Logo DBNL
Memoires 1983-A (2014)

Memoires 1983-A

(2014)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

11 februari 1983

Amerbos

Aart van der Want kwam langs en bracht tulpen mee. Ab Heijn heeft niets laten horen, terwijl hij bij mij de indruk wekte een gift te willen doen voor het Forum Humanum van de Club van Rome. Aart moet nog veel problemen overwinnen, maar ik moet nu eerst mijn eigen ‘operatie survival’ ter hand nemen. Kozak van Jan Cremer is dood. Hij werd begraven met zijn neus naar het noorden. Jan en Babette vroegen me naar restaurant L'Entrée te komen. Jan wilde zeggen dat zijn hond was ingeslapen, maar Babette kwam tussenbeide en zei: ‘Nee Jan, je kunt het Willem toch wel vertellen. Kozak heeft een half uur voor zijn leven gevochten, daarop begaf zijn hart het.’ Dit gebeurde in Zwitserland. Het was zo leeg om hen heen geweest, dat ze naar Nederland waren gevlucht. Morgen gaan ze terug. Jan noemde Büch een oplichter en trok dus partij voor Reve. Büch zou zich onder het mom van een miljoen van een rijke tante wel bij vijf uitgevers ingelikt hebben. Alle vijf waren er ingetrapt tot een de zaak uitzocht via een advocaat. Ook Johan Polak had hem enige tijd gesponsord. Hij schijnt zelfs enige tijd in het gebouw waar Jan en Babette wonen, te hebben verbleven. Niemand durft Büch een oplichter te noemen, want iedereen geneert zich er ingetrapt te zijn. ‘Ik kan je zo vijf namen noemen,’ zei Jan. ‘Die zak heeft zich uitgegeven voor jonkheer en baron, het is nog een poot ook, heeft bovendien een paar maal in de bak gezeten, is gewoon een oplichter.’

Donald Kendall schreef het artikel give moscow carrots voor de opiniepagina van The New York Times.13 Hij vraagt zich af of het Westen zich ten doel moet stellen om het Sovjetsysteem omver te halen of zich er op moet richten Moskou zodanig te beïnvloeden dat vreedzame concurrentie tussen beide systemen leefbaar zal zijn? Kendall noemt de tweede optie de enige realistische gedragslijn ten aanzien van het Kremlin. ‘We must design policies that not only show the Soviet Union what it could lose in war, but also what it can gain in peace.’ Verder-

op schreef de Pepsi-baas: ‘Recognizing that we cannot eradicate differences between East and West, our greatest challenge is to forge a relationship that rechannels our competitiveness into peaceful and productive activities.’

Kendall: ‘I don't believe we want economic warfare with the Soviet Union. The use of export controls, to influence the internal policies of other nations or even to punish them for their foreign policy actions, has proved to be ineffective and counterproductive, particularly when controls are not coordinated with our allies.’

 

Wanneer ik in 1996 analyseer wat enerzijds de voorstanders van eerlijke concurrentie tussen de vrijemarkteconomie van de vs en haar bondgenoten (kapitalisme) en het marxisme-leninisme van de Sovjet-Unie en de met Moskou verbonden staten voor ogen stond, en wat de regering Reagan daadwerkelijk bovengronds en ondergronds ondernam om het Kremlin naar de knoppen te helpen, dan constateer ik dat de verkapte Westerse blokkade van het Sovjetrijk het communisme in de tweede helft van de jaren tachtig permanent de das om heeft gedaan. Kendall, Gvishiani en Aurelio Peccei (Fiat en Club van Rome) beijverden zich de geest van ‘peaceful co-existence’ tussen beide systemen te laten prevaleren. Zij waren - net als ik in die dagen - ervan overtuigd dat alleen een oorlog een einde aan het communisme zou kunnen maken. Omdat een atoomconfrontatie ondenkbaar was, bleef in de optiek van Kendall, Gvishiani en Peccei (en mij) slechts over om de geschiedenis te laten beslissen hoe de wedloop tussen kapitalisme en communisme zou aflopen.

Reagan, Bush, Nitze, Rostow, Allen, de leden van The Committee for the Present Danger, die de dienst in de Amerikaanse regering uitmaakten, dachten daar totaal anders over. Soms denk ik dat zij zich wellicht realiseerden dat, ondanks alle gebreken die ook in de jaren tachtig aan het Sovjetsysteem kleefden, men in de ussr bezig was over de hele linie een voor de doorsneeburger sociaal rechtvaardiger samenleving op te zetten, welke op lange termijn zeker de wereld van ongelijkheid (rijk en arm) van de Verenigde Staten zou overvleugelen en in het ongelijk stellen. De Reagankliek maakte een geheel andere berekening van de uiteindelijke ramp die een gelijkwaardige concurrentiestrijd tussen Oost en West voor het Westen met zich mee zou brengen. Ik denk in 1996 in ieder geval dat de Sovjet Unie, indien deze grootmacht niet onder een zichtbare en onzichtbare blokkade van het Westen zou hebben geleden, uiteindelijk als overwinnaar in die strijd tevoorschijn zou zijn gekomen. De Reagan-kliek moet deze berekening

insgelijks hebben gemaakt en zette om die reden alles op alles om het evil empire tijdig op de knieën te krijgen, opdat een overwinning van het marxisme-leninisme bij voorbaat voorkomen zou worden.

12 februari 1983

Op de vleugel staat een foto van Eduard in Ceran. Een brok schiet in mijn keel. De ervaring met hem is de genadeslag in het hoofdstuk ‘Liefde’ in mijn leven. Dat denk ik dikwijls. Wat voor zin heeft het dit zelfs te noteren? Tranen. Eigenlijk geloof ik nog steeds in hem.

Dennis Livson belde gisteravond op vanuit Monte Carlo, waar hij het televisiefestival bijwoont. Hij vertelde dat twee Britse filmers een verslag over jfk en Dallas hadden samengesteld ‘with conclusions amazingly similar to yours’.

De Volkskrant bericht nu ook dat ambassadeur Anatoly Dobrynin van de ussr in Washington naar huis gaat, omdat hij genoeg heeft van Amerika en vooral van de regering Reagan. De 63-jarige diplomaat heeft vanaf 1962 in de vs gediend als liaison voor het Kremlin.

Wat is er precies in de nacht van 8 op 9 december in Paramaribo gebeurd? De Tijd heeft een omslagverhaal geschreven met de ambassadeur van Suriname, Henk Herrenberg.14 Ik herinner me op televisie een persconferentie van Herrenberg te hebben gezien, waarbij natuurlijk Jaap van Meekren het hoogste woord had en op buitengewoon onbeschofte manier vragen stelde, alsof hij niet met de ambassadeur van een land in Latijns-Amerika sprak, maar met een inboorling die kattenkwaad had uitgehaald. Misschien wordt het tijd om aan dit onderwerp aandacht te besteden.

In Jeruzalem heeft het kabinet met zestien tegen een stem besloten minister van Defensie, Ariel Sharon, en twee toplegercommandanten naar huis te sturen in verband met de slachtingen in Beiroet. Die ene tegenstem was van Sharon zelf.15 Zelfs Ronald Reagan en Caspar Weinberger schijnen zich gedistantieerd te hebben van het misdadige Israëlische optreden in Libanon.16 Het werd meer dan de hoogste tijd.

Drie sociologen hebben een studie gemaakt over de rellen bij de kroning van Beatrix in 1980. Vast is komen te staan dat de media, in kranten en anderzijds, veel te weinig hebben duidelijk gemaakt wie aan de rellen deelnamen en waarom. Met an-

dere woorden, het schorriemorrie werd doodgezwegen. Zo functioneert de pers al zolang ik ermee te maken heb. Dit geldt vooral ook voor de aandacht voor diegenen waar men het niet mee eens is, zoals relschoppers en krakers, maar ook communisten, revolutionairen en andere ‘lastige’ figuren die niet in ‘het beschaafde, Westerse, kapitalistische systeem’ passen.17

Jacob van der Gaag stuurde me de nieuwste uitgave van de Gids van Buitenlandse Zaken. Dat is handig. Zijn memoires liggen al enige tijd bij De Bezige Bij. Ik zal Guus Jansen van Strengholt benaderen.

De Sovjet Unie heeft zich teruggetrokken uit de Internationale Vereniging van Psychiaters, wat niet slim is. Met haar 22.000 leden vertegenwoordigde de ussr een belangrijke groep. Er zijn 78 landen bij de organisatie aangesloten. Voortdurend worden sovjetpsychiaters ervan beschuldigd hun beroep te misbruiken voor de onderdrukking van dissidenten.

13 februari 1983

Alfred Vierling kwam langs. In nrc Handelsblad is hij aangevallen in een artikel doorspekt met onwaarheden. Er wordt zelfs gelogen over het feit dat hij voor een ministerie heeft gewerkt. Die krant gaat met een sneltreinvaart bergafwaarts. Hij belde later op dat hij de verguizing in nrc Handelsblad beter had doorstaan nadat hij reportage in The New York Times over Teaching Thinking had bestudeerd, die ik hem had meegegeven. Max Pam vertelde dat er steeds meer werd gesproken over de homoseksualiteit van prins Claus. Ik antwoordde: ‘Haal je de duvel. Dergelijk geklets circuleerde er vroeger over prins Bernhard.’ Ook Ed Nijpels was een homo. Zelfs de scheiding van Dries van Agt had met nichterij te maken.

De serie Dynasty is langzamerhand zo gevuld met waanzin en de laagst denkbare gevoelens tussen mensen, dat ik er eigenlijk steeds misselijker van wordt.

Onderzoek in Amerika heeft zich gericht op ‘the chemistry of addiction’. Biochemici hebben ‘Chemicals and mechanisms’ geïsoleerd ‘by which the brain gives itself pleasure’. Onder verslaving wordt verstaan: ‘All self-destructive, compulsive behaviors.’ Er wordt zelfs dwangmatig televisiekijken toe gerekend.

Bepaalde persoonlijkheidfactoren kunnen tot een verslaving bijdragen:

‘1) Impulsive behavior, difficulty in delaying gratification, an

anti-social personality and a disposition toward sensation seeking.

2) A high value on non conformity combined with a weak commitment to goals for achievement valued by society.

3) A sense of social alienation and a general tolerance for deviance.

4) A sense of heightened stress. This may help explain why adolescence and other stressful transition periods are often associated with the most severe drug and alcohol problems.’

Ook ‘a lack of self-esteem’ speelt hierin mee, evenals ‘marked depression or anxiety, physical or sexual abuse in childhood, and sharply conflicting parental expectations.’18 De vraag is nu of dit onderzoek zal leiden tot behandeling om verslaving te helpen voorkomen. Het lijkt me een uiterst riskante zaak om het chemische apparaat ‘mens’ met chemische middelen te gaan behandelen.

14 februari 1983

In Amerikaanse dierentuinen worden jaarlijks zestig chimpansees geboren. Ze zijn 10.000 dollar per stuk waard en kosten 35 dollar per dag. Karl Pribram werd door een aap een vinger afgebeten en begon onmiddellijk een schadeproces voor een miljoen dollar.

Ik kreeg een aardige brief van generaal Sir John Hackett.19 Het schijnt dat mijn suggestie om naar Moskou te gaan serieus wordt genomen. Ik informeerde Gvishiani en Arbatov.

Mijn goudrekening bij de amro staat op 71.085,62. De acf-aandelen zijn tot 124 punten gezakt. Ik heb eigenlijk de helft van het vermogen dat ik erfde gewoon verloren.

Ab Heijn vond het Forum Humanum-materiaal maar zozo, maar hij verzekerde Aart van der Want 2.500 gulden te zullen overmaken.

De Ecologische Beweging heeft Alfred Vierling nu als lid geroyeerd met 180 tegen 9 stemmen. Hij zou vorigjaar op naam van deze vereniging in Krasnapolsky een zaal hebben gehuurd, terwijl deze bestemd was voor een bijeenkomst van de Centrumpartij. Dat is ook erg stom.

15 februari 1983

Ik ben niet depressief, maar zeer, zeer ongelukkig vanwege Eduard, die ik nu acht weken geleden voor het laatst zag. Ik schreef bij het mooie weer in zijn carnet hoe intens ik naar een

levensteken verlang. Ik lees trouwens in mijn dagboek hoe mam eens zei niemand ooit nog te geloven. Ik ben nu zoals zij toen was. Eduard was de laatste die ik echt geloofde. Ik geloof nooit meer iemand.

16 februari 1983

Premier Ruud Lubbers heeft gezegd dat homoseksuelen hun seksuele geaardheid bij sollicitaties niet ter sprake hoeven te brengen. Hij heeft dit na een gesprek met het coc geantwoord op Kamervragen van de dames Haas-Berger en Dales.

Ferry Hoogendijk heeft als hoofdredacteur van Elseviers Magazine het vertrouwen van de redactieraad verloren. Ze willen van de man af. Het verbaast me allerminst, na wat ik van deze journalist in de loop der jaren heb gezien.

Lex Poslavsky heeft mijn dagboeknotities gelezen en het is hem niet meegevallen. Hij is er ‘intellectueel in teleurgesteld’. Hij vervolgt: ‘Er staan leuke zinnen in, die al dan niet waar zijn.’ Wanneer Dewi Sukarno tegen mij zegt: ‘Jij hebt blijkbaar meer van Sukarno gehouden dan ik,’ noemt Poslavsky dit ‘een goudkorreltje verstopt in bergen zand’. Maar hij realiseert zich dat er een markt bestaat voor petite histoire en voor privélevens van publieke figuren. ‘De vele mensen die dat willen lezen (ik behoor daar toevallig niet toe) zullen ruimschoots aan hun trekken komen.’ Hij vraagt waar hij Aize de Visser zijn reactie kan toezenden. Ik ga naar hem toe, want ik begrijp de kritiek niet.

Ik belde met Go Gien Tjwan over het oude Javaanse boek dat koningin Juliana in 1970 aan mevrouw Suharto had teruggegeven.20 Hij belde later terug om me vooral niet te vergeten te melden dat prins Bernhard eens de knie van de sultan van Djokjakarta heeft gekust. ‘Wertheim, de feodaal van het Indonesië Comité, heeft daarop een protest aan Bernhard gezonden. De prins heeft daarop gereageerd, door te schrijven dat hij dat gebaar in zijn jeugd had geleerd bij de ss.’

Ik heb geantwoord die notitie niet te willen maken. Het is trouwens geen echte aantekening uit mijn dagboek. Ik heb geen zin Juliana en Bernhard een trap na te geven.21

Ik heb eindelijk Hans Jacobs van de vara aan de telefoon gekregen. Hij was in zoverre eerlijk dat hij toezegde dat als ik langs gerechtelijke weg stappen tegen de vara zou nemen, hij

zou bevestigen dat wij afspraken hadden gemaakt voor een film over de energielijn naar Siberië.

17 februari 1983

Ik raak steeds weer onder de indruk van mijn dagboeknotities. Wanneer ik bijvoorbeeld Peters brieven teruglees, maakt me dat erg emotioneel. Het herinnert me heel sterk aan de situatie welke ik momenteel met Eduard beleef. Ik dacht vijftien minuten geleden zo sterk aan Eduard, dat ik een kristallen wijnglas van mam brak. De schrijverij is een superemotionele ervaring.

Ik heb Peter een brief geschreven, die ik niet zal versturen, ook al liggen er mijn diepste en ware gevoelens in vast. Vreselijk. Hoe kom ik hieruit? Vanmorgen stond ik weer woedend op, vastbesloten de 2.200 gulden van Ceran en alle truien en polo-shirts terug te vragen.

Roderick van Voorst belde. Hij is verliefd op een kunsthistoricus uit Groningen van 29 jaar.

18 februari 1983

Bij het onderwijs gaan ruim 8.300 arbeidsplaatsen verloren. Minister Deetman wil 225 miljoen bezuinigen. Altijd weer verkeerde prioriteiten.22

Mannesmannröhren-Werke in Mülheim en Dortmund werken 24 uur per dag aan het vervaardigen van stalen buizen voor de energiepijplijn naar Siberië.

Time wijdt een omslagverhaal aan de veroordeling van de bloedbaden die door Israël in Beiroet en Libanon zijn aangericht. The Jerusalem Post heeft het officiële rapport over wat Menachem Begin en Ariel Sharon daar hebben uitgevreten ‘a political earthquake’ genoemd. Drie Israëlische onderzoeksrechters stelden een vernietigend rapport op. Het is positief dat deze studie onder auspiciën van diegenen die schuldig werden bevonden, is uitgekomen.23

Ernst van Eeghen belde. Zijn vertegenwoordiger in Genève zou naar Amsterdam komen. Hij wilde een zakelijk gesprek met mij arrangeren. Ik ging akkoord. Maar later belde ik terug: ‘Wat heb ik aan dergelijke contacten? Dan gaat het later als met Jeelof en zit ik ernaast.’ Van Eeghen antwoordde slapjes: ‘We hebben met Philips nog niets gedaan. Bovendien is dat voor jou allemaal veel te ingewikkeld.’ Zodra je je poot stijf houdt, zijn ze gepikeerd en geïrriteerd.

‘Wat wil je dan,’ vroeg Van Eeghen tenslotte.

‘Goede en betrouwbare afspraken maken. Ik verdom het ooit nog iets te doen voor er waterdichte afspraken op papier staan.’ Peter belde. De Royal Opera van Covent Garden heeft hem gevraagd om in zeven voorstellingen van Carmen mee te doen tot 15 maart.

19 februari 1983

Hugo Arlman en Gerard Mulder schreven in Vrij Nederland24 over de monarchie. De ziekte van Claus zou verband houden met zijn status van prins-gemaal. ‘Als er een koninklijke arbeidsinspectie zou bestaan,’ schrijven beide heren, ‘was de functie van prins-gemaal wegens de kans op ontoelaatbaar hoge psychische spanningen al op de zwarte lijst geplaatst.’ Claus verschilt met voorgangers Hendrik en Bernhard omdat hij een ‘intellectueel’ is, ‘iets wat men niet snel zal zeggen van Bernhard en zeker niet van Hendrik’.

Sinds Beatrix 30 april 1980 staatshoofd werd, is het niet meer ‘het kroonprinselijk paar’ dat op bezoek komt maar ‘de koningin met haar man’. Claus kreeg meer en meer het gevoel een buitengewoon beleefd behandelde quantité négligeable te zijn geworden. Daar voelt de man zich terecht ‘te goed’ voor. In grote lijnen herinnert dit verhaal me aan gesprekken met mejuffrouw Buringh Boekhoudt, die al jaren geleden na een wandeling met Claus rond kasteeltje Drakensteyn opmerkte, dat het onherroepelijk mis zou gaan wanneer de prins niet ‘iets zinnigs’ te doen zou krijgen.

De Amerikaanse televisiezender abc heeft zes mannen op de buis gebracht die uit het Sovjetleger in Afghanistan gedeserteerd zouden zijn. Een soldaat, Valery Kiselev verklaarde bijvoorbeeld dat de sovjets chemische oorlogvoering toepassen. Een andere deserteur, Sergei Meshcheryakov vertelde te zijn gedrost omdat hij niet wenste mee te doen aan het vermoorden van vrouwen en kinderen in Afghanistan. Vier van de zes zouden naar Amerika willen emigreren.25

In The New York Times26 boeiend artikel over de chemische processen in het brein en wat er gebeurt bij liefde en verliefdheid: chemical connections: pathways of love. Michael Liebowitz, klinisch psychiater aan Columbia University, brengt liefde terug tot ‘a brain bath of dopamine and norepinephrine’. Dopamine en norepinephrine zijn twee van ongeveer

dertig neurotransmitters in de hersenen. ‘They are message-carriers that bridge the gaps, or synapses, between the millions of nerve cells in the human body. They seem to affect what happens, neurochemically, when people fall in love. “What is involved in romantic attraction,”’ aldus Liebowitz, ‘“is that, in response to an interaction with another person, certain brain centers go bonkers.”’ Dat is dus wat er aan de hand is tussen Ed en mij. Mijn dopamine en norepinephrine zijn op hol geslagen. Wie weet: over vijftig jaar neem je een pilletje in en ‘het hersenbad’ loopt weer leeg.

Liebowitz is van mening ‘that neurochemical pathways in humans, somewhat analogous to electrical circuits wired into machines, facilitate the response we call romantic attraction. “Essentially what happens is that someone walks along who fits that notion we have of attractiveness, (...) and, well, ka-pow.”’ Liebowitz kent twee soorten liefde, ‘attraction’ and ‘attachment’. Ze zouden enorm verschillende ‘biochemical bases’ kunnen hebben. Het herinnert me allemaal aan het artikel van Bryce Nelson over ‘the chemistry of addiction’. Het lijkt wel of de moderne wetenschap alles wat onze emoties beroert, terugbrengt tot chemische processen als gevolg van een paar dozijn neurotransmitters in onze hoofden.

20 februari 1983

Ik stuurde een protestbrief naar Hans Verploeg omdat hij zich niet werkelijk voor mijn belangen inzet, namelijk dat mijn claims op de nos en de vara worden gehonoreerd. Ons laatste gesprek vond op 21 november plaats. Morgen is het 21 februari en ik ben geen moer opgeschoten. Al dagen probeer ik hem te pakken te krijgen, zoals vandaag. Ik belde vijfmaal zonder Verploeg aan de lijn te krijgen. De telefoniste zei er iets van. Ik antwoordde het een schandaal te vinden. Inmiddels kwam al weer een berisping van Verploeg binnen onder bedreiging de steun van de nvj voor mijn belangen te zullen stopzetten, indien ik de telefonistes van de vakorganisatie ‘onheus’ zou bejegenen. ‘Ik heb niet kunnen bedenken, ooit een dergelijke reprimande van een functionaris van de nvj te zullen ontvangen, na 28 jaar lid te zijn geweest en na de perfecte samenwerking met achtereenvolgens de heren Van Rantwijk, Jongerius en laatstelijk Schuijt.’27

Ook Ernst van Eeghen heb ik een brief geschreven die er niet

om liegt. ‘In de journalistiek kom ik niet meer van de grond, deels omdat ik te oud ben, deels door de crisis als gevolg van de sabotage van Den Haag sinds Luns, deels heb ik aan energie ingeboet om tegen de bierkaaien te vechten en nu moet ik aan overlevingskansen denken. Jij maakt er grapjes over en zegt: “Je kunt hier altijd komen eten.” Maar het is ernstiger dan je denkt. Ik heb nog een paar duizend gulden. Er is geen enkel zicht op nieuwe inkomsten.’

Na een overzicht te hebben gegeven van de contacten met Gerrit Jeelof van Philips, schreef ik: ‘Toen kwam je uiterst genereuze aanbod iets voor jullie in Moskou te kunnen gaan doen.’ Terwijl Gvishiani me op 27 december voor Van Eeghen wilde ontvangen, werd de trip door diens kantoor afgezegd ‘en nu is het aanstonds 27 februari en weer gingen twee maanden verloren’. Ik legde uit dat ik het punt van pompen of verzuipen had bereikt. ‘Je hebt me eens gezegd mij niet in de steek te zullen laten en nooit te zullen bedonderen. Ik weet dit. Ik geloof dit.’ Ik vroeg om spoedig overleg.

Ik luister naar Vespers van Rachmaninoff.

Ik kwam om 18:00 uur in de Bethaniënstraat bij Frans Kellendonk aan, de jongen met de wonderlijke uitstraling. Hij heeft een heerlijke flat, een groot, breed bed, veel boeken, de juiste atmosfeer. De hemel mag weten wat hij werkelijk denkt, want hij is erg gesloten. We reconstrueerden dat Jacques Domen mij vijf jaar geleden voor het eerst zijn adres gaf. Het is een slow cruise geweest. Hij had Brussels lof met ham bereid naar een recept dat hij van een buurvrouw had gekregen. Hij heeft een nicht als huurder. Die woont boven hem en is veertig jaar.

Frans heeft met tien andere jonge schrijvers een verhaal gemaakt over hoe zij over God denken, ieder tien tot vijftien pagina's. Dat lijkt me eigenlijk razend moeilijk. Hij zei: ‘Ik zou ook wel eens willen weten wat bijvoorbeeld Piet Grijs over God denkt.’ Hij houdt zich veel bezig met vertalen uit het Engels. Ik zou er zelf niet over piekeren. Om 20:10 uur keken we naar Dynasty. Is Steven Carrington in Hong Kong? Daarna hebben we lang zitten praten, ik het meest. Het was dan ook de eerste keer sinds Nieuwjaar bij de Van Eeghens dat ik ‘uit’ was. Ik vertelde iets over Eduard, maar daar wist hij kennelijk geen raad mee.

Op sommige momenten heeft Frans echt prachtige ogen, misschien zelfs unieke ogen. Ik denk op zulke momenten: hij moet een nicht zijn. Maar zeker ben ik er nog altijd niet van. Hij is ook iemand die, al zou je hetzelfde verhaal tweemaal vertellen, geen spier zou vertrekken. Zo zie ik hem tenminste.

21 februari 1983

Aart van der Want zat in een dip en wilde de Forum Humanum-bijeenkomst afzeggen. Heb hem moed ingesproken en gezegd dat hij niet De Quay, maar Aurelio Peccei als voorbeeld moest nemen. Later belde hij terug en zei dat zijn stemming was veranderd. Ook had de Europese Culturele Stichting 8.200 gulden subsidie overgemaakt.

Peter stuurde me vanuit Londen het artikel van Glenn Collins over The Chemistry of Love zoals het in verkorte vorm in de International Herald Tribune verscheen. In 1839 zei Henry Thoreau: ‘There is no remedy for love but to love more.’ Dat is het recept voor de crisis met Eduard.

Jonathan Ploegmakers vertelde me in Thermos dat Frans Kellendonk homo is en lange tijd met een psychiater samenwoonde. Dit is nieuws.

Prins Claus moet terug naar Bazel, want de behandeling in Breda schijnt mislukt te zijn. Onbegrijpelijk. Er wordt zonder weerga met die man gesold.

Vara-voorzitter Albert van den Heuvel heeft bekend gemaakt dat de omroep een tekort van bijna drie miljoen heeft. Dat is dus mede reden dat ze mij niet betalen.

Midden in de crisis rond Ferry Hoogendijk bij Elseviers, schijnt mijn goede vriend Daan van Rosmalen, de adjunct, op de A2 achter het stuur van zijn auto een lichte hartaanval te hebben gehad. Hij ligt op een intensive care-afdeling. Directeur Leeman pleegde vervolgens een coupje en haalde Hoogendijk weer terug om het fort te bemannen. Een andere adjunct, Michiel van der Plas die we op Nijenrode kenden als Ben Brinkel, ‘ligt ter redactie op een bank en jankt,’ aldus V.L.28 in de Volkskrant.29 Een ding is zeker: ik ben dan misschien in de mediawereld buiten de deur gehouden als gevolg van mijn oorlog met Den Haag, maar dit soort guerrilla's ter redactie, daar ben ik gelukkig van verschoond gebleven.

Ernst van Eeghen stuurde me een aardige brief.30

Donaldson van abc Television spreekt in een interview met Playboy over ‘ambush journalism’.

22 februari 1983

Iran heeft voor een miljard dollar bezittingen van de Sjah verkocht. Er was een Boeddhabeeldje bij ter waarde van 180 miljoen dollar. Ik had het meegenomen als ik hem was geweest.

Jan Blokker zegt dat het zijn persoonlijke opvatting over de monarchie is, dat de vorst alleen zichtbaar zou moeten zijn op een rijksdaalder en een postzegel van twee en een halve cent. Na veel onzin concludeert hij: ‘Als het aan mij lag, hoor ik nooit meer iets over Claus. Over honderd jaar lees ik er wel een wetenschappelijk boek over.’31

Ik sprak lang met Lex Poslavsky over het schrijven van memoires. ‘Logica is het eerste probleem,’ zei hij. ‘Dit bereik je via descriptive sentences and dynamic sentences.’ Ik moest er voor waken dat de lezer niet het gevoel krijgt dat er voortdurend iets verkocht wordt. ‘Dring de lezer niet op iets te vinden, want hij zal reageren met een gevoel belazerd te worden. Wat is de betekenis van citaten? Er werd teveel verstopt, dus zeg wat je bedoelt. Het mag geen Reaganeske geschiedschrijving van onze eeuw worden. Je wilt duisternis tegen het licht houden, dus Sukarno en jfk zijn het licht, plus Willem Oltmans. Ik schematiseer nu: je laat ruimte over voor de interpretatie dat je het goede wil, maar je moet het zeggen. Het lijkt alsof alles wat niet-Westers is, goed is: geen enkele democraat deugt. Een parlementaire enquête naar de Nieuw-Guineakwestie en Luns ging niet door. Je legt niet uit waarom. Er verschijnen ook een aantal vaderbeelden in je herinnering. Je hebt kennelijk goede en slechte ervaringen gehad en ik bedoel dus niet Sinterklaas en Zwarte Piet. Je vader ontbreekt, terwijl hij natuurlijk wel in je mind speelde. Ik bedoel dus niet de vader mr. ir. A.C. Oltmans, maar de man die jullie op De Horst met Pip aanspraken. Waar je goed op moet letten, is wat de verhouding wordt tussen de petite histoire en het geven van feiten. Ik dacht eerst: hier heb je Wim als een linkse Henk van der Meijden, maar dat zal ik maar niet aan Aize de Visser van Bosch & Keuning schrijven, want dan zou je gelazer krijgen. Ik zeg je dit, omdat je me hier wel aan doet denken in gesprekken. Jouw moeder bijvoorbeeld, komt er helemaal niet in uit. Jouw persoon echter wel, ook in verhouding tot je moeder.’32

Lex: ‘Je moet je steeds opnieuw afvragen wat je belangrijk vindt om over jezelf te vertellen. Wat je nu hebt gedaan, is uitdrukking geven aan sensitivity for feelings. Je spreekt over leed van anderen en demonstreert een zekere zachtheid van karakter. Ik kan me best die gevoeligheid voorstellen vanuit trouw aan bepaalde mensen. Je zou je echter bij iedere alinea moeten

afvragen: waarom vertel ik dit nou? Moet er misschien een zinnetje tussen? Je veronderstelt kennis bij de lezer die er misschien niet altijd is. Je schrijft dat je Margaret Mead sympathiek vond, maar je maakt niet duidelijk waarom.’

Ik probeerde hem duidelijk te maken dat het op de eerste plaats gaat om dagboekaantekeningen, die ik zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat wil handhaven. Hij belde trouwens later op en las een uitstekende brief van aanbeveling voor mijn dagboeken aan De Visser voor.

23 februari 1983

De zon is absoluut zalig. Ik voel geen contact meer met Eduard; hij lijkt verder weg als ooit. Zou hij nu weer in zichzelf neuriën, zoals hij vroeger deed?

Een federale rechter in New Jersey heeft de uitspraak gedaan dat Kenneth MacDonald, die zelf al is overleden, Time kan aanklagen wegens laster, althans zijn nabestaanden kunnen dit nu doen.

Ik heb mijn uiterste best gedaan een stukje van Freek de Jonge op televisie te volgen. Maar die man is gek. De onzin die hij uitkraamt, slaat nergens op.

24 februari 1983

Han Hansen schrijft dat premier Lubbers en andere adviseurs van de Kroon, zich zorgen maken om de kwetsbare gezondheid van prins Claus.33 Hij schijnt het in Breda niet erg plezierig te hebben gehad, en ‘de aanvankelijke optimistische voorspellingen van de behandelende psychiaters, berustten op een nogal kortzichtige diagnose van de depressieve storingen’.

Hansen verwijst naar ‘een incidentje met een journalist die de prins even in opspraak leek te brengen’. Maar achteraf zou dit geen smet hebben geworpen op de succesvolle prinselijke reis naar India. Ook in de Haagse politiek zou nu meer begrip zijn ontstaan dat Claus ‘meer armslag nodig heeft om zich te kunnen ontplooien’. Eigenlijk doen de strapatsen van Bernhard deze prins-gemaal de das om. Beatrix is als de dood voor dergelijke schandalen, maar Claus heeft aanzienlijk meer hersens dan Bernhard en is niet iemand die in zeven sloten tegelijk loopt. Ernst van Eeghen doet het in zijn broek dat hij in Washington voor schut zal staan, wanneer de hooggespannen verwachtingen over zijn contacten met Moskou grootspraak blijkt te zijn. Ik heb hem voortdurend gewaarschuwd niet al zijn kaarten op

zijn nieuwe vriend Siline te zetten en Arbatov niet te veronachtzamen. Hij luisterde niet en vraagt nu of ik Arbatov wil bellen ‘want de Russen laten me toch wel helemaal in de kou staan’.

Ik belde hem terug en zei dat hij zelf maar naar Georgii Arbatov moest bellen. Maar hij heeft terecht een slecht geweten met betrekking tot deze man. Als smoesje voerde hij aan: ‘Als ik dat doe, dan zal Bogdanov zich gepasseerd voelen.’ Ik lachte en zei: ‘Je begrijpt nog altijd niets van verhoudingen in de Sovjet-Unie.’

‘In Nederland zou je zoiets niet kunnen doen,’ antwoordde hij vroom. Hij had Siline gisteren een tweede telegram gezonden. ‘Ik ben zo kwaad,’ aldus Van Eeghen, ‘ik ben in staat iedere dag een telegram te zenden.’

‘Dat moet je vooral doen,’ antwoordde ik, ‘dan nemen ze je helemaal niet meer serieus.’

Hylke Tromp belde. Hij had gesprekken in Den Haag gevoerd met Joop den Uyl, Ed Nijpels en een vooraanstaande cda'er. Iedereen scheen het ermee eens te zijn dat een delegatie van tien man naar Moskou gestuurd moest worden om de nieuwe leider, Joeri Andropov, te verkennen. Men dacht over drie fractievoorzitters met hun militaire adviseurs, twee hoogleraren, onder wie Hylke Tromp zelf, en iemand uit Leiden, en twee journalisten, bijvoorbeeld Joop van Tijn en Jaap van Meekren.

Morgen komt de Amerikaanse ambassadeur Dyess bij hem in Groningen dineren. Hij wilde direct na Moskou met dezelfde delegatie naar Washington gaan. Ik adviseerde hem om allereerst ambassadeur Viktor Beletski in Den Haag te informeren. Ik sprak drie uur met de Fin Timo Mikkonen, filmer en producer van Media Service Team, een aardige blonde knul, 35 jaar, getrouwd, twee kinderen, Master's Degree in Political Science. Later gingen we in Sonesta dineren met Dennis Livson en een Brit, een zekere Chris, die samenwerkt met O'Reilly34, die Radio Caroline exploiteert en een zogenaamde jfk buff is. Dennis vertrouwde me toe dat zijn ‘baas’ Guus Jansen van Strengholt, hem had verboden ook maar iets met mij te maken te hebben: ‘Willem is een gevaarlijke man.’ Intussen belde Jansen me wel of ik misschien kans zag een interview met Andropov te regelen. Terwijl ik bovendien probeer bij Strengholt de memoires van oud-ambassadeur Jacob van der Gaag uitgegeven te krijgen.

Het schijnt dat O'Reilly een fortuin uitgeeft aan het verzamelen van informatie over de moord in Dallas. Hij zou Anthony Summers naar de vs hebben gestuurd om 32 interviews te maken rond de moord op jfk. Ik geloof dat deze O'Reilly me ooit heeft gebeld. Ik herinner me dat vagelijk. Livson was in Monte Carlo tegen deze club aangelopen. Eigenlijk kan ik me over het onderwerp Dallas niet meer opwinden. Er kwamen ook allerlei onbewijsbare details boven water. Het zei me allemaal niets. Ik zei hen: ‘Doe of ik Henk Suèr van de nos ben, aan wie je de gedachte moet verkopen hier een film aan te wijden.’ Meer geklets in de ruimte volgde. ‘Nee, wanneer je Suèr wilt meekrijgen, moet je kogels afschieten en geen blindgangers,’ zei ik. Daarop volgde nog meer gestuntel. Ik vertelde dat ik al ernstige twijfels had gehad toen Dennis Livson uit Frankrijk berichtte dat deze club nieuwe gegevens zou aandragen. ‘If they have new info Dennis,’ antwoordde ik toen al, ‘they do not need us to ventilate their hot Information, they would sell the stuff right there in Monte Carlo.’

25 februari 1983

Ernst van Eeghen belde vanmorgen al om tien over half acht. Hij zei bang te zijn dat, als hij Arbatov zou bellen, hij als reactie zou krijgen: man waar heb je het over? Ik zei dat het geen zin had in paniek te raken en het beter was rustig af te wachten. Hij vroeg of ik morgen op Berkenrode wilde komen dineren. Ik antwoordde zelf gasten te hebben. Wat ik me eigenlijk afvraag, is wanneer deze man - die me bezwoer me nooit te zullen laten stikken - over de brug zal komen met een voorstel om ons voorgenomen zakendoen te realiseren. Of op zijn minst eens te zullen zeggen: laten we nu jouw problemen eens bekijken. Maar daar komt hij niet op.

Pas vandaag is bekend geworden dat de Nederlandse overheid een lid van de Sovjetambassade, Alexander Konoval en diens gezin, twee weken geleden het land heeft uitgezet. Hij zou op spionageactiviteiten zijn betrapt. Wat zou een Rus in godsnaam hier moeten spioneren?

Ik ontbeet met Chris en Timo in Sonesta. We namen een trein naar Hilversum voor een gesprek met Henk Suèr. Het begon allemaal heel koel, maar geleidelijk aan raakten we op dreef. We kregen de indruk dat hij zelfs geïnteresseerd raakte in het jfk-project, waar Carel Enkelaar, Gerard Croiset en ik al vele jaren van droomden en nu misschien toch van de grond zal komen. We lunchten in Gooiland. Ik had de gedachte ontvouwd dat er een televisiefilm zou moeten worden gemaakt over het onder-

werp Cold War versus Detente. Timo maakte een memo over hoe ik me dit voorstelde en verdomd, vandaag presenteerde hij dit mogelijke project als het zijne. Die aardige blonde knul, onder meer opgeleid voor guerrillastrijd, is feitelijk een driftig strebertje. Het herinnert me aan Van Eeghen, die ook alles naar eigen voordeel omturnt.

Biografieën zijn in. Edmund Morris zegt: ‘Biography is becoming the most important nonfiction form. I rejoice to see it coming back to where it belongs, in the hands of us amateurs.’ Een andere biograaf, Ted Morgan zegt: ‘You have to be clinical, like a coroner dissecting a corpse.’ Justin Kaplan is van mening: ‘The biographer is the equivalent of a good jockey. You can't win the race without a good horse.’35 Ik zal me nooit wagen aan een studie over een ander, wie het ook is.

26 februari 1983

Het bos waar het altijd wemelt van de konijntjes, wordt door werklieden die hun elektrische zagen graag op weerloze bomen en struiken botvieren, met de grond gelijk gemaakt. Waarom in godsnaam? Er staan hier in Noord toch al zo weinig bomen. Ik keek naar hun smoelen. Ze vragen zich niet af waar ze mee bezig zijn.

Ik schreef Peter terwijl ik in de bus zat. Intussen voel ik me weer diep wegzinken vanwege de stilte van Eduard. Krijg het warm als ik erover nadenk.

Tennessee Williams is in een hotel in New York gestikt ‘after swallowing the cap of a medicine bottle,’ aldus T.E. Kalem in Time.36 Hoe krijg je dat voor elkaar?

Ik belde met Henk Suèr van de nos in een poging eventueel het werk van Gerard Croiset in een mogelijke film over jfk, Dallas en George de Mohrenschildt op te nemen. Hij wilde er niet van horen. Zo gaat het altijd weer. De doden kunnen niet meer voor zichzelf opkomen. De nog levende vrienden boksen het ook niet voor elkaar, zelfs Carel Enkelaar niet.

27 februari 1983

Ik luister voor het eerst naar een bandopname met Eduard uit 1982. Ik nam dit gesprek op na zijn vlucht met Transavia naar Jeruzalem toen een oude man overleed aan boord. Het was alsof hij weer, hier in de kamer tegen me zat te praten. Ik dank de hemel dat ik die opname heb. Het is alsof hij straks weer komt, of nog gisteren hier was. Eigenlijk is het verdomd verdrietig.

Ik hou van hem. Ik zal altiijd van hem houden. Mijn gevoelens zullen nooit veranderen.

Time heeft een omslagverhaal met prinses Diana: royalty versus the press.37 Ik herinner me twee jaar geleden in Wellfleet, Massachusetts, op televisie het sprookjeshuwelijk van de eeuw tussen Charles en Lady Diana Spencer, waar heel Engeland voor uitliep, te hebben gezien. Ik was met Philip Handler aan zijn memoires aan het werken. Nu wordt er uit een heel ander vaatje getapt en krijgt Buckingham Palace de bijnaam Palace Dallas (naar de televisieserie) en wordt het huis van Windsor als een soap beschreven. Hare majesteits boudoir kreeg bezoek van een onbekende indringer terwijl Elisabeth II in bed lag. Ook nam een persoonlijke lijfwacht van de koningin ontslag nadat bekend werd dat hij een affaire had met een mannelijke prostitué. Prins Edward onderscheidde zich door in helikopters te vliegen in de Falkland-oorlog. Maar nauwelijks keerde hij terug in Londen, of hij dook de koffer in met actrice Koo Stark, die de hoofdrol speelde in de film Cruel Passion, dat gebaseerd is op het beruchte boek Justine38 van De Sade. Prinses Margaret werd betrapt met popzanger Roddy Llewellyn, en prinses Di schijnt te lijden aan anorexia nervosa. Bovendien jaagt Di Charles de gordijnen in, omdat zij iedere week voor 1.500 dollar gaat winkelen. Diana zou zich bovendien hebben misdragen tijdens skivakanties in Liechtenstein en Oostenrijk. Het lijkt erop dat het sprookje uit 1981 nu al in duigen is gevallen. Volgens Time zijn koninklijke families over de hele linie in opspraak en natuurlijk wordt dan ook de Lockheed-affaire en prins Bernhard fijntjes uit de mottenballen gehaald.

Time citeert Suzanne Lowry: ‘Without press coverage the royal family would be little more than rich, overdressed people in big houses.’39 Ze vroeg zich af: ‘What is a princess, what is one for? The best answer seems to be that a Princess is for looking at.’ Zo is het natuurlijk exact. Dat was ook de kwintessens van mijn boekje Made in Soestdijk. Ik ben verbaasd dat de Engelstalige pers nu veel verder gaat, dan wat men hier in de bladen durft te zeggen over de Oranjes.

28 februari 1983

Erica van Eeghen belde al om 08:15 uur op om te zeggen dat ze er toch maar vanaf zagen vanavond op Amerbos te komen

eten. Het had me namelijk de normaalste zaak van de wereld geleken hen terug te vragen. Wat hebben ze er toch tegen om hier te zijn? ‘Ik ben bang dat ik je vreselijk zal moeten teleurstellen,’ aldus Erica. ‘Mijn schoondochter heeft een hartinfarct gehad. Ik moet op de kleinkinderen passen.’

Ik ben op weg naar het kantoor van Ernst van Eeghen. Ik kan op mijn vingers natellen dat hij alleen maar over de problemen rond senator Sam Nunn en Georgii Arbatov zal willen praten. Geen haar op zijn hoofd die zich bekommert om mijn precaire positie waarover ik hem een noodkreet schreef.

Precies wat ik verwachtte gebeurde. Hij ging ermee akkoord dat ik naar Moskou zou reizen. Ik kreeg zijn medewerker Wim Verkade mee in een Mercedes om mijn visum voor de ussr te gaan halen, iets wat 26 gulden kost.

Van Ancum Plas en De Bruin maakten een vreselijke scene omdat ik naar Moskou ging voor Van Eeghen. Zij deden uitspraken als: ‘Ik weet pas vijf minuten dat wij die reis zullen moeten betalen.’ Ik verwees naar het contract van maanden geleden. ‘Wij betalen kosten indien u op ons verzoek naar Moskou gaat,’ was het nadrukkelijke antwoord. De heren probeerden me te overdonderen maar op zulke momenten ben ik juist totaal in controle en geef ze een grote bek terug. Ik zei zelfs onmiddellijk te zullen vertrekken. Hierdoor veranderden zij van toon. De bonje was het gevolg van het feit dat Ernst van Eeghen de zaak tegenover zijn medewerkers niet eerlijk had gespeeld. Hij en ik wisten wat hij feitelijk wilde: namelijk dat ik naar Moskou zou gaan om zijn toezeggingen in Washington veilig te stellen door Arbatov binnen te halen voor een gesprek met Sam Nunn. Waarschijnlijk hadden de functionarissen van Ernst dit ook door. Ik walgde van de hele gang van zaken.

Vervolgens verscheen Jan Arens, managing director van Van Eeghen International ten tonele. De Bruin deed nu poeslief. Ik kreeg incomplete documentatie mee en zelfs knoflookmonsters.

Intussen tekende Develing een brief aan mij dat men zich garant stelde om drieduizend gulden voor mijn reis bij te dragen.40

1 maart 1983

KLM-bus

Ik was al om 04:30 uur wakker. Ik was totaal bedroefd. Niet alleen vanwege Eduard, maar ook omdat de goudprijs 100 dollar

daalde per troy ounce. Het is de complete situatie waarin ik me bevind, die me diep aangrijpt. Journalistiek bedrijven in dit land is, na al die jaren van sabotage en zwartmakerij vanuit Den Haag, nagenoeg onmogelijk. Toch, als Ed weer zou opdagen, zou ik nieuwe moed krijgen en zo weer mijn draai terugvinden.

Vanmorgen bevond zich onder de schare vogels een zwaar gestoorde eend. Dit beest viel alle andere aan, zelfs de meeuwen. De eend rende rond als een dwaas, met als resultaat dat hij zelf niets te vreten kreeg. Er volgde zelfs een gevecht met een andere eend die hem partij gaf.

Ernst van Eeghen belde gisteravond, dat Nicolaas Kappeyne van de Coppello met zijn club op kantoor was gekomen en men die organisatie in een stichting had omgezet. Hij zei zelfs: ‘Ik ben blij dat je nu op mijn kantoor thuis raakt.’ Ik antwoordde: ‘Na de eerste ervaringen op je kantoor ben ik vast besloten me er zo min mogelijk te laten zien.’ Ik viel echter voor zijn vriendelijkheid, maar later in bed begreep ik maar al te goed dat het allemaal niets anders betekende dan me paaien voor de reis naar Moskou, waar ik vooral voor hem persoonlijk een missie moest uitvoeren.

Amsterdam - Frankfurt

Ik schreef Peter, Peters moeder en Erik van der Leeden.

Als ik tien jaar jonger was, zou ik nu naar Suriname reizen en ‘een Sukarno doen’ op Desi Bouterse. Ik ben ervan overtuigd, dat Den Haag in Paramaribo even lullig bezig is - onkundig en niet geïnformeerd over nieuwe realiteiten - precies als indertijd in Djakarta. Desi Bouterse schijnt naar New Delhi te gaan voor een conferentie van niet-gebonden landen, waar hij ook Fidel Gastro zal ontmoeten. Slim.

Penthouse41 wijdt een artikel aan Joeri Andropov: the spy who came in from the gold. Georgii Arbatov wordt afzonderlijk als sleutelfiguur genoemd. Ze zouden intieme vrienden zijn. Er staat zelfs dat Andropov mijn vriend Arbatov indertijd aanstelde als directeur van het usa Instituut, de denktank verbonden aan het Sovjet Academy of Sciences42, omdat Arbatov al in 1954 zou zijn begonnen met het bepleiten van een detente met de vs. Toen Andropov in 1967 de kgb overnam, begon Arbatov op het usa Instituut te werken. Opvallend dat dit artikel juist in Penthouse is verschenen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums