Logo DBNL
Memoires 1981 (2012)

Memoires 1981

(2012)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Boston

19 juli 1981

Parker House

Ik had croissants en koffie als ontbijt.

Ik had de nacht doorgebracht in Club Bath. Ik belandde in het orgiegedeelte waar ik zes uur bleef en uiteindelijk een klassieke Amerikaanse blow job kreeg. Ik hield mijn hart vast niets op te lopen. Tenslotte heb ik al dagen lang uitslag bij mijn lip, wat volgens dokter Delprat herpes is.

Ik probeerde ergens een rustig plekje te vinden maar waar ik ook ging, overal lagen kerels elkaar te zuigen wat gepaard ging met de nodige varkensstalgeluiden. Er waren ook veel zwarten. Ik probeerde vergeefs mijn oren dicht te stoppen. Ik walgde van alles. Normaal gesproken ga ik naar een sauna, heb seks en vertrek maar nu diende Club Bath als hotel. Sommige jongens gaan letterlijk van penis naar penis en kunnen er niet genoeg van krijgen. Het heeft niets meer te maken met de noodzaak overtollige hormonen te lozen, it is the orgy that counts.

Expresbus naar Woods Hole, Massachusetts

De eekhoorns in het park in Boston sjouwden al met eikels en noten. Ze gaan altijd aan de andere kant van een boom zitten zodat je ze niet ziet. Er waren weer overal dronkaards, lanterfanters en leeglopers in de straten en ondergrondse. Ik herinner me vagelijk dat ik hier al eens ben geweest voor het gesprek met Nobelprijswinnaar Albert Szent-Györgyi.208

Woods Hole

Ik genoot een hartelijke ontvangst bij de Handlers. Mevrouw is invalide en zit in een elektrisch geval.209 Amerikanen laten altijd eerst hun huis zien, wat me absoluut niet interesseert. Vrijwel meteen begon een aantal dinergasten te arriveren. Handler vroeg of ik bleef eten, maar daar stond mijn hoofd niet naar. Ik ga meteen na afloop weg. Een der gasten vroeg natuurlijk waarom ik in Woods Hole was ‘business or pleasure?’ Ik keek naar het gezicht van mijn vriend, die nieuwsgierig was wat ik

zou zeggen. Ik zei dus met nadruk pleasure. Ik dacht aan Peter, die ongetwijfeld mijn tact had goedgekeurd. Ik ben in dit opzicht toch wel veranderd.

20 juli 1981

Ik sliep als een blok en ging vroeg wandelen. De eerste veerboot naar Martha's Vineyard vertrok al uit de haven, volgeladen met auto's.

Ik verheug me erop om aan het manuscript over Handler te beginnen.

Israël heeft massale bombardementen op Beiroet uitgevoerd, in sublieme navolging van Hermann Göring, maar die passende vergelijking wordt men niet verondersteld te trekken. Hoe durven ze. Het doel was zogenaamd het platgooien van Palestijnse hoofdkwartieren van waaruit aanvallen op Israëlisch grondgebied zouden worden uitgevoerd. Er werden 123 mensen gedood en maar liefst 550 gewond. De regering Reagan heeft de levering van f-16's aan Israël stopgezet, alhoewel 53 van de toegezegde 75 toestellen al werden geleverd. De Veiligheidsraad komt bijeen en zodoende demonstreert ‘de wereld’ haar verontwaardiging, terwijl de genocide natuurlijk gewoon verder gaat. De Holocaust blijft Israël een vorm van onschendbaarheid leveren, waardoor het land even smerig kan opereren als de nazi's deden.

Alan Cowell schrijft over geesten van voorouders die op het Afrikaanse continent - ook in 1981 - een belangrijke rol in het leven van mensen blijven spelen. ‘Curses are still put on people in Africa, students and spirit doctors still lift the maledictions. There is said to be a world where spirits are as quick as the living and where the past does not disappear with death, but lives on through the ghosts of ancestors who mold the futures of the earthly. Witchcraft is as old as man's own sense of horror. But in Africa it has blended with the new so that it coexists with Christianity and the advance of modem politics.’210

In Londen staat de wereld al op zijn kop over het aanstaande ‘droomhuwelijk’ van Charles en Diana. Mary McGrory vertelt in de The Boston Globe dat Lady Di al bij haar aanstaande grootmoeder in Clarence House is ingetrokken om vast te oefenen in het dragen van een kroon. Op de dag van het huwelijk, 29 juli, gaat de bbc de plechtigheid uitzenden met rechtstreekse verbindingen naar 77 tv-stations in de wereld met een kijkerspubliek van 750 miljoen. Charles is 32 en Lady Diana

20. Het is de eerste maal in 300 jaar dat een toekomstige koning met een Britse onderdaan huwt. Het is duidelijk, dat de Amerikanen, bij gebrek aan een koninklijk spektakel, hun hart aan de poppenkast in Londen zullen gaan ophalen.

Ik haalde geld bij een bank. Een ongelooflijk mooie negerjongen stond een cheque uit te schrijven. Zulke lijven zie je alleen in Amerika. Ik zou ogenblikkelijk hebben gekund.

Philip Handler nam me na aankomst mee naar het terras van zijn heerlijke buitenhuis aan zee. Het eerste wat hij zei, was dat hij in Boston al enige tijd onder behandeling was voor kanker. Bovendien was in juni ontdekt dat de toegediende medicijnen hem ook nog diabetes hadden bezorgd. Hij zei gemiddeld enkele kilo's per week af te vallen. Het viel me inderdaad op dat hij broodmager was. Ik ken hem nu tien jaar en we zijn vrienden geworden.211 ‘The whole house here,’ zei hij, ‘has decided to put weight back on again.’ Hij excuseerde zich indien hij een minder levendige indruk maakte dan hoe ik hem al die jaren had gekend.

Ik hield mijn hart vast bij zijn ontboezeming. Ik dacht: laten we hopen dat hij niet van ons project afziet. Memoires van deze bijzondere man die jarenlang een uitermate belangrijke post in Washington bekleedde, zijn nu eigenlijk meer nodig dan ooit. Hij zou me niet hebben laten komen als hij nu van ons project zou willen afzien.

Het begon te regenen en we installeerden ons met een taperecorder in de lounge.

Hij gaf me 35 uitgetypte pagina's, gedateerd 21 juni 1981, getiteld: A Twelve-Year Diary Note. Hij zei deze gedicteerd te hebben op de dag dat hij zijn persoonlijke spullen oppakte om afscheid te nemen als president van de National Academy of Sciences in Washington dc.

Ik las: ‘It is a difficult day, the day when I broke up my office at the Academy. I discarded perhaps one-third of the books and reports on the shelves, decided which I wanted to have to come with me to Durham, North Carolina, a few to Woods Hole, and one batch of reference books of special character I will leave (for my successor) Frank Press. I gathered memorabilia which are now sitting on the table awaiting packing. Waiting, under these circumstances, in a room which I have dearly loved, set me to thinking that perhaps I was under obligation to commit some sort of summary of the last twelve years, some account of my stewardship. It is a tricky task that may

border on the arrogant. And yet, not to do so is to fail to leave a record.’212

Dan noteert hij als eerste en belangrijkste punt: ‘Of all that happened, probably most important was my stubborn determination that the trauma and decisiveness of the Vietnam War - which inserted itself so powerfully into the life of the Academy - was not to be permitted to injure, much less destroy the Academy. There were bad days when it felt as if nothing but my own physical body was serving as glue to hold the institution together. There were members who were willing to sacrifice the Academy for the cause which they held dear. Those who filibustered the Business Meeting, misused their positions on the rcc, threatened to resign and so forth. However right they might have been with respect to their cause, I simply would not allow them to use the Academy as their means of protest, not allow them to fragment the Academy as their issue was fragmenting the country. In the end, that course proved correct. Wounds have healed and most have forgotten them.’213

Handler reed me terug naar het motel toen hij boodschappen ging doen. Ik nam Time mee, dat een omslagverhaal had over minister van Defensie, Caspar Weinberger: how to spend a trillion. Handler noemde Weinberger smalend ‘an instant military expert’.214

Twaalf pagina's oorlogszuchtige taal in Amerika's voornaamste en meest verspreide weekblad. Dit land is niet alleen een gigantische Krupp-fabriek maar de mensen hier vormen de meest oorlogszuchtige kudde ter wereld. Zij zijn er direct voor te porren om er op los te timmeren wanneer er iets in de wereld gebeurt dat niet in hun straatje past. Die oorlogspsychologie wordt in de massamedia permanent verder aangewakkerd.

In zeven staten staan raketsilo's met 1.052 Minuteman- en Titanraketten, die bedoeld zijn om een verrassingsaanval van de ussr af te slaan. Moskou zou het niet in zijn hoofd halen een dergelijke aanval te lanceren, want in de ussr weten de kuddes dankzij Herr Hitler beter en indringender dan waar ook ter wereld wat ‘verschroeide aarde’ en miljoenen doden in een allesvernietigende oorlog betekenen.

Reagan en Weinberger willen in Utah en Nevada nog eens 4.600 lanceerplaatsen bijbouwen om 200 zogenaamde mx-raketten (Missile Experimental) te plaatsen, die nog zwaarder en gevaarlijker zijn dan Minuteman en Titan, omdat ze ieder tien



illustratie

atoomkoppen in zich dragen. De sovjets zouden nooit weten in welke van de 4.600 installaties de 200 mx-raketten zouden zijn opgesteld, waardoor ze ook niet kunnen worden vernietigd met hun langeafstandsraketten. Hoe kom je op de waanzin. Het plannetje van beide heren zou 75 miljard dollar kosten. Om niet te spreken van de enorme verwoestingen die het plaatsen van die 4.600 (min 200) nepinstallaties aan het Amerikaanse milieu zullen aanrichten. En de regering zegt tegen het congres en de belastingbetalers dat dit allemaal dringend nodig is ‘to combat Soviet adventurism’. Als er iets is waar de sovjets absoluut nooit of te nimmer mee zullen gaan avonturieren dan is het met het afschieten van atoomraketten. Er wordt in de ussr duizendmaal verantwoordelijker gedacht en gesproken - inbegrepen in de strak gecontroleerde media - over dit soort zaken dan hier. Ik heb de hele reportage uitgespeld. Dit soort lectuur is om onpasselijk van te worden.

Vanmiddag moest Handler naar het ziekenhuis om een dosis chemicaliën in zijn lichaam gespoten te krijgen welke veertien dagen haar werk zal moeten doen. Hij zei dat het enige vervelende effect van de injectie was, dat hij gedurende tien minuten moest overgeven. Toch hebben we een eerste begin gemaakt van het interview, een begin dat zeer waardevol is. Ik ben meteen begonnen de band uit te schrijven.

22:05 uur

Ik heb nu 32 pagina's Handler-manuscript met de hand uitgeschreven. Het meeste materiaal is prima.

21 juli 1981

Ik schreef aan Peter in Londen. Ik ben in gedachten veel met hem bezig.

Ik moest vanmorgen eerst een verklaring over de rol van Kroon en Van de Linde in de Time-zaak bij een notaris laten legaliseren, om door te kunnen sturen naar het gerechtshof in Dallas.

Ik ga Over intelligentie aan Peter opdragen ter aanmoediging aan hem, opdat hij zijn werkelijke aanleg en belangstelling niet verder verloochent. Ik hoop dat hij zich verder verdiept in de psyche omdat ik weet dat dit zijn levensweg eigenlijk zou moeten zijn, niet de Bühne.

Om 10:00 uur arriveerde ik bij de villa van Philip Handler. Hij stelde voor om eerst samen naar de Marine Laboratory Library te gaan om een verhaal op te halen dat in het tijdschrift voor Chemical Engineering was verschenen. ‘In dit laboratorium,’ zei hij, ‘speelt zich de kern van biologisch onderzoek in de vs af.’ Hij heeft er een eigen werktafel. We verloren veel tijd met allerlei mensen die een praatje met hem wilden maken.

Hij zag er vanmorgen goed uit en vooral de uitdrukking in zijn ogen is dezelfde die ik steeds van hem had gekend. Hij vroeg me mee te gaan naar het ziekenhuis maar mevrouw Handler had hier bezwaar tegen. Ik begin haar vervelend te vinden en ik geloof dat zij joods is. Misschien is hij zelf ook joods, ik weet zulke dingen nooit.215 Zij is overbezorgd bezig, wat wel begrijpelijk is in zijn toestand, en ik vermoed dat ze het als onaangenaam ervaart dat ik ben gearriveerd om met hem te werken. Wie weet ziet ze mij als een bedreiging, de hemel mag het weten. Zij riep ons voor de lunch naar de eettafel terwijl ik wist dat Handler, die erg op dreef was, liever nog had doorgespro-

ken. Het soort voedsel dat werd geserveerd leek me eveneens joods. Anyway, I will cope with it all, omdat dit project me dierbaar is.

Ik heb ook uitgewijd over het Venezolaanse programma van minister Luis Alberto Machado, met als resultaat dat ik die passages in Over intelligentie kan verwerken. Het standaard curriculum vitae van Handler is tien pagina's lang. En dan schrijft juffrouw Illés op last van Sampiemon van nrc Handelsblad dat ze het gesprek met Handler maar terugsturen omdat ze hem niet kunnen plaatsen, hij is niet belangrijk genoeg.

Ik heb al 59 pagina's van de opnamen met Handler uitgeschreven.216

Ik ging eten in Landfall en schreef een brief van vier kantjes aan Peter om hem alles te vertellen. God, wat zou het heerlijk zijn als hij ooit eens antwoordde en mij ook echte brieven terug zou schrijven, but you cannot have it all.

De arbeidsethos in de vs is toch veel en veel gezonder dan in de ussr. De jongens en meisjes die in dit restaurant werken, zijn kennelijk studenten op zomervakantie. De jongen die in de tuin van de Handlers werkt, is een verpleger die een centje bijverdient. Ik denk trouwens dat hij een homo is. Hij reed me terug naar het motel. Ik ging vlug terug naar mijn kamer om verder te werken. Ik heb er echt zin in, want sommige herinneringen van Handler over hemzelf, over zijn carrière, over de vs zijn verbazingwekkend. Ik geloof trouwens dat hij er ook echt zin in begint te krijgen. Hij diept uit de catacomben van zijn ziel en schept er kennelijk genoegen in.

Ik ben tot pagina 72 gekomen.

Het onweert.

22 juli 1981

Caspar Weinberger is te zien bij Good Morning America en zegt eigenlijk niets. David Hartman vanuit New York en David Bell vanuit Washington nemen hem zogenaamd onder handen. Alleen al de recente reportage in Time zou hen de meest pertinente vragen hebben kunnen opleveren om de minister van Defensie werkelijk onder vuur te kunnen nemen. Het gebeurt natuurlijk niet.

Het ochtendnieuws liet zien dat drie met de Amerikaanse vlag overdekte kisten uit Vietnam werden binnengevlogen; rijen soldaten die het geweer presenteerden. Men had drie Amerikaanse vliegers in Vietnam opgegraven, die dus twee decennia

geleden moeten zijn gesneuveld. Summa summarum: een erewacht en officiële hoepla voor drie kisten met waarschijnlijk vergane botten.

Er wordt een lymfeklier verwijderd bij Handler om onderzocht te worden. Over een paar dagen heeft hij dan een definitief oordeel over hoe lang hij nog zou hebben te leven. Hij heeft als chemicus zijn leven gewijd aan de bestudering van voedingsproblemen. Nu valt zijn eigen lichaam uit elkaar. Hij wees gisteren op de lijnen in het gezicht van Albert Einstein op de omslag van een tijdschrift en zei: ‘In een periode van zes maanden ben ik nu zelf een oude man geworden.’ Had het met hem te doen. Hij blijft voortdurend roken en toen ik de suggestie deed daar alvast mee op te houden, reageerde hij met: ‘What good would this do now?’ De asbak naast zijn stoel was volgepropt met peuken.

Ik stuurde Peter een essay over het schrijven van brieven. Time217 schrijft dat het schrijven van een brief een teken van beschaving is, maar tegelijker tijd ‘a high-risk occupation, and it is a wonder that anybody does it’. Naast ‘compulsive letter writers’ zijn er ook veel normale en kalme burgers ‘who cannot bear to leave the stationary, and thus get themselves into deep trouble’. Daar kan ik over meepraten. Al op het Baarns Lyceum kregen we eens de opdracht, ik geloof van Maarten Schneider, om een opstel te maken over brieven die wel geschreven maar niet verzonden worden. Dat is me inderdaad wel overkomen maar meestal verzend ik toch wel wat ik op papier zet, ongeacht de gevolgen.218

Daar staat tegenover dat Zola nooit vrijgekomen zou zijn als hij zijn J'accuse niet zou hebben geschreven. Intussen zouden Oscar Wilde's liefdesbrieven aan Bosie (Lord Alfred Douglas) hem in de gevangenis doen belanden. Time schrijft: ‘It is not letter writing that hold the dangers, but letter sending, since the trouble of epistolary communication, while it may incubate in the mind, only begins to hatch when the innocent sheet, scribbled upon, is folded into an envelope and propelled to its destination, where the egg reveals a harpy.’

Vier medewerkers van Penthouse zijn in het seksleven van jfk, Elvis Presley en Marilyn Monroe gedoken. Geen kattenpis. Elvis schat 1.000 meisjes in zijn vingers te hebben gehad. Hij had de pik op gays. Marilyn zou ook met Marlon Brando hebben geneukt. jfk zou een keer tijdens een diner, met zijn hand onder de tafel hebben gevoeld dat zij niets onder haar jurk droeg,

wat hem nerveus maakte. Bobby Kennedy naaide Marilyn achter in een auto die geparkeerd stond voor het huis van zijn zwager Peter Lawford. De rest lees ik maar niet.

Stephen Cohen van Princeton University schrijft voor mij opvallend rake en ter zake doende columns over de ussr. Hij vraagt zich bezorgd af of Washington het opbrengt jegens de ussr het principe van gelijkheid als grootmacht te accepteren. ‘Can we acknowledge to ourselves that the Soviet Union, whether we like its political system or not, has become a legitimate great power with comparable global interests - that the Soviet Union has attained political parity with us in world affairs?’



illustratie
Tekening van Andrzej Dudzinski.


‘Plainly, we, unlike most nations, have not yet learned to live with that geopolitical historical fact,’ aldus Cohen. ‘Enthralled by 64 years of anti-Sovietism and by our long history of being the only super power, many of our leaders and substantial segments of public opinion persist in seeing the Soviet Union mainly as “godless”, “terroristic” and “evil” without any legitimate status or entitlement in the world. We do not even discuss the parity principle openly. It remains, like sex in Victorian England, a forbidden, repugnant subject. But it is this unwillingness to concede political parity that repeatedly causes our diplomacy to succumb to militaristic policies, our acceptance of the necessity of military parity to succumb to the chimera of superiority, and episodes of détente to succumb to cold war.’ Ik ben het met de analyse van professor Cohen uitermate eens. Hij vindt het de hoogste tijd dat Washington erkent dat er nog een grootmacht is. Moet je net bij de club van Ronald Reagan komen, welke diep overtuigd is dat het marxisme-leninisme op

haar laatste benen loopt en dat alles op alles gezet moet worden het sovjetsysteem naar de donder te helpen, zodat er weer onbetwist één grootmacht zal zijn.219

Reagans adviseur Richard Allen is opnieuw in de problemen gekomen. The Boston Globe bericht dat hij op 27 mei 1972 per helikopter een bezoek bracht aan financier Robert Vesco in New Jersey. Deze Vesco, eens uit de pandaclub van prins Bernhard verwijderd omdat hij een gezochte oplichter bleek te zijn, brengt nu dus opnieuw een der naaste medewerkers van Ronald Reagan in verlegenheid, iets waar minister Al Haig nauwelijks rauwig om zal zijn. Haig en Allen zitten elkaar voortdurend in de haren. Er zal wel met ‘vereende krachten’ aan gewerkt zijn om Allen buiten gevecht te kunnen stellen.

The New York Times meldt dat het Duitse Salzgitter en het Nederlandse Estel een order van 100.000 ton stalen pijpen hebben gekregen voor leverantie aan de ussr in verband met de gaspijplijn vanuit Siberië naar West-Europa.

Terwijl Handler naar het ziekenhuis was, ben ik doorgegaan met banden uitschrijven en heb nu 92 pagina's tekst. Het is een hele klus dit in acceptabele vraag-en-antwoordtekst om te zetten.

Het zal wel pathetisch klinken maar je blijft hier struikelen over de absoluut zalige kerels. Ik heb nooit begrepen waarom Yanks zoveel betere en beter gevormde lijven hebben dan wij in Europa. Amerikanen zijn de Javanen onder de witmensen.

De 74-jarige psycholoog Donald Hebb heeft zich afgevraagd wat ‘aspects of old age’ zijn die van psychologisch belang zijn. ‘The elderly are considered a brain damaged population,’ schrijft hij. Waarom? Intelligentie zou na het twintigste levensjaar stap voor stap achteruit gaan. Hoe komt het dan dat topprestaties voorkomen bij 30, 40 en 50 jaar en wat mij betreft lang daarna. Ik luisterde naar Arthur Rubinstein die drie stukken voor piano en orkest uitvoert, en ver in de tachtig is. Kant schreef Critique of Pure Reason toen hij 57 jaar oud was.

Hebb constateerde na zijn 60ste jaar de eerste achteruitgang in zijn ‘mental capabilities’. Zijn houding veranderde in die van toeschouwer. Dit ging gepaard met ‘a lower ability to think’ en ‘the loss of interest in psychological problems. I no longer have that arrogant confidence that I can master the new ideas and developments in the field.’220 Is er een wet van Meden en Perzen voor symptomen die gepaard geen met ouder worden? Ik zal het wel merken.

Handler gaf me een artikel van Peter Medawar, advice to a young scientist.221 Er staan de nodige onderwerpen in om in onze gesprekken aan te roeren. Bijvoorbeeld: ‘Scientists as a class are rationalists, at least in the limited sense of believing without qualification in the necessity of reason. Rationalism carries with it a professional obligation to combat the modern taste for irrationalism. Among the principal antiscientific movements are the cult of the wisdom of the East and of mystical theology. Young scientists must however never be tempted into mistaking the necessity of reason for the sufficiency of reason.’

Medawars overpeinzingen komen in boekvorm uit. Ik wil dat boek zeker gaan lezen.

Ik heb me nooit gerealiseerd dat de regering van Winston Churchill Bertrand Russell gevangen heeft gezet vanwege zijn artikelen tegen de oorlog. Lang leve de democratie en de vrijheid van meningsuiting.

Koning Juan Carlos en koningin Sofia van Spanje hebben het huwelijk van Charles en Diana Spencer afgezegd omdat het bruidspaar zich in Gibraltar gaat inschepen op het koninklijke jacht Britannia. De rots is een enclave van enkele kilometers aan de ingang van de Middellandse Zee welke door Spanje wordt opgeëist. De lap grond is sinds 1713 in Britse handen.222

23 juli 1981

De componist William Mathias heeft op verzoek van prins Charles de muziek gecomponeerd die zal worden gespeeld als het huwelijk in St. Paul's Cathedral wordt voltrokken. Het heet Let the people praise Thee, O God, naar de psalm, en is gecomponeerd voor koor en orgel en wordt gedirigeerd door David Willcocks.223

Intussen zijn in Château Montebello bij Ottawa de zeven leiders van de geïndustrialiseerde democratieën bijeen geweest, zo meldde The New York Times.224 Aanwezig waren: Ronald Reagan, Gaston Thorn (eeg), Zenko Suzuki (Japan), Helmut Schmidt, François Mitterrand, Margaret Thatcher, Giovanni Spadolini (Italië) en gastheer Elliott Trudeau (Canada). Het is overduidelijk dat Reagan zijn kruistocht tegen Moskou heeft voortgezet en erin is geslaagd de wereld die de dienst uit maakt - de superrijke landen - er toe te bewegen de handel met de

ussr tot een minimum te beperken. Ze spreken van ‘increasingly aggressive behavior’ van de Sovjet-Unie, zij zullen er vooral Afghanistan mee bedoelen, en hebben besloten ‘to restrict export of high technology and other items to the ussr’. Volgens verslaggever Steven Weisman heeft president Reagan opnieuw zijn grote bezorgdheid uitgesproken over de gaspijplijn van Siberië naar West-Europa. Geen wonder, de Yanks zien hierin een belangrijke concurrent voor de leverantie van energie uit het Nabije Oosten welke via de satellietstaten in de Arabische wereld (Saoedi-Arabië, Koeweit, etc.) in handen van Amerikaanse multinationals is. Helmut Schmidt schijnt te hebben tegengesputterd. Reagan vroeg hem of West-Duitsland zich niet op gebruik van meer steenkool kon toeleggen, waar Schmidt op antwoordde dat Bonn juist verschillende energiebronnen wenste aan te wenden voor haar industrie. Ook Mitterrand schijnt tegengas te hebben gegeven, ook omdat de Amerikanen wel aanzienlijke graanleveranties aan Moskou laten doorgaan, omdat dat de vs beter uitkomt, en intussen Europese landen vragen de handel met Moskou beperkingen op te leggen. Reagan speelt doorzichtige spelletjes om zijn stokpaardje, de Sovjet Unie op de knieën dwingen, door te drijven. Een voormalige cia-agent, Harry Rositzke, werkt aan een boek The kgb: The Eyes of Russia. Zijn stelling is dat het Comité voor Staatveiligheid (kgb) al meer dan twintig jaar in het geheim ‘disinformation activities’ in de vs zou hebben uitgevoerd. Dit hield in dat de kgb ‘secretly subsidized publications, planted rumors, and distributed forged documents as minor but useful supplement tot large-scale anti-American propaganda openly directed from Moscow’.225

Opmerkelijk is dat deze gediplomeerde cia-schurk bijvoorbeeld meldt, dat de sovjets geruchten zouden hebben verspreid over Amerikaanse moordaanslagen op president Sukarno van Indonesië. Hij voegt aan deze leugens toe dat Bung Karno erin zou zijn getrapt. Vijfmaal is er een aanslag op Sukarno gepleegd. Van eenmaal staat het voor mij vast dat de cia erbij betrokken was omdat de Nederlander Werner Verrips erbij betrokken was. De handel en wandel van die huursoldaat heb ik zelf kunnen volgen, tot hij bij een auto-ongeluk nabij Sassen-heim om het leven kwam. Ook heb ik eerder uitvoerig gedocumenteerd hoe generaal Nasution, en rondom hem heen verzamelde officieren, conspireerden om Sukarno af te zetten, om niet te spreken van gesprekken met Bung Karno zelf in 1966,

die er geen twijfel over liet bestaan wie in Djakarta op het oorlogspad waren. Dat was zeker niet de kgb.

Harry Rositzke draait de zaak gewoon om en vraagt: ‘Does the kgb work through American journalists recruited as “agents of influence”? What could such journalists do for their Kremlin employer?’ En dan te bedenken dat al jaren geleden kwam vast te staan, dat dozijnen Amerikaanse journalisten, waaronder zelfs de prominente C.L. Sulzberger van The New York Times, en andere gezaghebbende heren op de loonlijst van de cia stonden, natuurlijk strikt geheim. De kgb bestaat evenmin uit lieverdjes maar zoals mijnheer Rositzke het voorstelt, loopt het de spuigaten uit. Ze liegen allemaal met dit verschil, dat in de vs tenminste, zij het ten dele, uitkomt wat voor schuinsmarcheerders journalisten kunnen zijn, terwijl ‘bei uns’ in Den Haag journalisten als Raymond van den Boogaard, Robert Kroon of Wibo van de Linde nooit zullen worden ontmaskerd, al heb ik er serieuze pogingen toe gedaan.

23 juli 1981 is inderdaad een ‘glorious day in Massachusetts’. Ik heb vanmorgen met Handler verder gewerkt, maar kreeg de indruk dat hij zich miserabel voelde na het onderzoek in het ziekenhuis. Toch hebben we veel vooruitgang geboekt. We hebben lange tijd op het terras in de zon gezeten. Hij geeft nog altijd de krachtige hand als vroeger, en ik kreeg vandaag het gevoel dat hij er tegelijkertijd bij zei: ‘Thank you for what you are doing’. Ik denk namelijk dat het herbeleven van zijn leven gekoppeld aan het uitdragen van veel van zijn denkbeelden in het aanstaande boek, wat we samen maken, een vorm van therapie voor hem is. Het leidt zijn gedachten van zijn dodelijke ziekte af en brengt hoogtepunten van zijn leven in herinnering. Kortom: het is eigenlijk een wonder dat we op dit moment aan zijn memoires werken. Hij zei dat hij zijn vrouw Lucy en mij mee uit eten wilde nemen. Ik antwoordde dat mevrouw Handler dat ongetwijfeld heerlijk zou vinden, maar dat ik er zelf liever tussenuit ging. Ten eerste om de banden verder uit te schrijven, maar ook omdat ik van mening was dat ze er samen meer van zouden genieten. Ik wilde om 12:00 uur weggaan om hem te sparen, maar hij verzocht me met klem te blijven en samen verder te werken. Om 12:30 uur ben ik weggegaan want anders zou Lucy Handler ernstige bezwaren hebben gemaakt.

Mevrouw Handler heeft nu ook door hoe mijn aanwezigheid een heilzame werking op haar man heeft. Terwijl ze aanvankelijk bijna vijandig jegens mijn aanwezigheid had gestaan, zei ze nu dat ons werk samen ‘a God sent’ was omdat het hem in

vele opzichten de overgang van het presidentschap van de Academy naar de status van anonieme burger hielp vergemakkelijken. Ik denk ook eigenlijk dat de overgang van het in de schijnwerpers staan naar de vergetelheid in een landhuis in Woods Hole of anders Durham, North Carolina, een negatief effect kan hebben gehad op zijn ziekte. Er was dus gisteren een lymfegezwel dicht bij zijn lies verwijderd - ter grootte van een eikel - dat nu naar de Harvard Medical School was gezonden voor onderzoek.

Ik heb nu 114 pagina's uitgeschreven. Ik vroeg Handler of hij wilde dat ik van de handgeschreven pagina's ook voor hem een kopie zou draaien. ‘I trust you,’ was zijn antwoord.

24 juli 1981

De televisiecamera's staan al voor Buckingham Palace en je wordt doodgegooid met geklets over het huwelijk van de eeuw. Alle tv-beroemdheden, Dan Rather, Barbara Walters, Tom Brokaw, David Hartman, Jane Pauley and Peter Jennings zijn al in Londen. David Frost, Peter Ustinov, Robert Morley and Antonia Fraser nemen voor de bbc de honneurs waar. John O'Connor voorspelt in The New York Times een ‘tv Blitz’. Susan Goodman beschrijft het landgoed Highgrove nabij het dorp Tetbury in Gloucestershire, ongeveer 160 kilometer van Londen, waar het prinselijk paar zal gaan wonen. Het werd in 1763 gebouwd, heeft vier ontvangstsalons, negen slaapkamers, zes badkamers en een aparte vleugel voor de kinderen. Een luchtfoto verduidelijkt dat het om een kasteel gaat.226

Ik heb 147 pagina's uitgeschreven en een brief aan Peter. Ik heb ook nog een radiopraatje voor Veronica doorgebeld.

Ik liep naar de Handlers door de heerlijke geuren van heesters en bomen. Een passerende auto verpestte de lucht ogenblikkelijk. Ik denk aan mams uitspraak dat als je niet zou hebben geleefd, je nooit iets zou hebben geweten en niets van al het moois in de wereld zou hebben gezien. Zij had helemaal gelijk. Anderzijds had Delgado waarschijnlijk gelijk toen hij me zei dat het uitwisselen van affectie geleerd moet worden. Dat is iets geweest dat mam zelf maar tot op zekere hoogte had ervaren en dus ook niet heeft kunnen uitdragen. Je kunt tenslotte niet alles hebben.

Ik heb een constructieve ochtend met Philip Handler gehad. We hebben opnieuw veel vooruitgang geboekt. Ik keek naar

zijn benen en zag hoe mager die al geworden zijn. Soms greep hij naar zijn keel en zei het gevoel te hebben dat er ook daar nu iets niet meer in orde is. Ik ben erg bezorgd over hem.

Hij vertelde weer iets off the record en dan zetten we de taperecorder even stil. In het najaar van 1976 kreeg hij een telefoontje van Jimmy Carter, die dagen nog de gouverneur van Georgia. Philip Handler nodigde hem uit voor het avondeten in de Cosmos Club. Carter vroeg om Handlers steun bij de presidentiële verkiezing. Of was het voor iets anders? Ik herinner het me niet exact. Handler was een vriend van Terry Sanford. jfk wilde in 1964 Lyndon Johnson vervangen door Sanford. Handler heeft een rol gespeeld om Sanford benoemd te krijgen tot president van Duke University.

Zes jaar later, nadat zij elkaar vele malen hadden ontmoet, samen hadden gegeten en vergaderingen hadden bijgewoond, woonde Handler een lunch op het Witte Huis bij voor koning Boudewijn van België. Handler verliet de bijeenkomst vroegtijdig vanwege andere verplichtingen en zei tegen Carter: ‘Good luck with your re-election.’ De president keek verbaasd en antwoordde: ‘Well, Phil, I thought you did not care.’ Het had Handler verwonderd dat Carter het eerder incident in herinnering bracht. ‘I wondered how he came to think, that as president of the Academy, I had political clout among the scientists of America.’

Handler herinnerde zich een ander incidentje na een diner op het Witte Huis. Carter schoot hem aan en wilde bijzonderheden weten over een nieuwe telescoop in Puerto Rico. ‘It is fixed, isn't it?’ vroeg de president. ‘I replied: “Yes it is”.’ Daarop vroeg Carter: ‘Tell me Phil, if that is so, how do you focus it?’

‘Now, that was a clever question,’ aldus dr. Handler. ‘Remember, Ronald Reagan would most likely not have known what a telescope is.’

Ik had Handler een map met knipsels gegeven waarin onderwerpen en artikelen zaten die ik met hem in deze memoires wilde aanroeren. Hij zei dat hij onder de indruk was van de gekozen onderwerpen en de kwaliteit van het materiaal. Uit zijn mond vond ik dit een plezierige veer in mijn reet. Misschien niet bescheiden genoeg antwoordde ik: ‘I have many more,’ wat ook waar is.

Ik heb de bus naar Boston genomen want ik wil er even uit. Ik heb eerst mijn kop laten knippen, nota bene door een vrouw, en wat nog gekker is: het lijkt of ze het prima heeft gedaan. Ik houd daar niet van.

25 juli 1981

Boston, Massachusetts

Ik bracht de nacht door in de Club Bath; ben doorgesmeerd maar tevens geradbraakt.

Ik lees in The Boston Globe227 weer eens een onzinverhaal, ditmaal van Dusko Doder. Hij schrijft vanuit Moskou dat Georgii Arbatov in gesprekken met Amerikaanse zakenmensen gesuggereerd zou hebben dat er een geheim communicatiekanaal naar het Witte Huis van Ronald Reagan geopend zou moeten worden om tot degelijke gesprekken tussen Moskou en Washington te komen. De suggestie zou onmiddellijk door het Witte Huis als niet ter zake doende zijn afgedaan. Afgezien van het feit dat ik het niet geloof, onderstreept de Amerikaanse reactie - zo die er is geweest - andermaal dat Reagans politiek confrontatie en regelrechte sabotage van het Kremlin inhoudt.

Ik nam een vroege bus terug naar Woods Hole en kwam een half uur te laat bij Handler aan, wat mijn vriend scheen te irriteren. Ik ben altijd punctueel, of zoals onze grootmoeder zei: ‘La ponctualité c'est la courtoisie des rois.’ Misschien projecteerde ik wel die geïrriteerdheid. Ik vroeg hoe hij zich voelde. ‘Lousy,’ antwoordde hij. Ik vroeg of hij het resultaat van de test in het laboratorium kende. Hij scheen even te aarzelen en zei tenslotte: ‘I know basically what is wrong with me.’ Daarop liet ik dit onderwerp maar rusten.

Het is een absoluut prachtige dag met een verkoelende wind en een totaal blauwe lucht. Ik ga desondanks binnen onmiddellijk verder met het uitschrijven van de vandaag opgenomen banden.

Ik nam de avondboot naar Martha's Vineyard maar vond geen Caroline Delgado om me af te halen. Haar vader, een Yale graduate uit 1926, kwam me halen en bleek een Reaganite te zijn. Caroline had in tranen gebeld niet op tijd te kunnen zijn.

26 juli 1981

Martha's Vineyard

Ik sliep in het huis van de Delgado's. Caroline is om 05:00 uur opgestaan om al het materiaal van Philip Handler te lezen. Ik heb nu 230 pagina's en alle banden zijn uitgeschreven. Dat is de productie van vijf dagen werk.

Caroline Delgado is een schat, maar ze maakt iedereen gek. Er is geen pijl op haar te trekken. Soms komt zij over als een hoogst intelligente dame, maar het volgende moment is haar

attitude gewoon infantiel te noemen. Zelfs haar stem kan meanderen naar het geluid van een bakvis. Ik heb momenten gehad dat ik dacht te gaan ontploffen, maar ik was haar gast. Hoe heeft professor Delgado al die jaren kans gezien deze situatie te hanteren zonder zelf in de funny farm terecht te komen?

Natuurlijk wil zoon José Carlos zo ver mogelijk van Madrid gaan wonen, in Californië. Hij wordt gek van zijn moeder. Tezelfdertijd heeft ze me enorm verwend. Zij serveerde kreeft (die nog in de krant bewoog toen zij er mee binnenkwam). Haar koffie is helaas ondrinkbaar.

27 juli 1981

De zee is wat ruw en het regent verschrikkelijk. Ik schrijf opnieuw een brief aan Peter en hoop hem een compleet verslag over dit weekeinde te geven. Caroline was vol lof over het materiaal dat ik met Handler samenstelde. Intussen breide zij een blauwe trui voor José Carlos. Haar mening heeft ongetwijfeld waarde, want zij heeft een leven lang het werk van haar Spaanse echtgenoot in het Engels vertaald.

John Vinocur meldt in The New York Times dat acht van de regerende Europese vorstenhuizen aanwezig zullen zijn bij het huwelijk van Charles en Diana. Hij voegt eraan toe: ‘The royal houses of the European continent have probably increased their influence in the last few years.’ Ik denk dat dit onzin is. Hoewel, Beatrix doet zich aanzienlijk sterker gelden in Den Haag dan koningin Juliana. ‘There are clear signs that royalty means something more to people now than it did in the decades of expansion after World War ii,’ aldus Vinocur. Het lijkt me geklets, maar wie weet redeneer ik teveel naar mezelf toe.

Intussen heeft Charles het Engelse team geholpen een polowedstrijd tegen Spanje te winnen. Koningin Elisabeth, Nancy Reagan en Diana keken toe hoe Engeland in Windsor de Silver Jubilee Cup won met 10-5.228

De 75-jarige Poet Laureate, Sir John Betjeman, heeft ter ere van het vorstelijke huwelijk een gedicht gepubliceerd.

Poem by the Laureate
 
‘Let's all in love and friendship hither come
 
Whilst the shrill treble calls to thundering Tom,
 
And since bells are for modest recreation
 
Let's rise and ring and fall to admiration.’
 
Those lines are taken from a ringer's rhyme
 
Composed in Cornwall in the Georgian time
 
From the high parish church of St. Endellion,
 
Loyal to the monarch in the late rebellion,
 
Loyal to King Charles the First and Charles the Second,
 
And through the Georges to our Prince of Wales,
 
A human, friendly line that never fails.
 
I'm glad that you are marrying at home
 
Below Sir Christopher's embracing dome:
 
Four square on that his golden cross and ball
 
Complete our own cathedral of St. Paul.
 
Blackbirds in city churchyards hail the dawn,
 
Charles and Diana, on your wedding morn.
 
Come college youths, release your twelve-voiced power
 
Concealed within the graceful belfry tower
 
Till loud as breakers plunging up the shore
 
The land is drowned in one melodious roar.
 
A dozen years ago I wrote these lines:
 
‘You knelt a boy, you rose a man
 
And thus your lonelier life began.’
 
The scene is changed, the outlook cleared,
 
The loneliness has disappeared.
 
And all of those assembled there
 
Are joyful in the love you share.
 
Sir John Betjeman

Bij aankomst op het vaste land klaarde de lucht op en ik schreef aan Peter: ‘It is a true joy to go to work.’

Ik kwam precies op tijd bij de villa van Handler aan. Ik zag hem languit op zijn favoriete plaats liggen. Ik vroeg me angstig af wat er met hem was gebeurd. De apotheker had de dubbele dosis gegeven van wat door de behandelend geneesheer was voorgeschreven. Het ging om de medicamenten die worden voorgeschreven voorafgaand aan een zware operatie. Hij was als gevolg van een veel te zware dosis in een coma geraakt. Deze had zestien uur geduurd en iedereen was in hoogste staat van paniek geweest. Men zag geen kans hem tot bewustzijn terug te brengen. Maar hij was nu herstellende en hij herhaal-

de verheugd te zijn dat ik er was, want mijn aanwezigheid en onze intense gesprekken pepten hem op. Lucy Handler zei: ‘His voice is picking up going to work with you, I can hear it.’.

Het is toch onvoorstelbaar dat zoiets in de vs gebeurt met een prominente patiënt als Philip Handler, van wie men verwacht dat hij in de beste handen is. Hij zei dat hij zowel de geneesheer als de apotheker in kwestie sinds 1955 had gekend. Ik vroeg of hij er iets tegen ging ondernemen. ‘Nothing of course,’ was zijn antwoord.

Toen hij later naar het toilet ging, kon ik het niet nalaten achter de vleugel in de zitkamer te gaan zitten. Mijn vingers tintelden. Ik speelde Chopin. Later ontdekte ik dat het op de bandopname stond, inbegrepen Handler die ‘bravo’ uitriep.

Terug in het hotel belde ik naar mevrouw Handler om te horen hoe haar man het maakte. ‘Not good,’ zei ze. ‘He will take almost no food. He is like one of those Irish hunger strikers.’ Die woorden deden me huiveren. Zij maakte nu een milkshake voor hem. Wat is er toch gebeurd? Ik heb hem tien jaar in uitstekende staat meegemaakt. Ik zie nu al wat er later wordt gezegd: ‘Handler was dying, and Oltmans, the opportunist, quickly did a book with him.’ Zo is het dus helemaal niet gegaan. De afspraken werden gemaakt toen niemand nog wist dat hij ziek was.

Ik belde Peter. Hij maakt het uitstekend. De hysterie over het huwelijk van de eeuw draait op volle toeren. Zijn laatste woorden: ‘Dag mijn grote lieve schat.’

Ik geloof dat Handler zelfs enigszins geroerd was toen ik Chopin speelde.

Intussen heb ik pagina 270 uitgeschreven. Ik heb zo geconcentreerd gewerkt, dat ik ben vergeten om te gaan dineren.

28 juli 1981

Woods Hole

De Londense gekte over Charles en Diana is nu overgenomen door alle Amerikaanse televisiestations.

Na zorgvuldige bestudering van wat we tot dusverre hebben opgenomen, heb ik dertig aanvullende vragen voorbereid. Op die manier kunnen de ontstane hiaten prima worden opgevuld. Ik wandelde naar de Handlers en zag langs de weg een mooi vogeltje liggen, gaaf, op de rug, met rode veertjes, overreden. Hoeveel dieren zijn er al gesneuveld als gevolg van onze krankzinnige uitvindingen?

In de tuin naast de Handlers stond een kerel met een bloot bo-

venlijf te harken, een hunk van Jan Kalebas. Dan hebben ze een goddelijk lijf terwijl het gezicht de zaak verpest.

Philip Handler voelde zich allerbelabberdst vanmorgen en zag bleek. Ik sprak even met social secretary van de National Academy of Sciences, Nancy Mollimer. Zij vertelde dat de eerste tekenen van zijn ziekte zich twee jaar geleden hadden geopenbaard. Hij wist dat hij ziek was en behandelde zichzelf, bleef vol gas werken, ging door met kettingroken, dronk zich te pletter aan koffie en werkte keihard door, soms tot 04:00 uur in de ochtend. Ik kreeg het gevoel dat we misschien niet zoveel werk hadden kunnen verzetten als we nu gedaan hebben als ik een week later naar Woods Hole gekomen was. Om 16:00 uur ben ik teruggekeerd en Handler voelde zich zoveel beter, dat we prima werk konden leveren en ik een bandopname van anderhalf uur maakte. Ik zegde toe in september te zullen terugkomen om de memoires af te maken. Hij nodigde me uit om dan bij hen te logeren, maar ik legde tactvol uit dat ik het prettiger vond om op mezelf te zijn in een motel. Hij begreep dit uitstekend. Hij zei ook te hopen dat ik goed aan ons boek zou verdienen. ‘I hope, that you will everything you can out of this book. We made this book in friendship.’

Iedereen in de familie Handler en nu ook Nancy Mollimer, benadrukte nu dat ‘my timing was perfect’ dat ik op geen beter moment had kunnen komen voor de interviews met Handler. Het praten over zijn werk en wetenschappelijke carrière en het ophalen van alle herinneringen had op onvoorstelbare wijze zijn spirit nieuw leven ingeblazen. Het is waar, want het was opnieuw overduidelijk hoe onze gesprekken vanmiddag hem helemaal opbeurden.

Alexander Cockburn schrijft in The Village Voice229 dat de dag van het huwelijk in Londen ‘A Black Day’ is. Alle televisie-stations van Stockholm tot Madrid staan deze dagen in het teken van de gekte rond Charles en Diana. ‘These are reproached and condemned times for republicans,’ schrijft Cockburn, ‘yearning for the day when the last king shall be strangled in the entrails of the last priest. The occasional public execution of a monarch can prove a marvelous tonic to the citizenry, and the Dutch lost an excellent opportunity when they let Prince Bernhard off the hook after he had been satisfactorily exposed in the Lockheed affair. The existence of royalty is, indeed, almost the sole argument to be had in favor of capital punishment.’ Ik hoor Peter zeggen bij het lezen van deze zin:

‘Eat your heart out Beatrix!’ Je zal zo'n vader hebben die zo in de internationale pers wordt beschreven.

Ik probeerde iets anders te zoeken op het televisietoestel en kwam terecht bij opnames van leeuwen die zich tegoed deden aan een wildebeest. De commentator zei dat ‘the rest of the herd moves on and quickly forgets the loss of one of them’. Exact als bij ons, glorified apes we are, dacht ik. Volgende station: een jonge wolf was bezig een konijntje uit diens hol te vissen. Ik werd er misselijk van. Het lijkt wel of men zich automatisch identificeert met de overwinnaar, nooit met het slachtoffer. Ik kan er in ieder geval niet naar kijken, comfortabel achterover leunend in een gemakkelijke stoel. In de tijd van de oorlog in Vietnam keek heel Amerika 's avonds, soms met een glas whisky in de hand, hoe Amerikaanse soldaten werden afgeschoten door de Vietcong.

Ik belde met Wicher de Marees van Swinderen, die mijn boeken, zoals het Arbatov-boek, steeds beter vond. Maar Made in Soestdijk vond hij niet alleen beneden de maat maar ook beneden mijn waardigheid. Overigens had hij het nog niet ontvangen en dus ook niet gelezen.

Die afschuwelijke Johnny Carson, waar alle Amerikanen al decennia 's avonds bij het naar bed gaan op worden getrakteerd en blijkbaar niet op uitgekeken raken, hield vanavond het nagemaakte mombakkes van prins Charles voor zijn tetter. Gelachen dat we hebben...

Ik heb nu 304 handgeschreven pagina's uitgeschreven van de gesprekken met Philip Handler. Bij elkaar schat ik dat we tien uur bandopnames hebben gemaakt.

29 juli 1981

De grote dag van het sprookje van de Windsors. Ben om 05:00 uur opgestaan om de televisiebeelden te volgen. De live technologie blijft een wonder. Dat je vanuit een bed in een motel in Massachusetts ooggetuige bent van wat in St. Paul's Cathedral gebeurt. Carl Jung heeft al gewezen op de betekenis van de projectie, waarbij men niet ziet wat er is maar ziet wat men wil zien. Er is dus een gigantisch zogenaamd koningstheater opgevoerd dat, wanneer je het op de keper beschouwt, een onvoorstelbare oplichterij inhoudt. Daarbij komt dat verreweg het merendeel van de koninklijke acteurs kennelijk zichzelf als hoogverheven koninklijke personage beschouwt en absoluut niet beseft eigenlijk een onpasselijk makende farce op te voeren. Royalty werkt er tegen beter weten in aan mee om de collectieve gekte in stand te houden onder het motto dat ieder

kudde alleen dan kan floreren wanneer zij een nationaal symbool met hart en ziel omringt, in casu Elisabeth ii, Beatrix, Boudewijn, enzovoorts. De hele ceremonie in de kathedraal, bijgewoond door 2.500 gasten, is totale nonsens, inbegrepen wat er wordt gezegd en gebeden niet te vergeten. Het merkwaardigste was misschien wel dat er spaarzaam werd omgegaan met televisiereclame, voor een keer dan.

Het stormt en regent. Ik kan ons manuscript niet alleen laten. Ik ben er helemaal door gefascineerd. Het is eigenlijk prachtig. Ik heb nog een en ander voorbereid in de hoop dat we vandaag nog enig werk kunnen verzetten. Eigenlijk wil ik Handler nog vijftig vragen stellen. Ik zou desnoods de bandrecorder achter kunnen laten, zodat hij de vragen kan beantwoorden terwijl ik naar Bennington ga om mijn vriend Svi Cohen te bezoeken. Toen ik bij de villa van Handler aankwam, zei Jill, een nichtje van hem: ‘Willem, you have been his best medicine.’ Daar ben ik ook van overtuigd. Wat heeft mij tot deze missie gebracht? De stille kracht, once more.

Handler had ook E. Langdon Burwell, zijn plaatselijke arts, ontboden om mij te ontmoeten. Hij wilde ‘het wonder’ ontmoeten, dat zijn patiënt nieuw leven had ingeblazen. Ik mocht de man echter al meteen niet. Hij bleef enige tijd zitten terwijl ik in gesprek ging met Handler. Burwell bemoeide zich ermee en probeerde een eigen bijdrage te leveren, waar ik absoluut niet van gediend was.

Tegen het middaguur ben ik vertrokken en liet 27 onbeantwoorde vragen achter. Dokter Langdon Burwell zette me bij het motel af. Hij zei te verwachten dat mijn vriend misschien nog vier maanden zou leven. Afschuwelijk.

Minister Alexander Haig heeft opnieuw een beroep gedaan op West-Europa om af te zien van medewerking aan de gaspijplijn uit de ussr en in plaats daarvan alternatieve energiebronnen te zoeken, bijvoorbeeld door steenkolen uit de vs te gaan importeren. Het kan niet doorzichtiger. De Reagan-Haig politiek is bezig ieder mogelijk voordeeltje voor de sovjeteconomie goedschiks of kwaadschiks te voorkomen.

Malcolm Muggeridge herinnert er in Time230 aan dat het merendeel van de landen in Europa tot de oorlog van 1914-1918 door koningshuizen werden geregeerd. ‘The ruling monarchs were often kinsmen, brothers and sisters, aunts, uncles and cousins, whose family relationships were a factor in international diplomacy. By the end of the 1939-1945 war, this royal

scenario seemed at last to have wound itself up: the kings had departed and their courts dispersed, with an occasional highness or excellency making his way to Hollywood in the hope that expertise in matters like ceremonial and uniforms might secure him a job in the studios.’

Muggeridge beschrijft de koningshuizen van Denemarken, Zweden, België en Nederland als modus vivendi van wat oorspronkelijk koningshuizen waren: ‘riding bicycles, using public transport, marrying commoners and generally behaving like senior civil servants rather than anointed kings and queens’. Hij is van mening dat de Britse monarchie een andere koers volgde en, zoals in Oost-Europa wordt gesproken over ‘peoples democracies’, het Huis van Windsor een ‘peoples monarchy’ is ‘with full media support and cooperation’. Hij besluit zijn overpeinzing aldus: ‘In these troubled and changing times, only fortunetellers, Marxists and Jehovah's Witnesses will venture to prognosticate whether Prince Charles and Lady Diana will actually one day mount the throne as King and Queen of England. Popularity, however seemingly strong and widespread, can evaporate in an afternoon, and institutions that have lasted for centuries disappear overnight. So I can but conclude by simply saying, “God bless the Prince and Princess of Wales”.’ Voor mij blijft het koningstheater complete nep. Erger: zij die zich lenen tot het opvoeren van de koninklijke show zijn in wezen fraudeurs. De Britse koninklijke familie kost de belasting betaler 42 miljoen dollar per jaar. De Nederlandse regering, schrijft us News & World Report231 legt jaarlijks 3,35 miljoen dollar neer voor de Oranjes. Hiervan gaat 2,07 miljoen naar Beatrix. Opmerkelijk is dat het salaris van een groot land als Spanje voor koning Juan Carlos maar 80.000 dollar per jaar bedraagt.

Ik zal straks Svi Cohen terugzien, de man die ik voor het laatst vrij hartstochtelijk in Moskou in mijn armen sloot.

30 juli 1981

Williamstown, Massachusetts

Toen ik gisteren met de bus vanuit Boston aankwam, vloog Svi op me af en omhelsde me warm en innig. We gingen samen eten in Riverhouse, een restaurant dat de buschauffeur had aanbevolen. Het was heerlijk om hem terug te zien. Zijn vrouw Beatriz schildert de houten poppen die Svi maakt. Aanvankelijk was hij leraar maar hij beklaagde zich over het gedrag van scho-

lieren zoals Peter dat vroeger deed. ‘When you are nice and friendly to these children, and they reply “fuck off”, I used to get so mad, I could kill them,’ zei hij. Hij schijnt gewaarschuwd te zijn omdat hij wel eens zijn geduld verloor en tikken uitdeelde. Toen het weer gebeurde was hij onderwijzer af.

Svi heeft een dochtertje van drie, Simone, een een zoontje Gabriel van inmiddels zes maanden. In de loop van ons gesprek vroeg ik hem of hij als jongen problemen had met voortijdige ejaculatie. Tot mijn verbazing antwoordde hij: ‘Of course I had, who hasn't?’ Later bij de kennismaking met zijn Zwitserse vrouw gaf ik een beschrijving van Svi's karakter. Beatriz was verrast. ‘How do you know so much about him. It took me years to find out who he was,’ zei ze. Ik dacht: dat kan ik je ook niet verklaren, ik wist hoe hij was vanaf het moment dat ik hem in een vliegtuig naar Moskou in het vizier kreeg. Het viel me op dat ze kokers met joodse teksten in hun huis hadden. Ze willen naar Hudson, New York verhuizen.

Vannacht in bed werd ik voortdurend wakker en vroeg me af hoe het met Handler zou zijn.

Parker House, Boston

Ik zal voor Veronica een stuk maken over computer-zomerkampen voor de jeugd.

Ik schreef mejuffrouw Büringh Boekhoudt een kaart over het boek dat ik met Handler schrijf.

Je raakt hier op straat niet uitgekeken. Iedereen werkt aan zijn lijf. Ook de manier waarop Amerikanen zich kleden, heeft veel met de aantrekkelijkheid van de stukken te maken.

‘In two and a half centuries between the deaths of Descartes and Darwin the image of mind was so shattered and reduced by scientists and philosophers that no coherent map emerged. This assault on the mind has continued into the twentieth century and today psychology is still mostly in pieces, broken bits of affect, intelligence, attention, response, memory, behavior, attitude, belief and anxiety, scattered through sectarian journals. No one can put Humpty Dumpty together again. As long as the machine analogy survives no one ever will. No wonder then, that experimental psychology is full of data on inflicting pain, prejudice, obedience, conformity, cheating, aggression and scapegoating. Rarely are there experiments on independence, affection or moral decision.’232 Ik denk dat zolang het enigma Mind niet zal zijn opgelost, of althans veel en veel beter

zal zijn begrepen, de mens gedoemd zal zijn om onder te gaan. Tenzij de mensenplaag dermate gigantisch om zich heen blijft grijpen, zoals vooral deze eeuw het geval is, dat we à la de tsetsevlieg niet meer zijn uit te roeien.

Thomas Hobbes discussieerde met Descartes over mind. ‘This mind will be nothing but the motions in certain parts of the organic body,’ meende hij. Spinoza fulmineerde tegen de opvatting dat mind slechts ‘a kingdom within a kingdom’ was. John Locke constateerde dat ‘the human mind is a tabula rasa upon which irresistible external forces inscribe themselves’ en hij gaf daarmee de richting aan welke de mechanistische psychologie in de twintigste eeuw zou ingaan. Tot op dat moment werd ‘het mechanisme’ immers nog altijd gedicteerd door God? ‘It was his chosen instrument of control,’ schrijft Floyd Matson. Ik ben nu 56 jaar en ik zou bij het avondgloren nog een begin willen maken - met stijf geworden vingers - om cello of piano te gaan spelen. Niets boezemt me nu meer belangstelling in dan het va et vient in de menselijke geest ofwel de kwintessens van onze menselijkheid.

Ik schrijf Peter over wat ik allemaal lees. Hij is het geweest die, te beginnen in 1967, mijn leven een totaal andere richting heeft gegeven. Grosso modo hield ik me tot ik hem ontmoette, bezig met huis-tuin-en-keuken journalistiek. De dag dat ik hem ontmoette, had hij een boek bij zich: Analyse van een leven. Ik had sinds 1934 een dagboek bijgehouden. Geanalyseerd had ik niets, nog nooit. Op Nijenrode kregen we een of twee uur psychologie in de week. Nu ontmoette ik een jongen van 21 jaar die zich verdiepte in de menselijke geest.

Als een razende Roeland ben ik sindsdien Freud, Jung, Nietzsche, Sartre, Kafka en ook de mensen van nu als Skinner, Rogers, Lifton, May, Szasz en vele anderen gaan lezen en ontmoeten. Het was daarnaast Philip Handler die me op het spoor van Aurelio Peccei en de Club van Rome zette. Mijn 45ste levensjaar was, geïnspireerd door Peter, een absoluut keerpunt in mijn leven. Alle boeken die ik las, voornamelijk in New York, stuurde ik ogenblikkelijk naar hem in Tilburg, ter aanmoediging, ter inspiratie, als dank. Maar in plaats van zijn natuurlijke instincten in deze richting te volgen, raakte hij verstrikt in het naar buiten gerichte web van acteren en theater.

In de bus naar Handler las ik een artikel van Patrick Young over recombinant dna: the splice of life.233 Het levert me nog meer vragen op voor Philip Handler.



illustratie

Gene-splicing is kennelijk een van de wonderen van de laattwintigste eeuwse wetenschap en een revolutionaire omwenteling in de biologie. dna, desoxyribonucleïnezuur ‘is the material that forms the genes present in every living cell. Genes determine, for example, the color of your eyes and hair, and see that we produce thousands of substances that ensure that our bodies function properly,’ schrijft Young. De clou van recombinant dna-techniek - nog geen tien jaar oud - is dat ‘it allows us to take a complex molecule and find a way to ask a common, ordinary, everyday microorganism to make it for us,’ aldus John Marsden van Eli Lilly and Company, een farmaceutisch bedrijf. ‘In theory, any substance encoded in the genes of humans or animals can be produced by bacteria in large quantities.’ Wonderlijk. Meer dan duizend laboratoria in de wereld zijn bezig met onderzoek in genetische manipulatie en recombinant dna. Griezelig eigenlijk. De mens speelt voor God.

Allen Hammond, redacteur van Science 81, waarschuwt in een hoofdartikel tegen dit sleutelen aan het menselijke leven. ‘We may dramatically alter the course of evolution itself over the next century or so, inventing and setting loose in the genetic stock of life wholly new genes and combinations of genes, probably new species or kinds of living things so novel that we

need new terms and new taxonomies even to discuss them. The prospect raises perhaps the most Faustian question we as civilization have yet faced: “What, exactly, shall we create?” If human intervention is on the verge of becoming the dominant (because most rapid) mechanism of evolution, toward what ends shall we direct the course of evolution?’

Die vraag alleen al geeft me the creeps. God is dead. Long live God! De gedachte dat warhoofden die geen controle hebben over outer en inner worlds ‘de goddelijke arbeid der schepping’ zouden gaan overnemen, staat garant voor de uiteindelijke en definitieve Untergang des Abendlandes.

Leren leven, ik herhaal, is als leren zuiver muziek te maken. Er is talent, een zuiver gehoor en oefening voor nodig. Studeren is de voorwaarde voor behoorlijk spelen, zoals solfege een onontkoombaar ingrediënt is om maat te houden. Overleven is eveneens een vorm van maat houden. Genetische manipulatie valt buiten het vooropgestelde en natuurlijke levensritme en maakt alles tot een onvoorspelbare, niet om aan te horen kakofonie.

Er stond in het park een jongetje te goochelen met ballen. Hij had een zalig bloot bovenlijf. Hoe komen ze eraan. Genetische manipulatie mag van mij als het de mensen weer in hun oorspronkelijk bedoelde lichaamsbouw zou terugbrengen, want de karkassen die je er tussen ziet, zijn echt ernstig mislukt.

31 juli 1981

Boston

Ik bracht de nacht door in Club Bath. Pas om 02:30 uur liep ik tegen een hunk aan met tatoeages, een crewcut, hij was in het leger geweest en is nu tandarts, die me mee nam naar zijn kamer. Hij snoof tweemaal cocaïne, waarvoor hij een rolletje dollars gebruikte, terwijl hij ook nog de befaamde poppers nam. Hoe lang hij aan mijn Wiwimacher heeft liggen lurken, mag Joost weten, maar zo zalig kunnen alleen Yanks bezig zijn met deze apparatuur. Hij lag ondertussen te bladeren in een tijdschrift met naakte dames. Hij noemde me dus ook steeds honey en putte zich uit in lofuitingen over mijn penis. Kreunend van welbehagen en genot. Hij zorgde ervoor dat ik niet meteen klaar kwam, wat de rit nog opwindender en aangenamer maakte en vooral wat het allemaal langer deed duren. Eindelijk slurpte hij mijn cock leeg en was op hetzelfde moment turned off. Ik trouwens ook. Ik heb nog geprobeerd wat te slapen.

Boston - Woods Hole (bus)

Ik heb Peter geschreven. Ik verdiepte me weer in ons werk en ik ben weer helemaal terug in de Handler orbit. Ik vraag me af of we ons boek moeten beëindigen met Phils gedachten over zijn ziekte en over doodgaan.

Even na 10:00 uur arriveerde ik in de villa van de Handlers. Men had mij pas morgen verwacht. Handler zag er zeer bleek uit en had er een probleem bij gekregen. Hij had ernstige pijnen in zijn knieën. We konden toch nog enig werk verzetten voor Frank Press arriveerde, zijn opvolger als President of the National Academy of Sciences. De man maakte op mij de indruk van een koele administrateur, meer een ambtenaar dan een werkelijke persoonlijkheid, zoals Philip is.

Ik verplaatste me naar de lounge waar ik aan nieuwe vragen werkte maar ik kon horen dat Press navraag deed naar wie ik was. Handler legde dit uit en ik kon duidelijk verstaan dat hij over me zei: ‘I trust him.’234

Ik zit op een steen in de buurt van de golfclub en wil Peter per brief vertellen hoe goddelijk deze dag is, koel, een zeebriesje, geen vervuiling in de lucht, blauwe horizon en een zalige mix van geuren, zeelucht, naaldbomen en heesters met bloemen. Dat is wat mam bedoelde. Als je er maar oog voor hebt, zijn er zoveel mooie dingen om van te genieten. Ik heb er aan toegevoegd hoe ik hem mis.

Bij zonsondergang nam ik de boot naar Martha's Vineyard. Het meest indrukwekkende moment van de dag.

1 augustus 1981

Vineyard Heaven

Dit is het eiland van de mooie mensen. Wat ik weer allemaal heb gezien is niet te geloven: mannen, vrouwen, kinderen, stelletjes, een aantrekkelijke verzameling mensen.

Caroline Delgado haalde me gisteren van de boot en we dineerden in Le Grenier. Zij had een gekoelde doos met wijn bij zich want het restaurant serveert geen dranken. Zij was weer onrustig en dermate opgewonden dat ik haar alleen kon kalmeren door langzaam te praten, zoals professor Delgado ook doet. Ook heeft zij de neiging veel te hard te spreken, wat ik probeer te compenseren door haast te fluisteren.

Intussen las zij het nieuwe materiaal van Handler. ‘When you read Henry Kissinger, you know he is a weasel,’ was haar reac-

tie, ‘but this man is a real prince.’ Zij is van mening dat ik het materiaal in de huidige staat moet laten en uitgeven.

Ik nam de boot terug naar Woods Hole. De zee is prachtig. Overal zeilboten en de zeemeeuwen vliegen boven ons hoofd. Het doet me denken aan de trip op het zeilschip Khruzenshtern.

The Economist herinnert eraan dat 86 procent van de mensen in Groot-Brittannië de monarchie gehandhaafd willen zien.235 ‘The Prince and this Princess of Wales,’ schrijft het blad, ‘will now set up a junior court in England. It should not be a second-league version of Buckingham Palace. The couple's role should not just be to plunge back jointly into being the juvenile leads of the royal happiness business.’ Onbegrijpelijk dat een volk, welk volk het ook is, een koningstotem nog altijd nodig schijnt te hebben.

In Playboy staat een brief van het comité voor de Treatment of Intractable Pain. Het beveelt aan dat bijvoorbeeld kankerpatiënten die zwaar lijden van de pijn, heroïne moet worden toegediend. Sterven terwijl je op in een trip bent?

Als ik straks afscheid neem van Handler wil ik hem omhelzen, all the way. Moet ik tegen hem zeggen: If anything were to happen to you, trust me, I will make your memories into a beautiful book. Trust me. Kan ik dat zeggen? Ik ben nog bezig vragen voor te bereiden.

Toen ik gisteren op de oude vleugel Debussy speelde, kwam er een telefoontje uit Washington binnen met de mededeling dat de Senaat, ondanks de sabotage van het Witte Huis van mijnheer Reagan en ondanks de schandelijke verhalen over sovjetspionage, toch twee miljoen dollar had gevoteerd voor iiasa. Mevrouw Handler nam het telefoontje aan en gunde het mij om haar man blij te maken, want tenslotte is iiasa iets waar hij zich bijzonder voor heeft ingezet.236 ‘Perfect,’ zei hij, ‘but it took quite an effort.’

Ook hier gunnen meeuwen elkaar het licht in de ogen niet. Ik heb nooit van die dieren gehouden. Hoog in de lucht passeren de Canadese ganzen in formatie. Caroline Delgado staat zelfs vroeg op om de vogeltrek in de ochtend gade te slaan. Ik vind het ook altijd imponerend en heb er oneindig meer eerbied voor dan wanneer je formaties jachtbommenwerpers hun idiote capriolen ziet uithalen op de dag van de luchtmacht bijvoorbeeld.

Ik zei tegen Handler dat ik tijdens de wandeling door de be-

boste lanen naar zijn huis een titel had bedacht voor ons boek: A Life of Science. Met als ondertitel: Conversations with Philip Handler, President of the National Academy of Sciences (1969-1981). Hij ging er meteen mee akkoord. Hij was in een verdrietige stemming vanmorgen omdat twee kleinkinderen naar Tennessee waren teruggevlogen. Gisteren heb ik nog met ze gespeeld, ook met de kleine blonde jongen. Hij speelde met een elektronisch football spel. Ik zei dat ik er niets van begreep. Het vlegeltje antwoordde: ‘You simply have to read the instructions.’ Wat me nog nooit eerder is overkomen, althans niet bij een kleine jongen, was dat ik al spelende met dit ventje me betrapte op het begin van een erectie. Heel vreemd.

Trouwens: toen ik met de hunk (tandarts) bezig was in Club Bath in Boston, vroeg hij om mijn pik in een klein zakje gevuld met heroïne te steken, zodat hij het hele zaakje naar binnen kreeg als hij begon te zuigen. Stel je voor dat je je in het leven op die manier probeert te vermaken.

Ik vraag me trouwens dikwijls tijdens een blow-job af of ik ook eens een gediplomeerde cocksucker zal worden. Dan denk ik vooral aan het moment in mijn leven dat ik oud zal zijn en geen sperma meer produceer.237 De hunk vroeg me een dozijn keer hoe oud ik eigenlijk was. Ik hield het op 50, terwijl ik 56 ben. Zijn antwoord: ‘How can you get a hardon like that at your age?’

Bij aankomst in huize Handler trof ik mijn vriend opnieuw in zwakke staat aan. We zaten op het heerlijke terras. We hebben samen gewerkt tot mevrouw Handler, als gewoonlijk, ons kwam storen. Even later arriveerden ook nog andere mensen dus kon ik het verder vergeten. Gelukkig vond ik een moment met hem alleen en ik omhelsde hem, zoals ik me had voorgenomen, en bedankte hem voor de unieke kans die hij me had gegund om aan zijn memoires te kunnen werken. Zijn lijf voelde zo mager en breekbaar. Ik hield hem echt even in mijn armen. Ik gaf mevrouw Handler een zoen en beloofde uit Nederland te zullen bellen wanneer ik terug wilde komen. Een familielid reed me terug naar Woods Hole. Ik zag hem op het terras zitten en prentte dat intens trieste beeld in mijn geheugen. Ik ga nog een vers visje eten en heb, voor de gelegenheid na gedane arbeid, een glaasje wijn besteld. ‘Partir c'est mourir un peu,’ schreef Wim de Groot van Embden op Nijenrode eens in mijn dagboek. Wim is ook al lang geleden heengegaan.

Woods Hole - Boston, expresbus

Ik wil niet sentimenteel zijn, maar zo voel ik me wel. Ik zou in september terug willen komen. Zal het me lukken? Ik betwijfel het. Hij eet nog zo weinig. Soms wat spaghetti, gehaktballetjes en ijs, verder haast niets.

Boston, luchthaven

Philip Handler is voortdurend in mijn gedachten. Ik schrijf een laatste brief naar Peter vanuit Amerika. Ik had Handler gevraagd of we het boek zouden opdragen aan Lucy en de kinderen. ‘Let me think about that,’ zei hij. Even later: ‘I once did that in a text book and she did not like it.’ Dus niet.

Een enorme neger met een grote hoed van stro scheef op zijn kop heeft in zijn jeans, precies boven de gleuf van zijn reet, een ronde opdruk met de woorden Never Again! Dat is blijkbaar een aankondiging dat hij niet meer van achteren te naaien is. Zoiets vind je alleen in Amerika. Ik maakte een praatje met hem. Hij zei levende krabben voor zijn nichtje te hebben gekocht ‘so she can play with them’.

Het is een prettig gevoel het werk met Philip Handler voltooid te hebben. Althans deze eerste fase heb ik te pakken. Dit boek staat nu op mijn staat van dienst als journalist. Ik zou gewild hebben dat mijn ouders dit geweten zouden hebben. Ik ben tenslotte altijd het zwarte schaap van de familie geweest.

La Guardia - Manhattan, bus

De afstand naar Woods Hole wordt groter en tegelijkertijd lijkt het afschuwelijke lot van Philip Handler te vervagen. Ik heb in ieder geval de genoegdoening dat ik meer van hem vereeuwigd heb dan een standbeeld of een portret in een van de gangen van de Academy of Sciences. Ik heb een momentopname van zijn brein, terugblikkend op zijn leven, kunnen maken.

2 augustus 1981

New York City

Anthony Sampson schreef een overpeinzing: how monarchs help.238 ‘This week the prestige and appeal of the British monarchy seems as high as at any time in living memory,’ aldus Sampson. ‘The excitement over the royal wedding has revealed once again the semi-mystical fascination of the institution. But in a country that is threatened by riots and political convulsions, how will the monarchy look when this honey-

moon is over? Behind the glamour does it still have real political significance or national value? Can Prince Charles establish a serious and dignified role for himself within his constitutional limitations?’

Ook Sampson is van mening dat, alhoewel ‘the monarchy is the most apparently irrelevant institution of all, it has emerged as an organization that works. Prime Ministers come and go, offering their opposite solutions for insoluble problems with an equal lack of success. But the monarchy maintains a sense of continuity and tolerance, while still disassociating itself from either party.’ Terwijl velen van mening zijn dat de monarchie, wat Jung noemde, een functie van ‘psychological hygiene’ vervult, blijf ik overtuigd dat het een hoogst psychologisch ongezonde ‘make belief world’ vertegenwoordigt.

Madelein Kalb publiceert een artikel: the cia and lumumba.239 Ik heb het altijd geweten, ook toen ik in 1960 en 1961 in Leopoldstad zelf op verkenning was.240 De smerigste internationale moordenaarsbende zit niet in het Kremlin of in Peking maar in Washington op het keurige Witte Huis, onze grote broers en bondgenoten.

Op 19 september 1960 arriveerde in Congo een wetenschapper van de cia die vergif had meegebracht waar Patrice Lumumba, de premier van het land, mee vermoord diende te worden.241 Het gif diende in zijn voedsel of bijvoorbeeld zijn tandpasta te worden ingebracht. Lumumba's zonden waren dat hij geld zou hebben aangenomen van de Communistische Partij van België en hij had een links kabinet geïnstalleerd. Gevreesd werd dat hij ook steun van Moskou zou gaan aanvaarden. Die mogelijkheid moet de druppel zijn geweest die de Congo-emmer liet overlopen. Dan wordt moord in de ogen van de cia, het Witte Huis en Washington in het algemeen een absolute noodzaak. Fidel Castro is een andere in Amerika niet geluste leider, die van dit soort Amerikaanse grapjes kan meepraten.

Madeleine Kalb brengt de affaire Lumumba als ‘a classic example of American policy out of control - an assassination attempt launched by the cia, without any known record of a presidential order, merely on the assumption, which may or may not have been correct, that this was what the president wanted.’

Lawrence Devlin, de cia station chief in Leopoldville, zond het volgende telegram: ‘Embassy and station believe Congo expe-

riencing classic Communist effort take over government.’ En verder: ‘Whether or not Lumumba actually Commie or just playing Commie game to assist his solidifying power, anti-West forces rapidly increasing power Congo and there may be little time left in which take action avoid another Cuba.’ De keurige president Eisenhower - die aap komt nu pas uit de mouw - verklaarde in de National Security Council: ‘We will have to do whatever is necessary to get rid of him’, die him is dus Patrice Lumumba.

Een bericht van de Amerikaanse ambassade in Athene gooide nog meer olie op het vuur. Het Kremlin had Griekenland gevraagd of tien transportvliegtuigen een tussenlanding in Athene mochten maken. Zij waren met voedsel op weg naar Congo. Washington ging er automatisch van uit dat dit ‘voedsel’ in werkelijkheid wapenzendingen vertegenwoordigde. Devlin werd meegedeeld dat hij er toe over kon gaan de Lumumbagetrouwen door pro-westerse Congolezen te vervangen. Zo werd een jonge kolonel gevonden, Joseph Mobutu, de tweede man in het leger, die geschikt werd bevonden de leiding van het land over te nemen. Mobutu pleegde een coup, zette alle politici aan de kant en stuurde sovjet- en Tsjechische diplomaten het land uit. In de optiek van Devlin was dit onvoldoende. Lumumba had voldoende aanhang in het land om een tegencoup te organiseren en vervolgens het Kremlin te verzoeken hem te hulp te komen. Dus Devlin vond een gewillig oor bij Allen Dulles, de directeur van de cia ten tijde van Eisenhower. Op 21 september 1960 lichtte Dulles president Eisenhower in dat Lumumba diende te worden ‘opgeruimd’ en vijf dagen later verscheen ‘Joe from Paris’ met het gif in Leopoldstad. Alle pogingen het gif aan de man te brengen mislukten en op 5 oktober smeet Joe het gif in de Congo rivieren keerde naar Parijs terug.

Washington werd ongeduldig. Waarom liep Patrice Lumumba nog rond? Er werd overlegd of er commando's naar Congo gezonden moest worden, om Lumumba gewoon te ontvoeren en koud te maken. Hij bevond zich echter in een villa onder bescherming van vn-militairen. Devlin deed een ander voorstel: ‘If case officer sent, recommend hqs pouch soonest high powered foreign make rifle with telescopic scope and silencer. Hunting good here when lights right.’

Nadat de vn in november 1960 had besloten niet de delegatie van Lumumba maar die van Kasavubu de zetel voor Congo in New York toe te kennen, vreesde Lumumba dat hij ook de bescherming van vn-soldaten in Leopoldville kwijt zou raken.

Hij besloot stilletjes naar zijn eigen bolwerk Elisabethville terug te keren waarvoor hij per auto 1.500 kilometer naar het oosten moest rijden. Soldaten van Mobutu arresteerden hem 150 kilometer buiten de hoofdstad en sloten hem op in de gevangenis van de plaats Thysville. Op 13 januari 1961 muitte het garnizoen daar en dreigde Lumumba weer aan de macht te brengen als zij niet meer geld zouden krijgen. Een paar dagen later liet Mobutu Lumumba per vliegtuig naar Katanga overbrengen waar zijn aartsvijand Moise Tshombe de scepter zwaaide. Hij werd geblinddoekt van het vliegveld in Elisabethville geleid, zijn handen op de rug gebonden en soldaten sloegen en schopten hem toen hij in een jeep werd weggevoerd. Washington had besloten dat het eenvoudiger was om de man door landgenoten te laten opruimen, in dit geval dus Tshombe, die eveneens in de zakken van het Westen en de Amerikanen zat vanwege de mineralen die men uit Congo nodig had.

Na aankomst in Katanga wist niemand waar Lumumba zich bevond. Twee dagen na diens aankomst seinde het cia-kantoor in Elisabethville naar Washington: ‘Thanks for Patrice. If we had known he was coming we would have baked a snake.’ Op 13 februari 1961 maakten de autoriteiten in Katanga bekend dat Patrice Lumumba was ontsnapt. Drie dagen later volgde een communiqué dat hij was gevonden door een zwarte stam in de buurt, die hem had vermoord. Geen hond geloofde uiteraard dat het werkelijk zo was gegaan, maar dat was de officiële lezing en die geldt tot op de dag van vandaag.242 De Verenigde Naties stelden een officieel onderzoek in. Hoe het exact was gegaan wist niemand maar in een verklaring werden Belgische huurlingen verantwoordelijk gehouden, die de oud premier op 17 januari 1961 om zeep zouden hebben geholpen, vrijwel onmiddellijk na zijn aankomst in Elisabethville. De rest van het verspreide verhaal waren sprookjes van Moeder de Gans met copyright van de cia.

De Amerikaanse journaliste vervolgde in The New York Times dat de cia iedere betrokkenheid bij de moord op Lumumba ontkende. Einde verhaal. In werkelijkheid was het Witte Huis bij de moord op Patrice Lumumba betrokken. De commissie van senator Frank Church zag kans een aantal jaren later aan de hand van vrijgegeven documenten alvast een gedeelte van deze misdaden in naam van Amerika te achterhalen.
Zelf ben ik bij voorkeur in De Telegraaf, maar ook door een aantal
collega's, omschreven als vriend van Sukarno, Castro en Lumumba. Het is waar dat ik hen alle drie heb bezocht en gedurende een aantal jaren heb gevolgd. De Congolees werd rechttoe rechtaan vermoord. Sukarno werd verraden en in eigen land dood getreiterd door cia-collaborateur Suharto. Castro is er, als ik deze dagboekaantekeningen bewerk, nog altijd hoewel Eisenhower, jfk en misschien ook andere presidenten vergeefs hebben getracht hem te vergiftigen of te vermoorden.
In de jaren vijftig en zestig permitteerden de Amerikaanse regering en de cia zich in de vs te bepalen wie in deze wereld recht van politiek leven had en wie niet. Zij die niet in het Amerikaanse straatje pasten, werden zonder pardon geliquideerd met uitzondering van hen in het Oostblok, de ussr, China en Cuba. Wat in Noord-Korea en Noord-Vietnam gebeurde, spreekt voor zichzelf. De Amerikanen werden op hun bek geslagen. Die oorlogen waren de laatste militaire verzetshaarden tegen Washington als internationale politieman van de wereld. Ook in de jaren na 1970 bleven de vs actief om overal ter wereld ontwikkelingen bij volkeren naar hun hand te zetten. In 1970 werd Salvador Allende bij democratische verkiezingen tot president van Chili gekozen. ‘What worried us about Allende,’ schreef Henry Kissinger in 1979 in zijn memoires, ‘was his proclaimed hostility to the United States and his patent intention to create in effect another Cuba. It was not absurd to take seriously the military implications of another Soviet ally in Latin America. Our concern with Allende was based on national security, not on economics.’
Al in 1970, toen het leek dat Allende aan de macht zou komen, was ‘Nixon buiten zichzelf van woede,’ noteerde Kissinger. Zijn razernij ging al sinds een decennium over ‘the rise to power’ van Fidel Castro in Cuba. In Amerikaanse perspectieven is de hele planeet hun speeltuin, wat dus betekent dat ze het recht hebben overal en nergens in te grijpen om hun eigen militaire en economische belangen met hand en tand te verdedigen. Zelfs in 1996 kan men in de International Herald Tribune lezen dat het Witte Huis, het Amerikaanse congres en de cia overeenstemming bereikten over hoeveel miljoenen kunnen worden gespendeerd aan het omverwerpen van het extreem-rechtse islamitische regime in Teheran. Om maar te zwijgen over wat jegens Cuba, Noord-Korea, Irak en andere de vs onwelgevallige regimes wordt ondernomen.
In 1973 werd Allende omvergeworpen in een regelrechte cia-coup en om praktische redenen vermoord à la Patrice Lumumba. Het scenario leek in grote lijnen op de coup in 1965 in Indonesië, waardoor in Santiago de naam Djakarta viel. Was Bung Karno niet zo immens populair geweest in zijn land, dan zou men ook hem
ongetwijfeld om zeep hebben geholpen. Uit voorzichtigheid voor ongewenste repercussies werd Sukarno, de vader van de natie, gevangen gezet, geïsoleerd en dood getreiterd.

Paddy Chayefsky is aan kanker overleden. Ik herinner me ons interview uitstekend. We spraken in 1976 of 1977 over zijn film Network, toen enorm populair, dat een satire was op de televisiewereld. Hij won drie Oscars en schreef ook toneelstukken.

Er zijn natuurlijk twee Amerika's. Dit realiseer ik mij opnieuw na enige weken in Woods Hole te zijn geweest. Wanneer ik naar de Handlers wandelde, hoorde ik maar al te vaak strijkkwartetmuziek door ramen van huizen klinken. En dan is er het alledaagse Amerika van de rat race, moord en doodslag en alle andere ellende. Wat opvalt is dat het woord war tegenwoordig dermate vervuild is, dat het voor alles wat los en vast zit wordt gebruikt. Grace Glueck vraagt zich in The New York Times af: is chicago losing out in the art war?

Misschien bid ik niet voor Philip Handler maar ik zend hem wel, wat Peter zou noemen, loving vibes.

Op jfk Airport is het een totale bende omdat iedereen probeert weg te komen voor de luchtverkeersleiding hun staking gaat beginnen. Vijftienduizend van de zeventienduizend luchtverkeersleiders leggen het bijltje erbij neer, wat 80 miljoen dollar per dag gaat kosten en waardoor 800.000 mensen die dagelijks in een vliegtuig stappen, in de problemen zullen komen. Ze willen meer geld. Reagan verdomt het.

Ik neem Laker Airways vlucht 60 naar Londen.

3 augustus 1981

Londen

Handler is op weg naar het ziekenhuis in Boston voor het afschuwelijke vervolg van zijn lijdensweg. In Londen is het stralend weer.

4 augustus 1981

Als Peter en ik samen zijn, kom ik (jammer genoeg) nauwelijks tot schrijven in mijn dagboek. We zijn veel in het parkje nabij van Phoenix House. Hij vertelde dat Lady Diana de dag voor haar huwelijk, toen Charles van zijn paard viel en de fotografen toestroomden, in tranen was geweest omdat het haar allemaal te veel werd. Heel Londen sprak er over. Alle etalages staan vol met boeken en foto's van Charles en Diana. Time en Newsweek publiceren omslagverhalen over het koninklijke sprookje. a

fairy tale come through, kopt Newsweek.243 De aartsbisschop van Canterbury noemde het huwelijk ‘the stuff of which fairy-tales are made’.

De kinderpsycholoog Bruno Bettelheim schreef dat ‘fairytales carry important messages to the conscious, the preconscious, and the unconscious mind, on whatever level each is functioning at the time. The fairy-tale confronts the child squarely with the basic human predicaments. The fairy-tale enriches the life of the child, stimulates his imagination. More can be learned from fairy-tales about the inner problems of human beings, and of the right solutions to their predicaments in any society, than from any other type of story within a child's comprehension.’244 Het sprookje van de Windsors werkt naar twee kanten: de breinen van de kudde die te hoop loopt om het sprookje aan zich te laten voorbij gaan en de breinen van hen die het sprookje zullen moeten opvoeren. Ik vraag me al jaren af wie van de twee het eerst zal ontdekken dat ze worden belazerd.

Carl Migdal is een kijkje op Cuba gaan nemen.245 Het wordt tijd dat ik er ook weer eens heen ga. Fidel Castro maakt nu een lange neus naar Ronald Reagan. Zijn attitude: ‘We don't want to fight the United States, but if we have to, we are prepared.’ Cuba voelt zich gebonden aan proletarian internationalism om revolutionairen waar ook ter wereld te helpen. Er zijn nog altijd 20.000 sovjets op het eiland. Moskou pompt nog steeds vier miljard dollar per jaar in de Cubaanse economie. Fidel zal nog wel een tijdje een doorn in het oog van Reagan blijven.

Peter zegt een crush te hebben op een Zuid-Afrikaan in Londen, Arnold. Ik bezocht Harald Binder opnieuw en verdomd, mijn crush uit 1962 in Wenen is weer opgelaaid. Toen ik bij hem wegging, had ik een lat. Hij is nog altijd de man die het heerlijk vind om genomen te worden maar die zich dan ook in volle overgave geeft en tot de bodem laat gebruiken. We zoenden op de bank. Een heerlijke jongen.

Ik dineerde heel laat in Phoenix House met Peter, Edwin van Wijk en Harald Binder. Ik sprak eerst met Edwin alleen. Hij wist wie de Zuid-Afrikaan was waar Peter mee omging. Hij was ‘een terrorist’ en hij overwoog de Zuid-Afrikaanse ambassade op te bellen en hen te zeggen waar de kerel woonde. Dat stond dus gelijk met een invitatie de man te liquideren of het land uit te krijgen. Een ander probleem was dat Peters

show op 22 augustus wordt beëindigd en dat Edwin zich zorgen maakt wat Peter daarna gaat doen. Zelf spreekt hij er met geen woord over en doet of het probleem niet bestaat. Ik ken dat maar al te goed. Edwin vroeg raad. Ik adviseerde het onderwerp desnoods indirect te berde te brengen, dus om een zaadje te planten in de hoop dat Peter er zelf toch over gaat piekeren. Ik worstel al jaren met dit eigenaardige verschijnsel dat Peter gewoon weigert over penibele zaken te spreken, of zelfs opstaat en het pand verlaat.

Edwin leeft kennelijk nog altijd in een soort doodsangst dat hij Peter zal kwijt raken. Ze hadden onlangs nog een afschuwelijke botsing gehad. Edwin zegt te vrezen dat er zich diepe gevoelens tussen Arnold en Peter ontwikkelen. Ik heb geprobeerd hem te kalmeren. Zou iets dergelijks aan de gang zijn in Peters leven? Intussen is Edwin duidelijk iemand die op wraak zint en die wraak ook uitvoert.

5 augustus 1981

Ik droomde van een lucht gevuld met bommenwerpers. Ik zei tegen Peter: ‘De oorlog is begonnen.’ Twee grote toestellen kwamen naar beneden. Ik bevond me in een open veld in een onderbroek. Wie zegt dat dromen kunnen worden uitgelegd, is niet goed bij zijn hoofd. Desalniettemin zie je 36 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog hoe belevenissen uit de oorlogsjaren bovenkomen in de mysterieuze neuronen.

Ik lag verder wakker over de vraag wat ik tegen Peter zou kunnen zeggen in verband met het aflopen van zijn werk. Edwin stelde het duidelijk: ‘Willem, what do you say to a person, who thinks he can make a career in singing? That he is never going to make it?’ Zal ik het hete hangijzer aansnijden met hen samen? Peter zou gewoon opstaan en weggaan. ‘Here, I am,’ zei Edwin, ‘worrying about it and Peter does not even want to discuss it.’

Jeane Kirkpatrick, Reagans ambassadrice bij de vn, heeft in Buenos Aires gezegd dat Fidel Castro ‘requires a psychiatric examination of considerable duration’. Hij heeft namelijk bij de viering van 26 juli gezegd dat hij Washington ervan verdenkt biologische oorlogvoering tegen Cuba te voeren. cia-agenten zouden opzettelijk knokkelkoorts op het eiland hebben verspreid, waar reeds honderd mensen aan zouden zijn overleden. ‘That is just crazy,’ aldus mevrouw Kirkpatrick.

Ik herinner me hoe jfk's ambassadeur bij de Verenigde Naties in 1961 glashard ontkende dat de vs bij de mislukte invasie op

Cuba betrokken waren, eenvoudig omdat de samenzwerende bende in Washington de man niet naar behoren had geïnformeerd. Castro's brein werkt inderdaad anders dan dat van mevrouw Kirkpatrick, maar de man is beslist niet mesjogge.

Het State Department protesteert tegen de levering van een sovjetfregat van 2.300 ton aan de Cubaanse marine. Woordvoerder Dean Fischer noemde het een bedreiging voor de scheepvaart in het gebied en ‘intimidating and endangering Cuban neighbors’. Ze gedragen zich als onvolwassen kinderen in Washington, want dit ene scheepje stelt natuurlijk helemaal niets voor in vergelijking met de Amerikaanse vloot die Cuba al 22 jaar met een zeeblokkade omringt. Het fregat is van de Koni-klasse, heeft twee lanceerinrichtingen voor surface-to-air missiles, een bemanning van 110 koppen, haalt een snelheid van 32 knopen en kan 3.200 kilometer buitengaats varen. Er varen vijftien schepen van sovjetmakelij bij de Cubaanse marine. Van een bedreiging is in de verste verte geen sprake.

De Associated Press meldt dat de cia de oude praktijk van journalisten benaderen en informeren alvorens zij naar het buitenland vertrekken, weer zal opnemen. In ruil hiervoor verplichten deze journalisten zich dan om bij terugkeer in de vs de cia te informeren over wat zij hebben ervaren of wat zij mogelijk aan de weet zijn gekomen. In de International Herald Tribune worden deze zaken open en bloot vermeld. Dit is waarschijnlijk wat de bvd de cia nadoet en wat Raymond van den Boogaard overkwam toen hij voor nrc Handelsblad naar Moskou werd afgevaardigd. Hij arriveerde daar op mijn introductie en hoopte het vertrouwen van Volodja Molchanov te winnen door hem toe te vertrouwen dat de bvd hem om medewerking had verzocht, een medewerking die hij ‘natuurlijk’ had geweigerd. Dientengevolge werd Van den Boogaard nooit meer in Moskou vertrouwd of serieus genomen.

Ik bracht in 1980 deze zaak vergeefs aan de orde in De Journalist. Ook de Tweede Kamer hield zich met de affaire bezig waar Hans Wiegel loog in commissie dat mijn mededelingen volkomen uit de lucht waren gegrepen. Er hoeft niet aangetwijfeld te worden dat onze nationale inlichtingenpadvinders van Washington afkeken hoe men journalisten kon inzetten op plaatsen als Moskou.

Ik lunchte in een prettige, ontspannen sfeer met Peter. Ik beperkte me tot de mededeling om toch alsjeblieft de brief die ik hem later zou schrijven zorgvuldig te lezen. Ik had geen zin om de stemming te verpesten. Wat me wel bezighield en eigenlijk verbijsterde, was dat Edwin vertelde als altijd alle reke-

ningen alleen te betalen, terwijl Peter in zijn huidige show meer verdiende dan hij. Hij had Peter zelfs aangeboden geld opzij te leggen en wat te sparen, waar hij helemaal niet op in was gegaan. De situatie is dus niet in orde en het verontrust me enorm.

Peter liep mee naar Leicester Square en hielp me naar de metro met alle bagage. Hij zei dat ze van plan waren een nummertje met Harald te maken. Ik telefoneerde Harald over dit plannetje, die antwoordde: ‘I don't mind.’ Ik kocht een kaart voor Peter om aan zijn moeder te zenden. Hij kwam niet verder dan ‘Lieve Moe’ en hij lag er nog. Wat is dit toch met hem? Ik zal het nooit begrijpen.

‘Distance is essential to true intimacy,’ schreef Martin Buber. Peter heeft samen met Edwin een artikel voor Het Parool geschreven over zijn werk in Londen.246

Londen - Amsterdam

Alfred Adler schreef een voorwoord bij het dagboek van Vaslav Nijinsky, ‘the great Russian dancer who was driven from the stage by madness in 1917 at the peak of his fame’. Nijinsky schreef de daarop volgende twee jaar een dagboek dat hij tekende met God Nijinsky en dat in 1946 is verschenen. Hij werd zelfs door Freud en Jung behandeld. Adler schreef indertijd een voorwoord wat Romola, Nijinski's vrouw verving door een zelfgeschreven inleiding. Romola was vooral gekant tegen Adlers opvatting dat de danser schizofreen was ‘rooted in a pathological sense of inferiority’. Wie weet had zij gelijk. Adler had hem in 1936 in een sanatorium bezocht. Adler overleed zelf in 1937. Pas nu is zijn mening meegenomen in The Archives of General Psychiatry.

Volgens Adler was Nijinsky in zijn jeugd niet voorbereid op de fantastische successen die hij zou oogsten, noch op het verkeren in de voorname en hoogste milieus uit de samenleving, als gevolg van zijn sublieme danskunst. Volgens hem komt schizofrenie voort uit ‘an indulgence in frustrated vanity coupled with feelings of inferiority that makes a person retreat from social life’. Hier heb je weer zo'n fataal regeltje uit de boeken, dat op zichzelf juist kan zijn. Maar ik geloof niet in het toepassen van ‘regeltjes’ op wat er in de bovenkamer van Nijinsky kan zijn gebeurd, of niet.

We stijgen op. Altijd als ik de lucht inga, vraag ik me af wanneer ik hier weer zal zijn. Peter adviseerde: ‘Als je iedere dag

een paar minuten met je beentjes omhoog zou gaan, zou je het verschil spoedig merken.’ Morgen heeft hij trouwens weer een auditie voor een ander stuk. Hij besprak met Edwin wat hij zou dragen. Steeds weer realiseer ik me, ondanks alle plechtige verklaringen dat ik van hem houd en dat hij de enige is met wie ik in liefde betrokken ben, en hoe ik op vele manieren jegens hem tekort schiet.

Ik gaf Peter het artikel the mystery of sleep.247 Tenslotte heeft hij al heel zijn leven te kampen met slapeloosheid. Ik meen dat zijn vader daar ook altijd last van had. Dat eist een tol in alles. Eigenlijk brengen we een derde van de tijd dat we leven met slapen door. Vijftig miljoen Amerikanen lijden aan slapeloosheid. Tienduizend baby's overlijden jaarlijks aan het ‘sudden infant death syndrome, a baffling disorder that strikes during the sleeping hours’.

Elliot Weitzman van het New York Montefiore Medical Center zegt: ‘Sleep is the most powerful organizer of our lives. It is ubiquitous, controlling and part of our basic physiology.’ Amerikaanse artsen schrijven 31 miljoen recepten tegen slaapstoornissen uit.

De vs drijven nu meer handel met communistisch China dan met de ussr. Pure pesterij. De totale handel met Moskou bedroeg in 1980, mede als gevolg van de invasie van Afghanistan (een fraai excuus) 2 miljard dollar. Met Peking 4, 9 miljard.

The Washington Post refereert aan het feit dat de regering Reagan nu een vastomlijnd beleid heeft bepaald ten aanzien van handel met de ussr. Een uitgangspunt is: ‘To limit trade so as not to build up the Soviet bloc's military and adventurist potential.’ Het andere uitgangspunt is: ‘To widen trade for economic reasons and to accommodate the United States' more trade- and détente-minded nations.’

De Amerikanen blijven zich verder met hand en tand verzetten tegen de 5.000 kilometer lange pijplijn naar West-Europa voor de levering van Siberisch gas.

John Tagliabue meldde uit Bonn dat het energieproject tussen de negen en dertien miljard dollar aan investeringen in de ussr zou omvatten. Daar zijn de Reaganites fel tegen, want zij volgen de politiek van het Kremlin op de knieën te krijgen. Mannesmann, Ruhrgas en Deutsche Bank uit Frankfurt trekken zich niets aan van de klaagzangen uit Washington.248

Ze zijn overigens in Moskou ook slimmer geworden. Tom Heneghan meldt uit Wenen dat de Sovjet-Unie de prijzen



illustratie

voor de energie gaat verhogen. In navolging van prijsverhogingen door de opec-landen zouden de sovjets zelfs overwegen de gasprijzen met 50 procent op te voeren.249

illustratie

George Keyworth is benoemd tot wetenschappelijk adviseur van Ronald Reagan.250 Uit gesprekken met Philip Handler weet ik dat dit in Washington een belangrijke post is. Hij heeft bij verhoren in het congres gezegd dat ‘the Soviet Union is moving quickly to develop laser weapons. Some military analysts have urged the United States to produce a fleet of space-based laser weapons that could destroy enemy ballistic missiles with high-energy beams.’

Indertijd vertrouwde Jermen Gvishiani me in Moskou toe dat men in de Sovjet-Unie aanzienlijk meer vooruitgang had geboekt bij het ontwikkelen van lasertechnologie vergeleken bij het Westen. Ik vertelde dit eens aan Gerard Croiset. Hij deed daarop een uitspraak: ‘De ussr zal een laserstraal op de maan plaatsen van waaruit zij ieder punt op de aarde kunnen bestrijken. Dus de sovjets zullen zodoende de macht op aarde overnemen.’

In The New York Times is een uitgebreide reportage verschenen onder de titel lasers, finally, begin to live up to expectations.251 In 1981 werd voor het eerst meer dan een miljard dollar aan lasers en gerelateerde producten aan de man gebracht. Men richt zich op een toename van 27 procent voor de komende periode. Het woord laser is ‘an acronym for light amplification by stimulated emission ofradiation’. ‘Most light,’ aldus The New York Times, ‘is incoherent, a jumbled mixture of light packets known as photons. The photons travel at various wavelengths in various directions and start out without being coordinated in any way. Thus, the intensity of normal light at any particular wavelength is very weak. In addition, there is no way to control particular wavelengths so that information can be sent on them. When an atom is excited by infusion of energy, it emits photons plus energy at specific wavelengths that are unique to a particular atom. This is the key to a laser. When a group of atoms is pumped with energy, one eventually emits a photon that subsequently collides with other excited atoms and stimulates the emission of photons of the same wavelength. These photons start out synchronized with the original one and travel in the same direction. In a laser, all of the photons travelling in one direction are caught by mirrors and fed back into stimulating the release of others until the intensity of that beam of light has risen dramatically.’

Voor mij blijft de laserstraal een niet te bevatten raadsel. Behalve voor de oorlogsindustrie maakt gelukkig ook de medische wetenschap steeds meer gebruik van lasers. Ik zou nog zoveel aan Handler willen vragen. Ik heb in Londen pagina 375 bereikt bij het uitschrijven van de gesprekken met Handler.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums