Logo DBNL
Memoires 1982-1983 (2014)

Memoires 1982-1983

(2014)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

17 december 1982

Amerbos

De Telegraaf had vanmorgen een gigantische kop waar de honden geen brood van lusten. De bvd en dit ochtendblad sloven zich uit de Koude Oorlog op temperatuur te houden. Wat moet de doorsnee burger van zo'n canard denken?



illustratie

Minister Rietkerk (vvd) van Binnenlandse Zaken heeft in het parlement bevestigd dat de ussr en andere Oost-Europese landen, zowel openlijk als in het geheim, de kernwapen- en vredesdiscussies in ons land trachten te beïnvloeden. Joris Voorhoeve heeft de bvd in het Kamerdebat gecomplimenteerd voor haar ‘uitstekende werk’. Volgens Joris moet de regering voortdurend waakzaam blijven op sovjetinfiltratiepogingen. Wanneer ik niet zelf met Ernst van Eeghen bij die zogenaamde infiltratiepogingen was betrokken, zou ik dit sensatiebericht misschien ook voor waar hebben aangenomen. Het is een volledig valse voorstelling van zaken, waar types als Voorhoeve van de vvd natuurlijk graag aan meedoen, om het publiek verder tegen de ussr in het harnas te jagen.

Casper van den Wall Bake schreef me vanuit Nigeria. ‘Jij hebt me altijd geleerd je ergens helemaal voor in te zetten. Dat doe jij altijd voor honderd procent. Het gevaar daarvan is dat de “dalen” (die er op volgen) ook diep zijn. Naarmate je ouder wordt, komen die klappen waarschijnlijk harder aan. Je houdt weinig dierbaren in je directe omgeving over.’ Dit ter aanmoediging over wat ik hem schreef over Eduard. ‘Sterkte om dit dal door te komen.’

urgent
telex nr 65
attention mr. willem oltmans
re your telexes of December 1 and 6. am prepared to meet you december 27th at four o'clock.
best regards,
j. gvishiani.
39609 baai nl
411354 dmnts su

George Sluizer is overleden. Onvoorstelbaar. Ik mocht hem vroeger graag. De tijd gaat door.

Ik was om 11:05 uur thuis. Geen Peter. Douche, post, geschoren en ik zat om 14:15 uur weer in een trein richting Eduard in Spa. De sleutel tot het succes van deze trip - gedachtig de tips van Jan van Wieringen - zou moeten zijn met geen woord over de problemen te reppen, laat staan iets over gevoelens te laten blijken.

16:55 uur, Perpinster - Spa

Dit zijn de langstdurende vijftien minuten van de hele trip. Wacht Ed bij het station? Ja, natuurlijk is hij er. Waarom ben ik toch zo verdomd van slag en geïrriteerd? Het zal ook wel zijn omdat de trein te laat is.

18 december 1982

Brussel, Hotel Europa, kamer 101

Eduard wachtte voor het station. Ik was verschrikkelijk blij. We hebben eerst ergens koffie gedronken met een flink stuk taart. Daarna begonnen we aan een ontspannen trip naar Brussel. We dineerden met tournedos en een wijntje. Ook de avond verliep rustig. We keken wat naar televisie in bed.

Wat daarna gebeurde was zo intiem, zo ongelofelijk, zo onverwacht, zo teder en voor mij zo compleet, ondanks alles, dat ik

deze avond en nacht me alleen maar wil herinneren, zonder er hier over in mijn dagboek te spreken.253

Ook vanmorgen was Eduard in een zalige stemming. Om 11:30 kwamen Gunter Pauli en de heer LeClerc, die wil dat ik een lezing kom geven, naar het hotel. Later gingen Gunther en Eduard weg om naar de patisserie te gaan waar hij misschien kan werken om Frans te leren. Het wordt een goddelijke logeerpartij.

Hans van den Broek heeft ambassadeur Viktor Beletski van de Sovjet Unie gekapitteld vanwege diens uitlatingen dat er eindelijk een Consulaat-Generaal in Rotterdam zou moeten komen. Volgens Van den Broek, die vragen van vvd'ers Blauw en Joekes beantwoordde, zou Beletski zich niet hebben gehouden aan in het diplomatieke verkeer geldende internationale regels en gebruiken.254 Die Van den Broek is een echte Hollandse lul, die barst van de Hollandse arrogantie.

Later reden we terug naar Amsterdam. Er is heel veel ongezegd gebleven. Eduard vond de kandelaars van Saks echt mooi. Hij sprak ook over een liedje van Marvin Gay, Sexual Healing. Ik belde Peter of hij het kende. Nee. Hij was bezig hun appartement aan Charingcross Road in ‘passive pink’ te schilderen, ‘kalmerende kleuren’ noemde hij het.

Na middernacht

Heerlijk weer in mijn eigen bed.

19 december 1982



illustratie

Steeds meer kerstkaarten arriveren.

Eduard voelt zich nog niet rijp om mee te doen aan het Forum Humanum van de Club van Rome. Hij heeft hierover voorzitter Aart van der Want een briefje geschreven.

Toen ik midden in de nacht tegen Eduard in bed zei dat seks hebben met elkaar niet direct betekent dat we in het wit met een bosje lelietjes van dalen naar het stadhuis moeten te marcheren, antwoordde hij: ‘Voor mij betekent seks met elkaar hebben dit wel.’ Ik wilde niet zeggen: voor mij in jouw geval ook, all the way, darling, for ever and ever, want dat wil hij nu be-

slist niet horen, noch zou hij een liefdesverklaring accepteren. Ik heb geprobeerd een verhaal van William Gass, vertaald door Frans Kellendonk, te lezen. Het is moeilijk, gekunsteld gepraat, en ik houd er niet van. Er zijn wel fraaie vondsten in taalgebruik bij het uitdrukken van gedachten. Een vreemde jongen die Kellendonk. Ik vond hem een beetje zoals Gerard Croiset mij vond.

20 december 1982

Nixon heeft een interview aan Strobe Talbott van Time gegeven.255 Hij zegt zinnige dingen. Hij vindt dat we Moskou duidelijk moeten maken ‘that we are not out to get them’. Hij zegt zich ervan bewust te zijn dat er een stroming in Washington is waarvan ‘if we fence them in with sanctions, their whole rotten system will come tumbling down’. Nixon denkt dat hier niets van zal worden gerealiseerd.256



illustratie

Broer Theo belde en adviseerde met een weekendretour met de tee naar Zwitserland te komen, wat ik besloten heb te doen. Je leeft maar een keer. Hij was verbaasd geweest dat senator William Fulbright het voorwoord voor het Arbatovboek had geschreven. Ook vond hij het gesprek met Bruno Kreisky interessant. ‘Je merkt wel, dat twee kontjoh's257 aan de praat zijn,’ was het commentaar. Om half een vannacht ging het licht aan. Door storm vertraagd, kwam Peter binnen uit Londen. Hij vertelde aangetrokken te zijn geraakt tot een negentienjarig meisje dat met hem in de film Fanny Hill - ook met Shelley Winters - had gespeeld. Zijn vriend Edwin gaat een paar maanden naar zijn ouders in Zuid-Afrika. Die periode komt Peter gelukkig hier.

Hij bracht ook het programma mee van het Royal Opera House waar hij als Bacchus optreedt in Semele van Händel.

21 december 1982

De pianist Arthur Rubinstein is te Genève overleden. Alle muziek in zijn hoofd is dood. Weer een verre vriend minder. Zoiets als toen Philip Handler overleed.

Galushin van de sovjetambassade vertelde dat een delegatie van het ministerie van Verbindingen een week bij Philips op bezoek is geweest. Ik weet van niets. Toch heb ik die zaak op het hoogste niveau aangezwengeld. Intussen is de accreditatie van Philips voor Moskou nog steeds niet rond. ‘Ze hebben je in Moskou mooi in de steek gelaten,’ aldus Ernst van Eeghen.

Dewi Sukarno belde dat zij nu vrijwel permanent in Djakarta woont en slechts af en toe nog in Parijs is.

De avro benoemde Dries van Agt voor de vijfde maal achtereen tot Man van het jaar. Moet je nagaan. Beatrix komt op de tweede plaats. Lubbers en Den Uyl kwamen ieder op de vierde plaats.

Beatrix is in Basel op bezoek geweest bij Claus. Zijn herstel verloopt trager dan werd verwacht. Een staatsbezoek aan Denemarken is afgezegd. Hij gaat wel mee naar Lech voor de gebruikelijke koninklijke skivakantie.

22 december 1982

Vanmiddag arriveerde Eduard in zijn rode Renault. Hij had lang met zijn moeder gesproken. ‘Zij had vroeger ook grote moeite zich uit te drukken. Ik denk dat ik als haar ben,’ zei hij. Hij zei in november niet ver ‘van je oom Poslavsky’ af te zijn geweest. Hij was rustig maar zijn ogen waren anders. Hij keek anders naar me. ‘Soms denk ik,’ zei Ed, ‘ik stap op een trein naar Perpignan en zie wel wat er van komt. Dan blijf ik drie maanden weg.’

Later ontmoette ik Peter in Thermos. We dineerden bij Djanoko. Na Eduards vertrek werd ik overmand door doodsgevoelens en vroeg me af of dit mijn laatste oudejaarsavond zou worden.

Vanavond was er op televisie een herdekkingsprogramma over Arthur Rubinstein, waarin hij vertelde over Claude Debussy. Daarna speelde hij een prelude van Debussy. Dan besef ik weer hoeveel schoonheid hij hordes mensen heeft nagelaten.

23 december 1982

Ik bracht Peter naar de trein. Hij installeerde zich in de restauratiewagon met kranten en tijdschriften. Ik huilde bij de trein. Ik huil nu bij het opschrijven. ‘Ons verhaal is er een van afscheid nemen, reizen en trekken,’ zei Peter. Hij schreef een lange brief aan zijn moeder. Ook aan Eduard.

Nu is het weer stil op Amerbos. Erg stil.

Het schijnt dat prins Claus een jaar rust nodig heeft.

Mijn financiën hebben een bodem van 10.000 gulden bereikt. Het maakt me nerveus.

Ik probeer het nieuws in te halen. William Branigin schrijft vanuit Djakarta dat Suharto ogenschijnlijk de zaak onder controle heeft maar dat er ‘seeds of unrest’ in het land broeien. De man speelt zijn vijanden tegen elkaar uit, militairen bepalen het politieke leven, de corruptie is totaal en er bestaan zelfs geen minimale vrijheden voor de mensen.258

Hier gaat het Openbaar Ministerie na of De Telegraaf en de redactie van het televisieprogramma tros Aktua vervolgd moeten worden wegens het gedeeltelijk laten lekken van geheime bvd-rapporten. Het gaat om het zogenaamde stimuleren van de vredesbeweging door de Sovjet Unie. Wat is daar eigenlijk mis mee? Nederlanders zouden zich ‘soms bewust, soms onbewust’ door Moskou laten gebruiken.259 Gelul in de ruimte. Intussen heeft nrc Handelsblad eindelijk een hoofdartikel gepubliceerd waarin gesteld wordt dat het tijd wordt om de ussr toe te staan in Rotterdam een Consulaat-Generaal te openen.260 Hoe het mogelijk is dat in dit land de inlichtingendiensten steeds maar weer eigen spelletjes spelen om de Koude Oorlog aan te wakkeren, is me een raadsel. Geen hond schijnt bereid er iets tegen te ondernemen.

In de vs heeft het Pentagon het gepresteerd journalisten te vragen een verklaring te tekenen betreffende geheimhouding alvorens een persconferentie over

illustratie

sovjetbewapening werd gegeven. De journalisten weigerden en de Pentagon-ambtenaren gingen daarop akkoord dat de verslaggevers op erewoord geheimhouding toezegden. The New York Times weigerde terecht onder die voorwaarden een journalist naar de persbijeenkomst af te vaardigen.

Ik kreeg twee kerstkaarten dit jaar van de Van Eeghens. Een was een opname in Volendammer kostuum.

24 december 1982

Ik kreeg een aardige brief van mijn vriend van het Baarns Lyceum Wicher de Marees van Swinderen.261

Anthony Lewis herinnert er terecht aan,262 dat tien jaar geleden Nixon en Kissinger de beruchte kerstbombardementen op Hanoi en Haiphong lieten uitvoeren. ‘During twelve days,’ aldus Lewis, ‘100 b-52's and 500 smaller planes struck. It was the most intensive conventional bombing campaign in history (...) the use of violence by politicians when their courage and wisdom failed.’ Deze walgelijke twee oorlogsmisdadigers, Nixon en Kissinger, waren hiervoor verantwoordelijk en zullen dat tot hun dood blijven.

John van Haagen is voor het eerst in al die jaren met Kerstmis zonder zijn vrouw Greet. Gelukkig heeft hij zijn vijf zonen.

Joeri Andropov heeft nieuwe kernwapenvoorstellen gedaan. Minister De Ruiter van Defensie heeft gezegd dat de regering hier verheugd over is. Alleen Voorhoeve van de vvd heeft weer gezegd voorzichtiger te willen zijn en eerst de tekst van Andropov onder de loep te willen nemen. Voorhoeve is een loopjongen van Washington.

nrc Handelsblad schreef in een hoofdartikel dat het Westen meteen negatief op Andropov had gereageerd. De sovjetleider heeft ook de Franse en Britse kernmachten in de discussie betrokken, waarmee hij de vredesbewegingen in die landen in de kaart wil spelen. Dit is mede gebeurd met het oog op Franse plannen een eigen neutronenwapen te gaan ontwikkelen.

Kerstmis 1982

Het was vanmorgen heerlijk buiten. Ik was volkomen alleen op de fiets in de polders. Damesfazanten waren voor schapen gestrooid voedsel aan het nuttigen.

Arnold Hutschnecker schreef me. Hij richtte een brief aan Carlos Rafael Rodríguez en vroeg me deze aan hem door te sturen als ik de brief goed vond.263

Ik had professor Arbatov gevraagd te helpen een interview met Andropov te regelen. Hij liet per telegram weten dat hem dit op het moment niet lukt.

Gerben Hellinga stuurde Micha Frenkel, een filmmaker, naar me toe. Zijn moeder woonde in Indonesië. Hij wil er een film gaan maken en de verbinding uitbeelden tussen droom en werkelijkheid. Ik gaf hem een aantal contacten.

De Duitsers maakten een film over Felix Timmermans en het hofje waar hij zijn boeken schreef. Ik hield vroeger van de boeken van die man. Overigens bevestigde Micha dat ook hij voortdurend door advocaten briefjes moest laten schrijven om de omroepen in Hilversum te dwingen hun afspraken na te komen.

Vandaag kwam er geen enkel telefoontje binnen. Prima, maar het is de voorbode van meer stilte op komst.

Ik werk aan het manuscript van Philip Handler.

Mefloquine gaat de traditionele kinine vervangen.

26 december 1982

Ondanks de opschudding van de afgelopen maanden voel ik me vrij rustig. Gelukkig heb ik veel werk te verzetten. Het is echter een waarheid als een koe dat ik erg verlang de liefde te bedrijven met Eduard.

Ik ben op weg naar Vught. De uiterwaarden zijn volgelopen. De bomen staan met hun voeten in het nat.

Ik arriveerde samen met Roderick van Voorst tot Voorst om afgehaald te worden door mijn oude vriend Toon Quarles van Ufford.264

Het werd een uiterst plezierige avond met een uitgebreid diner. Roderick bleek gay te zijn. Hij studeert rechten maar vliegt 's zomers voor de klm. We maakten op de terugweg een fout bij het overstappen in Den Bosch en ontdekten in een trein naar Nijmegen te zitten. We waren intensief in gesprek verwikkeld en merkten er eerst niets van. We moesten naar Vught terugkeren, wat ik hoogst onaangenaam vond.

27 december 1982

Ik ontving een brief van professor Arbatov.265

Bondskanselier Bruno Kreisky en plo-leider Arafat voeren besprekingen in Palma de Mallorca. Ook de uitwisseling van gevangenen tussen Israël en de Palestijnen kwam aan bod. Kreisky is een vooruitziend politicus.

Beatrix heeft er in haar kerstrede op gewezen dat we niet uitsluitend oog mogen hebben voor verslechtering, want dan komen we in een crisis terecht. Ze kan ervan meepraten.

‘Gods licht valt met Kerstmis in onze duisternis,’ aldus Beatrix. ‘Met het teken van de geboorte van Zijn Zoon opent God onze ogen voor de kracht van het zwakke, die boven de machten van de wereld uitstijgt en overwint. Het is het teken dat

uiteindelijk het kwaad moet wijken voor het goede. In dit licht wens ik u op deze Kerstmis moed en vertrouwen.’ Wat een onbedaarlijk geklets.

Koningin Elisabeth ii is met haar kerstpraatje in opspraak gekomen. Zij naaide een goedkeuring van de Britse oorlog om de Falklandeilanden in haar toespraak, welke door de communistische Morning Star meteen als ‘nationalistisch oorlogsgebral’ werd afgedaan. De koningin betuigde geen spijt over 255 gesneuvelde Britse militairen en duizend Argentijnen.

Eduard arriveerde in de avond met een nieuwe jobstijding, namelijk dat we elkaar weken, misschien zelfs maanden niet zouden zien. Hij huilde hevig. Zijn moeder wilde zelfs dat hij een psychiater zou raadplegen. We spraken twee uur. Van tijd tot tijd voelde ik ook een traan mijn wang afzakken. Hij wil eerst losser van mij komen. ‘Laat me voorlopig alsjeblieft met rust. Mijn ouders zeggen dat ik er heel slecht uit zie. Ik wil weer mezelf worden.’

Het werd een vreselijke avond. De nieuwe werkelijkheid, zonder hem verder te gaan, is nog eigenlijk niet echt tot me doorgedrongen. Peter had hem geschreven inderdaad eerst tot rust te komen ‘maar vergeet Willem niet’.

28 december 1982

Gijs van der Wiel van de rvd, perschef van Juliana en Beatrix, gaat met pensioen. Ik wil nog steeds van hem weten wat Beatrix voor het staatsdiner wel of niet mee naar Londen heeft gesleept. Gijs is een aardige kerel. Hij heeft me altijd van alles uitgesloten, maar op het persoonlijke vlak was hij oké.

29 december 1982

Heldere hemel, volle maan. De natuur lokt me naar buiten.

Het Forum Humanum organiseerde een bijeenkomst in Rotterdam, waar door twintig personen aan werd deelgenomen, onder aanvoering van professor Jan Tinbergen. Het verbaast me eigenlijk dat ik dit balletje eigenhandig aan het rollen bracht en Aart van der Want de leiding gaf. We zullen de uitgangsprobleemstellingen voor het Forum gaan vaststellen. Voor het onderwerp arbeidsethos zijn professor Roscam Abbing en professor Kuiper uitgenodigd, voor arbeidsverdeling professor Tinbergen en professor Poeth, voor grootschaligheid een vertegenwoordiger van Philips, Kumpe en een zekere Van Alphen, terwijl voor automatisering professor Van Dongen en ir. Simons zullen spreken. Het brein is nog geen onderwerp van gesprek.

John van Haagen kwam me om 19:00 uur halen. In zijn huisje waart duidelijk de geest van zijn overleden vrouw rond. Hij sprak weer over haar einde. Zij wilde dat haar kist was versierd met witte fresia's. Haar grootste zorg was dat het gezin na haar dood uiteen zou vallen. Zij sprak een voor een met de zonen en drukte hen op het hart, dat niets zou veranderen.266

John vertelde dat de gem hem had gevraagd als ombudsman voor het personeel te gaan optreden. De Graan en Elevator Maatschappij heeft duizend werknemers.

30 december 1982

Ik reis per trein naar Brussel en lees Uit mijn leven van Nietzsche.267

Ook hij zag het leven als een voorbijsnellende, verwarrende droom. Hij was kennelijk in 1862 al bezorgd over de wijze waarop we al in de kinderjaren worden gehersenspoeld, het onderwerp dat ik al jarenlang met professor Delgado en anderen bespreek. Nietzsche besefte ‘dat we vanaf onze vroegste jeugd onder het juk der gewoonte worden beperkt tot vooroordelen’. Dan schrijft hij: ‘Omdat we door die ontwikkeling tijdens de kinderjaren in de natuurlijke ontwikkeling van onze geest zijn gestoord en omdat ons temperament door de opvoeding is vastgelegd, daarom menen wij het bijna als een misdaad te moeten beschouwen, als we een vrijer standpunt kiezen om van daaruit een onpartijdig en meer bij deze tijd passend oordeel over religie en christendom te vellen.’

In 1864 schrijft hij op een dag meermalen de Consolations van Liszt te hebben gespeeld.

Eigenlijk is het leven afschuwelijk. Met Peter lag ik volkomen op een lijn wat betreft ‘dorst naar input’, lezen, en zo meer. Dat bracht ons duidelijk veel dichter bij elkaar dan ik - op dat punt - ooit met Eduard ben geweest. Maar Ed is steeds in staat geweest mij ‘in brand te zetten’, wat ik tot mijn 56e jaar nooit eerder had meegemaakt. Vreselijk, ik spreek al in de verleden tijd.

Ontmoette kanunnik Goor van de Europese vredesbeweging, op verzoek van Siline. Hij legde uit dat de kanunnik zich tot de bisschop van een district verhoudt als de kardinaal tot de paus. Hij was een kleine, nerveuze man, die stinkende sigaartjes rookte, maar die precies wist wat hij wilde. Hij overhandigde me een pak vredesmateriaal. Het viel me op dat Ernst van Eeghen al op de lijst stond als thesaurier-generaal. Mij bood hij

een functie voor pers en publiciteit aan, tegen betaling. Er was 200.000 dollar per groep beschikbaar, dus ik kan bijvoorbeeld 5.000 dollar per maand vragen als adviseur.

Nietzsche beschrijft hoe hij aan Richard Wagner werd voorgesteld. Zij spraken langdurig over Schopenhauer. Ook las Wagner voor uit zijn biografie en speelde hij stukken op de vleugel uit Die Meistersinger von Nürnberg.

‘Ziektes kunnen mij niet uit mijn humeur brengen, alleen mensen. Ik heb mensen onderzocht en mijn ideaal niet onder hen gevonden.’

‘Niets vind ik echt goed - daarom maak ik zelf maar een boek naar mijn hart. Ik vecht verder.’

‘Zoals ik ook muziek bewaar voor de tijd dat ik blind zal zijn. Ik ben hartstochtelijk onafhankelijk, daar offer ik alles voor op.’

Deze treinen zijn veel te heet.

Nog meer Nietzsche: ‘Ik geef toe aan mijn hang naar eenzaamheid, ik kan niet anders, “hoewel er geen aanwijsbare noodzaak is,” zoals men dan zegt. Maar voor mij is het nodig. Ik verban mezelf.’

‘De mensen, die ik liefhad, kreeg ik niet, maar datgene waarom ik ze liefhad, kreeg ik wel.’

31 december 1982

Andropov heeft aan Joseph Kingsbury-Smith van Hearst Newspapers een interview gegeven en gezegd een topontmoeting met Ronald Reagan te willen hebben. Reagan is geen partij voor deze man. Wat zou ik dat gesprek graag gevoerd hebben.

Gijs van der Wiel bevestigt dat 73 leden, inclusief koks, van het koninklijk personeel naar Engeland zijn overgebracht voor het staatsdiner in Hampton Court. Van hen zijn 53 personen overgevlogen. De brief van Gijs bevestigt de berichten in de pers.268 Ik hoopte op een levensteken van Eduard voor oudjaar. Niets, wat me irriteert.

Amsterdam - Zürich, Swiss Air 793

Ik luister naar Nocturnes van Debussy.

Broer Theo kwam me enthousiast, zwaaiend met de Financial Times van Kloten afhalen voor de rit naar Neuheim. Het was gezellig, maar ik raakte toch geleidelijk aan gedeprimeerd. Ik excuseerde mezelf en ben naar mijn kamer in het hotel gegaan.

1 januari 1983

Neuheim, Zwitserland

Wat een manier om het nieuwe jaar in te luiden. Niet dat ik niet waardeer hier te kunnen zijn. Het is ook de eerste jaarwisseling dat mejuffrouw Buringh Boekhoudt er niet meer is. Waar is Eduard?

Het is stralend, zonnig weer. Ik schrijf in Eds carnet. Volgens Nietzsche is de eenzaamheid niet gekozen maar gegeven. ‘Onze twijfel, dat wat in het hart omgaat [dat moet het brein zijn; wo] niet communiceerbaar is, zit diep.’

Theo zit altijd vol rare uitlatingen. Zo werd op televisie een circus getoond. Op een gegeven moment verschenen papegaaien. Ik zei: ‘Mevrouw Hornkamp heeft ook een papegaai.’ Waarop Theo vroeg: ‘Is dat ter vervanging van mijnheer Hornkamp?’ Waar haalt hij zoiets vandaan? Ik sta hierin erg ver van hem af.

We maakten een autorit naar Zugersberg en gingen met een kabelbaan naar boven. We maakten een wandeling van twee uur in de sneeuw en lunchten ergens. Daarna ging ik naar de kamer in mijn hotel om alleen te zijn. Als ik aan Eduard denk, slaat de schrik me om het hart, dat ik hem inderdaad vele weken niet zal zien.

Om 17:30 uur keerde ik naar de flat van Theo en Nellie terug. Nellie bereidde broodjes. We zagen een prachtige film over Zuid-Afrika. Na het nieuws wilde zij The Sound of Music zien, een dweperig liefdesverhaal voor de simpelen van geest. Theo viel erbij in slaap. Ik vond de sentimentaliteit niet om te harden. Nellie stelde voor dat Theo en ik in de keuken zouden gaan schaken. De film zou tot 23:00 uur duren. Ik heb me teruggetrokken en ben naar het hotel teruggegaan. Het maakte deze dag allemaal nog droeviger omdat ik me meer dan ooit realiseer dat mijn jongste broer in een totale vreemdeling is veranderd, ook al zie ik natuurlijk veel overeenkomsten met vroeger. We hebben elkaar weinig of niets meer te zeggen. Nellie is helemaal hopeloos.

2 januari 1983

Wat me gisteren grenzeloos irriteerde tijdens onze wandeling, was dat er drie mensen met twee honden vlak achter ons liepen. Gelukkig gingen Theo en Nellie akkoord die groep eerst te laten passeren zodat we heerlijk alleen konden wandelen. Nellie merkte op dat ik kennelijk niet van mensen hield. Wat me verder opviel, was dat Nellie iedereen die we tegen kwamen groette, waarop uit beleefdheid werd geantwoord. Ze be-

klaagde zich door de week teveel alleen te zijn en blij te zijn buiten kinderstemmen te horen.

Ik had een nare droom. Ik was met mam op weg naar een reünie van het Baarns Lyceum. We waren laat maar mam wilde nog langs een postkantoor. Zij ging naar binnen en kwam niet meer terug. Ik ging naar binnen om haar te zoeken. Ze was onvindbaar. Peter zou direct een verklaring hebben gehad.

Ik vind die steeds verdere, schrijdende vereenzaming van Nietzsche opmerkelijk. Ik denk niet dat hij gek werd, maar dat de wereld - en wat op hem afkwam - hem deed doldraaien. ‘Mijn wonde is het uitblijven van alle antwoord,’ schreef hij. Ik ben verbaasd wanneer ik zie dat hij in 1888 bij kranten en boekhandelaren in het verdomhoekje zat. Waar heb ik dit eerder gehoord? Hij wordt doodgezwegen en schrijft: ‘Ik kan nog geen honderd exemplaren kwijt.’ Nietzsche heeft nauwelijks enig vermogen. Zijn uitkering vanuit Basel is bescheiden, jaarlijks drieduizend frank. Hij noemt zich ‘het genie van de waarheid’.

Toen ik om 07:00 uur beneden kwam voor het ontbijt, waren twee meisjes al druk met alles in de weer. Ik realiseerde me daardoor opnieuw dat de ussr kapot gaat aan het feit dat niemand er werkt. Het socialisme heeft het afschuwelijke bijeffect dat de genieters van een op marxisme-leninisme geënte samenleving denken dat dit het recht met zich mee zou brengen permanent op de lauweren te mogen rusten. Het is zo menselijk, maar heeft dus een neveneffect waardoor het medicijn tegen de kwaal onbruikbaar wordt.

De communisten zagen in Nietzsche ‘de aanstoker van het fascisme’. Er zou met het Nietzsche-Archiv door het cultuurvijandige communisme zijn gesold en het zou van hot naar haar zijn gesleept. Later bleek dat dit Archiv in oorlogstijd wel in dozen verpakt is geweest, en in 1947 was het weer voor onderzoekers toegankelijk. Er schijnt echter op grote schaal geknoeid te zijn met oorspronkelijke teksten, waar Charles Vergeer aan refereert in een nawoord. ‘Soms werden hele alinea's herschreven.’ Onbegrijpelijk.

Als David Cooper schrijft269 dat Nietzsche gek werd omdat hij niemand vond die dacht als hij, begrijp ik dit niet. Wanneer voor jou iets echt zo is, wanneer je het echt zelf weet, dat bijvoorbeeld de analyse Made in Soestdijk voor jou op waarheid berust, als product van je innerlijke overtuiging, dan heb je in geen duizend jaar een bevestiging nodig van wie ook. Ik kreeg

vrijwel geen bevestiging van anderen dat mijn analyse van het koningssprookje de juiste was. Maar dat heeft me niet warm of koud gelaten, nooit. Laat staan dat ik dit als pijnlijk zou ervaren. Voor mij zit het zo en ze zoeken het verder maar uit. Natuurlijk hoop je eens een gelijkgestemde ziel te ontmoeten om ermee te kunnen versmelten. Maar ook dat sprookje bestaat dus niet. Je komt er soms wel eens dichtbij maar een totaal in elkaar opgaan is niet van deze wereld. Wat Freud noemt: ‘We zijn er te gefragmenteerd voor.’ Het enige wat men wel vindt, zijn regelingen, tot ‘gewapende vrede’ toe. Nooit totale overgave.

Die regelingen zijn situaties die schommelen tussen stille hoop op meer, dieper en altijd, en pijnlijke realiteiten over hoe het is. Alleen constante concessies, afgewisseld met voortdurend pijnlijke botsingen, houden zogenaamde relaties op de been of in stand. Via het beruchte immunisatiesysteem glijd men af naar min of meer leefbare situaties, zoals broer Theo en Nellie.

Ze brachten me samen naar het vliegveld van Zürich waar ik in een rel terechtkwam bij de elektronische controlepost. Eerst moest mijn walkman (met Tosca) af. Daarna moest ik mijn ski-jack uit doen, maar de kleine nazi-beambte bleef zeuren. ‘Don't make an ass of yourself,’ zei ik. Dat ging te ver. Dat was de belediging van een beambte. Ik moest mee naar het bureau. Ik maakte duidelijk, dat door zo te handelen, hij nog verder onderstreepte hoe juist mijn constatering was geweest. ‘We better keep you in for a while,’ zei de hogere idioot. ‘We will make a file on you.’

‘Doe wat je niet laten kan,’ zei ik. Bespottelijk.

Zurich - Amsterdam, KL 312

Ik haat een toestel dat vol is, zoals ik sowieso drommen mensen haat.

Theo zei dat ze een nieuwjaarsbesluit hadden genomen. Het bestond uit twee delen: Nellie zegde toe voortaan op tijd te zijn, terwijl ze tevens toezegde zich niet te bemoeien met zaken die haar niet aangingen.

Mijn nieuwjaarsresolutie staat vast. Ik moet eerst het manuscript van Philip Handler persklaar maken. Verder ben ik niet geïnteresseerd om een adviseur te worden en op die manier geld te verdienen. Ik heb geen zin meer in een boek met Vadim Zagladin, noch om mijn dagboek te schrijven, of welk ander boek ook. Ik zou eigenlijk willen verdwijnen, volledig. Het moet vroeg of laat immers toch gebeuren? Waarom nog langer op dit moment wachten? Nu heb ik tenminste de herin-

nering aan een mooie, lieve jongen die me ware liefde gaf. ‘Je was in ieder geval de eerste,’ zei hij eens. Het verbaast me grenzeloos dat het hier beschreven proces zich nu werkelijk in mijn brein voltrekt.

Vreemd eigenlijk dat Nietzsche aanvankelijk zo vol adoratie voor Richard Wagner was en dat daar later een totale ommekeer op volgde. Wat me ook verbaast, is dat Nietzsche een priester als ‘vunzig’ omschrijft. Waarom kan hij het priesterschap niet zien als een aberratie, een ontsporing van een brein? Ik begrijp die felle afkeuring helemaal niet.

Ik schrijf in Eds carnet en het toestel vliegt uitgerekend over IJmuiden, waar hij nu waarschijnlijk is.

Het is stralend weer in Amsterdam. Een ideale dag voor een strandwandeling.

Toen ik Amerbos binnenwandelde, zag ik direct dat er een rode doos in de gang stond. Er zaten foto's van Eduard in. De sleutels van het huis lagen op de vloer, door de brievenbus gegooid. Ik dacht: eerst de polders in en een frisse neus halen. Bij het openen van de garagedeur zag ik pas echt wat er was gebeurd. Alles wat ik hem ooit had gegeven stond in dozen in de garage met een meer dan afschuwelijk briefje erbij.270

Ik nam onmiddellijk de trein naar IJmuiden, stapte verkeerd uit in Velzen-Oost en kreeg een lift naar het huis van zijn ouders aan de Orionweg. Het was inmiddels 18:15 uur. Ik zag dat zijn moeder en zus in de keuken bezig waren. Ook zijn vader was er, maar geen Eduard. Ook zag ik zijn auto niet. Ik keerde onverrichter zake naar Amerbos terug.

Ik verkeerde in totale verwarring, zwenkend van hem voor altijd te haten of een gigantisch schandaal te schoppen tot en met gevoelens van de vrede tussen ons proberen te herstellen. Ik ben al een aantal brieven aan hem begonnen.

Ik belde met Peter, die niet - als anders - blij verrast reageerde dat ik een paar dagen naar Londen wilde komen. Privé had een interview van een paar uur met hem gemaakt.

Ernst van Eeghen belde. Hij was geïrriteerd dat Siline in Moskou nog altijd het memorandum niet had gesigneerd. Hij had al helemaal geen zin meer om iets te doen, ook niet met kanunnik Goor in Brussel.

3 januari 1983

Ik kreeg een hele lieve brief van Erica van Eeghen, zes kantjes, geschreven in Chalet Uhu hun huis in Wengen in Zwitserland.

Zij schreef eerst over een petekind, een dochtertje van haar broer in Nieuw-Zeeland, dat de ziekte van Hodgkin heeft. Het geloof redde de familie. Erica bepleitte vervolgens om toch te willen aanvaarden dat Christus de enige werkelijke personificatie van goddelijke liefde is, ‘geheel zuiver, zonder bijbedoelingen [bedoelt zij seks?; wo] en totaal gevend. Deze liefde is voor jou en voor mij en voor iedereen die dat wil aannemen. Geloof je niet dat Christus jou kent, beter zelfs dan je jezelf kent?’

Nee dus. Helaas, hoe lief ook bedoeld om me te hulp te komen met weer andere sprookjes dan Roodkapje en de Wolf, geloof ik er niet alleen geen ene moer van, het is allemaal archaïsch, achterhaald gezwam in de ruimte. Sorry Erica.

Ik ben in de late middag opnieuw naar IJmuiden gegaan en heb een briefje onder de ruitenwisser van Eduards rode Renault gedaan.271

Burgemeester Bram Peper heeft met minister Hans van den Broek van Buitenlandse Zaken gesproken over de vestiging van een Consulaat-Generaal van de Sovjet Unie in Rotterdam. Mierenneukers zijn die Hollanders. Nu is het er nog altijd niet, terwijl Antwerpen hier alleen maar wel bij vaart, waar wel een sovjet Consulaat-Generaal is gevestigd. Friso Endt komt met een artikel over dit Hollandse gemier in nrc Handelsblad.

Premier Lubbers en verschillende ministers hebben op Kamervragen geantwoord, dat het niet vermelden van homofilie een overheidsbetrekking in de weg kan staan. Dit is dan 1983. Het niet vermelden van een afwijkende seksuele geaardheid zou tot vermindering van wederzijds vertrouwen leiden. Lubbers moet zich laten nakijken.

4 januari 1983

Ik kreeg een kaart van Jan Cremer: ‘Voor mijn goede vriend Willem Oltmans.’

Time publiceert een omslagverhaal over the debt-bomb threat.272 De arme landen en het Oostblok staan voor meer dan 700 miljard dollar in het krijt, geld dat naar alle waarschijnlijkheid nooit of te nimmer zal worden terug betaald. Iedere man, vrouw en kind in de wereld staat 154 dollar rood. De vraag is wat de gevolgen zouden zijn wanneer die gigantische schuld eens zal exploderen? In 1975 waren vijftien landen achter met betalen. Nu zijn het er 32. Ook Oostbloklanden hebben al een schuld van 130 miljard dollar.

Volgens mij, maar ik begrijp dus niets van de wereldeconomie en geld, moet dit vroeg of laat op een wereldwijde financiële ramp uitlopen.



illustratie



illustratie

Wim is hertrouwd. Het zij hem gegund, maar eigenlijk zou een ezel zich niet tweemaal aan dezelfde steen moeten stoten. Jan Foudraine (Amrito) belde. Hij vertelde dat zijn meester, de Bhagwan, door de Amerikaanse emigratiedienst een permanente status in de vs werd geweigerd. ‘Deze Jezus Christus-figuur wordt niet toegelaten omdat hij zwijgt en dus niets vertegenwoordigt,’ aldus Amrito.

Amerikanen begrijpen ‘andere werelden’ niet, ook niet dat in India niet computers, maar de sterren worden geraadpleegd. Er werd weer eens een National Seminar on Astrology in New Delhi gehouden. Dat is waar Richard Thieuliette zich ook steevast mee bezighoudt en wat hem naar het Oosten trekt. ‘In love, sex, business, careers, health, work and just about every other aspect of life,’ aldus William Stevens in The New York Times273 ‘India's expanding, increasingly potent middle class consults the stars. Parents have their children's horoscopes cast at birth as guide to child rearing. Later they rely on the astrologer's advice in advising their children whether to become doctors or engineers.’

Ik heb opnieuw in IJmuiden een briefje onder de ruitenwisser van Eduards auto gedaan.

Ik kon vanavond Jan en Babette Cremer niet langer ontlopen en aanvaardde een uitnodiging. We dineerden bij Keijzer en het werden drie gezellige uurtjes. Jan is al zes maanden in een depressie, ondanks grote, waardevolle contacten. Hij ziet dan

niet zitten waar hij mee bezig is en waarvoor hij het doet. Babette beschreef hun verblijf in Gstaad, waarbij Jan dagenlang van 11:00 tot 23:00 uur boven bleef en werkte. Zij bracht hem melk en probeerde zichzelf bezig te houden, bijvoorbeeld met breien. Kozak is nu heel erg oud en zal niet lang meer leven. Zij zet haar dagboek door, zoals ik haar lang geleden al aanraadde, maar ze zegt dat het een lange tirade van triestheden is, omdat ze alleen schrijft wanneer ze zich bedroefd voelt en zij en Jan moeilijke tijden doormaken. Dat is ook helemaal verkeerd.

5 januari 1983

Willem Brugsma belde. Altijd en alleen wanneer hij je nodig heeft. Hij gaat een Open Brief aan Georgii Arbatov schrijven die ik straks voor hem mee naar Moskou moet nemen.

Doodse stilte vanuit Eduard. Het brengt me vreselijke gedachten, zoals dat hij vanaf het begin niets anders deed dan me in de maling nemen.

Gisteravond kwamen Peter Brusse en Ed van Westerloo naar de tafel waar ik met Cremer zat, later gevolgd door Fons van Westerloo. Brusse, de idioot, was niet meer weg te branden en bleef maar naar me staren. Hij schijnt onlangs zijn vrouw aan kanker te hebben verloren en bleef met drie kinderen achter. ‘Mijn vrouw zei voor ze stierf: “Jij komt er wel, maar wat gebeurt er met de kinderen?”’ Hij voegde me later toe: ‘Jij bent toch rijk?’ Ik vind die man een walgelijke kerel.

Babette zei dat haar dagelijkse telefoongesprekken met haar moeder haar blijven voeden, vooral om het met Jan uit te houden in Gstaad. Deze driehoeksverhouding is voor haar essentieel. Na nog een paar glaasjes wijn stelde ze voor dat zij, Jan en ik samen een reis zouden gaan maken. Stel je voor.

Peter Kampschuur, oftewel Swami Atit, arriveerde. Ik vertelde hem dat de situatie met Eduard me voor het eerst van mijn leven suïcidale gevoelens had gebracht. ‘Dat vind ik zonde,’ zei hij. Hij vond dat Eduard zijn ‘innerlijke stem’ moest volgen en zich moest losmaken van de eisen van zijn omgeving (ouders).

Ik bracht Atit in contact met Frénk van der Linden en inderdaad, hij had nu een eerste artikel voor De Tijd geschreven.

Ik ben weer naar IJmuiden gegaan en heb gewoon drie uurtjes in de wind en soms in de regen gewacht, in de hoop dat hij naar buiten zou komen, juist omdat zijn auto er stond. Er gebeurde niets. Onverrichter zake ben ik weer naar huis gegaan. Er dreigt in Washington binnen de regering een conflict over

het kernwapenoverleg met Moskou. Ronald Reagan heeft Robert Grey tot onderdirecteur van het Bureau voor Wapenbeheersing en Ontwapening benoemd. Dit is tegen de zin van Eugene Rostow, die nu waarschijnlijk zal aftreden.274

6 januari 1983

Der Spiegel heeft een omslagverhaal gepubliceerd over faschismus, met Hitler en Mussolini als ‘helden’. Onthutsende lectuur. Vooral: hoe is het in godsnaam mogelijk dat na een dergelijke basis te hebben gevormd, ze uiteindelijk toch kans hebben gezien alles in de soep te draaien.

Volgens Privé beweert de astrologe Astrid Antonczyk dat er het komende jaar een aanslag (zonder kwalijke gevolgen) op koningin Beatrix zal worden uitgevoerd en meer van dergelijke onzin.

Josje Hagers meldt in De Telegraaf dat prins Claus al tweemaal zijn skivakantie in Lech heeft moeten onderbreken en terug naar Basel reisde vanwege depressieve klachten.

Twee nichten hebben burgemeester Schols van Den Haag tijdens een nieuwjaarsreceptie gezoend. Mevrouw Schols gaf een van de heren een klap in het gezicht. Heibel in de residentie. nrc Handelsblad publiceerde een hoofdartikel homospook.275 Na Van Agt borduurt Lubbers op het thema voort, door zich op het standpunt te stellen: ‘Homoseksualiteit is niet erg, maar je moet het wel zeggen.’ Waarom eigenlijk? Wat doet het er in godsnaam toe hoe je je neus snuit in je eigen slaapkamer? De krant vindt dat de uitspraak van Lubbers tot ‘willekeur’ leidt. Ook de nrc Handelsblad concludeert: ‘Wat gaat ons dat welles-nietes gedoe over iemands persoonlijke wedervaren aan? Inderdaad, helemaal niets.’ Maar zover zijn Lubbers en de hem omringende bewindslieden nog niet. Diep treurig.

Ik ben vanmorgen weer naar IJmuiden gegaan en las in alle vroegte op de deur van zijn ouders: Aad en Miep Voorbach. Ik besloot mijn brief toch maar weer niet in de brievenbus te doen, maar onder de ruitenwissers van zijn auto, after all his private territory. Op de terugweg naar het station kocht ik verse kabeljauw op de vismarkt. Ik voelde me ‘opgedroogd’ en afschuwelijk toen ik op Amerbos terugkeerde. Ik viel in slaap in de trein trouwens.

Ik luister naar Vespers van Rachmaninoff.

Friso Endt meldt in nrc Handelsblad dat Philips een fabriek voor kleurentelevisies in de Sovjet Unie wil gaan neerzetten.

Ambassadeur Viktor Beletski heeft gezegd dat het om een project van vele tientallen miljoenen guldens zou gaan. Philips zelf bevestigt dat er in Moskou over is gesproken. Het bericht maakt me razend want Gerrit Jeelof laat geen moer van zich horen, laat staan dat hij eindelijk eens over de brug zou komen met het afrekenen van mijn kosten voor bemiddeling gedurende een periode van tien jaar. Ik belde Volodja Molchanov in Moskou om na te vragen bij Popov of de Philips-accreditatie nu ook een feit was geworden.

Vanavond ben ik opnieuw naar IJmuiden gegaan omdat ik koste wat kost met Eduard wilde spreken. Ik dacht hem in het donker in zijn auto te zien stappen en rende op de auto af. De deur ging open in het donker en ik zag Eduards vader. Ik zei: ‘Sorry, ik ben verkeerd.’ Ik draaide om en liep weg.

Later kwam Eduards broer, Ron, naar buiten. We hebben een gesprek van twintig minuten gevoerd. Lekkere kerel trouwens, een politieman. Hij vertelde dat Eduard sterk aan zijn moeder hing. De hele affaire met mij is een vreselijke schok voor de hele familie geweest. Ik vertelde dat Ed een stunt had uitgehaald terwijl ik in Zwitserland was en dat ik daarom eerst met hem wilde praten. Hij scheen dit te begrijpen. Ik denk trouwens dat hij aanvoelde dat ik oké was. Hij zei verder geen moeite met de relatie tussen Eduard en mij te hebben. ‘Ed moet eerst helemaal tot rust komen,’ aldus Ron, ‘dan mag hij alleen gaan wonen en omgaan met wie hij wil. Daar hebben we helemaal geen moeite mee.’ Ik was intussen door en door nat.

Dit gesprek met zijn broer heeft me enorm opgelucht. Ik ben niet langer ‘een geheim’ voor zijn familie. Hun ouders hadden eerst de scheiding van Ron moeten verwerken en nu de homoseksualiteit van Eduard. Wel waren zijn ouders buitengewoon van streek over het feit dat ik steeds buiten op hem had gewacht. Er is in de vs een proces tegen Penthouse begonnen waarbij 522 miljoen dollar wordt geëist vanwege laster. Dat is andere koek dan mijn 500.000 dollar vanwege de kgb-beschuldiging in Time. Anthony Lewis constateerde dat president Botha van Zuid-Afrika tegenwoordig grote zelfverzekerdheid uitstraalt ten aanzien van de constitutionele hervormingen die aan de gang zijn. In plaats van een geheel blank parlement, zal er nu afzonderlijk worden gestemd voor een parlement bestaande uit drie kamers: voor blanken, voor kleurlingen en voor Zuid-Afrikanen met Indiase afkomst. Het houdt wel in dat de zwarte bevolking onmondig blijft.276 Too little too late.

Het Amerikaanse lezingencircuit is volledig ‘vervuild’ geraakt, omdat het publiek nu alleen nog afgaat op ‘grote namen’, of de personen in kwestie nu gecertificeerde crooks zijn of niet. Dat was toen ik in 1958 dit circuit via W. Colston Leigh in binnentrad wel even anders. Alexander Haig spant de kroon met 25.000 dollar voor een uurtje kletsen. Kissinger krijgt ook 15.000 dollar en soms zelfs meer. De zaak is totaal uit de hand gelopen. Het heeft niets meer met werkelijke informatie te maken maar met straatjes schoonpraten onder de vlag van vermaak.277

7 januari 1983

Ik heb vreselijke dingen gedroomd. Ik denk dat Eduard, om mij te ontlopen, zijn ouderlijk huis in de auto van zijn zusje is ontvlucht. Ik droomde van Peter en mij bij het Centraal Station. Er kwam een oud geel trammetje aan en Peter raakte eronder. Ik zag het in mijn droom gebeuren. Ik griezelde ervan. In plaats dat hij muisstil bleef liggen, richtte hij zich op en bewoog. Met mijn hele wezen probeerde ik hem hiervan te weerhouden, omdat iemand na zoiets immers niet moet bewegen. Daarop werd ik wakker.

Ik durf Peter niet eens te vertellen dat ik dit droomde, ook omdat hij er altijd meteen een verklaring voor heeft.

Ik herinner me trouwens dat er gisteren twee honden voor Centraal Station tussen alle trams door liepen. Ik vroeg me bezorgd af wat er met de dieren kon gebeuren. Is er een connectie met deze nachtmerrie?

Ik droomde ook dat ik bij Dewi Sukarno was. Kartika was de bewegingen van een kikker aan het imiteren. Ook had ik een gesprek met George Shultz in Washington en wilde de affaire Ernst van Eeghen en Siline aansnijden toen ik me bedacht Ernst te hebben beloofd er niets over te zullen zeggen, dus begon ik over wat anders.

Nixon en Kissinger hebben de moordenaar van premier Ali Bhutto van Pakistan in het Waldorf Astoria opgezocht. Soort zoekt soort, moordenaars onder elkaar.

De vs zullen de eerste Indonesische binnenlandse communicatiesatelliet Palapa b-l op 20 april de ruimte in schieten. De Amerikanen en de cia blijven nauw met hun Seyss-Inquart in Djakarta samenwerken.

Intussen wijst The New York Times opnieuw op de ‘rampant corruption’ van het Suharto-regime onder de titel: art of

bribery in jakarta.278 Een dergelijk artikel zal je in de Nederlandse pers nauwelijks vinden. De aangeboren haat voor Sukarno verhindert de heren journalisten om Suharto als de fascistische dictator neer te zetten, die hij tenslotte is.

Aan Jiang Qing, de weduwe van Mao Tse-Tung, is gratie verleend. Zij zal niet worden doodgeschoten. Wel ja.

Ik zou eigenlijk alleen met John van Haagen willen spreken over het beeindigen van mijn leven omdat het nu allemaal zinloos voor me is. Trouwens, Peter Kampschuur wees toen ik dit zei op mijn muur met dagboeken en zei: ‘Je zou je Memoires schrijven.’

Ik schreef naar Erica van Eeghen.

Amsterdam - Londen

Ik zal nooit meer van Eduard loskomen. Dat weet ik zeker. Ik wil er eigenlijk met Peter niet over spreken.

Tranen.

Ik zit in een boemeltreintje van Swindon in Gloucestershire op weg naar Cheltenham om generaal John Hackett te ontmoeten die The Third World War: August 1985 heeft geschreven.279 Wat bezielt de man?

‘Als Ed later naar je toekomt,’ zei Ron Voorbach gisteren, ‘dan moet hij dat in vrijheid kunnen doen.’ Die woorden staan gegrift in mijn brein. Ik probeer mijn tranen weg te dringen, maar steeds keert de gedachte dood te willen gaan terug. Ik vind geen stimulans om met de show door te gaan.

Ik ben in Maslows dagboek begonnen. ‘What is the use of facts? They all become obsolete.’280

17:35 uur

Een taxi bracht me naar Coberley naar ‘the millhouse of the Hacketts’. Zij bevonden zich op de eerste verdieping in een ruime zitkamer met een openhaardvuur. De generaal in een corduroy broek en tweed jasje. Ik moest eerst van alles zien. Zoals een beeldje van een Nederlandse soldaat en een prachtige, beschilderde schaal van de Koninklijke Luchtmacht, dit als erkenning voor de slag om Arnhem. Hij liet me ook zijn werkkamer zien. Buiten ontmoette ik een oude, seniele man, met wie ik de hand schudde. Hij verzorgt de schapen van de fami-

lie. Later vroeg ik hem naar Peter te bellen en de boodschap te geven dat ik pas om 19:30 uur in Londen terug kon zijn.

Daarna zetten we ons aan het interview, wat een chaotisch, rammelend gesprek werd.281 Ik kon niet echt in contact met de man komen, misschien wel omdat ik zijn boek van de gekke vond. Meestal lukt het me wel zo iemand toch de ruimte te geven, maar dit verhaal is eigenlijk te gek voor woorden en op het misdadige af. Hij maakte ook voortdurend grapjes. Misschien lag het allemaal wel aan mij, want in de taxi terug naar het station was ik opnieuw in tranen bij de gedachte aan Eduard. Ik schreef daarom ook in Eds carnet.

Maslow vraagt zich af wat we weten over ‘dankbaarheid’.282 ‘This can also be seen in sex when it is very good, when the feeling is “this is better than I deserve,” and “it is too good for me.” Then ensues gratitude and this to must be one part of love - mutual basic gratitude and reassurance that the world is good.’ Ik vind dit geklets. De seks tussen Eduard en mij was perfect, totaal, maar op geen enkel moment heb ik in de verste verte gedacht, dat dit meer was dan ik verdiende of dat die seks te goed voor me was. Helemaal niet. Het was een ontdekking van een mogelijkheid die ik nooit eerder had beleefd en die ik onderging met Eduard als volkomen gelijkwaardige partners. We hadden er bovendien recht op ingevolge de emoties die er ten grondslag aan lagen.

Peter was niet naar het station gekomen. Hij zei dat ‘die man’ (generaal Hackett) hem te laat had gewaarschuwd. Hij vertelde ook al meteen per telefoon, geen positieve brief van Eduard te hebben gekregen.

8 januari 1983

Londen, YMCA

Peter wachtte me hier op. We zaten met een kopje koffie bij het zwembad. Ik vertelde hem wat er allemaal de afgelopen dagen was gebeurd.

Peter was in december in het ymca, waar hij aan het trainen was, door twee kerels aangevallen. Hij had een klacht ingediend. Er is een onderzoek gestart en allerlei figuren hebben getuigd, onder wie Edwin van Wijk, zijn vriend. Twee dagen geleden kwam er een brief van het ymca, dat de twee leden niet verwijderd zouden worden. Peter wil doorknokken, maar ik adviseerde hem niets te ondernemen zonder dit samen met Edwin te doen. Ik ben gewoon altijd bang dat eens een idioot

hem werkelijk kwaad zal doen. Hij zegt altijd op zijn instinct te vertrouwen, zoals zijn moeder dat doet, maar er hoeft maar een keer iets mis te gaan en hij zou gewond kunnen raken.

Later zijn we samen met Edwin gaan dineren. Ik heb een half uurtje met Peter alleen gesproken en hem gezegd dat ik net zo lief nu dood zou gaan. Nu voel ik me er nogal schuldig over omdat het hem kennelijk zeer aangreep. Hij zei wel te begrijpen dat ik me op dit moment zo voelde ‘maar ik ben nog jong en kan het niet zo zien’. Wat ik vooral benadrukte, was dat ik moe was eeuwig te moeten knokken met de Van Eeghens, de Jeelofs en de omroepen in Hilversum om geld, om een eerlijk deel dat me toekwam omdat ik werk had verzet.

Vandaag is het zonnig, fris weer. Ik kocht voor Eduard het boekje Don't Say Yes When You Want to Say No van Herbert Fensterheim.

Ook de International Herald Tribune meldde vanochtend dat Philips nu in onderhandeling is met Moskou over een fabriek voor televisietoestellen. Ik zou Peter om 13:30 uur in het ymca ontmoeten. Hij was er niet. Dit maakte me van streek. Gisteravond maakte ik Peter duidelijk dat, na wat er met Eduard was voorgevallen, voorgoed al mijn luchtkastelen in elkaar waren gedonderd. Ik hield hem ook al zestien jaar krampachtig vast met als resultaat dat hij in Phoenix House met Edwin woonde. ‘Did your perception of friendship change,’ vroeg hij. ‘No, but I have changed. My heart is broken and will never again heal.’

Peter dook pas tegen 17:00 uur uur op. Hij zei dat we geen precieze tijd hadden afgesproken. Hij kon ook niet lang blijven, want hij moest helpen voor een belangrijk optreden van Edwin vanavond. ‘I never have seen you like this before. I am worried about you. Eduard will bounce back,’ aldus Peter. Hij waarschuwde ook, dat indien ik werkelijk zelfmoord zou plegen, ‘it will mark Ed's life for ever and ever’. Hij voegde er aan toe: ‘If you commit yourself in love, Willem, you give yourself with every cell in your body. That suffocates some people. I could not take it. May be Eduard feels that way too.’

9 januari 1983

Er werd al vroeg een brief onder de deur geschoven. Een krabbel van Peter.283

Toen ik om 09:00 uur beneden kwam, waren Peter, Edwin en Merry Webber (bijgenaamd Poes) gearriveerd om samen met

mij te ontbijten. Edwin droeg de boots met ringen en het schapenleren jack, dat ik in New York en Hollywood voor Peter had gekocht. Ik doe maar alsof ik niets merk of zie, maar het ontmoedigt me wel me voor Peter uit te sloven. Edwin is aardig, maar het gaat mij om Peter.

Ik moet zeggen dat ik opgewonden ben bij de gedachte dat ik eindelijk een begin zal kunnen maken met het beschrijven wat in die eindeloze rijen groene dagboeken staat, die in mijn kasten op Amerbos staan. Ik ga beginnen in de richting van de publicatie ervan.

In de metro naar Heathrow zag ik weer aantrekkelijke en mooie jongens. Een leek zo onschuldig, als een puppy. Zijn ogen zeiden: wat een grote vreemde wereld zie ik toch. Er zit nu een jongen van misschien 21 jaar niet veraf. Ik observeer hem. Toch is mijn leven, wat dit betreft, met Eduard tot stilstand gekomen. Ik wil hem niet en niemand. Ik ben dood wat liefde en vriendschap betreft. Ik zal nooit meer de woorden I love you kunnen uitspreken.

Peter zei dat hij die gevoelens had gehad ‘when Frederick Ress and I split. But then, the day comes that life hits you again. And some day, you might still hit the person meant for you. Why not?’

Nauwelijks was ik door de douane gegaan of ik merkte tot mijn onuitsprekelijke schrik, dat mijn dagboek er niet was. Paniek. Ik kreeg toestemming van een Indiër met tulband om terug te gaan. Ik liep er feitelijk recht op af. Het lag nog steeds bij de postzegelmachine waar ik postzegels had gehaald om Peter zijn horlogebandje te sturen, dat ik vergat hem te geven.

‘Cosmos 1402, a Soviet radar satellite powered by hundred pounds of uranium, is apparently out of control and about to re-enter the atmosphere,’ aldus een hoofdartikel in de The New York Times.284 Het is de tweede maal in vier jaar dat de aarde zich gereed maakt om het radioactieve afval van een mislukte sovjet spionagesatelliet te ontvangen. Met Cosmos 954 gebeurde iets dergelijks. Die raket viel in 1979 ergens in Canada. Canada gaf veertien miljoen dollar uit om de zaak op te ruimen. Moskou betaalde slechts zes miljoen. ‘The Soviet Union is playing Russian roulette with the world,’ aldus The New York Times, de voornaamste krant van het land dat atoombommen afwierp boven Hirosjima en Nagasaki.

Gisteren zei ik tegen Peter dat in de natuur de oudere dieren ook door tijgers en leeuwen werden uitgezocht om als eerste

te worden uitgeschakeld. Dat waren de natuurwetten. Waarom mensen niet een handje helpen? ‘Als een leeuw me nu lusteloos langs het trottoir zou zien sloffen, zou het dier me een handje helpen.’ Hij antwoordde: ‘Willem, you are mad.’

‘Emotions can be quite rational.’ - Maslow.

Londen - Amsterdam, British Airways 414

Broer Theo zei al jaren de klm te boycotten, nadat hij werd gedwongen een onredelijk bedrag voor overbagage te betalen op een vlucht vanuit Toronto.

Bij thuiskomst vond ik een kleurenfoto van Greet van Haagen. John had deze gestuurd.

10 januari 1983

Amerbos

Ik begin weer meer een normaal leven te leiden. Ik heb de eerste tien pagina's van mijn Memoires geschreven.

Premier Lubbers begint eindelijk te spreken over ‘eventuele consulaire faciliteiten’ voor de Sovjet Unie in Rotterdam. Wat valt het de Hollandse wraakzuchtige boertjes zwaar to come of their high horses.

Ik belde Hans Verploeg van de nvj. Hij zei geprobeerd te hebben Hans Jacobs van de vara te bereiken, maar die was in het buitenland. Ik belde naar Hans Jacobs thuis. Zijn vrouw zei dat hij in Hilversum zat te monteren. Ik belde Verploeg terug en vroeg hem of hij niet door had dat de vara smerige spelletjes speelde. Hierdoor kwamen we in een twistgesprek terecht. Hij verweet me achter zijn rug om te ventileren dat hij zijn werk niet naar behoren deed. Ik antwoordde dat ik zulke dingen meestal ook tegen de personen zelf zei. Die man heeft een minderwaardigheidscomplex zonder einde. Bovendien legde ik hem uit dat Tijmen Koelewijn van Veronica wel degelijk getuige in de zaak was. Veronica had tenslotte 7.500 gulden van de vara terugontvangen. Verploeg doet gewoon zijn best niet. Hij is een amateur.

11 januari 1983

Ik wind me op over de houding van Verploeg en van Niftrik van de nvj, dat mijn claim op de vara ‘geen schijn van kans’ zou hebben.

Ik heb een broodje gegeten bij Van Eeghen op kantoor. Hij vond 5.000 dollar per maand eerder te laag dan te hoog. Hij zei verder ervan overtuigd te zijn, nu Philips de accreditatie in Moskou rond had, dat Jeelof mij 50.000 gulden zou betalen.

De landsadvocaat heeft Voetelink geschreven om te herinneren aan het feit dat ik de staat duizenden guldens moet betalen omdat ik de rechtszaak over de sabotage in New Delhi had verloren. Dat verlies was uitsluitend het gevolg van een terugtrekken van de nvj op een kritiek moment. Voetelink heeft Droogleever Fortuijn geantwoord dat hij de claim van de staat met de nvj zal opnemen.

The New York Times heeft een opzienbarend artikel gepubliceerd getiteld: teaching to think: a new empasis.285 Dat is een uitermate belangrijke zaak, mede tegen het licht van het Venezolaanse initiatief om te proberen de intelligentie bij mensen te verhogen.

Ik heb me hier de afgelopen jaren met Delgado en vele anderen vaak mee beziggehouden, hoe de vicieuze cirkel van steeds weer dezelfde onzin doorprogrammeren, afgebroken zou kunnen worden.

Deze ontwikkeling is het gevolg van het feit dat het steeds duidelijker werd ‘that many students go through school without gaining the ability to analyze, to synthesize and generalize. We find no link between good speaking and disciplined thinking. Courses in teaching reasoning skills are initiated. A student becomes knowledgeable about biology, for instance, by learning terms, concepts, facts and principles. However, thinking skills come into play if the student wants to take this mass of information and classify it, compare it, make inferences, draw conclusions and formulate hypothesis about it.’

Teaching to Think: ik denk dat dit een uiterst belangrijke nieuwe richting is in het leerproces, waar ze hier natuurlijk nog nooit van hebben gehoord. Die richting zou het Forum Humanum Nederland in moeten slaan.

12 januari 1983

Hans Verploeg stuurde me een briefje dat bij hem past.286 Hij sloot een brief van de nos in.287 Ik heb hem meteen geantwoord.288

Piet Vroon schrijft van plan te zijn geweest mijn boek Over intelligentie te bespreken ‘ware het niet dat ik langzamerhand doodmoe word van de twistgesprekken die sinds het Lippmann-Terman debat uit de jaren twintig nauwelijks zijn veranderd’. Een brief met rotsmoesjes.

Een nieuwe stomme zet. Er komt geen sovjet Consulaat-Generaal in Rotterdam. Welke idioten houden zoiets tegen?

Ik ben nog steeds bezig om Jermen Gvishiani, Donald Kendall (Pepsi), Aurelio Peccei en wellicht Bruno Kreisky in een gezamenlijk gesprek voor een televisiecamera te krijgen. Peccei van de Club van Rome schrijft: ‘Misschien 24-26 april.’

13 januari 1983

Ik droomde dat prins Claus een scène maakte en Beatrix ervan beschuldigde een absolute troep van de slaapkamer te maken. President Reagan heeft Eugene Rostow van het bureau voor wapenbeheersing ontslagen. Dit is haast onvoorstelbaar, want ze hebben al die jaren op een lijn gezeten. Ik zou nu met Rostow een interview willen maken. nrc Handelsblad noemt dit vertrek in een hoofdartikel ‘verbijsterend’. Wie zou dat geschreven hebben?

Ik liet mijn broer Theo weten dat ik mijn laatste bezoek verpest vond door het stomme tot in den treure televisiekijken. In een antwoord noemt hij het ‘staff problems’.289 Hemeltje, zou hij er werkelijk zo tegen aankijken?

Ik werk nog steeds aan 1970 en heb bijna honderd pagina's geschreven.

14 januari 1983

Ik sta op en ga naar bed met Eduard in mijn gedachten. Er zijn momenten dat ik me ernstig besodemieterd voel en opstandig ben over wat er is gebeurd. Waarschijnlijk zitten zijn ouders, en vooral zijn moeder, achter deze ontwikkelingen. Hij kan op een of andere manier niet van thuis loskomen.

Ik belde opnieuw tweemaal naar mevrouw Jacobs. Hans, van de vara, blijft verstoppertje spelen. Ik zal hem nogmaals aanschrijven. Intussen heeft Hans Verploeg de rechtskundige dienst van het fnv ingeschakeld om na te gaan wat ik tegen de vara zou kunnen ondernemen om hun verplichtingen tegenover mij na te laten komen.290

De Telegraaf vindt het prachtig dat Hans van den Broek voet bij stuk heeft gehouden en heeft voorkomen dat Moskou een Consulaat-Generaal in Rotterdam kreeg. terecht heet het hoofdartikel vandaag. Er mogen zich wel enkele sovjetbedrijven in Rotterdam vestigen. Van den Broek is een waardig opvolger van die andere idioot Joseph Luns.

Ik ben op Peter toch ook geleidelijk aan afgeknapt. Dat wil zeggen: als ik hem ontmoet en afscheid van hem neem ben ik in tranen, ook om dat ik voel en weet hoe ‘leeg’ onze relatie langzamerhand is. We teren nog altijd op investeringen van jaren geleden. Er komt nauwelijks meer iets nieuws bij.

Ik raak mijn vertrouwen in mensen steeds verder kwijt. Om die reden zou ik wel eens van Lex Poslavsky willen horen hoe en waarom hij al jaren geleden heeft voorzien en ingeschat dat dit zou gebeuren. Wat hij waarschijnlijk niet voorzag, was dat ik zou weten en leren hoe hier tegen opgewassen te zijn.

Tijmen Koelewijn (Veronica) en zijn vriend Arthur (financiële man van de avro), zijn komen dineren. Ze zijn al twaalf jaar vrienden. Ze waren het beiden volkomen met me eens dat de vara verplicht is mij voor het van Veronica overgenomen project over de gaspijplijn naar Siberië te betalen. De vraag is dus waarom Verploeg en Van Niftrik mij steeds adviseerden er niet aan te beginnen.

15 januari 1983

Ik ga door grote golven van intense droefheid over Eduard. Eigenlijk blijkt nu dat het jaar 1970 was gevuld met soortgelijke trieste problemen in mijn toen aflopende liefdesrelatie met Peter. Deze keer is het erger, want met Peter heb ik nooit een seksuele relatie gehad. Eduard was alles in een. Mijn spring-in-het-veld Eduard speelde spelletjes. Peter neemt het voor hem op. Hij speelde zelf spelletjes. Daarbij komt dat ik van Eduard sinds we elkaar ontmoetten, overtuigd was dat hij een blijver zou zijn. Ik geloofde hem, vertrouwde hem, meer dan wie dan ook ooit daarvoor. En kijk nu, hij is verdwenen. Toch kan ik niet geloven dat hij op een dag niet opnieuw voor mijn neus zal staan. Ik denk er wel eens over hoe ik zal reageren wanneer dat gebeurt. Misschien blijkt dan wel dat alles tussen ons permanent in duigen is gevallen.

Ernst van Eeghen vertelde dat zijn correspondentie met Ruud Lubbers, nu de premier, zich continueert. Hij probeert Lubbers duidelijk te maken wat een waanzin het is om in Nederland bovengronds first-strike weapons te plaatsen.

Koole, directeur van ikon, schrijft dat het hem spijt dat door een misverstand bij de administratie de betaling van het Kreisky-contract en de onkosten is vertraagd. Je moet iedereen in Hilversum voortdurend achter de broek zitten om als freelancer betaald te worden voor geleverde prestaties.

16 januari 1983

Ik ga naar bed en sta op met schietgebedjes voor Eduard. Ik probeer hem vibes te zenden, maar ik voel dat hij zich verzet ze te ontvangen.

Ik kocht tulpjes voor Erica van Eeghen.

Trein naar Heemstede

Eugene Rostows vertrek schijnt te maken te hebben met een informeel akkoord, dat zijn vriend Paul Nitze in Genève afsloot met Yuli Kvitsinsky, de wapenonderhandelaar van de ussr. Dat accoord betekende dat beide grootmachten aan medium-range missiles in Europa beperkingen zouden opleggen. De nationale veiligheidsadviseur van Reagan, William P. Clark, schijnt hier razend over te zijn geworden, wat geleid heeft tot het vertrek van Rostow.291

Na het avondeten ging Ernst naar Ajax kijken, terwijl Erica en ik bij kaarslicht aan tafel een uurtje bleven napraten.

Theo de Graaf is overleden. Ik ontmoette hem toen hij nog burgemeester van Lisse was. Als lid van de kvp indertijd legde hij aanzienlijk begrip aan de dag voor de Indonesische positie ten aanzien van Nieuw-Guinea. Ik vond hem een sympathieke man.

17 januari 1983

Schiphol

Tranen van binnen en van buiten. Ik voel me ontroostbaar over Eduard. Erica van Eeghen zei gisteravond: ‘Je bent een kunstenaar, dus je beleeft en voelt alles dieper dan anderen. Maar juist omdat je door diepe dalen gaat, schrijf je een boek.’

Amsterdam - Wenen, KL 255

Eugene Rostow heeft gezegd dat de overeenkomst tussen Nitze en Kvitsinsky wel degelijk van grote waarde was en ‘a promising approach and well worth further study’.292 Maar Reagan kiest liever voor de oorlogshitsers.

Vandaag meldt Gwertzman dat het Witte Huis formeel bekend heeft gemaakt dat de gesprekken tussen Nitze en Kvitsinsky in Genève ‘could not have served for the basis of an accord’. Het zal me benieuwen of Nitze, die een stevige kameraad van Eugene Rostow is, nu ook zegt: jullie zoeken het maar uit. Het Witte Huis van Reagan is een rotzooitje, zoals het brein van Reagan over serieuze zaken een chaos is.

Wonderlijk hoe spinnen vogeltjes waarschuwen om niet in hun webben te vliegen. Onderzoekers bij Cornell, een bioloog en een dierengedragskundige hebben ontdekt dat sommige spinnen ‘loosely spun bands or patches of thick, white silk strands laid out across the center of the spiders' circular webs’.293 Je ziet op de foto bij het artikel een soort witte waarschuwingsdraad lopen als Keep off the Web-teken. Wonderlijk. De snelweg van het vliegveld naar de stad is eindelijk gereed. Ik ontmoette André Haucotte van de Siline-club, alwaar ik naar Siline zelf telefoneerde om te vragen of hij de aide-mémoire - waar Ernst van Eeghen om zit te springen - nu eindelijk zou tekenen. Het antwoord was, kortaf: ‘Non.’ Haucotte kon geen enkele toezegging doen over een vergoeding voor mij als medewerker/adviseur van zijn club.

18 januari 1983

Wenen - Boedapest, per bus

Ik heb erbarmelijk slecht geslapen. Ik luister naar het Vierde Pianoconcert van Beethoven.

De grens tussen Oostenrijk en Hongarije is nu open maar het gaat om een tweebaansweg, met nauwelijks enig verkeer. Aan de Hongaarse kant is het een soort karrenpad.

Het is stralend zonnig weer met een blauwe lucht.

Gellert Hotel

Ze zijn er weer, de Duitse nouveaux riches, met hun Mercedessen en bmw's en groene jagershoedjes met geweren in leren hoezen om in Hongarije te gaan jagen. Hoe kan je hiervan in het atoomtijdperk nog handel maken. Ik vind het achterlijk en misdadig.

Oud-ambassadrice Anna Bebrits arriveerde om 13:20 uur in een grote Mercedes bij het hotel. We hebben buitengewoon aangenaam tot 15:15 uur samen geluncht. Zij werkt nu voor het Hongaarse Vredescomité. Ik informeerde haar waar Siline en kanunnik Goor mee bezig waren. Zij kopieerde een aantal van hun documenten. Zij stelde vele vragen over Nederland, bijvoorbeeld wat André van der Louw tegenwoordig deed; hoe was het met Mient Jan Faber? ‘I don't want to have anything to do with that guy,’ heb ik geantwoord. Ik vertrouw die man niet.

Ik had via de Hongaarse ambassade in Wenen geregeld - Buitenlandse Zaken in Boedapest had haar thuis opgebeld - dat ik

vandaag naar Boedapest wilde komen uitsluitend om haar te zien en te spreken. Zij is tenslotte een oude vriendin.

Boedapest - Wenen, ongeveer 250 kilometer

Anna Bebrits heb ik een groot plezier gedaan. Bij haar pensionering ontving zij een hoge onderscheiding en hierdoor een verhoogd pensioen. De belasting op haar auto was onlangs verhoogd, wat haar woedend maakte.

Zij vertelde dat Duitsers 1.200 dollar betalen om een hert te kunnen schieten en Hongarije heeft deviezen nodig. Ze mogen de trofeeën niet meenemen en de regering houdt scherp toezicht waar en hoeveel dieren worden afgeschoten. Ze zijn gek.

Carl Jung schreef: ‘I even believe that psychical dangers are much more dangerous than epidemics or earthquakes. Psyche is existent, it is even existence itself.’ Ik kom hierop, omdat toen ik Peter belde, hij zei last te hebben van ‘nausea in my stomach’. Hij heeft, ook in het verleden, angst getoond dat hij wellicht een ziekte onder de leden zou hebben. Ik ben zo bang dat hij daar momenteel weer last van heeft. Jung schrijft wat hij een patient antwoordt, die zich verbeeldt aan kanker te lijden: ‘Yes, my friend, you are really suffering from a cancer-like thing, you really harbor a deadly evil which, however, will not kill your body, because it is imaginary. But it will eventually kill your soul.’294

Wat Jung duidelijk maakt, is dat een zelf opgefokte imaginaire affaire - zoals ik al wekenlang bezig ben me in een razernij over Eduard te werken - ‘will poison your human relations and your personal happiness and it will go on thus ever increasing until it has swallowed your whole psychic existence. In the end you will not be human anymore, but will be an evil destructive tumor.’

Wat verder heeft Jung ook een mooie formulering: ‘Complexes indeed behave like secondary or partial personalities in possession of a mental life of their own.’ Eduard wordt beslist geen complex. Daar zorg ik gewoon voor.

Anna Bebrits herinnerde zich Peter uitstekend. Zij wandelde met me mee van het Vredescomité naar het busstation. ‘Well, you came to see me all the way from Vienna,’ zei ze. Ik ben dankbaar naar haar toe te zijn gegaan. Het gaf ook mij een oppepper, maar vooral haar. Ere wie ere toekomt. Oud-ambassadeur Romanov stuurt haar ook nog altijd kerstkaarten. Jan

Cremer heeft haar ook ergens vandaan een kaart gestuurd. We zonden hem nu samen een bericht.

De grens tussen Oostenrijk en Hongarije is om 20:10 uur totaal uitgestorven. Geen hond gaat meer langs de douane. We staan al een half uur stil omdat de verdomde Hongaren nog altijd niet onze paspoorten hebben teruggeven. Eindelijk gebeurde het: we moesten allemaal uit de bus en de chauffeur las een voor een de namen uit de paspoorten op, waarna we weer mochten instappen. Crazy indeed. Bij de Oostenrijkse douane was het een kwestie van nog geen drie minuten.

Wenen

Ik belde met Ernst van Eeghen. Hij had een lang telefoongesprek met Siline gehad. De hele club ligt op zijn gat. Falin is er uit. Siline is zelf niet meer zeker van zijn positie. Zelfs Zagladin zou in de problemen zijn. Er is een schoonmaak aan de gang, de communisten eigen. Volgens Ernst is het allemaal terug te

illustratie

leiden tot wraak van Andrei Gromyko, waar ik niets van geloof.

Ik nam een foto in een machine aan de grens.

Ik raakte in de bus weer zeer depressief met suïcidale gedachten. Ik dacht aan Gerard Croisets woorden vlak voor zijn dood: ‘Het is genoeg geweest.’ Ik dacht zelfs: ik zou een afscheidsverhaal voor mijn vrienden willen houden, dat op de begrafenis zou moeten worden afgespeeld.

19 januari 1983

U-4 Schönbrunn

Ik droomde over Eduard en zelfs over de ondergang van de Titanic.

Om 09:20 uur was hier nog niemand te bekennen. Er lag een briefje van kannunik Goor voor me. Hij vraagt mij hem te bellen.

Ik lees rustig door in Jung. Hij heeft het over ‘the soul's need’. Wat, Jung, heeft een ziel werkelijk nodig? Weet u dat? Voedsel en vitaminen? Ja? Wat verder? Is liefde een noodzakelijk ingrediënt? Is affectie nodig? Bedoelen we daarmee het aanhalen van een ander lichaam, ander vlees? Of spreken we over affectie voor een reeks totems? Affectie voor God? What, dear Jung, does a soul really need?

Park Hotel, Wenen

Nog steeds geen kip te bekennen. Wat had ik moeten beginnen als ik Jung niet bij me had gehad?

‘Look at all the incredible savagery going on in our so-called civilized world,’ schreef Jung een halve eeuw geleden. Alsof er ook maar de geringste verbetering in is gekomen. ‘All of this savagery is derived from human beings and their mental condition! Look at the devilish means of destruction,’ waar de heren Reagan, Clark, Rostow, Nitze en Kvitsinsky dag in dag uit over redekavelen. De massavernietigingswapens zijn uitgevonden door volkomen onschuldige, redelijke, respectabele burgers, die eigenlijk alles zijn wat wij zouden willen zijn. En als zo'n bom dan ontploft en een onbeschrijfelijke inferno van vernietiging veroorzaakt zoals in Hirosjima, dan lijkt niemand verantwoordelijk. Niemand heeft in de gaten dat die hele rationeel georganiseerde massa, wat wij een staat of natie noemen, bestuurd wordt door een schijnbaar onpersoonlijke, onmerkbare maar enorme macht, die door niets of niemand wordt gecontroleerd.

Ik lunchte twee uur met Siline, Goor en de assistent van Siline. Mij werd in plaats van 5.000 dollar 1.500 per maand geboden, waarop ik zei daar niet mee akkoord te gaan. Ik schreef Goor later een briefje dat wanneer het bedrag niet op 2.500 dollar per maand kon worden vastgesteld, ik me terugtrok. Wanneer de conferentie in Wenen zal worden gehouden, zullen van sovjetzijde de voorzitter van de Opperste Sovjet, Chitikov, Valentina Tereshkova, de astronaute en voorzitster van de Sovjet Vrouwen, Jermen Gvishiani en Vadim Zagladin komen. De Amerikaanse delegatie lijkt nergens op en zal met belangrijke figuren moeten worden aangevuld.

Ik lees dat Carroll Wilson van het mit, en in het begin actief lid van de Club van Rome, is overleden.

Konzerthaus, Schubertsaal

Prins Claus schijnt naar een ziekenhuis in Nederland te zijn overgebracht. Soms flitst het door mijn hoofd dat Made in Soestdijk ook wel eens een steentje zou kunnen hebben bijgedragen tot zijn besef dat hij in een koninklijke val zit.

André Previn verscheen in een wijnrood, wollen vest. Hij speelt aan de vleugel Mozart en het orkest wordt door hem vanuit daar gedirigeerd. De jongen die zijn muziek omslaat heeft een mooi gezicht.

20 januari 1983

Het is het mooiste weer van de wereld.

Professor Holling, de Canadese directeur van iiasa heeft bekendgemaakt dat het budget van deze denktank tussen Oost en West - dankzij de sabotage van de regering Reagan - van 9,4 miljoen dollar naar 6,9 miljoen is teruggebracht. Het aantal vaste stafleden wordt verminderd van honderd naar tachtig. De vs verkleinden hun bijdrage van 2,3 miljoen dollar naar een miljoen. Ook de regering van Margaret Thatcher sloot zich bij deze niet zo subtiele sabotage van een uitstekend Oost-West-initiatief tot samenwerking aan.295

Kanunnik Goor zei gisteren dat hij een persbericht zou schrijven. Ik bood aan hem erbij te helpen maar Siline kwam meteen tussenbeiden. ‘Goor writes them always alone.’ Ik dacht: ja mijnheertje, ik ben media-adviseur of niet.

10:55 uur, Press Club Concordia

Tot mijn verbazing waren er toch nog twintig journalisten aanwezig. Kanunnik Goor ontpopte zich als een vlot babbelende pater, behoorlijk ter zake, met een vleugje demagogie. Hij was wel vergeten zijn nagels te knippen. De pers is meegedeeld dat er van 6 tot 9 februari 1983 een conferentie zal plaats vinden met als thema: Proposals to avert the dangers of war from Europe.

Ontmoette Helmut Blechner van orf-televisie, zwart met grijs haar, grijze trui, witte tanden, hij had wel iets. We zullen elkaar 4 februari spreken in het Park Hotel. Ik ben zo geil als boter, maar ben niet in staat iemand in mijn armen te sluiten.

Siline, Goor en ik gingen na afloop naar een klein restaurantje. We werden het eens dat ik voor de komende conferentie 2.500 dollar salaris zou ontvangen. Ik drong erop aan dat zowel Hylke Tromp uit Groningen als generaal Von Meijenfeldt de Nederlandse delegatie - met Van Eeghen - zouden versterken.

Helmut Kohl is een Amerikaanse meeloper. Hij heeft weer eens benadrukt Amerikaanse first-strike wapens in West-Duitsland te zullen plaatsen.

Maslow: ‘Self-reference means unbridled grandiosity.’ Hij omschrijft deze ‘cut-offness’ als ‘a spy in a foreign land, suspicion as in the deaf person’. Het lijkt me zwaar overtrokken om een dagboek als ‘een opgeblazen ego’ te betitelen of als ‘no identification with anybody or anything’. Ik ben op dit moment misschien echt ongelukkig over Eduard, maar Peter is van a tot z in mijn leven evenals een aantal andere vrienden, zij het in een la-

gere versnelling, om me heen. Mijn dagboek is niet anders dan een permanente reportage van het wel en wee in mijn leven.

Het lezen van Maslows notities is als rijden door een onbekend landschap, van tijd tot tijd kom je door vlakten en toendra's die weinig inspireren en dan opeens, na het nemen van een bocht, ontvouwt zich een fantastisch mooi panorama.

Wenen - Amsterdam 18:30 uur, OS 485

Gerard Reve is geïnterviewd door Boudewijn Büch, twee idioten die prima bij elkaar passen. Het Parool heeft de troep op 15 januari over anderhalve pagina afgedrukt, dit onder de aanhef: gerard reve is het in grote lijnen eens met god. Wat me opnieuw herinnert aan de uitspraak van Lex Poslavsky toen we eens samen op de W.A. Hoeve in Den Dolder naar een televisiegesprek met Reve keken: ‘Hierachter lopen figuren rond die beslist minder geschift zijn dan deze man.’

In de eerste zin van het gesprek laat Reve zich al ontvallen: ‘Of we hem er nu van voren indoen of van achteren, verandert dat iets aan de zaak?’ En verder: ‘Ik houd mijn haar gewoon zo mooi omdat ik rooms-katholiek ben geworden.’ Wanneer Reve zijn politieke inzichten gaat verkondigen en burgemeester Polak beschrijft als iemand die voor jodenvervolging in de Sovjet Unie is (de stakker spreekt nog altijd over Rusland) en voor het sluiten van synagogen en voor het vernietigen van boeken, demonstreert hij alleen maar hoe gestoord hij is. Koningin Beatrix wordt omschreven als ‘die stomme, eigenwijze trut van Troye. Die weet van niets en heeft nog nooit in haar leven van iets gehoord. Claus is een aardige lieve jongen. Geen wonder dat hij zenuwziek is geworden.’

Het schijnt dat hoofdredacteur Wouter Gortzak inmiddels excuses heeft gemaakt voor het afdrukken van Reve's shit.

Hoe kanunnik Goor te beschrijven? Hij loopt grappig, zijn broek zit te hoog, grappige schoenen. De algehele indruk: schmutzig. En dan opeens ontpopt hij zich als een redenaar met veel energie en flitsende blikken.

Amerbos

Broer Theo heeft me een voorpagina van Blick van 18 januari 1983 gsetuurd, met als kop: hoffnungslos krank? prinz claus bricht behandlung in basel ab! ‘Je hebt dat baasje wel echt de das om gedaan met Made in Soestdijk. Dit wordt een kasian296 geval. Met groeten Theo.’

Er lag een kerstkaart van de trouwe oud-ambassadeur Romanov uit Moskou. Ook een aardige kaart van Roderick van Voorst.

Meerbach van het fnv wil aanvullende informatie hebben over mijn claim op de vara. Ik heb hem meteen geschreven wat hij wilde weten.

Ik zie nu dat Wouter Gortzak schreef:297 ‘Niemand hoeft zich na lezing van het gesprek met Büch nog illusies te maken. Reve is een fascist. Het spijt me bitter dat dit interview onder mijn directe verantwoordelijkheid is verschenen.’ Zou men in dit land eindelijk in de smiezen hebben met een complete idioot te maken te hebben?

Mijn cash is gedaald tot tweeduizend gulden. Gelukkig stortte de ikon 4.600 en komt er 2.500 dollar uit Wenen bij. Toch schommel ik steeds rond het nulpunt, ook omdat er van Philips nog altijd niets binnenkomt. Bovendien moeten de plannen met Van Eeghen zich nog materialiseren.

21 januari 1983

Ik heb weer veel meegemaakt vannacht in diverse dromen. Er was een scène met een arendsnest boordevol met eieren, dat door een man werd vastgehouden. Een ei rolde er bijna uit. Ik schrok me een ongeluk. Ik zag de jongen echter uit de bek van de arend komen terwijl de eieren onaangeroerd bleven liggen. Ik zag dit gebeuren. Leg dat maar eens uit.

Broer Theo schrijft het Philip Handler-manuscript te hebben gelezen. ‘It could be a winner.’ Ook kondigt hij aan: ‘I have taken your letter to be genuine so I have booked for january 29 on sr 792 from Zürich.’ Hij blijft een nachtje op Amerbos en schijnt over het feit dat hij als Zuid-Afrikaan een visum voor Nederland nodig heeft, te zijn heen gestapt.

Minister Hans van den Broek ziet geen heil in een niet-aanvalsverdrag tussen de navo en het Warschaupact. De bewindsman wijst er op dat het niet gebruiken van geweld al is vastgelegd in het Handvest van de vn en het Slotakkoord van Helsinki. Wat kan het je schelen? Wanneer de Oostbloklanden zoiets voorstellen, ga er dan in godsnaam mee akkoord. Van den Broek staat graag op zijn Haagse, legalistische ponteneur.

Volgens Maslow verlangen veel jonge mannen in de vs naar een ‘big prick’, omdat zij ‘weak, wobbly fathers’ hebben gehad waarmee zij zich niet konden identificeren. Ze hebben ‘decisive, strong, smart, capable, masterful’ kerels nodig, ‘fall

in love with them and eroticize, in a sadistic-masochistic and paranoid way, the whole relationship’. Dit zou wel eens een verklaring kunnen zijn voor de gigantische vlucht die homoseksualiteit in de vs heeft genomen. Op 25 maart 1964 noteerde Maslow: ‘The homosexual falls in “love” for sure, but it doesn't last long.’ Ik vrees dat hier de hetero aan het woord is, die achteloos generaliseert.

Maslow noemt de ‘sex act’ een herhaald ‘acting out’ wanneer er geen liefde bij komt kijken. ‘This explains why, throughout history, there has usually been sadness after sex. That is, there was no love, because love was impossible without the female's growth to selfhood.’ Dit laatste is absoluut een factor geweest in mijn relatie met Frieda Westerman.

22 januari 1983

Theo belde gisteravond enthousiast op om zijn komst zaterdag te bevestigen en vroeg ‘twee bordjes bij te zetten, voor mij en Nellie’. Ik moest hem helaas teleurstellen omdat ik een diner op Berkenrode heb gearrangeerd met Cecile van Lennep298 en mijn vrienden Casper en Carine van den Wall Bake. Theo werd echt boos en zei al tickets te hebben gekocht, die niet meer gewijzigd konden worden. Hij belde later terug dat ze helemaal niet meer kwamen en de vliegbiljetten werden weggegooid.

Valentin Falin is afgezet als voorlichter van de cpsu in Moskou. Hij wordt politiek commentator van Izvestia. Leonid Zamyatin, de man die eens toezegde samen met mij een boek te schrijven, is nog steeds de baas van die afdeling.

Ik sprak met Henry Brookman. Hij blijft nog wel actief achter de schermen bij de Centrumpartij. Alfred Vierling schijnt onderzocht te hebben of een samengaan met de Groenen tot de mogelijkheden zou behoren.

Andrei Gromyko heeft na een bezoek aan Helmut Kohl in Bonn gezegd dat de uitspraak van Eugene Rostow, dat er in Genève ‘a joint working paper’ tot stand was gekomen ‘does not correspond at all to reality. There has been no progress because of the instructions of those at the head of us policy.’299 Het zal best waar zijn.

William Dyess, de Amerikaanse ambassadeur in Den Haag, heeft gewaarschuwd dat wanneer het Amerikaanse publiek tot de conclusie zou komen dat de West-Europese bondgenoten

niet langer bereid zouden zijn hun deel van de last van de gemeenschappelijke verdediging te dragen, het zijn houding tegenover die bondgenoten zal wijzigen.300 Stom Amerikaans gedreig.

William Branigin schrijft in The New York Times dat generaal Suharto van Indonesië ‘remains an enigma’. Dat schrijft deze Amerikaanse journalist omdat hij zich een blauwe maandag met Indonesië bezighoudt en dus niet beter weet. Intussen staat deze onzin wel in de invloedrijkste krant ter wereld. Volgens de Amerikaan leidt Suharto ‘a regime that is hard to characterize’. Tegenstanders noemen Suharto ‘a dictator’. En dan volgt een slijmerig verhaal over Suharto die nog altijd in hetzelfde huis woont waar hij verbleef voor hij president werd. Ook wordt deze grootste massamoordenaar uit de geschiedenis van Zuidoost-Azië, die een fascistisch, militair regime leidt, afgeschilderd als een man die wel corrupt is, maar veel aan liefdadigheidswerk doet en geld geeft om moskeeën te bouwen. Dergelijke onzinartikelen heten in Washington ‘voorlichting’, dit onder de banier van een democratische, vrije pers.301

Ik dineerde bij bij Ernst van Eeghen. Pieter van Panhuys, in de sherry-business in Malaga en zoon van de ambassadeur in Madrid, vertrok al vroeg, nadat we een paar familiefilms hadden gezien: Ernst en ik kwamen vervolgens op het onderwerp Sovjet Unie terecht. Van Eeghen hamerde weer tot in den treure op zijn stokpaardje van eerlijk en oprecht zijn,302 en relateerde deze verheven uitgangspunten aan zijn gesprekken in Moskou met Chitikov, Falin en Siline. Falin had benadrukt: ‘De nieuwste ontwikkelingen en technische vondsten voor het voeren van een oorlog in de ruimte zullen eerder dan algemeen werd aangenomen tot een derde wereldoorlog leiden.’ Ernst houdt het voor mogelijk dat we al over twee jaar in een nieuwe wereldoorlog zitten.

Ik maakte tijdens het gesprek duidelijk dat ik ondanks alles de sovjets nog altijd als ‘de vijand’ beschouwde. Soms zie ik zelfs mijn vriend Volodja Molchanov nog als behorend tot het andere kamp. ‘En laten we niet vergeten dat zij een politiek systeem vertegenwoordigen dat ik als een verschrikking beschouw.’ Dat waren exact de woorden die ook Philip Handler eens gebruikte.

Van Eeghen meende te weten dat mevrouw Dobrynin303 een

christen is en haar man ertoe gebracht heeft zijn post in Washington op te geven. Ernst voegde er aan toe: ‘Als ik Siline hoor spreken, denk ik: jij zou ook wel eens een christelijke man kunnen zijn.’ Ik antwoordde dat Siline een doorgewinterde communist was en adviseerde Van Eeghen toch afstandelijker naar de figuren in Moskou te kijken. Maar soms raakt hij iedere zelfcontrole kwijt en dan volgen verhitte discussies en is er geen land met hem te bezeilen.

Ik had geen zin te blijven logeren, wat bij Ernst de reactie ontlokte: ‘Verwend jongetje, die in zijn eigen bed wil slapen. Je had beter morgenochtend met ons naar de kerk kunnen gaan. Het wordt tijd dat je een beetje wordt gesticht.’

23 januari 1983

De enige wezens die deze ochtend in de gaten hebben dat ik besta, zijn de vogeltjes die om brood vragen. Het werd continental breakfast, want ik had alleen krentenbrood om te geven. De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie wil de sovjets verwijderen uit de wereldorganisatie van psychiaters.

Het probleem met Eduard blijft onveranderlijk de onderstroming van mijn hele wezen uitmaken. Ik droomde intens van mam. Wat ik momenteel in mijn dagboeken over haar lees, heractiveert zoveel herinneringen. Vooral haar ouder worden heeft me toen enorm aangegrepen.

‘If you are friends with everyone,’ schreef Abraham Maslow, ‘you probably cannot be a real deep and good friend to anyone. Really good friendship takes all you have got - lots of emotion, involvement, time.’ Ik begrijp nooit dat ontwikkelde mensen strijk en zet het woord ‘goed’ blijven gebruiken, want het betekent eigenlijk niets.

Ik heb met kanunnik Goor getelefoneerd om een ticket los te peuteren voor professor Hylke Tromp uit Groningen. Hij wil de Weense conferentie wel bijwonen maar zijn Polemologisch Instituut wil zijn reis niet betalen.

Aad van den Heuvel had vanavond Gerard Reve in zijn De Alles is Anders Show. Reve: ‘Ik ben geen fascist. Ik ben het nooit geweest en ik zal het nooit worden ook. En een racist? Daar ben ik te intelligent voor.’ Hij noemde interviewer Boudewijn Büch ‘een kwalijk individu’, die een karikatuur had gemaakt van wat hij werkelijk had gezegd.

Professor Delgado, mijn vriend, antwoordt positief en is bereid mee te werken aan een workshop van het Nederlandse Forum Humanum.

25 januari 1983

Ik schreef een pittig briefje aan Gerrit Jeelof van Philips. ‘Ik kan je totale stilzwijgen niet appreciëren,’ etcetera.

Ik luister naar Goyescas van Enrique Granados.

Een Australiër, Greg X. kwam gisteren bij me langs. Ik probeerde hem te ontmoedigen, maar hij kwam toch. Hij was bij Luns geweest die hem had verzekerd precies te weten wat de rijkdommen op Nieuw-Guinea waren, met de implicatie dat de voormalige minister daarom het behoud van Irian Barat zou hebben bepleit. Het is puur gelul in de ruimte. Dat zegt oplichter Luns achteraf. In werkelijkheid was het Sukarno treiteren, niets anders dan dat, als de slechte verliezer die Luns was. Het kostte me enige moeite hem het huis weer uit te werken.

Voor mij is de ervaring Eduard Voorbach een dodelijk keerpunt in mijn leven geweest, wat ik merk bij het teruglezen van dagboeken. Ik zal mijn techniek van bijhouden van een dagboek moeten herzien. Veel knipsels zijn bijvoorbeeld overbodig.

Aize de Visser haalde me in een bruine Porsche van station Baarn af. We reden naar Lage Vuursche waar een ober vroeg hoe mams twee maltezers het maakten. Hij is geïnteresseerd in het uitgeven van mijn dagboeken. Het werd dan ook een plezierige lunch. Hij komt me 4 februari op Amerbos zijn besluit meedelen. Ik verlang er naar dit aan Peter en Eduard te vertellen.

‘The truth is best: therefore wanting the best, I want the truth.’ - Maslow.

Ik zei tegen Aize: ‘Wat misschien het meest bijzondere van dit manuscript is, is dat het waar is.’

Ik heb twee en een half uur met Aart van der Want de problemen rond het Forum Humanum doorgenomen. Soms zinkt hem de moed in de schoenen omdat er gigantische moeilijkheden zijn bij het rond krijgen van de financiën. Frits Böttcher verroert geen vin, helemaal overeenkomstig de lulligheid van de man. Op 29 januari gaan uitnodigingen voor een bijeenkomst in maart de deur uit. Frénk van der Linden, Peter Korsten (van Nijenrode), Henne Pauli (fnv) en Aart vormen de kerngroep. Ook Milan Potuznik liet hen lelijk in de steek.

Peter moet nog 8.000 gulden terugbetalen op zijn studielening. Ik heb Groningen geschreven dat hij momenteel in een uitkering zit.

Kanunnik Goor gaf door dat de reis van Hylke Tromp is geregeld. Hij gaat naar Wenen. Toevallig kwam ik de naam van Kamerlid Waltmans in mijn boekje tegen. Ik belde met hem.

Hij was geïnteresseerd naar Wenen te komen. Ik belde Goor meteen. Ook dat is geregeld.

Wout Woltz is voorgedragen als hoofdredacteur van nrc Handelsblad. Wie is daar in godsnaam opgekomen? De laatste die ik zou voordragen, een typische Jan de Quay-figuur. Misschien moet je dat wel zijn voor die baan.

26 januari 1983

tass beschuldigt de vs van het destabiliseren van het regime van Desi Bouterse in Suriname. Ik weet eigenlijk niet wat zich daar afspeelt. Het zou wel eens waar kunnen zijn.

Ik zie een oude dame. Het is alsof ik haar al jaren ken. Ik vind haar rimpels zo zielig. Ze heeft zeker een scheut Indisch bloed. Ik zou willen dat ik die rimpels voor haar weg kon strijken, want ik weet zeker dat ze er graag jong uit wil blijven zien. Ze heeft waarschijnlijk bijzondere herinneringen aan voortreffelijke liefdes.

Er is weer een boek over Baudelaire verschenen304 met als thema ‘that genius is a disease and the poet's calling a curse’. Baudelaire zou hebben bevorderd de wereld te overtuigen dat ‘madness ran in his blood’. Moet je nagaan wat een onzin. ‘Syphilis, which he contracted when he was young,’ schrijft Victor Brombert in The New York Times, ‘did indeed ultimately damage his brain.’ Hij stierf op zijn 46ste jaar in de armen van zijn moeder. Hoe is het mogelijk dat hij werd vervolgd en berecht voor zogenaamde ‘indecency’ in zijn beroemde werk Les Fleurs du mal.

Robert Jay Lifton, de psychiater, en Richard Falk, de politiek wetenschapper, hebben samen Indefensible Weapons geschreven.305 Het was een raak schot hen beide in Grenzen aan de groei, nu meer dan tien jaar geleden, op te nemen. Lifton herhaalt zijn beroemde analyse dat ‘psychic numbing by which we as individuals shut out the reality of the bomb in order to stay sane, works against the collective awareness and action that might avert an Armageddon of our own making’. Als lichtpunt ziet hij een ‘worldwide hunger for nuclear truth’. Hij spreekt over ‘mind rebels against distorting processes’. Hier geloof ik niet zo in. Amerikanen weten al tweehonderd jaar niet meer wat oorlog op eigen bodem betekent.

Richard Falk is van mening ‘that the basic legitimacy of Amer-

ican democracy has been seriously compromised by its reliance on nuclear weapons. This condition of tarnished legitimacy is linked to the passion for secrecy, the official control and management of news, and the easy readiness to identify morally concerned citizens as fools, at best, or if they persist so as to obtain a hearing, as enemies of the state.’306

Het lukt niet echt om The Journals of A. Maslow uit te lezen, want eigenlijk boeien ze me niet echt. Er zijn bruikbare passages en zinnen, maar daar houdt het mee op.

27 januari 1983

Ik had een abominabele nacht. Ik lag op wraak jegens Eduard te zinnen, wat een ramp was, want toen ik opstond, besloot ik vooral nooit meer dergelijke kwade gedachten te hebben. Toch ben ik bang dat ze terug zullen komen. Wanneer ik een of andere valse streek zou bedenken, kunnen we nooit meer terug bijelkaar komen. Als ik me maar niet beweeg, komt hij wel weer dichterbij. Peter zei vanuit Londen: ‘I am sure, Eduard will show up eventually’.

28 januari 1983

Roderick van Voorst heeft een nieuwe vlam in Groningen ontmoet.

Ernst van Eeghen vertelde een invitatie op naam te hebben ontvangen voor een ontbijt met Ronald Reagan. Hij dineerde gisteravond met minister Hans van den Broek en de commandant van de Koninklijke Marechaussee. Die laatste had gezegd: ‘Ik heb zeven vacatures en zevenduizend sollicitanten’. Bij het diner was verder iemand van het hof en een directeur politieke zaken van Buitenlandse Zaken die een Poolse naam had. Van den Broek had tegen Ernst uitgeroepen: ‘Ach mijnheer Van Eeghen, we worden immers geleefd.’ Ik zou er later meer over willen horen.

Ambassadeur Díaz van Cuba belde: ‘I have good news for you. Carlos Rafael Rodríguez likes your questions. He wants to do a book with you, but asks you to be patient.’

29 januari 1983

Time publiceert een omslagverhaal playing nuclear poker.307 Er zouden 48 kruisraketten in Nederland komen te staan. Ze zijn gek. Veertien pagina's onzin. Ik lees ze niet.



illustratie

Ik blader in Bomen Spreken van psychiater J.R.M. Maas, dat ik in 1973 heb gelezen. Ik zou het boek aan Peter en Eduard willen geven. Maas spreekt al meteen over ‘de ruimte die men een ander geeft om zichzelf te kunnen zijn of worden’. Dat is precies wat Ed in zijn relatie tot mij ontbeerde, omdat ik daar niet op lette.

Hylke Tromp bevestigt in een brief van 26 januari 1983 dat hij nu geregeld heeft in Wenen te zullen zijn.

Ik heb Stenen hebben pijn van Maas gekocht.308 ‘Steeds,’ schrijft hij, ‘ervaar ik dat ik niet weet, niet voel wie ik ben. Ik kan mijn karakter niet beschrijven. Ik weet niet welke eigenschappen ik heb. Veeleer voel ik mij steeds mij openend en sluitend, ervarend mij vermengend met een of meer anderen, mij sluitend het beleven invoegend in reeds vastgelegde ervaringen.’ Dat vind ik geklets in de ruimte. Bovendien weet je toch langzamerhand het nodige van jezelf. Dit is wel heel negatief. Verderop schrijft hij: ‘Wie ben ik dan?’ En in de verhouding tot een ander: ‘Zo bezit ik zelfs mijzelf niet.’ Rare praat.

Ik voel me nog steeds onbeschrijflijk neerslachtig door het Eduard-trauma.

30 januari 1983

Ook vandaag werd ik wakker en lag te zinnen op wraak jegens Eduard. Ik weet dat dit nergens op slaat, zoals het terugvragen van truien die ik hem gaf en waar hij nu dus nog iedere dag in loopt. Ik schoot 2.200 gulden voor de cursus in Ceran voor. Het flitste door mijn hoofd zijn ouders dit geld terug te vragen. Het slaat nergens op leugens met leugens te bestrijden. Ik ben ook nog niet vergeten hoe hij aanvankelijk, in een samenzwering met Bertie Hilverdink, me in New York had willen vragen weg te gaan. Maar dat ging hem te ver omdat ik tenslotte

zijn Amerikaanse reis had helpen bewerkstelligen. Het eind van het liedje is dat ik 57 jaar ben en nu helemaal geen vrienden meer heb. Ik zit in een cruciale crisis.

Doug Logan belde gisteravond laat uit New York dat Dodd, Mead & Company niets voelt voor het uitgeven van het Philip Handler-manuscript. Twee van zijn medewerkers lazen het, maar geen van beiden had ooit van Handler gehoord. Er was dus geen ‘markt’ voor. Wat een aanfluiting, want het is een voortreffelijk werk. Maar het gaat niet om voortreffelijkheid in de wereld van heden, maar om hebzucht.

Soms denk ik ineens dat Eduard misschien weer in New York is. Wat zou er toch in hem omgaan? Morgen zag ik hem vijf weken geleden voor het laatst.

31 januari 1983

De vlaggen hangen uit voor Beatrix. Gekkenwerk.

Ik liep tegen uitgever Johan Polak aan. Hij droeg een versleten regenjas. Hij is nu tien jaar met zijn vriendje Rik. Hij vroeg naar Peter. ‘Ik ben erg op je gesteld,’ zei hij. ‘Waarom kijk je nu zo, ik meen het. Ik lees alles wat je schrijft, ook al ben ik het niet altijd met je eens.’ Hij vroeg langs te komen, wat ik misschien doe.

Ik had een redelijk gesprek bij Van Eeghen met Van Ancum Plas. De Bruin schijnt zijn directe baas te zijn. ‘Hij is zuinig,’ was het commentaar. ‘Wat me opviel,’ zei ik, ‘is dat hij me een man lijkt, die door niemand kan worden overtuigd dat er iemand anders zou kunnen zijn die iets beter kan dan hij.’ Van Ancum Plas zei niets maar glimlachte.

Peter Weir, een Australische filmmaker, heeft The Year of Living Dangerously, gemaakt, zogenaamd een film over Bung Karno. Een Australische journalist, gespeeld door Mel Gibson, gaat op verkenning uit in Indonesië in het jaar 1965, het jaar dat Bung Karno door Suharto en de cia werd verraden. Wat Newsweek er over schrijft, overtuigt me dat ik die onzin niet ga zien. Het blad noemt de film ‘an annoying failure because it fitters away so many rich opportunities’.

De Australiër begreep dat hij niet hoefde te proberen zijn verhaal in Indonesië zelf te gaan filmen. Hij keek eerst in Kuala Lumpur rond, maar koos uiteindelijk Manilla. Wanneer een omgeving echt niets van Java heeft, is het wel de Filippijnen. Maar weet Weir veel.309

Vadim Zagladin heeft in Parijs met Scott Sullivan van News-

week gesproken. Natuurlijk vraagt de Amerikaan of het waar is dat de vredesbeweging vanuit Moskou wordt gemanipuleerd. Zagladin verwijst naar de miljoenen in West-Europa die gekant zijn tegen de uitbreiding van atoomraketten en vraagt: ‘Do you think the Soviet Union can manipulate them?’ Ik zou liever vandaag aan een boek met hem werken dan morgen, maar ook dat plan is in Moskou als een nachtkaars uitgegaan.

Johan Polak zei al geweten te hebben dat prins Claus gay was toen hij zich met Beatrix verloofde. Waar haalt de man die onzin vandaan? Zelfs als het waar zou zijn geweest, beschikt Polak niet over de kanalen om dit zeker te weten. Ook vond Polak het optreden van Gerard Reve ‘een ramp, omdat hij bezig is de homoseksualiteit in de rechtse hoek te trekken. Op die manier wordt er gepolariseerd en krijg je homovervolgingen.’

Ik ben me steeds meer bewust dat mijn dagboek veel en veel te gedetailleerd is. Dozen en dozen met krantenknipsels in de garage zullen nooit in de uiteindelijke manuscripten kunnen worden verwerkt. Wanneer ik al dit materiaal zou verwerken, heb ik duizend pagina's per jaar nodig.

1 februari 1983

Margaret Mead and Samoa: The Making and Unmaking of an Anthropological Myth van Derek Freeman is verschenen.310 Margaret beschreef de Samoanen als ‘gentle, peaceful, free of religious conflicts and devoid of jealousy. They condone adolescent free love and as a result adolescence in Samoa was without turmoil or stress that accompanies adolescence in the United States and elsewhere.’ Nu meldt professor Freeman dat Samoanen ‘are intensely competitive. They have high rates of assault, and the incidence of rape in Samoa is among the highest in the world,’ en meer van dergelijke schokkende constateringen die Margaret Mead volledig tegenspreken. Professor Freeman komt 58 jaar nadat Margaret, als 23-jarige antropologe op Samoa werkzaam was, met geheel andere informatie. Het lijkt me afschuwelijk als een dergelijke controverse ontbrandt en je bent er niet meer om je eigen zaakje te verdedigen.

Het schijnt dat Joeri Andropov onder de naam ‘Operation Trawl’ een jacht is begonnen op nietsnutten en mensen die te beroerd zijn om te werken in Moskou. Er worden overvallen uitgevoerd in winkels, markten, cafés, spoorwegstations en zelfs in Turkse baden. Mensen wordt gevraagd waarom ze niet

werken maar ergens rondhangen en niets uitvoeren. Men dient zich te legitimeren. Er schijnt de nodige onrust door te zijn veroorzaakt. Het is inderdaad de achilleshiel van de sovjeteconomie dat ze niet weten wat werken is, maar of dit de methode is om lanterfanters aan te pakken?311

Ik neem het boemeltje van Baarn naar Bilthoven op weg naar Lex Poslavsky. Er komen herinneringen op aan de dagen op het Baarns Lyceum. Waar eens ons Lyceum stond, is nu een afzichtelijk bouwsel gekomen.

Tante Yuut Mennega312 is ontroostbaar over de hersenproblemen van haar dochter Hetty, die in Engeland woont. Zij heeft een bloeding gehad die haar gedeeltelijk kan verlammen. Tante is nu ook erg oud en staat wankel ter been, maar haar hoofd is helder. Ze zei mij altijd tegen aanvallen van derden te verdedigen. Dat weet ik ook van haar, maar de spoeling wordt dun. Mam is er niet meer, mejuffrouw Buringh Boekhoudt is er niet meer, mevrouw Van Dijk is er niet meer.

Ik ben met Lex in Soesterberg gaan lunchen, tot 14:30 uur, om eens alleen te kunnen praten. Uiteindelijk bracht ik Eduard ter sprake en vertelde dat hij de eerste en waarschijnlijk laatste persoon in mijn leven was, die ik van de eerste tot de laatste dag werkelijk had geloofd. Hij begreep onmiddellijk welk effect de afgelopen, emotionele maanden op mijn leven hebben gehad. Hij wil niet meedoen aan een Forum Humanum workshop over Leren Denken, want hij gelooft er niet in. Hij noemde wel een dijk Nederlandse wetenschappers die we zouden kunnen benaderen om wel mee te doen. Hij noemde leren ‘persoonsgebonden’ en zeker tot het tiende of elfde jaar. ‘Het is de persoon in dat milieu dat het kind naar een computer brengt.’ Lex vond de experimenten van Stalin, Hitler, of de Israëlische Kibbutz mislukt. Ik bepleitte de stelling dat eens de vicieuze cirkel van de eeuwige herhaling via ouders en omgeving zou moeten worden doorbroken en dat de breinen van kinderen gezuiverd zouden moeten worden van achterhaalde totems en symbolen. ‘Met dat doel zou ik het nog wel eens kunnen zijn,’ aldus Lex, ‘maar er zijn teveel data bij betrokken. Voor mij is dit een naïeve en lieve benadering van het probleem. De allereerste vraag hoort te zijn: waar is het kind? Wat is het milieu van het kind? Niet in geografische zin, maar in de zin vanzijn leefomgeving.’

Bob Mantiri van de gpd meldt uit Djakarta dat de kgb een bijeenkomst van alle Indonesische bevrijdingsbewegingen in We-

nen zou hebben gesponsord, dus van anti-Suharto groepen. Hoe durft die man zoiets te publiceren?

De aandelen acf noteren 120 gulden. Nog twee punten en ik heb de helft van mijn vermogen verloren door goud te kopen.

Erik van der Leeden belde na een aantal jaren in lucht te zijn opgegaan. Ik had hem via Helga geschreven. ‘Ik dacht niet dat je ooit zo'n brief zou schrijven.’ Hij woont tegenwoordig met een griet in Rijswijk.

2 februari 1983

Erik arriveerde om 22:30 uur met zijn vriendin Leontique, een bloemetje en een straathondje. Hij had een geweldige bos haar maar zijn ogen waren hetzelfde. Hij zei nooit een brief van mij geopend te hebben. De laatste wel, want er stond geen afzender op, dus Helga had hem open gemaakt. Zij had de tekst per telefoon voorgelezen en omdat het zo'n ander geluid liet horen, was hij verrast geweest. Daarom had hij gebeld, maar hij wilde me kennelijk niet onder vier ogen ontmoeten en bracht zijn bijzit mee. Ik zoende Erik. Hij zoende mij en ik ben nog altijd erg op hem gesteld, maar er is na al die tijd van stilte in de diepte wel iets gebroken en veranderd. Hij is nu ingenieur en gespecialiseerd in ionenoptiek en chips. Hij is 41 en werkt aan zijn doctoraal. Dat krijg je als je vader rector magnificus in Eindhoven is geweest. Hij schijnt in de vs een vliegbrevet te hebben gehaald, net als Loet Kilian. Zijn vader is nog altijd ‘oneerlijk’. Zijn moeder heeft een beroerte gehad en is gedeeltelijk verlamd. Zij huilde steeds als zij Erik ontmoette. Ik heb hem altijd als ‘haar uitverkorene’ gezien.

Wat me het meest verbaasde, was hoe weinig hij was veranderd. Hij sprak als vroeger over problemen met superieuren in Delft. Léontique zei dat ze blij was dat ik bepaalde dingen tegen hem had gezegd. Ze leek me trouwens intelligent en niet onaardig. Maar wel, zoals Bertie Hilverdink zou zeggen, een van de regen in de drup geval. Hij zei overigens, zoals Eduard en Peter dit ook zeiden, dat hij de relatie met mij niet meer aan had gekund. Ik heb hem door en door in me opgenomen. Er waren weer talloze momenten van stille overeenstemming die we verder niet konden specificeren door de aanwezigheid van het meisje. Ik was het er niet mee eens dat hij na al die jaren een totale vreemdeling meebracht.

Toch blijft mijn werkelijke probleem Eduard. Ik ging de polders in en was in tranen om hem. Ben ik geschift om te denken dat hij zal schrijven of terugkomen? Welke mogelijkheid is er

nog over? Niets. Ik heb me weer in de vernieling gewerkt. Zal ik naar IJmuiden gaan? Ik wil weten of hij thuis is.

Aart van der Want schrijft over de geldproblemen rond het Forum Humanum Nederland.313

Bernard Fensterwald meldde uit Washington dat er nieuwe gegevens over George de Mohrenschildt boven water waren gekomen. Voor mij is dit een gepasseerd station.

Sicco Mansholt schreef me vanuit Tabago op zijn zeilreis in een handschrift waar ik verder niets van kan lezen.

Ook een brief van vier pagina's van Frits van Eeden, de beeldhouwer uit Melbourne, Florida. Na al het gelazer van de laatste maanden zou ik in zijn armen willen liggen. Anders wel in die van Loet Kilian.

Leslie Gelb schrijft dat Paul Nitze vastbesloten is, zijn met Yuli Kvitsinsky's bereikte compromissen over wapenbeheersing er door te drukken in Washington. De 76-jarige Nitze schijnt zich niets aan te trekken van de obstructie vanuit het Witte Huis, wat Eugene Rostow - Nitze's alter ego - zijn post heeft gekost. Ik heb zowel Rostow als Nitze leren kennen en die vastberadenheid eerder gesignaleerd bij beide heren. Het zijn haviken, maar geen onredelijke haviken en vooral uitstekend geïnformeerde haviken.

Joeri Andropov heeft via tass geantwoord op Reagans uitlating - gedaan via vice-president George Bush - dat hij bereid was een ‘nuclear arms pact’ met de Sovjet Unie te tekenen. Andropov benadrukt niet van plan te zijn ooit akkoord te gaan met de fameuze ‘zero option’. ‘Really, can one seriously speak about a proposal according to which the Soviet Union would have to scrap unilaterally all its medium-range missiles, while the United States and its nato allies would retain all their nuclear weapons of this category?’ Moskou blijft ervan overtuigd dat de meest geschikte oplossing zou zijn ‘not to have nuclear arms in the European zone at all, either medium-range or tactical weapons’.

3 februari 1983

Toen ik wakker werd, lag ik weer met het vraagstuk rond Eduard te worstelen. Ik vraag me steeds meer af of een uiteindelijke verzoening nog wel zin heeft. Het heeft bovendien allemaal een diepgaand effect op mijn relatie met Peter.

Ik belde lang met Peter en vertelde hem zojuist in mijn dagboek gelezen te hebben hoe mam mij in haar ervaring met de

kikker Kalimero liet delen. ‘Oh, how endearing,’ riep hij uit, ‘je zou haar een zoen willen geven.’

Aize de Visser arriveerde om 13:15 uur op Amerbos. Het leek wel of hij expres eerst over koetjes en kalfjes begon, maar uiteindelijk belandden we dan toch bij mijn dagboek. Hij was bereid ze uit te geven in vier delen, maar wilde eerst nog twee buitenstaanders om een opinie vragen. Ik stelde André Spoor voor. Dat was prima. Later zei hij dat als ik Wim Klinkenberg zou hebben voorgesteld, hij ‘nee’ zou hebben geantwoord. De andere opinie zou die van Lex Poslavsky moeten zijn. Ook daar ging hij akkoord mee. Lex antwoordde: ‘Fine, I will do it.’ Ik belde ook broer Theo om het nieuws te vertellen. Ik voel me enorm aangemoedigd en dankbaar dat het er eindelijk van komt en mijn dagboek een feit wordt.

Ik zou eigenlijk een televisiefilm willen maken over het nieuwe Amerikaanse onderwerp Teaching to Think. Maar voor wie? En wanneer?

De voormalige Amerikaanse ambassadeur in Suriname, J. Owen Zurhellen, heeft een brief in The New York Times gezet. Hij beweert dat Desi Bouterse ‘and a handful of sergeants and corporals’ die in 1980 de macht overnamen in Paramaribo, ‘were not ideologues but simply power-grabbers, intent on taking over the government they were sworn to support’. Zurhellen beweert dat Bouterse zich nu tot Cuba en Fidel Castro heeft gekeerd, niet omdat de militairen in Suriname ‘intellectually communists’ zijn maar omdat ze wanhopig zijn om erkend te worden ‘and the Communists are the only ones unprincipled enough to oblige’.314 Ik denk dat deze mijnheer, zoals gewoonlijk bij Amerikaanse diplomaten overzee, ernaast zit.

4 februari 1983

Kanselier Bruno Kreisky heeft negentig minuten op het Witte Huis met Ronald Reagan gesproken en de spanningen tussen Oostenrijk en de vs zouden nu in kalmere wateren terecht zijn gekomen.315 Reagan ergerde zich blijkbaar vooral aan de vrij intensieve handelsbetrekkingen van Oostenrijk met de Sovjet Unie. Ook de erkenning van de plo door Kreisky en diens gesprekken met ‘de terrorist’ kolonel Khadaffi van Libië hebben in Washington de stemming tegenover Oostenrijk niet verbeterd. Voor mij, ik ken Kreisky betrekkelijk goed, laat het zich gemakkelijk raden wat erin de kanselier moet zijn omgegaan tijdens deze Witte Huis visite.

Zbigniew Brzezinski, de voormalige veiligheidsadviseur van Jimmy Carter, heeft gewoon maar gezegd dat hij aanneemt dat de ussr betrokken was bij de aanslag op Paus Johannes Paulus ii. Mehmet Ali Ağca zou een Turks-Bulgaarse connectie hebben gehad, maar de werkelijke daders zouden volgens hem in het Kremlin zitten.

Ik bracht een bezoek aan Ab Heijn, een medestudent aan Nijenrode. Ik denk erin geslaagd te zijn een bijdrage te zullen krijgen voor de activiteiten van het Forum Humanum Nederland.

illustratie

Vanmiddag zou Ab Heijn de nieuwe voorzitter van het bestuur van de Stichting Nijenrode, Gerrit Jeelof, ontmoeten. Het flitste door mijn hoofd: ook zo'n keurige mijnheer. Ab is 56 jaar en gaat over zes jaar met pensioen. Een zoon van hun studeert voor dierenarts. Twee zonen van zijn broer zitten op Nijenrode. Hij vertelde een Kamerlid in zijn Raad van Bestuur te hebben. ‘Ik lach me altijd rot. Die man denkt dat het centrum van de wereld het Binnenhof is.’ Hij beloofde Aart te zullen bellen en wilde financieel iets voor ons Forum Humanum doen. Ik ben blij Aart, die zich uitslooft, het positieve nieuws te kunnen vertellen.

Jan van Beek, hoofdredacteur van de gpd, informeerde me dat zijn budget om freelancers aan te trekken van een half miljoen was teruggebracht tot 20.000 gulden. Dat betekent dat ik ook voor de gpd niet meer zal kunnen schrijven. In werkelijkheid zal het wel met de nasleep van de affaire-Claus in New Delhi te maken hebben, maar dat zeggen ze natuurlijk nooit open en bloot. We zijn een buitengewoon geniepig en achterbaks volkje.

KLM-bus

Na lang aarzelen heb ik Eduards vriendin Marit opgebeld. ‘Je zult voorlopig wel niet meer van hem horen nadat je rond zijn huis bent gaan lopen om hem te vinden. Hij was er zelf niet

eens.’ Mij is de lust om verder te leven voorgoed vergaan. Er is hier niets meer te doen voor mij. Misschien een soort verantwoording: mijn dagboek. De rest verbrand ik. Amerbos kan worden verkocht. Om nog goed piano te leren spelen is het nu te laat.

Schiphol

Ik had twee lange gesprekken met Peter in Londen. ‘He will come back to you,’ verzekerde Peter me, ‘but if he feels you are suffocating him again, he will flee. Don't apologize to his parents, Willem, for what? For your love? May be it all is a blessing in disguise. Only time will heal. Het was toch geen relatie met een toekomst. Ik heb me ook zo gevoeld na de breuk met Frederick Ress kijk nu eens naar me.’

‘Pas als Eduard voelt,’ zei Peter, ‘dat je anders tegenover hem staat, zal hij misschien terugkomen. Dat houd ik vol, maar het zal dan heel anders tussen jullie zijn. Jij zal hem dan ook met andere ogen zien.’

 

(Wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums