Memoires 1983-B

[p. 11]

Amsterdam

8 juli 1983

Amerbos

De dag begon met een allerliefst briefje van Peters moeder. Ze vroeg of ik Peter, als hij komt, naar Tilburg wilde dirigeren, want zij zal dan niet naar Limburg gaan. ‘Ben heel blij dat Peter komt.’ Een zin waarvan ik de betekenis zó begrijp, en die me als muziek in de oren klinkt.

Ik schreef haar terug, en belde er direct Peter over op. Hij komt woensdag.

Futuroloog Herman Kahn is overleden. De man vrat zich te barsten. Ik herinner me vooral hoe ongemanierd hij was toen ik hem, bij hem thuis, eens voor Grenzen aan de groei interviewde. Ik ontmoette Willem van Beusekom, die nu bij de Bezige Bij werkt.¹ Over mijn interview in Haagse Post zei hij: ‘Ach, als jij John Jansen van Galen als je boodschappenjongen wilt gebruiken, ga je gang.’ Ik opperde de gedachte dat er eens een boek zou moeten komen over de nog resterende, in functie zijnde vorsten in Europa. ‘Briljante gedachte,’ was zijn eerste reactie. Daarop liet hij volgen: ‘Maar niemand zou moeten weten, dat het van jou komt. Typisch voorbeeld van een brain wave.’ Ik bracht een bezoekje aan Van Niftrik van de nvj, voornamelijk om assistentie te zoeken bij het innen van de vpro van de toegezegde 5.000 gulden inzake Suriname. Hij belde in mijn bijzijn Pierre Meerbach, de advocaat van het fnv op, die nog steeds tegen mijn claim op de vara zit aan te hikken. Deze keer spoorde Hendrik de man aan met de woorden: ‘Er komt gelazer van. Ik raad je aan dit nu echt te doen.’

1 Bruna publiceerde Den Vaderland Getrouwe.

9 juli 1983

De Amerikaanse luchtmacht heeft 90 miljard dollar voor nieuwe raketten nodig. Ze zijn werkelijk van de ratten besnuffeld. Toekomstige generaties zullen deze gigantische schuldenlast moeten zien terug te betalen. Zeventig miljard is nodig ‘to build thousand small missiles with single nuclear warheads carried aboard blast-resistant trucks’.²

2 The New York Times, 9 juli 1983.

[p. 12]

Ik kreeg een lieve brief van Frits van Eeden. Ik had hem over Eduard geschreven. Hij reageerde met de zin: ‘Moet je gelukwensen, dat jij na al een aantal jaren gemangeld te zijn, nog zo weinig eelt gevormd hebt.’ Ook hij is als de dood voor de aids-epidemie.

Docent strafrecht Manuel Kneepkens, publiceert een opzienbarend artikel op de opiniepagina van nrc Handelsblad.³ Hij behandelt de privacy voor leden van de koninklijke familie. ‘In Engeland zijn Diana en Charles in wezen al verworden tot Untermenschen, prooi voor de camera's. Als edelwild in reservaten,’ stelt Kneepkens. Hij voorziet dat iets dergelijks hier zal gebeuren wanneer kroonprins Willem Alexander de huwelijksmarkt zal betreden. ‘Op het gebied van het beschaven van de massa's is nog een lange weg te gaan.’

Kneepkens denkt dat de politiek zou moeten beseffen ‘dat onze constitutionele monarchie nog deze eeuw niet bestand zal blijken tegen de tand des tijds. Een levenslange openbare functie is in het derde kwartaal van de 20e eeuw even onmenselijk geworden als de galeistraf dat eens was.’

‘Men bedenke, aan alle menselijke verplichtingen komt eens een einde, zo ook aan de historische verplichtingen van het Oranjehuis aan de Nederlandse staat, en niet vice versa. Oranjeliefde, hoe goed bedoeld ook, moet niet verworden tot bavianenliefde. Bij deze apensoort knuffelen sommige moeders hun kinderen letterlijk uit pure liefde dood. Een zodanige gang van zaken dient de Nederlander zijn koninklijk huis te besparen. Wie Oranje werkelijk lief heeft, laat Oranje vrij.’

Dit laatste is precies de boodschap in Made in Soestdijk geweest. Wanneer men de Oranjes werkelijk zo hoog acht, of liefheeft, als men zegt, dan verlangt en verwacht men niet van deze mensen dat ze tot in lengte van dagen dit achterhaalde sprookje blijven opvoeren. Trouwens, mijn pleidooi is echter veel meer op het aspect van onvolwassenheid bij de kudde toegespitst.

Eigenlijk vormen de vorstenhuizen van Europa een soort koninklijke vakbond, die veel meer gezamenlijk zou moeten opereren. Met gebruik van koninklijke prerogatieven zouden er bemiddelende initiatieven kunnen worden genomen.

Ik heb Beatrix geschreven dat zij met de vorsten van Europa een verzoenende rol zou kunnen spelen, in tandem met België, Spanje, Noorwegen, Zweden en Denemarken - en desnoods Rainier van Monaco en de vorst van Liechtenstein - om

3 NRC Handelsblad, 9 juli 1983.

[p. 13]

in Europa een atoomvrije zone tussen Oost en West van de grond te krijgen. Koningen en koninginnen hoeven er toch niet helemaal voor spek en bonen bij te zitten? Laten ze hun centjes maar voor een keer opbrengen. Die mensen komen alleen voor huwelijken en begrafenissen van de blauwbloedigen bijeen. Ik sloot een knipsel in van 30 augustus 1939, toen koning Leopold en koningin Wilhelmina gezamenlijk Europa en de wereld hun goede diensten aanboden om de crisis rond Hitler en Polen te helpen ontmantelen.⁴

Het weekblad Privé van 9 juli 1983 publiceerde een veelzeggend detail dat direct slaat op geruchten rond homoseksuele contacten van prins Claus. Frits Salomonson vierde zijn 50e verjaardag in het Amstel Hotel, waarbij ministers en leden van de hofhouding aanwezig waren. Beatrix en Claus zelf schitterden door afwezigheid bij het feest van hun vriend.

Dan meldt het blad dat Frits geen tafeldame maar een tafelheer had, de industrieel J.C. van Munster van Heuven, dus het signaal was meer dan duidelijk. Privé durft meer dan de Haagse Post.

4 Zie bijlage 1.

10 juli 1983

De eenden slapen ook uit op zondag. Ze lagen nog laat in de ochtend in kluwen langs het water. Een reiger stond statig op enkele passen afstand van een visser toe te kijken of er nog wat te schaften viel. Ik heb een klein zwart konijntje van de kanaalkant over de weg terug de bosjes in gedreven. Het was heerlijk in de polders.

Ik heb docent Kneepkens geschreven met verbazing zijn artikel te hebben gelezen en vroeg hem om Made in Soestdijk te lezen.

11 juli 1983

Edward Wilson schreef: ‘I wish to suggest, a strong possibility that homosexuality is normal in a biological sense, that it is a distinctive beneficent behavior that evolved as an important element of early human social organization. Homosexuals may be the genetic carriers of some of mankind's rare altruistic impulses.’ Verderop zegt hij: ‘There is a potential for bisexuality in the brain and it is sometimes expressed fully by persons who switch back and forth in their sexual preference. Most completely homosexual men prefer masculine partners.’ Amen.⁵ Ik ontmoette Voetelink bij Dikker & Thijs. Hij vroeg me met-

5 Edward O. Wilson, On Human Nature, Bantam Books, New York, 1978.

[p. 14]

een of ik geld bij me had. ‘Natuurlijk, ik heb je uitgenodigd, weet je nog?’ Over wat Wibo van de Linde heeft geflikt met de kwestie Suriname wenste hij niet te spreken, omdat Wibo nu een cliënt van hem is. Hij zei onzeker te zijn of ambassadeur Herrenberg zijn zaak tegen Het Parool zou winnen. Hij kende Frits Salomonson, de man die met prins Claus de Vierdaagse heeft meegelopen, maar hij onthield zich verder van commentaar.

Mijn broer belde uit Neuheim. Hij had het gesprek met John Jansen van Galen in de Haagse Post van 2 juli gelezen. Hij vond het verward maar had desalniettemin opgevangen wat rond Beatrix speelde. Ik vroeg hoe het met Nellie was. ‘Zij heeft de blaf,’ is dan zijn manier om te zeggen dat iemand verkouden is en hoest.

Ik was al om 08:00 uur in de polders.

Lex Poslavsky las het interview met de Haagse Post en schreef een briefje dat hij er inhoudelijk wel moeite mee heeft gehad. Hij hield er het gevoel aan over ‘dat jij en ik beiden tot pure masochisten werden opgevoed’. Van deze zin begreep ik absoluut niets.⁶

6 Ik schreef hem die dag een brief maar negeerde de passage over het masochisme. Ik begrijp niet waarom.

13 juli 1983

Frans Kellendonk vertrekt 20 juli als gast van de Sovjetschrijvers naar Moskou. Eindelijk. Na zijn jaar Amerika leek me dit het minste wat hij moest doen.⁷

André Douw schrijft een vioolconcert.

Friso Endt van nrc Handelsblad belde. Hij had een artikel geschreven dat niet Claus gek was maar Beatrix ‘die zo nodig voor koningin moet spelen. Weet je dat er een moment is geweest, dat ze Claus majesteit liet zeggen?’ Dit moet een canard zijn.

7 Die reis kwam door mij tot stand.

14 juli 1983

Ik kon vannacht niet slapen en ben om 01:30 uur naar beneden gegaan om een brief aan Ernst en Erica van Eeghen te schrijven welke een ‘handvat’ zou kunnen zijn opdat hij tegen de bvd zal kunnen zeggen: ‘Dit heb ik dan toch maar bij Oltmans bereikt.’ Ik aarzel wel enigszins maar God zegene de greep. Ik schreef onder meer:

[p. 15]

Jullie waren er niet, maar de affaire Claus stond op springen zoals indertijd de Hofmans-affaire. Jos Hagers was mee op reis naar de vs gestuurd, juist om Claus en Frits Salomonson te schaduwen. Wat zij hier allemaal in detail over wist, was verbluffend. Tijdens het artsencongres, waar ook Arbatov was, kwam Hagers op Klinkenberg en mij afgestevend en deed een boekje open over de homoseksualiteit van Claus. Het Belgische blad Metro zou er al op 30 juni mee hebben willen komen, terwijl ook Der Spiegel op het oorlogspad is.
Ik werd uitgenodigd voor een gesprek met Johan Olde Kalter en Hagers bij De Telegraaf maar in plaats daarvan reed ik 24 juni met André Spoor mee naar Den Haag om rustig te kunnen praten. Hij was kennelijk in grote lijnen van de zaak op de hoogte.

Ik zette uiteen op dat moment door John Jansen van Galen te zijn benaderd and for better or worse heb ik vervolgens het interview aan de Haagse Post gegeven, waarbij ik een tip van de sluier oplichtte, minimaal dus, om ervoor te zorgen dat de rest van de pers er verder niet op inhaakte en inderdaad zweeg als het graf. Voorts vervolgde ik:

Je zei, dat je na je bezoek aan Tanzania weer contact met de BVD zou hebben, die jou wilde spreken. Mijn vraag is: kan ik daar een keer bij zijn?

Dan volgt een lang verhaal, dat ik me volledig uit de journalistiek wil terug trekken en mijn financiën op orde wil brengen als consultant.

Ik kan deze move alleen maken, of me permitteren, wanneer ik de verzekering heb dat ik dan ook echt verder (vanuit Den Haag) met rust wordt gelaten en de BVD niet ook naar Gerrit Jeelof bij Philips gaat of God mag weten wie. Zoals ze ook naar jou zijn gegaan om te proberen mij mijn livelihood te ontnemen. Met andere woorden: wil je me helpen te bemiddelen met de overheid, dat wanneer ik me terugtrek uit de publiciteit - en de journalistiek - ik rustig en in anonimiteit kan werken en op die manier dus overleven? Ik walg langzamerhand van alles wat met journalistiek heeft te maken, inbegrepen koningskwesties en Desi Bouterse. Ik zou geen boekjes meer met Bouterse of Zagladin willen schrijven. Ik ben 58 jaar geworden en wil me wat jaren te-

[p. 16]

rugtrekken om ongestoord en plezierig te leven, misschien nog mijn dagboeken bewerken, maar zelfs dat weet ik niet meer zeker.
Je hebt me wel eens gezegd dat ik jou geholpen heb. Hier is een zaak waar jullie samen als vrienden een enorme rol kunnen spelen.

Ik vroeg Van Eeghen dus met de meeste klem om een vredesgesprek met Den Haag te willen regelen, ‘bijvoorbeeld door een ontmoeting met de bvd bij jou op kantoor. Desnoods zijn mijn oom Poslavsky en Voetelink er ook bij. Dit zou de kortste weg zijn naar overlevingskansen. Wat vind je ervan?’

Ik bracht mijn brief op het kantoor aan de Heerengracht en Wim Verkade nam deze aan om aan Ernst te geven. Van Eeghen belde om 14:30 uur. Zij hadden niets meer laten horen, want ze waren ten einde raad geweest over het artikel over mij in de Haagse Post, dus over wat ik tegen Jansen van Galen had gezegd.

Van Eeghen: ‘Ik kon wel huilen toen ik dat stuk las. Erica was er ook wanhopig over. We hadden je zo gezegd niet over die Claus-affaire te spreken. Nu ben jij de enige geweest die dit toch heeft gedaan. Nu heb je al je journalistieke kapitaal verschoten. Ik dacht onmiddellijk aan Gerrit Jeelof en Philips. Nu kan ik ook daar niets meer voor je doen. Hoe moet je nu verder?’

Ik stond perplex en barstte van de koppijn.

Ernst vertelde bovendien dat Boebie Brugsma tegen hem had gezegd dat ik mezelf als journalist buitenspel had gezet door dit interview.

Van Eeghen: ‘Nu zullen alle deuren voor je dicht gaan.’ Hij zag geen uitweg of oplossing voor mij. We spraken over en weer. Hij zei tenslotte: ‘Ik zal alles nog wel eens op een rijtje zetten en dan moet je maar een avond naar Berkenrode komen.’ Erica had gezegd: ‘Willem is gevaarlijk voor zichzelf. Hij luistert niet naar goede raad en volgt zijn eigen wil.’ Ernst vroeg ook om de brief die ik vanmorgen had bezorgd te vernietigen, want hij had slechts een jaar geleden met een bvd'er gesproken. Ook waren ze het helemaal niet eens geweest met de brief aan Beatrix, die ik nota bene om hen een plezier te doen, had geschreven. Ik was compleet van slag na dit gesprek met Van Eeghen.

Ook Willem Smitt van Privé zei dat het Haagse Post-artikel me veel kwaad had gedaan. ‘We weten echt niet hoe we je weer in de rails moeten krijgen.’ Toen ik tegen hem zei de journa-

[p. 17]

listiek helemaal te willen verlaten, zei Smitt: ‘Maar interviews met bekende mensen doe je juist zo goed.’

Ik begrijp van de onvoorstelbare deining geen moer. Waar maken ze zich dik over? Tenzij Claus inderdaad een nicht is. Maar dat lijkt me compleet uitgesloten. De keren dat ik hem ontmoette, gingen bij mij geen lichtjes brandden.

Ik belde mijn oom Poslavsky. Hij had het artikel van Kneepkens ook gelezen en noemde het ‘gelul’. ‘Beatrix blijft natuurlijk zitten, want voor zes miljoen per jaar wil zij zich best een en ander ontzeggen.’ Het flitste door mijn hoofd: zou Claus dan toch een nicht zijn?

Lex vond, naar wat ik hem vertelde en had geschreven, dat ik het imago wat ik had opgelopen niet verdiende. ‘Ik sprak laatst iemand die bij Philips had gedineerd. Ja, dan word je daar een dergelijk interview niet in dank afgenomen.’

Hoe de veronderstelde schade te reduceren? ‘Je zou een correctie in de Haagse Post kunnen publiceren en toegeven dat het een stomme zet is geweest wat je wilde vertellen via small talk te doen, wat bovendien ironisch bedoeld was en daardoor anders was overgekomen. Verder zou je duidelijk kunnen maken wat je werkelijke bedoeling met het gesprek met Jansen van Galen en wat er volgens jou achter de kletspraat aan de gang was. Je kunt dan tevens uiteenzetten,’ aldus Poslavsky, ‘dat je gedreven door kennis over Beatrix over een periode van bijna veertig jaar, en je kennis over de jfk-affaire en de rol van de cia, ook in Watergate, misschien spoken hebt gezien die er niet waren. Dat je nooit vorstelijke personen meende te moeten beroddelen en dat het gewoon hartstikke fout is geweest. Want het stuk in de Haagse Post was perfide geschreven.’

Lex eindigde: ‘Beschouw het maar als een troost dat er zoveel over te doen is.’ Dat zie ik echter anders. Bovendien, er is niets van wat ik heb gezegd ‘hartstikke fout’ geweest. Wat ik vertelde, speelt gewoon. Ik heb me strikt aan de teksten van de verschillende spelers in het drama gehouden.

Poslavsky: ‘Ik zal maar over C. spreken. Natuurlijk is er veel meer aan de hand, maar ik aarzelde je erover te schrijven, niet wetende of mijn brief misschien in verkeerde handen zou komen.’ Hij waarschuwde voor te nauwe contacten met Willem Brugsma. ‘Dat is een dermate onbetrouwbare man, bij hem moet je al oppassen als hij je een hand geeft.’ Ik dacht: waar haalt hij dat opeens vandaan?⁸

Ik belde Voetelink. ‘Ach,’ zei hij, ‘je hebt Made in Soestdijk

8 Poslavsky zou meer dan gelijk krijgen. Later zou Brugsma zelfs schrijven dat ik met Sukarno naar bed zou zijn geweest.

[p. 18]

ook geschreven. Dat weet men bij Philips ook. Dus nee, wanneer je in los verband voor ze zou werken in Moskou, zie ik niet zo'n probleem.’ Hij nam het allemaal veel laconieker op. Voetelink vond Made in Soestdijk amusant, terwijl de Van Eeghens erdoor in de gordijnen klommen.

15 juli 1983

Peter arriveerde gisteravond met de boottrein uit Londen. We hebben lang getafeld. Hij is weer helemaal op de hoogte van wat er is gebeurd.

Ik heb Gijs van der Wiel een brief geschreven. Op die manier komt de tekst op de juiste plaats terecht.

Beste Gijs,
Ik heb er behoefte aan jou te laten weten, dat ik met mijn interview in de HP volledig en helemaal de bedoeling heb gehad, om via een nogal begrensde publicatie van de circulerende small talk (die bovendien in het nummer van 30 juni breed uitgemeten in het Belgische blad Metro zou verschijnen) die in alle standen de grond in te boren. Johan Olde Kalter en Josje Hagers nodigden me reeds 24 juni voor een gesprek bij De Telegraaf uit, waar de meeste nonsens vandaan kwam en wat ik dus niet heb gedaan. Ook De Telegraaf was op dat moment niet ver van een publicatie af.
John Jansen van Galen, die het interview in de trein naar Den Haag met potlood en papier maakte, heeft er een soort onontwarbare ratjetoe van gemaakt waar geen kop of staart aan zat. De gemiddelde lezer begreep er natuurlijk niets van. Ik heb reacties gekregen die je niet voor mogelijk houdt. Behalve met jou heb ik ook een lang gesprek met André Spoor gehad over waar precies de grens van waar en onwaar in de reeks van circulerende verhalen zou kunnen liggen. Dat is iets wat niemand precies schijnt te weten, alhoewel freule Hagers de belangrijkste aanstichtster van het zogenaamde homo-incident tussen Claus en Frits Salomonson is.

Ik schreef Van der Wiel verder dat ik gezien de omstandigheden meer en meer overhelde de journalistiek voorgoed te verlaten. ‘Ik zoek al enige tijd naar wegen om in de anonimiteit te stappen. Dat zal je misschien ongeloofwaardig klinken maar het is the damned truth.’ Wanneer ik terugdenk aan ruim dertig jaar journalistiek bedrijven, is het in feite een lange lijdensweg geweest, waarbij ik altijd weer botste tegen achterhaalde voor-

[p. 19]

oordelen van de kuddes die niet bereid waren gewijzigde realiteiten onder ogen te zien, te beginnen met Sukarno en Nieuw-Guinea.⁹

Koelisjov van de Sovjetambassade meldt dat mijn verzoek om een televisiegesprek met president Joeri Andropov in Moskou werd afgewezen.

Chandra van Binnendijk van het Surinaamse persbureau belde. Zij was in Moskou geweest en had Sergei Lossev, hoofdredacteur van tass, ontmoet. Hij had haar mee uit lunchen genomen. Zij bracht de groeten van hem over. Ook Volodja Molchanov was behulpzaam geweest.

Manuel Kneepkens van de Erasmus Universiteit schrijft dat hij Made in Soestdijk niet kent. Hij meldt verder dat hij van een andere nrc Handelsblad-lezer informatie ontving, dat Kees Boeke al ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van Wilhelmina in 1923 soortgelijke geluiden liet horen. Boeke was een religieus anarcho-communist. Hij richtte een ‘open groep’ op ter bevrijding van Juliana. Opmerkelijk overigens dat de latere koningin haar kinderen juist naar de Kees Boeke-school in Bilthoven zond.¹⁰

Heb na al het gelazer een tekst voor een zogenaamde correctie naar de Haagse Post geschreven en eerst naar Poslavsky gezonden.¹¹ Hij vond deze uitstekend, alleen de laatste alinea diende afgezwakt te worden. Hij vroeg wat ik met ‘de vlam’ van Claus bedoelde. Ik legde hem de Salomonson-affaire uit, zoals die door Josje Hagers aan Klinkenberg en mij was gemeld op het internationale artsencongres. ‘Nee, ik heb voor Claus geen respect,’ zei hij. ‘Wanneer je je per penis omhoog werkt¹² en je dan gedraagt als een slappeling.’ Hij was het overigens met me eens: ‘De monarchie gaat niet meer. Bernhard zou zich onder gegeven omstandigheden als een aristocraat hebben gedragen. Claus kon niet aldus reageren op die perikelen die je noemt.’ Lex was overtuigd dat Beatrix zich à la Wilhelmina met ‘a stiff upper lip’ door de problemen zou heen slaan. ‘Zij is tenslotte ook een aristocraat.’

Bezocht samen met Peter Marianne Westerman, een vriendin van Frank Heckman, die mijn horoscoop wilde trekken. Zij vertelde dat mijn geboorte moeilijk was geweest omdat dat mijn moeder eigenlijk niet voor de zwangerschap gereed was

9 Ik noemde in 1983 nog niet het onrechtmatige gedrag van de staat tegen mij. Ik beschikte nog niet over bewijzen.

10 Zie bijlage 2.

11 Zie bijlage 3.

12 Die opmerking was oneerlijk want Claus had aanvankelijk allerminst de bedoeling met Beatrix te trouwen.

[p. 20]

geweest. Ik zou met ernstige problemen ter wereld zijn gekomen. Vervolgens is er in mijn jeugd een machtsstrijd tussen mijn ouders geweest, waar ik een relatieprobleem aan had overgehouden uit angst, en in het bijzonder een angst voor vrouwen. Het is te laat om een en ander met mam na te trekken. Maar die machtsstrijd tussen mijn ouders klopt.

16 juli 1983

In Amerika is nu ‘Debategate’ aan de orde. Tijdens de presidentiële campagne in 1980 van Reagan tegen Carter hebben ‘onbekenden’ kans gezien ‘a debate briefing book with sensitive National Security Council memos’ - toen dus het eigendom van de zittende president Jimmy Carter - in handen van functionarissen van de Reagan-campagne weten te spelen. Die deed er prompt zijn voordeel mee en zag kans op een aantal punten Carter belachelijk te maken in de aan de verkiezing voorafgaande televisiedebatten. Time besteedt er acht pagina's aan.¹³ Weer een typisch verhaal over hoe Washington en het Witte Huis functioneren in de ‘machtigste democratie ter wereld’.

Helmut Kohl bezocht Andropov. Fotografen werden geweerd tot de Sovjetpresident plaats had genomen achter de conferentietafel. Zijn gezondheid schijnt te verslechteren. Kohl kondigde aan door te zullen gaan met het plaatsen van 108 Pershing ii raketten en 464 kruisraketten wanneer er in Genève geen compromis zou worden bereikt. Andropov antwoordde dat, indien West-Europa aan die plannen vast zou houden, ‘the military threat against West Germany will increase many times over.’ Oost en West zouden alleen nog naar elkaar kunnen kijken ‘through dense palisades of missiles’.¹⁴ Gekkenwerk dus. Intussen gedraagt de majesteit in Londen zich alsof de wereld nog dezelfde is als in 1869, toen koningin Victoria garden parties instelde om haar contacten met de aristocratie te verbeteren en te intensiveren. Elisabeth II heeft 8.224 onderdanen ‘van goede huize’ naar de tuinen van Buckingham Palace genodigd, door The New York Times omschreven als ‘the world's bets dressed mob scene’.

Er werden in negentig minuten 16.000 koppen thee en 16.000 sandwiches geserveerd. Het is eigenlijk te gek om los te lopen. En dit is 1983.¹⁵

13 Time, 18 juli 1983.

14 Idem.

15 The New York Times, 15 juli 1983, door Jon Nordheimer.

[p. 21]

17 juli 1983

De brief van Meerbach van het fnv is onbevredigend.¹⁶ Ik breng die kloot voor de Orde van Advocaten.

Marianne Westerman noemde gisteren mijn probleem met Eduard Voorbach een kwestie ‘van ongelijkheid in persoonlijkheidsstructuur’. Nogal wiedes: we verschillen 35 jaar. Zij wordt ook door enkele personeelsleden van Transavia geraadpleegd en gaat hun vragen om Eduard bij haar te brengen.

De Rijksarchiefdienst houdt al enkele maanden een boek van John Jansen van Galen tegen dat handelt over de gebeurtenissen voorafgaand aan de soevereiniteitsoverdracht van Nieuw-Guinea. Hij mocht onder bepaalde voorwaarden notulen van de ministerraad zien. Hij had een verklaring getekend niets te zullen schrijven betreffende nog levende personen. Daar had hij zich dus niet stipt aan gehouden. Josje Hagers schrijft in De Telegraaf dat oud-premier Jan de Quay en zelfs Marga Klompé het besluit van de Rijksarchiefdienst volledig steunen. Dank je de koekoek. Alle betrokkenen met boter op hun hoofd zullen er blij om zijn en ongetwijfeld Luns zelf het meest.

Ik belde John op. Mevrouw Klompé had hem doen weten zijn boek ‘uitstekend’ te vinden. Hij zou stappen via de Raad van State overwegen. Hij zei tussen neus en lippen dat hij zijn laatste Weekboek voor de Haagse Post had geschreven.¹⁷ Hij ging andere dingen voor het blad doen.

De Telegraaf schrijft opnieuw in een vette kop dat de kgb het jongste artsencongres in Amsterdam heeft proberen te beïnvloeden. Dit is het antwoord geweest van minister Rietkerk op vragen van de psp over deze affaire in het parlement. De bvd had voldoende redenen er een grootscheepse operatie voor uit te voeren.

Ook meldt De Telegraaf dat de luchtlijn Havana-Paramaribo volgens plan is geopend. Het Surinaamse persbureau sna haalt de banden met de Sovjet Unie aan en gaat volgens het blad samenwerken met tass. Dat doet hier te lande nrc Handelsblad ook (waar ik de nodige steentjes aan heb bijgedragen).

16 Zie bijlage 4.

17 Ik vroeg me natuurlijk af of dit afscheid van zijn rubriek te maken had met de rel rond het interview met mij.

19 juli 1983

Hoorde vanmorgen het langzame gedeelte uit de vijfde symfonie van Mahler, dat gebruikt werd in de schitterende film Death in Venice, waarin die Deense jongen speelde. Ik stond dus weer in tranen op vanwege Eduard. Ik voel me hier echt ongelukkig

[p. 22]

over. Tussen Peter en mij is ook alle gevoel dood. We lachen veel, maar er is geen werkelijk contact. Hij is meegegaan naar Frans Kellendonk, die ik een brief meegaf voor ambassadeur Romanov in Moskou, plus een woedende brief aan Volodja Molchanov inzake de houding van Moskou aangaande het interview met Vadim Zagladin.

Ik nam in Thermos afscheid van Peter, want hij gaat naar Tilburg.

Surinaamse ex-militairen en Amerikaanse huurlingen waren van plan om op 1 juli een inval in de republiek Suriname uit te voeren. En wie betaalde die idioterie? Dat vermeldt het anp-bericht niet. Het absurde van het verhaal is dat de invasie zou zijn afgeblazen omdat de bvd ervan op de hoogte was gekomen, evenals de Nederlandse ambassade in Paramaribo.

Chandra van Binnendijk van sna en Ludwig van Mulier van de Liga van de Surinaamse Patriotten¹⁸ - die mij in Elseviers als ‘vreemd’ omschreef - kwamen naar Amerbos. Zij is mooi en intelligent.

Zij vertelden dat 30.000 Surinamers naar de massabijeenkomst van Bouterse waren gekomen op 30 juni. De ikon heeft een gesprek gefilmd met Desi Bouterse, wat morgen wordt uitgezonden. Ik heb zowel Bouterse als ambassadeur Herrenberg geschreven dat ik na alle moeite die ik had gedaan, me nu door hen in de maling genomen voel. Chandra neemt de brief voor de bevelhebber mee naar Paramaribo.

Nu heeft ook professor Marshall Shulman van Columbia University over het boek van Arbatov en mij in The New York Times geschreven. Doug Logan van Dodd & Mead zond het me toe.¹⁹

18 Zie bijlage 5.

19 Zie bijlage 6.

20 juli 1983

Ernst van Eeghen kan de vlag uitsteken. Moskou heeft visa verleend aan de laatste leden van de Pentecostal organisatie, die, na bijna vijf jaar binnen de muren van de Amerikaanse ambassade in Moskou, asiel werd verleend. Dit was ook een absoluut krankzinnige situatie.²⁰

Bioloog en immunoloog Peter Medawar is geïnterviewd door Rosemary Dinnage.²¹ Over de studie psychologie - ik heb met man en macht geprobeerd Peter dat te doen volgen - zegt hij:

20 The New York Times, 16 juli 1983, door Bernard Gwertzman. Ernst bepleitte bij Arbatov de vrijlating van deze asielzoekers.

21 Psychology Today, juli 1983.

[p. 23]

‘It is difficult to use the mind to study the mind. Fundamentally perhaps we can't do it. It is like a painter painting a picture with himself in it.’ Dit vind ik wel een erg negatieve formulering.

Hij zegt aan een boek te zijn begonnen, The Limits of Science, waarin hij bepleit dat ook de wetenschap geen antwoord zal kunnen geven op vragen die ons het meeste bezig houden, zoals: Hoe is het allemaal begonnen? Waarom zijn we hier? ‘Personally, I am a meliorist, a person who holds the audacious view that the world can be made a better place by human action rightly directed.’ Rosemary vergeet te vragen wat hij onder ‘rightly directed’ verstaat.

Peter geniet in Tilburg. Zijn moeder had herenzakdoeken voor hem gekocht. Hij geniet als altijd intens van haar. Ze spreken ook veel samen.

Ik schreef Cees Meijer²² dat ik over hem had gedroomd en vroeg hoe het met hem was. Carla belde of ik wilde komen: ‘Hij was zeer door je bericht geroerd.’

Het ikon-interview met Desi Bouterse was uitstekend. Het zal mijn boekje, als er een boekje komt, alleen maar bevorderen. ‘Ik ben meer politicus dan militair,’ zei hij. ‘Ik zou niet terug kunnen naar de kazerne. Het leger is trouwens een deel van het volk. Ik geloof niet dat de militairen nu terug kunnen naar het kamp.’ nrc Handelsblad meldde dat de Kenmerk-ploeg van de ikon van 4 tot 14 juli - net als ik - op uitnodiging van de Surinaamse autoriteiten in Suriname had verbleven.

Koningin Beatrix was gistermiddag in de buurt van de luchthaven van de Italiaanse stad Pisa bij een auto-ongeluk betrokken. Zij bleef ongedeerd, evenals Friso en Constantijn. Een jong echtpaar in de andere auto werd door begeleidende rechercheurs uit een volgauto naar een ziekenhuis gebracht vanwege hun verwondingen. Zij zouden een week in het hospitaal moeten blijven.²³

Amnesty International publiceerde een rapport van 82 pagina's, een soort militair handboek, dat leden van het Fretilin op gesneuvelde Indonesische militairen op Oost-Timor hebben gevonden. Er worden geheime instructies tot martelen gegeven, waarvoor de militairen de volle vrijheid hebben. Er wordt geadviseerd geen foto's te nemen van Fretilin-gevangenen, die met elektrische schokken werden behandeld.²⁴

22 Mijn voormalige hoofdredacteur. Hij had een beroerte gehad.

23 De Telegraaf, 20 juli 1983.

24 NRC Handelsblad, 20 juli 1983.

[p. 24]

21 juli 1983

Ik luisterde in de tuin naar Rachmaninoff en betrapte me op tranen. Vanwege Eduard.

De Volkskrant kraakt de ikon-film af. Ik zal Lejo Schenk mijn adhesie betuigen met het bereikte resultaat, want mij is het na alle toezeggingen niet gelukt.

Ik kreeg opnieuw een lieve brief van Hartini Sukarno.²⁵ Ik heb haar direct geantwoord.

Suriname heeft Ronald Schermel uitgewezen. Schermel hield zich bezig met ontwikkelingssamenwerking. Hij zou ‘oneerlijke en onjuiste informatie’ aan Nederlandse media hebben verstrekt. Ambassadeur Hoekman diende een scherp protest in. Ze lachen hem uit in Paramaribo.

Elisabeth Wilson (Time) geeft opnieuw een ontwijkend antwoord op mijn protest omdat zij verzuimd hadden Sukarno te noemen als een van de grondleggers van de niet-gebonden landen. En natuurlijk wordt de dooddoener opgevoerd dat ruimtegebrek de reden was dat mijn protest niet werd gepubliceerd. Ronald Reagan heeft uitgerekend de schurk Henry Kissinger benoemd tot voorzitter van een nieuwe commissie, die het beleid van Washington tegenover Midden-Amerika zal moeten bestuderen. Onbegrijpelijk hoe deze types altijd weer opnieuw aan de bak komen, alsof men straal vergeten is wat ze aan misdadig gedrag op hun kerfstok hebben. De arme Anthony Lewis van The New York Times kan er nu weer een protestcolumn tegenaan gooien om het geheugen op te frissen, maar wat verder ook geen ene moer helpt.

Biochemicus Erwin Chargaff stelt zich dezelfde vraag als Peter Medawar, in hoeverre de moderne wetenschap antwoorden weet of vindt op de vragen die er zijn. Maar hij gaat verder. Er zijn langzamerhand zo veel takken van wetenschap ontstaan, dat wetenschappers niet meer met elkaar kunnen praten. ‘Er is geen enkele wetenschap meer - of het nu economie is of sociologie - waarin beoefenaars elkaar nog begrijpen. Een sociobioloog kan met een socioloog, noch met een bioloog converseren. Dit geldt voor celgenetica, bacteriegenetica, enzovoorts. Er zijn honderden soorten biologie, zodat we tegenwoordig een ware Toren van Babel hebben, waarin niets meer functioneert.’²⁶

Is dit het antwoord wat ik sinds 1971 zoek? Toen interviewde ik tientallen wetenschappers in de hele wereld voor mijn boek in twee delen Grenzen aan de Groei, over de Club van Rome.

25 Zie bijlage 7.

26 NRC Handelsblad, 20 juli 1983, door Fred Backus.

[p. 25]

Chargaff: ‘De universiteiten, de instituten, de laboratoria en noem maar op, zijn een soort warenhuizen geworden die om de zoveel tijd een nieuwe mode lanceren, anders wordt er niets meer verkocht. De Duitsers,’ zegt hij, ‘zijn met specialisaties begonnen, de Amerikanen hebben het overgenomen en overdreven. Daarna is de Amerikaanse blik op de wereld wereldwijd de standaard geworden. Zelfs de Russen proberen zich te veramerikaniseren, maar door een zeker onvermogen wordt het Oosten voor het ergste behoed.’ Het onvermogen van de sovjets draait om gebrek aan poen, niets anders.

Professor Chargaff is ook bezorgd over de voortschrijdende politisering van de wetenschap. ‘Een jonge biochemicus heeft nauwelijks uitzicht op een carrière zoals ik gemaakt heb, met zo weinig inspanning. Behalve wanneer hij ontzettend veel geluk heeft, of totaal karakterloos is in politieke zin. Om carrière te maken moet je echt een handige politicus zijn. De productie van het weten heeft een te grote omvang gekregen. Niemand waagt het tegenwoordig te pleiten voor een drastische verlaging van de levensstandaard,’ aldus Chargaff, die 77 jaar geleden te Czernowitz in de Oostenrijkse Donaumonarchie werd geboren en aan het einde van zijn carrière zich een dergelijke kritiek op de politiek kan veroorloven. Hij bekritiseerde ook de West-Duitse Groenen, die in dit opzicht evenmin echte offers durven te vragen. Wij, in de Club van Rome, deden dit in 1971 wel en wat zijn we niet bekritiseerd, voor gek verklaard en wat dies meer zij. Chargaff denkt dat om bovengenoemde redenen China nog de beste vooruitzichten in de wereld heeft. ‘Die leven in een werkelijk Spartaans land en zijn gewend om met zijn zessen op een kamer te slapen.’²⁷

En als uitsmijter: ‘Ik beschouw de methoden en technieken voor het beïnvloeden van mensen als het ergste dat er is. Als het grootste ongeluk. In Amerika kan je al geen president meer worden wanneer je niet over enkele miljoenen campagnedollars beschikt. Alleen al voor televisie-uitzendingen heb je meer dan een miljoen nodig. Senatoren idem dito. Als dat democratie is, moet men mij de tirannie eens laten zien. We leven in een ware tirannie. In de tirannie van het geld. Dat beheerst alles, de politiek, de wetenschap, alles.’ Professor Chargaff zou een moratorium willen om de groei en het mateloze wensenpatroon van de massa's stil te zetten. Men zou eerst erg ongelukkig zijn en niet meer weten waar nieuwe schoenen te kopen, ‘maar men zou ontdekken in een andere wereld te

27 Chargaff kon niet voorzien dat zelfs China in de jaren negentig, net als de rest van de wereld, door de VS zou worden meegezogen.

[p. 26]

belanden.’ Hij heeft in meer dan een opzicht gelijk maar niemand zal luisteren, met alle gevolgen van dien.

22 juli 1983

Jan Cremer belde. Hij had zojuist de Haagse Post gekocht, waarin Brugsma lullig over Volodja Molchanov heeft geschreven. Jan neemt het mij kwalijk. ‘Die rat, met zijn concentratiekampsyndroom,’ zei hij, ‘die van Elseviers naar de Haagse Post en vervolgens naar de vara verhuisde. Ik haat die man. Volkomen onbetrouwbaar. Linkse jongens die eigenlijk rechts zijn. Hoe kan je zulke mensen aan je vrienden aanbevelen? Je moet met normale gezonde mensen omgaan. Wat ben je toch naïef, Willem. Wanneer word je nu eens eindelijk verstandig? Die man verkwanselt zijn eigen moeder voor twaalf centen.’ En Cremer slingerde nog meer naar mijn hoofd.

Ik gaf Jan wel een beetje gelijk. Maar wanneer Poslavsky of Cremer, met hun ultrarechtse opvattingen van De Telegraaf-lezers die ze zijn, tegen Brugsma fulmineren, calculeer ik in dat ze dit doen omdat zij het voornamelijk politiek oneens zijn.

Heb op verzoek van Max van Rooij een bijdrage geschreven voor het herinneringsboek bestemd voor Spoor bij zijn aftreden als hoofdredacteur.

De Nederlandse ambassadeur in Indonesië Van Gorkom heeft geantwoord dat ik op de Indonesische ambassade in Den Haag een visum voor Djakarta moet vragen. Dat heb ik al bijna twintig jaar gedaan, soms met steun van de nvj en Verploeg en nog steeds zonder resultaat. Ik heb het trouwens op 6 juni voor de zoveelste keer aangevraagd in Den Haag, maar had aan Van Gorkom gevraagd om aan Indonesische zijde te helpen. Dat gebeurt dus niet.

‘Franz Kafka's central obsession was the misery of illness, the descending sorrows of guilt, estrangement and despair.’ Voor Kafka ‘the malady was life itself’. Stefan Kanfer schrijft in Time over een uitgave van Kafka-verhalen.²⁸ Franz Kafka overleed in 1924 op veertigjarige leeftijd aan tuberculose. Toch is hij honderd jaar later een van de belangrijke schrijvers van deze eeuw. Hij vluchtte in het schrijven. Hij zag de taal als 's werelds belangrijkste uitvinding. ‘My talent for portraying my inner life has thrust all other matters in the background,’ beweerde hij. ‘He shied from sentiment as “a fatness of feeling”,’ schreef Kanfer. ‘He recoiled from sex. He called the coitus the punishment for the happiness of being together.’

28 Time, 18 juli 1983.

[p. 27]

Wat me wel wat aan Frans Kellendonk doet denken, is dat Kanfer stelt: ‘Kafka's pathological concern for style was so extreme, that only a few tales were published in his lifetime.’ Op zijn doodsbed verwachtte hij dat zijn manuscripten zouden worden verbrand ‘without exception and preferably unread’. Maar zijn vriend Max Brod heeft dit dus voorkomen. Zo had ik gewild dat mejuffrouw Veen de brieven van Beatrix aan Buringh Boekhoudt zou hebben gered.

23 juli 1983

Ik bezocht Cees Meijer in Zaandam. Ik ben me het lazarus geschrokken. Het sloeg op mijn maag. Cees heeft een tweede beroerte gehad en heeft geen controle meer over zijn linkerarm en zijn slikvermogen is aangetast terwijl zijn tranen voortdurend komen. ‘Hij huilt veel,’ zei Carla en het gebeurde terwijl ik er was, wat me door merg en been ging. ‘Alles in ons leven liep zo goed en fijn,’ zei zijn toegewijde vrouw, ‘het was te mooi om waar te zijn. Het was te verwachten dat zoiets zou gebeuren.’

Ik herinner me maar al te precies hoe Cees vroeger vertelde een groot aantal panden in Amsterdam te hebben verzameld als zekerheid voor na zijn pensionering. Nu is zijn leven een afschuwelijke puinhoop. Zijn zoon Kees hield voortdurend een doek bij de mond van zijn vader. Ik trek me zijn lot zeer aan. Merkwaardig eigenlijk dat uitgerekend De Telegraaf met een hoofdartikel - geheimzinnigdoenerij - komt, waarin wordt gepleit om belangrijke episoden uit de vaderlandse geschiedenis en ter zake doende historische documenten vrij te geven. De Telegraaf zat wat de kwestie Nieuw-Guinea betreft volstrekt op de lijn van Luns en haalde dus met Luns bakzeil, maar nu vinden zij dat niemand het recht heeft het boek van Jansen van Galen over de Papoea-kwestie tegen te houden.²⁹

29 De Telegraaf noemde John Jansen van Galen zelf niet.

24 juli 1983

Indira Gandhi heeft nabij Madras een geheel in India vervaardigde atoomcentrale geopend. Zij benadrukte dat India niet in het vervaardigen van atoomwapens was geïnteresseerd. ‘We want to make the desert bloom, not to make the world a desert.’

Peter belde vanuit Tilburg en somde een reeks situaties op over familie, vrienden en kennissen, die de nodige problemen hadden of voor hem opleverden. ‘Alleen mijn moeder,’ zei hij

[p. 28]

met trots, ‘is de belichaming van geestelijke en lichamelijke gezondheid.’ Dat weet ik maar al te goed. Ik zei tegen hem dat ik vreesde dat Eduard de brieven, die ik hem van tijd tot tijd bij Transavia schreef, vernietigde. Hij zei: ‘Dat is je angst. Hij leest ze zeker.’

In Iran zijn vijf meisjes geëxecuteerd als aanhangers van de links-islamitische verzetsorganisatie Mujahedeen-Khalq. Het jongste kind was veertien.

Ik zag een afschrikwekkende film over het effect van de geallieerde bombardementen op Hamburg. Er waren gesprekken met overlevenden. Om dan te bedenken dat we als kinderen dankbaar waren wanneer we 's nachts de luchtvloten richting Duitsland hoorden overvliegen. Als je veertig jaar later de resultaten van die oorlogshandelingen ziet, dan griezel je ervan. Zo is het altijd geweest. Zo zal het altijd blijven gebeuren. Er is geen uitweg: The world is mad.

25 juli 1983

Vlinders kunnen zich gemakkelijk losmaken uit spinnenwebben. Gelukkig. Ik zag het zich zojuist voltrekken.

Ik luister naar Vespers van Rachmaninoff.

Het Parool heeft verloren. Ambassadeur Herrenberg van Suriname heeft gewonnen. Volgens de president van de rechtbank Borgerhoff Mulder zou Paul Grijpma onvoldoende duidelijk hebben gemaakt dat Herrenberg contacten had met Colombiaanse cocaïnehandelaren. Het geeft voldoening dat ik Henk aan de juiste advocaat, Boukema, kon helpen.

Ook het nos Journaal opende met de positieve uitspraak voor Herrenberg in het proces tegen Het Parool. Boukema werd door Marijn de Koning geïnterviewd. Ik zond Henk een felicitatietelegram.

Ik heb Ab Heijn, mijn oude Nijenrode-collega,³⁰ een brief geschreven om eens persoonlijke aandacht aan Cees Meijer van De Typhoon te besteden. Ze hebben elkaar jarenlang goed gekend.³¹ Ik denk veel aan Cees. Beethoven heeft eens gezegd dat de kunst hem ervan afhield zelfmoord te plegen. Maar hoe moet Cees nu verder?

30 Hij kwam het jaar na mij op Nijenrode.

31 Ab Heijn liet Cees stikken, wat veel over Abs persoonlijkheid zegt.

26 juli 1983

Rienk Kamer schrijft dat hij aanvankelijk wel belangstelling had een boekje van mij over Bouterse uit te geven, maar: ‘ondertussen is er zoveel publiciteit rond uw contacten met Bou-

[p. 29]

terse en het overige besprokene ontstaan (interview met Jansen van Galen in Haagse Post) dat ik op dit moment veel twijfels heb.’ Kamer gaat dus niet door. Ik had nooit gedacht dat zelfs hij een schijtlaars was.

Eindelijk regen. De aarde en de dieren hadden het dringend nodig.

Misschien is Pergamon Press toch geïnteresseerd in het publiceren van het Handler-manuscript, aangevuld met een gesprek met Anatoly Alexandrov.

The New York Times schrijft over Heinrich von Kleist (1777-1811) als ‘de ongelukkige hemelbestormer’. Naast de toneelstukken is er een boek met brieven, essays, en biografisch materiaal verschenen.³² Recensent Joel Agee: ‘As for Kleist, there is no evidence that he ever so much has shared a bed with anyone.’³³ Dit lezende, hield ik even de adem in. Hoe is het godsterwereld mogelijk? Laten we hopen dat het onwaar is. Hij was verloofd met Wilhelmine von Zenge, maar vlak voor het huwelijk vertrok hij voor een mysterieuze reis naar Würzburg. ‘Conceivably some sexual dysfunction may have been at issue: or perhaps a venereal disease, or homosexual disposition that could not be avowed.’

Op z'n vierendertigste jaar zocht hij een vriend die samen met hem zelfmoord wilde plegen. Uiteindelijk sloot hij met Henriette Vogel, die ongeneselijk ziek was, een zelfmoordpact. Ze treffen alle voorbereidingen en schrijven een serie afscheidsbrieven. Vervolgens gingen zij naar een afgelegen plek aan een meer buiten Berlijn. Von Kleist schoot Vogel door haar hart en zette zijn revolver vervolgens in zijn mond. Onvoorstelbaar drama en waarom?

‘With the increasing computerization of our society,’ aldus George Keyworth ii, de wetenschappelijk adviseur van het Witte Huis, ‘one bomb could cripple the nation. This is a very real problem that I believe the American people should be aware of.’³⁴

Iedere keer worden er in Washington nieuwe canards bedacht om het publiek de schrik op het lijf te jagen. Nu gaat het om een 10 megaton bom die het Kremlin op 500 kilometer boven de vs tot ontploffing zou kunnen brengen en daarmee de Amerikaanse natie buiten gevecht zou kunnen stellen. Dit voor

32 Philip B. Miller, An Abyss Deep Enough: Letters of Heinrich von Kleist with a Selection of Essays and Anecdotes. Dutton, New York, 1982. Heinrich von Kleist, Plays. Continuum, New York, 1982.

33 The New York Times, 24 juli 1983.

34 The New York Times, 28 juni 1983, door David Burnham.

[p. 30]

het oog onzichtbare vijandelijke wapen, genaamd emp (electromagnetic pulse) zou ‘disrupt banks, telephones, electric utilities and vast Government agencies such as the Social Security Administration, the fbi and the Internal Revenue Service’. De cia wordt weggelaten maar die zou dus ook plat gaan, evenals het Witte Huis en alle regeringsgebouwen. Niet fysiek plat, maar alles zou stoppen met functioneren.

De notoire Edward Teller bracht het aldus onder woorden: ‘Civilians should remember that their electronic watches might be destroyed, television sets might become inoperable, cars with electronic ignition might stop functioning and almost every big industry with electronic components would be affected.’ Allemaal te gek voor woorden, maar het staat in de wetenschapsbijlage van The New York Times.

Ik was in Thermos, alleen in een hoekje van de stoomcabine. Ik droomde weg en fantaseerde dat ik naast Eduard in een auto zat. Hij droeg wat ik ‘mijn lievelingslaarzen’ noem. Ik streek langs zijn benen en vroeg hem zijn dijen te spannen. Mijn hand bewoog zich naar zijn penis en toen hij een erectie kreeg, vroeg ik hem de auto te stoppen. Ik begon hem in mijn ‘droom’ te zuigen en kwam zelf klaar.

Wat er met me aan de hand is weet ik niet maar vroeger schreef

[p. 31]

ik nooit dit soort zaken op. Het gebeurt nu langs gewaarwordingen, die langs de neurale verbindingen van mijn hersenen tot me komen. Heel vreemd. Dat Von Kleist dit allemaal gemist heeft? Onbegrijpelijk.

Ik luister naar een vioolconcert van Sibelius.

Ik houd langzamerhand van de polders. Bij ondergaande zon, het mooiste moment van de dag, twilight, werkt het vertederend. Ik weet precies waar de beesten zitten. Het ene zwarte konijn is nu dik en rond. De haas is in het weiland waar ook de ijsbaan ligt. Zijn flaporen zie je van verre. De fazant is bezig met de jongen. De professorale reiger, ze waren er weer allemaal. Ik hou van die dieren.

Arie Kleijwegt vond het nodig het radioprogramma Met het oog op morgen te openen met wartaal over Henk Herrenberg. Wat er aan te doen? Een land van schapen.

27 juli 1983

Mevrouw Hornkamp, de lieve dame die me zoveel jaren hier heeft geholpen, heeft de sleutel vanmorgen geretourneerd. Zij wordt zeventig jaar, heeft veel last van haar nieren en is te moe. Zij heeft gelijk, maar het is toch een trieste dag. Peter en Eduard waren ook op haar gesteld. Een jongetje in de straat had tegen haar gezegd: ‘U bent een lieve dame.’

In een jaar tijd is de omvang van de handel tussen de Sovjet Unie en Nederland met 24 procent gestegen, aldus Raymond van den Boogaard.³⁵ Ik heb niet voor niets me het vuur uit de sloffen gelopen om als consultant in die sector aan de bak te komen. Als Van Eeghen nu maar eens doorzet, met wie ik tenslotte een contract heb voor handel met Moskou.

Zoals te verwachten was, haalde Henry Kissinger met zijn nieuwe benoeming als Amerikaanse tsaar voor Midden-Amerika de omslag van Newsweek.³⁶

Volmaakt schaamteloos drukken ze in Newsweek in vette letters af: big stick. ‘Gunboat diplomacy’ ingezet tegen de volkeren van Midden-Amerika met de beruchte vloot aan vliegdekschepen, kruisers en de hele militaire ratjetoe van Pentagonwapengekletter, dat bij het intimideren van weerloze ministaatjes past. calling the big guns heet het ook nog. Walgelijk.

Peter arriveerde uit Tilburg. Hij verloor zijn geduld vanwege mijn gejeremieer over Eduard. ‘Dat jij je nu zo rot voelt door een snotneus van 22 jaar, nou lekker zeg,’ zei hij.

35 NRC Handelsblad, 27 juli 1983.

36 Newsweek, 1 augustus 1983.

[p. 32]

28 juli 1983

Mijn broer belde vanmorgen. Hij zei het eens te zijn met mijn artikel where the real danger lies. ‘Ik denk er net zo over,’ was zijn commentaar.

Ik ben nog steeds nijdig over de oorlogszuchtige taal en reportage in Newsweek van de Goliath-helden tegen de Davidjes in Midden-Amerika. De Kissinger-commissie bestaat uit senator Nicholas Brady (New Jersey), voormalig gouverneur William Clements (Texas), Yale professor Carlos Diaz-Alejandro, business leader Wilson Johnson, afl-cio president Lane Kirkland, Henry Kissinger, president van Boston University John Silber, Potter Stewart, Robert Strauss en William Wals, evenals Cisneros en Jeane Kirkpatrick. Als je naar sommige van de tronies van die Amerikanen kijkt, realiseer je je dat ze van wat latino's in Midden-Amerika beroert net zo ver afstaan als volwassen Nederlanders van Sinterklaas en Zwarte Piet.

29 juli 1983

Peter zat te lezen, met een stickie, tot drie uur 's nachts en dan slaapt hij tot het middaguur. Zijn totaal andere levenstempo ir-

[p. 33]

riteert me, maar als hij dan weer naar Londen vertrekt, maakt dat me triest.

Erica belde. Een moeilijk gesprek, niet als vroeger. Ernst was helemaal niet naar Washington afgereisd, zoals hij mij heeft gezegd - kennelijk om me te ontwijken. Ik zei tegen Erica dat ik steeds maar geen antwoord van Van Ancum Plas kreeg op mijn voorstellen inzake Moskou. Het verbaasde me dat ze schoorvoetend antwoordde: ‘Heb je geen andere mogelijkheden?’ Ik ben nota bene onder contract met Van Eeghen.

Peter reageerde hierop met: ‘Dat moet je in je dagboek schrijven.’ Ik vertelde hem dat hoe vaker Van Eeghen herhaalde mij nooit in de steek te zullen laten, hoe achterdochtiger ik werd. Generaal Ali Murtopo, een man die meegedaan heeft aan het verraad van Bung Karno door Suharto, heeft nu openlijk toegegeven dat de honderden zogenaamde misdadigers die de laatste maanden in Indonesië werden vermoord, door het leger werden gefusilleerd. Volgens Indonesische persberichten zouden al 500 personen door Suharto's ‘vliegende brigades’ zijn vermoord. Volgens Murtopo was dit nodig om te voorkomen dat er in Indonesië Rode Brigades in het leven werden geroepen. De smeerlappen maken nog altijd gebruik van het ‘rode gevaar’ om naar hartenlust mensen te vermoorden die zich verzetten tegen de militaire dictatuur.³⁷

Het gesprek met Fred Marte, lid van de Raad voor de Bevrijding van Suriname, dat voor Onze wereld door Hans van de Veen en Ruud de Wit werd opgetekend, is verschenen en redelijk uitgevallen. Vincent Mentzel maakte er - als altijd - een mooie foto bij.³⁸

Peter had in Tilburg van iemand vernomen dat leden van de koninklijke familie ervan af hadden gezien naar een reünie van het Baarns Lyceum te gaan, nadat zij waren geïnformeerd dat ik aanwezig zou zijn. Waar komt zoiets vandaan?

De voorlichter van Buitenlandse Zaken, Denig, stuurde een leugenachtige brief over mijn visum voor een reis naar Indonesië.³⁹ Ik denk, maar kan het niet bewijzen, dat het feit dat ik geen visum kan krijgen voor Djakarta, door Den Haag is bewerkstelligd.

Hendrik van Niftrik van de nvj meldde dat de juridische zaken op lopende claims wordt overgenomen door Leo Spigt van het kantoor Prinsengracht 611.⁴⁰ Dat is een opluchting, want Hans

37 NRC Handelsblad, 29 juli 1983.

38 Zie bijlage 8.

39 Zie bijlage 9.

40 Zie bijlage 10.

[p. 34]

Verploeg is geen jurist en Van Niftrik lijkt me niet de man om een gevecht met de vara of vpro aan te gaan.

30 juli 1983

Peter is naar Londen vertrokken. Dan is het altijd extra stil hier. Hij vertelde dat zijn moeder in tranen is als hij haar verlaat in Tilburg en hem extra krachtig vasthoudt en omhelst. Ik probeerde weer kalm en bedaard te blijven maar huilde inwendig. Ik verkeer in een ongewone staat van verwarring. Gisteren in Thermos wilde ik opstaan en dacht een moment dat ik tegen de grond zou gaan. Ik heb nooit eerder een dergelijk gevoel van duizeligheid gehad. Soms vraag ik me af of ik ziek word en of ik mijn verdriet over Eduard ooit te boven zal komen.

Vervolgens belde Ernst van Eeghen, of ik wilde komen dineren. Ik ging dus naar Heemstede. Ernst haalde me van het station af. Het was weer als goede, oude tijden, met Erica eveneens. Zoontje Wynand kwam zelfs dineren. Het schijnt dat ze mijn interview in Haagse Post nu achteraf toch wel bediscussieerbaar vinden. Erica stak een tirade af dat Beatrix functioneerde volgens het dictum noblesse oblige. Zij had haar kruis aanvaard, zoals ook Christus het kruis aanvaardde toen hij riep: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?’. God schiep Jezus naar zijn evenbeeld om ons mensen te dienen voor onze zonden. Beatrix had haar plicht ten opzichte van de mensen aanvaard, ook als verplichting tegenover haar voorouders. Daarom verwachtte zij onze steun en ons begrip. Ik antwoordde dat ik een andere opvatting had over noblesse oblige en dat zelfverlakkerij, laat staan gigantische volksverlakkerij - wat het sprookje van Oranje is - iemand van zogenaamd koninklijke bloede al helemaal niet paste. Ik wilde nu de vrede weer getekend was niet te ver gaan, maar ik vond het een hocus pocuspleidooi van die lieve Erica, wat nergens op sloeg.

Ernst gaf me een exemplaar van Ons leger, waarin dus opnieuw Vermaat - zal wel een of andere figuur zijn die aan de inlichtingendiensten is gelieerd - ons als ‘verdacht’ afschildert vanwege onze contacten met Siline en Goor.⁴¹

Opnieuw vertelden Ernst en Erica het verhaal van Vera, de tolk die zij in Moskou ontmoetten en die zeker tot de kgb behoorde. Zij had gehuild omdat haar vader was overleden. Ernst en Erica wisten haar te overtuigen dat zij hem eens in de hemel zou terug zien. Om die reden zijn ze er zeker van dat Vera nu een christen is geworden. Ik vroeg hen waar ze de arrogantie

41 Zie bijlage 11.

[p. 35]

vandaan haalden om Vera een dergelijk verhaal op de mouw te spelden.

‘Omdat wij dat werkelijk geloven,’ was het antwoord.

‘Prima, maar waarom misleid je iemand met dromen die in jullie hoofden zijn opgeborreld? Wat geeft jullie dat recht? Dan zijn we terug bij de kruistochten, dat christenen meenden er juist aan te doen door islamieten in de naam van Jezus de strot door te snijden.’

‘Ik heb Vera slechts de waarheid verteld,’ aldus een plechtige Ernst van Eeghen. ‘Ik heb haar slechts doorgegeven wat in de Bijbel staat. De Bijbel is de waarheid.’

Hoe kan je dergelijke warhoofden - die mij nota bene verward noemen - duidelijk maken dat ze een fata morgana najagen?

‘Jullie spelen zelf voor god,’ riep ik uit.

‘We dienen god alleen met het verspreiden van zijn boodschap.’

Tenslotte deed Ernst, die een contract met me heeft zijn bedrijf in Moskou te vertegenwoordigen, de volgende suggestie: ‘Willem, waarom begin je niet een carrière als pianist en conferencier?’

31 juli 1983

Er heerst al enige dagen een fikse rel over de betrokkenheid van de Nederlandse militaire missie in Paramaribo, welke Desi Bouterse in 1980 assisteerde de macht te grijpen. Een geheim rapport hierover is in handen gekomen van de Volkskrant en Vrij Nederland. Gisteren heeft Desi Bouterse het hoofd van de missie, kolonel Valk, ‘een goede vriend’ genoemd, ‘die veel begrip toonde voor de revolutie’. Maar typisch Bouterse, hij hing Valk niet op en wilde dus de regelrechte steun van de Nederlandse militaire missie niet bevestigen. Inmiddels heeft minister De Ruiter van Defensie toegegeven dat de militaire missie een rol in de coup van 25 februari 1980 heeft gespeeld.⁴²

The New York Times bericht dat de sovjets bezig zijn aan het laatste stuk van de energiepijplijn naar Siberië.⁴³

42 De Volkskrant, 29 juli 1983.

43 The New York Times, 28 juli 1983, door John Burns.

[p. 36]

1 augustus 1983

Aart van der Want deed tentamen in Leiden bij Ernst van der Beugel. Hij vertelde hem over het Forum Humanum en heeft daarna zijn brief aan mij ter sprake gebracht, waarin hij mij bedankte voor de rol die ik in Djakarta, ook bij president Sukarno, had gespeeld om 6 miljoen schuld van de Garuda aan de klm uitbetaald te doen krijgen. ‘Hij keek eerst heel vies bij het horen van je naam,’ aldus Aart. Vervolgens weigerde Van der Beugel zelfs naar een kopie van de brief aan mij te kijken. Hij herinnerde zich mijn rol die dagen wel. Het is bijna amusant, als het niet zo treurig was, te horen hoe dit figuur zich belachelijk maakt.

Gabriel Garcia Márquez hield ter gelegenheid van de ontvangst van de Nobelprijs voor literatuur eind 1982 een toespraak over wat hij noemde ‘de eenzaamheid van Latijns-Amerika’. ‘Our independence from Spanish domination did not put us beyond the reach of madness. There have been 5 wars and 17 military coups. Twenty million Latin American children died before the age of one. Those missing on our continent because of repression are nearly 120.000. Some 200.000 men and women have died throughout our continent because they tried to change the state of affairs. One hundred thousand have lost their lives in three ill-fated countries of Central America: Nicaragua, El Salvador and Guatemala. If all this had happened within the United States, the corresponding figure would be that of 1.600.000 violent deaths in four years. One million people have fled Chili; this is ten percent of the population of Uruguay.’

Márquez eindigde met een citaat van William Faulkner, die heeft gezegd: ‘I decline to accept the end of man.’ ‘I would feel unworthy if I were not fully aware that the colossal tragedy Faulkner refused to recognize 32 years ago is now, for the first time since the beginning of humanity, nothing more than a simple scientific possibility. Faced with this awesome reality that must have seemed a mere utopia through all of human time, we, the inventors of tales who will believe anything, feel entitled to believe, that it is not yet too late to engage in the creation of the opposite utopia. A new and sweeping utopia of life, where no one will be able to decide for others how they die, where love will prove true and happiness be possible, and where the races condemned to one hundred years of solitude will have, at last and forever, a second opportunity on earth.’⁴⁴

44 The New York Times, 6 februari 1983,

[p. 37]

2 augustus 1983

Kolonel Valk zal nu, ondanks dat hij in aanmerking zou komen voor de rang van generaal, niet meer worden bevorderd vanwege wat bekend raakte over de rol van de militaire missie in Suriname. Zo gaat dat in Nederland.

Ik heb premier Alibux nog maar eens herinnerd aan zijn toezegging mijn schriftelijke vragen te zullen beantwoorden.

Roger Rosenblatt filosofeert over de taak van oorlogscorrespondenten. ‘The difficulty in war-reporting is that no one, on any side, wants everything told. Everything includes cowardice, dishonor, the breaking of codes. He who tells everything represents a greater menace than the opponent's weaponry, which is why every sensible commander tries to keep correspondents away from the action. The best of the lot are welcome nowhere.’⁴⁵

Het is mijn overtuiging, dat wat zich in de moderne burgermaatschappij afspeelt, steeds meer op psychische moord- en doodslagpraktijken op slagvelden lijkt. De gevechten op redacties van kranten, of wat zich in radio- en televisiestad Hilversum afspeelt, zijn wel degelijk een vorm van oorlogvoering, althans wat ik er de afgelopen kwart eeuw van gezien heb en waarover ik heb gerapporteerd. Een journalist in de moderne samenleving die schrijft over ‘cowardice, dishonor, the breaking of codes, or plain treason of journalists among each other’, bevindt zich in een burgerlijke oorlogssituatie. Hij riskeert zijn baan. Hij riskeert zijn leven.

Zelfs Adriaan van Dis schrijft vanaf een vakantieadres in Griekenland het interview met Jansen van Galen te hebben gelezen. ‘Het schaadt je geenszins: het maakt alleen nog nieuwsgieriger.’ Voilà Van Eeghens!

45 Time, 4 juli 1983.

[p. 38]

3 augustus 1983

Er is een brief uit Moskou van de Academie van Wetenschappen, waar ik natuurlijk niets van begrijp.⁴⁶

Frans Kellendonk is terug. Hij is intens tevreden over zijn reis naar Moskou. Hij was ook in Leningrad. Hij zei: ‘Ik ben geweldig blij dat ik ben gegaan.’ Geen woord gerept over dank dat ik het geregeld heb. Hindert niet.

Karel Bagijn van het Algemeen Dagblad is op de Zeedijk van 1.800 gulden beroofd. Later werd anoniem doorgebeld dat het ‘Commando Herrenberg’ had toegeslagen. Bagijn schijnt te hebben geschreven dat Herrenberg in Algerije werd opgesloten op verdenking cia-agent te zijn. Dit zou dus de wraak van de Surinaamse ambassadeur zijn. Ik verdenk Bagijn ervan bindingen met inlichtingendiensten te onderhouden. Op een dag komt dit uit.

Opnieuw een brief van Vladimir Kouznetsov uit België, die afscheid neemt omdat hij naar Moskou terugkeert om weer op het ministerie van Buitenlandse Zaken te werken.⁴⁷

Kaart van Frans Kellendonk uit de ussr.

46 Zie bijlage 12.

47 Zie bijlage 13.

4 augustus 1983

Ik kreeg een lieve brief van Hartini Sukarno.

Ik ben opgebeld door Erich Wiedemann, sterverslaggever van Der Spiegel. Hij bevond zich met een team journalisten in het Amstel Hotel. Hij zei gehoord te hebben dat ik de enige journalist in het hele land was, die bewijzen bezat van de homoseksualiteit van prins Claus. Ik vond het bijna te belachelijk om serieus te nemen. Of ik naar het hotel wilde komen om met hem te spreken. Ik antwoordde: ‘Ik ga nergens heen. Je bent welkom om naar mijn huis te komen.’

Ik belde meteen Wim Klinkenberg, die zei: ‘Jij bent nu een-

[p. 39]

maal de enige die over die zaak in de pers zijn mond heeft open gedaan.’

4 augustus 1983

Ik heb een paar uur met Erich Wiedemann zitten praten en om te beginnen in alle toonaarden ontkend dat ik Claus als nicht zag. Ik informeerde hem exact over wat Josje Hagers aan informatie uit de vs had meegebracht en dit niet alleen aan mij maar ook aan Wim Klinkenberg had verteld. Toen Claus die avond met Frits Salomonson de hort op was geweest, waren Beatrix en Claus de volgende ochtend kennelijk geagiteerd. Ik zei Wiedemann dat Josje had gezegd: ‘Ik weet zeker dat er iets is gebeurd, maar bewijs het maar eens. Natuurlijk wil De Telegraaf wat doen, maar hoe?’

Ik vertelde hem ook van mijn gesprek met Gijs van der Wiel in deze zaak. Gijs gaf toen gewoon toe dat Frits Salomonson homo was. Ook dat hij nauw bevriend met het koninklijk paar was, maar vooral met Claus. ‘Maar ik heb prins Claus toch ook opmerkingen over vrouwen horen maken, dat ik dacht: dat is een gezond geluid,’ aldus de voormalige rvd-directeur.⁴⁸

Later belde Wiedemann nog terug om te zeggen: ‘Someone told me, you were so rich, you could rent Soestdijk if you wanted to.’ Waar journalisten, zelfs van Der Spiegel hun informatie vandaan halen mag Joost weten.

Ik gaf Wiedemann een foto van mejuffrouw Buringh Boekhoudt, na hem te hebben uitgelegd dat Beatrix en ik haar twee bijzondere pupillen waren geweest. Maar hij zegde toe, als hij over haar zou schrijven, dit eerst met mij te zullen verifiëren. Dat zou zij zo gewild hebben.

Hans Küng heeft het Vaticaanse regime vergeleken met totalitaire staten, enigszins overtrokken, maar in de grond van de zaak correct. Küng vindt zelfs dat het rooms-katholicisme de rechten van de mens schaadt.

Het aantal mensen dat onder de armoedegrens leeft in de vs is in een jaar tijd met 8,1 procent gestegen tot 34,4 miljoen. Dit betekent voor blanken 12 en voor zwarten 35,6 procent van de bevolking.

In het Amerikaanse Congres lopen jonge jongetjes rond die documenten en boodschappen onder congresleden distribueren. Er schijnen aantrekkelijke ventjes tussen te zitten, want sommige Amerikaanse parlementariërs kunnen hun handen niet thuishouden. Er is al enige tijd beroering in Washington

48 Een groot gedeelte van het gesprek met Wiedemann heb ik opgenomen.

[p. 40]

rond Gerry Studds, een Democraat uit Massachusetts, die met een zeventienjarige jongen zou hebben gerommeld. Om de zaak in evenwicht te houden is ook Daniel Crane, Republikein uit Illinois gesnapt, die een vrouwelijke ‘page’ van zeventien jaar heeft gepakt.⁴⁹ Het Ethics Committee moet nu een oordeel vellen. Er zit een reprimande in.

Op 29 juli verscheen in de International Herald Tribune een reportage over een dramatische toename van uitgewezen kgb-agenten in Westerse landen.⁵⁰ Hoe dit werkt mag Joost weten maar nrc Handelsblad komt dan een paar dagen later met een verhaal van Ferry Versteeg: poogt kgb nederlandse pers te misleiden?⁵¹ Volgens de Amerikanen zouden door de sovjets valse geluidsbanden aan onze pers zijn toegespeeld met daarop bijvoorbeeld een stormachtige dialoog tussen Reagan en Thatcher over de Falkland-oorlog. Ik weet net zo min als ieder ander met zekerheid te verklaren waar de vervalsing is gemaakt. Ik denk in Washington, om daarna de fabricage ervan in de schoenen van de kgb te schuiven.

49 The New York Times, 14 juli 1983, door Steven Roberts.

50 International Herald Tribune, 29 juli 1983, door John Vinocur.

51 NRC Handelsblad, 1 augustus 1983.

5 augustus 1983

Newton was aan het rotzooien in het zwembad van Thermos. Een jongen sabbelde op zijn pik in het water. Het maakte me nijdig. Ook al realiseerde ik me dat ik me zelf eerder op dat sensitieve punt enige tijd heb laten bewerken. Ik aarzel nog steeds, ook vanwege aids, tot seks over te gaan met wie dan ook.

6 augustus 1983

André Spoor gaat nrc Handelsblad verlaten. Dat betekent het einde van werkelijke bescherming om ooit nog iets in die krant te kunnen publiceren.

Aan de lezers
Eind vorig jaar heeft de hoofdredacteur van NRC Handelsblad, drs. A.S. Spoor, de wens te kennen gegeven in het najaar van 1983 terug te treden uit zijn huidige functie teneinde zich in de resterende periode van zijn journalistieke carrière geheel te kunnen wijden aan de schrijvende journalistiek.
De directie heeft het verzoek van de heer Spoor gehonoreerd in het licht van de grote verdiensten die hij heeft gehad voor de ontwikkeling van NRC Handelsblad tot een dagblad met het huidige, algemeen gerespecteerde journalistieke niveau.
Na een zorgvuldige en uitgebreide selectieprocedure heeft de directie, na goed overleg met de leden van de hoofdredactie en de redactievertegenwoordiging, besloten de heer W. Woltz per 1 september aanstaande te benoemen tot hoofdredacteur. De heer Woltz is 51 jaar en heeft een ruime en

[p. 41]

zeer gevarieerde journalistieke ervaring. Hij is sinds 1959 aan onze krant verbonden, o.a. als chef Zaterdags bijvoegsel en vanaf 1969 als adjunct-hoofdredacteur, in het bijzonder belast met de verantwoordelijkheid voor de wekelijkse supplementen van de krant. Sinds 1975 is de heer Woltz werkzaam als correspondent in Londen.
De heer Spoor zal zich in de Verenigde Staten vestigen, hij zal van New York uit als columnist journalistieke bijdragen voor de krant leveren op het gebied van internationale politiek, economie en cultuur.
DIRECTIE

Uit Genève arriveert een verslag van zestien pagina's van het Forum Humanum van de Club van Rome, waarin ook het werk van de Nederlandse tak onder leiding van Aart van der Want wordt vermeld.⁵²

Gerd Heidemann van Stern, de vervalser van de zogenaamde dagboeken van Hitler, zag kans vrij te komen maar werd 24 uur later weer opgesloten. Hij is de sigaar.

De Braziliaanse regering heeft zich tijdens een tiendaags bezoek van premier Alibux van Suriname ‘zeer tevreden’ genoemd over de politieke ontwikkelingen in dat land.⁵³ Lubbers en Van den Broek hadden zich het stoken in de regio tegen dit bezoek kunnen besparen. Het heeft niets uitgehaald. Zij zouden dat trouwens nooit hebben ondernomen als zij hun huiswerk inzake Suriname beter hadden gedaan. Als reactie verklaarde Edgar Wijngaarde, lid van de Raad voor de Bevrijding van Suriname in Nederland: ‘Als dit waar is, is dit het begin van de Braziliaanse inlijving van Suriname.’ Waar zien ze in hemelsnaam Bouterse en de zijnen voor aan?

De cid (Contra Inlichtingen Dienst) - ik wist niet dat we in dit land zoiets hadden - heeft met man en macht de affaire van kolonel Valk en vriend Bouterse onder de tafel willen houden, aldus de Volkskrant.⁵⁴ Opvolger van Valk was een kolonel Maarseveen, die over de rol van de medewerkers Clements en Briaire van de Nederlandse missie in Paramaribo zou hebben gezegd: ‘Als het standrecht nog bestond, zou ik het op hen hebben toegepast.’ De cid scheen bevreesd ‘dat de hele beerput open zou komen te liggen’. Zo gaat dit bei uns in Holland en het parlement slaapt er verder dwars doorheen, behalve misschien niet de PvdA'er Knol, maar niemand neemt hem serieus.

52 Het rapport is in mijn dagboek.

53 Het Parool, 6 augustus 1983.

54 De Volkskrant, 6 augustus 1983.

7 augustus 1983

Ronald Reagan en diens kompanen worden steeds gekker. Nu

[p. 42]

worden er ‘adviseurs’ en zelfs vliegdekschepen richting Tsjaad in Afrika gezonden om problemen daar te helpen oplossen.

Letter from America op de bbc, aangeboden door Alistair Cooke, is steeds weer super.

Vorige week, toen ik in de stoomcabine was, vond er een soort klik in mijn hoofd plaats. Ik heb me vanaf dat moment meer geïnspireerd en creatief denkend gevoeld dan ooit tevoren. Gedachten lijken als vanzelf uit mijn brein te rollen. Ik zou eigenlijk een bestseller moeten schrijven en op die manier mijn financiële problemen zelf oplossen. Caroline Delgado zou het Engels zeker voor me willen corrigeren.

Gisteren stond in nrc Handelsblad een bespreking door Michel Korzec van het boek De samenzwering tegen Mao, van Yao Ming-le.⁵⁵ De recensent vraagt zich af wie de werkelijke schrijver van het boek is. En dan: ‘De beruchte Ting Wang (een soort Willem Oltmans van Hongkong) die sinds jaren dit soort politieke thrillers voor een Chinees publiek schrijft en nu eindelijk onder een schuilnaam op de internationale markt is doorgedrongen?’⁵⁶ Waar slaat zo'n tussenzin op? Waar is dit voor nodig? Ik heb André Spoor een protestbriefje geschreven. Ik stuurde de nieuwe foto die Hans Lonis van Peter maakte naar zijn moeder.

55 Yao Ming-le, De samenzwering tegen Mao, Veen, Amsterdam, 1983.

56 NRC Handelsblad, 6 augustus 1983.

8 augustus 1983

Ik bezocht Leo Spigt, mijn nieuwe advocaat. Hij lijkt oké. Hij nodigt eerst de vara tot een gesprek uit.

nrc Handelsblad publiceert onder de kop vakantie een artikel dat handelt over de reis van premier Alibux naar Brazilië. Ik weet niet of Van Klaveren dit heeft geschreven, maar dit is een kletsverhaal. De ellende is dat hooghartigheid Den Haag altijd weer parten speelt. Men verwaardigde zich niet Sukarno te gaan ontmoeten na zijn overwinning in 1949, hem de hand te reiken en een modus vivendi met hem uit te werken. Men acht zich voor een dergelijke stap ‘te hoog’ in Nederland. Sukarno was dus ‘te laag’ geweest om hem die eer aan te doen. Moet je nagaan. Iets dergelijks heeft zich in Paramaribo afgespeeld. Men achtte zich ‘te goed’ om met een omhooggevallen sergeant te gaan praten, zoals generaal Venturini van Brazilië wel deed, met alle gevolgen van dien.

Nu schrijven de zure verliezers van nrc Handelsblad, als de meest gezaghebbende opinie in het vaderland, dat na het in de kast stoppen van de hefboom - chantage via ontwikkelingsgel-

[p. 43]

den op het weerloze ministaatje in Latijns-Amerika - er voor Den Haag niet veel meer overbleef ‘dan vroom hopen dat het akelige Bouterse-regime ineen zou storten’.⁵⁷ Het failliet van het dekolonisatieproces in Suriname is terug te leiden naar misplaatste kak van Haagse bewindvoerders, inbegrepen Lubbers en ‘het licht’ Hans van den Broek, die niet naar Caracas en Brazilië hadden moeten reizen maar naar Paramaribo.

57 NRC Handelsblad, 8 augustus 1983.

9 augustus 1983

Claus zal Prinsjesdag niet bijwonen.⁵⁸ Volgens Wim Klinkenberg onderhandelen Der Spiegel en De Telegraaf over een publicatie over de homoseksualiteit van de prins-gemaal. Ik heb Erich Wiedemann in Hamburg opgebeld. Hij vertelde dat er om 17:00 uur een telex uit Den Haag was binnengekomen, dat prins Claus zich voorgoed uit Nederland zou terugtrekken. Waar ze in Hamburg bang voor zijn, is dat Bild hun primeur kaapt en als eerste het bericht over de homoseksualiteit van Claus zal gaan brengen. Intussen had Josje Hagers alles wat zij Klinkenberg en mij op het artsencongres heeft verteld, tegenover Der Spiegel ontkend. Zij had zelfs aangegeven in een toestand van oorlog met mij te verkeren. Ik zal me met Wim Klinkenberg voorbereiden op de volgende veldslag, want hij is getuige van wat Hagers vertelde over de gebeurtenissen van Claus en Frits Salomonson in New York. Intussen vaart de koninklijke familie op het jacht van Freddy Heineken op de Middellandse Zee.

An Salomonson, zus van de veelbesproken Frits, licht mij toe waarom mijn artikel niet meegaat.⁵⁹

58 De Telegraaf, 9 augustus 1983, door Josje Hagers.

59 Zie bijlage 14.

10 augustus 1983

Volgens The New York Times zou de aanhang van premier Maurice Bishop op Grenada, die vier jaar geleden naar de macht greep, slinken omdat de invloed van Cuba en de Sovjet Unie op het eiland sterk zou toenemen. Van de 220 personen in gevangenissen van Grenada, zouden er 78 om politieke redenen vast zitten. De totale bevolking zou gedaald zijn van 118.000 naar misschien nog 85.000. Bishop is kennelijk een systeemveranderaar in de klasse Bouterse, en wordt om die reden - als vanzelfsprekend - in de rode hoek geplaatst. Bishop praat net zoals de meeste leiders uit ontwikkelingslanden die zich schor schreeuwen om van de uitzuigpraktijken uit het ver-

[p. 44]

leden door buitenlanders en de heersende klasse af te komen. Geen wonder dat hem in Paramaribo een warm onthaal wachtte.⁶⁰

60 The New York Times, 4 augustus 1983, door Barbara Crosette.

11 augustus 1983

Er is iets heel vreemds gebeurd. Aan het einde van een Rachmaninoff symfonie hoorde ik opeens in mijn werkkamer een stem vanuit een geluidsbox onder de klok aan mijn rechterhand komen. Ik hield mijn oor erbij en een soort geroezemoes van stemmen ging voort. Ik haalde een aantal dagboeken uit de kast om te zien of er draden liepen. Als Volodja Molchanov hier is dan moet een mannetje van de Sovjetambassade mijn huis maar eens nakijken op afluisterapparatuur.

Ik heb een uur met Wim Klinkenberg gesproken. Hij ziet de problemen die Beatrix en Claus al jaren ondervinden in verband staan met hun visie op bewapening en wapenbeheersing - en de kruisraketten niet te vergeten. Hij verbindt wat Josje Hagers ons vertelde aan een valstrik die tijdens het tweede bezoek aan de vs door de inlichtingendiensten aldaar zou zijn opgezet. Gebruikmakend van de vriendschap tussen Frits Salomonson en Claus proberen ze van Beatrix af te komen. Dit is het onderliggend doel nog steeds. Wanneer het homoschandaal nu in de publiciteit zou komen, betekent dit niet alleen de val van het kabinet Lubbers, maar de vraag zal rijzen: wil de politiek Beatrix na een dergelijk schandaal overeind houden? Overigens zou de val van Lubbers een kabinet Den Uyl terugbrengen, waardoor de plaatsing van kruisraketten nog verder weg zou komen te liggen.

We werden het eens dat als dit zich zou voordoen, en hetgeen we van Hagers hadden gehoord en dat wat hij en ik wisten, in het geding zou komen, we dan een gezamenlijke persconferentie zouden geven. ‘Wat doet Spoor,’ vroeg Wim. Ik zei de indruk te hebben dat André zich had voorbereid op alle eventualiteiten. ‘Alles wacht weer net als in 1956 met Greet Hofmans op het buitenland, dus weer Der Spiegel,’ aldus Klinkenberg.

Ook voorzag Wim dat Den Haag via de autoriteiten in Bonn Der Spiegel zou proberen te stoppen, evenals in 1956.⁶¹ Hij zei dat zelfs Vrij Nederland nog altijd weigerde te erkennen dat de Hofmans-affaire in 1956 in de grond van de zaak ‘politiek’ was geweest, overigens net als nu. Ik stelde Wim voor onze

61 Wat inderdaad zou gaan gebeuren.

[p. 45]

persconferentie te richten op het mobiliseren van de publieke opinie achter Beatrix.⁶²

vvd-leider Ed Nijpels heeft bij zijn terugkeer uit het Verre Oosten op Schiphol gezegd dat Henk Herrenberg ‘zich zo langzamerhand onaanvaardbaar’ gedroeg. De ambassadeur zou naar een voetbalwedstrijd van Surinamers in de Bijlmer, vergezeld zijn geweest door bodyguards. Een lijfwacht droeg zichtbaar een pistool.

62 Wims reactie daarop heb ik niet opgeschreven.

12 augustus 1983

De winst van Shell is 42 procent gestegen. Ik vind het eigenlijk een asociaal en walgelijk bericht.

Wat Emile Fallaux aan de nvj heeft durven schrijven over ons avontuur in Suriname, is een vorm van naar je zelf toe rekenen, wat ik nooit ofte nimmer achter hem had gezocht.

Ik ontmoette een blonde jongen, Franck, die eens in de maand zijn grootmoeder in Laren bezoekt, maar zelf in Zuid-Frankrijk woont. Hij handelt in juwelen.

Ik kwam ook de mysterieuze Hugo van Reijen tegen, die ik zogenaamd ‘toevallig’ in Paramaribo tegen het lijf liep. We gingen naar zijn woning aan de Nicolaas Maesstraat 136, een vreemd koud huis, met vele dubbele sloten en bewakingscamera's, afgeschermd als een fort. Er hing een kleurenfoto van Suharto in de hal. Wat kan een Amsterdamse postzegelhandelaar voor belang bij het regime in Djakarta hebben? De tent was volgepropt met kunstvoorwerpen, veelal uit Indonesië. We dineerden in de Vespuccistraat bij een Chinees. Het was plezierig, maar ik vertrouw de man absoluut niet. Hij stelt me veel te veel vragen. Hij benadrukt bovendien net iets te dikwijls hoeveel problemen hij met de bvd heeft gehad.⁶³

Premier Lubbers heeft na het kabinetsberaad gezegd geen aanleiding te zien tot stappen tegen Herrenberg, zoals Nijpels had geëist.

63 Ik vond later nog twee knipsels over hem. Zie bijlage 15.

13 augustus 1983

Frank Heckman is naar Transavia op Schiphol gegaan, maar trof Eduard niet, want hij was ziek. Frank had Ed willen vertellen hoe ik naar hem verlangde. Misschien maar goed dat ze elkaar misliepen.

[p. 46]

14 augustus 1983

Ook Engelsman van de vara heeft de nvj een brief gezonden over de niet nagekomen afspraken.⁶⁴

Opmerkelijk dat De Journalist in een hoofdartikel over het vonnis van W.J. Borgerhoff Mulder partij kiest voor Het Parool dat, volgens het journalistenorgaan, best mocht beweren van ‘informanten’ te hebben gehoord dat ambassadeur Herrenberg betrokken was bij cocaïnesmokkel. We weten precies hoe inlichtingendiensten bijzonder handig zijn om de smerigste verhalen in circulatie te brengen, Ik noem maar iets: ‘Oltmans probeert Juliana van de troon te stoten met behulp van de kgb’ (De Telegraaf en Time). Een getuige, Peter Meyer, ingewijde in de rol van de Nederlandse militaire missie in Suriname, is op 15 juni in de buurt van Delft geslipt en tegen een boom geknald. Hij is overleden aan de gevolgen van een schedelbasisfractuur. Dit ongeluk roept herinneringen op aan de dood van Werner Verrips in 1964 bij het viaduct te Sassenheim. Zelf had Meyer gezegd: ‘Ik ben mijn leven niet meer zeker. De Nederlandse staat zou er veel voor over hebben als ik een ongeluk kreeg. Ze zijn hier zeker erger dan de kgb.’ Zijn familie laat het er niet bij zitten. Dit berichtte Herman Vermeulen voor de gpd-bladen op 4 augustus.

Het schijnt dat kolonel Maarseveen toen hij Valk ging vervangen, Peter Meyer mee naar Suriname nam als zijn vertrouweling. Meyer arriveerde op 6 april 1981 op Zanderij. Maarseveen liet een voor een de leden van de missie naar Nederland terugsturen tot grote ergernis van Bouterse, Horb en andere Surinaamse militairen. Maarseveen ontving daarop een telefoontje. Hij kon ontslag nemen, hij kon door Suriname worden uitgewezen, of hij zou worden kapotgeschoten. Kolonel Maarseveen keerde spoorslags in overspannen toestand naar Nederland terug. De Surinaamse legerleiding wilde vervolgens Meyer ook weg hebben. De reportage van Vermeulen is een waar wildwestverhaal. Dat dit allemaal kan in dit land.

De Surinaamse luitenant Van Rey heeft minister De Ruiter van Defensie geschreven dat het hoofd van de Nederlandse militaire missie in Paramaribo, kolonel Valk, hem nooit heeft gevraagd om een staatsgreep te plegen. Hierdoor wordt het rapport dat de Contra Inlichtingen Dienst (cid) heeft opgesteld over de affaire gereduceerd tot het verkopen van leugens. Het is een uiterst smerig zaakje. Het strekt Bouterse en de zijnen tot eer dat zij op geen enkele manier in troebel water vissen en de

64 Zie bijlage 16.

[p. 47]

militaire erecode tegenover hun voormalige vriend kolonel Valk strikt in acht blijven nemen.⁶⁵

Een zestienjarige Russische jongen, de zoon van diplomaat Valentin Berezhkov, heeft een sensatie in Washington veroorzaakt door te verdwijnen en een brief aan de The New York Times te sturen. Hij schreef dat hij in de vs wil blijven: ‘I hate my country and its rules and I love your country.’⁶⁶

De vader van de jongen heb ik in Moskou ontmoet en uitvoerig geïnterviewd. Hij is de vertegenwoordiger van het usa-Instituut uit Moskou in de vs en rechterhand van Georgii Arbatov. Het is dus in meer dan een opzicht een voor Moskou onfortuinlijk incident. Andrei is na 24 uur zoek te zijn geweest weer bij zijn ouders teruggekeerd.

65 GPD-bladen, 9 augustus 1983.

66 The New York Times, 11 augustus 1983, door Leslie Gelb.

[p. 48]

15 augustus 1983

Ik kreeg een brief van Ernst van Eeghen.⁶⁷ Ik kreeg ook een kaart uit Zuid-Frankrijk van Franck Dolizal, de jongen die ik in Thermos ontmoette. Hij zou vanavond komen eten, maar kwam niet opdagen.

Op de omslag van Story staat dat men volgende week een schokkende onthulling over prins claus zal publiceren. In Story van 19 augustus worden vier pagina's gewijd aan het vorstelijke kasteel, dat prinses Juliana in het graafschap Kent zou hebben gekocht. De voormalige koningin gaat Nederland dus voorgoed verlaten.

De vara belt en waarschuwt dat Der Spiegel volgende week maandag - dit in samenwerking met De Telegraaf - het verhaal over Claus gaat publiceren, zoals Wiedemann het mij op Amerbos had gezegd. Een verhaal over de pech welke het Huis van Oranje heeft gehad met de import van Duitse prinsen, Hendrik van Mecklenburg-Schwerin voor Wilhelmina, Bernhard van Lippe-Biesterfeld voor Juliana en Claus van Amsberg voor Beatrix. De Raad van State zou zich al buigen over de constitutionele problemen die ontstaan als het wereldwijd bekend zou worden dat Claus een nicht is.

De paus is in Lourdes. Als Nietzsche dit schouwspel had kunnen zien, wat zou hij dan hebben geschreven? Afschuwelijk gezicht al die zieke kinderen of oude mensen. Het heeft een functie, wat Jung psychische hygiëne noemde. Maar het blijft verlakkerij. Toch is de Vaticaanshow duizendmaal meer effectief dan een professor Nijdam uit Nijmegen. Tien miljoen gelovigen trekken jaarlijks naar Lourdes.

An Salomonson stuurde nu mijn artikel over oranjeliefde als conditionering terug, met wederom een begeleidend briefje. Zij was dus met Beatrix en Claus mee naar de vs evenals Josje Hagers. Zij zegt niets ongewoons in het gedrag van Claus en haar broer Frits te hebben opgemerkt. De observaties van Josje zijn waarschijnlijk onpartijdiger.⁶⁸

67 Zie bijlage 17.

68 Zie bijlage 18.

16 augustus 1983

Opnieuw belde een vara-medewerker. Als in het telefoontje van gisteren werd er wederom op gewezen hoe bang iedereen was om over het onderwerp Claus en homoseksualiteit te spreken. Daar begrijp ik niets van, maar dat komt wellicht omdat ik tientallen jaren in New York woonde, waar men heel anders met de journalistiek omgaat. Zou de verhuizing van Juliana

[p. 49]

naar Engeland te maken hebben met de verdwijning van het Huis van Oranje in haar geheel, wanneer dit schandaal ontploft?

Jos Schneider van de Haagse Post stuurde me het julinummer van Worldview, een tijdschrift uitgebracht door de Council of Religion and International Affairs in New York. In dit nummer heeft Thomas Magstadt aanzienlijke aandacht besteed aan het boek dat ik samen met Georgii Arbatov schreef.

17 augustus 1983

Ik heb in de bloemenwinkel op de hoek van de P.C. Hooftstraat twee witte rozen gekocht. Ik heb ze in cellofaan laten inpakken en naar Eduard laten sturen voor zijn verjaardag 21 augustus. Er zit een kaart bij met de tekst: ‘Ik zit voor aap - but have a jazzy birthday anyway.’ Zal zijn hartje ooit eens smelten? Ik heb het nu al verzonden, want hij neemt op zijn verjaardag wellicht vrij.

Willem Brugsma belde een half uur lang. Dat is de man die tegen Van Eeghen zei dat ik mijn journalistieke kapitaal had verspeeld. Hij stelde tientallen vragen over de Claus-affaire. Ik gaf hem zelfs het telefoonnummer van Erich Wiedemann. Brugsma zei dat hij had aangezeten bij een afscheidslunch van Beatrix voor ambassadeur Bartoszek van Polen, waar ook Erik Jurgens en De Gaay Fortman junior bij waren geweest. Hij vond het opvallend dat het programma van de koningin blijkbaar doorging, ondanks de heikele situatie rond haar echtgenoot.

Brugsma schreef overigens op 13 augustus de column spion op klompen waar Klinkenberg hoog over opgaf.⁶⁹ Hij vertelde namelijk in 1956 een lunch aangeboden te hebben gekregen door een ambtenaar van de bvd. Brugsma nam de invitatie aan en stelde voor dat ze elkaar in Sauer, het duurste restaurant van Den Haag, zouden ontmoeten (ik doe zoiets sinds jaar en dag in het onvolprezen poffertjeskraam op het Malieveld, dat is een verschil tussen Brugsma en mij). Het andere verschil is natuurlijk dat ik nooit ofte nimmer door medewerkers van inlichtingendiensten ben benaderd - nergens ter wereld trouwens. Het gaat me te ver het bvd-kletspraatje hier verder te herhalen.

Brugsma zei bovendien, dat hij het volgende bezwaar had tegen mijn interview met Jansen van Galen: ‘Hoe heb je Bouterse in een stuk kunnen behandelen?’ Ik dacht: geen wonder dat hij zichzelf beschreef als een ‘spion op klompen’. Boebie

69 Zie bijlage 19.

[p. 50]

Brugsma voegde er nog aan toe: ‘Between you and me and the doorpost, Josje Hagers is een slechte vrouw.’

De Cubaanse dichter en schrijver Armando Valladares werd toen hij in 1960 23 was in Cuba gearresteerd en als vijand van de revolutie tot dertig jaar veroordeeld. Door tussenkomst van president Mitterrand en de Spaanse schrijver Fernando Arrabal is hij 22 jaar later vrijgekomen. Hij sprak met Time.⁷⁰ Valladares zegt dat er 140.000 gevangenen in Cuba zijn verdeeld over 68 gevangenissen. Daarnaast zijn er zogenaamde boerderijgevangenissen en concentratiekampen. Hij beschrijft zijn gevangenisleven. Bij zijn aankomst in de gevangenis werd hij eerst tussen gewone misdadigers gezet. Daar werd hij door vier mannen verkracht. Hij moest naar de ziekenboeg worden overgebracht. Toen hij terug op cel moest, werd hij als homo geclassificeerd en in een afdeling voor nichten geplaatst. Dit leidde tot vele opnames in de ziekenboeg omdat hij steeds weer geslachtsziekten opliep. Hij woont nu met zijn vrouw Marta in Parijs.

70 Time, 15 augustus 1983.

18 augustus 1983

Daan Dijksman van Haagse Post belde me of ik bereid was over Suriname te praten. Waarom niet? In de binnenstad spraken we ergens af. We zaten een uur te praten. Verloren tijd. Hij dronk ondertussen vier glazen bier.

Het laatste nieuwtje uit Washington: de fbi eist een leugentest van de directeur van de cia, William Casey, en de chef-staf van het Witte Huis, James Baker. De politie onderzoekt hoe in 1980 tijdens de verkiezingscampagne geheime dossiers van president Carter in handen van de Reagan-campagne werden gespeeld.

Justitie in Amsterdam is op zoek naar Rienk Kamer, de eigenaar van het American Land Program, een beleggingsproject waarbij investeerders grond in Amerika konden kopen. Kamer wordt verdacht van miljoenenzwendel, maar hij is spoorloos. Ik ontving een uitnodiging van de Bhagwanbeweging.⁷¹

Advocaat Leo Spigt stuurde de documenten betreffende de vara-affaire.⁷²

Ik was uren in de tuin. Ik miste Ed verschrikkelijk.

71 Zie bijlage 20.

72 Zie bijlage 21.

19 augustus 1983

Gisteravond stond, waar anders het witte konijntje bij de bosjes scharrelt, een jonge fazant, onbeweeglijk, niet ver van me af.

[p. 51]

Een oog zat dicht. De vogel moet ziek zijn geweest. Een vrouw kwam langs, volgens mij een pot, stapte van haar fiets, pakte het dier op en bracht het in de bosjes. Hoe kan je zo'n beest helpen? Ik herinner me hoe Karl Jaspers schreef over de wijze waarop Leonardo da Vinci zich bezig hield met dierenleed. Jaspers: ‘Leonardo ziet in het meedogenloze handelen van de mens hetgeen hem zelf door de natuur wordt aangedaan.’ Ik las dit in 1970 en kan het niet vergeten.⁷³

Alarm. Wim Klinkenberg belt dat Bild het aftreden van Beatrix gaat bekendmaken. Willem Brugsma zou Erich Wiedemann in Achter het Nieuws van de vara gaan interviewen.

Het is dus tijd om in te grijpen. Ik ontmoette bij de Nieuwe Revu voor de lunch Derk Sauer, Hans Wilbrink en nog een kerel. Ook Annelies was er, als altijd. (Sauer lijkt me lichtelijk gaga.) Er zullen twee stukken komen: ik schrijf een artikel en Wim Klinkenberg belicht de internationale politieke kant van het Claus-drama. Honorarium: 5.000 gulden.

Ik belde met Ernst. Erica had het artikel gereed, dat ik haar adviseerde te schrijven voor nrc Handelsblad. Vervolgens vertelde ik Ernst dat de Claus-bom op barsten stond. Hij reageerde: ‘Grappig, en wie komt er dan op de troon?’

‘Niemand. De troon verhuist naar het Rijksmuseum,’ antwoordde ik. Maar daar wilde hij niet aan. De mop drong niet tot hem door. Hij scheen waarachtig bezorgd.

Ik werd door een blad in Hamburg gebeld over mijn interview in Haagse Post. Of ik kon zeggen wie de vriend van prins Claus was. Ik antwoordde: ‘Daar gaat het niet om. Beatrix treedt af, want ze heeft het onder de omstandigheden wel gezien.’

De vara heeft Wiedemann blijkbaar toch niet voor de buis kunnen krijgen.

Frans Kellendonk komt met een artikel van anderhalve pagina over zijn sovjetreis in nrc Handelsblad.⁷⁴ Er staat in rode letters dikgedrukt bij: ‘Tien dagen lang heeft Frans Kellendonk in de Sovjet Unie rondgekeken op uitnodiging van de Russische schrijversbond. Waarom? Omdat een invloedrijke kennis in Nederland vond, dat hij na een jaar in Amerika, zich een evenwichtig beeld van de wereld diende te vormen.’

73 Karl Jaspers, Leonardo en Nietzsche, Aula-boeken, Antwerpen, 1966.

74 WODKA EN DIPLOMATIE, Frans Kellendonk, NRC Handelsblad, 19 augustus 1983.

[p. 52]

Waarmee zich voor de zoveelste keer de vraag van mijn leven aandient: wat moet ik hier? Want alles welbeschouwd is het nogal absurd dat uitgerekend ik aan deze dis zit, achter zwarte en rode kaviaar, een salade vol verrassingen, zoals zure knoflook, het gefonkel van glaswerk en gesprankel van wodka, champagne, mineraalwater. Hetzelfde is me in vriendelijker bewoordingen gevraagd door Natasja, in de nachttrein van Leningrad naar Moskou, toen we het eindelijk zo goed met elkaar konden vinden dat zulke vragen mogelijk waren. ‘Ons is namelijk van hogerhand verzocht om je uit te nodigen,’ verduidelijkte ze openhartig. Ik heb haar de voorgeschiedenis verteld, voor zover ik die kende. Dat ik ruim een jaar geleden, vers terug uit de Verenigde Staten, op bezoek was bij een bevriend invloedrijk persoon. ‘Vind je niet,’ sprak hij, met zijn apollinisch profiel tegen het licht van een schemerlamp en de top van zijn wijsvinger peinzend tegen de rug van zijn neus, ‘dat je nu ook eens een kijkje moet gaan nemen aan de andere kant, in de Sovjet Unie?’ Dat was nog niet bij me opgekomen. ‘Hoezo?’ ‘Nou, om een evenwichtig beeld van de wereld te krijgen.’ ‘Waar heb ik een evenwichtig wereldbeeld voor nodig? Ik ben geen journalist, niet eens een politicus.’ ‘Je moet je blik verruimen, Frans. Put some solid software in that chip of yours,’ voegde hij eraan toe in zijn Russisch geaccentueerde Engels. Hij ziet wel iets in me, maar mijn verhalen vindt hij veel te precieus, veel te beperkt. ‘Dat gepriegel van jou, daar kun je geen leven lang mee doorgaan.’ Ik wierp nog tegen dat mijn geestelijke bijziendheid ongeneeslijk was, maar dat vond hij onzin. ‘Ik zorg ervoor dat die reis geregeld wordt.’
Hij heeft ervoor gezorgd, al bleek dat heel wat voeten in de aarde te hebben. De cultureel attaché van de Sovjetambassade in Den Haag zegde me een uitnodiging toe. Brezhnev stierf. Ik hoorde niets, belde eens op, kreeg dezelfde toezegging en hoorde opnieuw niets. Andropov was intussen aangetreden en Tsjernenko fulmineerde tegen Westerse invloeden. Ik vergat het plan.

Ik had niet verwacht dat hij de totstandkoming van zijn reis, uit gesprekken tussen hem en mij, aan de orde zou stellen maar als je dan vertelt hoe het is gegaan, vertel het dan helemaal. Het lijkt wel of hij een excuus wil aandragen naar Moskou te zijn gereisd. Ik vind het een absoluut waardeloos, en teleurstellend verhaal geworden.

Terwijl ik het artikel voor Nieuwe Revu aan het schrijven was, belde Wilbrink dat Der Spiegel had ontkend dat deze week een reportage over de Oranjes zou worden gepubliceerd. De rvd had ontkend dat Ruud Lubbers voor staatszaken bij Beatrix was geweest. Ze kletsen maar: ik schrijf mijn stuk.

20 augustus 1983

Andrei Berezhkov, begeleid door zijn moeder en een sovjet veiligheidsagent, heeft Washington met twa richting Parijs verlaten.⁷⁵ Leslie Gelb meldt nog dat de laatste woorden van de Russische jongen waren: ‘Say hi to Mick Jagger.’

Intussen heeft Reagan zich voor de zoveelste maal bedacht en bepaald dat de blokkade van materiaal voor de energiepijplijn naar Siberië wat de vs betreft, als opgeheven kan worden be-

75 The New York Times, 19 augustus 1983, door David Shribman.

[p. 53]

schouwd. Er schijnt een fel gevecht te hebben plaats gehad tussen George Shultz (Buitenlandse Zaken) en minister Malcolm Baldrige (Handel) enerzijds en Caspar Weinberger (Defensie), die tegen was.⁷⁶

Ik liep tegen mijn oude vriend Wim Hogenkamp aan, die prima boert. Hij koopt een huis in Vinkeveen.

Vanmorgen telefoneerde ik zelf met Wiedemann. Hij had reeds vijftig telefoontjes over de Claus-affaire ontvangen, vanuit de hele wereld tot en met Zuid-Afrika en de vs toe. Jos Hagers had haar contact met hem verbroken nadat ik De Telegraaf had geschreven. Zij had hem zelfs met advocaten gedreigd, als hij zou publiceren wat zij mij zou hebben verteld. In het kort kwam het er op neer dat op dit moment de juristen van Der Spiegel zijn tekst nog niet hadden goedgekeurd. Wiedemann was overigens best aardig. Hij zei: ‘We have several leads to the story. We continue with it aiming now at next monday.’

Wim Klinkenberg en ik ontmoetten de hele redactie van Nieuwe Revu om 15:00 uur aan de Stadhouderskade. Ik leverde mijn stuk in, vooral ook gebaseerd op de informatie van Josje Hagers van De Telegraaf. Wim bevestigde dat we samen waren geweest op het artsencongres om Arbatov te ontmoeten en beschreef vervolgens hoe Josje Hagers op ons afstevende en wat ze allemaal te berde had gebracht. Ik las mijn artikel voor, waar Wilbrink enthousiast op reageerde. Wim deed zelf wat zurig. Hij schermt voortdurend met ‘volstrekt betrouwbare bronnen’, maar je hebt er weinig aan als je ze niet kan noemen - of het niet durft. Ik heb geen probleem met het identificeren van Hagers, temeer daar Wim haar uitspraken nu heeft bevestigd. Het schijnt dat Gijs van der Wiel de affaire gisteren uit handen is genomen. De Claus-affaire wordt nu rechtstreeks door Hans van der Voet (rvd) en premier Lubbers zelf behandeld. Wim vertelde dat er via de Duitse ambassade in Den Haag druk op de regering in Bonn is uitgeoefend of via Bonn op Der Spiegel. Hij wist wat Wiedemann her en der gezegd had, maar hij heeft geen quotes. Ik vind Wim verdacht handelen in deze zaak. Hij zal toch een begeleidend artikel schrijven, waarin hij de Amerikaanse rol zal bevestigen (maar ik denk niet echt bewijzen).

Wim wist te melden dat Frits Salomonson Der Spiegel al met een proces heeft gedreigd indien zijn naam in het blad verschijnt in connectie met prins Claus. Hoe weet hij zoiets nu weer? Wim wist zelfs dat Newsweek aan Max Westerman had gevraagd een stuk over Claus te schrijven. Wim zei: ‘De Ame-

76 The New York Times, 21 augustus 1983, door Clyde Farnsworth.

[p. 54]

rikanen willen compromitteren zonder de zaak Claus werkelijk naar buiten te brengen.’

De Nieuwe Revu bezat ook een foto van Claus tijdens de vierdaagse, die hij samen met vriend Frits Salomonson had gelopen. Er was wel een lekkere kerel bij, maar Wim dacht niet dat dit Frits was.

Erica van Eeghen heeft Spoor geschreven.

Prins Claus op vierdaagse Nijmegen in 1967. Van links naar rechts: Frits Salomonson, prins Claus, F. baron van Geen, J.C. van Munster van Heuven.

21 augustus 1983

Ik werd al om zes uur wakker, omdat Eduard jarig is. Hij wordt 23 jaar. Waar zou hij zijn? Vreselijk.

Nog eenmaal het artikel voor de Nieuwe Revu herschreven en weggebracht.

Gisteravond had ik nog een lang gesprek met André Spoor. De rol van het kantongerecht in Amsterdam zou uitwijzen dat advocaat Frederik Salomonson niet in de vs was op het moment dat Beatrix en Claus er waren. Hij vond Frits ook meer een man die, als hij gay was, gekenmerkt moest worden als ‘niet uit de kast’. André zei blij te zijn dat ik de hele zaak had ontkend. Hij had begrepen dat men er op Huis ten Bosch erg over inzat, maar omdat zij wisten dat het hele verhaal geklets was, maakten zij zich over de praatjes die de ronde deden op zichzelf niet teveel zorgen.

Wim Klinkenberg belde vanmorgen. De Telegraaf zou zes compromitterende foto's van Claus hebben. Ik geloof er nog steeds

[p. 55]

niets van. Hij leverde zijn vier vellen in, ik dertien. Ze waarschuwden al, dat ondanks het Claus-verhaal, de omslag van de Nieuwe Revu de komende week over hoerenlopers zou gaan. Wat afschuwelijk.

Derk Sauer belde: ‘Jij staat in Bild am Sonntag. Jij hebt het allemaal gedaan.’ Dat ook nog. Dan meldt morgen De Telegraaf, dat ik alles over de homoseksualiteit van prins Claus uit de duim heb gezogen. Dit was dus blijkbaar de krant die me zondag belde.

Alfred Vierling viel om 11:00 uur binnen en vroeg om een boterham. Ik run hier geen café! Precies Peter Kampschuur die soortgelijke gewoontes heeft. Ik liet hem mijn artikel voor de Nieuwe Revu lezen. Hij reageerde ter plekke: ‘Mondelinge vragen aan minister Rietkerk, dan moet hij zelf komen.’ Hij liet er meteen op volgen: ‘Janmaat is met vakantie, dus ik kan het mooi zelf doen. Maat is niet zo koningsgezind. We hebben trouwens in de Centrumpartij ook communistische aanhang.’ Later in de auto naar de stad zei hij: ‘Ik ben nooit te vlug enthousiast. Ik moet eerst het hoofdbestuur raadplegen.’ We reden naar Athenaeum en haalden een Bild op. Het verhaal was zeer groot op de voorpagina gebracht met twee pagina's binnenin. Het viel me mee wat er werd geschreven.⁷⁷ Ik werd natuurlijk ‘links’ genoemd. Waarom een ontvangst op de Sovjetambassade erbij werd gesleept, weet ik niet. Ook begrijp ik niet waarom Jan Pijper blijkbaar al wekenlang met een ander manuscript leurt. We zullen het gauw genoeg weten.

Ik ben eerst naar Thermos gegaan om een frisse neus te halen. Dit lukte in de douches met een Japanse jongen.

Derk Sauer belde later dat de advocaten van de Nieuwe Revu nu op mijn artikel studeren. En Alfred Vierling meldde de vragen aan minister Rietkerk door te zetten.

Het regent, maar ik ga de polders in, want ik voel me ontroostbaar over Eduard.

Tegen 21:00 uur belde Hans Wilbrink dat de advocaten van de Nieuwe Revu tegen hadden geadviseerd en niet wensten dat mijn artikel werd gepubliceerd. Dat zou er op duiden dat de affaire wel degelijk op waarheid berust. Soms denk ik dat Pijper en Klinkenberg, die onderling nauwe contacten hebben, het spel samen spelen. Hoe zit het in godsnaam in elkaar, als Pijper al weken geleden een artikel gereed had?

77 Zie bijlage 22.

[p. 56]

22 augustus 1983

Ik ging de kranten vroeg halen. De voorpagina van De Telegraaf liegt er niet om.

[p. 57]

Han Hansen komt in de Volkskrant met een pittiger verhaal. Hij wordt ook meer serieus genomen bij de rvd. artikel over claus wekt ongerustheid met erboven: ambassade in bonn aast op komend nummer der spiegel.⁷⁸ Wat ik verontrustend vind in het artikel, is dat wordt gezegd dat de autoriteiten in Den Haag vrij nauwkeurig op de hoogte zijn welk soort gegevens door vermoedelijk twee Nederlandse freelance journalisten zijn aangeboden. ‘Zij zouden ook andere buitenlandse bladen materiaal hebben aangeboden,’ aldus Hansen. Dat moeten Pijper en misschien Wim Klinkenberg zijn, want ik heb er geen moer mee te maken. Of, als gewoonlijk, Den Haag liegt tegen Hansen.

De gpd-bladen hebben een kop dat Der Spiegel een publicatie over huwelijksproblemen tussen Beatrix en Claus zou intrekken. ‘Op 2 juli publiceerde de Haagse Post de opmerkingen van Oltmans. Aangenomen wordt dat wat Oltmans heeft rondverteld, ook de kern van het artikel is dat Der Spiegel nu niet zal afdrukken.’ Erich Wiedemann, en diens ploeg, zijn na contacten met De Telegraaf naar Nederland gekomen en hebben met mij contact opgenomen, niet andersom. Ik wist niet dat ze er waren en kende Wiedemann dus ook niet. Gelukkig vermeldt de gpd-reportage dat ik er met nadruk op had gewezen van de kletsverhalen niets te geloven.

Ik belde om 08:15 uur achter elkaar Klinkenberg, Derk Sauer en Hans Wilbrink op. Iedereen sliep nog en wist van niets, noch dat de ochtendbladen vol stonden over de affaire. Het artikel van Klinkenberg werd eveneens door de Nieuwe Revu afgewezen. ‘Een kwestie van plaatsgebrek,’ werd gezegd.

Vierling belde. Janmaat was teruggekeerd en de vragen over de affaire Claus liggen al bij de griffier van de Tweede Kamer, met een kopie bij nrc Handelsblad. Hij aarzelde nog wel even na De Telegraaf gelezen te hebben, maar ik bepleitte met kracht dat vragen over de kwestie nu gewoon gewenst waren. Jan Sampiemon bevestigde dat ze de vragen aan Rietkerk in bezit hadden.

Vroeger waste ik zo'n varkentje via mijn goede vriend Fred van der Spek van de psp. Ik belde hem op en informeerde hem, want hij wist van niets. Ook niet dat Beatrix bij haar staatsbezoek 73 lakeien mee naar Engeland had genomen. ‘Als zelfs jij al deze dingen niet weet,’ voegde ik hem toe, ‘dan is de Nederlandse politiek toch niet serieus bezig.’

Ik denk erover een persconferentie te geven om eindelijk, en

78 Zie bijlage 23.

[p. 58]

nu niet via het potloodje van John Jansen van Galen in een trein, maar zelf de hele affaire exact op een rij te zetten. Zeker nu ik ook niet aan het woord kan komen in de Nieuwe Revu, althans alleen zwaar gecensureerd, wat ik verdom. Derk Sauer telefoneerde de hele tekst van de door amateurs bewerkte reportage door, maar ik zei: ‘Nee, beter niets dan zoiets.’ Iedere referentie aan Frits Salomonson moest er bijvoorbeeld uit. Waarom? Omdat mijnheertje advocaat is en dreigt? Ik zal zelf het woord moeten nemen, anders wordt het een absolute rotzooi.

Alfred Vierling belde. De Kamervoorzitter heeft de vragen van Janmaat over de affaire Claus geweigerd. Er werden onvoldoende bronnen in de vragen vermeld. Ik adviseerde Vierling op te nemen dat de Haagse Post, Privé, Story, Time, Newsweek, Bild am Sonntag, de Volkskrant en De Telegraaf de affaire in vette letters aanroerden en dat er dus alle reden was om de overheid om een verklaring te verzoeken.

Door alles heen zijn mijn gedachten voortdurend bij Eduard. Als ik het slagveld overzie, dan is wat zich afspeelt rond Claus feitelijk om te huilen. Politici die overal doorheen slapen, of gewoon niet geïnformeerd blijken te zijn. Vroeger kon ik Kamervragen met de psp en Fred van der Spek in elkaar zetten, maar die blijken nu van niets meer te weten. Dat ik vervolgens genoodzaakt ben vanwege deze onwetendheid uit te wijken naar Vierling omdat hij op een ochtend binnenliep en om een boterham vroeg, zal ook wel weer ooit tegen me gebruikt worden. Machiavelli heeft zijn axioma's niet voor dilettanten geschreven. En hoe werkt het in Den Haag, dat de zaak wordt tegengehouden via hoofdredacteuren en andere bange kwezels tot en met de Nieuwe Revu toe? Wanneer nrc Handelsblad ook maar een greintje moed zou bezitten, publiceerden ze onmiddellijk de vragen van Janmaat plus de weigering van de Kamervoorzitter. Het anp kreeg de vragen eveneens. Het is de vraag of ze op het anp-net zijn gekomen. Wie weet werpen de dinertjes van Spoor op Drakensteyn hun vruchten af en wacht nrc Handelsblad nog even.

Ik heb de hoofdredacteur van Der Spiegel een aangetekende brief gestuurd om op alles voorbereid te zijn. Ik schreef ook naar Erich Wiedemann, met een kopie van de brief aan zijn superieuren.⁷⁹

Ik besloot in het stoombad van Thermos om inderdaad een persconferentie te geven. Het zal woensdagochtend 24 augus-

79 Zie bijlage 24, met ook het gepubliceerde artikel.

[p. 59]

tus om 11:00 uur in Nieuwspoort plaatsvinden. Dan kan ik tenminste Frits Salomonson bij naam noemen, iets waar de Nieuwe Revu en Derk Sauer te schijterig voor zijn. Daar heb je het al: Radio Veronica riep om dat de ‘linkse journalist’, Willem Oltmans, via de ‘ultrarechtse’ Centrumpartij vragen aan minister Rietkerk heeft laten stellen, die door Kamervoorzitter Dolman werden geweigerd. Het is nu pas echt oorlog. Mam zei altijd: ‘Truth is stranger than fiction’. Hoe leg ik ooit uit dat ik Vierling kende lang voor er van een Centrumpartij sprake was en ik hem nu echt niet laat vallen omdat hij in die partij zit. Wim Klinkenberg is al bijna een kwart eeuw mijn vriend en waarachtig niet omdat hij stalinist is of voor De Waarheid schreef. Mensen kunnen niet zonder hobby's. Sommigen zijn lid van een golfclub, ook niets voor mij.

Het regent telefoontjes. Zelfs Henk van der Meijden belde, terwijl ik al een leven lang om hem heen loop. Hij vroeg wat er aan de hand was. Ik vertelde niets.

Jan van Beek van de gpd belde: ‘Ik ben er indertijd ook ingesprongen toen de Rijksvoorlichtingsdienst verstek liet gaan in de zaak rond prinses Irene.’ Jan vertelde Gijs van der Wiel op een receptie te hebben ontmoet. Gijs had hem gezegd mij te hebben gevraagd of ik dacht dat Claus een nicht was. Ik had dit tegenover de oud-directeur van de rvd in alle toonaarden ontkend. Ik denk dit ook echt niet. Jan zou aan alle gpd-redacties een memo zenden, met de mededeling dat ik de homoseksualiteit van Claus tegensprak.

Friso Endt kwam gisteren terug van vakantie. ‘Natuurlijk hebben ze op de krant de Janmaat-vragen gemist. Ze zijn al drie dagen alleen maar met het aanstaande vertrek van André bezig,’ zei hij door de telefoon. Endt zei door Stern te zijn opgebeld. Ik zou daar ‘mijn verhaal’ ook hebben aangeboden. Moet je nagaan. Ik heb in geen jaren contact met die mensen in Hamburg gehad. Endt had een telegram naar Newsweek gezonden, om te zeggen dat het hele Claus-verhaal onzin was. Ik vertelde hem een persconferentie te gaan geven. ‘Leuk,’ was het antwoord. Hij zou er zijn.⁸⁰ ‘Josje Hagers is doorgaans goed geïnformeerd. De Telegraaf zit op het verhaal en speelt het door naar Der Spiegel, dat is een tactiek die ik vroeger ook heb toegepast,’ zei Endt nog.

‘Hans van der Voet⁸¹ heeft tegen een zeer gerenommeerde collega toegegeven,’ vertelde Wim Klinkenberg aan de telefoon, ‘dat de overheid wel degelijk krachtige druk op Der Spie-

80 Hij is inderdaad gekomen.

81 Hoofddirecteur van de RVD.

[p. 60]

gel heeft uitgeoefend.’ Hij verzekerde me dat noch hij, noch Jan Pijper een verhaal aan wie dan ook hadden aangeboden. Wie is ons dan aan het naaien? Hoe komt Han Hansen aan ‘twee freelance journalisten’ die een Claus-verhaal aan de man proberen te brengen? Wim denkt dat het Josje Hagers is. Ik denk dat het de fameuze ‘rode knop’⁸² is, die al eerder Beatrix en Claus, met walgelijke publicaties in De Telegraaf en Time, een hak heeft willen zetten.

Ik belde Peter op om te zeggen dat ik een persconferentie ga geven. Zijn onmiddellijk reactie: ‘Gaat dat niet boemerangen op jou?’

Van Beek belde terug om me af te raden een persconferentie te geven. Ik antwoordde: ‘Er moet toch iemand zijn die de bestaande etterbuil doorprikt?’

‘Ja, ik hielp Irene indertijd ook, maar beperkte me tot het schrijven van perscommuniqués,’ zei hij. ‘Dat was Irene,’ zei ik, ‘nu gaat het om de koningin en eigenlijk het voortbestaan van het Huis van Oranje.’

In de Filippijnen is een gigantische rel ontstaan omdat de oppositieleider Benigno Aquino, na asiel in de vs, in Manilla terugkeerde en reeds bij het verlaten van het vliegtuig werd doodgeschoten. Dat pikt Washington niet van president Ferdinand Marcos, dat is zeker.⁸³

James Gleich schreef een schitterend overzicht: exploring the labyrinth of the mind.⁸⁴

‘What people can do without thinking, computers cannot do at all. (...) When you think about yourself, what is being thought about and what is doing the thinking? Can machines be taught the most human of human traits - creativity, inspiration, imagination? How does the brain of neurons and synapses come to be aware of itself as mind?’ Gleich refereert aan het boek Gödel, Escher and Bach van Douglas Hofstadter, die bezig is geweest met ‘reinventing the human soul’. Hofstadter zei over herinneringen: ‘To see something you have not thought of for years floating effortlessly to the surface of the mind is a great mystery.’ Hofstadter zegt verder: ‘Reasoning comes first not last.’ En: ‘When a machine is thinking, who is telling it what to think? Where is the “I”?’ ‘Computers need to get bored,’ is nog een andere stelling van Hofstadter. Roger Schank, hoofd van Yale's Artificial Intelligence Project,⁸⁵ zegt tegen

82 Met de rode knop bedoel ik: the government within the government.

83 The New York Times, 22 augustus 1983, door Colin Campbell.

84 The New York Times, 21 augustus 1983.

85 Ik sprak Schank voor mijn boek Over intelligentie.

[p. 61]

Gleich dat we in staat zijn machines te maken die van alles kunnen ‘but that they are not intelligent enough to surprise you’. Een artikel als dit, vertegenwoordigt een schat aan ‘nieuw denken’ wat misschien wel een van de belangrijkste positieve kenmerken van de vs is. Ze leven in een ‘klimaat’ waarin alles kan, tot en met de gekste dingen bedenken.

23 augustus 1983

Ik stond vroeg op en schreef een overzicht van wat ik op de persconferentie moet behandelen. Er is een kamer in Nieuwspoort gereserveerd. Ik vroeg om op het bord te schrijven: ‘Persconferentie Willem Oltmans over prins Claus’. Hij is intussen wel de echtgenoot van het staatshoofd.

Friso Endt benadrukte gisteren andermaal: ‘Jij kent mijn mening niet. Claus is niet gek, maar Beatrix.’

Josje Hagers schrijft op de voorpagina van De Telegraaf dat prins Claus ‘deze week beslist over zijn toekomst’. Hij wordt 6 september 57 jaar. Hij is nog bij zijn vriend Caspar Graf von Oeynhausen-Sierstorpff in Bad Driburg om van de schrik te bekomen.⁸⁶ Hij wordt volgens Hagers het weekeinde op Huis ten Bosch terugverwacht.⁸⁷

Goudriaan van Trouw had me gebeld. Het blad zette vanmorgen keurig in de krant dat Dolman de vragen van Janmaat in deze vorm had geweigerd.

Jan van Beek belde: ‘Je bent de grootste intrigant van Nederland.’ Dat mag waar zijn maar ik zit nu in een gevecht waar ik niet voor wegloop.

Jan Pijper heeft tegen Wim Klinkenberg gezegd dat de pers me morgen hard zal aanpakken. Ze gaan hun gang maar. Ik ben op weg naar de Surinaamse ambassade in Den Haag.

Ambassadeur Herrenberg, aardig als vanouds, had de gebeurtenissen op de voet gevolgd. Hij zei dat de politiebewaking bij zijn ambassade nu was opgeheven en de situatie rond hem tot rust was gekomen. Hij dacht dat ik in september als zijn gast opnieuw Suriname zou kunnen bezoeken om het Bouterseboek af te maken. Ik wees hem erop dat bij Vernu Reizen nog een ticket voor een andere uitnodiging betaald moest worden.

86 Prinses Beatrix en Claus von Amsberg ontmoetten elkaar op een feestje bij de graaf op oudejaarsavond in 1962. De buitenlandse pers beschouwt hem als de koppelaar van het paar. In zijn kasteel in Bad Driburg had de graaf een kliniek met 1200 bedden waar prins Claus in 1982 voor zijn depressies behandeld werd, na eerder mislukte therapieën in Breda en Basel. Claus verbleef er in de privévertrekken van de graaf en zijn vrouw, waar hij herstelde. Hij keerde er regelmatig terug. (The Royal Forums, 19 02 2009/red.).

87 De Telegraaf, 23 augustus 1983.

[p. 62]

‘Waarom ben je niet met slm gegaan? Ik beschik over duizend tickets per jaar,’ antwoordde hij. Hij zou slm vragen het openstaande ticket met de klm te regelen.

Ook vertelde hij dat Desi Bouterse dit jaar naar New York zal gaan voor de Algemene Vergadering bij de vn. Prima. Ik adviseerde hem dat met klem. Dan kan hij meteen in Washington afstappen.

Henk liet me zelfs een telegram lezen wat hij Desi Bouterse had gezonden over mijn aanstaande persconferentie over prins Claus. Verder las ik in een telegram dat de Braziliaanse minister van Buitenlandse Zaken had geweigerd Joop den Uyl te ontvangen. Herrenberg vroeg overigens om in gesprekken met journalisten te berde te brengen dat de parlementsleden Aarts (cda) en Knol (PvdA) zowel Bouterse als Alibux ‘een stel schurken’ hadden genoemd. Herrenberg had op 8 augustus dienaangaande een protestbrief naar minister Hans van den Broek gezonden. ‘Dan ben je wel aan een goed adres,’ zei ik. ‘Die is even erg als de anderen: ze weten gewoon niet over wie ze spreken. Ze willen het zelfs niet weten.’

Toen Herrenberg sprak over de Nationale Dag van de Revolutie op 25 november, zei ik hem: ‘Dan moeten jullie Indira Gandhi vragen om af te stappen in Paramaribo. Zij brengt dan een bezoek aan Brazilië.’ De ambassadeur maakte haastig aantekeningen en zei zelf: ‘Schrijf dit nu niet aan de bevelhebber, want dan zegt hij straks: “Dat zegt Oltmans ook”.’ Intussen heeft Jan van Beek een ontmoeting geregeld met Herrenberg. Dat is wat ik ‘mensen aan elkaar naaien’ noem, de Bung Karno benadering.

Later belde ik Jan van Beek vanuit het huis van Nel Oosthout op, met het advies ambassadeur Herrenberg direct telefonisch te benaderen, wat hij zou doen. Nel komt morgen naar mijn persconferentie.

[p. 63]

Kamervragen over prins Claus
(Van onze Haagse redactie)
DEN HAAG - De berichten en geruchten over prins Claus zijn aanleiding voor een reeks vragen, die het Tweede Kamerlid Janmaat (Centrumpartij) vandaag schriftelijk bij de regering heeft ingediend. Janmaat heeft premier Lubbers gevraagd volgende week zijn vragen mondeling in de Tweede Kamer te beantwoorden, maar het is niet uitgesloten dat Lubbers de vragen vandaag al schriftelijk afdoet.
Kamervoorzitter Dolman had gisteren een eerdere reeks vragen van Janmaat tegengehouden, omdat die zich volgens Dolman zich te veel begaven op het terrein van het medisch ambtsgeheim en de persoonlijke levenssfeer van prins Claus. In zijn nieuwe versie vandaag heeft Janmaat een paar specifieke vragen weggelaten en andere vragen van bronvermeldingen voorzien.
Het Kamerlid vraagt Lubbers wat er waar is van de speculaties ‘in binnenlandse en buitenlandse nieuwsbladen over troonsafstand van koningin Beatrix als gevolg van de toestand van prins Claus.’ In het bijzonder vraagt Janmaat naar de juistheid van berichten als zou prins Claus zich vorig jaar tijdens het staatsbezoek van het koninklijk paar aan de Verenigde Staten in het nachtleven van New York hebben begeven ‘teneinde koningin Beatrix te compromitteren.’ De Rijksvoorlichtingsdienst heeft al deze berichten steeds als volstrekte onzin van de hand gewezen.
Janmaat vraagt zich af of prins Claus nog wel officieel in aanmerking kan komen voor het regentschap, ‘gelet op mededelingen van de Rijksvoorlichtingsdienst dat prins Claus geen publieke functie meer zal vervullen.’ Verder doet het Kamerlid een beroep op de regering het staatshoofd en prins Claus in bescherming te nemen tegen ‘lastercampagnes in de binnenlandse en buitenlandse pers.’

Het Parool (boven) en nu ook nrc Handelsblad hebben vanavond inderdaad de Kamervragen van Janmaat vermeld. Vervelend dat Vierling in het bericht in nrc Handelsblad ook over mijn artikel in Nieuwe Revu sprak, want dit verbindt me teveel aan de Centrumpartij waar ik verder niets mee te maken heb. Jan van Beek belde dat Lubbers zelf zou antwoorden op de vragen van Janmaat in de Kamer. ‘Er is al afgesproken dat op dat moment iedereen de Kamer zal verlaten,’ zei Jan. ‘En de pers blijft zitten?’ vroeg ik. ‘Natuurlijk, dat is ook al afgesproken.’ Jan zei ook zeker te weten dat de sfeer op Huis ten Bosch te snijden was en dat het porselein het meer dan eens moest ontgelden. De persoonlijke ruzies tussen Beatrix en Claus waren niet van de lucht en ook niet van vandaag of gisteren. Het is al heel lang hommeles tussen die twee. Ze brachten meestal de

[p. 64]

weekenden op Drakensteyn door. Zij vertrokken per helikopter op vrijdag en dan op maandagochtend keerde het toestel om 06:00 uur terug en vloog dan over Van Beeks huis.

Inmiddels heeft premier Lubbers Janmaat geantwoord dat de rvd het staatshoofd tegen de roddelpers beschermt, maar het is niet gebruikelijk dat er op iedere publicatie in roddelbladen wordt gereageerd.

Op de vraag of de regering het verantwoord acht dat prins Claus in aanmerking blijft komen voor een eventueel regentschap, antwoordde Lubbers bevestigend. Ontkend werd dat er zich tijdens het werkbezoek aan de vs van vorig jaar een incident zou hebben voorgedaan ‘ten einde koningin Beatrix te compromitteren’, zoals wordt gevraagd.

Het is opmerkelijk hoe snel premier Lubbers met zijn antwoord aan Janmaat is gekomen. Den Haag weet dat ik morgen mijn persconferentie geef. Ging men er vanuit, dat wanneer de premier het heilige woord had gesproken, ik me zou terugtrekken? Geen sprake van. Ik wil dat de pers nu weet hoe de vork in de steel zit om aan al het gezeik een einde te maken. Ik heb per telegram andermaal bevestigd dat ik kom om 11:00 uur.

Zelfs Carel Enkelaar belde vanaf een feest van vissers - hij had een glaasje teveel op - of ik de Oranjes morgen zou aanvallen of verdedigen. Daar gaat het niet om. Er moet schoon schip worden gemaakt voor er brokken vallen, want Der Spiegel en het gevaar uit die hoek zijn allerminst verdwenen.

Ik heb Hans van der Voet proberen te bellen, zonder resultaat. Vanavond belde hij tot mijn verrassing toch terug. Hij wilde weten wat ik van plan was. ‘Nou, ik ga doen wat u tot dusverre heeft nagelaten,’ zei ik. Hij zei dat wanneer journalisten

[p. 65]

hem vroegen of Claus homoseksueel was ‘dan spreek ik dat tegen. Meer kan ik niet doen, zeker niet zolang het nergens staat geschreven.’

‘Wel,’ vervolgde ik, ‘fasten your seatbelt, ik zal morgen die zaak voorgoed torpederen.’ Ik vroeg hem iemand van de rvd te sturen met een bandrecorder opdat hij exact zou weten wat ik had gezegd.

Ik vroeg hem nog of hij twijfels had over wat ik van plan was te gaan doen. ‘Helemaal niet,’ aldus Hans van der Voet.

24 augustus 1983

Ik ben op chique, in een kostuum met het commandeurskruis van Paléologue, op weg naar Den Haag getogen. Ik koos een vleugje oranjebleu in mijn stropdas.

Ik was al om 06:00 uur op en heb een aantal aantekeningen voor de persconferentie op witte kaarten geschreven. Dit wordt een gigantisch examen, dat is zeker. Het is nu erop of eronder. Het getij keren op eigen kracht, zonder ruggespraak met Poslavsky, Croiset, mejuffrouw Boekhoudt, niemand. Op eigen koers zonder ook maar iemand advies te vragen.

Gisteravond lichtte André Spoor me telefonisch in dat Frits Salomonson een tweelingbroer heeft, terwijl An de zus van de jongens is. Het zou natuurlijk kunnen zijn dat niet Frits het vriendje van Claus is maar diens tweelingbroer, Jan Laurens. Wat dan?

Hans van der Voet zei gisteravond te verwachten dat Frits Salomonson vandaag ook een persconferentie zou geven. Dat zou de zaak gecompliceerder kunnen maken. Over mijn persgesprek zei hij letterlijk: ‘Dat kunt u doen, wij niet.’ Hij zei zelfs: ‘Ik ben u dankbaar.’ Hij vroeg me hem na afloop eens te bezoeken.

Han Hansen komt vanmorgen in de Volkskrant met een verkapte waarschuwing dat de rvd alles wat over de zaak Claus momenteel wordt gezegd of geschreven, scherp in de gaten houdt. En dan somt hij even op welke rechtsmaatregelen het koningshuis in het verleden tegen publicaties die onjuist of onwaar waren, had genomen.

Het wordt bepaald een spannende dag. Ik heb schietgebedjes gedaan, dat ik met de nodige waardigheid mejuffrouw Buringh Boekhoudt zal opvoeren. Ik krijg nog steeds nieuwe invallen over wat ik straks moet vertellen. En om Erica van Eeghen te eren, zal ik als eerste zin zeggen: God zegene de greep, ook al bedoelt lieve Erica hiermee iets anders dan ik.

De conferentie begon om 11:05 uur. Nel Oosthout was aan-

[p. 66]

wezig, vergezeld door een oudere heer, een bankier. Ik groette An Salomonson met een handdruk. Friso Endt was er met nog een redacteur van nrc Handelsblad. Eigenlijk was iedereen er, een vijftigtal journalisten. De hele conferentie is op de band opgenomen. Er kwam een droogkloot naar me toe die zich voorstelde en door de rvd was gezonden. Hij plaatste, zoals ik had gevraagd, een bandrecorder voor mijn neus.⁸⁸

Er zat een fleurige dame op de eerste rij, die met haar geluidsapparatuur door een jong, aantrekkelijk ventje werd bijgestaan. Ik zei tegen haar: ‘U hebt goede smaak.’ Zij pakte daarop twee punten van haar jurk vast en vroeg met een zwaar Duits accent: ‘U vindt mijn robe mooi?’

‘Nee,’ zei ik, ‘uw assistent lijkt me een aardig ventje.’ Sommige aanwezige journalisten hoorden ons en lachten zich kapot. De dame wist niet wat voor gezicht te trekken. Zij vertegenwoordigde een Duits blad hoorde ik later.

Ik ben nooit aan de geprepareerde kaarten toegekomen. Ik heb fris van de lever gesproken, geïmproviseerd, en mijn verhaal afgestoken in ongeveer veertig minuten. Daarna waren er vragen. Twee kerels van De Telegraaf wierpen zich als lastposten op. Ik heb Kees Lunshof van repliek gediend. Die jongen is een mager aftreksel van de persoonlijkheid die zijn vader Henk Lunshof was, de voormalige hoofdredacteur van Elseviers die ik uitstekend heb gekend.

Nel Oosthout zei na afloop: ‘Je had ze allemaal in je zak.’ Zij gaf me voor het oog van iedereen een zoen. ‘Ze voelen zich je mindere en gevoelens van jaloezie spelen mee.’

Er was nog een lastpost, een broekie van Radio Veronica, die ik op zijn nummer zette. Een radioverslaggever van de vara wilde een gesprekje van twee minuten maken. Ik begon te zeggen blij te zijn dat Lubbers snel antwoord had gegeven op vragen van de Centrumpartij. Onmiddellijk schakelde hij het apparaat uit. ‘We kunnen hier geen reclame voor de Centrumpartij maken,’ zei hij. Ik wist niet wat ik hoorde. ‘Probeer je me te adviseren wat ik mag zeggen, censureren dus?’ Terwijl ik van hem wegliep zei ik: ‘En je noemt jezelf nog journalist ook.’

Later kwam ik hem weer tegen. De vara-medewerker verontschuldigde zich en zei slechts orders ten aanzien van de Centrumpartij op te volgen. Ik heb hem toen alsnog een kort gesprekje gegeven, maar het is diep treurig.

Freddy Rikken, fotograaf van het weekblad De Tijd, wilde

88 Later werd me gezegd dat de opname op Huis ten Bosch was gehoord.

[p. 67]

foto's maken voor een omslagverhaal. Hij zei dat het al grotendeels gereed was. Ik vond dit vreemd, want mijn verhaal heb ik pas vanmorgen echt kunnen vertellen. Maar na de fotosessie ben ik met Stefan Landshoff, Guido Beauchez van metro en een Amerikaan van het blad High Times⁸⁹ naar Amsterdam teruggereden.

Goudriaan van Trouw belde. Hij had een uitvoerig artikel over mijn persconferentie geschreven maar de hoofdredactie had het weggegooid. Friso Endt waarschuwde me al. Hij zei dat hij niet dacht dat erover geschreven zou worden. Daar is de befaamde Haagse ‘rode knop’ weer aan het werk geweest. Zo zit het koninkrijk nu eenmaal in elkaar. Via het college van hoofdredacteuren of wie weet welk ander centraal orgaan wordt zoiets verordonneerd. Goudriaan voegde toe: ‘U bent zeer open en direct geweest, geloofwaardig.’

Aart van der Want was van mening dat ik toch te emotioneel was geweest. Hij kan wel gelijk hebben, maar zo ben ik nu eenmaal, alle voornemens me in te houden ten spijt.

Jan Pieter Visser van de ncrv belde en zei dat er vergaderd was over mijn persconferentie. Van Maanen had gezegd dat er iets over moest worden uitgezonden, maar de oppositie ertegen was sterker geweest en dus ging de opname de prullenbak in.

‘Ze lachen me zelfs uit, als ik zeg dat ik contact met jou heb,’ aldus Jan Pieter.

‘Wijs je ze er dan ook op dat jij de enige van dat groepje bent die met mij gewerkt heeft en me kent?’

Ik probeerde Hans van der Voet te bereiken. Hij was in de ministerraad. Hij heeft de bandopname. Ik heb de verzamelde journalisten onder hun neus gewreven dat ze geen onzin moesten proberen, want ieder woord stond op de band. Jammer dat Henk Hofland dan ontbreekt. Hij weet beter dan wie ook hoe ik opereer. Hij schreef vandaag een column over de affaires rond Greet Hofmans en rond Claus. Ik staarde naar zijn begeleidende foto: naar, heel naar. Ik herken hem niet meer.

Stefan Landshoff zei er absoluut zeker van te zijn dat Jan Pijper al zijn inlichtingen rechtstreeks van Johan Olde Kalter van De Telegraaf ontvangt. Dit zou erop wijzen dat de hele affaire via De Telegraaf werd gespeeld. Wie laat zich in hemelsnaam voor het karretje van die zak spannen? Ik telefoneerde hierover met Wim Klinkenberg, die tenslotte goed bevriend is met Landshoff. Ik vroeg me af of de hele Claus-affaire dan toch een verlengstuk zou kunnen zijn van de campagne uit 1976, waarbij

89 Het cannabistijdschrift.

[p. 68]

via Robert Kroon en Wibo van de Linde het prinselijk paar van toen als ‘links’ werd neergezet, wat betekent in het jargon van Washington: dus onbruikbaar. Het zou dan ook Jan Pijper hebben kunnen zijn die het verhaal over de nichterij van Claus bij Stern aanbood. In plaats van hun vileine anti-Oranje stunt opnieuw via Wibo en Kroon te spelen, dachten ze ditmaal mij voor het karretje te kunnen spannen, er abusievelijk van uitgaande dat ik anti-Beatrix en Claus zou zijn. Het is de idioten blijkbaar ontgaan dat er een verschil is tussen van mening zijn dat een instituut van erfelijke monarchie niet past in de 21^ste eeuw of meedoen aan een ploertenstreek om een prins-gemaal, die van toeten noch blazen weet, als homo neer te zetten naast een vrouw met drie zoons.

Er zat op de achterste rij tijdens de persconferentie een niet nader geïdentificeerde oudere heer die voortdurend ernstig keek en van wie ik dacht: wie weet vertegenwoordigt dit sujet wel de Haagse rode knop. Het uitje heeft me 164 gulden gekost voor de huur van de zaal. Dat kon er voor koningin en vaderland ook nog wel af.

Alfred Vierling stond vanavond voor mijn deur. Hij had de persconferentie bijgewoond. Janmaat zou dansen van blijdschap over het ontstane rumoer. Vierling produceerde een commentaartje over de affaire.⁹⁰

90 Zie bijlage 25.

25 augustus 1983

De koninklijke promotie was trouwens uitstekend gisteren. De Telegraaf had een foto op de voorpagina van de koninklijke familie, wandelend in de tuin, alsof er geen vuiltje aan de lucht was. Het Reformatorisch Dagblad had gisteren een voorpaginacommentaar ons koningshuis. ‘Hier zijn slechts krachten aan het werk, die ons volk stap voor stap op de weg der rampzaligheid leiden. Hier vermoeien zich slechts krachten, die de beslissende slag willen toebrengen aan de band, die ons aan het Huis van Oranje bindt.⁹¹ God heeft dat huis gebruikt om na het donker van de middeleeuwen het licht van de reformatie een duidelijke plaats in ons land te geven. Dat feit, hoe weinig we daarvan nog in het Huis van Oranje en onder ons volk ook terugvinden, bindt ons aan ons vorstenhuis en al diegenen die daartoe behoren. Wee degenen die deze band, die God gelegd heeft, doorsnijden. Het voortsnellen naar de afgrond is niet meer te beletten’.⁹²

91 Welke zijn die krachten? De rode knop? De Telegraaf? Pijper?

92 Reformatorisch Dagblad, 24 augustus 1983.

[p. 69]

Ik weet niet wie dit pathologisch opstel heeft geschreven, het lijkt haast regelrecht uit Sprookjes van Moeder de Gans. ‘Of zal onze God zo lankmoedig zijn, dat Hij nog niet toelaat, dat deze boze opzet zal slagen?’ aldus het Reformatorisch Dagblad. The conspiracy of silence! Nergens wordt met een woord gerept over mijn Haagse gesprek met vijftig journalisten. Ze zaten er dus allemaal voor niets. Zij kregen lamme handen van het opschrijven, maar net als bij Goudriaan van Trouw, verdwenen alle verslagen in de prullenbak. Hoe meer ik nadenk over deze fantastische gebeurtenis, hoe meer ik concludeer dat het misschien toch waar is dat Claus een homoseksuele affaire heeft gehad.

Hans van der Voet zegt dat Frits Salomonson een verklaring aan het anp gaat geven en dat iedereen nu hoopt dat de bui is overgedreven en dat het stil zal blijven. ‘Er staat vanmorgen geen letter in de bladen, alsof de koninklijke familie niet bestaat,’ aldus de rvd-directeur. Er zijn negen pagina's uitgetypt van mijn verklaring, de vellen lagen voor hem op tafel. Hij gaat me die toezenden.

Ik belde Arie Kuiper, hoofdredacteur van weekblad De Tijd. ‘We zitten net over je te spreken. Zou je ons een interview willen geven,’ vroeg hij. Waarom niet?

Ze komen om 14:00 uur. Prompt belde de Haagse Post ook met een verzoek voor een interview, maar dat gaat nu dus niet. Hans Wilbrink belde op. ‘Ik hoor, dat je op ons scheldt.’

‘Ja, vind je dat gek? Heb je er nu geen spijt van dat je mijn artikel verknipte?’

‘Nee helemaal niet.’

Zielig dus. Hadden ze mijn lezing over wat er speelde wel afgedrukt, dan zou ik nooit een persconferentie hebben gegeven, dus al met al een geluk bij een ongeluk.

Mijn broer belde. Ik stond in de grootste krant van Zwitserland. Mijn naam was fout gespeld en ik zou prins Claus in de mangel hebben genomen. Wat kan je er tegen doen?

Jan Mets belde. Hij was diep verstoord vanwege mijn ‘bindingen’ met de Centrumpartij. Ik legde zo geduldig mogelijk uit slechts een binding met Alfred Vierling te hebben, die teruggaat tot tien jaar voordat er een Centrumpartij was, en dat ik niet van plan ben met hem te breken.

In Suriname zijn de lijfwachten van Roy Horb voor de krijgsraad gebracht. Dit vanwege medeplichtigheid aan een complot tegen legerleider Desi Bouterse. Als het nu maar niet een wraakactie is tegen de homoseksuele lijfwachten van Horb.

[p. 70]

Badrissein Sital schijnt naar Cuba te zijn afgereisd. Dat heeft ambassadeur Osvaldo Cardenas geregeld.⁹³

Jane Brody schrijft over dromen. ‘Should we worry about the significance of what happens during our dreams. Do they show us a picture of our true selves? Are they psychological safety valves? Why do some people dream more than others, or at least remember more? Do we need dreams to be healthy?’ Dat zijn vragen waar ik me al jaren mee bezighoud, als ieder ander trouwens. Brody stelt dat niemand eigenlijk nog afdoende antwoorden heeft, maar de kennis over onze droomwerelden groeit. De Irokezen gingen er vanuit dat dromen dienden te worden uitgevoerd, omdat ze van boven werden opgedragen. Op Kalimantan zal een man die droomt dat zijn vrouw overspel heeft gepleegd, deze aan de kant zetten. Freud noemde dromen ‘der königlichen Weg’ naar het onderbewustzijn. Dromen ontmaskeren volgens de Weense psychiater ‘true feelings stripped of the cover of the ego and superego.’ Freud nam aan dat dromen voortkwamen uit ‘basic sexual and aggressive drives and represented fulfillments or attempted fulfillments of our deepest desires. Thus, they might be indeed windows into our souls albeit sometimes disguised.’ Aldus Freud in het artikel van Brody.⁹⁴

Brody geeft een ezelsbruggetje om dromen te onthouden. ‘Keep a pen and pad next to your bed.’ Dat doe ik al jaren, maar het werkt niet, op een enkele uitzondering na. Ik blijf bij mijn these dat tijdens het dromen de directe mind control de verkeerslichten in het brein op oranje zet, waardoor neurale informatie door elkaar gaat lopen en ‘de zin der dingen’ wegvalt. ‘Only one percent of dreams,’ schrijft Brody, ‘involve sexual feelings or acts, and very few of those involve sexual intercourse. The erection that occurs in rem sleep⁹⁵ is not related to the content of dreams: rather it results from the pooling of blood in the genital area. Men, incidentally, dream about other men twice as often as they dream about women, whereas women dream equally often about both sexes.’

Gerard Driehuis van De Tijd verscheen op het afgesproken uur op Amerbos, een blond ventje, een broer van Kees Driehuis (vara). Hij rook niet fris en pafte sigaren. Op een zeker mo-

93 Ik zou Sital pas later in Havana leren kennen. Ik bewerkstelligde zijn terugkeer naar Suriname.

94 The New York Times, 24 augustus 1983.

95 Rapid eye movement, REM, is een fase in de slaap. De ogen maken snelle bewegingen terwijl ze gesloten zijn en het brein is erg actief maar de spieren en ledematen zijn min of meer verlamd, alsof zo voorkomen wordt dat we gaan uitvoeren wat we dromen.

[p. 71]

ment vertelde ik betrokken te zijn bij informele contacten tussen de vs en de ussr. Ik vroeg of hij de bandrecorder wilde afzetten. Hij deed alsof hij de machine uitzette, maar even later zag ik hem draaien. Ik zei niets. Later deed hij alsof hij het ding weer aanzette. Ik gaf hem de Amerikaanse editie van het Arbatov-boek met een opdracht voor Arie Kuiper mee. Hij was charmant en vriendelijk tijdens ons gesprek, maar toen het afgelopen was, veranderde zijn gezichtsuitdrukking en gedroeg hij zich anders. Niets verbaast me meer eigenlijk.

De brief van Erica van Eeghen aan nrc Handelsblad in antwoord op het artikel van Manuel Kneepkens (9 juli 1983) neem ik te harer ere hier op.⁹⁶

In Moskou is een pact gesloten voor de duur van vijf jaar, dat zegt dat het Kremlin jaarlijks negen miljoen ton graan in de vs zal aankopen. Het is de eerste behoorlijke overeenkomst tussen beide supermogendheden sinds de Sovjetinvasie in Afghanistan in 1979.⁹⁷

Het Internationaal Instituut voor Strategische Studies in Londen heeft weer een nieuw gruwelscenario bedacht: een nucleaire confrontatie tussen de vs en de ussr zou het leven kosten aan 25 tot 34 miljoen mensen. Er is rekening mee gehouden dat het uitgebreide systeem van schuilkelders in de Sovjet Unie optimaal zal functioneren. Als dat niet het geval is, zou het aantal doden met tientallen miljoenen stijgen. De vs hebben 40.000 mogelijke doelen in kaart gebracht.⁹⁸ Wat een stupide geklets in de ruimte.

96 Zie bijlage 26.

97 The New York Times, 25 augustus 1983, door John Burns.

98 Associated Press, 24 augustus 1983.

26 augustus 1983

Benelux Press belde. Bunte Illustrierte wil mij interviewen. Ik ging akkoord, morgenochtend om 11:00 uur. Ik vroeg meteen 5.000 d-Mark honorarium. Ik belde Hans van der Voet. Ze zouden ook bij hem komen. ‘Ontvangt u ze,’ vroeg hij.

‘Ja, waarom niet?’ antwoordde ik.

‘Als ik zou doen wat u doet, alleen maar zeggen het is allemaal onzin en er verder niets over zeggen, dan schrijven ze sowieso maar dan zonder mijn inbreng. Nu kan ik, door met ze te spreken, misschien bepaalde zaken verduidelijken of zelfs in een ander daglicht stellen. Ik ga het in ieder geval proberen.’

Een studente van de School voor Journalistiek belde. Hans van der Voet had gezegd ‘blij te zijn’ met de persconferentie die ik had gegeven. Zij wilde voor een interview komen, maar ik

[p. 72]

heb zo vriendelijk mogelijk de zaak afgewimpeld. Ik wil het Bouterse-manuscript afmaken.

Ik bracht een bezoek aan Hidajat Sumo, persattaché van de ambassade van Indonesië. Hij vroeg me: ‘Als u in mijn plaats was, wat zou u aan Djakarta rapporteren? U bent nu ongewenst. Wat zou ik kunnen aanvoeren om het naar gewenst om te buigen? Hoe denkt u nu over de Orde Baru?⁹⁹ U bent een invloedrijke, oudere journalist.’ Hij hengelde openlijk naar positieve uitspraken van mij over het Suharto-regime.

‘En als u slechte dingen vindt, schrijft u die dan?’ vroeg hij.

Ik probeerde hem in alle toonaarden duidelijk te maken, dat als ik nu een bezoek aan Indonesië zou brengen, ik zeker geen letter zou schrijven, want het ging mij erom na bijna twintig jaar afwezigheid me te oriënteren en vrienden van vroeger te bezoeken. Ik vertelde hem tien jaar geleden ambassadeur generaal Alamsjah te hebben bezocht - de laatste keer dat ik deze ambassade betrad - en vertelde wat er toen was gebeurd. Dat ik hem had gezegd niet te begrijpen hoe men het had gedurfd uit villa Wisma Yaso, de laatste verblijfplaats van Bung Karno voor zijn dood in 1970, het televisietoestel weg te halen, opdat de oud-president nog meer van de buitenwereld geïsoleerd zou zijn. Ik moet Suharto maar weer eens een brief schrijven.

Ik kwam André Spoor met zijn zoontje tegen. Friso Endt had hem gerapporteerd dat ik op de persconferentie ‘prima had geblazen’. Hij denkt nog steeds dat de zaak Claus heel anders in elkaar zit dan men nu zegt en verwacht nog andere ontwikkelingen. ‘Maar Beatrix blijft rustig zitten. Dat is een professional hoor,’ zei André. An Salomonson had gesproken over een communiqué van haar broer aan het anp. ‘We hebben alles afgezocht, maar niets kunnen vinden,’ aldus Spoor. Ik vroeg hem of hij het voor mogelijk hield dat Olde Kalter van De Telegraaf wellicht Jan Pijper met kopij de hort op had gestuurd, want de informatie was uiteindelijk afkomstig van ‘ooggetuige Josje Hagers’.

‘Wie is Jan Pijper,’ vroeg André. Hij vermeldde ook nog dat Rob Soetenhorst van zijn vrouw, die orangiste is, niet naar mijn persconferentie had gemogen en zich had laten vervangen door An Salomonson.

Spoor is twaalf jaar hoofdredacteur van nrc Handelsblad geweest en neemt vanavond met een rede in de Pieterskerk in Leiden afscheid. Ik ben uitgenodigd en zal er naar toe gaan.

99 De Nieuwe Orde van Suharto.

[p. 73]

Pieterskerk, Leiden, 19:15 uur De eerste die ik in Leiden tegen het lijf liep was Jan Jacob Dolleman, de zoon van Cila Schimmelpenninck.¹⁰⁰ Hendrikje Spoor komt in zijn studentenhuis wonen. De toespraak van Appel sla ik over, de man is een proleet. Wout Woltz, de opvolger van André, hield een redevoering met een hand in zijn zak. Hoe heeft men het verzonnen hem tot hoofdredacteur te benoemen? Oud-minister Chris van der Klauw kauwt kauwgom, ook zo keurig. Adriaan van Dis kwam me even hartelijk begroeten en zei dat hij me in zijn vpro talkshow wilde hebben.¹⁰¹

De rede van André heette: De verheven boodschapper, en werd keurig in een boekje van 25 pagina's door nrc Handelsblad verspreid. Hij stond op een kansel. Ik dacht: de gesjeesde dominee, waar hij aanvankelijk voor studeerde. Aardig was een passage gewijd aan mijn vriend Georgii Arbatov, van welk contact ik Spoor liet mee profiteren: ‘Typerend is bijvoorbeeld de internationale verwarring over de positie van de directeur van het Moskouse Amerika-Instituut professor Georgii Arbatov, die kort geleden een bezoek aan Nederland bracht. Is Arbatov al decennia nauw verbonden met Andropov? Volgt hij binnenkort Gromyko op als minister van Buitenlandse Zaken? Niemand weet het precies en elke Kremlin-bestuurder heeft zijn eigen visie.’ Dan vertelt Spoor zijn illustere gehoor - pure opschepperij - dat Arbatov bij hem thuis kwam lunchen en dat tien van zijn redacteuren de maaltijd bijwoonden, en met die typisch Hollandse arrogantie, die ik juist zo bespottelijk vind, ‘acht ik [André Spoor, wo] hem [Arbatov, wo] geschikt en voor de hand liggend als kanshebber op de hoogste functies in de Sovjet Unie.’ Ik dacht: lieve André, waarom heb je me die passage niet laten lezen? Hoe durf je je een oordeel aan te mati-

100 Zie Memoires 1925-1953.

101 In 1985 zou ik inderdaad in zijn programma zijn, waarin de berucht geworden botsing met Van Dis was te zien.

[p. 74]

gen, waar je Arbatov misschien een paar maal in je leven hebt ontmoet. Dan had ik je kunnen vertellen dat Arbatov in het verleden menig positie, tot en met ambassadeur toe, kreeg aangeboden, maar heel bewust juist altijd gekozen heeft om op zijn Instituut als onderdeel van de Academy of Sciences - dus onder een wetenschappelijke paraplu - te blijven opereren. Hij heeft steeds zeer gericht iedere functie bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, of als minister van Buitenlandse Zaken, vermeden en zal dit blijven doen.

Nog ergerlijker vond ik zijn lange tirade gericht tegen Fidel Castro. Natuurlijk geen woord van afkeuring van de Yankee-blokkade van Cuba sinds 1960, want als ‘homo atlanticus’ en brave hoofdredacteur van een gezagsgetrouwe krant, zou hij het wel uit zijn hoofd laten het in dit opzicht voor Cuba op te nemen. Maar wel redekavelen over Armando Valladares. Ik realiseerde me dat Spoor wellicht met zijn vriend Coen Stork over dit onderwerp van gedachten heeft gewisseld, maar dat hij concreet van de geschiedenis van het Castroïsme - dat ik sinds 1960 ter plekke volgde - geen moer afweet. Waarom er dan zo'n lange passage aan gewijd? Bladvulling.

Bij het scheiden van de markt vanavond liep ik tegen Jan van Beek van de gpd aan. Hij had Hans van der Voet van de rvd om commentaar op mijn persconferentie gevraagd. Dit had Van der Voet niet willen geven. Typisch. Ook het anp maakte er geen melding van. Iedereen die ik sprak, vond het ten hemel schreiend dat ‘His Master's Voice’ mijn persconferentie had weggecensureerd, maar er verandert niets. Ze gaan bij het anp gewoon hun gang. De rode knop wil het niet hebben. Hoe los ik dit op?

Henk Hofland was er, maar ik sprak hem niet. Frits Böttcher was er met Lucia. Zij vroeg naar Peter. Hij was zo bot als altijd. Jolle Jolles was oud geworden.¹⁰²

Ik liep tegen een rechtenstudent, Joost Scholten, aan. Ik stelde voor om eens voor een groep van zijn makkers een lezing te houden. Aantrekkelijke knul trouwens.

102 Oud-directeur van het ANP. Zie Memoires 1953-1957 voor mijn eerste ontmoeting met hem.

27 augustus 1983

Hans Krüger van Bunte Illustrierte arriveerde om 11:00 uur per taxi. Hij schepte op dat ze een paar miljoen exemplaren per week verkopen. Hij werd gevolgd door Vincent Steinmetz van Benelux Pers die foto's kwam maken.

Ik begon vrijwel meteen de hamvraag te stellen betreffende

[p. 75]

mijn honorarium van 5.000 d-Mark. Dat was teveel. Oké, dan geen interview. Ik maakte duidelijk dat we geen gesprek hadden gevoerd en dat ik niet geciteerd wilde worden. Krüger exit. Deze tactiek had ik jaren geleden moeten bedenken.

Max Pam schreef vanavond in het Zaterdags Bijvoegsel bijna twee pagina's over het gesprek met André Spoor ter gelegenheid van diens afscheid. Hij behandelt ook het incident in mijn huis rond Henk Hofland, wat leidde tot diens aftreden als medehoofdredacteur van nrc Handelsblad.

‘Maar toen kwam eerst de rel, waarbij Hofland zich vergaloppeerde, omdat hij een paparazzo van De Telegraaf bij Oltmans had binnengesluisd. Zowel de directie als de Raad van Commissarissen vond dat Hofland onhoudbaar was geworden. Het idee was: hij heeft zich onmogelijk gemaakt. Ingerukt, mars. Ik heb mij er toen enorm voor ingezet om hem voor de krant te behouden. Niet alleen uit vriendschap, maar ook omdat ik ervan overtuigd was dat hij de gouden pen van de krant had.’
‘Ik herinner mij dat Henk en ik, om te zien hoe wij de schade zo veel mogelijk konden beperken, fulltime in de Tabarin op de Willemsparkweg zaten, een zeer treurige kroeg, waar niemand ons kende en waar wij ook nooit terug zijn geweest. Het was een droefgeestig moment, vooral omdat zijn natuurlijke kring in Amsterdam dreigde zich van Henk af te wenden.’
‘Heldring heeft toen gesuggereerd dat Hofland televisierecensies zou gaan schrijven, een briljante gedachte. En later is hij op mijn aanraden weer met zijn oude Montags begonnen. De krant is daar zeer wel bij gevaren.’
‘Toen waren wij nog met z'n tweeën, maar kort daarop kreeg Heldring het aanbod om directeur van het Genootschap voor Internationale Zaken te worden. Heldring was eigenlijk meer geïnteresseerd in het schrijven van stukken, dan dat hij de ambitie had om hoofdredacteur te zijn. Hij voelde zich bedrukt onder zijn verantwoordelijkheden. Veel meer dan ik, moet ik je zeggen. Heldring heeft mij vaak verteld dat hij 's nachts wakker lag. Niet eens zo zeer omdat hij bang was voor een krant met blanco pagina's, maar vooral omdat hij niet alle stukken die in de krant kwamen, van tevoren kon lezen.’
‘Door het hele technische proces is dat eenvoudig niet meer mogelijk. Er is 's ochtends vaak niet eens meer een proef van wat er in de krant verschijnt. Als er geen redacteur naar je toekomt, die zegt: “Dit moet je toch eens lezen”, dan gaat het zo - floep - de krant in.’

28 augustus 1983

Er hangt al enkele dagen een zwarte kat die een achterpoot mist, rond het huis. Hij probeert steeds binnen te komen. Erg zielig maar ik jaag hem steeds naar buiten. Ik heb Peter gebeld om te vragen wat ik met het beestje aanmoet. Hij adviseert vis te voeren. Peter komt maandag en dan zie ik wel verder. De kat slaapt nu in de tuin. Ik geef niets meer, geen vis, geen water, niets, want anders gaat hij nooit weg. Het beest miauwt bij het leven en zit tegen me te praten bij de deur.

De blonde danser Richard, de beauty, en zijn vriend Menno waren in Thermos. Ze wonen nu in Zaandam. Die twee binken zijn al jaren samen, allebei anders, maar even lekker.

Gerard Driehuis heeft de tekst van het omslagverhaal voor De

[p. 76]

Tijd in de bus gedaan.¹⁰³ Het is een vrij rottig verhaal geworden, zoals was te verwachten. Het is eigenlijk niet eerlijk. Ik zal naar hem toe gaan.

Gijs van der Wiel zei vanmorgen dat Der Spiegel, in plaats van met de Claus-rel, nu met een zoetsappig verhaal over Beatrix zou komen. Het zal me benieuwen.

Lex Runderkamp van Vrij Nederland kwam naar Amerbos. Hij nam twee geluidsbanden op. Ik ontdekte dat hij op 22 februari 1957 werd geboren, toen ik in Djakarta een Adres naar de Staten-Generaal initieerde om een einde te maken aan het gelazer van Luns en Den Haag met Sukarno en Indonesië. Wanneer je zoiets in gedachten houdt, realiseer je je dat een nieuwe generatie journalisten voortgang maakt. Ik vond hem wel aardig.

103 Zie bijlage 27.

29 augustus 1983

Peter wordt vandaag 38 jaar.

Der Spiegel is uitgekomen met een verhaal over het Huis van Oranje, alsof er nooit iets aan de hand is geweest. Mijn persconferentie is dus toch precies op tijd gekomen. Hans van der Voet belde. Hij zei dat ik in gunstige zin in Der Spiegel wordt genoemd, met foto. Hij was verheugd, dat ik de Bunte Illustrierte geen interview had gegeven.

De Volkskrant schrijft vanmorgen, dat de rvd weinig ziet in stappen tegen Der Spiegel, al buigen juristen zich over de inhoud. Het artikel wordt een samenvatting van een aantal geruchten genoemd, die volstrekt onwaar zijn, ‘een sfeertekening, welke een onjuist beeld oproept’. Maar de nichterij van Claus is ondertussen tussen wal en schip gevallen, en dat was de clou van mijn interventie. Ik hoorde dat Jan Pijper razend was over mijn persconferentie, want hij zou het als uitgemaakte zaak hebben gezien dat Claus van het toneel zou verdwijnen en Beatrix daarna vanzelf. Wat voor belang kan Pijper bij de affaire hebben, en waarom windt hij zich er zo over op?

Wel interessant is dat Der Spiegel heeft ontdekt dat er dit voorjaar een commissie werd gevormd - met vooral vrienden van de koninklijke familie - om prins Willem Alexander vast op de taak van staatshoofd voor te bereiden, bestaande uit mevrouw C.J.L.M. de Beaufort-Sickinghe, diplomaat Piet-Hein Houben en de roemruchte Frits Salomonson. Ook Jelle Zijlstra, oud-directeur van de Nederlandse Bank zou erbij betrokken zijn geweest. Er is dus toch wel iets aan de knikker geweest, zoals André Spoor ook bij hoog en bij laag volhoudt.

[p. 77]

Tegen De Telegraaf heeft de rvd gezegd dat Der Spiegel ‘oude koeien uit de sloot haalt’.

Peter had een soepele overtocht uit Engeland gehad, kocht in Hoek van Holland nrc Handelsblad en had het vervelende stuk van vanavond in die krant gelezen, dat uit Der Spiegel citeerde en waarin ik ook als ‘antimonarchist’ ben opgevoerd. Ook Vierling belde: ‘Je wordt weer in die krant als geruchtenverspreider en antimonarchist opgetekend. Ik lees dat juridisch.’¹⁰⁴ Ik belde met Hans van der Voet om 18:30 uur, toen hij op het punt stond kantoor te verlaten. ‘Uw persconferentie heeft voor mij [hij zei niet: voor ons of voor het koningshuis; wo] geen slecht resultaat gehad. De geruchtenstroom is verstomd. Achteraf zeg ik, inderdaad, de geruchten die de ronde deden zijn niet langer een serieus onderwerp en dat is mij lief.’

‘Dus,’ vroeg ik met nadruk, ‘u beoordeelt mijn optreden als positief?’

‘Ja,’ was onverkort het antwoord.

‘Waarom hebt u dit niet tegen journalisten verteld? U wilde Jan van Beek van de gpd niets zeggen.’ ‘Als Van Beek mij niet kon bereiken, moet hij mij nog eens bellen, dat heeft hij tot dusverre niet gedaan.’ Zo kom je er achter dat ze allemaal maar wat kletsen. Ik telefoneerde Jan, die beloofde dat hij alsnog Van der Voet persoonlijk zou bellen. Hij ging echter nu eerst met vakantie.

Lex Runderkamp had een aantal mensen om een reactie gevraagd over mijn persconferentie. Zelfs Friso Endt, die laaiend enthousiast tegenover mij en Spoor had gedaan, kwam nu met onaardig geklets. Ik spoorde Runderkamp aan zelf met Hans van der Voet te spreken wat hij godzijdank later heeft gedaan. ‘Hij heeft gezegd, en dat zet ik in Vrij Nederland, dat jouw persconferentie zuiverend heeft gewerkt ten aanzien van het koningshuis.’¹⁰⁵

Ik belde André Spoor en vroeg waarom het rotstuk van vanavond nodig was geweest. Hij zou het met Wout Woltz bespreken. Ik stuurde nrc Handelsblad er een telegram overheen, en citeerde wat Hans van der Voet als commentaar had gegeven op mijn persconferentie, en vroeg waarom ze niet langs die weg hadden geopereerd in plaats van mijn werk weer in een kwaad daglicht te stellen. Peter luisterde naar mijn telefoongesprekken in mijn werkkamer en vroeg: ‘Willem, word je er niet gek van?’

104 Dit stuk uit NRC Handelsblad vind ik niet terug in mijn dagboek.

105 Runderkamp zette dit later inderdaad letterlijk in Vrij Nederland.

[p. 78]

Ik zei: ‘Inderdaad. Ik wil het liefste deze tent (Amerbos 205) verkopen en voorgoed weer heel ver weggaan. Alfred Vierling zegt: “Ze begrijpen je niet”.’

‘Het is veel erger,’ zei Peter. ‘Ze begrijpen het exact, maar ze scheppen er plezier in je de grond in te schrijven omdat ze zelf geen poot hebben leren uitsteken in dit bedrijf.’ Het is eeuwig doorknokken.

In Suriname is het nodige bekend geworden over de oorsprong van de moorden van december 1982. Militaire aanklagers hebben bij het militair tribunaal in Paramaribo vier medestanders van garnizoenscommandant Roy Horb aangeklaagd wegens medeplichtigheid. Rudi Chotkan, Roy Partosetiko, Henk Karijopwidjojo en Henk Resodimedjo: Javaanse jongens dus. Horb zou in de vs met oud president Chin A Sen en een cia-verbindingsman contacten hebben gehad. nrc Handelsblad brengt de informatie onder de kop horb plande cia staatsgreep.¹⁰⁶ Het is en vies zaakje.

Eegje Schoo, minister van Ontwikkelingssamenwerking, gaat een deel van de 250 miljoen die voor Suriname jaarlijks opzij zijn gezet, aan andere landen uitdelen. Typisch Hollandse pesterij omdat Bouterse het verdomt naar het Haagse pijpen te dansen.¹⁰⁷

Joeri Andropov heeft gezegd dat als de onderhandelingen met Washington over middellangeafstandsraketten zouden slagen, de Sovjet Unie bereid zou zijn de ss-20's te schrappen.¹⁰⁸ Druiloor Hans van den Broek - eens de zogenaamde geniale greep van oud-minister Schmelzer die hem bij akzo wegsleepte - heeft het voorstel ‘op het eerste gezicht niet opzienbarend’ genoemd. Het Kamerlid Voorhoeve - ook een man die in de zakken van Washington zit - noemde het ‘een kleine stap vooruit’.

Willem Brugsma vertrekt als presentator en commentator bij de vara, omdat hij het niet eens is met de benoeming van Jan Nagel tot chef. Het rommelt aan alle kanten bij de vara. Kleine mannetjes die de grote mijnheer willen uithangen en die denken te weten hoe de wereld in elkaar zit.

106 NRC Handelsblad, 26 augustus 1983.

107 De Telegraaf, 26 augustus 1983.

108 The New York Times, 26 augustus 1983, door John Burns.

30 augustus 1983

Godzijdank staat er niets meer over de Claus-affaire in de kranten, ook De Telegraaf zwijgt als het graf. Ik heb genoeg vervelende verhalen over mijn rol in de pers gelezen. Nu maar even niets.

[p. 79]

André Schneider¹⁰⁹ belde uit Genève om te melden dat hij een ontmoeting met ambassadeur Abdelkadir Chanderli¹¹⁰ had gehad. De zaken gaan misschien toch lopen. Ook in Japan.

Gerard Driehuis belde dat op de omslag komt te staan ‘Complotteur of eenmotorige mug’ - onder mijn foto - omdat Luns mij eens op de brt-televisie als eenmotorige mug heeft neergezet. Ik protesteerde dat door het voegwoord ‘of’ twee negatieve kwalificaties op de omslag stonden, in plaats van als contrast een positieve en een negatieve. Het was te laat. De omslag was al vorige week gemaakt.

Hans van der Voet deelde me telefonisch mee dat nrc Handelsblad hem niet om een reactie op mijn persconferentie had gevraagd. Ze nemen zelfs niet de moeite om een voor mij gunstige mededeling van de rvd te verkrijgen. Het kost minder moeite om zonder Van der Voet te bellen iemand de grond in te schrijven.

Opmerkelijk is dat Daniel Ortega, de leider der Sandinisten in Nicaragua, bij een redevoering in de vn Washington, de cia heeft beschuldigd van pogingen om ‘de revolutionaire regering van Suriname te destabiliseren’. Ook Bouterse is in New York gearriveerd om de Algemene Vergadering toe te spreken.¹¹¹

Na het vertrek van Brugsma zijn nog eens zeven journalisten bij Achter het Nieuws van de vara in de oppositie terecht gekomen omdat ze geen zin hebben om onder Jan Nagel te werken. Opmerkelijk is een bericht op de voorpagina van nrc Handelsblad vanavond. Hans van den Broek (Buitenlandse Zaken) en - de oh zo keurige - Job de Ruiter (Defensie) hebben nu de Tweede Kamer onbeschaamd meegedeeld dat zij de parlementsleden in januari l.l. onjuist hebben ingelicht over het aandeel van de Nederlandse militaire missie in de coup in Suriname op 25 februari 1980. De ministers verklaren achteraf gezien alleen maar gelogen te hebben omdat zij onjuist waren ingelicht. Met andere woorden: zij logen in commissie! Dus blijven ze muurvast zitten. Leugenaars treden nooit af in dit land.

109 André Schneider was de vertegenwoordiger van Ernst van Eeghen in Geneve.

110 Zie ook Memoires 1959-1964, 1970-1974 en 1978-1980.

111 De Volkskrant, 29 augustus 1983.

31 augustus 1983

Het artikel van Lex Runderkamp verscheen in Vrij Nederland, waarbij Jan Pijper wordt opgevoerd als vooruitgeschoven post van Johan Olde Kalter van De Telegraaf.

Ook De Tijd is verschenen.¹¹²

112 Zie bijlage 28.

[p. 80]

De Indonesische diplomaat Hidajat Sumo belde. Hij vond dat ik hem een arrogante brief had geschreven. Ik antwoordde:

‘President Sukarno heeft me in tien jaar nooit arrogant genoemd. Hij noemde mij een vriend.’

‘Ik ben maar en orang ketjil¹¹³ mijnheer Oltmans: wat kan ik in Djakarta bereiken?’

‘U kunt me bij uw ambassadeur brengen ten einde de sanctie tegen mij opgeheven te krijgen,’ zei ik, en vervolgens: ‘Ik begrijp niet, dat u zich niet schaamt. Ik heb mijn nek uitgestoken in de kwestie Nieuw-Guinea en nu word ik aldus behandeld, ik krijg een trap na. Ik ben altijd eerlijk geweest. Ik heb niet meegedaan met het Bung Karno voor communist uitmaken en hem als een hond behandelen, zoals Suharto deed, om hem later uit te roepen tot held van de revolutie.’ Peter was in mijn werkkamer en schrok ervan hoe boos ik werd op Hidajat Sumo.

Ambassadeur Henk Herrenberg vertelde me vandaag dat het luchtvaartverdrag met Nederland in november afloopt. Hij verwacht gedonder. De slm wil zich indekken tegen mogelijke sabotage van de klm. Hij gaat onderhandelingen voeren met andere vliegmaatschappijen als Aircalin en Royal Air Maroc. Misschien zelfs met Iberia. Als ik Desi Bouterse in New York zou willen spreken, zal hij dit regelen. Maar mijn boekje kan pas in november worden afgemaakt.

De ambassadeur zei dat redacteur Guido van de Kreeke van De Telegraaf met een andere journalist uit Nederland op de Surinaamse televisie werd opgevoerd als betrokkenen bij de invasieplannen van huurlingen. Ze zouden nog wel even vastzitten. De Telegraaf had gezegd dat Van de Kreeke alleen maar met vakantie in Paramaribo was. Toen hij eenmaal binnen was, bleek hij voor De Telegraaf te schrijven. Ik vertelde gehoord te hebben dat Israël geïnteresseerd was in Surinaams aluminium. De ambassadeur antwoordde: ‘Dat kunnen we alleen in ruilhandel doen.’ In Le Musicien, waar ik met Peter dineerde, vertelde de joodse eigenaar een vriend te hebben die de handel met Suriname wilde activeren. Wie weet zit er wat in.

De ambassadeur had de bandopname van de persconferentie over Beatrix en Claus een paar maal gedraaid. Hij had zich geamuseerd en zou een kopie naar Bouterse sturen.

Eindelijk weer een telefoongesprek met Wim Klinkenberg. Hij zei dat Jan Pijper verbolgen was omdat dat ik hem met Olde Kalter van De Telegraaf in verband had gebracht. ‘Hij heeft

113 Kleine man.

[p. 81]

misschien contacten met Olde Kalter,’ aldus Wim, ‘maar het is onjuist geweest dat je stelde dat hij op bevel van Olde Kalter met een artikel naar Duitsland was geweest.’

‘Wat Henk van der Meijden en zijn medewerker Philip Scheltens over de situatie schrijven, is het smerigste van alles tot nu toe,’ aldus Wim. ‘Privé en dus De Telegraaf nemen de positie in dat Claus weg moet. Scheltens heeft al geschreven dat prins Claus naar een golftoernooi gaat op de dag dat de Staten-Generaal geopend zullen worden. Ze gaan ervan uit dat Beatrix en Claus van tafel en bed behoren te scheiden en Willem Alexander de zaak moet overnemen.’

Ik preciseerde: ‘Dus Beatrix moet volgens hen weg?’

Klinkenberg: ‘Wat ze tot op dit moment hebben gedaan heeft geen enkele zin, het gaat toch mis. Beatrix moet weg.’

Stel je voor dat mejuffrouw Boekhoudt dit over haar kroonleerling had moeten horen. Wim benadrukte dat hij van mening was dat De Telegraaf een erg smerig spelletje speelde. Hij was het met me eens dat de houding van de Nieuwe Revu in de Claus-zaak belachelijk was geweest.

Intussen is in Libanon opnieuw gedonder gekomen. Moslim guerrillamilities en het Libanese leger zijn slaags geraakt. Britse, Amerikaanse, Franse en Italiaanse militairen kwamen onder spervuur te liggen en twee Amerikaanse mariniers werden gedood, veertien gewond. Ook vier Franse militairen zijn om het leven gekomen. Wat een afschuwelijk wespennest om als jonge militair je leven voor te geven.¹¹⁴

Vanavond heb ik met Hans Janmaat en Alfred Vierling in de Bistrot in Den Haag een biefstuk gegeten. Janmaat heeft negen jaar in de kvp gezeten en studeerde politicologie. Hij beklaagde zich dat men hem alleen maar met het scheldwoord ‘fascisme’ probeert zwart te maken ‘want er is niets anders dat kan worden aangevoerd’. Hij is voor de plaatsing van kruisraketten, want de Amerikanen zijn in staat een atoomoorlog te beginnen. Om die reden moeten we de vs bij onze defensie betrekken. We spraken ook over minderheden. Ik bepleitte Surinamers als Nederlanders te beschouwen, zoals we indertijd met de stroom van vluchtelingen uit Nederlands-Indië eveneens hadden gedaan. In ieder geval dienen Surinamers hier anders behandeld te worden dan nieuwkomers uit Marokko of Turkije. Ook zei ik dat het misschien nog niet zo'n slechte oplossing was om te doen wat in Duitsland wordt gedaan: een enkele reis terug, plus 10.000 gulden en een Edammer kaasje. Hij is

114 The New York Times, 30 en 31 augustus 1983, door Richard Bernstein.

[p. 82]

aardiger dan hij me op televisie steeds leek, en heeft zelfs enige humor. Toch benijd ik Vierling niet daar terecht te zijn gekomen. Janmaat verwachtte elf zetels: ik zei drie.

1 september 1983

Henk Herrenberg merkte in verband met mijn persconferentie op: ‘Die journalisten zijn precies makrelen. Ik ben buiten Scheveningen gaan vissen. Als je een veertje aan je hengel doet trek je ze er met zes tegelijk uit.’

Josje Hagers verrast met een kop op de voorpagina van De Telegraaf: stroom orders uit de sovjet unie. Er werden bij ihc-Holland vier baggerschepen voor 150 miljoen gulden besteld. De export naar de ussr zou tot anderhalf miljard gulden stijgen. Minister Gerrit Braks (Landbouw) gaat volgende week naar Moskou.

Henk Hofland, commentator bij uitstek, wijdt onder de titel een rel van niks een pagina in de Haagse Post aan de Claus-affaire en de reportage in Der Spiegel. Henk zegt onder meer: ‘In het enigszins winderige artikel gaat het eigenlijk maar om een ding. Zou Claus chantabel zijn doordat er bij zijn bezoek aan de vs compromitterende foto's van hem zijn gemaakt, en wil de cia die gebruiken om Nederland ertoe te dwingen kruisraketten te plaatsen? En dreigt door een en ander een constitutionele crisis? Hier gebruikt Der Spiegel een beproefde truc. Het blad verspreidt het gerucht door het ongeloofwaardig te noemen. Het verschuilt zich bovendien achter zijn informanten, Klinkenberg, Oltmans en Pijper en was waarschijnlijk te laat om Janmaat met zijn Kamervragen er nog bij te noemen.’¹¹⁵

Ik weet tot op heden niet wie het team van Der Spiegel in het Amstel Hotel op mijn spoor heeft gezet met de mededeling dat ik de enige mijnheer in het land was die de homoseksualiteit van Claus zou kunnen bevestigen, waarna Erich Wiedemann mij thuis heeft opgezocht. Nu ben ik volgens Hofland een der drie informanten van de affaire, terwijl ik me schor heb gesproken de nichterij van Claus, voor zover mij bekend, tegen te spreken. Ik heb na het verraad met de fotograaf van De Telegraaf in mijn huis in 1972 geen normaal contact meer met Hofland. Vroeger zou ik er met hem over gesproken hebben. Nu stelt hij mijn aandeel in de zaak Claus anders en onjuist aan zijn lezers voor. Weekblad De Tijd adverteert met de reportage over mij in de dagbladen aldus:

115 Haagse Post, 3 september 1983.

[p. 83]

Wim Verkade kwam vanavond eten op Amerbos. Hij werkt al jaren voor Ernst van Eeghen. Develing is op staande voet ontslagen. Wim kent alles van dat kantoor. Zelfs Erica's auto staan op naam van het bedrijf. Wat ik heel naar vond om te horen was het detail dat de Van Eeghens in het najaar manden vol met appels naar de tehuizen voor de ouden van dagen in Heemstede brengen en vervolgens een kwartje per appel vragen. Erica had tegen Wim Verkade gezegd: ‘Die mensen zijn zo eerlijk, ze betalen nog ook.’ Ik schrijf de rest maar liever niet op.

Jan Cremer vindt de reportage in De Tijd oké. Vincent Steinmetz van Benelux Press vindt dat het blad me juist de das om heeft gedaan.

Ik stuurde Frits Salomonson een kopie van de bandopname van mijn persconferentie in Den Haag.

Henk Herrenberg is op het ministerie van Buitenlandse Zaken geroepen om opheldering te geven over de aanhouding van Guido van de Kreeke en diens metgezel Herman van den Berg in Paramaribo. Zij zouden zijn opgepikt bij het nemen van foto's van het huis van legerleider Desi Bouterse in Domburg. Ook meldt nrc Handelsblad dat Herrenberg om onbekende redenen naar Madrid is gevlogen. Ik weet dus precies waarom, namelijk voor gesprekken met Iberia over mogelijke vluchten op Paramaribo.

Luns gaf bij de aftrap van de herfstmanoeuvres de verklaring af dat de navo de enige werkelijke vredesbeweging is. Hij liet zich tussen de soldaten fotograferen.¹¹⁶

Er is grote commotie ontstaan over het neerschieten van een Koreaans verkeersvliegtuig door een sovjetjager.

Persbureau tass heeft pas 23 uur na het neerschieten van de Boeing 747 een korte verklaring uitgegeven, dat het toestel bij Kamtsjatka het luchtruim van de Sovjet Unie binnenvloog en

116 Zie bijlage 29.

[p. 84]

daarna bij het eiland Sachalin hetzelfde deed. Het toestel had geen navigatielichten, gaf geen antwoord op vragen en nam geen contact op. Gevechtsvliegtuigen gingen de lucht in en wilden het toestel naar een nabijgelegen vliegveld begeleiden. ‘De Boeing reageerde niet op signalen en het toestel zette zijn vlucht in de richting van de Japanse Zee voort.’

3 september 1983

Ik sprak anderhalf uur met de Israëlische zakenman Motke Chanoeka van Mazom Import en Export bv die geïnteresseerd is zaken met Suriname te gaan doen. Hij bleek zijn huiswerk ten aanzien van Suriname grondig te hebben gedaan. Hij zei dat de Israëlische ambassadeur in Den Haag akkoord was gegaan met zijn plan om voor twintig miljoen dollar aluminium te gaan verhandelen. We zullen een overeenkomst tekenen samen met Motke's vertegenwoordiger in Paramaribo.

Er kwam een brief van Frans Kellendonk¹¹⁷ en Frits Salomonson stuurde me een kopie van zijn telexbericht.¹¹⁸

MacMillan blijft proberen een graantje mee te pikken van het Arbatov-boek, waar ze geen recht op hebben.¹¹⁹

117 Zie bijlage 30.

118 Zie bijlage 31.

119 Zie bijlage 32.

[p. 85]

Een gek van een jaar of veertig bij de bushalte begon me uit te schelden voor kgb'er, ss'er, homo en een barrage van scheldwoorden volgde. Er zou op mij worden geloerd. Ik negeerde hem zo totaal, dat hij zijn gal tegen iemand anders begon te spuien.

De hysterie over de neergehaalde Boeing houdt aan.

4 september 1983

Wat door het Kremlin wordt aangevoerd over wat er met de Boeing gebeurd zou zijn, is weinig overtuigend. De Koreaanse regering zegt dat Moskou alles liegt. Er zijn 269 mensen aan boord van het toestel omgekomen.¹²⁰ In de Veiligheidsraad

120 The New York Times, 4 september 1983, door Steve Lohr.

[p. 86]

hebben Westerse afgevaardigden



gesproken van ‘moord’ en ‘slachting.’¹²¹ tass is met een lange verklaring gekomen dat het om een Amerikaanse provocatie tegenover de ussr zou gaan. President Ronald Reagan gaf een verklaring uit¹²² en ziet de noodzaak voor een reactie van de hele wereld ‘op deze moord op onschuldige burgers’.¹²³

The New York Times publiceerde een artikel moord in de lucht.¹²⁴ Minister George Shultz was razend en gaf een persconferentie. Ook Henry Kissinger kwam in het geweer om zijn steentje internationale wijsheid bij te dragen. Korea eist volledige schadevergoeding van de Sovjet Unie. En in Den Haag heeft men besloten minister Braks van Landbouw nu maar niet naar Moskou te laten reizen.

De televisieserie Dallas was weer een en al rottigheid.

Ik ben weer erg met Eduard bezig.

121 The New York Times, 3 september 1983, door Bernard Nossiter.

122 De verklaringen van TASS en Reagan zitten in mijn dagboek.

123 The New York Times, 4 september 1983, door Bernard Gwertzman.

124 The New York Times, 2 september 1983.

5 september 1983

Vanmorgen om 10:00 uur was de rechtszitting om Hans Jacobs en Jan Herselman te horen in verband met mijn claim op de vara. Wat een gelazer en verloren tijd. Ik stond perplex van de stapel papieren die Leo Spigt in deze zaak al heeft verzameld. Jacobs was niet echt eerlijk. Hij getuigde op het randje. Er waren vervelende dingen gebeurd bij Achter het Nieuws. Ja, maar waar het om gaat is dat ze twee producties hebben geschrapt die afgesproken waren. Het is natuurlijk ook niet voor niets dat de nvj en fnv samen een kort geding tegen Achter het Nieuws begonnen, omdat achttien van de eenentwintig medewerkers van die club niets willen weten van de benoeming van Jan Nagel.¹²⁵

125 Zie bijlage 33.

[p. 87]

Henry Brookman, oprichter van de Centrumpartij - die ik al ken sinds 1957, toen hij als kleine jongen speelde in het paleis van Sukarno - is ook voor de rechter verschenen om een publicatie in de Volkskrant aan te vechten. Henry noemde zichzelf ‘een vaderlandslievend persoon uit het politieke midden’. Hij is wetenschappelijk medewerker aan de Vrije Universiteit en wil niet in de krant staan als, of geassocieerd worden met fascisten of nazikringen. Hij had deelgenomen aan een feest in de tuin van mevrouw Florrie Rost van Tonningen. Hij kende de weduwe van de nsb-voorman uit de oorlog, maar deelde haar politieke ideeën niet.¹²⁶ Dat geloof ik ook wel. Henry Brookman is een typisch Indische jongen, die met racisme niets te maken heeft.

Het is toch bij de wilde spinnen af, dat de regering Reagan thans toegeeft, dat de sovjets wel degelijk twee uur voordat de Koreaanse Boeing werd neergeschoten in hetzelfde gebied een Amerikaans spionagetoestel hadden gelokaliseerd.¹²⁷ The New York Times vergelijkt de silhouetten van de 747 en de rc-135.

126 De Volkskrant, 2 september 1983.

127 The New York Times, 4 september 1983, door Steven Weisman.

6 september 1983

Erbarmelijk, en nog eens erbarmelijk slecht geslapen. Ik droomde van Eduard, hoe ik overal naar hem zocht. Het was echt vreselijk.

[p. 88]

Henk Herrenberg belde na middernacht op dat hij om 11:00 uur op het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken werd verwacht. Motke Chanoeka en ik reizen daarom per eerste gelegenheid naar Londen om hem te ontmoeten.

Amsterdam - Londen, British Airways, vlucht 401

Bij het inchecken maakte ik kennis met het eerste trucje van de heer Chanoeka. Hij had toegezegd ons beider vliegbiljetten te voldoen, maar hij had slechts een biljet betaald. ‘Ja, ik dacht, even kijken of hij komt,’ zei Chanoeka ook nog. Daarop trok hij driehonderd gulden, er blijkbaar vanuit gaande, dat ik toch de rest zou betalen. Uiteindelijk toverde hij toch de 690 gulden voor mijn ticket uit zijn portefeuille. Ik vond dit een onheilspellend vervelend begin.

Londen, Sheraton Park Tower

Henk kwam beneden toen we ons meldden. Hij gaat morgen naar Hong Kong en Noord-Korea. Het was 12:30 uur, als afgesproken, en we hebben 45 minuten met Chanoeka geconfereerd. De ambassadeur begon te vertellen dat hij mij vertrouwde en wist dat ik me met ernstige zaken bezig hield. Hetzelfde gold voor bevelhebber Bouterse. Chanoeka gaf te kennen een handel van 500 ton aluminium per maand met Suriname te willen beginnen. Hij had een kopie van het verdrag van Alcoa met Suriname bij zich, waarin werd bepaald dat Nederland en de Antillen automatisch voor 650 dollar per ton aluminium ontvangen, wat cif Rotterdam 1.650 dollar opbrengt. Chanoeka wilde helpen bevorderen dat hier verandering in kwam. Dit was een vertrouwenwekkende propositie, dat is zeker. Herrenberg ontving ons in die geest.

In het vliegtuig terug naar Amsterdam rekende Motke uit, dat indien het contract zou worden gesloten, hij en ik 50.000 dollar per maand te verdelen zouden hebben. Hij wil een kantoor gaan openen in Miami. Omdat ik ingezetene van de vs ben, zou ik het gaan exploiteren. Ik zou dan Eduard mee willen nemen - en Peter natuurlijk. Chanoeka zei zeer ingenomen te zijn met de uitstekende ontmoeting met Herrenberg.

Ik dineerde vanavond buitengewoon plezierig met Jan Cremer en Babette in l'Entrée. Ze plannen een trip naar Boedapest. Ik adviseerde hen contact op te nemen met oud-ambassadrice Anna Bebrits.

Jan klaagde steen en been over de afwerking van zijn manuscript bij de redactie van de Bezige Bij. Ik vertelde Jan en Babette wat meer over mejuffrouw Buringh Boekhoudt, Beatrix

[p. 89]

en mij, waarop hij reageerde zeer bevriend te zijn met de skileraar van de Oranjes.

7 september 1983

Gerard Driehuis stuurt foto's terug met een briefje erbij.

De Telegraaf opent met: suriname voor onderzoek moorden. Paramaribo heeft de mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties per brief meegedeeld dat een speciale afgezant van de International Labour Organization (ilo) een onderzoek kan komen doen.

De Amerikanen hebben in de Veiligheidsraad een bandopname van elf minuten afgespeeld, waarop de stem van de sovjetpiloot te horen is die de Koreaanse Boeing heeft neergeschoten. Eindelijk heeft men ook in Moskou nu officieel bevestigd dat de regering de piloot opdracht heeft gegeven het toestel met 269 personen aan boord neer te schieten. Door de wereldorganisatie van piloten is een verbod van 60 dagen van kracht geworden om toestellen met bestemming Moskou te besturen. Ook de Nederlandse regering maakte bekend dat wordt nagegaan welke maatregelen er tegen Aeroflot genomen kunnen worden.

Prins Willem Alexander (16) zal twee jaar op het Atlantic College in St. Donat's Castle in Zuid-Wales gaan studeren. Zijn ouders hebben hem weggebracht. Het ziet er een beetje naar uit alsof men hem op een rustige plek stationeert, omdat er ‘tijd’ nodig is om de situatie binnen de muren van paleis Huis ten Bosch te stabiliseren.

Meerbach antwoordt de Raad van Toezicht van de Orde van Advocaten op mijn klacht over zijn gestuntel in de vara-affaire.¹²⁸

Ik belde Ernst van Eeghen, omdat ik na het jongste incident mijn buik vol heb van hem. Hij reageerde uitermate koel op mijn telefoontje, tot ik aankondigde te overwegen opnieuw naar Moskou te gaan. Op dit magische woord, Moskou, veerde hij op. ‘Ga je Arbatov zien?’ Natuurlijk zou ik hem ontmoeten. Hij had Arbatov al getelegrafeerd zonder resultaat. En ja hoor. ‘Kan je even langs komen,’ was de volgende zin. ‘Ik moet je over een zeer ernstige zaak inlichten.’ Hij had bovendien een doos Nestrovit vitaminetabletten voor me meegebracht uit Zwitserland. Ik ging vervolgens naar zijn kantoor een cheque brengen om de tabletten te betalen, met ander materiaal dat ik hem wilde laten lezen. Wim Verkade legde het op

128 Zie bijlage 34.

[p. 90]

zijn bureau. Toen Ernst terug op kantoor kwam, schrok hij zich een hoedje, denkende dat Wim mij in Van Eeghens privédomein had binnen gelaten. ‘Ja, er liggen hier namelijk belangrijke brieven aan Amerikaanse senatoren,’ aldus de Amsterdamse koopman. Alsof ik ooit correspondentie voor anderen bestemd, zou lezen. Zo de waard is, vertrouwt hij zijn gasten. Peter belde uit Tilburg - en dat roerde me weer - dat hij altijd in tranen van zijn moeder afscheid nam. ‘Het is niet te beschrijven hoe het is om bij haar te zijn Willem. Het zijn de kleine dingetjes.’

Later speelde ik piano. Het klonk echt mooi. Ik had er tranen van in mijn ogen. Ik zal erover in Eds carnet schrijven.

John Hayes, psycholoog aan de Carnegie Mellon universiteit, heeft de productiviteit van 76 componisten bestudeerd. Mozart schreef 12 procent van zijn composities in de eerste tien jaar van zijn muzikale loopbaan. De meeste componisten hadden gemiddeld 22 jaar nodig voor zij beroemde werken schreven.¹²⁹

129 Psychology Today, september 1983.

8 september 1983

Frits Salomonson heeft de bandopname van de persconferentie over Claus na zes dagen geretourneerd. Waar ziet zo'n man je voor aan, dat hij durft te schrijven er niet naar geluisterd te hebben omdat men op een van de meest gerenommeerde advocatenkantoren van Amsterdam geen afspeelapparaat zou hebben. Dat is dan de juridische adviseur van de majesteit.¹³⁰

Ik was vandaag 15:00 tot 15:50 uur bij Ernst van Eeghen: hij was de vriendelijkheid zelve. Hij liet me twee brieven aan Georgii Arbatov lezen, plus een memorandum over een nieuwe usa-ussr lobby.

Ik was instinctief op mijn hoede en warempel, hij kondigde aan dat de bvd hem morgen opnieuw zou komen bezoeken.

‘Niet over jou,’ voegde hij er veelbetekenend aan toe.

‘Zeg ze maar dat ik me uit de journalistiek ga terugtrekken,’ zei ik.

Carel Enkelaar gaat mee naar Moskou.

130 Hij werd pas in 1996 door Beatrix ontslagen.

[p. 91]

9 september 1983

Peter is weer naar Londen vertrokken. Ik heb een vertraagde reactie van bedroefdheid. Vreselijk om hem altijd weer te zien vertrekken. Bepakt en bezakt, ‘met mijn hutje en mudje,’ zegt hij dan. Ik zou aan zijn moeder willen schrijven wat erin me omgaat. Hij was kortgeknipt en zag er bijzonder appetijtelijk uit. Hij vindt de Braziliaan Newton ook aantrekkelijk. Maar ik wil geen binding, met niemand meer, zelfs niet met een zwarte zwerfkat.

Newton belde. Ik vroeg hem om zondagavond hier te komen voor hij naar Parijs en Rio vertrekt.

Oud-ambassadeur Piet Schaepman arriveerde met een doos onbespoten tomaten en aardappelen uit eigen tuin.

Ik heb nog eens naar zijn verhaal over de botsing met Max van der Stoel en Buitenlandse Zaken geluisterd. Zeer onfris. Waar onze prominente staatslieden onder elkaar toe in staat zijn, houd je niet voor mogelijk. Hij procedeert al jaren tegen het ministerie van Buitenlandse Zaken. Van der Stoel stuurde een arts naar Singapore, waar Schaepman ambassadeur was - en waar ik hem ontmoette - om na te gaan of hij wel goed bij zijn hoofd was. De arts verklaarde Piet volkomen gezond. Daarop heeft Van der Stoel hem toch met vervroegd pensioen gezonden, wat Schaepman nog steeds aanvecht. Hij stelde voor elkaar te tutoyeren wat me gemakkelijk afging, want ik vind hem aardig. De ex-ambassadeur herinnerde zich maar al te goed een circulaire van het ministerie om voorzichtig te zijn met mij. Hij voegde er aan toe: ‘Als eenmaal zoiets is uitgegaan, is dit nooit meer goed te maken of terug te draaien. Trouwens Luns trekt ook nu nog aan de touwtjes in Den Haag.’¹³¹

131 Schaepman procedeerde in 1995 nog steeds. Ik had reeds in mijn eigen proces tegen Buitenlandse Zaken aangekondigd, dat hij zou komen om, wat ik bijvoorbeeld hier vermeld, te getuigen. Maar hij is onverwachts overleden voordat hij kon komen getuigen.

Amsterdam - Zürich, Swiss Air 793

Piet Schaepman noemde Bip van Lanschot en Ernst van Eeghen ondanks hun verzetsverleden allebei crooks, ‘and when crooks fight, it all depends who has the better lawyer,’ aldus Schaepman. Van Lanschot zou winnen, want hij had advocaat Maris.¹³²

Gisteravond meldde de nos-correspondent uit Spanje dat minister George Shultz van de vs bij een ontmoeting in Madrid minister Andrei Gromyko van de ussr ‘op het matje had ge-

132 Dit gaat over de BNMO-affaire, die zich al jarenlang voortsleept en dat nog tot 1989 zou doen. Zie ook Memoires 1978-1979 (red.).

[p. 92]

roepen’. Zoiets wordt gewoon op de Nederlandse televisie verkondigd, er kraait verder toch geen haan naar. Gromyko zou een Amerikaanse schrobbering hebben gekregen vanwege het neerschieten van het Koreaanse toestel. De manier van presenteren van dit onderwerp sloeg nergens op. Schaepman had dit ook gezien en was het volledig met mij eens.

Ook meende Piet Schaepman - alsof hij het zeker wist - dat ik op Amerbos word afgeluisterd. Hij vond dat ik hier iets tegen moest doen. Het zou bijvoorbeeld via een detectivebureau kunnen worden uitgezocht. Ik denk nog steeds dat ik de Sovjetambassade te hulp moet roepen, maar die doen dat natuurlijk niet. Die hebben zelfs toestemming nodig om over het IJ naar noord te mogen gaan.

Schaepman had mij benaderd nadat hij het verhaal in De Tijd had gelezen. Hij had geconcludeerd: ‘Nu is hij veilig.’ Wat hem tot die conclusie bracht is me niet duidelijk. Dat ze in Den Haag de schurft aan me hebben, ja, maar dat ze me om zeep zouden helpen, nee. Dat denk ik niet, ook al zijn er ook nu weer allerlei onheilspellende voortekenen.

Zürich, Kloten, luchthavenrestaurant

Bild schrijft dat het tussen Beatrix en Claus is afgelopen. Ik weet het zo net nog niet. Misschien wel.

Ik belde Van Eeghen dat ik aanstaande donderdag 15 september om 11:00 uur een ontmoeting met Radomir Bogdanov in Moskou zal hebben, de tweede man na Arbatov. Hij begon meteen te zeuren, waarop ik zei: ‘Ik wil alleen maar vriendelijk zijn door je op te bellen en heb geen zin door je te worden afgeblaft.’ Daarop draaide hij onmiddellijk bij. ‘Als ik terug ben, wil ik met jou en Van Ancum Plas over de handel van chemicaliën met de ussr spreken, zoals we hebben afgesproken,’ zei hij. Daarop begon hij een lang verhaal de indruk te hebben gekregen dat die handel niets zou worden. Hij was zelfs niet meer zo geïnteresseerd in zaken doen met Moskou. ‘Allemaal onzin, Ernst. Jij en ik hebben een serieuze afspraak gemaakt en daar houd ik je aan.’ Ik dacht: geen deal met Van Eeghen dan ook geen deal voor Van Eeghen bij Bogdanov.’

De directeur van een wolfabriek in de Sovjet Unie, Georgi Saakadze, is voor een vuurpeloton terecht gesteld, nadat werd ontdekt dat hij corruptie had gepleegd.

Schitterend artikel van Mavis Gallant over Paul Léautaud (1872-1956).¹³³ Hij was gedurende het grootste deel van zijn

133 The New York Times Literary Magazine, 9 september 1983.

[p. 93]

leven een berucht persoon. Pas tegen zijn 80ste jaar kwam er een plotselinge ommekeer. ‘By then he had become a toothless eccentric - ex-critic, ex-editor, ex-poet and ex-novelist - shuffling through the streets of Fontenay-aux-Roses, near Paris, carrying a string bag full of guts for his cats, scowling at anyone who dared say a word to him. His house was a slum, his garden an animals' graveyard.’ Er sliepen 24 katten in zijn huis.

Op zijn 81ste had hij nog twee jaloerse vrouwen om zich heen, die hij, 82 jaar oud, de bons gaf ten faveure van een zestienjarig meisje. En ondertussen ‘he was still keeping by candlelight, with a goose-quill pen, the journal that would turn out to be one of the most remarkable studies of character ever written in French.’

Slechts een deel van zijn dagboek is verschenen toen hij nog leefde. Achttien delen werden gepubliceerd na zijn dood. Na het jaar 2006 zullen al zijn brieven en dagboeken volledig worden vrijgegeven.

10 september 1983

Neuheim, Zwitserland

Mijn broer Theo arriveerde om 21:55 uur op het vliegveld in gutter Läume, maar vertelde dat Nellie al enkele dagen de bokkenpruik op had. Hij zei: ‘Dat is net als met hooikoorts, dat duurt een tijdje en dan trekt het weer voorbij. Je moet nooit laten merken dat je het weet of vragen: “Wat heb je toch”? Toen zij moeilijk deed om jou te gaan afhalen, zei ik: “Oké, we lossen het zelf op. Dag!”’

Ik kan me niet voorstellen om in zo'n situatie te leven. Ik ben lieve alleen. Ik zou er, wat Inez Röell altijd noemde, ‘neurasthénique’ van worden.

Ik had vandaag een prettige autorit met Theo naar Bern, waar we een ontmoeting hadden met André Schneider, de vertegenwoordiger van Van Eeghen in Zwitserland, van Swiss Consult International. We lunchten in de grill van hotel Schweizerhof, van 12:45 tot 15:00 uur. Erg plezierig. Ik kon pas uit het gesprek tussen mijn broer en André opmaken dat Theo niet langer aan Parker Pen Company was verbonden, maar belangrijke zaken deed met Irak en Libië. Ik heb geprobeerd om projecten tussen Theo en André van de grond te krijgen, waar ik verder zelf natuurlijk buiten blijf.

[p. 94]

11 september 1983

Terug in Neuheim hebben we gisteravond een uur lang naar de ontvangst van de paus in een stadion in Wenen gekeken. Links van hem zat kardinaal König, de vriend van de Club van Rome. Het was König trouwens, die een uitermate belangrijke rol heeft gespeeld bij de benoeming van deze Poolse paus. De mise en scène was perfect. De paus hield een uitstekende redevoering, die ik in dit dagboek zou hebben willen bewaren.

De show in haar geheel was totaal gericht op zieltjes winnen voor de kerk door ‘the royal road naar Jesus’ te volgen. Pure illusie, dezelfde verlakkerij als de gouden koets. Maar het werkt. Miljoenen trappen erin en lijken er wel bij te varen. Een jongen, blond, blauwe spijkerbroek en een gekleurd sweatshirt kwam de paus een kaars brengen.

Vanmorgen hebben we een heerlijke wandeling in de omgeving gemaakt. Het rook zalig buiten. Ik herinner me die geur van voor de oorlog in Bosch en Duin.

Zürich - Amsterdam, Swiss Air 792

Theo wilde de fotoalbums uit onze jeugd, die onze vader met zoveel zorg samenstelde, weggooien. Het zei hem allemaal niets meer. ‘Als jij me foto's van vroeger zou zenden, zouden die regelrecht in de prullenmand gaan,’ zei hij. Het album dat mam maakte van de huwelijksreis naar Schotland en St. Fillans wilde hij ook weggooien. Voor mij is een dergelijke houding niet te begrijpen. Een puur raadsel. Mij ontroeren die foto's heel erg diep. Ik zal ze bij mijn dagboeken voegen.¹³⁴

Terug op Amerbos belde Carel Enkelaar. Hij zei zich bedacht te hebben: mocht een televisiegesprek met Joeri Andropov haalbaar blijken te zijn, dan wilde hij dat ik uitvoerend producent zou zijn. Hij bracht de naam van Willem Brugsma als interviewer van Andropov ter sprake. Ik benadrukte dat ik dit gesprek zelf wil leiden en maken, mocht Moskou de Nederlandse televisie - en niet de Amerikaanse - een dergelijk interview willen geven.¹³⁵

Ik belde Volodja Molchanov en vroeg hem te helpen een gesprek voor Enkelaar en mij bij de Sovjettelevisie te regelen. Hij zei verder niets over naar Amsterdam komen.

Vervolgens stond Newton, de Braziliaan, voor mijn neus. Hij had honger. We zijn in de Bistrot in het winkelcentrum wat gaan eten. Ik stelde me voor hem open maar om 22:00 uur kondigde hij aan terug naar de stad te moeten. Ik gaf hem geen

134 Zij liggen bij mijn dagboeken in de Koninklijke Bibliotheek.

135 Guus Jansen van Strengholt zat er samen met Carel Enkelaar achteraan.

[p. 95]

sleutel. Hij was wel lief en herhaalde dat hij me nodig had en eigenlijk mijn lover wilde worden. Maar wat te beginnen met een jongen die door wanhoop wordt gedreven?

12 september 1983

Om 08:30 uur belde Newton. Er was iets tussen hem en de vriend bij wie hij woont gebeurd, maar ik knapte op zijn verhaal af. Peter adviseerde erop in te gaan, waarschijnlijk met het idee een afleiding te hebben en Eduard gemakkelijker te vergeten. Maar dat was geen juist advies.

Aart van der Want heeft de organisatie van het Forum Humanum enigszins uit de hand laten lopen. Mens en Arbeid, met aan het hoofd Henne Pauli van het fnv, heeft gezegd geen geld voor dit project beschikbaar te hebben. Hij diende een begroting in van 113.000 gulden om onderzoek te kunnen doen. Aart verloor de greep op de vijf projecten, waarvan er drie geen geld nodig zouden hebben. Maar daar geloof ik niet in. Op die manier gebeurt alles maar half. Het lijkt of sommige deelnemers aan het Forum Humanum al hun eigen weg gaan. Koelisjov van de Sovjetambassade belde om te informeren dat ambassadeur Beletski in Moskou stappen had ondernomen om te helpen een televisiegesprek met Joeri Andropov mogelijk te maken.

Carel Enkelaar lijkt koude voeten te hebben gekregen. ‘Wanneer het ons in Moskou niet zou lukken, is dat iets wat ik me in mijn positie niet kan permitteren.’

‘Je denkt toch niet, dat we met een interview kant-en-klaar terug komen,’ antwoordde ik. ‘Dat zou je bij Ronald Reagan evenmin lukken in een tripje.’

‘Maar ik moet dan wel mee om het later te maken,’ en een nieuwe preek volgde. Hij wilde ook nog met Dries van Agt het plan bespreken.

Jac Vroemen schrijft of ik een lezing wil komen geven voor een lesgroep van hem over Nederland in 2000 tot 2020.

Wim Verkade belde dat Ernst van Eeghen briesend in Roosendaal stond als gevolg van een wilde treinstaking. Als oorlogsinvalide en ex-officier in de strijd tegen Sukarno kan hij goedkoop reizen.

Carla van de postkamer was bij Ernst op het matje geroepen. Zij kreeg een reprimande omdat zij me daar liet fotokopiëren.

‘U hebt zo'n goede relatie met die man,’ had zij aangevoerd.

‘Hoe kom je daarbij,’ had mijn ‘vriend’ Van Eeghen geantwoord, met wie ik plechtig een samenwerkingscontract tekende omdat hij wilde helpen om mijn financiën op orde te krij-

[p. 96]

gen. Intussen zijn alle zaken die Van Eeghen doorgaans met André Schneider in Genève deed, doodgelopen. Niemand op kantoor begrijpt waarom. Het zal er wel mee te maken hebben dat ook Schneider de heer Van Eeghen een crook vindt.

Van Eeghen heeft, nadat Wim Verkade vertelde bij mij gedineerd te hebben, gezegd: ‘Ik adviseer je niet langer met Willem Oltmans om te gaan. Ik heb je altijd de hand boven het hoofd gehouden, ook toen anderen je wilden ontslaan. Ik kan het je niet verbieden, maar...’

Toen Piet Schaepman hier was, liet ik hem de bandopname van mijn persconferentie over Claus horen. ‘Die is goud waard,’ was zijn commentaar. ‘Je hebt een doorbraak gemaakt Willem, maar je bent er nog lang niet in je gevecht tegen de overheid. Je hebt je verbonden met Voetelink, die zelf uitsluitend een establishment-figuur is.’ Hij zei voldoende over Voetelink te weten om me ernstig tot voorzichtigheid met hem te waarschuwen. Ik vertelde dat Aart van der Want en ik hem tijdens een pauze in het proces-Claus dermate geanimeerd met landsadvocaat Drooglever Fortuijn hadden zien smoezen dat het ons inderdaad te denken had gegeven.

Een chauffeur van de nos-televisie kwam mijn paspoort halen om een en ander voor Enkelaar en mij in orde te maken op de Sovjetambassade in Den Haag. Intern had Enkelaar gezegd enkele dagen naar een ebu-vergadering in Genève te gaan, want hij kon lastig bekend maken met de vermaledijde Willem Oltmans naar Moskou te gaan.

In Moskou heeft maarschalk Nikolai Ogarkov een persconferentie gegeven over de affaire met de Koreaanse Boeing 747. Leonid Zamyatin zat naast hem. Nooit eerder is in het Kremlin op een zo bijna Westerse wijze geantwoord op beschuldigingen. Het besluit om het toestel, dat verboden gebied was binnen gevlogen, neer te halen, was door een plaatselijke commandant gegeven, die sommige van de meest geheime nucleaire bases in de ussr wenste te beschermen. Er waren die nacht ook Amerikaanse spionagevliegtuigen in actie en de Boeing van de Koreaanse luchtvaartmaatschappij had zonder verlichting gevlogen. The New York Times noemde het optreden van de maarschalk ‘spellbinding’.¹³⁶

Intussen schijnt men in Moskou ervan uit te gaan dat de ‘anti Soviet hysteria’ in het Westen binnen niet al te lange tijd zal zijn voorbij gegaan.¹³⁷ Ronald Reagan zal de kantoren van

136 The New York Times, 10 september 1983, Serge Schnemann.

137 The New York Times, 11 september 1983, John Burns.

[p. 97]

Aeroflot in de vs laten sluiten. Dan zullen ze hier bij de kleine Nederlandse broer van Washington natuurlijk ook wel dichtgaan.

13 september 1983

De Amerikanen en hun vriendjes in de Veiligheidsraad bereidden een resolutie voor om de ussr scherp te veroordelen voor het vliegtuigincident. Ambassadeur Oleg Troyanovsky heeft het plannetje met een veto van de Sovjet Unie de nek omgedraaid.

De Amerikaanse weekbladen draaiden deze week op volle toeren om de Koude Oorlog en anti-sovjetisme verder aan te zwengelen. Time schreef atrocity in the skies,¹³⁸ Newsweek kopte: ruthless ambush in the sky¹³⁹ begeleid met tekeningen en schetsen.¹⁴⁰

De commentator George Will sleep zijn potlood en schreef: needed: a policy of punishment. Wat steeds meer op de voorgrond treedt, is de geleidelijke Amerikaanse geloofsovertuiging dat de lieve Heer - en de Verenigde Naties natuurlijk - Washington hebben uitverkoren om te oordelen over goed en kwaad in de wereld. Alleen de Yankee-mores en -maatstaven gelden. Wie zich er niet aan houdt, kan op Amerikaanse sancties rekenen. Will herinnert eraan dat Stalin, zij het van korte duur, bondgenoot van Hitler was en wat zijn opvolgers deden met het neerhalen van de Koreaanse Boeing was een daad Hitler waardig. Puur geklets in de ruimte.

Carel Enkelaar belde opnieuw en vroeg zich af of hij nu wel naar Moskou kon reizen als vertegenwoordiger van de officiële Nederlandse televisie, de nos, gezien de boycot die er nu tegen de Sovjet Unie is ingesteld. Ik zei dat het me ongepast leek om je als journalist iets aan te trekken van de antisovjet hysterie. ‘De journalistiek gaat door Carel. Andropov is nog steeds president van de ussr. Een televisie-interview met hem is meer gewenst dan ooit.’ Hij was weer gerustgesteld. Daarna gaf Carel me mijn oude vriend Frits Pengel, hoofd van de Surinaamse televisie, aan de lijn. Ik vertelde hem meteen, al was het misschien onvoorzichtig, dat het ernaar uitzag dat Israël bereid was Desi Bouterse miljoenen toe te schuiven door met mogelijke wapenleveranties zaken te gaan doen met Suriname.

Intussen kondigde oud-president Chin A Sen, in tandem met Wijngaarde, lid van de Bevrijdingsraad van Suriname, in Am-

138 Time, 12 september 1983.

139 Newsweek, 12 september 1983.

140 Zie bijlage 35.

[p. 98]

sterdam aan dat het regime Bouterse aan de rand van de afgrond stond. Geklets dus.¹⁴¹

Oud-ambassadeur Schaepman belde. Hij had over onze ontmoeting ernstig nagedacht en had de conclusie getrokken dat we in hetzelfde schuitje zaten. Buitenlandse Zaken was onze gezamenlijke vijand.¹⁴² Hij adviseerde om er eerst voor te zorgen financieel sterk te staan en dan de strijd aan te binden.

Ik at een broodje met Guus Jansen van Strengholt en De Bruin, secretaris van de Raad van Bestuur van Strengholt. Ze zijn bereid mij een derde van de opbrengst van een televisiegesprek met Andropov te geven. Ik zei in ieder geval drieduizend gulden voor drie freelance dagen naar Moskou te willen hebben. ‘Ik heb heel wat jaren werk in Moskou op eigen kosten verzet, om jullie nu met je verzoek op het juiste niveau binnen te brengen. Ik wil er voor betaald worden.’ Jansen zei tussen de regels door, dat het zijn idee was geweest een gesprek met Andropov te filmen. Ik hielp hem snel uit de droom en benadrukte hier al geruime tijd mee bezig geweest te zijn, zeker sinds 1981. ‘Daar heb je niets van laten merken,’ zei Jansen. Ik zei: ‘Toen heette de president nog Brezhnev, maar ik was er mee bezig.’

141 De Volkskrant, 13 september 1983.

142 In 1983 had ik er nog geen idee van de mate waarop Buitenlandse Zaken me tegenwerkte. Schaepman was daar echter uitstekend van op de hoogte.

14 september 1983

Ronald Reagan heeft bekend gemaakt dat Amerikaanse mariniers in Beiroet - nu 1.370 in getal - wanneer er weer problemen zijn, een sterke Amerikaanse vloot te hulp kunnen roepen die over het vliegdekschip Dwight Eisenhower en andere oorlogsbodems beschikt, plus een versterking van nog eens tweeduizend mariniers.¹⁴³ Natuurlijk een oorlogszuchtig plaatje in Newsweek.

143 The New York Times, 14 september 1983.

[p. 99]

Gisterenmiddag was ik bij Van Eeghen om ‘een belangrijke brief’ voor Georgii Arbatov mee te krijgen naar Moskou. Er ontstond vrijwel onmiddellijk keet over het neerschieten van de Boeing. ‘Wat een geschenk aan Reagan!’, riep Van Eeghen uit. Ik mocht vooral geen vergelijking trekken met wat in Libanon is gebeurd of het uitmoorden van de Palestijnse kampen. Hij vertelde dat zijn zoon, als piloot bij de luchtmacht had geholpen een sovjet Bear reuzenbommenwerper te verjagen toen deze te dicht in de buurt van de vliegbasis Leeuwarden was gekomen. ‘Ze hebben toen ook gevraagd of ze het sovjettoestel mochten neerschieten. Maar dat bevel werd nooit gegeven.’ Hij was kennelijk meegesleept door de antipropaganda en de veronderstelling dat het hele incident wel eens in elkaar gezet zou kunnen zijn, leek hem uit den boze. Op het eerste gezicht mij ook. En toch weet je het niet, want de Koude Oorlog is in volle gang.

Ik vroeg hoe het nu met ons plan stond chemicaliën met de ussr te verhandelen. Hij antwoordde de belangstelling hiervoor verloren te hebben. Ik vroeg hem dit op papier te zetten, wat hij beloofde te zullen doen. ‘Maar dat betekent niet dat er iets tussen ons is veranderd,’ aldus Van Eeghen. Ik herinnerde hem eraan dat zijn oorspronkelijke belofte was, mij financieel op de rails te zetten, ook omdat ik hem aan veel contacten in Moskou heb geholpen de laatste jaren. ‘Na het diner met Arbatov op Berkenrode hoorde ik helemaal niets meer van je,’ zei ik. Hij zat verveeld voor zich uit te kijken, en vroeg alleen maar of ik hem bij terugkomst uit Moskou het reisschema van Arbatov wilde leveren, omdat hij hem in de vs wilde ontmoeten.

Hij bevestigde overigens tegen de bvd te hebben gezegd dat ik de journalistiek ging verlaten en in zaken zou gaan.

Ik zag tot mijn genoegen dat voorlichter De Bie in Suriname was ontslagen en vervangen door sergeant-majoor Doedel.¹⁴⁴ Van de regen in de drup? De journalist Guido van de Kreeke is inmiddels in Nederland teruggekeerd. Hij werd dus door Suriname vrijgelaten.

Wim Klinkenberg belde dat negerleider Jesse Jackson de koningin in grote verlegenheid had gebracht door na afloop van een gesprek met Beatrix op Huis ten Bosch mee te delen dat zij tegen kruisraketten was en vond dat de plaatsing uitgesteld zou moeten worden, zeker wanneer de onderhandelingen over middellangeafstandsraketten in Genève mislukken. De uitspra-

144 De Volkskrant, 14 september 1983.

[p. 100]

ken van hare majesteit staan dus haaks op het kabinetsbeleid en hadden nooit ofte nimmer naar buiten mogen komen. Premier Lubbers zou vannacht telefonisch contact met Beatrix hebben gehad.

De Rijksvoorlichtingsdienst heeft de uitspraken ontkend, maar het incident berust uiteraard op waarheid. Ze liegen openlijk bij de rvd als ze een fout maken.

Ik ontmoette Carel Enkelaar in de Van Gogh Room op Schiphol. Liny had extra kostuums in de koffer gedaan in geval we langer wegblijven dan drie dagen.

15 september 1983

Moskou, Hotel Metropole

Ik had lange gesprekken met Carel Enkelaar tijdens de vlucht naar Moskou. Hij had Frits Salomonson, de advocaat van Beatrix en Claus, wel eens ontmoet en kende pikante details.

‘Weet jij, waarom koningin Juliana plotseling aftrad? Ik heb die dagen van nabij meegemaakt en heb toen wel eens gedacht dat Juliana niet meer goed bij haar hoofd was. Er ligt een groot verschil tussen haar en Beatrix op het gebied van de intelligentie.’

Bij de nos weten alleen Erik Jurgens en Leo Kool dat Enkelaar en ik naar Moskou zijn vertrokken. Carel is zelfs met een taxi van een bedrijf uit Bussum naar Schiphol gereden en niet, als gebruikelijk zou zijn geweest, een nos-auto met chauffeur. We spraken ook over geld. Ik hield voet bij stuk dat ik drieduizend gulden honorarium voor deze reis wilde hebben. Mij dunkt: Carel komt door de voordeur op het hoogste niveau binnen, contacten waar ik al twaalf jaar zorgvuldig aan heb gewerkt. Hij sprak ook weer over Willem Brugsma als interviewer van Joeri Andropov. ‘Ik heb je in nos-verband nooit laten vallen; ik zeg dan: het is een verdomd lastige vent, maar hij heeft me nog nooit bedonderd,’ aldus Carel.

Enkelaar probeerde na aankomst zijn vrouw Liny te bellen. Het gesprek kwam pas om 01:15 uur in mijn kamer door, want de telefoon in zijn kamer werkte niet. Het schijnt dat ambassadeur Victor Beletski bezig is Raymond van den Boogaard aan een schriftelijk interview met Andropov te helpen. De ambassadeur wilde niet dat ik dit wist. Dit lukt nooit.

Er is meer bekend geworden over de fikse rel in Den Haag inzake de visite van Jesse Jackson aan koningin Beatrix. De Amerikaanse negerleider had na afloop van een gesprek op Huis ten Bosch tegenover de pers verklaard dat de majesteit zou hebben gezegd te hopen dat de wapenonderhandelingen in Genève

[p. 101]

zullen mislukken en de plaatsing van navo-raketten in West-Europa zal moeten worden uitgesteld. De rvd heeft deze verklaring ‘onwaar’ genoemd, terwijl iedereen donders goed weet dat Jackson dit niet zo maar uit zijn duim zoog. Minister Hans van den Broek nam in ieder geval in de Kamer al een ander standpunt in, namelijk dat ook als Genève mislukt de raketten geplaatst zullen moeten worden.¹⁴⁵

Intussen is uit Washington vernomen, dat een Nederlandse parlementaire missie daar onderling keet heeft gekregen. Bert de Vries (cda) heeft tegen de pers gezegd dat Joop den Uyl (PvdA) en Ed Nijpels (vvd) zo vastliggende standpunten hebben, dat van een oriëntatiereis geen sprake meer is. Kan niet Hollandser.

Surjono arriveerde. Het eerste wat hij vroeg, was hoe het met mijn trauma over Eduard was afgelopen. Kan niet Javaanser. Ik bracht boeken en kranten voor hem mee. Hij zou er alles voor over hebben naar Nederland te kunnen vertrekken.

De dag begon met een door oud-ambassadeur Romanov geregelde ontmoeting bij Siline, waar Romanov zelf en Volodja Molchanov aan deelnamen. Siline was snel overtuigd. Hij begon te telefoneren om het filmgesprek met Andropov te helpen mogelijk maken. Terwijl Carel terug naar het hotel ging, reed ik met Volodja naar Radomir Bogdanov op het usa Instituut. Radomir deed onmiddellijk mee. Ook hij zou zich inzetten.

Vlak voor de lunch had ik een hevige botsing met Carel Enkelaar. Opnieuw bracht hij Brugsma ter sprake. ‘Die man verdient het niet. Hij heeft nooit één vinger uitgestoken om in dit land te werken, waar ik al jaren bezig ben en dan zou hij met het prestige van een dergelijk interview gaan strijken. Over mijn lijk.’ Carel werd uiteindelijk ook razend en schreeuwde: ‘Goed, dan vertrek ik nu, en dan doe je het verder maar alleen.’ Ik pleitte dat aangezien ‘Den Haag’ mij na de confrontatie met Luns vanwege Nieuw-Guinea, Sukarno en Indonesië nooit iets anders had gedaan dan zwart te maken, op die manier ‘Den Haag’ haar zin kreeg en ik nooit meer prestigieuze projecten zou krijgen of kunnen uitvoeren. Voorzichtig stuurde ik de confrontatie terug naar normaal. We hadden uiteindelijk een plezierige lunch.

Lange ontmoeting met mijn vriendin Olga Chechotkina van Pravda. Ik gaf haar de Amerikaanse editie van het boek met Georgii Arbatov. Ook zij noemde een interview voor televisie nu

145 De Telegraaf, 14 september 1983.

[p. 102]

met Andropov ‘good timing’. ‘We, ourselves, would have never thought of it. We are not as yet mass-media minded.’ Het gesprek zou bovendien in boekvorm kunnen verschijnen.

16 september 1983

Carel en ik dineerden tot 23:00 uur met Romanov. Het verbaasde me opnieuw met hoeveel energie en elan hij tegenover ons de internationale positie van Moskou verdedigde. Carel gaf de oud-ambassadeur een opmerkelijk groot visitekaartje met opdruk in goud.

Romanov vertelde dat tijdens het bezoek van Beatrix en Claus aan Leningrad, de prins zo onder de indruk was geweest van wat de Duitsers er in de Tweede Wereldoorlog hadden aangericht, dat toen hij later hierover sprak in de auto met de ambassadeur er tranen in zijn ogen blonken. Hij moest zelfs een zakdoek gebruiken. Ook zei Claus er dankbaar voor te zijn zelf geen schuld te hebben aan de vernielingen en de moordpartijen rond Leningrad.

Vanmorgen spraken Carel en ik een half uur met Bogdanov. Professor Georgii Arbatov is in Jalta. Vervolgens reden we naar Henrikas Jushkevitshus, vicevoorzitter van het Staatscomitee, dat gaat over televisie-uitzendingen. Ik weet niet of we hier veel mee opgeschoten zijn bij het bereiken van ons doel: een interview met Andropov. Zijn voornaamste advies was om uitsluitend via Beletski te opereren. Maar dan krijgen we zeker nooit een gesprek met de grote baas. Hij liet ons bovendien een verzoek van Walter Conkrite gedateerd op 2 april 1983 zien voor eenzelfde gesprek. Een ontmoedigend bezoek dus; zoals zo dikwijls wanneer je met een nieuw voorstel in Moskou komt en je altijd weer op die verdomde communistische bureaucratische muur stuit.

Moskou - Oost Berlijn, Interflug 601

Carel denkt dat het Hilversumse omroepbestel niet zozeer zal ineenstorten, maar van binnenuit zal wegrotten. Vooral de vara is ermee bezig dat te bevorderen. De eo en vpro zullen wellicht nog het langste alles overleven, omdat zij de duidelijkste identiteit hebben. De avro is verwikkeld - met hulp van de vvd - in het schieten op de nos. Wallis de Vries is een echte vijand van de nos.

Onze oversteek van de Muur naar vliegveld Tegel in West-Berlijn was een aanfluiting van jewelste, een regelrechte aantasting van de intelligentie van de moderne mens. Het duurde één vol uur bij de border-crossing voor we het socialistische im-

[p. 103]

perium uit waren. Er werd zelfs met een spiegel aan een lange stok onder je taxi gekeken of er zich geen verstekeling of contrabande onder het chassis bevond. Carel en ik werden goed melig van dit belachelijk gedoe. Giechelend keerden we in het westen terug.

Amerbos

Lubbers heeft gezegd dat bekeken moet worden of mensen die een gesprek met de koningin zullen hebben, beter moeten worden voorgelicht, namelijk over het feit dat er niets van het besprokene naar buiten mag komen. Dat is het karakter van een ontmoeting met het staatshoofd. De koningin kan letterlijk nooit zeggen wat zij zelf denkt of vindt. Het moet meer dan afschuwelijk zijn.

Hans van den Broek heeft meegedeeld dat het ‘onwaarschijnlijk’ geacht moet worden dat hij - zo kort na de gebeurtenis met het Koreaanse verkeersvliegtuig - in New York een ontmoeting zal hebben met zijn Sovjetcollega Andrei Gromyko.¹⁴⁶ De zelfoverschatting van ‘Den Haag’ is karakteristiek voor de gemankeerde breinen op deze beruchte apenrots.

146 NRC Handelsblad, 15 september 1983.

17 september 1983

Ik zat piano te studeren toen Henk Herrenberg opdoemde voor mijn geestesoog. Ik belde hem op. Hij was nog niet lang terug in Nederland. Hij zal me vanuit New York laten weten of ik daar een ontmoeting met Desi Bouterse kan hebben, en adviseerde geen schriftelijke verzoeken te sturen, ‘want dat maakt een opdringerige indruk’.

Jan Kikkert logeert nu bij me, bruin verbrand van de zon in Zuid-Frankrijk. Hij is bevriend met Tom, een oudere Amerikaan, die er een villa bezit, en daar verblijft als hij niet in New York zit. Helaas heb ik weer mijn hart gelucht over Eduard, maar hij leefde echt mee. Hij adviseerde om Eduard op te gaan zoeken om vast te stellen wat hij nu voelt en denkt.

18 september 1983

Broer Theo belde vanuit Neuheim: ‘We dachten God, Wim is naar Moskou geweest en prompt wordt één dag later bekend dat Gromyko niet naar de vn gaat.’ Dat is dan zijn humor, terwijl ik het juist niet slim vind dat Gromyko na het vliegtuigincident thuis blijft.

Met Ernst van Eeghen kreeg ik vrijwel meteen keet toen hij

[p. 104]

opbelde. Over de ramp met Koreaanse vliegtuig zei hij, dat de Sovjets ‘hun bewijzen’ zouden verzinnen, waarop ik antwoordde, dat hij net zo kletste als Reagans medewerkers op het Witte Huis. Dat vond hij ongepast en riep uit: ‘Ik zie je nog wel eens.’ Ik schreef de Van Eeghens: ‘We weten dat er langzamerhand veel in onze relatie is veranderd en dat betreur ik. Ik kan echter niet voor altijd mijn ogen gesloten houden voor niet nagekomen beloften en afspraken van jullie kant. Ernst voelt het juist aan dat ik mijn mening radicaal heb herzien op basis van persoonlijke ervaringen en gebeurtenissen. Hier staat Erica geheel buiten, maar helaas is het gevolg, dat ik Erica dus ook wel niet meer zal zien.’ Ik retourneerde de enveloppe die hij me voor Bogdanov had mee gegeven, en schreef dat ik op zakelijke gronden, en in verband met lopende of belangrijke zaken onze contacten normaal zou voortzette, ‘maar neem het woord vriendschap niet meer in de mond, want je weet niet wat het betekent.’

Hugo van Reijen, die ik in Paramaribo ontmoette, kwam weer langs. Hij stelde teveel vragen. Wie is die man eigenlijk?

Jan Kikkert reed me naar Schiphol. Ik ging in de Transavia-garage naar de auto van Eduard zoeken.

In Libanon worden slachtoffers gewoon met een bulldozer in massagraven gekieperd. Ongelooflijk. Daar zal een Peter of Eduard bij zijn.

Reagan heeft de situatie rond het Koreaanse verkeersvliegtuig ‘een keerpunt in de geschiedenis’ genoemd. Hij is gek.

A hen is only an egg's way of making another egg. - Samuel Butler A radish is the way in which radish genes make more radish genes. - Asa Gray

19 september 1983

Newton belde vanmorgen totaal in de vernieling. Hij was zo ziek dat hij een arts wilde raadplegen. Hij wilde dat ik direct naar hem toe kwam. Ik belde Hans Lonis die even in de stad bij Newton langs zou gaan.

In Zuid-Afrika is een nieuwe Grondwet aangenomen, die voor het eerst niet-blanken een kans geeft in de regering te komen. Op 2 november zal er een geheel ‘blank referendum’ over worden gehouden. Gekleurden en Indiërs, die 28 procent van de bevolking uitmaken zullen in aparte groepen in het parlement komen. Wat echter nog steeds niet het dilemma van de zwarte meerderheid in het land oplost.

De nvj stuurde me de brief van Emile Fallaux van de vpro door, die nota bene eindigde met: ‘Het is alleen uit overwe-

[p. 105]

gingen van collegialiteit, dat wij er niet toe zijn overgegaan Uw lid Oltmans aansprakelijk te stellen voor de geleden schade’.¹⁴⁷ Welke schade? Ze hebben hun in Suriname opgenomen materiaal uitgezonden. Wat niet doorging was het toegezegde gesprek met Desi Bouterse, die zich op het laatste moment terugtrok. Alsof ik de bevelhebber van Suriname aan een touwtje heb. Hoe durft hij een dergelijke brief te schrijven! Het is alleen maar om mij niet te hoeven betalen.

De heisa in de Amerikaanse weekbladen over het vliegtuigincident, is gigantisch de afgelopen week. En wat er allemaal, over de Sovjets, in commentaren wordt gedebiteerd slaat nergens op. Oleg Troyanovsky en de bitch Jeane Kirkpatrick kruisten de degens in de Veiligheidsraad. De regering Reagan probeert maximum ‘winst’ te halen uit de door het Kremlin veroorzaakte ‘massacre’ in de lucht. ‘This attack was not just against ourselves or the Republic of Korea,’ aldus de president, ‘this was the Soviet Union against the world and the moral perception which guide human relations everywhere.’¹⁴⁸

Newsweek plaatste nieuwe tekeningen van ‘a tragic scenario’.¹⁴⁹ Opmerkelijk is dat twee piloten van een Amerikaans spionagevliegtuig Edward Eskelson en Tom Bernard in de Herald Tribune verslag doen van de valse voorstelling van zaken die de regering Reagan geeft over de kal-007. Zij vlogen op dat moment zelf in hun rc-135, een vliegtuig dat voor spionage gebruikt wordt en valt onder de National Security Agency, boven Sovjetgebied. Hun vliegtuig is uitgerust met 30 bemanningsleden en is bedoeld om na te gaan of de ussr zich aan ontwapenings-overeenkomsten houdt. Het toestel kan twintig uur in de lucht zijn. Het voert spionagetaken uit, die niet vanaf de grond of met satellieten kunnen worden gedaan. Beiden noemen de uitspraken van Reagan ongeloofwaardig. Reagan had gezegd dat Sakhalin-Kamchatka niet behoorde tot het Sovjetgebied dat deze spionagetoestellen inspecteren op gevaarlijke Sovjet installaties of raketbases. Terwijl zij daar dus wel vlogen.

Eskelson en Bernard verklaren: ‘We have precise reasons to believe that the entire sweep of events - from the time the Soviets first began tracking flight kal-007 to the “confusion” with the American reconnaissance aircraft, to the moment Soviet fighters sitting of Soviet airfields were ordered to go on “standby” to “alert” status, to the time of the shoot down - was meticulously monitored and analyzed instantaneously by U.S. Intel-

147 Zie bijlage 36.

148 Time, 19 september 1983.

149 Zie bijlage 37.

[p. 106]

ligence. Without sounding like apologists for Soviet actions, we believe, based on our experiences, that the official U.S. version of events is incomplete and misleading.’¹⁵⁰ Wat Eskelson en Bernard echter niet opmerken, is de mogelijkheid dat de hele misère - de navigatiefout van de Boeing, waardoor men boven Sovjetgebied kwam te vliegen - bewust door de Amerikanen zou kunnen zijn opgezet om de Sovjets te misleiden en de aandacht van het werkelijke spionagetoestel af te leiden.

Zelfs Stanley Hoffmann van Harvard doet mee om over ‘de wrede Sovjet handelswijze’ te spreken. ‘Are we thus propelled on en collision course, like the great powers at the beginning of this century?’ Puur geklets in de ruimte van een academicus met een wereldwijde reputatie. Ze worden weer allemaal in de maalstroom van de propaganda meegezogen.¹⁵¹

In Washington wordt verklaard dat de crisis met de Sovjet Unie zeker één jaar zal duren. Nu begrijp ik ook dat de Amerikanen reisbeperkingen aan Gromyko hadden opgelegd, waardoor hij de vn-vergadering over deze kwestie niet kon bijwonen. De minister van buitenlandse zaken paste ervoor om aan de extra opgelegde verplichtingen te voldoen. Charles Liechtenstein van de vs-delegatie bij de vn heeft al gezegd dat als dit de Sovjets niet bevalt de Verenigde Naties maar naar elders moest worden overgebracht. Ik heb zelf altijd bepleit dat de vn in Istanboel thuishoort, op de brug tussen Oost en West, en niet in New York. Dat is een naoorlogse bijkomstigheid die door de Amerikanen werd benut, omdat Europa en Rusland in puin lagen.

Het is opvallend dat Viktor Afanasjev, de hoofdredacteur van Pravda,¹⁵² de berichtgeving van zijn blad over de vliegtuigramp fel heeft bekritiseerd. Hij is intussen in Schotland aangekomen voor een conferentie over strategisch vraagstukken.¹⁵³ Er wordt toch steeds meer iets openlijk gezegd in Moskou.

In Oak Ridge, Tennessee, waar kernraketten worden gebouwd heeft men bijen gevonden, die sporen van radioactiviteit vertoonden. Ook hun honing was licht radioactief besmet.¹⁵⁴

Ben op Schiphol opnieuw naar Eduard gaan zoeken. Zijn auto was weer nergens te vinden. Ik moet en zal hem vinden. Ben op de terugweg gaan rotzooien in Thermos.

150 The New York Times, Bernard Gwertzman, 18 september 1983.

151 The New York Times, Richard Vernstein, 19 september 1983.

152 NRC Handelsblad, 19 september 1983.

153 Ik heb Afanasjev ontmoet en geinterviewd. Zie Memoires 1979B.

154 United Press, 19 september 1983.

[p. 107]

Wim Verkade belde me met de mededeling dat Van Eeghen hem en het andere personeel de order heeft gegeven absoluut geen contact meer met mij te hebben. Is dit een oorlogsverklaring? Het zou me nauwelijks verbazen. De man is een schurk. Ontmoette Milo (en Els) Anstadt. Hij gaf me zijn vorig jaar verschenen boekje, Kind in Polen.¹⁵⁵ Ik mag hem vanwege zijn ouderwetse decency.

155 Milo Anstadt, Kind in Polen, Amsterdam, 1982. Uitgeverij Tiebosch.

20 september 1983

Om 22:30 uur zat Newton, de Braziliaan, in het bushokje van lijn 33. Ik had zo met hem te doen dat ik hem binnen vroeg. We zijn meteen naar bed gegaan. Er gebeurde natuurlijk niets, want dat breng ik niet op. Vanmorgen om 09:30 uur kwam Hans Lonis hem al afhalen. Hans wil zich wel over die jongen ontfermen.

Droomde over bedreigingen van de kant van Ernst van Eeghen.

Ik ging opnieuw tevergeefs naar Schiphol om naar Eduard te zoeken.

Prins Claus heeft tot ieders verbazing de Troonrede van Beatrix bijgewoond. De bede is weer terug in de toespraak met de woorden: ‘Van harte wens ik U toe dat Gods zegen op Uw werk rust.’ Dat zal veel helpen.

Amerikaanse oorlogsschepen hebben beschietingen uitgevoerd ter ondersteuning van het Libanese leger dat de plaats Soek el Gharb nabij Beiroet verdedigt. De kruiser Virginia werd gebruikt om Druzen-milities terug te dringen ter bescherming van het Libanese leger. Waar Washington zich al niet mee bemoeit. De val van de plaats wordt omschreven in Washington als een eminent Amerikaans belang, omdat dit de stabiliteit van de regering van president Amin Gemayel zou ondermijnen.¹⁵⁶ Ik liep even binnen bij Henk Herrenberg, nog in jacquet vanwege het bijwonen van de opening van de Staten-Generaal. Hij had Paramaribo overgebracht dat Chanoeka een import- en exportmaatschappij wilde opzetten met mij als reizend envoy.¹⁵⁷ Zowel Desi Bouterse als Erroll Alibux was geïnteresseerd. Hij gaat naar New York en zal van daaruit me laten weten of Bouterse gelegenheid heeft ons daar te zien. Ook is Suriname erin geslaagd de radio-uitzendingen van de zogenaamde bevrijdingsraad van Chin A Sen vanuit de Dominicaanse Republiek stopgezet te krijgen. Te bespottelijk voor

156 The New York Times, E.J. Dionne, 19 september 1983.

157 Zie bijlage 38.

[p. 108]

woorden. Hij ging akkoord om 3 oktober te lunchen met de Israëlische ambassadeur, iets wat Chanoeka regelt.

Vervolgens bezocht ik ambassadeur Antonio Diaz, die de indruk had gekregen dat prins Claus volgespoten met medicijnen de Troonrede had bijgewoond. De Cubaanse ambassadeur had Hans van den Broek gevraagd om als hij op weg was naar Nicaragua ook Havana even aan te doen, zoals de Franse minister van Buitenlandse Zaken zojuist had gedaan. Maar Van den Broek trekt natuurlijk zijn neus op voor Fidel Castro. De ambassadeur vertelde dat Coen Stork het ook oneens was geweest met de passages over Cuba in de afscheidsrede van André Spoor. ‘Spoor bakt zoete broodjes met Washington en schijnt nu in New York te gaan wonen,’ aldus Diaz.

Bezocht samen met Carel Enkelaar ambassadeur Victor Beletski. Wij zetten ons doel uiteen. Hij reageerde eerst met zich erover te beklagen dat drie Nederlandse missies waren afgezegd vanwege het neergehaalde kal-007-toestel, namelijk de reis van minister Braks, een handelsmissie en een parlementaire missie. Hij had zich hiervoor bijzonder ingezet, door twee ministers te bezoeken in Moskou, evenals medewerkers van president Andropov en alles was nu voor niets geweest. Kortom de sfeer was niet gunstig. Nu kwamen Carel en ik dus met een nieuw verzoek: ‘Yes, he would help, but.’ Plots verscheen Popov ten tonele, die blijkbaar in Nederland was, en die bestraffend naar Beletski keek, en zei dat men in het Kremlin niet enthousiast was over een tv-interview met Andropov. Ze hebben nog nooit iets van pr begrepen daar in Moskou en zullen er nooit iets van begrijpen ook. Popov benadrukte mij al 25 jaar te kennen. Hierop begon Carel over Romanov, waar echter zo gereserveerd op werd gereageerd dat hij dit onderwerp weer even snel liet vallen. Afgesproken is dat we brieven gaan schrijven aan Andropov en anderen en die via Beletski in het Kremlin doen bezorgen.¹⁵⁸

Carel en ik reden in een nos-auto met chauffeur terug naar Hilversum. Enkelaar vroeg nu of Klaas Jan Hindriks in mijn plaats het gesprek met Andropov kon maken. Ik antwoordde: ‘Van die twee is Brugsma de betere partij om Andropov te ondervragen.’ Hij liet me bij hem thuis op zijn tv teletekst zien, o.a. de pagina die de komende en vertrekkende toestellen van Transavia weergaf.

Ik ben vanavond weer naar Schiphol gegaan in de hoop Eduard nu dan eindelijk te vinden. Hij was echter in geen velden of

158 Zie bijlage 39.

[p. 109]

wegen te bekennen. Misschien moet ik hem toch eerst eens brief schrijven.

Arie Kuiper schreef in een briefje dat mijn in Moskou samengestelde reportage - aan de hand van een aantal gesprekken over het Koreaanse toestel - mij ‘tot vertolker van Sovjetpropaganda had gemaakt’. Ik begrijp dat dit in Amsterdam zo overkomt, omdat we hier onder een deken van Westerse en Amerikaanse propaganda liggen. Maar wat Moskou te zeggen heeft - dat het toestel dat werd neergeschoten voor hetzelfde geld geen verkeersvliegtuig had kunnen zijn, maar een als verkeersvliegtuig vermomd toestel geladen met atoomwapens - dat komt in de hoofden hier niet op. Hij had Gerard Driehuis en Paul Klare meegedeeld mijn verhaal niet te willen publiceren.

Ik antwoordde: ‘Je zult het misschien gek vinden, maar ik ben het met jullie eens. Ik had maar twee werkdagen in Moskou en raffelde het artikel af. De meeste gesprekken waren met hooggeplaatste personen, die ik niet kon citeren. Overigens dacht ik dat het boek met Arbatov je had overtuigd dat ik niet iemand ben die gemakkelijk voor Sovjetpropaganda te vangen is.’

Ik heb Gerrit Jeelof van Philips er opnieuw aan herinnerd dat het de hoogste tijd wordt dat we eens afrekenen. Ook Beletski roerde dat gisteren aan.

21 september 1983

Milo Anstadt ondernam een poging een botsing met de vara over hun niet nagekomen verplichtingen te helpen voorkomen. Maar het vara-bestuur had gezegd: ‘Laat het maar tot een proces komen. Dan weten we meteen dat er voortaan betere afspraken gemaakt moeten worden.’ Socialisten!

In Tilburg is aan de theologische faculteit de nodige opschudding ontstaan omdat dr. P. Farla die voor een hoogleraarschap Nieuwe Testament in aanmerking kwam werd afgewezen omdat hij homoseksueel zou zijn. Het College van Toezicht zou hebben ingegrepen, waarin de bisschoppen van Breda en Den Bosch zitting hebben. Dan weet je het verder wel. Treurig: dit is 1983.¹⁵⁹

Henk van der Meijden heeft in Privé een huilerig hoofdartikel geschreven over Beatrix. Ze zou voor de moeilijkste keuze uit haar leven zou staan: haar hart volgen en af treden ter wille van haar huwelijk met de ziek geworden Claus, en hem tot in lengte van dagen liefdevol te verzorgen, of op de troon te blijven en het koningschap boven haar persoonlijke geluk te stellen.

159 De Volkskrant, 20 september 1983.

[p. 110]

Dit laatste dus: Willem Alexander is al weggewerkt op een kostschool in Engeland en Beatrix blaast door als koningin, zoals ‘ingewijden’ als freule Wttewaal van Stoetwegen aan Henk hebben bevestigd.¹⁶⁰

Privé spreekt over Zuster van Liefde Marie-Joseph van de Ven (bijgenaamd de Rode Non) als de enige echte vertrouwelinge van de koningin, die zij eens zou hebben leren kennen tijdens een werkbezoek aan Den Haag, waar de zuster kvp-raadslid was. De zogenaamde supervertrouwelinge van de majesteit is vrijwel blind geworden en heeft zich teruggetrokken in het kloosterverzorgingstehuis Mater Misericordia in Tilburg. ‘Maar het contact tussen de twee vriendinnen bestaat voort.’ Waar haalt Van der Meijden dit geklets vandaan? Beatrix heeft inderdaad enkele op één hand af te tellen werkelijke vertrouwelingen, zoals tot vorig jaar mejuffrouw Buringh Boekhoudt en bijvoorbeeld ook Lydia Loudon.¹⁶¹

Ernst van Eeghen belde om te zeggen dat hij een secretaresse in dienst had genomen van Russische afkomst. Zou hij dan nu toch serieus aan handel met de ussr denken? Hij had opnieuw Georgii Arbatov getelegrafeerd, praten tussen Oost en West was dringender dan ooit. Ook vond hij dat ik beledigende brieven kon schrijven. Ik geloof best dat de waarheid beledigend overkomt bij een draaikont als Van Eeghen.

Chanoeka telefoneerde en deelde mee dat de Israëlische ambassadeur zat te wachten op een telefoontje van ambassadeur Herrenberg over de voorgenomen lunch, die Chanoeka zou arrangeren. Die man is dus ook al geen zuivere koffie.

De Braziliaan Newton woont tijdelijk bij Hans Lonis: hij heeft koorts.

Was opnieuw op Schiphol om naar Eduard te zoeken. In geen velden of wegen te bekennen, ook al kwamen verscheidene Transavia-vluchten binnen. Het maakt me allemaal erg neerslachtig, vooral als ik weer onverrichterzake naar huis terugkeer.

160 Privé, 17 september 1983.

161 De vriendin die me aan mijn ex-vrouw Frieda Westerman voorstelde.

22 september 1983

Urenlang wakker gelegen vanwege Eduard.

Alfred Vierling belde in alle staten op: in Almere had de cp twee zetels veroverd. Het cda ook twee en de vvd vijf, de PvdA acht of negen. Omgerekend over het hele land zou dit zestien zetels hebben betekend. ‘In dàt geval,’ zei ik, ‘dus bij zestien zetels ga ik erin zitten als buitenlandspecialist.’ Ik denk dat hij mijn

[p. 111]

uitspraak serieus nam. Het gemeentebestuur had pamfletten in stemlokalen opgehangen niet op de racistische cp te stemmen. Ik beschouw hen niet als racistisch, en als ik Henry Brookman was, zou ik er ook razend om worden. Rechts is rechts en dat heeft niet automatisch met racisme te maken.

Ik ben opnieuw enkele uren naar Schiphol gegaan om te proberen Eduard op te vangen als hij van een Transavia-vlucht terug zou komen. Opnieuw noppes. Ik ben totaal gedeprimeerd. Ik wil hem zien, ik moet hem zien. Ik zag zelfs vijf complete crews binnenkomen en vertrekken. Hij was er niet bij. Op de terugweg in de bus werd ik overmand door tranen.

José Delgado is - door mijn bemiddeling - in Moskou uitgenodigd. Het is de hoogste tijd dat er daar vanuit Madrid op het Institute of Higher Nervous Activity and Neurophysiology een frisse Spaanse wind komt waaien.¹⁶²

162 Zie bijlage 40.

23 september 1983

Arbatov wil me telefonisch spreken. Het zal me benieuwen. Toen het gesprek doorkwam was hij zeer vriendelijk en we zullen elkaar dus in Moskou ontmoeten.

De regering in Den Haag stelt vier miljoen beschikbaar voor aids-onderzoek.

Ik zal een uitnodiging om aan een discussie over Macht deel te nemen - die in Bévercé in de Ardennen wordt georganiseerd - aannemen.¹⁶³

Desi Bouterse laat weten geen tijd te hebben ons boek op dit moment te helpen af maken.¹⁶⁴

Hoofdredacteur Wout Woltz beantwoordde eindelijk mijn verzoek om een eerlijkere weergave van de persconferentie over Claus dan die in zijn krant het nrc Handelsblad had gestaan.¹⁶⁵ Ik schreef hem dat ik een brief zou insturen.

Vierling belde vanwege een afschuwelijke reportage in Panorama over Kenny Ramsaur, een aids-patient in New York, die - zoals de foto's tonen - op een gruwelijk wijze verminkt, overleed aan wat ‘De nieuwe pest’ wordt genoemd.

163 Zie bijlage 41.

164 Zie bijlage 42.

165 Zie bijlage 43.

[p. 112]

Voetelink zond me een brief van Der Spiegel door.¹⁶⁶ Mosterd na de maaltijd.

166 Zie bijlage 44.

24 september 1983

Ik stond bij het krieken van de dag op om met een taxi naar Schiphol te rijden. Ik wil kost wat kost Eduard vinden. Er waren notabene zestien Transavia-vluchten. Het is zoeken naar een speld in een hooiberg. Ik heb de hele dag op busjes met personeel van Transavia gewacht, en was er tegen het einde van de middag misselijk van. Bovendien rammelde ik van de honger. Wat een afschuwelijke dag. Ik moet en zal hem vinden. James Wechsler is overleden, de journalist die eens in The New York Post schreef over mijn Cuba-getuigenis voor de Amerikaanse Senaat.

Beatrix heeft een bezoek gebracht aan de militaire manoeuvres in het grensgebied met Duitsland.

verslagenheid in almere na winst cp, kopt de Volkskrant¹⁶⁷ De zege is door Wim Vreeswijk binnengehaald. De ‘andere partijen’ zijn hierdoor hecht verenigd ‘en zullen in en buiten de gemeenteraad Vreeswijk met open vizier bestrijden...’

Er schijnen een aantal geheime wapendepots in dit land te zijn onder beheer van Binnenlandse Zaken. Zij dienen voor speciale opdrachten voor de bvd. Defensie heeft de wapens geleverd die zijn bedoeld ‘voor het uitvoeren van aanslagen op vijandelijke transporten’. Ze zijn hartstikke gek. Bij toeval werd in de bossen bij Rozendaal boven Velp een depot ontdekt. Fred van der Spek (psp) heeft terecht schriftelijke vragen gesteld. Er wordt natuurlijk glashard over gelogen.¹⁶⁸

Desi Bouterse heeft twee geheime afgezanten naar Den Haag gezonden: zijn bijzondere vertrouweling Jules Wijdenbosch en Humphrey Bergraaf. Ruud Lubbers liet weten geen tijd voor ze te hebben, wat een domme, bekrompen en typisch Hollandse reactie is.

Wijdenbosch en Bergraaf ontmoeten nu dus weer de verkeerde mensen, zoals Frans Weisglas en Harry Aarts, die het vaderland voor een toenadering met het Suriname onder Bouterse zullen afschermen. Zo zaten er vroeger ook talloze klootzakken op cruciale plaatsen om ervoor te zorgen dat Sukarno nooit een voet op Nederlandse bodem zou zetten.¹⁶⁹

167 De Volkskrant, 23 september 1983.

168 De Volkskrant, 22 september 1983. Na 1990 zou blijken dat dit depots waren bedoeld voor het geheime stay-behind netwerk Gladio, opgezet door de NAVO en de CIA.

169 NRC Handelsblad, Frans van Klaveren, 23 september 1983.

[p. 113]

26 september 1983

Om 08:15 uur in de polders. Ik ga straks opnieuw Eduard zoeken op Schiphol.

De in de jaren vijftig afgetreden koning van België Leopold III is overleden. Beatrix zou er naar toe moeten, maar het zou me niet verwonderen als ze verstek laat gaan.

De Amerikanen blijven zoeken naar de zwarte doos van de neergeschoten Koreaanse Boeing kal-007. Zo ook de Sovjets. Zij hebben niet minder dan veertig schepen ingezet. Lugubere wedloop.¹⁷⁰

Indira Gandhi zal op het hoofdkwartier van de vn in New York een speciale vergadering voorzitten van 25 staatshoofden over wereldproblemen en ontwapening.

Ronald Reagan heeft de controle op de export naar de ussr verder verscherpt vanwege de kal-007-crisis. Veiligheidsadviseur William Clark maakte de nieuwe strafmaatregelen bekend.¹⁷¹

Denver Smith, een student in Bloomington, Indiana, is in een schermutseling met politiemannen gewoon doodgeschoten. Hij was als student ‘physical education’ op weg naar college en raakte in een dispuut verwikkeld waar politie aan te pas kwam. Er ontstond een gevecht en twee politiemannen vuurden vier kogels af, waarvan er één fataal was. Eeuwig zonde.¹⁷² Ik heb mezelf in restaurant Aviorama op Schiphol maar eens op een rijsttafel getrakteerd. Eduard is in geen velden of wegen te bekennen. Werkt hij nog wel bij Transavia?

Waarom schrijven? van W.F. Hermans doet me niets, zoals die man me nooit wat heeft gedaan.¹⁷³

Ik belde bij thuiskomst Peter in Londen. Moest zijn stem horen. Ik vertelde dat ik vandaag tien uur op Schiphol naar Eduard had gezocht. ‘Niemand zou dat doen,’ zei hij. Schreef hem na beëindiging van het telefoongesprek meteen twee brieven.

Zoals te verwachten was, heeft Van Eeghen het contract met mij ‘met in achtneming van drie maanden opzegtermijn’ beëindigd.¹⁷⁴ Als ik terugdenk aan zijn vrome beloften van ‘we zullen je wel weer aan een financiële basis helpen door een commissie van twee ton op een transactie met Moskou’ en nu deze afscheepbrief, dan is het werkelijk de vraag of deze geslepen Amsterdamse koopman ooit de bedoeling had iets voor me

170 The New York Times, Clyde Haberman, 22 september 1983.

171 The New York Times, Clyde Farnsworth, 21 september 1983.

172 The New York Times, Jane Gross, 25 september 1983.

173 W.F. Hermans, Waarom schrijven?, De Harmonie, Amsterdam, 1983.

174 Zie bijlage 45.

[p. 114]

te doen. Het enige wat hij nodig had waren contacten in Moskou ‘om een internationale rol’ te kunnen spelen.

27 september 1983

Uitstekend gesprek met Van Niftrik van de nvj. Hij blijft ervan overtuigd dat de vpro mij behoort te betalen.

Ik telefoneerde Ernst van Eeghen, en vroeg wat hem in hemelsnaam had bewogen ons contract op te zeggen. Hij antwoordde zonder blikken of blozen: ‘Omdat ik jeuk aan mijn neus heb.’

‘Maak je een grapje?’ vroeg ik maar dacht: wat een ongelikte beer. Hij zei te hebben meegeluisterd toen ik laatst met Van Ancum Plas belde - ook zo keurig om daar niets van te zeggen - en dat gesprek betekende voor hem einde verhaal. Hij had trouwens nooit meer één woord van Arbatov gehoord. Als ik het in de hand heb, zal hij ook nooit meer iets van Arbatov horen. De Bijbel, die de Van Eeghens me op Windsor schonken zal ik met een bijbehorend briefje terugsturen.

Prins Bernhard nipte op een feestje van oorlogsveteranen aan een glas witte wijn, een Chablis (1964), maar vond het niets, trok een vies gezicht, liep naar zijn groene Ferrari en haalde er zijn eigen meegebrachte flessen uit. Zeer bespottelijk en buitengewoon ongemanierd. Maar zo is die man eenmaal.¹⁷⁵

Van Niftrik vond vooral mijn vordering op de vpro sterk geworden door de ondersteunende brief van ambassadeur Henk Herrenberg.

Vroeger dacht ik dat Erica van Eeghen anders was, maar ik zal nooit vergeten hoe ze de laatste keer dat ik op Berkenrode was op een nare toon zei - ondertussen bezig met boontjes te pellen uit de tuin boven een grote ronde teil - ‘wil je nog een deuntje spelen?’ Ik ben er toen niet op ingegaan, maar die twee zijn aan elkaar gewaagd. Jammer. Ernst bulderde door de telefoon dat ik nooit voor zijn privébelangen naar Moskou was geweest. ‘Wat waren het dan?’ vroeg ik.

‘Geen privébelangen...’ Hij zat weer te draaien en te liegen. Schreef in de trein naar Maastricht, Luik en Verviers een lange brief aan Eduard. Ik verlang zo naar hem. Hoe hem anders te bereiken? Ik schreef Eduard: ‘Mijn mind staat voor je open. Ik ben klaar om van nu af aan je beste vriend te zijn, zoals ik dit voor Peter ben. Er is één ding dat ik nooit heb gedaan. Als iemand, boy or girl, zijn liefste bezit niet uit vrije wil met mij deelt (of kan delen), dan ben ik de laatste om erover te soebatten.

175 De Volkskrant, 27 september 1983.

[p. 115]

Dan geef ik dat gewoon op, want ik heb lang genoeg geleefd om te beseffen, dat het anders geen enkele waarde zou hebben.’

Ik zat in Verviers op een terrasje in de zon met op de walkman een pianoconcert van Chopin. De tranen sprongen in mijn ogen. De love affair met Eduard is voor altijd voorbij, maar er zou nog zoveel over kunnen zijn. Dat wil ik redden en vasthouden.

28 september 1983

Ardennen

De bus bracht me naar het conferentiecentrum. Dat wil zeggen, vanaf daar waar ik uitstapte, moest ik nog anderhalf uur lopen. Wat me daarbij weer opviel was wat een troep mensen in deze schitterende bossen achterlaten. Alle dieren zijn natuurlijk uitgeroeid, op wat vogels na. Op de glooiende hellingen en velden zijn geen konijntjes of fazanten te zien, zoals je ze zelfs in Amsterdam-Noord nog vindt.

Ik arriveerde op het moment dat een filmvoorstelling eindigde en een kleine, gebochelde man het podium beklom. Hij bleek de schoonzoon te zijn van onze dienstbode op De Horst Marie van Zoeren. Hoe is dit nu toch mogelijk?

Dineerde samen met Hylke Tromp en Maarten van Dullemen van de Groene Amsterdammer. Ik bracht de theorieën van José Delgado te berde. Hylke werd stil toen ik de stelling verdedigde, dat rechts een onmisbaar facet moest zijn in een functionerende democratie en dat daarom de Centrumpartij gewoon nodig was. ‘Die stroming is er, en dient vertegenwoordigd te zijn, ook al is mijnheer Janmaat een gediplomeerde klootzak.’ Hylke had teveel wijn op. Hij vertelde overigens voor het eerst dat een Sovjetjournalist uit Bonn hem was komen opzoeken. Hieruit was zijn voorstel een parlementaire delegatie naar Washington en Moskou op de been te brengen voortgekomen. Hylke Tromp was diep teleurgesteld in de wijze waarop Moskou was omgesprongen met de affaire van het Koreaanse vliegtuig. Wat me verwonderde was dat hij verkondigde dat de cia beslist niet slim genoeg was, om een incident als met de Koreaanse Boeing in elkaar te zetten.

29 september 1983¹⁷⁶

Schitterend weer. Herfstkleuren. Baudelaire.

Een Indische jongen, Everaert, vertegenwoordigt akzo op deze conferentie. We zijn tot elkaar aangetrokken. Stille kracht.

176 De datering in mijn dagboek is in de soep gedraaid, maar ik laat het zo en probeer er geen orde in te brengen.

[p. 116]

Lunch met professor Trudy van Asperen en de schoonzoon van Marie, Jan de Vries. ‘Er komt macht voor in alle menselijke verhoudingen,’ aldus Van Asperen, een uitspraak die ik nooit eerder heb doordacht. ‘Het is een sprookje, maar het kan geen kwaad,’ merkte ze tussen neus en lippen op. Dat standpunt bestrijd ik dus al sinds mensenheugenis. Reisde later met Van Asperen en vriendin terug naar Amsterdam.

29 september 1983

Amsterdam - Wenen, KL-255

Allerlei ‘nieuws’. In een rede voor de vn heeft Ronald Reagan Suriname bestempeld als een gebied dat een bedreiging voor de vrede vormt. Van den Broek onthield zich van commentaar. Van die man valt niet te verwachten dat hij Reagan met zijn geklets voor gek zou verklaren.

Mohammed Roem (75), politicus uit de dagen van Sukarno is in Djakarta overleden.

Nederland ondersteunt het Amerikaanse embargo op Cubaans nikkel. We blijven misselijkmakende marionetten van de misdadige buitenlandse politiek van Washington.

Lubbers en Bouterse zijn tegelijkertijd in New York bij de vn. De premier zal geen gesprek met de Surinaamse legerleider voeren. Gemiste kans. Hollandse kleinburgerlijkheid.