Memoires 1981-1982

[p. 160]

Moskou

10 november 1981

National Hotel

Zowel van Amsterdam naar Frankfurt, als tijdens de Lufthansavlucht naar Moskou, ben ik alleen gaan zitten om te lezen en liet ik de heren Baaij en Klaassen aan hun lot over.

Na het inchecken in dit hotel belde ik Volodja Molchanov die me direct in zijn nieuwe Lada kwam halen. Zijn vrouw Consuelo was ziek en hij heeft acht dagen voor baby Anja gezorgd. ‘Nu begrijp ik wat vrouwen meemaken.’ Hij zegt dagelijks tweeëneenhalf uur in de rij te staan voor de verschillende benodigdheden. Melk voor Anja kost hem een uur om te halen. Papier voor luiers is maar in één winkel voorhanden op een afstand van 40 minuten rijden met de auto. Eén winkel voor heel Moskou? Dan is er bovendien slechts voor vier of vijf dagen voorraad dus moet je daarna opnieuw de trip maken. Het personeel van het persbureau apn Novosti helpt nu iedere drie weken met de distributie van groenten. Vorige week was het Volodja's beurt. De hele dag wachtten zo'n veertig medewerkers van apn Novosti in een hal tot een trein met aardappelen arriveerde, maar toen was het al te laat geworden en ging iedereen naar huis. Ik luisterde in stomme verbazing, want het lijkt wel oorlogstijd.

Leonid Brezhnev had onlangs meegedeeld dat hij binnenkort 75 jaar zou worden. Dit was een historisch feit want hij had dan 50 jaar voor de cpsu gewerkt. Volodja vervolgde: ‘Hij kondigde dit op televisie in het politbureau aan. Je kon zien hoe de hersens van de andere leden op volle toeren draaiden en zich afvroegen wat men zou kunnen doen om dat feit te herdenken, want Brezhnev is immers al tweemaal Held van de Revolutie. Ook kreeg hij al tweemaal de Leninprijs. Zijn jongste boek over zijn jeugd kreeg een prijs. Hij heeft alle denkbare onderscheidingen reeds ontvangen. Nu is er dus een nieuwe medaille in het leven geroepen voor die leden, die al vijftig jaar in de partij zijn.’

Een van de eerste opmerkingen die Volodja in de auto maakte, was dat Joseph Kraft, sinds jaren mijn gewaardeerde vriend en collega, had geschreven dat Amerikanen aan ‘the mental capa-

[p. 161]

bilities’ van Ronald Reagan begonnen te twijfelen. ‘We enjoyed that article here in Moskou, because imagine that a Soviet commentator would write those lines about Leonid Brezhnev?’

Volodja vertelde dat apn Novosti bijvoorbeeld tien man had om de afdeling voor Frankrijk/Benelux te runnen, wat gemakkelijk met drie man zou kunnen worden afgehandeld. ‘I make 240 rubles per month,’ zei hij, ‘so I write just enough lines, worth 200 rubles. Why work more? That's how it works for everyone. But at least everybody holds a job. It does kill any initiative or development, but everybody works and has bread on the table. There is no ideal system in the world. In Western Europe 26 million are unemployed. In our system that does not exist.’

Volgens Molchanov was het leven in de ussr tot 1972 ‘fairly good’. Westerse invloeden worden nu meer toegestaan, ook kunnen Sovjetburgers nu gemakkelijker naar het buitenland reizen, maar anderzijds ontwikkelde zich het dagelijks leven als een soort verschrikking. ‘Outside Moscow, you cannot get anything, except perhaps canned food, lots of cheap port-wine and people do get drunk all the time in order to forget their misery. All our problems are due to the arms race. Say, gosplan tells you to make ten of these cups,’ en hij pakte een kopje van tafel, ‘then you bring a counter-proposal to the boss of your factory, that you propose with the same effort to make fifteen cups. Next, you get a medal for the extra work and thinking, but nobody knows what to do with the extra five cups.’

Ik vroeg waarom het gesprek met Valentin Falin niet doorging. Hij had via Popov, een diplomaat die eens door Den Haag ons land was uitgezet, Falin benaderd. Falin had geantwoord: ‘Ok, als Tolkunov mij belt.’¹⁷⁵

‘Dus mijn hoofdredacteur bij apn heeft iets verkeerds gezegd tegen Tolkunov en Tolkunov op zijn beurt zei iets verkeerds tegen Falin. Maar ik heb geregeld dat je Popov zelf zal ontmoeten.’

Om 08:00 uur belde Boris Krylov vanaf het kantoor van Jermen Gvishiani. Vanmorgen zouden er gesprekken zijn op het ministerie van Gaszaken en morgen bij Buitenlandse Handel.

‘Geen ontmoeting met mijnheer Gvishiani,’ vroeg ik.

Nee, dat was deze reis niet mogelijk, want hij was ziek en meer

175 Tolkunov was de voorzitter van apn Novosti.

[p. 162]

van de gebruikelijke sovjetsmoesjes om een ontmoeting af te wimpelen.

‘Maar hij heeft me dit beloofd,’ riep ik, ‘hij zou me ontvangen als het nodig was.’

Krylov adviseerde in dat geval Stepoura te bellen.

Van de zogenaamde nieuwsvoorziening word je in dit land helemaal ziek. De toon der berichtgeving heeft een vorm van naïviteit, die eigenlijk beledigend is. Zoals Radio Moskou het voorstelt, zijn de mensen in Afghanistan hoogste dankbaar voor ‘de broederlijke sovjethulp’.

Krylov zei ook: ‘I got your angry telegram saying that I was sort of betraying you.’

‘Well, the use of the word side-tracking does not necessarily mean betrayal,’ antwoordde ik.

Hij zei dat hij het telegram zou inlijsten. Hij vertelde overigens ook Siebe Minnema - mijn vroegere klasgenoot op Nijenrode - te hebben ontmoet. Men wilde nagaan of Nederland wellicht ook andere investeringen zou kunnen doen, bijvoorbeeld bij de aanleg van een dam nabij Leningrad waarbij de ussr dan met de levering van gas zou betalen.

‘Tell it all to Pieter Baaij, he is the man,’ was mijn reactie.

Ik liep naar de kamer van Pieter Baaij en vertelde dat er wel eens een order van 100 miljoen voor machinerieën in zou kunnen gaan zitten.

‘Van mij krijg je sowieso twee procent,’ aldus Pieter, ‘en dat is dan altijd nog twee miljoen.’ Hiervan kreeg ik opnieuw de kriebels, want stel je voor dat het op een dag werkelijk gebeurt. Premier N.A. Tikhonovs toelichting op het huidige vijfjarenplan biedt een schril contrast tot wat Volodja Molchanov me afschildert als de werkelijke situatie in het land.

José Delgado schreef een opzienbarend artikel: the biological basis of intelligence and freedom voor het blad Human Intelligence. Ik wil dat ook Georgii Arbatov dit leest. Dit ‘denken’ hebben ze hier helemaal nodig.¹⁷⁶

B.F. Skinner (nu 77) geeft nu toch eindelijk toe dat ‘behavioral psychology may be unable to significantly improve the collective human condition.’¹⁷⁷

‘He said in an interview at his office ten years ago, when his book Beyond Freedom and Dignity was published, [waar ik hem voor de eerste serie interviews naar aanleiding van de Club van Rome over heb gesproken, wo], he believed behavioral psychology provided the “technologie” to solve the world's prob-

176 Zie bijlage 22.

177 The New York Times, 15 september 1981.