Memoires 1982-1983

[p. 188]

New York

13 december 1982

Waldorf coffeeshop

Ik logeerde bij Alex Kagan, het broertje van Anja Feltsman.²⁴⁷ Ik sliep wonder boven wonder als een blok.

Ik ging bij Doug Logan langs om het Arbatov-boek op te pikken. De omslag ziet er prima uit. Het is al onderweg naar Moskou. De zoon van de hoofdredacteur van Pravda die aan Columbia University studeert, heeft het meegenomen.

Ik bezocht lezingenmanager Robert Keedick. Mevrouw Schenk en mevrouw Reidy zijn met pensioen. Bob heeft rode lijntjes rond zijn ogen gekregen en leek geïnteresseerd om een tournee te organiseren.

Ik kocht Leaders van Richard Nixon.²⁴⁸ Niet om te gillen. Hij heeft toch een pagina foto's ingeruimd voor Bung Karno. Dat valt me mee. Vijf van de 350 pagina's tekst zijn aan hem gewijd en zijn bezaaid met onjuistheden, onwaarheden en soms ordinaire kletskoek. Sukarno mocht Nixon wel. Wat voor mij aantoont dat beide heren weinig van elkaar wisten of begrepen. Hoe kan het anders? Ze ontmoetten elkaar een aantal malen voor diners en ontvangsten, misschien enkele uren gesprekken en doorgaans weten de zogenaamde adviseurs, die vooraf achtergrondinformatie moeten verschaffen, nog minder.

Het is toch te belachelijk voor woorden om in The Guardian²⁴⁹ de kop tegen te komen: reagan fears nato could not hold russian attack against west germany. Om die reden heeft deze idioot opdracht gegeven het Amerikaanse hoofdkwartier in Stuttgart de komende vier jaar naar Engeland over te brengen. Moet je nagaan wat de waanzin weer allemaal kost, terwijl er geen sovjetleider is bij wie ook maar een haar op zijn hoofd over een aanval op de navo droomt, laat staan denkt. Zulke opzienbarende koppen verschijnen in de kranten en iedereen doet er het zwijgen toe. Ik heb nu toevallig de afgelopen tien jaar in Moskou geleerd (uit de eerste hand), dat dit gelul in de ruimte is. Maar in West-Europa neemt ‘men’ aan dat

247 De vrouw van pianist Volodja Feltsman.

248 Richard Nixon, Leaders, Warner Books, New York, 1982.

249 The Guardian, 10 december 1982, door Harold Jackson.

[p. 189]

Reagan exact weet waar de klepel hangt. De man is gestoord. George A. Keyworth ii, wetenschappelijk adviseur van Reagan, heeft een stuk geschreven in The New York Times²⁵⁰ Als ik al nauwelijks begrijp wat voor mind blowing beelden de man voor de lezer schetst, wat moet een taxichauffeur die 's ochtends de krant koopt in godsnaam van dit geklets maken? In Wyoming worden honderd mx-raketten in diepe, massieve silo's ingegraven om gelanceerd te kunnen worden. Moskou zou 27-megaton koppen nodig hebben om een van die mx-raketten uit te schakelen, dus 2.700 om het zogenaamde dense pack mx-complex te vernietigen. Van andere zijden wordt betoogd dat een atoomkop in een ss-18 raket uit de ussr alle 100 mx-installatie's zou kunnen verpletteren. De Sovjet Unie beschikt over een vloot van 308 ss-18's, aangenomen dat ze alles wat ze hebben aan de Yankees hebben verteld. Ze zijn toch volledig geschift om dergelijke verhalen voor bij de ontbijttafel op te dissen? Het grootste probleem met de Amerikaanse oorlogszuchtigheid of het oorlogsdenken in Washington is dat ze niet weten wat oorlog is.

Herbert Scoville laat er een artikel op volgen the mx invites attack.²⁵¹ Om er een passage uit te pikken:

But even if the Air Force's optimistic predictions for ‘dense pack’ were fulfilled - if 50 of the 100 MX missiles did survive and were launched against Soviet missile silos - how could the Administration expect them to destroy the Soviet missiles? By the time our MX warheads reached their targets, the silos would be empty. The Russians would have launched part of their force in their first strike, and certainly they would not leave those missiles they have kept in reserve waiting in their silos to be destroyed once they knew our retaliatory attack was under way. As soon as their warning systems told them that we had sent our missiles toward the Soviet Union, Moscow would launch every remaining missile it could get out of the ground. Launching an mx retaliatory attack against Soviet silos would thus only insure that every single warhead the Soviet Union was capable of launching would be dispatched toward every American target the Russians could find.
The Russians must see that the MX missile system would pose little threat to its land-based missiles unless it were used in a first strike. They must therefore assume that under some circumstances, the United States would actually launch such a strike - and undoubtedly their military plans are based on this assumption. They have no choice but to prepare themselves to preempt an American attack - to beat us to the punch. Thus, the Administration's claim that we must build the MX to maintain our deterrent is totally illogical. Instead of making nuclear war less likely, it can only increase the chance that this ultimate horror will take place. The White House, not Congress, must have been ‘sleepwalking’ when it nicknamed the MX the ‘Peacekeeper’.
Herbert Scoville Jr., former assistant director of the Arms Control and Disarmament Agency and deputy director for research of the Central Intelligence Agency, is author of MX: Prescription for Disaster.’

250 The New York Times, 13 december 1982.

251 Idem.

[p. 190]

De dagboeken van Thomas Mann bestrijken twee periodes: 1918-1921 en 1933-1939. ‘One must restrict oneself to his own immediate concerns and the life of the mind. I require serenity and the consciousness of my favored existence.’

De criticus Anatole Broyard van The New York Times²⁵² voegt eraan toe: ‘If this sounds selfish, we have to remind ourselves that without such selfishness, we would not have had some of the greatest novels and short stories that this century has produced.’ Ik denk dat stilte, een zeker zwijgzaam vacuüm rond de geest, eveneens een voorwaarde is voor een waardevol dagboek in deze eeuw.

252 The New York Times, 13 november 1982.

14 december 1982

McGeorge Bundy was een en al verontschuldiging, dat hij me nooit verder had geschreven over het Philip Handler-manuscript. Ik hielp hem een handje door te zeggen: ‘Maybe you were puzzled what to say?’

‘Yes, in a way that's right.’ Hij dacht dat er nog veel aan het boek moest gebeuren. Onzin. Het is goed zoals het is. Hij meende te weten dat iiasa in Laxenburg het wel wilde uitgeven.

Ik stortte bij Jan van Wieringen mijn problemen over Eduard Voorbach uit. Zijn advies was op de eerste plaats nergens meer over te spreken. ‘Het woord relatie werkt als een rode lap op een stier. Nee, niet de sleutels van je huis weer teruggeven. Als hij je wilt zien, komt hij toch wel, ook al heeft hij geen sleutels. Eduard is jong. Hij wilde proberen zijn ouders te ontlopen. Jij bent heel zwaar over hem heen gevallen. Ik weet dat het moeilijk is, maar geen brieven, geen telefoons, niet laten merken dat je zoveel om hem geeft. Soms is het niet goed om totaal eerlijk te zijn. Laat hem eens een keer (opzettelijk) wachten. Bel eens niet op als hij het wel verwacht. Laat hem jou missen. Hij gaat je heus wel missen. Ik weet dat dit een vorm van spelletjes spelen is, maar in dit stadium is het noodzakelijk.’

Ik mocht vanuit Jans flat naar Eduard in Spa bellen. ‘Ik had het helemaal niet verwacht.’ Hij had ook twee expresbrieven ontvangen vandaag, wat dus weer veel te veel tegelijk is geweest. Hij leek koel en afstandelijk. Hij boekt nu wel vooruitgang in Ceran.

Ik bracht een lang bezoek aan mijn oude vriend, psychiater Arnold Hutschnecker, eens de geneesheer van Richard Nixon. Zijn gezicht had meer rimpels gekregen. ‘Your eyes sparkle,’

[p. 191]

zei hij toen ik zijn appartement aan Park Avenue verliet. ‘Genes of my mother,’ zei ik.

‘Yes, you were a good mixture.’

Ik denk dat Hutschnecker een weduwnaar is. ‘Aren't you lonely,’ vroeg hij.

‘Yes, but I am strong,’ heb ik gezegd.

‘I can see that,’ antwoordde hij bij de suggestie dat we eens naar zijn buitenhuis in Connecticut moesten rijden.

Nixon werkte aan zijn memoires. Er lagen overal notities en paperassen, tot op de grond van zijn werkkamer. Hij ontving vrijwel niemand meer. ‘He said that he was very seriously ill,’ aldus Hutschnecker. ‘He even told me he was going to die and would like to be buried under Egyptian pyramids. His aide, Colonel Brenan, confirmed that he hardly received anyone.’ Ik benadrukte dat de tijd wellicht was gekomen om een gesprek met Fidel Castro te arrangeren. ‘That would be the one. Him I would like to see. I have a lady-friend, a cellist, who gave a concert in Havana. Unexpectedly, Fidel came to her apartment in the hotel. Someone came and said: “The Commandante is there.” They chatted for hours.’

‘Did she play for him?’

‘No, he wanted to talk about Cuban-American relations. He later sent her a photograph, “To Christine, whose genius passes my power of imagination,” or philosophic words to that effect. Fidel would be certainly more interesting than a Russian. Because the United States acted diplomatically in a very foolish way towards Cuba. When he asked for our sympathy and aid, he was rebuffed.’

‘Actually, it was your friend Nixon who acted in 1959-1960 in dirty ways towards Cuba, more so than Eisenhower, who didn't know what really was going on,’ merkte ik op.

‘Alright, at the time he was no Communist at all. He wanted power, but he also wanted to do something useful for the Cuban people.’

Ik legde uit dat ik via Carlos Rafael Rodríguez wellicht een gesprek met Castro kon helpen bewerkstelligen. Ik vroeg of hij dit ook werkelijk zou doen.

‘Yes. Castro is our back door. We have to prevent another cold war type of missile crisis. After all, when I go to Havana, no-one will ever suspect me to be a Communist, or ever doubt I am red. Everyone knows that I consider war a brutally, outdated, mental illness. It is mass murder. Whatever you can say about war, you can say about negotiations. My aim has been all along to explain intelligently in a psychologically responsible

[p. 192]

way that the continuation of two armed camps in the world is insanity.’

‘How to get out of this vicious circle,’ vroeg ik hem.

‘The movement is already on the way. What is needed, is to support it. A book should be written about learning to trust.’

‘But aren't we genetically programmed to carry on as born killers?’

‘No, we are to control the killing instinct.’

‘Menachem Begin is good at it,’ zei ik.

‘Begin is out to revenge. He lost thirty or forty members of his family. Some groups live by revenge for many generations. So Begin goes on and on. He is driven by the force of his conviction that never ever such atrocities against Jews should happen again. Not only does he mix up revenge with diplomacy, but he is out on revenge. He wants to eradicate the plo.’

‘Are you saying that hostility in a group can spread and turn into collective madness,’ vroeg ik ter verduidelijking.

‘That is the fastest way to arouse people. Take children. When they have a serious argument, it doesn't take long to change into fighting and blows, because their intellect is limited. The control over what they still have to learn, is weak or absent. They get into fistfights. They want to kill each other. When grown-ups get drunk, they digress to the level of the child with broken-down controls, ready to kill. Break down the moral code and you turn people into killers. That is what happens in every war. Soldiers that come from homes with strong moral ideals and constraints, will behave differently from those who lack behavioral control.’

‘Vietnam,’ zei ik.

‘They learned there to kill gooks. Those who resisted, showed the outcome of their entire upbringing. There, young men became the first victims of drug abuse.’

‘Did you at that time still meet with Richard Nixon?’

‘I first talked to Nixon when he still was vice president. We occasionally had lunch. He was advised that it was not to his advantage to meet me. He used to come in limousines right here into my office, accompanied by secret service men. Our meetings then were not for medical or analytical purposes. He liked to talk to me. He would apologize to be late, for instance, because John Foster Dulles was ill. He went to see him in the hospital. Then, we talked over lunch about all kinds of things. An example: I concentrated for instance on Dulles. I told him: “Dulles is a very angry man, if it were not for Eisenhower we would be in a war tomorrow.” Nixon was very surprised and

[p. 193]

replied: “How can you say that?” I replied: “I watch him. I have observed him at the United Nations. As a us delegate I went into the hall to study some of these leaders that paraded on the platform and addressed the assembly. If you watch Dulles, watch his speech, his facial expressions, he radiated anger. Then, when Andrei Gromyko spoke, Dulles was focusing on paperwork. He symbolically closed his ears for the Russian. He did not want to listen to Gromyko”.’

‘My Foreign Minister, Joseph Luns always walked out of the hall when president Sukarno spoke.’

‘Dulles did not want to listen to Gromyko. He did not want to hear another opinion. He wanted only one opinion: the opinion of Dulles. The man had a strong personality but he was also very destructive. I interpret Eisenhower's stress and heart attack as a reaction to his constant efforts to fight the forces around him, who wanted really a showdown with Moscow at the time.’

Hutschnecker vervolgde: ‘People give themselves away, especially when you watch them closely. I watch my patients from the moment they come through the door. Then I have already a mental picture from their personality.’

‘It seems dangerous business to read a face, a studied mask, and not pay attention to the words spoken,’ zei ik.

‘You learn to take all aspects of a face into consideration. The face is the total summing-up of what the personality expresses.’

‘And an actor like Reagan?’

‘Again, an angry leader with a knowledge of history at high school level. The way he destroyed Carter during the television debate, was incredible. Carter, at the time, was conditioned to the job. He was giving an excellent performance like the best pupil in his class. His presentation was dramatically good but had no resonance, because he is not alive. He does not stir audiences. Then came the moment that Reagan had to produce an answer. He could not say that Carter's opinion was incorrect, nor that it was a lie. Reagan gave Carter a long look, moved his hand and said: “Here he goes again.” With one sweep of his hand, he defeated a sound argument by Carter. With one single motion. It was grandiose. That is why I say: “Watch people!” Reagan was aware of what the issue was. He was not insulting the man who was still president. But he absolutely removed Carter from the scene with that one gesture. I say, Reagan won the election with that one gesture. Then came the closing words: “If you go to the polls think about: are

[p. 194]

you better off now then you were four years ago?” And, of course, no-one was.’

Ik dineerde met Peters vriend, Frederick Ress. Zijn vriend Jay Beadle is verliefd geworden op een oogchirurg in Londen, die in een Rolls-Royce rondrijdt. Toch schijnt Jay de relatie in Engeland te hebben verbroken. Hij keerde in ieder geval in Freds bedje terug. Frederick vroeg me: ‘What if Jay runs into a New York eye surgeon?’

15 december 1982

Het is prachtig weer, maar ik ben diep vanbinnen erg bedroefd om Eduard. Ik schreef eerst naar Peter en daarna enkele pagina's in Eds carnet.

Ik bezocht McGeorge Bundy in zijn kantoor aan de New York University. We bespraken het manuscript van mijn gesprekken met Philip Handler. Wanneer het nodige redactionele werk was gedaan, wilde hij er een voorwoord voor schrijven.

McGeorge Bundy verbaasde me toen hij zei dat Ted Kennedy een wijs besluit had genomen zich niet kandidaat te stellen voor het Witte Huis. ‘Some of his closest friends don't feel about him like they did about his two brothers.’ Ik vroeg hem daarop of hij het met me eens was dat Ronald Reagan voor een tweede termijn van vier jaar zou worden herkozen. Hij was het oneens en zei: ‘This largely depends on the economy.’ Hij had zelfs het gevoel dat ‘with a certain set of circumstances’ Walter Mondale de verkiezingen zou kunnen winnen. Hier ben ik het niet mee eens.

Ik heb vier en een half uur doorgebracht bij de Pravda-correspondent Andrei Tolkunov en diens vrouw Natasha. Ook Vladimir en Maria Daukshta, van de persdienst van de ussr-vertegenwoordiging bij de vn, waren aanwezig. Een breed scala aan onderwerpen kwam aan de orde, van Sukarno tot en met Gerard Croiset. Volodja Molchanov had ze al het nodige hierover verteld. Je moet een gegeven paard niet in de bek kijken maar, het geserveerde eten was abominabel.

16 december 1982

Bij het ontwaken en nog dromend bedreef ik de liefde met Eduard. Ik heb het gevoel, alsof mijn affectie voor hem zich gestadig verder verdiept. Hij is overal bij me, in me. I wonder, I wonder, en zal waarschijnlijk nooit weten wat hem werkelijk beroert.

Ik verbaasde me eigenlijk over het fanatisme van de Tolkunovs, zelfs bij Natasha, die duidelijk slimmer is dan Andrei. Ze zeiden

[p. 195]

bijvoorbeeld: ‘Andropov is Andropov, he does not have to answer to Reagan on his State of the Union. Who is Reagan? When this Reagan is long gone, Andropov will still be there.’ Ik heb gisteren bij Saks Fifth Avenue twee mooie kandelaars voor Eduard gekocht, als kerstcadeautje.

Ik zag Richard Gere in An officer and a gentleman.

Orthodox jews - some of them - with their hair and long curls around the ears - look like neurotic rats advertising their insane robotisation.

Wat is dit dagboek in de grond van de zaak toch onvolledig. Toch heb ik hierdoor een accuratere geheugenbank dan de meeste mensen van 57 jaar.

Ed van Kan zette zijn zoon af op het vliegveld en vertelde dat de klm hem korting geeft. Dat heb ik, dankzij de interventies vanuit Den Haag, in dertig jaar nog nooit gehad. Hij lanceerde en passant een scheldkanonnade op Wibo van de Linde. ‘Ik had die man kunnen vermoorden.’ Dit wordt dan na jarenlange ‘samenwerking’ even gezegd. Wibo schijnt voor alles dubbel te vangen omdat wat Ed van Kan voor Aktua maakt, Wibo ook nog voor Time gebruikt. Hij wilde voor Aktua wat over Reagan doen, maar Robert Kroon verscheen op het toneel om het onderwerp weg te kapen. Ed van Kan overweegt te gaan procederen.

Van Kan vroeg om een introductie bij de sovjets hier in New York. Ik schreef snel een briefje aan Vladimir Daukshta.