Memoires 1981

[p. 238]

Amsterdam

6 augustus 1981

Amerbos

Ik heb vandaag twaalf uur achter de Olivetti gezeten en 40 pagina's van de handgeschreven tekst uitgetypt.

Op 25 juli heeft onder redactie van Adriaan van Dis een door Brandt Corstius geschreven verhaal over Made in Soestdijk in nrc Handelsblad gestaan. Die man schrijft zoiets onder het pseudoniem Victor Baarn, dus de code van prins Bernhard bij de Lockheed-intriges. Hoe kom je er op. Zoals alles wat die man in zijn vingers krijgt, is het een smerig onzinverhaal geworden, geïnspireerd door de wens mijn werk de grond in te schrijven.²⁵² Geheel buiten mij om hebben Voetelink en mijn vriend Aart van der Want brieven aan nrc Handelsblad geschreven, die 1 augustus werden geplaatst.²⁵³

Ik belde Adriaan en deed mijn beklag. Hij was nogal verbaasd dat Voetelink tijdens mijn afwezigheid op eigen kracht voldoende geïrriteerd was geweest over het geschrijf van Brandt Corstius om een brief naar nrc Handelsblad te sturen. Van Dis ging er natuurlijk weer vanuit dat ik mijn advocaat hiertoe zou hebben aangezet. Voetelink kent mij intussen een aantal jaren. Ik zei: ‘Adriaan, je kunt goedmaken wat jullie hebben gedaan door Max Pam te adviseren een interview met mij te maken voor je krant.’²⁵⁴

Om 22:00 uur ben ik na een dag werken - en 52 pagina's Handler - op de fiets gestapt en de polders ingegaan.

252 Zie bijlage 31.

253 Zie bijlage 32.

254 Tot op heden (1996) heeft er nog nooit een interview met mij in NRC Handelsblad gestaan als gevolg van de zwartmakerij uit Den Haag.

7 augustus 1981

Ik belde Ernst van Eeghen die inmiddels in Moskou was geweest. Hij heeft er langdurig met oud-ambassadeur Romanov gesproken en zelfs twee ontmoetingen met Georgii Arbatov gehad. Hij was ook in Jakoetsk geweest.

Ik heb vandaag pagina 98 uitgetypt van het manuscript met Handler.

[p. 239]

8 augustus 1981

Casper moet straks naar de begrafenis van zijn grootmoeder.

Professor Handler moet nu terug zijn in Woods Hole na het onderzoek in het ziekenhuis in Boston.

Ik heb een botsing met Richard Herrnstein van Harvard gehad. Die man heeft me vanaf het begin niet gelegen. Hij schreef meer tijd aan de bewerking van ons interview besteed te hebben, dan aan ons interview zelf. Hij kletst.

Peter belde uit Londen. ‘Willem, ik moet je wat vertellen. The International Herald Tribune schrijft over de pijpleiding uit Siberië.’ Inderdaad. John Burns meldde uit Moskou dat het Kremlin vaart zet achter de plannen. Ook in de sovjetpers wordt steeds scherper gereageerd op de pogingen van de regering Reagan om het Europese energieproject te doen ontsporen. Er is al een voorlopige overeenkomst gesloten tussen de sovjetregering en een consortium van West-Duitse banken.

Het Sovjet Journal for International Affairs schreef bijvoorbeeld: ‘For West European countries, trade with the ussr means not only the existence of a large and stable market, but also offers wide possibilities for diversifying the sources of fuel and energy and raw material resources, as well as scientific and technical expertise. Therefore, us demands that trade with the Soviet Union be curtailed are contrary to their economic interests.’ Het blad heeft gelijk. De Reagankliek is er meer dan duidelijk op uit om de ussr economisch en financieel de das om te doen.

Henk Hofland schrijft in de Haagse Post over een toenemende golf van anti-amerikanisme, zoals sinds de jaren vijftig niet meer is voorgekomen. ‘De door Reagan aangestichte “wedergeboorte” wordt in Europa gevoeld als een dwingende druk om mee te delen in het opvoeren van de bewapening,’ aldus Hofland.²⁵⁵ Voor mij blijft de verklaring dat de vs al in geen 200 jaar een oorlog op eigen terrein hebben gehad.

Boudewijn Büch, het ventje dat door Johan Polak wordt geprotegeerd, heeft zijn eerste roman gepubliceerd: De blauwe salon. Merel Laseur en Paul Huf, behorend tot de vaste Adriaan van Dis & Co coterie, hebben een interview met de jongen in nrc Handelsblad gepubliceerd.²⁵⁶ Daar vind ik wijsheden als: ‘Kunstbloemen vind ik veel mooier dan echte bloemen’ of: ‘Welnee! Punk is moedwillig lelijk, dus niet gecultiveerd, dus geen cultuur. Disco, nogmaals, dat is fantastisch.’ Op de vraag of hij veel bezig is met zijn uiterlijk antwoordt hij: ‘Ja, en op

255 Haagse Post, 8 augustus 1981.

256 NRC Handelsblad, 18 juli 1981.

[p. 240]

een krankzinnige manier.’ En wat voor mannen vind hij mooi? ‘Nou ja, ik val op zo klein dat ik daar maar beter vanaf kan blijven om niet in 't gevang te komen.’ Met dergelijk onzin doft Adriaan de lezers van nrc Handelsblad gaarne op.

Oud-ambassadeur Jacob van der Gaag belde om over zijn reis naar de ussr te vertellen. Ik had daar het nodige voor geregeld. Het was blijkbaar erg meegevallen en hij lijkt te hebben genoten. Georgii Arbatov had hem, eveneens op mijn verzoek, ‘alleraardigst’ ontvangen. Hij had gezegd dat de toestand in de wereld nog nooit zo gespannen was geweest als op dit moment, wat me overdreven lijkt. Ik vroeg of hij Directeur-Generaal Kasper Reinink over zijn ervaringen was gaan vertellen. Hij antwoordde dat Reinink zijn ondergeschikte medewerker was geweest (op Cuba) en dat de algemene situatie op het ministerie zodanig was, dat hij niet meende hier tijd te moeten verliezen. Professor Arbatov had hem zelfs aan tickets voor een theatervoorstelling in het Kremlin geholpen en hem een auto gezonden om hem op te laten halen.

10 augustus 1981

Eduard kwam zondagmiddag en bleef op Amerbos tot nu toe. Ik slaagde erin toch door te gaan met het Handler-manuscript. Ik belde naar Woods Hole en hoorde dat Handler zich nog steeds op de intensive care bevond.

Eduard is een zalig ventje. Voor het eerst van mijn leven heb ik mij - 9 augustus 1981 -laten gaan in ‘dierlijke seks’, een standje 69, overigens zonder sperma in te nemen. Ik verbaasde mezelf want het gebeurde eigenlijk allemaal op natuurlijke wijze. Klaas de Vries belde. Hij zei dat hij Made in Soestdijk met veel plezier had gelezen.

Ik schreef professor Herrnstein in Harvard: ‘You never fail to amaze me! How dare you speak of manners. I sent you nine months ago a first transcript of what you said. That you don't like it now, is hardly my problem. You never replied to any of my letters urging you to return the interview.’ Ik maakte duidelijk dat alle andere interviews met Delgado, Sternberg, Feuerstein, Schank en vele anderen, plezierig waren verlopen, behalve het zijne ‘and you are, after all, the team leader of the Venezuelan project’. Ik heb die man vanaf de eerste dag niet gemogen.

Eduard kwam met een blauwe sweater aanzetten als cadeautje. Ik gaf hem een hemd met Woods Hole erop. Ik heb hem in zijn nek gebeten, waardoor hij weer naar huis ging om een nieuw hemd met een das te halen.

[p. 241]

Ik belde Henk Hofland en vroeg hem: ‘Ik denk aan jou, denk jij aan mij?’

Zijn antwoord: ‘Nu niet maar een uur geleden toen ik thuiskwam uit Frankrijk wel, want ik vond je boekje over Hare Majesteit.’

Eindelijk heb ik mejuffrouw Büringh Boekhoudt geschreven. Ik vond bij thuiskomst uit de vs een brief van haar. Ze schreef dat ze blij was geweest met mijn brief uit Caracas en dat ik ‘een grote stap op de weg naar zelfkennis heb gezet’. Het was ontzettende belangrijk om tot het inzicht te komen waar in het leven iets fout was gegaan. ‘Nu heb ik nog maar een grote wens en dat is dat je eens tegen een psycholoog of psychiater (ze zijn vaak heel knap maar niet wijs) mag aanlopen die je kan helpen de knopen in je leven te ontwarren.’ Ik heb haar geantwoord - na eerst over de ervaringen in Woods Hole verteld te hebben - dat ik in de verste verte niet geloofde dat ik een psycholoog of psychiater nodig heb. Maar ik zegde toe dat wanneer Lex Poslavsky terug is uit Oostenrijk, ik hem haar advies zal voorleggen. Ik voegde eraan toe dat ik eigenlijk van mening was dat zij zelf eens met hem zou moeten spreken.²⁵⁷

257 Dit gesprek vond inderdaad later plaats en duurde vijf uur.

11 augustus 1981

Het manuscript van het gesprek met Handler is gereed. Ik voelde me uitgelaten. Ik heb een kopie bij Ernst van Eeghen gebracht met verzoek om commentaar en een andere kopie heb ik naar Bill Kellogg in Los Altos Hills, Californië gezonden. Hij is verbonden aan het Science Department van Lockheed. Er gaat ook een kopie aangetekend naar Phil Handler zelf. Ik schreef Peter om hem te laten delen in mijn uitgelatenheid.

Ik heb Ronald Gase geadviseerd de interviews die hij over de kwestie Nieuw-Guinea heeft afgenomen met de diverse persoonlijkheden, in een boek uit te geven.

Er lag ook een briefje van Dewi Sukarno uit Parijs.

Ik kom tot het afwikkelen van correspondentie. Pieter de Vink schrijft me maar zeer beperkt te willen samenwerken. Dit ondanks de steun die ik van Carel Enkelaar bij de nos geniet. Het zal mij nooit lukken, en het is me ook nooit meer gelukt, na de keet met Luns en Den Haag over Nieuw-Guinea een vaste aanstelling waar dan ook te verkrijgen.²⁵⁸

Buitenlandse Zaken heeft bij monde van Denig er meer dan vier maanden over gedaan om officieel op de klacht van Jan

258 Zie bijlage 33.

[p. 242]

van Beek van de gpd te reageren, inzake de sabotage van mijn reportage over Claus in India. Het is een legalistisch opstelletje geworden om te demonstreren dat ze me geen strobreed in de weg zouden hebben gelegd. Het is gewoon gelogen.²⁵⁹

Nu pas lees ik de brief van Adriaan van Dis van 30 juli 1981, die voor zichzelf spreekt. Voetelink trok dus gedurende mijn afwezigheid van leer, en terecht. Ik ben hem hier dankbaar voor. Van Dis drukte gewoon Brandt Corstius af terwijl hij zegt: Made in Soestdijk ‘in aanzet reuze aardig’ te vinden. Het kwam blijkbaar niet in zijn hoofd op om Brandt Corstius zijn rotzooi terug te sturen.²⁶⁰

259 Zie bijlage 34.

260 Zie bijlage 35.

12 augustus 1981

Ik had een kort gesprekje bij Radio stad Amsterdam over Made in Soestdijk. Hugo Brandt Corstius was ook uitgenodigd maar liet verstek gaan. Lafbekken als hij verschuilen zich liever dan de confrontatie aan te gaan over hun achterbakse geschrijf. Eigenlijk is het onzinnig om aan zo'n superkort radiogesprek deel te nemen.

Ik had een uitstekend gesprek met Ernst van Eeghen. Eindelijk heb ik het voor elkaar dat hij woensdag in Rotterdam met André Spoor gaat lunchen. We tutoyeren elkaar nu. Hij vertelde Georgii Arbatov een voorstel te hebben gedaan. Er staan blijkbaar zeven ss-20 raketten met atoomkoppen van 300 megaton op Nederland gericht. De bom op Hiroshima was 20 megaton. Dat zou dus niet L'Adieu Brahms, maar L'Adieu Holland zijn. De deal die de koopman in Moskou voorstelde, was: jullie geen ss-20's en wij geen kruisraketten. Arbatovs eerste reactie op deze gedachte was de redenatie van quid pro quo, maar bij nader inzien draaide hij bij volgens Van Eeghen en zei: ‘Misschien.’

Ook had Georgii Arbatov erop gewezen dat het Kremlin nooit eerder unilaterale overeenkomsten had gesloten, waarop de koopman had uitgeroepen: ‘Wat zouden jullie ermee verliezen!’ Ze kwamen overeen dat Ernst hem opnieuw zou ontmoeten na terugkeer uit Siberië. Dat gebeurde als afgesproken. Uit die tweede ontmoeting kwam een nieuw plan voort. Arbatov stelde Van Eeghen voor dat hij met enige spoed naar Moskou zou terugkeren met een delegatie van vijf vooraanstaande Nederlanders. Ik adviseerde Ernst allereerst met Klaas de Vries te overleggen van de defensiecommissie van de Tweede Ka-

[p. 243]

mer. Zo gezegd, zo gedaan. Ik belde Klaas en men besloot morgen al samen te lunchen in Den Haag.

‘Wanneer je met Klaas de Vries op een lijn zit,’ zei ik tegen Van Eeghen, ‘dan besluiten jullie samen het derde delegatielid te kiezen en volgt een driehoeksgesprek. Daarop besluiten jullie drieën wie de vierde persoon zal zijn en zo verder tot vijf.’ Ernst heeft ook een afspraak met Kasper Reinink op Buitenlandse Zaken. Dat lijkt me op dit moment niet gewenst, want du moment dat je ‘de overheid’ je plannen meedeelt, heb je de inlichtingendiensten aan je staart. Ik adviseerde hem met klem over dit project met Arbatov absoluut niets te zeggen. Ik ben er niet van overtuigd dat de man zijn mond kan houden. Hij is een gediplomeerde kletsmajoor in dit opzicht, en buitengewoon onervaren. Tot dusverre kende hij immers alleen via oud-strijdersorganisaties ‘ongevaarlijke sovjetmaarschalken’. Met Arbatov zit hij op een andere golflengte rond het Kremlin en kan hij dat aan? ‘Pas als je delegatie in kannen en kruiken is,’ zei ik, ‘dan kunnen jullie gezamenlijk besluiten of Reinink moet worden geïnformeerd of niet.’ Ik vervolgde: ‘Wil je slagen, dan moet je er met geen woord over reppen, ook niet tegenover André Spoor als je met hem luncht. Je zou zelfs voorzichtig moeten zijn met spreken over een open telefoonlijn, zoals je nu doet.’ Op zijn beurt vroeg hij mij absolute geheimhouding te betrachten, wat ik hem beloofde.

Vervolgens bracht ik een bezoekje aan Eduard in zijn eerste eigen kamer in de Laraissestraat. Hij is twintig jaar en vliegt voor Transavia. Petje af.

Greenpeace is razend. De Kroon (Beatrix) heeft besloten dat het dumpen van radioactief afval uit Nederland, België en Zwitserland in de Atlantische Oceaan is toegestaan. Het Nederlandse schip Sirius mag met de waanzin van Hare Majesteit gewoon doorgaan. Dat Koninklijk Besluit gaat dus ook de geschiedenis in. Zij liever dan ik.

Intussen heeft minister Al Haig in Washington gezegd dat de kritiek dat de neutronenbom de atoomdrempel zou verlagen, als ‘belachelijk’ van de hand gewezen. Dat komt ervan als je een gesjeesde generaal uit het Witte Huis van Nixon minister van Buitenlandse Zaken maakt, zoals de voormalige b-acteur Ronald Reagan heeft gedaan.

Intussen heeft minister Andrei Gromyko een brief aan secretaris-generaal Kurt Waldheim van de vn gezonden, waarin wordt voorgesteld dat er een verdrag tot stand komt tegen alle gebruik van wapens in de ruimte.

Eduard kwam om 23:00 uur en bleef slapen. Het is de eerste

[p. 244]

keer dat ik met een jongen meer dan een of twee keer seks heb, zoals met Peter tweemaal in veertien jaar en dat gedurende het eerste half jaar in 1967, toen we vrienden werden.

13 augustus 1981

Ik bracht een bezoek aan tante Jetty in Wassenaar, mams enige zuster. Het was een buitengewoon gezellig bezoek, ondanks ernstige wrijvingen in het verleden, vooral in 1974 en 1975 direct na het overlijden van mijn moeder. Het viel me op dat ze nu langzamer en voorzichtiger liep. Ze piekert er niet over om Les Archets te verlaten en een serviceflat te nemen, wat zij zich gemakkelijk zou kunnen permitteren.

Vandaag is de intocht van Beatrix omdat Den Haag nu weer koninklijke residentie is geworden. Huis ten Bosch is voor 24 miljoen verbouwd en gereedgemaakt voor Hare Majesteit en haar gezin. Behalve dat vele etalages zijn versierd met Oranjeversierselen zijn er ook vlugschriften verspreid met de leus: Stop de Oranjeplaag. Er zijn ook antidemonstraties geweest en ruiten ingegooid. De politie voerde charges uit.

Ik lunchte met Ernst van Eeghen en Klaas de Vries in Le Bistroquet. We kregen een tafeltje naast Link van Bruggen en zijn vriendin An Salomonson van nrc Handelsblad waarop we ostentatief ergens anders zijn gaan zitten. Even later wandelden Willem Bentinck en diens echtgenote het restaurant in. Willem vertelde van Moskou naar Ottawa te worden overgeplaatst. Van Eeghen had hem vorige week in Moskou nog gesproken vlak voor hij met ambassadeur F.J.T.J. van Agt ging lunchen.

Het werd alras Ernst en Klaas. Klaas brak het ijs door Ernst te vragen: ‘Wat vind je er zelf van?’

Hij doelde op het plan om met een delegatie naar Moskou te gaan. De Vries wilde in ieder geval vertrouwelijk met Hans van Mierlo en Max van der Stoel over het plan spreken. Van Mierlo leek me positief. Hij was ook aanwezig toen Brugsma, Spoor en De Vink de Meet the Press bijeenkomst met Georgii Arbatov in de nos-studio hadden, ter gelegenheid van het verschijnen van mijn Arbatov-boek. Van der Stoel leek me een ramp want ik wist sinds de dagen van ambassadeur Romanov in Den Haag dat Max op de cia-lijn zat.

Klaas schreef de namen voor een mogelijke delegatie op de achterzijde van een sigarendoosje. Er was ook ene Frinking van het cda bij, een defensiespecialist. Ernst stelde een oud-chef-staf van het leger voor, Rob Wijting, maar Klaas zei: ‘Die is er te kort uit en die weet teveel.’ De Vries leek ook beducht dat

[p. 245]

Nederland er niet van kon worden beschuldigd achter de rug van bondgenoten om in Moskou te zijn gaan praten. Hij wilde met zijn collega's uit de defensiecommissie van het West-Duitse parlement overleggen. Hij had het gevoel dat de Belgen zeker dit Nederlandse initiatief zouden volgen. Van Eeghen onderstreepte dat Nederland het enige land in West-Europa was, dat een dergelijk initiatief kon nemen ‘want we hebben - met België - nog altijd geen besluit genomen over kruisraketten.’ De Vries: ‘Denk niet Ernst, dat jij straks de Nobelprijs voor de Vrede krijgt. Die zal naar anderen gaan. Dit initiatief is namelijk zo belangrijk, dat het binnen de kortste keren door anderen zal worden overgenomen.’ Hij vond dat er snel gehandeld moest worden, het ijzer smeden als het heet is en er zou woensdag al een tweede ontmoeting plaatshebben. Het was kennelijk nieuw dat Van Eeghen uit Moskou was teruggekomen met de informatie dat er zeven ss-20's op Nederland waren gericht. Intussen dwaalde Van Eeghen voortdurend af naar zijn China-stokpaardje, wat zowel Klaas als mij enigszins irriteerde. De Vries sloot zich overigens bij mijn advies aan Van Eeghen aan, bij Reinink met geen woord over dit initiatief te reppen.

Ik begaf me na afloop naar Yuri Timofiev en kondigde aan dat er plannen waren voor een delegatie naar Moskou en dat er visa nodig zouden zijn. Het leek hem het beste dat Klaas de Vries in verband hiermee een gesprek met hem zou hebben. Hij probeerde andermaal meer details te weten te komen, maar die moest ik hem dus schuldig blijven. Ik vroeg om thee maar hij schonk wodka in, die ik liet staan.

Ik liep bij mijn vriend Frits van Eeden binnen, de beeldhouwer. Hij was hartstikke bruin, kwam net uit Florida en had een enorm forse bast gekregen. We omhelsden en zoenden elkaar, warm en intiem. Hij liet me een poesje zien dat tien generaties was gekruist om het zo te krijgen als hij het liet zien. Frits is altijd omgeven door dieren. Het paard, als gevolg van een traumatische jeugdervaring, is de rode draad in zijn schilderijen.

Ik bracht een bezoek aan Cor en Anne Knulst.²⁶¹ Hij bleek overste Frinking (cda), die dus mee naar Moskou zou moeten, uitstekend te kennen. ‘Hij was mijn buurman. Als bataljonscommandant noemden we hem “de koude voeten commandant”. Hij stond 's ochtends vroeg op appèl op zijn manschappen te wachten. Toen ik eens onverwachts opdook om de zaak te controleren, liet ik de namen afroepen en bleek dat een derde van de troepen ontbrak. We hebben ze uit de tenten laten

261 Generaal-majoor C. Knulst, oud-commandant van het Korea-bataljon en een goede vriend.

[p. 246]

ophalen en zijn vervolgens 72 uur op mars gegaan met volle bepakking. Sedertdien had ik nooit meer last.’

Toen ik tegen middernacht Amerbos naderde, zag ik een blonde knul, Bonne x. (28) een paardenfokker uit Friesland, een Alfa Romeo aanduwen. Ik hielp hem. Het lukte niet. Ik nam hem mee naar huis. We kropen samen in bed, hebben zalig gekroeld - tot op zekere hoogte - waarna hij om 06:15 uur vertrok.

14 augustus 1981

Pieter Baaij belde. ‘Hebt u Het Financieele Dagblad gelezen? Het schijnt dat Boskalis zich uit het project van de pijplijn uit Siberië heeft teruggetrokken. Nu bent u de enige die ons contracten kan bezorgen. Bedenkt u wel, een order van een miljard tegen twee procent betekent 20 miljoen voor u.’ Het is natuurlijk onzin dit verhaal, maar aan de andere kant, gesteld dat het toch lukt omdat druk van de Amerikanen - en misschien wel Den Haag - andere mogelijke partners van de ussr doet uitvallen. De Telegraaf meldde al als een mijlpaal in de bankwereld, dat een groep banken onder leiding van de abn, met P.J. Kalff voorop, een financieringsovereenkomst met de ussr heeft gesloten omdat Nederland duizend kilometer van de Siberische pijpleiding op turn-key basis mee gaat aanleggen. Ook G.A. Wagner, oud-Shell-topman spreekt in het blad over drie miljard.²⁶²

Jacob van der Gaag belde. Er waren 8.000 mensen uitgenodigd om Hare Majesteit en prins Claus in het Congresgebouw als nieuwe inwoners van de residentie te verwelkomen. Hij zal er als oud-ambassadeur samen met voordrachtskunstenares Nel Oosthout naar toe gegaan. Er waren schermutselingen geweest van demonstranten met borden met leuzen als Trix rot op!. Hij waarschuwde dat ridiculiseren veel gevaarlijker was dan een bom, waarmee hij mogelijk ook op Made in Soestdijk doelde.

Percy Barnsby van de Britse monarchistische liga heeft een boek geschreven The Moral Law: Monarchy & Democracy. Hij schrijft een exemplaar bij Peter in Phoenix House te hebben gebracht. Peter vertelde inderdaad laatst dat de heer Barnsby in korte broek en met toupetje voor zijn deur was verschenen.

Er is in Amsterdam tegen de neutronenbom gedemonstreerd met spandoeken waarop teksten als Fuck You Neutronen Cowboy.

Ik belde mevrouw Van Dijk in Baarn. Ik zei haar morgen te

262 De Telegraaf, 13 augustus 1981.

[p. 247]

zullen bezoeken. Zij begon meteen te huilen en zei driemaal: ‘Wat heerlijk!’

Ik ben met Eduard naar de film Fort Apache, The Bronx geweest, met Paul Newman. Ik zat stiekem tijdens de film naar hem te gluren en wat ik me opeens realiseerde, is dat zijn gelaatstrekken ontzettend veel lijken op die van Frieda Westerman.²⁶³

Joseph Luns fulmineerde in Brandpunt dat we wel degelijk neutronenbommen nodig hebben. De basterd zingt nog altijd zijn oude liedje met zijn quasi schorre keel, als loopjongen van de Amerikanen. Dan te bedenken dat hij in dit land meer populariteit bezat dan prins Bernhard. Bij een recente enquete blijkt zestig procent van de ondervraagden atoombommen af te wijzen. Het zou 99 procent moeten zijn.

Suharto bestelde een kernenergiereactor van 25mw bij Atomreaktorbau, een dochter van Siemens. Indonesië staat 35 jaar op eigen benen en voilà.

263 Mijn ex-echtgenote.

16 augustus 1981

needlepoint heette het slappe hoofdartikel in nrc Handelsblad gisteravond. Deze titel is ontleend aan een uitspraak van Ronald Reagan, dat sovjetleiders (deze krant spreekt nog altijd teroes²⁶⁴ over Russische leiders) te keer gaan ‘alsof ze op de punt van een naald zitten’.

‘De vraag is,’ schrijft de krant, ‘zitten de doodernstige mannen van het Kremlin echt op een naaldpunt en zo ja, wil hij hen daar laten zitten, of wil hij hen van die ietwat ongemakkelijke plaats afhelpen?’

Wie zou de onzin geschreven hebben? Na de jongste gebeurtenissen de revue te hebben laten passeren concludeert de krant: ‘De punt van de naald lijkt dan ook inderdaad de zetel waarop Brezhnev c.s. bezig is plaats te nemen. Wanneer geen hand wordt toegestoken, zal zijn humeur er niet beter op worden.’ En tenslotte: ‘Amerikaanse irritatie over zekere bondgenoten is daarom soms begrijpelijk.’ Het schijnt de bedoeling te zijn dat Den Haag deze zogenaamde steek onder water in de zak moet steken. Hoe krijgen ze daar zo'n kletsverhaal door de keel?

Professor Mary Clark, die biologie doceert aan San Diego State University, sprak met us News & World Report.²⁶⁵ ‘We have become servants, not masters of technology,’ is haar boodschap. ‘Belief in technology has become a religious faith,’ aldus pro-

264 Javaans voor rechttoe, rechtaan.

265 US News & World Report, 17 augustus 1981.

[p. 248]

fessor Clark die me een uitstekende aanvullende vraag voor Philip Handler bezorgt.

Haar pleidooi: ‘Instead of seeing other cultures - primitive and modern - as a threat, we should see them as something to cross-fertilize with.’ Idealiter zou dit inderdaad de oplossing zijn om de global village-gedachte te verwezenlijken, alle volkeren op aarde, van Eskimo's op de pool tot de Bosjesmannen in de Kalahari woestijn als ‘eenheidsworst’. Het is wishful thinking. Wie iets begrijpt van hoe breinen werken, weet dat het functioneren van 's werelds bovenkamers niet bepaald het alle Menschen werden Brüder in de hand werkt. Het is een onderwerp waar ik al jaren met José Delgado over heb gesproken.

Neem de herrie tussen archeologen die bij de muur rond de oude stad van Jeruzalem bezig zijn met opgravingen. Ultraorthodoxe joden zien dit als de ontheiliging van de stad van David en zijn in fel verzet gekomen.²⁶⁶ Zolang mensen in deze wereld worden opgezadeld met geloofssysytemen die totaal met elkaar in strijd zijn, kan professor Clark in San Diego het vergeten dat kruisbevruchting tussen denkwerelden mogelijk zou zijn. De kruisvaardersmentaliteit, dus in de naam van Jezus kelen van islamieten door gaan snijden, doet zich nog volop gelden. De gedachte wij zijn goed en jullie zijn fout, is in de afzienbare toekomst onuitroeibaar tenzij alle kinderen in de wereld tussen nul en zes jaar een ander ‘menu’ krijgen ingeprogrammeerd.

Het gaat niet alleen om een ecologie van land, zee en lucht. Er zou een nieuwe planetaire ecologie van normen en waarden, van maatstaven moeten komen, door alle mensen begrepen en aanvaard.

266 The New York Times, 16 augustus 1981, door William Farrell.

17 augustus 1981

Merdeka! De dag van de Indonesische onafhankelijkheid.

Georgii Arbatov was aan het woord op de bbc. Hij waarschuwde dat de ussr en de vs zich op een ‘collision course’ bevinden. Ook Andrei Sacharov kwam ergens aan het woord en noemde het terrorisme, wanneer bedreigingen met nucleaire wapens werden geuit. Egon Bahr deed mee vanuit West-Berlijn met suggesties dat de band tussen West-Duitsland en de vs losser zou kunnen. Zelfs de notoire havik Edward Teller kwam opdraven in het programma, ongetwijfeld een bondgenoot van Reagan.

De Nederlandse politiek zit niet op mijn radar. Ik heb steeds

[p. 249]

Van Agt ervan verdacht een deal met links te willen torpederen en gewoon verder te willen gaan met de vvd. Maar de publieke opinie, en hetzelfde geldt voor West-Duitsland, verwijdert zich duidelijk van de vs en de defensie- en bewapeningstrategie van Ronald Reagan. Ik hoop er een steentje toe te hebben bijgedragen met mijn Arbatov-boek.

Terwijl ik aan het pianospelen was, belde Volodja Molchanov uit Moskou met het verzoek of ik een commentaar wilde schrijven over de neutronenbom-affaire. Ik heb dit ogenblikkelijk gedaan en per expresse naar de ambassade in Den Haag gezonden voor de telex naar apn Novosti.

Volodja had Made in Soestdijk gelezen. Peter van der Velden belde om te vertellen dat er boekhandels waren geweest die het boekje hadden teruggezonden met de mededeling ‘dergelijke rotzooi’ niet in de winkel te willen hebben. Hij had over het boekje ook dreigtelefoontjes ontvangen, waaronder: ‘We zullen je benen breken.’

Arthur Rubinstein speelt een concert van Brahms. Waarom is hij toch zo bijzonder en speelt hij zo mooi? Het is de chip in zijn hoofd, zijn muzikaliteit, zijn totale persoonlijkheid welke in staat is de noten aldus te laten klinken. Bernard Haitink dirigeert. Ik heb die man nooit echt geloofd.

18 augustus 1981

Hoe zouden Peters audities zijn verlopen?

Gisteren haalde ik Pepe Dominguez, de assistent van minister Machado uit Caracas, in het Park Hotel op en serveerde op Amerbos een visje aan hem. Ik liet hem het Handler-manuscript lezen en ik geloof dat hij blij verrast was dat ik het Venezolaanse project over intelligentie in de gesprekken heb verwerkt. Professor Machado had - op mijn introductie - een gesprek in Washington met Handler gevoerd over zijn lievelingsproject. Phil had zich koel en afstandelijk opgesteld. Ik kan me dat voorstellen. Intussen moedigde ik Pepe aan zijn minister in ieder geval eveneens naar Moskou te sturen, waar ik de deur bij Anatoly Alexandrov voor hem open heb gezet.

Intussen heeft de befaamde heer Luns in Brandpunt een aanval gelanceerd op de ministers Van der Klaauw (Buitenlandse Zaken) en De Geus (Defensie). Zij hadden gefaald hun plicht jegens het Nederlandse volk te vervullen door het niet behoorlijk in te lichten over de noodzaak om kernwapens op te stellen ter verdediging van de democratie. Die man wordt steeds gekker.

De regering Reagan heeft besloten er naar te streven binnen

[p. 250]

tien jaar weer een nucleair overwicht op de Sovjet Unie te hebben. Het nieuwe plan zou zijn gericht op een Amerikaanse afschrikkingsstrategie om een kernaanval van de ussr te kunnen overleven. Dit zou dus betekenen dat het Kremlin niet zal overgaan tot een kernaanval op het Westen als het beseft dat Amerikaanse strategische strijdkrachten zo'n aanval zouden kunnen afslaan en tot vergelding in staat zijn. Er is geen mens in de Sovjet Unie, niet binnen de regering, noch onder het volk, die zelfs maar speelt met de gedachte van een mogelijke kernoorlog. Dat doen alleen de mesjogge Amerikanen die niet weten waar ze over praten.²⁶⁷

Arthur Hartman is benoemd tot Amerikaanse ambassadeur in Moskou. Hij volgt Thomas J. Watson op.

Ik bracht vandaag een bezoek aan Joop Daalmeijer van de vara. Mevrouw Maartje van Weegen had hem Made in Soestdijk cadeau gedaan. We reden naar het pannenkoekenhuis in Lage Vuursche en werden het eens dat we in Caracas het Machado-project zullen gaan filmen. Pepe Dominguez woonde het gesprek bij en zegde toe dat de Venezolaanse regering voor tien dagen de kosten van het hotel zou dragen.

We reden via paleis Soestdijk naar Utrecht waar Henk Bruna ons in eigen persoon ontving. Mijn boek Over intelligentie komt in ieder geval in het najaar uit. Er komt ook een Spaanse editie. Van Agt heeft de kabinetsformatie opgeblazen. Ik observeerde hem nauwkeurig op televisie. Hij liet een gefingeerd woedeaanvalletje zien. Hij is een leugenaar van de klasse Luns. Hoe kan het ook anders met zijn oer-rooms-katholieke input?

De Amerikaanse vloot - heel heldhaftig - heeft twee Libische toestellen neergehaald. Een pure provocatie. Dat komt ervan wanneer de rest van de wereld Washington toestaat de hele global village tot haar directe invloedssfeer te rekenen. Vroeger had je imperia die een deel van de koek beheersten: het Britse overzeese rijk, het Franse, het onze. Wat nu gebeurt, is dat de hele wereld wordt beschouwd als de achtertuin van Ronald Reagan. Wie zich niet aan de Amerikaanse gedragsregels houdt, wordt op de bek geslagen.

Op de Duitse televisie verdedigt een professor van de Bundeswehrhochschule de Amerikaanse actie tegen Khadaffi. Je reinste pro-Amerikaanse hersenspoeling. Daar tegenover verklaart een spd'er: ‘We zijn geen kolonie van Amerika, maar een partner.’ Ja help het je geloven.

267 De Volkskrant, 17 augustus 1981.

[p. 251]

20 augustus 1981

Ik kreeg een brief van Peter uit Londen. Ik vind het erg vervelend dat hij deze keer met de Magic Bus komt, maar ik moet echt zelf even goed uitkijken. Hij komt de vierentwintigste.

Ik belde naar Woods Hole en kreeg mevrouw Lucy Handler aan de lijn. ‘Is that you, Willy? You know, you saved his life.’ Het gaat veel beter met Phil en hij wordt volgende week terug thuis verwacht uit het ziekenhuis in Boston. Zij had het manuscript ontvangen en het lag toen ik haar belde op haar schoot. Jan Kikkert belde vanaf een booreiland, windkracht zeven. Hij zit daar met zes kerels. Hij wil komen.

Time²⁶⁸ besteedt aandacht aan de Amerikaanse beslissing de neutronenbom in het Westerse wapenarsenaal op te nemen ‘which is designed to kill as many people as a regular hydrogen bomb ten times its size, and yet cause less damage to nearby buildings’. Washington noemt het ‘de beste manier’ om een eventuele aanval met conventionele wapens uit Moskou en het Oostblok af te slaan. Er wordt bijvoorbeeld gedacht aan een massale aanval met communistische tanks, waarvan de ussr en bondgenoten er 44.000 hebben tegen 11.000 in de navo.

Na tien jaar in Moskou bezig te zijn geweest, weet ik dat geen haar op het hoofd van Brezhnev & Co. over een invasie van West-Europa nadenkt. Evenmin is het Kremlin bang dat het Westen met haar 11.000 tanks de 44.000 tanks ten oosten van de Elbe te lijf zal gaan. Waar Moskou wel van wakker ligt, is hoe die pijplijn vanuit Siberië naar West-Europa zo snel mogelijk in bedrijf te brengen, opdat de gigantische energievoorraden van de ussr de harde valuta kunnen opleveren die de achtergebleven sovjeteconomie verder kunnen opvijzelen. Daar wordt het minst over gesproken in Washington, Londen, Parijs en Bonn - en Tokio zo men wil - maar wat werkelijk op het spel staat, is het mogelijk slagen van het marxistisch-leninistische experiment in de ussr.

Time wijdt een omslagverhaal aan wat wordt genoemd cracks in the consensus waarmee wordt bedoeld dat het verzet in West-Europa over een brede linie stijgt, tegen de steeds verder oplopende wapenwedloop, aangezwengeld door de vs. Kanselier Helmut Schmidt van de spd krijgt het hierdoor steeds moeilijker met de linkervleugel in zijn partij. De vredesbeweging in West-Duitsland is in opmars. Het Wirtschaftswunder tussen Big Business en de vakbonden, die nauw samenwerkten ten behoeve van de sociale stabiliteit, vertoont scheuren. De reces-

268 Time, 24 augustus 1981.

[p. 252]

sie in de wereld is voelbaar in West-Duitsland en antimilitaristische gevoelens steken in brede kring de kop op. De Bundeswehr, nu 340.000 man sterk, is het meest effectieve leger van West-Europa. In 1980 vierde het Duitse leger haar 25-jarig bestaan (na 1945) met een ceremonie in Bonn waarbij 200 nieuwe cadetten werden geïnstalleerd. Er waren 5.000 politiemannen nodig om te zorgen dat de plechtigheid ongestoord kon plaats vinden.

De tijd is voorbij dat de Amerikanen de wereld op de mouw konden spelden dat de ussr op het punt staat aan te vallen, hetzij in West-Europa, hetzij in het Nabije Oosten. Jimmy Carter richtte al de zogenaamde Rapid Deployment Force op, bestaande uit drie legerdivisies, vier Air Wings met ieder 72 toestellen, een amfibiestrijdmacht van de marine met 50.000 man en twee groepen oorlogsschepen met vliegdekschepen. Allemaal om mogelijke sovjetaanvallen op de olievelden van het Nabije Oosten te kunnen afslaan. Newsweek publiceerde hier onlangs een kaartje van (zie volgende pagina - red.).²⁶⁹ Het onderstreept de Amerikaanse propagandamachine, aan het werk op alle niveaus in de mediawereld van het Westen om de ophitsende stemming tegen de ussr op temperatuur te houden. In werkelijkheid bestaat die zogenaamde sovjetdreiging absoluut niet.

269 Newsweek, 8 juni 1981.

[p. 253]

Philip Handler had me een interview gegeven uit het tijdschrift Science & Engineering van 20 juli 1981, waarin hij aan Michael Heylin eveneens zijn herinneringen vertelt. ‘He is obviously sorry to go,’ concludeerde Heylin, die duidelijk maakt dat twee termijnen van zes jaar als president van de National Academy of Sciences de limiet zijn. ‘He is mellow and relaxed,’ zei Heylin. ‘Take all the time you need,’ aldus Handler, ‘the business of this institution is slipping away from me.’ Ik vrees, dat de stress van zijn aftreden bij de nas een fatale invloed heeft gehad op zijn lichamelijk toestand. Handler antwoordde bijvoorbeeld op de vraag of de wetenschappers in de vs medeverantwoordelijkheid droegen voor de wapenwedloop met het perfectioneren van ‘ever more sophisticated weaponry’. Hij antwoordde: ‘That question is the principal reason I regret that I am about to leave here. I came to that conclusion this year very, very strongly. I have been much impressed, I must admit, by the writings of James Fallows. There may be major errors, but there is strain of truth through his writings that is very compelling. I began to get very itchy about these matters more than a year ago. The sense of it kept mounting with me. I had distributed Fallows National Defense (Random House) to the Council of the Academy.’

John Holdbridge, voormalig Amerikaans ambassadeur in Djakarta en nu lid van de National Security Council in Washington, is bereid me 7 september a.s. te ontvangen. Ik wil met hem spreken over Indonesië en Suharto.

21 augustus 1981

Vandaag wordt het ventje²⁷⁰ 21 jaar. Toen hij in 1961 werd geboren, was ik in de Congo bezig. Ik gaf hem een porseleinen haan uit Moskou en de fles champagne die Josje Hagers me heeft gegeven. Ik heb met niemand ooit meer dan een of tweemaal seks gehad. Hij is de enige met wie het nu al enige tijd buitengewoon aangenaam toeven is in de koffer. Ik voel me met hem in beweging tot in mijn kleine teen. Hij sliep hier vannacht en na middernacht kon ik hem als eerste met zijn meerderjarigheid gelukwensen.

Ook Scheltema, Holkema & Vermeulen zond zes boekjes Made in Soestdijk terug naar Peter van der Velden met de mededeling: ‘Niet besteld en niet gewenst.’ Wat bezielt boekverkopers in dit land? Er zijn zelfs boekwinkels geweest die Peter lieten weten dat ze ‘volgende keer niet worden geretourneerd en niet betaald’.

270 Eduard Voorbach.

[p. 254]

Ik bracht Voetelink het manuscript van de gesprekken met Philip Handler zodat hij kan zien wat ik in het metier uitspook. Zou Eduard eigenlijk verliefd zijn? De intensiteit van onze seksuele relatie neemt gestadig toe. Ik heb dit nog nooit eerder beleefd.

Ik belde met Klaas de Vries. ‘Deze week was het een puinhoop in Den Haag,’ zei hij, ‘maar ik heb met Max van der Stoel, Kamerlid Frinking en Hans van Mierlo gesproken. Die Ernst van Eeghen is wel een optimistische man.’ Er werden door de gesprekspartners van Klaas de nodige vraagtekens gezet.

Ik ontmoette Wim Klinkenberg. Hij vertelde dat de positie van André Spoor bij nrc Handelsblad op springen stond omdat hij redacteur Michael Stein had ontslagen. De hele redactie stond achter Stein. Ik herinnerde me dat Spoor die kwestie laatst toen ik bij hem in de tuin zat, besprak. Het interesseerde me niet. Ik weet wat er zich op redacties van kranten afspeelt. Hans van Mierlo schijnt zich voortdurend te bezuipen. Max van der Stoel zat compleet op de Amerikaanse lijn wat de rakettenkwestie betrof.²⁷¹

Wim had zich opgewonden over een passage in Made in Soestdijk, waarin ik schreef dat het sovjetvolk niet voldoende input kreeg. Ik moest het echt met kracht nader bepleiten om hem iets te laten bijdraaien. Ik ben het altijd eens geweest met de verklaringen in Moskou dat men niet van plan was de sovjet-media tot het peil van Westerse media-imperia te laten zakken. De Amerikaanse mediawereld verdrinkt in de absolute shit, neem ieder kranten stalletje in New York. Er zitten gelukkig wel pareltjes tussen. Maar die bereiken het sovjetpubliek in het geheel niet en worden op die wijze tekort gedaan. Het is een waarheid als een koe. Jammer dat Wim teveel stalinist is om kritiek ook maar ten dele te kunnen aanvaarden.

Ik vertelde hem in bedekte termen welk raketteninitiatief via mijn contacten met Ernst van Eeghen en Klaas de Vries bezig was van de grond te komen. Hij juichte dat ten zeerste toe. Hij was het met me eens dat Dries van Agt het klimaat in Den Haag zit te verzieken, niet zozeer vanwege bezuinigingen maar om er in december de raketten door te krijgen. Wanneer Nederland het plaatsen van die raketten zou afwijzen, wordt voor een West-Europese kettingreactie gevreesd.

Later op de dag zag ik Bertie Hilverdink²⁷² terug. We spraken drie uur. Ik geloof dat hij het prettig vond eens rustig samen

271 Niemand wist die dagen dat Max lid was van GLADIO.

272 Zie Memoires 1925-1953.

[p. 255]

herinneringen op te halen. Helaas is veel van wat hij verteld roddelpraat.

Joop Daalmeijer van de vara belde. Na over leg met Willem Brugsma - hij lag met een longontsteking in het ziekenhuis - was besloten de film over de gaspijplijn te ontkoppelen van een apart nieuw gefilmd interview met Georgii Arbatov. Naast de West-Duitse generaal Fabian wilden ze ook een Amerikaan. Ik stelde Eugene Rostov voor, die ik al redelijk goed ken. Vervolgens belde Daalmeijer met zijn medewerker in Washington dc die had geantwoord: ‘Rostow lukt nooit.’ Ze begrijpen nu dat ze Rostow alleen via mij kunnen krijgen en na Cees Overgaauw belde Joop zelf om te zeggen dat het gesprek met Eugene Rostow, wat de vara betreft, gemaakt kon worden.

Ik belde onmiddellijk Paul Green van de Committee on the Present Danger in Washington, waar Rostow een der voormannen is. Hij verbond me met een naaste medewerker van Rostow, die zei dat Nederland belangrijk was in de discussie over de rakettenaffaire. Hij wilde meteen een datum prikken. Het werd 2 september 1981, om 10:00 uur. Prompt nadat ik deze afspraak had gemaakt begon mijn telefoon heel vreemd te doen. Er waren andere gesprekken op mijn lijn te horen. Het oude liedje, de altijd waakzame bvd was weer eens op het oorlogspad.

Ik belde direct de vara terug en kon bevestigen dat de afspraak met Eugene Rostow was vastgelegd. Ik vroeg 3.500 gulden voor de gemaakte regeling. Het probleem was dat zij correspondent Polak in Washington het interview wilden laten maken. Ik zei dat hier geen sprake van kon zijn. In de avond belde Daalmeijer, dat Polak al eerder bijna zijn baantje in de vs was kwijtgeraakt en bovendien bezig was blind te worden. De vara betaalde hem 160.000 gulden per jaar voor zijn werk in Amerika. Ik antwoordde: ‘Maar hij kon Rostow niet krijgen. Ik wel. Dus sorry, ik vind dat ik het gesprek met Rostow moet maken.’ Zo zie je weer hoe de Haagse oorlog tegen mij vruchten afwerpt voor de rotzakken in Den Haag. Mijn naam is te omstreden om mij bij de vara in beeld te brengen. Toch ben ik van plan deze keer mijn poot stijf te houden. Ik kom al dertig jaar niet aan de bak.

22 augustus 1981

Ik droomde van mevrouw Schimmelpenninck²⁷³ en haar dochter Cila. Er waren honden in het spel en de hemel mag weten wat nog meer.

273 Zie Memoires 1925-1953.

[p. 256]

Ik ben op weg naar de moeder van Frank, mevrouw Cila van Lennep,²⁷⁴ die niet mee doet aan de roddels over mij en een dierbare vriendin is gebleven.

Ernst van Eeghen belde om te zeggen dat hij Klaas de Vries en, wat generaal Knulst noemt ‘de koude voeten commandant’, Frinking (cda) zou gaan ontmoeten.

Ik voer debatjes met mezelf of het verantwoord is om voor mijn tweede bezoek aan Woods Hole Peter mee te vragen. Ik kan niet wachten hem te zeggen: schat, ik heb een verrassing, we gaan samen naar de usa. Hij beschikt niet over een mechanisme om op zo'n verleidelijk aanbod te zeggen: nee, ik moet werken. Ik mag hem niet opzettelijk in een verleiding brengen omdat ik zelf zo graag samen met hem op reis ga. Het kan als puur egoïsme worden uitgelegd. Behalve dat ik hem natuurlijk ook blij maak met het voorstel. Ik moet er nog dieper over nadenken.

274 Cila Schimmelpenninck en Cila van Lennep waren naar dezelfde voorouder vernoemd.

Zutphen, station

Het blijft een eigenaardig volkje, Nederlanders. En wat ze allemaal aantrekken.

Peter van der Velden had weer een telefoontje over Made in Soestdijk gekregen: ‘Als je nog eens zo'n boek uitgeeft, breek ik je de benen.’

Mevrouw Van Lennep haalde me in haar auto op van station Vorden en we reden voor de lunch naar Het Enzerinck. Jetske heeft de school in Eerde verlaten en woont nu bij haar. Ik bracht het boek Amerika valt voor haar mee.

Jan Kikkert haalde me in Amsterdam van het station en we reden naar Amerbos. Heerlijk gerommeld, maar geen seks. Terwijl hij nog lag te slapen zocht ik in Made in Soestdijk de passage op waar Wim Klinkenberg aanstoot aan had genomen, namelijk op pagina 51 ‘dat de Russische psyche over de hele linie nog onderontwikkeld is gebleven’. Ik doel hiermee natuurlijk op het Big Brother-systeem van het Kremlin, dat dictatoriaal de dienst uit maakt en besluit wat de mensen in de ussr wel en niet mogen weten. Wonderlijk dat bij een zo intelligente man als Klinkenberg emoties zo gemakkelijk de realiteit blijven overstemmen. Dat is wat ik ook altijd tegen ideologisch gedrevenen heb gehad. Dat is ook het probleem van Stefan Landshoff, die aan Wims leiband loopt.

[p. 257]

23 augustus 1981

Ik dineerde met Klaas de Vries in het Ramayana Restaurant. Ernst van Eeghen heeft veel te veel gekletst, want zelfs diplomaat Willem Bentinck is bij hem komen aankloppen en die wist van de hoed en de rand wat betreft het nieuwe rakettenoffensiefje dat we openden. Misschien was hij daarom wel ‘toevallig’ in Le Bistroquet toen wij er bijeenkwamen.

Ook deelde Klaas mee dat Max van der Stoel buitengewoon sceptisch stond tegenover een eventuele rakettenmissie van Nederlandse zijde naar Moskou, vooral ook met het oog op reacties bij navo-partners. Van der Stoel zit, net als Luns, ferm in de zak van Washington. Dat bleek al in de affaire van premier Kosygin en de Shell in 1974. Ook Hans van Mierlo was sceptisch. Er werd dus overwogen om het hele van Eeghen-initiatief in de ijskast te stoppen. Klaas zelf was er kennelijk voor om desnoods een ander soort missie te laten vertrekken, welke zich slechts zou melden bij het usa Instituut in Moskou, bij Arbatov dus. Ik zei hem dat ik Georgii Arbatov over een week in Canada zou ontmoeten en stelde voor dat hij hierover een brief zou meegeven maar ik zag hem aarzelen. Ik zal zorgen dat in ieder geval Ernst van Eeghen me een brief meegeeft.

Ik besprak met Klaas de Vries eveneens mogelijke vragen voor het komende televisiegesprek met de Amerikaanse wapenonderhandelaar Eugene Rostow. Hij wilde eerst aangeven welke verschil hij zag met Walt Rostow, indertijd nationale veiligheidsadviseur van jfk en lbj.²⁷⁵ Daarna vuurde hij een aantal vragen voor Rostow af, die ik in sneltreinvaart noteerde.

Ik vertelde Klaas de Vries de achtergronden van de affaire met Raymond van den Boogaard en het verzoek aan die man van de bvd om met hen samen te werken als hij voor nrc Handelsblad naar Moskou zou gaan. We spraken ook over de affaire met Michael Stein bij die krant. André Spoor had hem ontslagen onder het toeroepen van de woorden: ‘Je telefoneert steeds maar met de Israëlische geheime dienst.’

‘Dan zou je je kunnen afvragen waarom Spoor deze Van den Boogaard niet eveneens heeft ontslagen,’ zei ik.

‘Is dat dan niet gebeurd,’ vroeg Klaas tot mijn verbazing.

275 Zie Memoires 1959- 1961 voor mijn eerste ontmoeting met Walt Rostov.

24 augustus 1981

Om acht uur belde Peter dat hij in Vlissingen was. Hij verwachtte om half elf in Amsterdam te zijn.

Ik belde met professor Georgii Arbatov in Moskou. Hij zal

[p. 258]

naar Calgary, Vancouver gaan voor een conferentie en daarna in Montreal een paar dagen doorbrengen bij ambassadeur Alexander Yakovlev. Ik vertelde hem in Calgary voor de vara te willen filmen. ‘I don't promise you much time,’ riep hij.

Toen Peter in Amsterdam aankwam, vertelde ik hem dat we samen naar de vs zouden gaan. Hij reageerde helemaal op zijn Peters: ‘Are you kidding! It seems so unreal. I can't believe it, but if I ever deserved a vacation, it is now.’ Hij vindt het kennelijk heerlijk om op Amerbos terug te zijn. We zullen Frits van Eeden straks in Thermos ontmoeten.

Gerard Schuijt wijst er in De Journalist op, dat Spoor en nrc Handelsblad de verkeerde procedure volgden in het ontslag van Michael Stein. De kantonrechter in Rotterdam heeft zich dan ook onbevoegd verklaard, waarmee de nvj de zaak heeft gewonnen. ‘Principieel proces,’ schrijft Schuijt. Dat is mijn zaak tegen de staat inzake de sabotage rond Claus in India eveneens. Het is van journalistiek belang dat de nvj voor me op komt.

Niet minder dan 150 Europese schrijvers, onder wie Günther Grass en Heinrich Böll, hebben in München opgeroepen tot de onmiddellijke beëindiging van de wapenwedloop. Het is ook compleet absurd en wordt eigenlijk alleen door de Amerikanen gewenst, die niet meer weten wat oorlog op eigen bodem inhoudt.

Er is een nieuwe studie over homoseksualiteit verschenen van het beroemde Kinsey Institute for Sex Research in de vs. ‘Homosexual orientation usually seems to emerge from deep-seated predisposition, possibly biological in origin, that first appears as a failure to conform to society's stereotype of what it means to be a boy or a girl,’ schrijven de onderzoekers.

‘What we seem to have identified,’ vervolgen de samenstellers, ‘is a pattern of feelings and reactions within the child that cannot be traced back to a single social or psychological root. Indeed, homosexuality may arise from a biological precursor that parents cannot control. You may supply your sons with footballs and your daughters with dolls, but no-one can guarantee that they will enjoy them. In short, to concerned parents we cannot recommend anything beyond the care, sympathy, and devotion that good parents presumably lavish on all their children anyway. Homosexuality is as deeply engrained as heterosexuality.’²⁷⁶

Ralph Blumenthal heeft op een rij gezet wat er uit brieven van Sigmund Freud kan worden afgeleid over wat voor mens hij is

276 The New York Times, 23 augustus 1981.

[p. 259]

geweest. Bijna honderd jaar van studie heeft een nieuwe analyse van Freuds psyche mogelijk gemaakt. Zijn 85-jarige dochter, Anna Freud, heeft in Londen gezegd: ‘They are looking for secrets, but there are no secrets.’ Ik weet het nog zo net niet. Tussen 1887 en 1902 was Wilhelm Fliess zijn dierbaarste vriend en vertrouweling. Anna Freud heeft de briefwisseling tussen hem en Freud nu voor publicatie vrijgegeven, alhoewel de vader van de psychoanalyse zelf opmerkte: ‘I should not like to have any of it come to the knowledge of so-called prosterity.’ Ik begrijp dit niet. Wie absoluut niets heeft te verbergen - op de gebruikelijke tekortkomingen na waar de hele wereld mee is behept - wat kan het die in godsnaam schelen? In tegendeel: de Freud-Fliess brieven verduidelijken, of kunnen wellicht verduidelijken, wat onduidelijk is gebleven.²⁷⁷

Het is immers normaliter onvoorstelbaar dat twee wetenschappers, de arts en bioloog Fliess en de arts en psycholoog Freud, na vijftien jaar van intense contacten en gedachtewisselingen in een totale en afschuwelijke breuk terechtkomen? Fliess verdacht Freud er van hem tijdens een wandeling in een ravijn te hebben willen duwen Het zou in de zomer van 1900 zijn gebeurd in de Alpen bij Achensee. Fliess verdacht Freud bovendien van professionele jalousie. Onbegrijpelijk voor twee heren van niveau. Misschien ben ik in een breuk met Henk Hofland terecht gekomen maar onder een trein duwen lijkt me geen onderdeel van de verwijdering. Al heb ik ernstige bedenkingen aangaande Hoflands complot met de fotograaf van De Telegraaf en de sovjetdiplomaten op Amerbos in 1972. In zekere zin was dat complot een aanslag op mijn positie en integriteit als journalist in het lieve vaderland.

Theo Sommer van Die Zeit heeft een voortreffelijke analyse geschreven over het debat over de neutronenbom. ‘n-bom besluit van Reagan: averechtse uitwerking,’ schrijft hij in nrc Handelsblad.²⁷⁸ Hij valt de Amerikaanse minister van Defensie, Caspar Weinberger, aan die heeft gezegd dat neutronengranaten nodig zijn wanneer de sovjets met 47.000 tanks de 12.000 tanks van de navo zouden aanvallen. Sommer: ‘Wanneer zelfs de Frankfurter Allgemeine, die men niet kan betichten van anti-militarisme, gruwt en zegt dat het neutronenwapen begint te lijken op een middel tegen een zwerm tanks zoals ddt dit is tegen vliegen, dan is er toch iets aan de hand.’

Helmut Schmidt heeft intussen onder bepaalde voorwaarden de stationering van neutronenwapens op West-Duits grondge-

277 The New York Times, 20 augustus 1981.

278 NRC Handelsblad, 19 augustus 1981.

[p. 260]

bied goedgekeurd. Totaal onbegrijpelijk. De voorwaarden zijn: 1) deze wapens mogen niet alleen in Duitsland worden gestationeerd, 2) de navo moet de beslissing voor het neutronenwapen gezamenlijk nemen en 3) plaatsing mag alleen worden uitgevoerd als wapenbeheersingsonderhandelingen met Moskou zonder resultaat blijven.²⁷⁹

The New York Times vergoelijkt het besluit van de regering Reagan om kolonel Khadaffi van Libië extra te treiteren en vlootmanoeuvres te organiseren in de Golf van Sidra, nog geen 100 kilometer van de hoofdstad Tripoli. Twee Libische jachtvliegtuigen zijn daarbij neergehaald, volgens de Amerikanen nadat de Libiërs eerst hadden geschoten. The New York Times denkt dat ‘de wereld’ zich weinig van het incident zal aantrekken ‘given the ugly character of the Qaddafi regime, with its export of terrorism and its bullying aggression in neighboring Chad’. Ik sta altijd weer perplex dat zelfs schrijvers van hoofdartikelen voor The New York Times niet over de intellectuele bagage beschikken om de onzin die ze schrijven tegen de werkelijkheid van het eigen Amerikaanse parcours in de wereld te toetsen. Als Libië ‘bullies Chad’, wat doen de vs dan met Cuba? Nee, dat is een andere zaak, wordt er dan in Washington gezegd. Het Cubaanse regime is immers onacceptabel? Voor wie onacceptabel? Terrorisme-export? Wat deden de Amerikanen in Indonesië, Congo of Chili? Wat doen ze in Midden-Amerika?

‘From the outset,’ aldus de deftige krant zonder blikken of blozen, ‘President Reagan has put Colonel Qaddafi high on his enemies' list, and with reason. Lybia's apparent involvement in plotting assassinations in the United States has led to a full break in diplomatic relations.’

Hoe de belangrijkste Amerikaanse krant er anno 1981 niet in slaagt haar lezers een objectiever beeld te schetsen van het cowboygedrag van de regering Reagan jegens staten die mijnheer Reagan en zijn kliek niet lusten, is een heldere illustratie van het niveau van het overheidsdenkwerk in Washington - en de weergave ervan in de media - na tweeduizend jaar zogenaamd ‘moderne’ beschaving.²⁸⁰

Eerlijkheidshalve moet worden vermeld, dat The New York Times na het bovenstaande te hebben geschreven, wel een aantal vragen stelt en verwijst naar het beruchte Washingtonse credibility gap en eerdere Amerikaanse leugens over de invasie in de Varkensbaai op Cuba en het incident in de Golf van Tonkin in

279 NRC Handelsblad, 22 augustus 1981

280 The New York Times, 21 augustus 1981.

[p. 261]

Newsweek, 31 augustus 1981

Vietnam. Wanneer Amerika niets te verbergen heeft, waarom brengt Reagan de affaire Libië dan niet voor de vn? ‘Giving a black eye to Colonel Qaddafi won't hurt the United States in global standing. It might even help. What would hurt is even a trace of deception.’ Het blad wilde kennelijk niet verder gaan om aan de kaak te stellen waarom Reagan Libië provoceerde en uitdaagde. Jammer dat Khadaffi erin is getrapt.

The Washington Post²⁸¹ noemde in een hoofdartikel de botsing in de lucht in de Golf van Sidra onvermijdelijk, want het regime van Kadaffi was ‘the world's most utterly reckless government’. Dan vraag je je toch verdomme af, of niemand bij die krant de simpele vraag stelde wat de zesde Amerikaanse vloot in hemelsnaam in dat gedeelte van de wereldzeeën te zoeken had! Ik ben me bewust dat Amerikanen alle continenten en zeeën onder hun verantwoordelijkheid menen te moeten laten vallen, inbegrepen hoe de mensen die elders wonen hun volkshuishouding inrichten. In de Amerikaanse optiek is alleen de American way of life de juiste en waar andere vormen van samenleven gelden, wordt het de hoogste tijd dat de Yanks orde op zaken ko-

281 The Washington Post, 21 augustus 1981.

[p. 262]

men stellen, via directe militaire interventie (Korea en Vietnam) of via indirecte interventie, door militaire en subversieve cia-inmenging in de soevereiniteit van andere lidstaten van de vn, waarbij ze moord en doodslag niet uit de weg gaan. Amerika eigent zich het recht en de zogenaamde plicht toe de rest van de wereld haar eigen vorm van zaligmakende democratie op te dringen.

Zoals ook The New York Times deed, refereerde The Washington Post in het redactioneel questions after the dogfight aan de noodzaak dat Washington zich zou houden aan respect voor het internationale recht in het verkeer tussen staten. Dat is dus het laatste waar je in de bovenkamer van Ronald Reagan op hoeft te rekenen.

25 augustus 1981

Ralph Blumenthal vervolgt zijn serie over Sigmund Freud in de The New York Times.²⁸²

Freuds dochter Anna koos Jeffrey Masson, een psychoanalyticus van Berkeley University, als directeur voor het project om de uitgave van Freuds briefwisseling met Fliess te leiden. Masson vertelde onlangs tijdens een lezing op Yale University: ‘Freud began a trend away from the real world that, it seems to me, has come to a dead halt in the present-day sterility of psychoanalysis throughout the world.’ Het gaat om een totaal van 284 brieven tussen Freud en Fliess. Harvard University Press gaat ze publiceren.

Klaas de Vries heeft nu ook twee uur lang met Henk Neuman overlegd. Misschien wordt Neuman gevraagd de delegatie te leiden. Men schijnt het voorzitterschap niet aan Ernst van Eeghen te willen overlaten. Klaas heeft moeite, zegt hij, dit aan Ernst te zeggen. Ik zal dit overbrengen en Van Eeghens eigen woorden uit Le Bistroquet herhalen. Hij zei toen: ‘Ik hoef niets, als er maar iets gebeurt.’ Vanmorgen zei Ernst echter aan de telefoon: ‘Ik ben gevraagd met een delegatie naar Moskou te komen, niet iemand anders.’

Ik regelde contact tussen Dennis Livson van Strengholt en Joop Daalmeijer van de vara. Livson deelt voor 10.000 gulden in onze projecten mee, wat de crisis oplost. Hylke Tromp had vragen opgesteld voor de premier van Noorwegen en Egon Bahr, die ook in het programma komen. Ik zal Rostow en Arbatov leveren. De vragen van Klaas de Vries helpen me.

Om begrijpelijke redenen word ik weer non-stop afgeluisterd

282 The New York Times, 25 augustus 1981.

[p. 263]

wat rottige gevolgen heeft voor alle gesprekken die ik voer. Soms kan men me niet verstaan. Vele malen moet ik nummers een aantal malen draaien om verbinding te krijgen.

Ik bezocht Ernst van Eeghen. Ook hij had acht vragen voorbereid; sommigen waren uitstekend, anderen helemaal niet. Ik vroeg hoe Willem Bentinck wist waar we mee bezig waren. Zijn verklaring was: ‘Via mijn zwager Onno Sickinghe kan een lek ontstaan zijn.’ Waar ik bij was, probeerde hij Sickinghe te bellen. Hij deed of hij er boos om was maar hij kletst nog altijd teveel. Ik drukte hem op het hart om met Klaas de Vries de zaken onder vier ogen in het reine te brengen. Ik zegde hem toe loyaal aan hem te zullen zijn en Arbatov in te fluisteren vooral om hem te vragen.

Casper van den Wall Bake kwam al vroeg en was erg hartelijk. Eduard Voorbach kwam om 16:30 uur en het tjotjokte²⁸³ uitstekend tussen hem en Peter. Peter en Casper kennen elkaar al lang. Dus ik had drie zeer dierbare vrienden om me heen. Peter nam hem mee naar de logeerkamer, een schrijfblok in de hand, om Eduard uit te leggen wat hij zou moeten doen om aan zijn lijf te werken. We aten allemaal op Amerbos.

Van Eeghen belde later dat Henk Neuman in ieder geval mee naar Moskou zou gaan. De delegatie was dus rond. Klaas de Vries vertelde intussen dat Neuman eigenlijk een andere samenstelling wenste met Jerome Heldring, Frinking en Frits Bolkestein. Ik antwoordde dat ik op verzoek van ambassadeur Tolstikov een ontmoeting had gearrangeerd tussen Bolkestein en Arbatov in het Amstel Hotel, wat bepaald geen succes was geworden, om niet te zeggen a mild disaster, althans volgens Arbatov. Klaas blijft zich enorme zorgen maken over de aanwezigheid van Ernst in de delegatie. ‘Toch kan hij jullie waarschijnlijk een ontmoeting met de generale staf in Moskou bezorgen,’ voerde ik aan. Ik zei trouwens bezwaren tegen Heldring te hebben. ‘Die heb ik ook liever niet mee,’ aldus Klaas. ‘Bovendien is dan mijn primeur over de delegatie in gevaar.’ ‘Nee,’ antwoorde hij, ‘die hebben we jou beloofd. We maken waterdichte afspraken.’ Hij zei nog: ‘Den Haag lijkt meer en meer op een psychiatrische kliniek.’ Hij moest het gesprek afbreken om naar Den Haag vandaag van de nos te kijken ‘Dat is tenslotte mijn vak,’ zei hij.

283 Tjotjok: Indonesich voor klikken, bij elkaar passen.

[p. 264]

26 augustus 1981

Ik kreeg een verdacht telegram uit Washington. De zogenaamde medewerkers van Handler vragen niet naar hem toe te gaan omdat hij nog in het ziekenhuis zou zijn. Lucy Handler zei juist dat hij thuis kwam. Wat is er aan de hand?²⁸⁴

an undeclared war, noemt Newsweek²⁸⁵ het luchtgevecht bij de kust van Libië. ‘From the beginning of his Presidence,’ schrijft het blad, ‘Ronald Reagan has singled out Qaddafi as a primary villain in the American war against Soviet-sponsored international terrorism. A patient plan to destabilize and ultimately overthrow Qaddafi has been prepared by the Central Intelligence Agency. The main drawback to the plan is that the revolutionary leader still has a firm hold on power within Lybia - especially among young Muslim fundamentalists - giving the cia no substantial political counterforce in the country with which to work. The Reagan Administration intends to proceed with caution - recalling the fiasco of jfk's efforts to unseat Fidel Castro.’

Het is toch godgeklaagd dat de vs zich menen te kunnen permitteren overal ter wereld politieagent te mogen spelen omdat er politieke leiders zijn - Libië onderging de metamorfose van Italiaanse kolonie naar monarchie tot revolutionaire Arabische republiek - die gegeven geheel andere omstandigheden in een ontwikkeling naar onafhankelijkheid en sociale rechtvaardigheid een andere weg bewandelen dan het regime in Washington anno 1981 bewandelt? Bovendien, het gemak waarmee Amerikanen anderen van terrorisme beschuldigen, terwijl ze hun eigen terrorisme doodgemoedereerd openlijk omschrijven alsof het gerechtvaardigd zou zijn omdat het beoogt de Ameri-

284 Ik vermoed dat Handlers opvolger, Frank Press, informatie inwon bij de Nederlandse ambassade in Washington en dat vanwege die negatieve interventie het boek met Handler nooit is verschenen.

285 Newsweek, 31 augustus 1981.

[p. 265]

kaanse waarden en normen aan de rest van de wereld als ‘de enige juiste’ op te leggen, is werkelijk verbluffend.

Intussen heeft de nieuwe Franse president François Mitterrand gebroken met het beleid van zijn voorganger Valéry Giscard d'Estaing, door niet langer mee te doen met anti-Libische activiteiten in Tsjaad aangezwengeld door Washington en de cia. Newsweek publiceerde een spotprent uit The Philadelphia Inquirer waarin wordt beschreven hoe de staf van Reagan, de president niets van het luchtgevecht aan de kust van Libië vertelden om de commander in chief niet in zijn nachtrust te storen. De officiële lezing was dat de Libische toestellen het eerst hadden geschoten. ‘If the other fellows were shot down, why wake me up?’, was het commentaar van Reagan later. In Tripoli werd bekend gemaakt dat de Amerikaanse agressie was gebaseerd op ‘the law of the gun and on cowboy logic, which is the only language the United States understands’.

André Spoor belde om te zeggen dat hij een uitstekende lunch met Ernst van Eeghen had gehad en de man aardig vond. Hij adviseerde contact op te nemen met zijn correspondent in Washington, Sietze van der Zee. Ik bracht Joop Daalmeijer op de hoogte die op zijn beurt Spoor zou telefoneren.

Terwijl ik Nocturnes van Chopin zat te spelen, belde Peter. Hij was in het winkelcentrum boodschappen gaan doen. ‘Er is iets naars gebeurd,’ zei hij. Ik wist het meteen: fiets weg. Hij voelde zich dermate opgelaten dat hij er tegen op zag zonder fiets naar Amerbos terug te komen, vandaar dat hij eerst belde. Hij zei zelfs voor een nieuwe fiets te willen betalen. Ik reed on-

[p. 266]

middellijk naar hem toe en we kochten natuurlijk direct een nieuwe fiets. Hij voelde zich er misselijk van. In Tilburg was hij al vier fietsen kwijtgeraakt. Ik laat zelf veel te vaak de garagedeur nonchalant open staan. We moeten gewoon nog voorzichtiger zijn.

Pieter Baaij belde. Hij schreef me een brief in de hoop dat ik opnieuw met Jermen Gvishiani in contact kan komen, opdat zijn bedrijf een deel van de leveranties inzake de pijplijn uit Siberië krijgt toegewezen. ‘We kunnen gemakkelijk een order uit de ussr van een paar honderd miljoen krijgen,’ zei hij. ‘Dan vorm ik een consortium en zal hoogtechnologische offertes maken, maar ik weet eigenlijk nog steeds niet wat ze precies willen.’

Adriaan van Dis stuurde me een uitnodiging voor een bijeenkomst in Bols Taverne, aangezien Ite Rümke de leiding van het Zaterdags Bijvoegsel van nrc Handelsblad van hem gaat overnemen. Ik ben er 1 september niet. Bovendien wil die club voor geen prijs een interview met mij in de krant hebben, dus fuck them.²⁸⁶

Peter was op het girokantoor. Hij hoorde een bejaarde man tegen de dame achter het loket zeggen: ‘Ik wil dat mijn vrouw hier geld kan halen als ik dood ben.’ Peter was geroerd en voelde zich ellendig na dit gehoord te hebben ‘want de man zag er inderdaad uit, Willem, alsof hij op het punt stond te zullen overlijden’.

Vanavond belde ik met mevrouw Handler in Woods Hole. Ze zei: ‘I wished you had called one day later, because Phil's doctor went up to Boston for four days with the manuscript.’ Het maakte me woedend omdat deze Langdon Burwell al eerder blijk gaf als een soort co-writer voor ons boek te willen fungeren. Ik wil niet dat iemand zich met ons werk bemoeit. Ook het telegram van mijnheer Howard Lewis bevalt me niet. Ik wist toen ik die man zag exact wat voor vlees ik in de kuip had.

286 Zie bijlage 36. In 1995 vertelde Frenk van der Linden me dat het verbod mij in het Zaterdags Bijvoegsel te plaatsen, nog steeds gold.

27 augustus 1981

Ik droomde over Bung Karno en vooral van Ibu Hartini. Misschien wel omdat ik Peter gisteravond de opname van het gesprek met Joop van Tijn liet horen. Ik geloof dat hij drie stickies rookte voor het slapen gaan. Zijn leven lang kan hij al slecht in slaap komen. ‘Straks ga je er vier roken,’ zei ik, ‘gooi ze toch weg.’ De eerste twee nachten hier sliep hij onafgebroken twaalf uur. Nu hoor ik hem 's nachts weer opstaan en een snack maken in de keuken.

[p. 267]

Ik bracht Ernst een bezoek. De brief voor Georgii Arbatov was gereed.²⁸⁷ Hij stuurde een kopie naar Klaas de Vries. Punt drie is van vitaal belang. Dit behandelt de terugtrekking van de ss-20 raketten. Hij heeft een behoorlijk stuk opgesteld, maar hij kletst, hij kletst, hij kletst. Hij liegt en draait hierbij om tureluurs van te worden.

Hij zegt bijvoorbeeld: ‘Hoe meer mensen ik hierover spreek, hoe meer ik begrijp hoe een goed plan we hebben.’ Ik wierp tegen: ‘Ik dacht dat we er zo min mogelijk over zouden spreken.’ Daarop antwoordde hij dan glashard: ‘Ik bedoel, als ik er over doorspreek met die mensen die er over weten.’ Hij had een half uur met Henk Neuman gebeld en deed het voorkomen of Neuman dankzij hem ja had gezegd. Hij had ook liever Jerome Heldring niet mee, maar Heldring was gisteren door Klaas meegevraagd. Ernst had verder met de militair attaché van de Sovjet-Unie gesproken die hem eveneens op het hart had gedrukt zijn bek te houden. Maar dat kan mijnheer Van Eeghen dus niet.

Ik heb hem ernstig gewaarschuwd dat wanneer De Telegraaf, al dan niet gealarmeerd door de bvd, er lucht van zou krijgen de hele zaak met een grote kop op de voorpagina staat en niemand meer naar Moskou zal gaan. Ik voegde er aan toe: ‘Maar je doet toch niet wat we je adviseren.’ Die opmerking irriteerde hem kennelijk. Hij herhaalt voortdurend: ‘Ik wil deze zaak zelf in de hand houden.’ Dat is in strijd met wat hij Klaas en mij in Le Bistroquet verzekerde. Hij is allang vergeten dat zijn plannetje alleen van de grond komt omdat ik hem zowel bij Georgii Arbatov als bij Klaas de Vries binnenbracht.

Hij wilde de sovjetambassade een kopie van zijn brief aan Arbatov geven. Ik heb hier met kracht tegen geadviseerd. Dan wordt die brief immers een speelbal van de mannetjes binnen het sovjetsysteem, die het zelf willen doen voorkomen of zij de initiatiefnemers van een nieuw plan zijn en niet Arbatov en wij. Ik zegde Van Eeghen toe dit eerst met Arbatov in Canada te zullen bespreken en hem dan te zullen opbellen om te zeggen wat er diende te gebeuren. Maar Van Eeghen luistert niet, is onbetrouwbaar, ook omdat hij in de waan verkeert de zaken beter te weten dan Klaas de Vries, voorzitter van de vaste Kamercommissie voor Defensie uit het parlement. Hij is bovendien recalcitrant omdat Klaas gezegd heeft dat de delegatie geen behoefte heeft aan een voorzitter/leider.

Ik voerde een lang telefoongesprek met Peter. Hij is bij zijn

287 Zie bijlage 37.

[p. 268]

moeder in Tilburg. Hij verheugt zich intens op de reis naar Amerika. Ik ontmoet hem straks in New York.

28 augustus 1981

Schiphol

Ik stuurde een expresbrief naar Peter voor zijn verjaardag morgen en een kattebelletje naar Eduard.

klm vlucht 601, non-stop naar Los Angeles

Harry Diemel heeft me keurig een plaats bij het raam gegeven op het bovendek van deze jumbo.

Ik had nog een aardige brief van Joop Daalmeijer ontvangen. Wat bedoelt hij met ‘Ga met God?’²⁸⁸

(Wordt vervolgd)

288 Zie bijlage 38.