - dit verslag overkomt als ‘eenzijdig’ of als ‘meeloperij’, of noem maar op. Zo was het indertijd met Indonesië, toen ik Sukarno beschreef zoals hij was. En zelfs mijn goede vriend (die beter had moeten weten) Henk Hofland zou in zijn fameuze Tegels lichten schrijven dat ik door Bung Karno was betoverd.⁵⁹ Nu zou ik dus door Bouterse in hogere sferen zijn getild...

59 Henk Hofland, Tegels lichten of ware verhalen over de autoriteiten in het land van de voldongen feiten, Uitgeverij Contact, Amsterdam, 1972, p. 55.

Onderweg van Amsterdam naar Den Haag.

Maxim Gorky werd in 1905 door de politie van de tsaar gearresteerd, maar na een petitie van beroemde staatslieden en schrijvers weer vrijgelaten. Gorky constateert: ‘As I try to bring the

[p. 54]

past to life I find it hard to believe that it all really happened.’⁶⁰ Iedere keer, wanneer ik in mijn dagboeken blader heb ik een eendere ervaring: dat dit werkelijk allemaal is gebeurd.

Gorky beschrijft, hoe hij eens in bed lag en luisterde naar zijn grootmoeder, hoe zij geknield in gebed was verzonken. ‘I liked Grandmother's God very much, as he was so near to her and I often used to ask her, “Tell me about God”.’ Zij antwoordde: ‘Man can't see God - if he did, he would go blind.’ Ik bezocht de Surinaamse ambassade. Schilders waren bezig om de ingeslagen ruiten te vervangen en andere vernielingen te herstellen. Diep treurig zoals deze idioten tekeer zijn gegaan. Er staat nu een permanente politiepost voor het gebouw. Nederland zal de schade vergoeden, die zeker 100.000 gulden bedraagt.⁶¹

Ambassadeur Herrenberg liet me vijftig minuten wachten, excuseerde zich nauwelijks en ontving me in een noodruimte naast de kamer van mevrouw Gaimo. Hij liet me zijn eigen werkkamer zien, die in een puinhoop was veranderd. De woorden ‘Bouterse moordenaar’ stonden op de muur gekalkt. Er zou nieuw meubilair worden besteld: ‘Het duurste op de markt beschikbaar.’ Henk adviseerde vijf exemplaren van mijn boekje op 3 februari naar bevelhebber Bouterse te zenden, wat ik zal doen.

Later liep ik, op weg naar de receptie van de Cubaanse ambassadeur die de Revolutie wil herdenken, toevallig tegen Denig aan. Hij zei dat hij over mijn zaak een memo aan minister van den Broek had gezonden. Ik zou er spoedig van horen.

De heer en mevrouw Diaz ontvingen in Sociëteit de Witte. Mevrouw Diaz begroette me en zei: ‘They all get two kisses, you get three.’ Haar zoon nam foto's.

Sovjetambassadeur Victor Beletski zei gehoord te hebben dat Suriname mij 40.000 gulden voor het Bouterse-boek had betaald. Ik dacht: ook gij Brutus, en antwoordde geïrriteerd: ‘Please ask Herrenberg.’ Hij zei dit te zullen doen, maar Henk vertelde later dat hij dit achterwege had gelaten.

Ambassadeur Beletski: ‘Van alle gesprekken, die minister Andrei Gromyko in Stockholm met Westerse ministers en staatslieden voerde was het gesprek met Hans van den Broek het negatiefst geweest.’ Hoe kan het anders? In domineesland zijn we altijd anti-rode kruisvaarders geweest. ‘De minister is bij Gromyko uitgebreid over de heer Sharansky begonnen,’ aldus de ambassadeur. Het was zo'n hopeloos gesprek geworden dat

60 Maxim Gorky, My Childhood, Penguin Classics, Londen, 1966.

61 NRC Handelsblad, 26 januari 1984.

[p. 55]

toen Van den Broek aan het einde van het gesprek opmerkte te hopen de heer Gromyko ‘noch dieses Jahr hundert’⁶² te spreken, antwoordde Gromyko: ‘Denkt u dan nog zolang minister te zijn?’ Toen ik zei dat er werd gesproken over een regeringscrisis komend mei, antwoordde Beletski: ‘Ik denk het niet.’

Beletski's tweede man vertelde zojuist uit Moskou te zijn teruggekeerd. Hij bracht de groeten over van mijn goede vriend Popov die in het Centraal Comité van de cpsu zit, en ook van Vadim Zagladin. ‘U gaat een boek maken met Anatoly Alexandrov,’ zei hij. Dit zou betekenen dat het Handler-Alexandrov project dat Robert Maxwell wil uitgeven, dan toch binnengehaald is.

Anton Constandse⁶³ was als altijd aanwezig. Hij zei mijn brief, in een vliegtuig boven Azië ergens geschreven, zeer op prijs te hebben gesteld. Ik doe zoiets en vergeet het de volgende minuut. Hij leek zo oud geworden, vooral zijn ogen. Met zijn vrouw Gerda ging het heel slecht.

De Surinaamse diplomaat Jesserun vertelde dat Desi Bouterse bij een toespraak in het stadion had gezegd: ‘Ik blijf en ik ga niet weg en niemand van het Surinaamse Bevrijdingsfront in Nederland zal ooit voet op Surinaamse bodem zetten zolang ik hier zit.’ Herrenberg bevestigde trouwens: ‘Willem, die bezetters hebben niets.’ Het was waar dat er stalen kasten waren opengebroken, maar de brandkast, met geheime papieren, dus niet.

62 Beletski sprak altijd Duits.

63 Mijn eerste baas in 1953 bij het Algemeen Handelsblad.

27 januari 1984

De fractievoorzitster van de cpn, Ina Brouwer, heeft om een verslag gevraagd, van wat Ruud Lubbers in Washington allemaal besproken en bekokstoofd heeft. De premier heeft kamervoorzitter Dolman meegedeeld dat die gesprekken zich niet leenden voor ‘een formele verslaglegging’. Hij verwijst naar een komend artikel voor Foreign Affairs waarin men de portee van zijn bezoek in terug zal kunnen vinden. Joop den Uyl zei door het antwoord van Lubbers verrast te zijn. ‘In zo'n verslag kan hij toch schrijven wat hij wil?’

Nederland bestelt voor 843 miljoen gulden vier Patriot luchtverdedigingseenheden in de vs, 20 lanceerinrichtingen met 160 raketten. Washington heeft toegezegd een tegenorder van 213 miljoen bij Nederlandse industrieën te zullen plaatsen. Wat moeten we in godsnaam met al dit oorlogstuig.⁶⁴

64 NRC Handelsblad, 27 januari 1984.

[p. 56]

Stefan Landshoff stuurde een bloemetje; om te bedanken, denk ik, voor het contact met Volodja Molchanov met als uitkomst de uitgave van het Andropov-boek.

Herman Wigbold stuurde 200 gulden op als honorarium, omdat ik hem introduceerde bij Lord Chalfont in Londen voor een van zijn programma's, terwijl hij zo onbeschoft was om op het laatste moment de afspraak gewoon af te zeggen. Zo zijn de manieren in Hilversum.

Ambassadeur Herrenberg kondigde trouwens aan dat een begin zal worden gemaakt met het hervatten van de gesprekken tussen Paramaribo en Den Haag, onder meer over de opgeschorte ontwikkelingshulp. Dat is dus de concrete uitkomst van de contacten, die ik voor ambassadeur Hoekman tot stand bracht en die kennelijk vruchten afwerpen. Ze moesten het eens weten hoe dit in elkaar heeft gezeten.

28 januari 1984

Josje Hagers meldt dat ambassadeur Herrenberg heeft geweigerd om op de school van de zoons van koningin Beatrix iets over Suriname te komen vertellen.

Minister Hans van den Broek heeft in het kabinet kritiek geuit op de recente reis van premier Lubbers naar Washington. Hij verwijt zijn partijgenoot buiten zijn boekje te zijn gegaan om zonder vooroverleg met de minister van Buitenlandse Zaken politieke gesprekken te hebben gevoerd. Van den Broek is verder verbaasd dat Lubbers in Washington - zoals ik al sterk vermoedde - met Henk Herrenberg heeft gesproken.

Het is duidelijk dat Lubbers en Van den Broek er verschillende inzichten op nahouden wat de buitenlandse politiek betreft. Hans zit meer op de vroegere Lunslijn, waarschijnlijk aangezwengeld door het vaste ambtenarencorps van de apenrots.⁶⁵ Film over de pianist Claudio Arrau. Hij zegt de muziek, die hij dikwijls speelde een tijd te hebben laten liggen. Ik ken dat zo goed. Ik speel zoveel mogelijk verschillende stukken tegen elkaar. ‘Wanneer je een gematigd leven leidt, kan je nog heel lang spelen,’ zegt hij, en voegde er weifelend aan toe: ‘Tot aan het einde...’ Hij geeft nog tachtig concerten per jaar.

Volodja Molchanov belde weer laat op de avond om wel te rusten te zeggen, zoals hij wel vaker doet.

65 NRC Handelsblad, 28 januari 1984.

29 januari 1984

Soms ben ik toch goed in de war. Ik kwam nog laat uit de pol-

[p. 57]

ders gisteravond en had bij vertrek de sleutels in de voordeur laten zitten. Gelukkig had niemand het opgemerkt.

Vandaag heb ik aan de hand van dagboeknotities een memorandum opgesteld hoe ik ruim twaalf jaar lang, dikwijls voortvloeiend uit de contacten die ik heb op het hoogste niveau in Moskou, voor Philips ben bezig geweest. Gerrit Jeelof probeert dit nu in alle toonaarden te ontkennen, maar de feiten liggen vast.⁶⁶ De gemeente Amsterdam organiseerde de Prinsenhof Conferentie tegen discriminatie en racisme. Het conclaaf beveelt aan dat ambtenaren, die kenbaar maken het eens te zijn met de doelstellingen van de Centrumpartij moeten worden ontslagen. Ook moet er een gemeentelijke verordening komen van het stadsbestuur welke racisme en discriminatie verbiedt. Stel je voor! Je mag de schurft hebben, en dit hardop zeggen tegen een blanke landgenoot, maar zodra de huidskleur een andere is dan wat Arnold Toynbee eens noemde ‘bleached white’, dan mag je die schurft niet hebben, want dan zit je in de sector racisme en discriminatie. Ze worden steeds gekker en halen alles door elkaar. Ik was in Thermos en zat in een hoekje naar het komen en gaan van nichten te kijken, en was plots in tranen. Het is niet eens het ergste dat ik Eduard niet meer zie of niets meer van hem weet, maar dat hij nu rot over me denkt.

Daniël (D.A.) Delprat (nu 93 jaar) heeft zijn herinneringen geschreven. Ik herinner me de man uit 1957 vooral toen ik na één jaar Indonesië en Sukarno met man en macht probeerde te redden wat er te redden was. Ik wil niet weten wat hij over die periode heeft opgetekend, want ik heb me voldoende geërgerd aan het geschrijf van Paul Rijkens indertijd, die zijn werkelijke handel en wandel op een smerige manier vervalste.

De cia heeft 27 jaar geleden psychiatrische experimenten uitgevoerd in Montreal, Canada, op zeven burgers van dat land. De slachtoffers van deze geheime operatie verkeerden in onwetendheid. Een en ander is weer eens te danken aan John Marks, die als freelance journalist kans heeft gezien de documenten over deze affaire boven water te krijgen. De Canadese minister van Buitenlandse Zaken heeft in het parlement verklaard de aanklacht van de zeven burgers tegen de Amerikaanse overheid te zullen steunen.⁶⁷ Er wordt altijd veel ophef gemaakt over geheime praktijken in Sovjetklinieken, maar zo zie je maar dat de andere super-power evenmin brandschoon is.

Jan Mets bracht de omslag van het boek.⁶⁸

66 Een kopie van dit overzicht bevindt zich in mijn dagboek.

67 The New York Times, Michael Kaufman, 28 januari 1984.

68 Zie bijlage 16.

[p. 58]

30 januari 1984

Om 04:30 uur opgestaan vanwege een nachtmerrie met Eduard erin. Ik kwam hem ergens, samen met Peter tegen. We begonnen een gesprek en ik zei: ‘Eindelijk, hij praat.’ Daarop stak Eduard zijn vinger in de lucht, en riep: ‘Fuck you’ en verdween. Was er helemaal naar van, en schreef Peter eerst een lieve brief.

Ontmoette Wim Klinkenberg in Arti en deed hem verslag van wat landsadvocaat Droogleever Fortuijn en minister Hans van den Broek hadden uitgevreten om - na alles wat ze al in New Delhi tegen mij hadden ondernomen - mij nog eens vijfduizend gulden uit de zak te kloppen. Wim vond het een godsgruwelijk schandaal wat er is gebeurd. Hij wil proberen een ontmoeting met het dagelijks bestuur van de nvj te arrangeren. Een stroom van brieven van André Schneider arriveerde uit Genève betreffende de contacten in Japan en Sri Lanka die ik binnen had gebracht en waarvoor ik tot op heden nog nooit één cent heb gezien.⁶⁹ Hoe lang ben ik nu al met die man bezig: veel kabaal en alleen maar windeieren.

The New York Times meldde dat er 8.612 medailles waren uitgereikt voor moed en heldendaden bij de invasie van het eiland Grenada, terwijl er nooit meer dan 7.000 Amerikanen aan die invasie hebben deelgenomen.⁷⁰

69 Zie bijlage 17.

70 The New York Times, 29 januari 1984.

31 januari 1984

Michael Massing heeft een analyse van twaalf pagina's geschreven over Grenada.⁷¹ Het is het meest waardevolle verslag dat ik tot dusverre onder ogen kreeg.

Peter belde nog laat gisteravond en zei reeds in zijn hoofd een brief aan mij geschreven te hebben. De echte brief zou spoedig volgen. Schreef hem opnieuw een lange brief, omdat ik na dit gesprek niet kon slapen.⁷²

Heb Denig van Buitenlandse Zaken geschreven dat gezien hij geen vorderingen maakte, ik mijn probleem met zijn ministerie opnieuw teruggespeeld heb naar de nvj. Ze moeten het zelf maar weten. Ik heb schoon genoeg van Haagse schurkenstreken onder dekking van de zogenaamde landsadvocaat.⁷³

Frits van Eeden⁷⁴ maakt het in Florida. Hij had er zijn eerste

71 GRENADA BEFORE AND AFTER, Michael Massing, The Atlantic Monthly, februari 1984. Zit in mijn dagboek.

72 Maakte een kopie (in het dagboek dus).

73 Zie bijlage 18.

74 Mijn vriend sinds begin jaren zestig, zie ook Memoires 1963.

[p. 59]

tentoonstelling. Hij geeft bovendien lessen in tekenen en beeldhouwen. Zijn brief sprankelt van levenslust. Hij is kennelijk ook als de dood voor aids, maar beschrijft toch maar een Amerikaanse hard hat (bouwvakker) te grazen te hebben genomen. Na afloop van het feest zat hij in de piepzak over mogelijk wat opgelopen te hebben. ‘Wat een plaag die seks,’ concludeert hij. Dat kan je wel zeggen. Tenminste als je buiten do-re-mi-fa-sol om regelmatig een graantje mee wilt pikken. Simul Press in Japan zou geïnteresseerd zijn in een boek over Bung Karno. Heb meteen geantwoord.⁷⁵

Wim de Groot van Embden, klas- en kamergenoot (1946-1948) op Nijenrode is overleden. Hij was pas 56 jaar. Die jongen zijn leven is een drama geweest.

In het parlement is de nodige keet ontstaan over de solistische reis van premier Lubbers naar Washington. Het verslagje dat hij de Kamer alsnog had toegezonden werd afgekeurd. Ze willen een duidelijker overzicht. Hij krijgt er een paar dagen de tijd voor, anders hangt hem een spoeddebat boven het hoofd. Blijkbaar is Joris Vos, chef van de directie Atlantische Samenwerking, met hem mee geweest. Is die man een spion voor Van den Broek geweest of een handlanger van Lubbers, dat is de vraag. Vooral de ontmoeting met Henk Herrenberg in Washington heeft de gemoederen aan het Binnenhof opgezweept. Hugo van Reijen kwam opdagen om over zijn bezoek aan Djakarta te vertellen. Hij had mevrouw Hartini Sukarno bezocht ‘En zij vertelde haar hele hebben en houden, heeft geen geld, moet misschien haar huis verkopen en kleiner gaan wonen.’ Ik blijf die man wantrouwen. Die postzegelhandel is een dekmantel voor spionagewerk. Ik vertrouw hem voor geen cent. Hij zei dat als de bvd hem ooit over mij zou vragen, hij zou antwoorden: ‘Hier is een telefoon, bel de man zelf.’

Henry Brookman was in Thermos. Hij had ontdekt dat het toch niet Alfred Vierling was geweest, die zijn antecedenten aan het universiteitsblad had gelekt en het was weer pais en vree tussen hen beiden. Hij wil nu zelfs vol gas aan de politiek gaan deelnemen en zou het liefste naar het Europese parlement gaan voor de Centrumpartij.

75 Zie bijlage 19.

1 februari 1984

Het ochtendnieuws staat weer bol van Suriname. Buitenlandse Zaken liet doorschemeren dat er veranderingen in de relatie met Paramaribo op til zijn. Weisglas en Knol drammen nog

[p. 60]

door op de oude lijn, maar Aarts (cda) gaf te verstaan dat er wellicht toch met Bouterse gesproken zal moeten worden. Ambassadeur Hoekman zal in deze koerswijziging wellicht een doorslaggevende rol hebben gespeeld. Ik hoop het althans, want Harvey Naarendorp en ik hebben er de nodige moeite voor gedaan. Intussen is in Suriname de kabinetsformatie nagenoeg rond met medewerking van de vakbonden en de werkgeversorganisaties. Intussen maakte het ministerie van Defensie bekend dat een onderzoek naar de rol die de Nederlandse militaire missie in Paramaribo speelde bij de machtsovername van Desi Bouterse in 1980 nagenoeg is afgerond.

Ik belde ambassadeur Herrenberg, die nog niet wist wat Aarts had gezegd. Ik vroeg of we elkaar vrijdag konden ontmoeten.

‘Nee, want dan ben ik in Marseille,’ zei hij.

‘Aha, voor de cocaïnehandel,’ riep ik, ‘kan je mij niet hier een aandeel in bezorgen?’

‘Wil je cocaïne of marihuana?’ vroeg hij.

‘Liever cocaïne, daar is meer mee te verdienen.’

‘Nu weet de hele afluisterdienst helemaal niet meer wat ze ervan moeten denken,’ aldus de ambassadeur.

‘To hell with them!’ zei ik.

Volgens The New York Times, zijn in Peking 200.000 honden doodgeknuppeld ‘for health en safety reasons.’

Mijn telefoonlijn is weer voortdurend gestoord. Er interrumperen steeds vrouwenstemmen op de lijn, terwijl ik telefoneer.

2 februari 1984

De nvj bestaat honderd jaar en kwam bijeen in het Koninklijk Instituut voor de Tropen in aanwezigheid van Beatrix en Claus. Cees Meijer was aanwezig, bijgestaan door zoon Jan Kees. Niemand nam notitie van het voormalige nvj-bestuurslid, die nu invalide is vanwege een hersenbloeding. Ik ben uitgebreid bij ze gaan zitten. Albert Heijn had nooit contact opgenomen als zijnde een buurman van Cees Meijer, zoals Heijn uitdrukkelijk had gevraagd. Jan Kees is vertederend lief voor zijn vader. Zijn oogopslag naar zijn vader roert me.

Elco Brinkman hield een rede, babbelde over spelling en stijl, en keek Beatrix daarbij rechtstreeks aan, die instemmend knikte. Ze had een fel groen hoedje met veren op, een truttige jurk aan en het bekende boeketje in de hand. Iedereen werd er van te voren op geattendeerd dat indien zij het woord tot een van ons richtte, zij met majesteit moest worden aangesproken. Brinkman kwam over als een kille arrogante kikker, een engster zou Wim Hoogenkamp zeggen.

[p. 61]

Liep Denig weer tegen het lijf. Hij zei begrepen te hebben dat ik bereid was het geld aan de staat te betalen. Hij kletste uit zijn nek. Ik antwoordde de zaak aan de nvj te hebben overgedragen. Ik had verder geen zin in de hele kumpulan⁷⁶ en ben lang voor Beatrix en Claus rond gingen lopen vertrokken.

Intussen heb ik voor het eerst sinds de crisis met Eduard een ouderwetse tippel beleefd: Alan Murphy uit San Francisco, a real hot number, as black as coal, sexy, green pants, woolen hat, brown boots. Hij was op weg naar zijn lover in Heidelberg. ‘I stick to one person,’ zei hij, ook vanwege aids. ‘We don't have to screw,’ zei ik nog.

‘That's what this guy in Paris said.’ Ben verbaasd over mezelf.

76 Javaans voor bijeenkomst.

3 februari 1984

Bij thuiskomst belde Motke Chanoeka op. De deal van Israël met Suriname zou 70 miljoen dollar bedragen, en vijf procent zou voor hem en mij worden uitgetrokken. Ik verzocht hem met Voetelink één en ander op papier vast te leggen.

Even later belde Alan Murphy op. Omdat hij de trein van 06:09 uur naar Heidelberg wilde nemen, had hij geen bezwaar om bij mij op Amerbos te slapen. Hij arriveerde en liep in mijn werkkamer meteen naar de vleugel en begon een prelude van Rachmaninoff te spelen.

Geleidelijk aan werd duidelijk dat hij bij de luchtmacht had gezeten, van daaruit een beurs voor journalistiek had gekregen, welke studie hij had afgemaakt, maar eigenlijk wilde hij ‘fashion designer’ worden. Tippelen blijft een mysterieuze bezigheid.

We hebben urenlang in bed liggen praten en heerlijk gekroeld en gerotzooid, maar geen seks. Hij vertrok weer om 04:55 uur om zijn trein te halen.

Jan Mets bracht gisteravond de Bouterse-boeken. Ik vind de letter wat klein, maar it's all right. Ik kan niet wachten om een exemplaar aan Eduard te geven, want uiteindelijk is het aan hem opgedragen.

Diplomaat Jesserun van de Surinaamse ambassade belde op om te zeggen dat hij was getipt dat leden van de Bevrijdingsraad voor Suriname met een knokploeg mij wilden gijzelen om de uitgave van mijn Bouterse-boekje tegen te houden. Hij gaf me de raad de politie in te lichten. Jan Mets reageerde dat een dergelijke rel slecht zou zijn voor de verkoop. Hij belde zelf met Jesserun, die een en ander bevestigde. Jesserun dacht niet dat

[p. 62]

het magazijn met de boeken gevaar liep. Om 20:00 uur belde Hans van der Voet terug, die ik een boodschap had gegeven. Wat moest ik doen? Hij zat in de Staatsalmanak te bladeren om het nummer van de Rijksrecherche te vinden. Hij gaf me de naam H.W. Boer op, en als deze er niet was moest ik naar de heer Rensen vragen. Ik telefoneerde het nummer en zei wie ik was. Toen ik op mijn beurt vroeg met wie ik sprak, werd de telefoon op de haak gesmeten. Hollandse manieren. Ik belde terug. Hij was weer aan de lijn, dus ik vroeg, ‘Werden we verbroken of hing u op?’

‘Ik heb opgehangen, want ik stel hier de vragen mijnheer Oltmans.’ De man had een Indisch accent. Maar vijf minuten later werd ik door Boer teruggebeld. Ik legde uit wat er was gebeurd. Ongeveer drie kwartier later belde weer iemand anders om te bevestigen dat er werk van zou worden gemaakt. Deze laatste dacht nota bene dat ik zelf een Chin A Sen-aanhanger was. Hij vroeg vervolgens of mijn informant Jesserun pro-Bouterse was. Ik legde uit dat hij de persman van de Surinaamse ambassade was.

Hugo van Reijen bood aan al mijn dagboeken in een kluis van de amro aan de Herengracht te helpen opbergen. Hij had dozen en pakpapier bij de hand.

Vanavond deelgenomen aan Met het oog op morgen op de radio, en dit op speciaal verzoek van Kees Buurman. Voor mij werd aan premier Lubbers gevraagd, hoe hij over de positie van Desi Bouterse oordeelde. Lubbers antwoordde dat het niet uitgesloten was dat de bevelhebber aan de macht zou blijven. Eegje Schoo, die kennelijk langs Lubbers heen kletste, onderstreepte, dat hernieuwde contacten met Paramaribo niet zou betekenen dat de ontwikkelingshulp werd hervat.

Toen het mijn beurt was lanceerde ik een cadens ten behoeve van ambassadeur Hoekman, en zei blij te zijn, dat deze Suriname-expert nu secretaris-generaal zou worden bij mevrouw Schoo. Ik maakte verder duidelijk dat het militaire gezag in Suriname over dossiers ten aanzien van oud president Chin A Sen beschikte, compleet met foto's en dat ik hoopte, dat dit materiaal zou worden vrijgegeven, omdat dit veel zou verduidelijken over wat er in Suriname in werkelijkheid speelde.

4 februari 1984

Jose Dominguez Ortega, de assistent van minister Luis Alberto Machado in Caracas⁷⁷ bevestigt per telegram dat met de recen-

77 Minister voor de Ontwikkeling van Intelligentie.

[p. 63]

te machtswisseling hun ministerie werd opgeheven, wat dus zeer jammer is.⁷⁸

Wim Udenhout, de nieuwe premier van Suriname, beheert ook de portefeuille van Buitenlandse Zaken. Minister Tjon Kie Sim blijft. Negen ministers zijn al beëdigd. Intussen bevestigde premier Lubbers na het kabinetsberaad, dat het Nederland er niet om begonnen is Bouterse van het politieke toneel in Paramaribo te doen verdwijnen.

78 Zie bijlage 20.

Van Amsterdam naar Vorden

Robert Kroon heeft zijn pro-Suharto werk weer gedaan. Hij sprak in Djakarta met minister van Buitenlandse Zaken Mochtar Kusumaatmadja, die gezegd zou hebben dat de kritische vragen van minister Hans van den Broek over de mensenrechten in Indonesië geen probleem voor het Suharto-regime vormden.⁷⁹

Joseph Luns (72) heeft een interview aan Reinier van de Loo van de gpd gegeven en debiteert weer een reeks gebruikelijke enormiteiten. De fraaiste leugen is ongetwijfeld: ‘Ik ben niet rancuneus. Nieuw-Guinea lag niet op de grens van onze belangen, maar in het middelpunt van onze principes. Ik wilde het opgeven ervan alleen niet laten lijken op onze schuld, maar die van Bob Kennedy, van Amerika dus. En dat is me gelukt.’⁸⁰

Nog altijd probeert deze man sans gêne de voornaamste blunder uit zijn ministeriële carrière, Nieuw-Guinea, met leugens en geschiedvervalsing weg te poetsen. De idioot blijft maar hameren op de rol van rfk, die er, evenals die van zijn broer jfk, juist op gericht was Nederland te redden uit het debacle waar Luns het koninkrijk in zuidoost-Azië in gemanoeuvreerd had. Misschien is Luns langzamerhand wel zo gek dat hij echt denkt dat de Kennedy's hem een oor hebben aangenaaid. En wat zijn ‘niet rancuneus zijn’ betreft: deze Memoires onderstrepen bij herhaling hoe godvergeten wraakzuchtig deze man was tegenover hen, die hem door hadden (zoals Paul Rijkens, Koos Scholtens, Emile van Konijnenburg en andere lieden met kennis van zaken over Indonesië en Sukarno); bovendien ben ik ervan overtuigd dat alle ellende, die ik sinds mijn vriendschap met Sukarno in Rome in 1956 heb ondervonden, door deze mijnheer werd geïnitieerd.⁸¹

79 Nieuws van de Dag, 4 februari 1984.

80 Nieuwsblad van het Noorden, 4 februari 1984.

81 Pas in 1990 zou ik de bewijzen in handen krijgen hoe gemeen en rancuneus deze Luns sinds 1956 tegenover mij was geweest.

[p. 64]

Jan Cremer vertelt zijn ‘echte levensverhaal’ aan de Nieuwe Revu.’⁸² Twintig jaar geleden verscheen Ik, Jan Cremer. Merkwaardig is wat hij over Gerard Reve zegt. Cremer en Reve correspondeerden jarenlang. In 1972 had Cremer aangekondigd in zijn volgende boek een hoofdstuk Wolf te zullen noemen.⁸³ Reve ving vervolgens zijn brieven aan met ‘Beste Wolf’. Nadien schreef Reve zelf een boek Wolf.⁸⁴ Jan zond hem een protestbrief maar kreeg nooit meer antwoord van zijn ‘vriend’ Reve, dus nu heeft hij een appeltje met de volksschrijver te schillen. ‘Dat viel mij tegen van een man die ik boven de massa verheven achtte,’ concludeert Cremer in dit gesprek met Ischa Meijer.

Cécile van Lennep⁸⁵ wachtte me met haar auto op aan het station in Vorden. We reden naar een restaurant in Ruurlo om te lunchen. Het werd een prettig samenzijn van enkele uren. Misschien heb ik het meeste gesproken, maar zij is altijd in alles erg geïnteresseerd. Zij haalde het knipsel uit haar tas waarop Van Roijen de prijs kreeg voor het bevorderen van vrede met Indonesië. ‘Vertel me nu eens,’ vroeg zij, ‘wie was Van Roijen? Ik weet alleen van hem, dat mijn man (ambassadeur van Lennep) een gruwelijke hekel aan hem had en hem niet kon uitstaan, want hij was van mening, dat Van Roijen het helemaal verkeerd had gedaan.’

Ik deed een boekje open over mijn eigen ervaringen met Van Roijen en vertelde onder meer hoe deze ambassadeur naar mijn lezingenbureau in New York was gegaan in een poging mijn contract met Colston Leigh ongedaan te maken. Die stap werd uit rancune ondernomen, omdat Luns en Van Roijen ongelijk kregen in de kwestie Nieuw-Guinea. Ook citeerde ik voor Cécile van Lennep het briefje dat ik aan Van Roijen had geschreven, waarin ik de vloer met hem aanveeg. ‘Dat was stout van je,’ zei ze. Misschien wel, maar de man verdiende het, want hij had zich belachelijk gemaakt en misdadig gedragen. Ook vertelde ik haar over de Claus-affaire, inbegrepen de persconferentie. Zij viel van de ene in de andere verbazing. Zij zei iemand aan het hof te kennen, die ook wanhopig was over het genre personen dat dikwijls door de koninklijke familie werd binnengehaald. Bovendien was er vrijwel niemand, die eerlijk tegen de Oranjes was. Zij had via eigen kanalen vernomen dat

82 Nieuwe Revu, 10 februari 1984.

83 Het bedoelde boek werd een trilogie van 1500 pagina's en verscheen in 1983 onder de titel De Hunnen, Bezige Bij, Amsterdam 1983, met daarin het hoofdstuk Wolf.

84 Gerard Reve, Wolf, Manteau, Amsterdam, 1983.

85 Cécile (alias Cila) van Lennep-Roosmale Nepveu, de moeder van Frank van Lennep. Zie ook Memoires 1925-1957. En Memoires 1971-1972, 1974-1975, 1980-1983.

[p. 65]

de nieuwe directeur van de rvd ook eigenlijk ‘helemaal niets was’. Dat wist ik van de eerste dag af dat ik hem ontmoette.

Zij vroeg hoe het met de Van Eeghens was, terwijl ik me had voorgenomen, die naam buiten de conversatie te houden. ‘Zijn vader,’ aldus mevrouw van Lennep, ‘was een paus.’

‘Nou, de zoon is een crook,’ heb ik geantwoord. Ik vertelde haar dat hij ons contract, na een bezoek van de bvd, had opgezegd, en dat hij - toen ik hem om de reden vroeg -, had geantwoord: ‘omdat ik jeuk heb aan mijn neus.’ Zij kon haar oren nauwelijks geloven, en vond wat ik zoal te vertellen had ‘depressing news’. Anders ik wel.

Zij vertelde dat oud-minister van Buitenlandse Zaken, baron van Boetzelaer van Oosterhout nog in leven was en nog viool speelde. Dochter Suzy van Boetzelaer⁸⁶ woont nog altijd op Oosterhout. Ik blijf altijd zeer op de moeder van mijn Nijenrode-vriend Frank van Lennep gesteld.

Het artikel van Peter Schumacher over mijn Bouterse-boekje is vanavond gepubliceerd. Totaal onbegrijpelijk is de zin dat ik vorig jaar een aantal medewerkers van Desi Bouterse zou hebben gesproken, en daarom anders ben gaan denken over de Surinaamse bevelhebber. Eigenlijk is dit een valse streek, want de titel van het boek is notabene: Willem Oltmans in gesprek met Desi Bouterse. Zo probeert Schumacher te suggereren dat ik eigenlijk niet met Bouterse zelf zou hebben gesproken, wat volstrekt onwaar is. Ik heb wel degelijk een serie gesprekken met hem zelf gehad, zowel op de band als zonder recorder.

Ook zanikt Schumacher veel over de Decembermoorden en dat het me niet is gelukt een pasklare verklaring ervoor bij Desi Bouterse los te peuteren. De beste stuurlui staan aan wal. Maar misschien mag hij bij het huidige anti-Bouterse klimaat niet anders schrijven.⁸⁷

86 Susan (Suzy) van Boetzelaer, jeugdvriendin, later hofdame van koningin Juliana. Zie ook Memoires 1925-1959.

87 Zie bijlage 21.

5 februari 1984

Hoogeveen

Ben vanuit Vorden naar Hoogeveen gegaan om mijn vriend Jan Kikkert⁸⁸ te bezoeken. Hij is aardig. Hij heeft een Amerikaanse vriend van 62 jaar. Zelf is hij 37. Hij heeft altijd van oudere mannen gehouden. Ze gaan samen een reis naar Acapulco maken. We keken nog naar Falcon Crest, maar van die serie word ik langzamerhand misselijk.

88 Zie Memoires 1978-1983

[p. 66]

Jan Mets vond het artikel van Schumacher positief. Ook De Waarheid heeft een groot artikel van Rinke van den Brink over mijn Bouterse-boekje gepubliceerd.

Motke Chanoeka belde. Hij had belangrijke personen gesproken, die ons geen schijn van kans gaven tot zaken te komen in Suriname. De Surinamers zouden niet te vertrouwen zijn. Tezelfdertijd stuurt Motke me een brief van Koortrade International uit Tel Aviv door met als bijlage een opzet voor een alluminiumfabriek.⁸⁹

Forbes Burnham, de president van Guyana, het buurland van Suriname, heeft gezegd de linkse koers van zijn regering, en de aansluiting bij de groep van Niet-Gebonden Landen te zullen voortzetten ondanks ‘efforts by the United States to undermine our socialist system’. Burnham over Washington: ‘If they can invade Grenada why can't they invade us?’⁹⁰ De schrik zit er behoorlijk in na de stunt van Ronald Reagan zich aan god noch gebod te houden en te doen wat hem goed dunkt in het Caraïbische gebied.

Kruidje-roer-mij-niet Jeffrey Masson, die een privé-oorlogje voert tegen de nalatenschap van Sigmund Freud, heeft weer een nieuw boek het licht doen zien: The Assault on Truth.⁹¹ Het boek gaat over het feit dat Freud indertijd terugkwam op zijn inzicht dat er ‘a direct connection existed between sexual abuse and hysteria.’ ‘Not all abused children become hysterics, and not all hysterics have been abused,’ schreef Freud later, en hij noteerde verder: ‘As far as the neurosis is concerned, psychical reality is of more importance than material reality.’ Masson is het hier mee oneens en heeft er een nieuw boek uitgesleept.⁹²

89 Zie bijlage 22.

90 The New York Times, 5 februari 1984.

91 Jeffrey Masson, The Assault on Truth: Freud's Suppression of the Seduction Theory, Farrar, Straus and Giroux, New York, 1984.

92 Time, 6 februari 1984.

6 februari 1984

Amsterdam is in chaos. François Mitterrand is gearriveerd voor een staatsbezoek. De militairen stonden van Centraal Station tot het paleis op de Dam in de stromende regen het geweer te presenteren.

Op kantoor bij Voetelink, die me begon te vertellen dat ik eigenlijk geen claim op Philips had. Hij vond deze zaak nog zwakker dan het probleem indertijd met Transol. Ik kletste mezelf schor om duidelijk te maken dat ik wel degelijk recht

[p. 67]

op geld van Philips had. Uiteindelijk was hij het er wel mee eens, en zei bereid te zijn Jeelof een brief naar zijn adres in Waalre te schrijven en voor te stellen elkaar eens te spreken. Ik betaalde met veel pijn 619 gulden aan Voetelink.

Lieve brief van Peter. Tranen. Net als in de bus op weg naar huis, toen ik over Eduard mijmerde. Ik las een onthullend artikel van Jane Brody in The New York Times: emotional deprivation seen as devastating form of child abuse.⁹³ Er is onderzoek verricht bij 200 kinderen vanaf de geboorte tot de tienerjaren. ‘The nature and effects of child abuse go far beyond beatings, bruises and broken bones. Children are often verbally assaulted or emotionally deprived. They might have been psychologically neglected, because the mothers were emotionally unresponsive to their children's needs. (...) Such mothers tend to ignore their children when the youngsters are uncomfortable, hurt or unhappy and fail to share in their children's pleasures. These children, in turn, quickly learn not to look to their mothers for comfort and support.’ Het is de eerst keer dat ‘psychologically unavailable mothering’ wordt omschreven als een vorm van kindermishandeling.

Wanneer ik terugdenk aan mijn jeugdjaren thuis op De Horst denk ik geenszins in termen van child abuse. Mijn broers en ik kwamen wat gevoelsleven en onze ouders betreft het nodige tekort kwamen. Het is waar dat we alle drie vrijwel permanent onder een gordijn van kritiek lagen en op ons donder kregen for not performing as we were supposed to. Mijn oudste broer Hendrik werd naar de hbs in Woerden gestuurd, en was daar ergens bij iemand in huis ondergebracht. Later volgde hij tot aan de oorlog het Prinses Beatrix Lyceum in Flims, bij Chur in Zwitserland. Mijn jongste broer Theo mocht thuis blijven, maar voerde meer dan eens disappearance acts op, om na vele weken zoek te zijn geweest in Zwitserland op te duiken.

Ik was jarenlang inwonend in Baarn bij de familie van Dijk, en vond er op eigen kracht ‘mijn tweede moeder’, Gertrude Buringh Boekhoudt, later eveneens de confidante van prinses Beatrix, die al evenmin met haar moeder overweg kon. De emotionele band die tussen mejuffrouw Boekhoudt en mij groeide, en die veertig jaar (tot haar overlijden in 1982) zou duren, compenseerde het gebrek aan contact en aandacht op De Horst. Mijn ouders kwamen beide uit gescheiden huwelijken. Zij hadden zelf zoveel affectie en intimiteit moeten ontberen dat zij op dit gebied twee linkerhanden bezaten. De idee

93 The New York Times, Jane Brody, 20 december 1983.

[p. 68]

dat die situatie child abuse zou zijn is nieuw voor mij. Toch wil ik nota nemen van de conclusies in deze nieuwe studie in de vs.

Jane Brody: ‘All types of abused children are likely to have low self-esteem, poor ego control (they are inflexible or impulsive) and negative feelings about themselves and their environment. Those who are physically abused tend to show more anger and frustration and to be more hyperactive, whereas those reared by psychologically unavailable mothers tend to be more withdrawn and highly dependent and to suffer the most severe decline in mental and behavioral development as they get older.’ Psychologen komen dan ook tot de conclusie dat ‘the effects of psychological unavailability on the child's development are as serious as the effects of physical abuse and neglect.’

Deze voor mij onbeantwoorde vragen en overwegingen spoken rond in mijn hoofd als ik besef hoe sterke emotioneel ik reageer op een brief die ik zojuist van Peter ontvang. Hij is druk bezig met zijn werk in Covent Garden en de Royal Opera, ‘getting up at the crack of dawn.’ José Carreras zingt in de opera, waaraan Peter ook meewerkt, en bij het luisteren naar zijn stem wellen soms de tranen op in Peters ogen.

‘I had this terrible nightmare about you,’ schrijft hij verder. ‘I was travelling with you somewhere in a Far Eastern country. We were crossing a street and suddenly you hung on to my shoulder and collapsed into a muddle of water. It was terrifying to feel absolutely helpless to do something, while I saw you were getting a very strange color. That's how it ended. The dream keeps flashing back into my mind. I was probably induced by my worries about you, and knowing the suffering you have gone through.⁹⁴ It is just not fair, but who can explain it, why we have to suffer? Trees⁹⁵ would say that it mellows the soul. Does it?’

Terug naar de wereld. Nu zeggen de Kamerleden Aarts (cda) en Knol (PvdA), dat de terugkeer naar een democratische rechtsstaat niet synoniem hoeft te zijn met de verdwijning van legerleider Desi Bouterse. Alleen vvd'er Weisglas vindt dat samenwerking met Bouterse onmogelijk is. Die man zet zijn privé-oorlogje tegen de bevelhebber voort onder het mom zijn partij als volksvertegenwoordiger naar behoren te dienen. Geschift. Bovendien weet hij absoluut niets van Bouterse. Hij zou maar eens bij ambassadeur Hoekman te rade moeten gaan. Maar dat doen dit soort betweters nooit. Onbegrijpelijk dat

94 Hij doelde op de situatie met Ed.

95 Zijn zuster, de moeder-overste.

[p. 69]

een serieuze partij als de vvd een idioot als Weisglas handhaaft als buitenlandspecialist.⁹⁶

Onverwachts belde Anatoly Popov op. Hij is in Nederland. Vanavond gaan we samen eten. Heb als de bliksem een uitgebreid memo voor hem geschreven over alle lopende kwesties zoals de trammelant met Van Eeghen, Jeelof and all the rest.

Vadim Zagladin gaf een interview aan Newsweek.⁹⁷ ‘The United States talks about wanting to have military superiority,’ zegt hij. ‘That will never happen. We will never permit it. We want parity between our two countries, but parity at much lower levels than today. We are not offering the United States an arms race. We are offering a disarmament race.’ Wat gewoon waar is, maar wat Ronald Reagan en zijn rotte kliek nu juist net niet willen. Ze zijn er in Washington alleen maar op uit om de Sovjet Unie te kraken.

Popov was vergezeld van Evgeny Ivanov, eerste-vicevoorzitter van het presidium van de ssod.⁹⁸ We aten in Hong Kong Garden. Popov zegde toe te zullen helpen dat het Alexandrov-Handler boekproject doorgang zou vinden. Intussen vroeg ik me steeds meer af wie deze mijnheer Ivanov in werkelijkheid was. Ze zeiden de gasten van Wim Hulst te zijn van de Vereniging Nederland-ussr. Ze wilden zelf afrekenen, maar ik bood hen de maaltijd aan.

Bij thuiskomst belde ik Wim Klinkenberg. Tot mijn verbazing was hij zijn toezegging nog niet nagekomen om het nieuwe conflict met Buitenlandse Zaken over de kosten van het Claus-proces in het nvj-bestuur te bespreken. Hij zei me hier geen zorgen over te maken. Men zou er sympathiek tegenover staan.

Hij vertelde verder dat hij aan de grond genageld stond toen Beatrix en Claus binnenkwamen bij de viering van het honderdjarig bestaan van de nvj en het bestuur hen stond op te wachten. ‘(...) Claus is helemaal niet beter. Hij spreekt weer half-Duits. Hij praat soms zelfs wartaal. Hij moet onder de chemicaliën hebben gezeten. Hij reageert als een robot. Die man is niet meer normaal. Zij bleven veel langer dan de tijd, die was afgesproken en hebben met allerlei journalisten gesproken. Beatrix was één en al activiteit en belangstelling en sprak met kennis van zaken. Zij wilde nog even dit en nog even dat, maar

96 NRC Handelsblad, 6 februari 1984.

97 Newsweek, Scott Sullivan, 7 februari 1984.

98 Union of Soviet Societies for Friendship and Cultural Contacts. Deze Ivanov bleek de spion te zijn die begin jaren zestig betrokken was bij de Profumo-affaire. Hij publiceerde in 1992 zijn herinneringen aan dit schandaal in het boek The Naked Spy. (red.)

[p. 70]

Claus is verschrikkelijk. Die man ziet er uit of hij dood zal gaan. Hij kan kennelijk niet meer alleen de straat op, dus die plaatjes dat hij vlieglessen neemt, moeten onzin zijn.’

‘Hier staat dus geen letter over in de kranten,’ zei ik.

‘Nee, uit erbarmen houdt iedereen zijn mond.’

Jan Mets blijft erbij dat ik mijn dagboeken in veiligheid moet brengen. Hij wil me er bij helpen.

7 februari 1984

Vanmorgen werd op de radio gezegd dat George Shultz met klem had tegengesproken dat de vs het voornemen hadden Suriname binnen te vallen. Shultz heeft zelfs gezegd dat de nieuwe Surinaamse regering ‘constructive elements’ vertoonde. Ik zou nu precies willen weten hoe premier Lubbers dienaangaande erger heeft weten te voorkomen met zijn reis naar Washington, waar Hans van den Broek zo nijdig over was.

Jan Mets belde op om te vertellen dat ene Henk Thomas een ‘zuur stukje’ in de Volkskrant had geschreven over mijn Bouterse-boekje. oltmans hangt slaafs aan de lippen van bouterse heette het meesterwerk.⁹⁹ Ik antwoordde: ‘Ik zou niet graag in de schoenen van die journalisten staan, die eens een reuzenzwaai zullen moeten maken en toegeven dat ik - wat Bouterse betreft - gewoon gelijk zal hebben.’ Waarom is Thomas zelf zijn licht niet gaan opsteken in Paramaribo? Het verschil tussen hen en mij is dat ik niet naar Suriname reis en er vanuit ga dat de informatie die ik over dat land en Desi Bouterse in de vaderlandse media heb gelezen, de juiste zou zijn. Ik stel me open en begin bij nul, met een schone lei bij wijze van spreken. Er is geen andere weg, wanneer je als journalist op pad gaat om uit te zoeken hoe iets in elkaar zit. Zoals in 1956 met Indonesië, Sukarno en de kwestie Nieuw-Guinea. In dit opzicht is Suriname een herhaling van toen.

Bracht samen met Motke Chanoeka een bezoek aan Voetelink. Het werd een groot succes. ‘Dit is een serieus project,’ aldus Voetelink. Ik schreef er eerst over in het carnet van Ed en ik kan niet wachten om het aan Peter te melden, want zij zullen samen de ‘begunstigden’ zijn van wat ik uiteindelijk verdien. Pas nu vertelde Motke dat hij gehuwd is met een dochter van Gerben Sonderman, een vriend van prins Bernhard, die omgekomen is in 1955 als testpiloot van Fokker. Afgelopen zondag waren ze ‘en famille’ op Soestdijk geweest en ‘Mammie, koningin Juliana, was er ook bij aanwezig geweest.’ Er waren

99 Zie bijlage 23.

[p. 71]

foto's van de bijeenkomst genomen. Prins Bernhard had luid gelachen toen Motke had verteld zaken te willen gaan doen met Suriname. ‘Als dat je lukt, krijg je van mij een cadeautje’ had Z.K.H. gezegd. Chanoeka zei daarom tegen Voetelink en mij: ‘We moeten nu slagen, Willem, je mag me niet laten vallen...’

Ik heb in Den Haag een exemplaar van mijn Bouterse-boekje afgegeven voor Frans Weisglas en een ander exemplaar voor Henk Knol. Briefjes erbij: ‘Dit ter compensatie voor de onzin die u uitkraamt over Bouterse en Suriname.’ Ik bracht Denig een exemplaar om aan ambassadeur Hoekman te sturen.

John Locke vluchtte in 1681 naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, en ging na de Glorious Revolution van 1688 pas weer terug, waar hij in 1702 is gestorven. Hij was een echte waarheidzoeker. Hij schreef onder andere Of the Conduct of Understanding, dat in 1706 postuum verscheen. ‘Het is moeilijk te zeggen op welke andere manier mensen de waarheid kunnen bereiken dan door te graven en te speuren als naar goud of verborgen schatten: maar wie op die manier te werk gaat, moet door veel aarde en rommel heen voor hij bij het zuivere metaal komt: gewoonlijk lijkt het vermengd met zand, kiezelsteen en afval, maar het goud is niettemin goud en de mens, die zich moeite geeft het te zoeken en uit te zeven zal er door verrijkt worden.’¹⁰⁰

Voor Locke was denken als een archeologische opgraving. Zoals voor mij dit dagboek teruglezen is als het openen van het graf van Toetanchamon. Locke: ‘Wat is roekelozer en onwaardiger voor de ernst en de vasthoudendheid van een wijsgeer (of een journalist, W.O.) dan of een onjuiste mening te koesteren of zonder aarzelen te verdedigen wat niet voldoende geobserveerd en gekend is?’ Dat zou Henk Thomas van de Volkskrant in zijn oren moeten knopen, of anders wel Knol en Weisglas. Plezierige ontmoeting - bij een hapje zalm in Hotel des Indes - (omdat het Ramayana Restaurant gesloten was) met Hans Teengs Gerritsen. Keurig in kostuum, zoals een persoonlijke vriend van Bernhard past, een decoratie in drie etages, terwijl ik vanwege de plensregen in jeans was met een Armani-sweater. Hij wordt wel oud en zijn gezicht zit vol rimpels. Hans T.G. kijkt je direct aan, zoals een man betaamt. Soms lijkt hij nogal naïef, wat ik schokkend vond. Zoals zijn observatie, dat Ronald Reagan ‘a charming man’ was, ‘als je hem zo op televisie ziet, en zoals hij praat.’ Ik wierp dus tegen: ‘Inderdaad, maar

100 John Locke, Leidraad voor het verstand, Boom, Meppel, 1979. De Nederlandse vertaling van Of the Conduct of Understanding

[p. 72]

wat hij werkelijk zegt, inhoudelijk is frightening nonsense.’

‘Waarom?’ vroeg T.G.

‘Nou, kijk maar wat hij in Grenada heeft uitgespookt, om een voorbeeld, te noemen.’

‘Dat zou ik ook gedaan hebben...’ en T.G. voegde eraan toe: ‘It is after all Reagan's backyard.’ Ik stond eigenlijk perplex van de simple mindedness van die uitspraak. Maar al gauw viel me op dat eigenlijk alles wat Teengs Gerritsen te melden had in deze categorie viel.

Hij vertelde, bijvoorbeeld, dat het schandalige artikel dat Robert Kroon en Wibo van de Linde over Claus en Beatrix voor Time hadden geschreven¹⁰¹ onderzocht was en gebleken was dat beide heren op persoonlijke titel in de pen waren geklommen. Ik dacht godbewaarme en vroeg me af hoe ik mijn tafelgenoot enigszins duidelijk zou kunnen maken hoe de wereld werkelijk in elkaar zat. Ook spraken we over de affaire dat Claus bijna wereldwijd voor homoseksueel was uitgemaakt, en ik trok een vergelijking met de recente toestand in West-Duitsland rond generaal Kiesling. Dit scheen hem te verontrusten. Ik vroeg hem ook hoe hij stond tegenover de uitspraak indertijd van professor van Hamel tegenover mij dat ‘hij, die de rode knop in Den Haag ontmaskert, het vaderland een grote dienst zou bewijzen.’ Hij antwoordde: ‘Het zit allemaal veel eenvoudiger in elkaar dan u denkt.’ Ik kwam er een paar maal op terug, maar meer kreeg ik niet uit hem.

Hij gaf voortdurend blijk van hoe close hij was met zowel prins Bernhard als koningin Beatrix. Gisteren waren op paleis Soestdijk alle verzetsorganisaties uit de oorlog gebundeld. Hij was het eens met de stelling van mevrouw van Lennep dat de Oranjes eigenlijk maar weinig echte vrienden hebben. Hij zei Beatrix sinds haar vijfde jaar te kennen ‘en haar kinderen lopen dikwijls bij ons binnen om Oom Hans advies te vragen.’ Hij zei dat hij ook wel eens om Luns had moeten lachen, maar dat hij de man fundamenteel minachtte. Geen wonder, want op Soestdijk wordt er precies zo over gedacht. Ik vroeg, of hij kon verklaren waarom Luns, ondanks zijn spreekwoordelijke onbetrouwbaarheid en zijn afgang in de kwestie Nieuw-Guinea nog zolang aan de bak was geweest bij de navo. Het antwoord hierop van T.G. was kort en bondig: ‘Nee.’ Later voegde hij toe: ‘Misschien gebruikten de Amerikanen hem als moppentapper om een beetje te kunnen lachen. Maar Lord Carrington lijkt me een nette vent.’

101 Zie Memoires 1976.

[p. 73]

Terwijl ik naar T.G. zat te luisteren dacht ik: this guy is ‘Gefundenes Fressen’ voor Ies Lipschitz. Ik vroeg hem dus of hij plannen had zijn memoires te schrijven. Hij had er niet over nagedacht, ‘En wie zou er in geïnteresseerd kunnen zijn?’ Maar hij gaf toe dat hij dagboeken had en zeer veel informatie. Ik probeerde hem ervan te overtuigen dat hij hierover een besluit zou moeten nemen. Hij zou erover nadenken. Hij benadrukte de pest te hebben aan schrijven, afgezien van het feit, dat hij niet verbaal begaafd was. ‘Ik doe alles per telefoon af. Prins Bernhard geeft niet zoveel om kinderen, maar soms vraagt hij me, “geef je zoon eens aan de telefoon...”.’ T.G. was zeer gesteld op prins Hugo Carlos, de man van Irene. In de periode van hun huwelijksproblemen logeerde hij dikwijls bij de familie Teengs Gerritsen, ‘en dan hielp hij bij de afwas.’

Vanuit Des Indes haastte ik me naar de Cubaanse ambassade om een visum voor Havana op te halen. Ditmaal maakte mevrouw Diaz de zaak in orde. Vandaar naar ambassadeur Herrenberg. Een schoonzuster van commandant Graanoogst was aanwezig tijdens ons gesprek. Zij werkte op de ambassade in Caracas en komt hem nu in Den Haag assisteren. ‘Jij krijgt een gouden pen,’ zei hij toen ik de kamer betrad. Hij doelde op het Bouterse-boekje. Ook hier werd ter plekke een visum geregeld. Suriname wil duizend boekjes kopen. Ik regelde dat hij met Jan Mets contact zou opnemen.

Wat de klm betreft vroeg hij me om niet te hard van stapel te lopen, maar een brief over het hervatten van de lijn Amsterdam-Paramaribo aan de bevelhebber zou geen kwaad kunnen. Ik blijf die lobby doorzetten. Wat de plannen met Chanoeka in de richting van minister Tjon Kie Sim betreft zei hij: ‘Zeg liever niet dat ik het met dat project eens ben, maar zeg wel, dat ik achter jou sta.’

Nauwelijks had ik gezegd dat ik ook Sital het Bouterse-boekje zou geven, of de ambassadeur zei: ‘Je moet hem niet opnieuw interviewen, want hij weet niet precies hoe het nu in Paramaribo is.’ Ik dacht: man, waar bemoei je je mee. Bovendien denk ik dat Sital eerder gelijk heeft dan Herrenberg. ‘Als Bhagwandas aan de macht zou zijn gekomen, dan had je wat beleefd,’ waar ik weer wel in kon komen toen Herrenberg dit opmerkte.

Godzijdank lag er bij thuiskomst een telegram van minister Tjon Kie Sim uit Paramaribo. Hij is nu toch bereid mij te ontvangen tussen 25 februari en 1 maart 1984. Dat moet het begin van de zaak met Chanoeka worden, en zal prins Bernhard hem een cadeautje moeten aanbieden. Ik belde Motke, die zei: ‘You

[p. 74]

saved Surinam: wanneer Israël eenmaal binnenkomt zal alles in dat land veranderen...’

8 februari 1984

Er komt een reünie van het Baarns Lyceum.¹⁰²

Eegje Schoo maakte bekend dat het koninkrijk één ton aan Suriname schenkt ‘als signaal voor de democratie.’¹⁰³ Hoe beschamend! Maar dat merken de Haagse kruideniers niet eens, daar zijn ze te burgerlijk en te bot voor. Terwijl Suriname eigenlijk nog honderden toegezegde miljoenen tegoed heeft van Nederland.

‘Als er maar geen dubbeltje van al dit geld terecht komt bij de Surinaamse machthebbers,’ riep Frans Weisglas natuurlijk direct. Kamerlid Aarts van het cda heeft al om ‘opheldering’ gevraagd en ook Knol mengde zich in het rumoer. Hij noemde het gebaar ten opzichte van Suriname ‘een vondst.’¹⁰⁴ De nrc van vanavond vindt de ton voor Suriname ‘een belangrijk signaal’. Een aalmoes aan een bevriend volk ‘een signaal?’ Ze zijn mesjogge. De krant juicht het gebaar van het kabinet toe en schrijft: ‘De botte bijl, waartoe in het bijzonder de Tweede Kamer enigszins neigt, vormt niet noodzakelijk het beste instrument om een volwassen relatie tot stand te brengen.’

Vanmorgen ontmoette ik om 11:00 uur Ron Wunderink van de klm in het Hilton Hotel. Ik gaf een exemplaar van het Bouterse-boekje aan hem, plus een voor Orlandini. Ik zei dat ze zich belachelijk hadden gemaakt om een brief naar de president van Suriname schrijven, alsof die in staat zou zijn het militair gezag in Paramaribo te beïnvloeden. Wat ze wel konden doen, is naar Bouterse schrijven dat de klm met belangstelling kennis had genomen van de detente tussen Paramaribo en Den Haag, en dat de klm bereid blijft op korte termijn gesprekken te hervatten over het weer opvatten van het luchtvaartverdrag. Wunderink vroeg warempel vervolgens of het dan niet beter was dat Orlandini naar Wim Udenhout, de nieuwe premier, schreef. ‘Nee,’ zei ik, ‘dat is nu juist de clou van alles: Bouterse of niemand. Dan zullen Harvey Naarendorp en ik om Bouterse heen manoeuvreren om jullie zaak warm te houden.’ Later vroeg ik hem om een retourbiljet Miami-Paramaribo als bijdrage van de kant van de klm aan de zaak, waarmee ik bezig was. ‘Op de klm any time,’ zei Wunderink, ‘maar op de slm is nu moeilijk.’ Ik moest hem dus weer bewerken en eraan her-

102 Zie bijlage 24

103 De Volkskrant, 8 februari 1984.

104 NRC Handelsblad, 8 februari 1984.

[p. 75]

inneren dat Orlandini een auto naar mijn huis had gestuurd om mij op te halen om de impasse rond de luchtlijn naar Paramaribo te bespreken. Wunderink draaide iets bij, hij zou proberen iets te regelen: ‘Maar ik beloof niets.’¹⁰⁵

Motke Chanoeka haalde me in het Hilton af en reden we naar Voetelink voor het ondertekenen van de door de advocaat opgestelde Samenwerkingsovereenkomst tussen hem en mij.¹⁰⁶ Eindelijk heb ik mijn lesje geleerd en zet nu van te voren ‘zaken’ op papier.

Voetelink vond het postscriptum van mijn Bouterse-boekje te fel. ‘Je bereikt hier meer met minder superlatieven.’ Over de zaak Gerrit Jeelof zei hij nog: ‘Als hij niet wil praten dan kunnen we Ernst van Eeghen doen horen in een voorlopig getuigenverhoor, maar dan moet ik wel een voorschot hebben.’ En dat kan ik nu juist niet opbrengen.

De moedige Jan Mets plaatste een advertentie:

105 Later in 1984 ontkende de KLM mijn betrokkenheid bij de affaire.

106 Zie bijlage 25.

[p. 76]

9 februari 1984

Paniek om prins claus, aldus de voorpagina van De Telegraaf. Stan Huygens: ‘Bij de Nachtwacht aanbeland (tijdens de receptie ter ere van de Franse president) bleek plotseling prins Claus zoek. Er brak lichte paniek uit. Ceremoniemeester Pim Osieck ging zeer nerveus op zoek en snelde door de zalen. Prins Claus stond echter rustig te praten met zijn oude medewerker op ontwikkelingszaken, Frans Weisglas, die nu Kamerlid is voor de vvd. Prins Claus wekt niet de indruk te blaken van gezondheid.’ Een storm in een glas water dus.

Stoker doet ook een duit in het zakje. Een hofnar was bittere noodzaak in het verleden der koningshuizen. ‘Willem de Zwijger mag door de televisie ontluisterd zijn geworden, maar Claus verwerft als omgekeerde hofnar een functie die voor ons volk van grote waarde kan zijn.¹⁰⁷ Wat een geklets in de ruimte, volmaakt overbodig. Maar Stoker kan publiceren wat hij wil, want hij is immers Stoker...

Wim Klinkenberg belde al vroeg. ‘Heb je gezien waar De Telegraaf mee bezig is? Ze gaan door met Claus te proberen ruïneren.’ Hij zei dat hij opnieuw verschillende mensen had gesproken en dat Claus gek was. Ik heb op de uitdrukking van het gezicht van prins Claus gelet, toen hij afscheid van Mitterrand nam, maar ik ben juist geneigd te denken dat het de goede kant met hem opgaat. Ik ben het dus niet met Wim eens. Helemaal niet zelfs.

Ik vertelde Wim met Teengs Gerritsen te hebben geluncht.

‘Moet je nagaan,’ antwoordde hij, ‘T.G. was de enige die rechtop uit de Lockheed-affaire te voorschijn kwam. Hij werd door de Commissie Donner vrijgesproken. Dat is een hele frisse mijnheer. Zijn vrouw ontdekte in hun kamer in Moskou afluisterapparatuur via de brandsproeiers. Dat heeft de tolk Makarova mij verteld.’ Wims jongste reis naar Moskou was een ramp geweest. Niets was geregeld. ‘Door mijn eigen contacten kon ik het gesprek met Georgii Arbatov nog door laten gaan.’ Ik dacht, en die contacten heb ik voor je aangezwengeld.

Had seks in Thermos. Ik begin het heel langzaam weer lekker te vinden, maar wanneer - als het ooit nog gebeurt, - zal ik weer de liefde bedrijven als met Eduard?

Jan Mets belde. Bij Atheneum wordt één Bouterse-boekje per dag verkocht. In Amerika zei mijn lezingenmanager altijd: ‘Je publiek wil het liefste in haar eigen misvattingen bevestigd worden: doe je dat, dan vragen ze je terug.’ Het is met boeken

107 De Volkskrant, 9 februari 1984.

[p. 77]

hetzelfde; mensen willen niet geconfronteerd worden met opvattingen, die de eigen vooroordelen weerspreken.

10 februari 1984

Volodja Molchanov belde om te zeggen dat Radio Moskou voortdurend ernstige muziek speelde. Men vraagt zich af of dit betekent dat Joeri Andropov is overleden.

Heb prins Claus mijn Bouterse-boekje gezonden.

Hans Geleijnse van de gpd die ik had wijsgemaakt dat ik ons telefoongesprek over de 40.000 gulden die ik zogenaamd van Suriname zou hebben gekregen, op band had opgenomen, is woedend. ‘Ik vind dat een vileine methode, waar een oprecht journalist zich voor zou moeten schamen...’¹⁰⁸

Jacques Ros kwam langs om het interview dat hij voor Panorama met mij maakte, te laten lezen. Ik maakte wat kleine correcties. Het is wel krachtige taal. In ieder geval kan ik de 4.000 gulden honorarium die dit interview oplevert op dit moment uitstekend gebruiken.

Anatoly Popov is door Wim Verkade opgehaald en bij Ernst van Eeghen gebracht. Wim klaagde weer steen en been over het gedrag van de Amsterdamse koopman.

Joeri Andropov is inderdaad overleden. Wat moet er nu gebeuren? Wie zal de scepter gaan overnemen? De voorgenomen publicatie van zijn redevoeringen kan In de Knipscheer nu ook vergeten.

Jan van Beek, hoofdredacteur van de gpd, belde om te vertellen dat iedereen tijdens een bijeenkomst van het college van hoofdredacteuren er nu van overtuigd is dat ik in de zak van Desi Bouterse zit. Hij was om die reden dan ook niet geïnteresseerd in een mogelijk gesprek van mij met premier Wim Udenhout. Wat zit het allemaal toch smerig in elkaar. Een gerucht over een honorarium van 40.000 gulden dat wordt verspreid door Surinamers, die de ambassade in elkaar timmeren en prompt ben je verdacht. Ze willen zo graag iets dergelijks geloven om een reden te hebben geen waarde te hechten aan wat ik schrijf.

108 Zie bijlage 26. In 1997 deed de Raad voor de Journalistiek de uitspraak dat afluisteren onder bepaalde omstandigheden mag.

Amsterdam-Zürich

‘Is it more dangerous to be America's friend than its enemy?’

- George Will

‘There can be no reasonable American policy under a rigid, ignorant, irresponsible U.S. President’ - Anthony Lewis.

[p. 78]

11 februari 1984

Neuheim

Broer Theo haalde me gisteren in guter Läume af. Tijdens de rit naar huis vertelde hij dat Boskalis en Nedam meededen aan het bouwen van een haven in Tunis. Hij had Pieter Baaij erbuiten gelaten: ‘omdat die man mij te slim en te welingelicht leek.’ Ik begreep dat hij Baaij en mij verder buitenspel zette, hoewel de tip van genoemde bedrijven van ons afkwam.

Theo belde gisteravond voor de gezelligheid broer Henk in Kaapstad. Nellie en ik merkten dat hij van streek raakte. Onze broer Hendrik had nota bene drie maanden geleden - waar we niets van wisten - een afschuwelijk auto-ongeluk gehad, omdat hij per ongeluk door een rood licht had gereden, door een andere auto was aangereden en het stuur in zijn maag had gekregen. Hij was dagenlang bewusteloos geweest, was vervolgens uit het ziekenhuis weggelopen, omdat hij het smoel van de behandelende arts niet kon uitstaan. Een vriend trof hem aan in zijn flat, en stelde vast dat hij bloedde. Deze bracht hem naar een ander ziekenhuis. Zijn mild werd weggenomen. Theo was zeer ontdaan van wat hij hoorde.

Later liet Theo luchtfoto's zien van het stuk grond dat hij in Florida heeft gekocht. Het is een belegging, want uiteindelijk zullen ze naar Zuid-Afrika teruggaan, en niet naar de vs.

Het sneeuwde vanmorgen. Theo volgt colleges Economie, om zijn kennis te actualiseren. De Herald Tribune kondigde de dood van Andropov aan.¹⁰⁹

Heb vanmorgen op een Aziatisch ventje getippeld, in jeans en een groen jak. Heel lekker. Heb dit symptoom dat weer tot leven begint te komen ook in het carnet, bestemd voor Eduard, vermeld.

Merkte hoe afwezig ik was, terwijl Theo tijdens de lunch sprak over wat er zou gebeuren als de dollar terugliep en wat het effect van meer werkeloosheid zou zijn. Dit gebeurt wanneer je elkaar nog maar tweemaal per jaar ziet en spreekt. Hij adviseerde me geen zorgen te maken over de schuld bij de amro-bank en op koers te blijven met mijn plannen met Motke Chanoeka. Hij komt ook niet meer naar Nederland, omdat hij het vertikt - als burger van Zuid-Afrika - voor zijn geboorteland een visum te moeten aanvragen. Bovendien heeft hij de leden van de familie, die nog leven, afgeschreven.

Theo maakte op mij beslist een sympathieke indruk. Maar hij lijkt tegelijkertijd zo ver weg, zoals ik hem in het vliegtuig heb

109 Zie bijlage 27.

[p. 79]

geschreven. Ik voelde me droevig bij het afscheid, want het is duidelijk, dat hij nooit meer naar Amerbos zal komen, en zich uiteindelijk in Zuid-Afrika zal terugtrekken.

Schreef Peter in trieste stemming, had ook een nachtmerrie gehad over de bvd. Ik weet dat de Haagse basterds me dwarsbomen, ook al heb ik geen bewijzen. Van Eeghen zal nooit toegeven dat ze bij hem zijn geweest. Ik mocht het van hem niet in mijn dagboek schrijven. Hem onder ede doen horen, zoals Voetelink voorstelde, heeft ook geen zin. De man zal liegen of het gedrukt staat. Misschien had ik Peter niet met al die sombere gedachten moeten belasten.

Een ventje van Swiss Air, met een snor, volgde me naar het toilet en toonde zijn erectie. Hij was in uniform bovendien. Ik treuzelde, maar dacht, dit is te gek voor woorden en vertrok. Pisbaknichten zijn nooit mijn scene geweest.

Stephen Cohen, van Princeton University, vraagt zich af of de Koude Oorlog misschien nog kouder zal worden. ‘Soviet cold warriors argue, the West is inherently anti-Russian, as evidenced by centuries of Western conspiracies and invasions, and therefore the United States will never accept the prerequisite of détente - Soviet security and parity in world affairs. Thus Ronald Reagan, not Richard Nixon, is the real face of America. And, thus for the Soviet Union, cold war is both political virtue and eternal necessity.’ Ook wijst Cohen op het boek dat Nikolai Yakolev schreef, The cia against the ussr, waarvan er drie miljoen exemplaren in de Sovjet Unie in omloop zijn gebracht.¹¹⁰ Heb Cohen geschreven hem te willen bezoeken.

Ook professor Seweryn Bialer van de Columbia University schrijft dat hij drie maanden geleden in Moskou was en ‘I found that the dominant mood among officials was one of anger.’ Hij schrijft verder, ‘Some American leaders consider the present situation between the super powers as “normal”. In my view they are very wrong. In a world bristling with nuclear arms it cannot be normal to identify American security with a crude anti-communist crusade and to impose simplistic ideology on practical policy toward Moscow. If steps are not taken on both sides to redefine what is “normal” in U.S.-Soviet relations, dangers will multiply.’ Bialer is van mening dat het Ronald Reagan-regime erin is geslaagd de ussr in een hoek te drijven.

‘But the Russians will not consent to remaining in a hole for long.’¹¹¹

Stapte in Genève over naar Madrid.

110 The New York Herald Tribune, 11 februari 1984.

111 The New York Herald Tribune, 11 februari 1984.

[p. 80]

12 februari 1984

Madrid

Telefoneerde bij aankomst eerst met Peter in Londen en excuseerde me voor het schrijven van de al verstuurde verdrietige brief. ‘Ik maak me meer zorgen om jou, dan jij om mij,’ zei hij.

Caroline Delgado¹¹² haalde me gisteravond af. We dineerden laat met large shrimps, avocado's en andere heerlijkheden bij een, als altijd, uiterst geanimeerde conversatie. Caroline vertelde dat er een incident was geweest op een verjaarsfeestje van Willem Cnoop Koopmans, de voormalige ambassadeur in Spanje, die in Madrid is blijven wonen. Leopold Quarles van Ufford, momenteel ambassadeur in Portugal - die ik dus al sinds 1949 ken - was over zijn toeren geraakt, toen Caroline mijn naam noemde. ‘He made big eyes,’ aldus Caroline, ‘went literally berserk and even got up.’ ‘He is suing our Prince!’ had stumper Quarles nog gezegd, blijkbaar doelend op mijn beroep op prins Claus om in de affaire New Delhi alsjeblieft de waarheid te zeggen in de rechtszaal. Om te plagen had mevrouw Delgado geantwoord: ‘I thought the Prince was suing Willem!’ Quarles verliet het partijtje vroegtijdig.

Vandaag bracht Caroline me weer naar het vliegveld voor de vlucht naar Havana, maar het toestel is vele uren te laat, dus ben ik de stad weer in gegaan.

Bij de Plaza Colón zat ik in de zon en luisterde naar muziek, toen een Indiase jongen langs kwam en tippelde. We gingen naar zijn kamer in de Residencia San Diego, maar het werd een ramp. Hij ging meteen in de aanval over. ‘You like to drink milk?’ vroeg hij en begon aan mijn tepels te lebberen. Hij zei dat ik een heerlijk achterwerk en een super penis had en gaf aan mij te willen naaien. Toen dat niet lukte, of ik hem wilde neuken. Uiteindelijk gaf hij het op.

Voel me verloren en triest, terwijl ik juist blij en dankbaar zou moeten zijn om weer naar Havana te gaan. Ik wil het boek met Carlos Rafael Rodriguez vooral schrijven omdat Cuba door de vs schandelijk wordt behandeld. Niet dat de Cubaanse communisten hun kaarten altijd even verstandig of behoorlijk uitspelen, maar het Amerikaanse gedrag tegenover Havana is niet te verontschuldigen.

112 Echtgenote van de neurofysioloog José Delgado, waarmee ik al vele jaren bevriend ben.

[p. 81]

13 februari 1984

Gander International Airport, New Foundland, Canada

Dat ik er niet aan gedacht heb dat dit Sovjettoestel van Cubana Airlines om moet vliegen via hier! Dat betekent nog eens zes uur langer onderweg. Al met al ben ik 24 uur onderweg om in Havana te arriveren.

Soms kletst John Locke toch ook in de ruimte; in de zeventiende eeuw was uiteraard nog niets bekend over biologie, neurofysiologie, of laat staan de cognitieve psychologie. ‘De geest moet een of andere grond hebben om op te steunen,’ schrijft hij, ‘want zodra de geest met een bewering speelt haast hij zich een of andere hypothese te vinden waarop hij deze kan funderen: tot dan is de geest weifelend en rusteloos.’ Locke acht het niet verstandig dat mensen altijd in grote onzekerheid verkeren: ‘Zij moeten een of andere geloofsleer omhelzen en zich er toe bekennen: het zou een schande zijn, ja zelfs een contradictie, die zo zwaar op de geest drukt dat hij er onmogelijk voortdurend gebukt onder kan gaan, om ernstig voor te geven overtuigd te zijn van de waarheid van een bepaalde religie en toch niet in staat te zijn een reden voor dit geloof aan te geven of de voorkeur voor deze mening in plaats van een andere te rechtvaardigen.’¹¹³

Drie eeuwen na Locke ontvouwde Jung zijn dictum dat het aanhangen van een geloofsleer nuttig was vanuit het oogpunt van ‘psychische hygiëne’. Het was de wil van God, en het probleem of het eeuwigdurende vraagteken is opgelost. Althans voorlopig. Het is pas de echte kunst van het leven de onzekerheid over ‘um wasz es sich händelt’ volledig te omhelzen en te aanvaarden als grondprincipe en hiermee de weifels en rusteloosheid weg te nemen, omdat het nu eenmaal zo is.

113 John Locke, Leidraad voor het verstand, pagina 58.