Logo DBNL
Memoires 1981 (2012)

Memoires 1981

(2012)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[Amsterdam (vervolg)]

publicatie vrijgegeven stukken. Meer dan honderd hoogleraren aan rechtsfaculteiten hebben tegen deze wet geprotesteerd, welke in strijd is met het First Amendment van de Amerikaanse grondwet dat de vrijheid van meningsuiting en vrijheid van pers beschermt.

De voormalige cia-agent, Frank Snepp, die al jarenlang achterna gezeten wordt door de Amerikaanse overheid vanwege zijn boek Decent Interval - zelfs op zijn royalty's hebben de basterds beslag laten leggen - heeft nu een toneelstuk geschreven, In the Name of National Security, wat zelfs door de cia niet kon worden tegen gehouden. Hij probeert in Hollywood iemand te vinden die het stuk wil verfilmen.175

Ik ging met koorts onder de wol. Ik begrijp trouwens niet waarom er in dit land iemand naar Dallas kijkt met dat afstotende gedrag van J.R. Ewing.

4 juli 1981

De heg rond de tuin van Amerbos ruikt weer heerlijk. Vanmorgen was er een egel overreden op de Van Heekweg. Dat die diertjes er nog zijn is verwonderlijk.

nrc Handelsblad stuurde me het gesprek met Philip Handler terug. Vera Illés hield het natuurlijk tegen. Die juffrouw heeft geen idee wie Handler is, laat staan in de Amerikaanse context. Zij schuift haar afwijzing Sampiemon in de schoenen, die zich die onzin laat aanleunen conform zijn rol als vriendelijke redacteur.

De strubbelingen met de nieuwe algemeen secretaris van de nvj, Hans Verploeg, houden aan. Ook de ‘misverstanden’.176

Zelfs Wim Klinkenberg schijnt als vicevoorzitter niet meer het zwaargewicht van vroeger te zijn in dat gezelschap. De dagen van perfecte samenwerking met Gerard Schuijt liggen voorgoed achter me. Gerard schreef 18 juni 1981 een perfecte opsomming in De Journalist.177

De show waarin Peter speelt, heeft concurrentie gekregen van Lloyd Webbers nieuwe musical Cats. Time beschrijft deze nieuwe show als het ‘hottest ticket’ in Londen op dit moment. Peter belde trouwens uit Phoenix House. Hij zei soms mijn brieven een zoen te geven als hij er blij mee was. Ik kreeg er een brok van in mijn keel en hij veranderde meteen van onderwerp. Zijn vriend Frederick Ress is in San Francisco voor zanglessen en kreeg een compliment van Elisabeth Schwarzkopf.

Opmerkelijk dat Diana Spencer weigert prins Charles ‘te gehoorzamen’ wanneer zij hem de huwelijksgelofte aflegt. Daarin verschilt zij van Elisabeth ii, prinses Margaret en prinses Anne. Diana wil wel zeggen dat zij van Charles zal houden ‘comfort him, honor him and keep him in sickness and in health’. De gehoorzaam-formulering dateert uit het Anglicaanse Book of Common Prayer uit 1662. Diana heeft daar dus geen zin in. Ze is misschien pas twintig, maar ze denkt wel na. Roger Rosenblatt bepleit in Time dat het de hoogste tijd wordt om de atoombom opnieuw te beschouwen als een dodelijk wapen in plaats van ‘an amorphous threat or a political lever’. Hij vervolgt: ‘It is time to look straight at its drab snout and recall clearly what it can do. There is still hope of stemming madness by invoking reality. The mind made the bomb, the mind denied it and the mind can stop it cold.’178

Intussen kondigde Caspar Weinberger, minister van Defensie in Washington, aan dat niet de budgetten voor oorlog met vele miljarden omhoog gaan, maar dat de vs hun nucleaire afschrikking opvoeren, terwijl een sovjetaanval waar ook ter wereld met conventionele wapens zal worden bestreden. Naast het opvoeren van de strategische nucleaire afweer, zullen conventionele afweersystemen worden geperfectioneerd.179

5 juli 1981

Ik voel me allesbehalve normaal. Ik heb nog koorts maar ik moet verder met de vragen voor Philip Handler.

Klaas de Vries belde. We beginnen volgende week aan ons manuscript.

Elisabeth Hall interviewde Bruno Bettelheim.180 ‘Our children are treated like idiots,’ zegt hij. Hij herhaalt weer het belang van sprookjes tijdens de groei van kinderen en refereert aan de fairy stories van Oscar Wilde. Dit was me onbekend. ‘The value of the traditional fairy-tale,’ zegt Bettelheim, ‘is that it was repeated over the centuries.’ Hij acht de groei in behoefte aan fantasiebeelden een gevolg van het feit dat kinderen in hun prille jeugd hier vol mee zitten en weinig in deze behoefte worden bevredigd. ‘I wrote The Uses of Enchantment because I believed that our children are given too much realism and not encouraged to flights of fancy. Life can be very harsh if we don't have imagination, and I fear we are lacking it. Many terrible things that have happened would not have taken place if

we had had enough imagination to imagine the consequences of our actions. I think the best food for the nurturing of imagination is the fairy-tale.’ Ik ben het ook nu weer niet met dit standpunt eens. Vooral de redenering dat traditionele sprookjes eeuwenlang hun waarde zouden hebben behouden, slaat als tang op een varken. Tradities - en dit was eens de les van Alexander Mitscherlich181 - dienen te worden getoetst aan nieuwe realiteiten om na te gaan of zij hun waarde hebben behouden.

Wonderlijk hoe bladen als Privé aan hun informatie komen. Hoe weten ze bijvoorbeeld dat prins Bernhard een ontmoeting had met Ronnie Wolff op Texel. Deze oud-adjudant van prinses Juliana heeft immers een verhouding gehad met Irene? Verder: een huisvrouw uit Voorschoten, Janny Baay, doft zich op en lijkt inderdaad op de koningin. Ze schijnt bij schering en inslag voor Beatrix te worden aangezien.182

Dennis Livson liet me weten dat hij Bill Bast heeft bezocht. Strengholt is tegen een docudrama over mijn jfk-bemoeienissen. Hij denkt dat het project het beste in samenwerking met Bast via een Amerikaanse investeerder zal kunnen worden uitgevoerd. Maar wie?183

Lennox Bower heeft een brief gericht aan rechter Patrick Higginbotham in Dallas in verband met mijn procedure tegen Time.184

De Amerikaanse voorsprong op technologisch gebied wordt langzaam maar zeker elders in de wereld ingelopen. William Stockton schrijft in The New York Times dat na decennia van superioriteit ‘American technology is faltering at precisely the wrong point in history - a time of great scientific innovation throughout the world. The possibilities are breathtaking, ranging from computers that will think like humans to nuclear fusion plants that will produce electricity from ubiquitous substances taken from sea-water. Recombinant dna, or genesplicing, is leading to the birth of an entirely new industry in the mass production of rare biological materials. There is even the possibility of actually altering the human egg and sperm, provided that society decides such tampering is desirable.’

Dit is een onderwerp voor mijn boek met Philip Handler. Stockton laat zien dat Washington nonchalant is met het toekennen van miljoenen voor research & development. Russen, Ja-

panners en Duitsers besteden juist veel meer fondsen aan wetenschappelijk onderzoek. De afgelopen tien jaar is het aantal doctoraalstudies in de vs met een derde teruggelopen. Tussen 1968 en 1978 groeide de Amerikaanse productiviteit met 22 procent. Gedurende dezelfde periode groeide de productiviteit in Japan met 90 procent, in Duitsland, Italië en Frankrijk met 60 procent.185

Ik sprak Stefan Landshoff die behoorlijk uit zijn humeur was. Ondanks het feit dat de ussr voortdurend in het nieuws was, dat Joop den Uyl Moskou bezocht en werd bericht dat hij besprekingen met Georgii Arbatov voerde, sturen boekhandels het Arbatov-boek steeds vaker terug naar de uitgever. Dit maakt Stefan razend. Intussen is Jeffrey Sternberg, die de publicatie van het Arbatov-boek in de vs zou verzorgen, bij een auto-ongeluk om het leven gekomen. De Engelse vertaling van ons manuscript is daarbij verbrand. Hij had twee kinderen van tien en twaalf jaar oud. Stefan zei dat er niet aan een moordaanslag werd gedacht. Twee jongens waren van achteren op zijn wagen gevlogen, die meteen in brand stond. Nu dat weer. Geen spoken zien, please.

7 juli 1981

Nauta van Haersolte stuurde een beschikking van de rechtbank uit Den Haag waar ik weinig van begrijp. Voetelink is met vakantie, dus ik zal moeten wachten.186 Betekent dit dat Claus niet gehoord zal kunnen worden? Eigenlijk heeft Voetelink tot op dit moment nog niets voor mij tot een bevredigend resultaat kunnen brengen. Ik leg me hier in ieder geval niet bij neer. Het wordt na de leugens van Wibo van de Linde wel moeilijk. Hij hield de sleutel in handen tot mijn procedure en het slagen daarvan.

Eduard was gisteravond hier. We aten in Mei Wah en gingen al vroeg de koffer in. Het was allemaal heel lekker. Maar seks zal onze relatie niet overleven. Dat is trouwens nooit het geval. Zelfs niet met Jan Kikkert.

Peter van der Velden zegt het boek met Klaas de Vries te willen uitgeven. Hij had Heere Heeresma gesproken, die hem had aangevallen Made in Soestdijk te hebben uitgegeven, ‘waarin Oltmans die arme Beatrix aanvalt’. Peter vroeg hem of hij het gelezen had. Dat was niet het geval. Dan weet je genoeg over Heere Heeresma.

Ik zal Eduard een briefje schrijven dat ik het jammer zou vin-

den als ons contact zou stranden op seks. Ik zou hem van tijd tot tijd willen blijven ontmoeten.

Om 19:30 uur was ik bij Klaas de Vries thuis. Eerst overlegden we in de tuin, later namen we een gesprek op in zijn werkkamer boven. Toch kwamen we niet echt op gang. We hebben nu afgesproken ons eerst tot wapenbeheersing te beperken. Hij heeft me werkelijk overladen met materiaal en er wacht me behoorlijk veel huiswerk.

Er zijn drie langspeelplaten van Volodja Feltsman gearriveerd via zijn vrienden in Parijs. Ik luister er met aandacht naar.

8 juli 1981

Het materiaal van Klaas is onhanteerbaar. De militaire specialisten vervallen in een geheel eigen taaltje waar geen sterveling iets van begrijpt. Zo kunnen we niet verder. Toen ik hem vroeg of hij mijn mapje met 82 vragen had gelezen, antwoordde hij: ‘Nauwelijks.’ Hij noemde Hans Gualthérie van Weezel overigens ‘een slechte man’. Hij vertelde waarom Hans indertijd geen visum voor een reis naar Moskou had gekregen. Hij dacht dat ambassadeur Romanov toen op zijn lazer had gekregen vanwege het niet verstrekken van dat visum. Dat zou hij van Pankov in Moskou hebben gehoord. Ik zei maar niets, maar ik weet exact hoe die zaak wel in elkaar heeft gezeten.

Ik heb enige tijd niet naar de goudprijzen durven kijken. Het staat nu op 404, dus ik heb voorlopig al 234 punten verloren, terwijl de acf-aandelen blijven schommelen rond de 80.

Ik had een lekker telefoongesprek met Peter, die al een deel van Made in Soestdijk had gelezen. ‘Ik denk dat je er tweehonderd jaar te vroeg mee bent,’ zei hij. Hij vertelde dat heel Engeland in het teken staat van het huwelijk van Charles en Diana. ‘Zelfs als je een sandwich koopt,’ zei Peet, ‘is het verpakt in papier met foto's van the royal cunts.’

Eduard vertelde Made in Soestdijk gelezen te hebben. Hij had het als waar, maar ook als zeer schokkend ervaren.

Er lag een brief van William Davidson van 29 mei. Hij heeft inmiddels Lloyd deMause ontmoet.

Jack Matlock, de Amerikaanse zaakgelastigde in Moskou, is ter gelegenheid van Independence Day op de sovjettelevisie toegelaten. Hij schijnt behoorlijk geblazen te hebben. Dat dit gebeurde, wijst toch op subtiele veranderingen in het Kremlin. Ik vlei me met de gedachte dat het Arbatov-boek (met een nietcommunistische, Westerse journalist, als ik) iets losgemaakt kan hebben in dit voorheen hermetisch gesloten communistische systeem.

‘Mr. Matlock argued that “frankness, directness and simplicity were essential if us-Soviet relations were to improve”,’ aldus The New York Times.187 ‘We can overcome our current problems only by frank and open dialogue, by coming to understand each others' hopes and fears and by learning to avoid conflict by restraint in our actions.’ Matlock schijnt bovendien vloeiend Russisch te spreken.

9 juli 1981

Ik kwam gisteren tot niets. Ik ben nog steeds niet in orde en slaap veel te veel. Soms voel ik me misselijk. Je staat doodangsten uit dat je een of andere verschrikkelijke ziekte hebt opgelopen.188

Ik schreef Klaas de Vries in een brief dat ik met het materiaal dat hij me meegaf niet uit de voeten kon, omdat er voor negentig procent eerst nog een vertaling nodig zou zijn die de groenteboer op de hoek zou aanspreken.

‘Zelden is me duidelijker geworden waarom het sfeertje van navo-specialisten en defensiemannen niet aanslaat bij het publiek. Meestal moet ik zelf zinnen driemaal lezen voor ik begrijp waar het over gaat. Sorry, maar met dit soort formuleringen zie ik geen kans bruggen te slaan naar de lezers. Ook het boekje van de Bundesregierung dat je me gaf, is onleesbaar. Ook hierin word je doodgegooid met cijfers en statistieken. Zoiets leest toch geen hond? Behalve misschien de mensen die hun beroep ervan hebben gemaakt zich met deze collectieve waanzin bezig te houden.’

Ik legde in mijn brief uit dat professor Arbatov en ik bij het schrijven van ons boek een balans hadden gezocht tussen ‘solid information and a conversational tone’. We zitten in een impasse met dit project.

Eduard kwam gisteren al om 16:30 uur en bracht een boeket prachtige bloemen mee, dat ik in zijn vaas zette. We gingen later naar boven, want hij blijft heel lekker. We spraken over zijn toekomst en dat hij nog in militaire dienst moet. Hij zou het liefste een half jaar naar Engeland gaan om zijn Engels te beheersen. De dreiging van dienst zit hem hoog en verpest zijn zicht op wat hij nu moet gaan doen.

Ik sprak met Anton Constandse.189 Hij vertelde eigenlijk nergens meer te kunnen schrijven ‘behalve voor niets in De Nieuwe Linie’. Hij concentreert zich daarom maar op het schrijven

van boeken. Meulenhoff zal binnenkort essays van hem publiceren in boekvorm. ‘Ik ben ook geleidelijk aan uit Vrij Nederland weggewerkt,’ zei Constandse. Dat zal ook wel mijn voorland zijn na mijn zeventigste jaar, waarbij ik bovendien nog een leven lang het gedonder met Den Haag op sleeptouw heb gehad.

Ik bladerde in verhalen van Heere Heeresma. Eigenlijk oninteressant. Waarom ben ik er zo zeker van dat mijn dagboeken wel belangwekkend zullen zijn?

De gek die zegt van ‘de democratische republiek Nederland’ te zijn, begint weer te bellen.

Intussen ben ik geheel klaar met het boek Over intelligentie, wat een prettig gevoel is.

Gisteravond ging ik heel even achter de vleugel zitten. Eduard luisterde aandachtig. Later liep hij naar me toe en zei bijna fluisterend: ‘Ik ben geroerd.’ Wat een ventje!

De man uit Ridderkerk blijft bellen met vragen als: ‘Bent u een flikker?’ of ‘We zullen wel eens even de afdeling Amsterdam naar uw huis sturen.’ Ik heb opnieuw de telefoondienst gebeld. Men zegt dat men er niets tegen kan doen. De vorige keer zegde men toe het nummer in Ridderkerk in de gaten te zullen houden, maar toen vertrok ik naar Madrid en Caracas en hoorde er natuurlijk niets meer over. Men adviseert een geheim nummer te nemen. De man blijft bellen: ‘Flikkers behoren geen telefoon te hebben.’ Nederland anno 1981.

Klaas de Vries had Made in Soestdijk gelezen, vond het ‘een aardig boekje’ en voegde toe: ‘Ik ben blij, dat ik geen informateur ben.’190

Een religieuze rechtbank heeft een Arabier die tijdens de Ramadan op straat liep te roken, tot een jaar gevangenisstraf veroordeeld. Aldus moslimrechters in Hebron, eveneens anno 1981.

10 juli 1981

Ook al weet ik dat niemand in dit land genegen zal zijn mij in dienst te nemen, als gevolg van de reputatieschade die ik dankzij de overheid heb opgelopen, heb ik toch gereageerd op de vacature voor redacteur voor belangrijke reportages bij Panoramiek.

Pieter de Vink antwoordde dat er tientallen gegadigden zijn en legde vervolgens nog eens mijn relatie met Panoramiek schriftelijk vast. Ze willen wel mijn ideeën en contacten afromen,

maar een vaste job zit er niet in. Dat zal nooit meer lukken in dit land.

Mijn vriend Arnold Hutschnecker schreef dat hij misschien in augustus naar Europa komt.

Koningin Beatrix heeft Ed van Thijn aangewezen als derde informateur. Hij zal met Ruud Lubbers en Jan de Koning moeten samenwerken. De zaak komt even stil te liggen want premier Dries van Agt wil een bezoek brengen aan de Tour de France. The Washington Post meldt dat ‘acoustical experts’ tot de conclusie zijn gekomen dat met een zekerheid van 95 procent ‘a second gunman has been firing at jfk in Dallas from the so-called “grassy knol” while three other shots were coming toward him from another direction.’191 Dit bevestigt andermaal de conclusie van de House Assassinations Committee in 1978 ‘that the president was probably assassinated as the result of a conspiracy’. Dit wetenschappelijk onderzoek steekt dus voor de zoveelste keer de draak met de officiële lezing van de moord op jfk. De fbi wordt in haar hemd gezet.

President Reagan heeft als wapenonderhandelaar met Mokou de ultrarechtse generaal Edward Rowny benoemd. Hij is zo mogelijk nog meer antisovjet dan Eugene Rostow. Hij kondigt bij voorbaat aan dat zijn beleid gericht zal zijn op het belemmeren van verdere opbouw van het strategische wapenarsenaal van de ussr. Als je dan weet, zoals ik, dat het Kremlin niets liever zou willen dan haar energie en financiële middelen aanwenden om de samenleving voor alle mensen op een acceptabeler peil te brengen, meer in overeenstemming met de rest van de geavanceerde wereld, is het duidelijk waar Washington op uit is. Amerika kan zich het militair-industriële complex min of meer veroorloven. De ussr is eigenlijk nog altijd in wederopbouw na de allesvernietigende Tweede Wereldoorlog en het verlies van twintig miljoen inwoners, en moet deze job zien te klaren met de molensteen om de nek van gigantische bewapeningseisen om een nieuwe aanslag op haar grondgebied via afschrikking onmogelijk te maken.

11 juli 1981

Een dominee van een baptistenkerk in Grand Rapids, Michigan heeft een soort elektrische stoel ontworpen waarbij hij kinderen in zijn bijbel-zomerkamp met behulp van een twaalf volt batterij ‘de stem Gods’ wil laten horen. Er staat een foto bij van een achtjarig jongetje tijdens ‘de behandeling’. Hij zei na

afloop: ‘Het deed pijn, maar het was leuk.’ De dominee in kwestie lichtte toe dat God dikwijls tegen mensen praat maar men luistert niet. Door die schokken teweeg te brengen, zou men dan eindelijk naar het woord Gods luisteren. De hallucinatie wordt omschreven als ‘de valse perceptie’, het aanvaarden van idealistische en denkbeeldige fenomenen als werkelijk en de realiteit.192

12 juli 1981

Ik voel me nog steeds in een algemene impasse en heb problemen, zowel met de tweede serie vragen aan Philip Handler als met vragen voor het project met Klaas de Vries.

Professor W.H.C. Tenhaeff is overleden. Een jaar na Gerard Croiset. Die twee hebben samen heel wat meegemaakt en baanbrekend werk verricht op het gebied van paranormaal onderzoek. Tenhaeff werd 87 jaar.

Der Spiegel publiceerde een gesprek met Willy Brandt onder de titel wir bauen die raketen ab.193 Die uitspraak is overigens van Leonid Brezhnev en de man heeft natuurlijk volkomen gelijk. Wilhelm Bittdorf begint zijn artikel met duidelijk te maken dat West-Europa op weg is ‘ein Schießplatz der Supermachte’ te worden.

The New York Times benadrukt in een hoofdartikel dat ‘Europeans are frightened by a President whose words and preoccupation with weapons point only toward East-West confrontation. They too have priorities, which make them resist pressure for military build-ups and nuclear weapons from an America that seems uninterested in arms control. Other nations have higher priorities than containing Soviet power - sweating the Russians, might be fun if it didn't make the rest of the world perspire too.’194

Commentator James Reston publiceerde 16 juni al een opzienbarende column fading russians. Hij herinnerde aan de toespraak van president Reagan op Notre Dame University, waarin hij het communisme had omschreven als ‘a sad bizarre chapter in history’. De ontwikkelingen in Polen luidden het einde in van de Sovjet overheersing in Oost Europa volgens de president. ‘I think the things we are seeing not only in Poland but in the reports that are beginning to come out of the Soviet Union itself are an indication that we are beginning to see the beginning of the end,’ zei hij.

Reston zei hierop: ‘This may be sound history but it is very dubious diplomacy.’ Hij vervolgde: ‘Reagan and Secretary Haig are telling the aging rulers of the Soviet Union that they have wrecked the communist revolution, failed to control Poland and are in danger of losing not only the support of the Communist parties in France and the rest of western Europe but their empire in eastern Europe as well.’ Reston zag hierin het gevaar dat het Kremlin er toe zou kunnen overgaan te bewijzen dat het communisme allerminst naar de politieke schroothoop van de wereld verwezen moet worden.

Het schijnt dat de conservatieve commentator Raymond Aron in Parijs het signaal voor een ineenstorting van het communisme als eerste op papier zette. ‘Today it is science technology and productivity that determine the rank of individuals and nations. In this hierarchy the Soviet Union is lagging behind. If the virtues of an economic regime are measured by its capacity to answer the wishes of the population, to organize the rational allocation of resources, and effectively produce goods necessary to the physical and moral well-being of individual people, then the Soviet experience to this day remains the most spectacular failure in history,’ aldus Aron. Ook Henry Kissinger heeft de ussr reeds omschreven als ‘the sick man of Europe by the end of the 80's’.

Reston: ‘Secretary of State Al Haig said the other day that the Soviet system is showing signs of spiritual exhaustion. Moscow has an unenviable present and an extremely gloomy future. A list of formidable problems confront it, ranging from the hostility of China to the difficult Polish situation, from economic failures to ideological sterility.’195

Wanneer ik vijftien jaar later deze column van James Reston teruglees, denk ik inderdaad dat er bij de regering Reagan reeds in 1981 via informatie uit Oost-Europa en de ussr zelf veel bekend was. Ik reisde tien jaar naar Moskou heen en weer, en was me de hier gesignaleerde scheuren in het Sovjetsysteem allerminst bewust. Natuurlijk beluisterde ik in privécontacten met Volodja Molchanov en anderen dat de kritiek op het regime veel en veel openlijker werd geuit en dat vooral ook invloeden van buiten de Sovjet Unie steeds duidelijker en vooral ook merkbaarder werden. Maar ik twijfelde in 1981 in de verste verte niet aan de onwankelbare macht van de politiestaat. Laat staan dat ik het toentertijd voor een moment voor mogelijk hield dat het Kremlin van bin-
nenuit aan hervormingen zou beginnen, die uiteindelijk het door de cpsu geïnitieerde marxisme-leninisme ten val zouden brengen, wat later onder Mikhail Gorbatsjov zou gebeuren. James Reston en vele andere commentatoren in de vs signaleerden de gevolgde gedragslijn van Ronald Reagan en de zijnen, maar zij raakten er eerder door verontrust, zoals ik, die de kolom van Reston zorgvuldig in mijn dagboek bewaarde. Wij beseften in juni-juli 1981 allerminst, dat Reagan, Haig, Kissinger, Rostow, Rowny - en de hele Witte Huis gang - uiteindelijk gelijk zouden krijgen. Noch dat zij al in 1981 alles op alles zetten om te helpen het Sovjetsysteem op de klippen te laten lopen.

13 juli 1981

Jan en Babette Cremer belden gisteravond. Ik had inderdaad zin de hort op te gaan, nog steeds in een impasse over de diverse projecten. We ontmoetten elkaar in Bachus. Er komt een flat vrij in een complex aan de Keizersgracht, wat de vader van Babette, architect Sijmons, heeft gerenoveerd. Zij adviseerde Amerbos weg te doen en die flat te kopen. Ik moet Peter hierin betrekken. Het zou een zegen zijn om eindelijk van mijn huidige asociale buren bevrijd te worden.

Jan zegt toch wel veel onzin. Ik wilde hem iets vertellen over Roger Schank en diens ideeën over leercomputers, waar hij zonder blikken of blozen op antwoordde: ‘Heb je zin om over kots te praten?’ Ook het onderwerp van bewapening of een mogelijke Oost-Westconfrontatie was taboe. Hij adviseerde om een bestseller te schrijven over wat voor schurken atoomgeleerden zijn. Zijn zoontje had om een stereo-installatie gevraagd. Hij had de jongen geadviseerd een baksteen door een winkelruit te gooien en op die manier een stereo mee te nemen. Rijk de Gooier kwam binnen met Wim Verbiesen en een actrice. Jan liet hen een fles rode wijn aanbieden. Ik ben maar om 23:15 uur vertrokken, hen drinkend en in de ruimte zwetsend achterlatende.

Om 17:00 uur vanmiddag ben ik naar het bewuste appartement aan de Keizersgracht gaan kijken. Het trok me allerminst aan en nog minder dat Boudewijn Büch, een protegé van Johan Polak, in een flat eronder schijnt te wonen. Jan vertelde dat Büch al zeven maanden had verzuimd huur te betalen.

Toen ik de Keizersgracht verliet, stopte Adriaan van Dis in een auto. Hij zei Made in Soestdijk met veel plezier gelezen te hebben. Hij wilde dat Hugo Brandt Corstius erover zou schrijven onder zijn nom de plume Victor Baarn, de schuilnaam ook van prins Bernhard.

Hij zei ook Max Pam te hebben geadviseerd een interview met mij te maken.

Josje Hagers van De Telegraaf belde. Zij vond Made in Soestdijk erg tegenvallen. Ik vroeg waarom. ‘Wel,’ zei ze, ‘het zijn eigenlijk allemaal maar losse aantekeningen.’ Daarop zei ze erg druk te zijn en koeltjes hield zij op. Journalisten als Josje zijn niet uit op denkwerk maar op pure schandalen. Blijven die achterwege, dan wordt het oninteressant.

Gallery in New York heeft een gesprek met minister Luis Alberto Machado gepubliceerd en meteen aangekondigd dat ik beschikbaar ben voor lezingen.196

William Bast schrijft meer bijzonderheden over zijn gesprekken met Dennis Livson van Strengholt om een docudrama te maken oven mijn betrokkenheid in de jfk-affaire. ‘I unleashed my best efforts, outlined my whole approach to the subject matter and really “sold” him on what kind of an exciting film it could be. He was terribly excited by the time we parted.’

14 juli 1981

Ik stuur professor Wim Wertheim pagina's uit Counter Spy (May June 1981) over a secret world bank plan for, indonesia, geschreven door joel Racamora.197 Deze informatie is afkomstig uit een geheim rapport waarin de regering Suharto wordt gewaarschuwd zich niet te laten verleiden door ‘a nationalistic drift in current economic policy’ en waarin wordt geadviseerd om via drastische maatregelen buitenlands kapitaal het land te doen binnenkomen. Dit zou ‘strong medicine for the Indonesian economy’ betekenen volgens de Wereldbank. Er wordt gerefereerd aan de conflicten tussen Amerikanen en Japanners bij het investeren in Indonesië en de Wereldbank heeft zich blijkbaar aan de zijde der Amerikanen geplaatst.

Het is al heel lang duidelijk, en dat wordt hier andermaal bevestigd, dat de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds (imf) al geruime tijd een overheersende rol spelen bij het vormen van de economische gedragslijn van het Suharto-regime. De Wereldbank was tenslotte de initiatiefnemer van de Inter-Governmental Group of Indonesia (iggi) in 1967, de club die zich garant stelde voor wat de “door het bewind van Sukarno gemaakte schulden” werd genoemd. Bung Karno bezorgde het land twee en een half miljard schuld welke voor een belangrijk deel te wijten was aan de militaire uitgaven om Nieuw-

Guinea te bevrijden.198 In werkelijkheid betekende het beleid van de iggi-landen, natuurlijk onder voorzitterschap van Den Haag, de terugkeer van het imperialisme en kolonialisme via een achterdeur waarbij Suharto en de met hem bevriende crooks zichzelf tot fabelachtige omvang konden verrijken.

Het geheime rapport waaraan Racamora refereert, is 600 pagina's dik. Hij spreekt over de door de cia gesteunde staatsgreep, waarbij Sukarno door Suharto werd afgezet om de Amerikanen en andere Westerse landen en Japan in de gelegenheid te stellen de traditionele ‘verdiensten’ in Indonesië weer voort te zetten. Racamora spreekt over een coup welke 600.000 slachtoffers heeft geëist. Zelfs de conservatieve The Economist raamde de doden als gevolg van Suharto's coup op een miljoen.199

De regering Reagan kondigt aan miljarden te gaan investeren in kruisraketten. Vooral raketten die vanaf oorlogsschepen en onderzeeërs zullen kunnen worden afgevuurd.200

Intussen vraagt Hedrick Smith zich af wie de leiding heeft bij het voeren van de buitenlandse politiek, Richard Allen of Al Haig? jfk, Richard Nixon en Jimmy Carter ‘virtually operated as their own secretaries of state,’ schrijft Smith. Harry Truman, generaal Eisenhower en Gerald Ford leunden voornamelijk op hun ministers van Buitenlandse Zaken, Dean Acheson, John Foster Dulles en Henry Kissinger. Reagan doet geen van beide. In de regering van de huidige Amerikaanse president vliegen de voornaamste medewerkers van het staatshoofd elkaar regelmatig in de haren. Niemand maakt in letterlijke zin de dienst uit, dus het buitenlandse beleid is feitelijk een richtingloze bende. Hoe kunnen ze in godsnaam in het Kremlin hierop reageren?201

Washington heeft in de vs een elite-eenheid van het El Salvadoraanse leger opgeleid, waar zogenaamde ‘adviseurs’ uit de vs de feitelijke leiding bij hebben: het Atlacatl Bataljon. Zo is de oorlog in Vietnam ook begonnen, met het zenden van ‘adviseurs’ door generaal Eisenhower.

Bisschop Arturo Rivera Damas heeft tegen The New York Times gezegd dat weer 70 mensen uit hun huizen werden gesleurd waarvan er 27 werden vermoord. Niet minder dan 1.200 militairen van dit Atlacatl Bataljon romen het platteland af om hun moorddadige spelletjes te spelen, die ze van de Amerikanen - in opdracht nu van de regering Reagan - hebben geleerd.

Plompverloren arriveert weer eens een Psychology Today met een beschouwing over mood & memory van Gordon Bower, het hoofd van de faculteit der Psychologie aan Stanford University. Waarom komen plezierige herinneringen in het algemeen eerder naar de oppervlakte van het geheugen dan verdrietige ervaringen? Herinneringen zijn direct verbonden ‘with specific levels of physiological arousal’. Onderzoek van professor Bower heeft aangetoond ‘that the arousal level is not nearly as critical as the type of emotion felt - whether fear, depression, anger or happiness’.202

Vrijwilligers werd gevraagd hun stemmingen een week lang in een dagboek bij te houden. Er werd van tevoren besproken wat werd verstaan onder een emotionele ervaring. Bijvoorbeeld: ‘the joy they experienced at a friend's wedding or the anger experienced during an argument at work. Conscientious diary-keeping is demanding. We dropped nearly half of our subjects, because they failed to record enough incidents in the proper manner consistently for seven days. We collected usable diaries from 14 subjects and scheduled them to return a week later.’

Vervolgens werden zeven proefpersonen via hypnose in een plezierige stemming gebracht en de andere zeven in een onaangename stemming. Ze werden vervolgens allemaal gevraagd zich te herinneren wat zij in het dagboek hadden opgetekend. Het resultaat werd snel duidelijk. Zij die zich plezierig voelden herinnerden zich voornamelijk plezierige gebeurtenissen en de groep die van slag was herinnerde zich de shit die ze hadden ervaren. ‘After the subjects had finished recalling,’ vervolgde Bower, ‘we asked them to rate the current emotional intensity of the incidents they recalled. We found that they simply shifted their rating scale toward their current mood.’

Bower en zijn team probeerden vast te stellen hoe ‘mood-state dependent effects’ verklaard konden worden. ‘A simple explanation can be cast within the old theory that memory depends upon association between ideas. All we need to assume is that an emotion has the same effect as an “active idea unit” in the memory system. Each distinct emotion is presumed to have a distinct unit in memory that can be hooked up into the memory networks. Retrieval of some contents from memory depends upon activating other unites or ideas that are associated with those contents.’

Ik ben naar Jan Buis van Bruna gereden. Hij vertelde de Zwarte Beertjes serie voor vijf miljoen aan de Friese Pers - Joost Bloemsma - verkocht te hebben. Ze zouden bij de Friese Pers (annex Leeuwarder Courant) met 30 miljoen overschot hebben gezeten waar zij zich geen raad mee wisten. We overlegden verder met Paul Groenendal dat de omslag van Over intelligentie in kleur neuronen laat zien uit de hersenen zoals indertijd in Life magazine verschenen. Het manuscript is eveneens naar Santillana in Madrid verzonden, wat een prominente uitgeverij schijnt te zijn.

Jan vond dat Made in Soestdijk niet meer dan f 9, 50 had mogen kosten. ‘De prijs van f 17, 50 is veel te veel. Peter van der Velden is een laaielichter.’

Ik legde twee rozen op het graf van mijn ouders. Dichtbij waren honderden mieren aan het sjouwen en graven. Ik vroeg me af of het misschien toch beter was je te laten cremeren.

In De Telegraaf stond vanmorgen dat er weer een delegatie uit Moskou zou komen om te spreken over de medefinanciering van de gaspijplijn van Siberië naar West-Europa. Ik ontmoette Hans Jacobs van de vara in het Rechtshuis bij de Loosdrechtse Plassen om over mijn gasfilm te praten. Hij bleek snel akkoord met mijn voorstel dat het project van Veronica naar de vara zou verhuizen, dus naar Achter het Nieuws. Ook was mijn honorarium van 15.000 gulden meteen akkoord. Hij was eveneens geïnteresseerd in een televisiefilm over het Venezolaanse intelligentieproject. Over de documentaire in Bombay betreffende het Indiase atoomgebeuren, was geen verder nieuws. Ik zal opnieuw Homi Sethna schrijven.

Hans Jacobs vertelde overigens dat op de redactie van Vrij Nederland een gevecht op leven en dood aan de gang was en dat de positie van Igor Cornelissen in het geding was. Overal in de journalistiek hetzelfde liedje, de televisiewereld idem dito. Harry Hagedorn, en anders Carel Enkelaar wel, zouden er boeken over kunnen volschrijven. Door de sabotage sta ik dan misschien overal buiten maar dit soort cut throat business is me wel bespaard gebleven.

15 juli 1981

De aartsbisschop van Canterbury, Robert Runcie, heeft lady Diana Spencer een aantal adviezen gegeven, onder anderen op seksueel gebied. Dit gebeurde tijdens een voorbespreking van het vorstelijk huwelijk. Seksualiteit zou een geschenk van God zijn dat net als andere goddelijke giften goed gebruikt moet worden. De kinderen van Charles en Diana zullen in de vreze

des Heren moeten worden opgevoed. Runcie gaf later volmondig toe dat zijn adviezen ‘tussen cliché en indiscretie moesten balanceren’.203

Intussen schrijft Henry Tanner uit Rome dat het Vaticaan een financieel tekort heeft van 26 miljoen dollar. Vijftien kardinalen hebben twee dagen vergaderd om na te gaan hoe de buidel van de paus beter gevuld zou kunnen worden.204

Tegen middernacht belde Lennox Bower uit Dallas met de jobstijding dat we het einde van mijn proces tegen Time naderden. Onze kansen zijn met de leugens van Bob Kroon en Wibo van de Linde verder gedaald. Ik kan me nauwelijks voorstellen dat alle moeite recht te halen voor niets is geweest, om niet te spreken van de enorme kosten die ermee gepaard zijn gegaan.

Ik belde met Anton Constandse. Hij denkt dat het Westen alles in het werk zal stellen om Polen van het Sovjetblok los te weken, à la Joegoslavië. ‘Over drie jaar beginnen de Amerikanen dan met het stellen van ultimatums aan Moskou. Dan begint het.’ Ik zei het hier niet mee eens te zijn en voorspelde dat cooler heads op den duur, dus na Reagan, op het Witte Huis zouden belanden. Als dit gebeurde, vond hij het bemoedigend nieuws.

16 juli 1981

Gunter Pauli arriveerde tegen 19:00 uur. Aart van der Want was al hier. Gunter was in Djakarta geweest en vertelde dat Guruh Sukarno politieke ambities schijnt te koesteren. Ik geloof hier niets van, Guruh kennende. Misschien heeft hij die illusies maar hij is er niet voor uit het juiste hout gesneden. Hij vertelde over het Forum Humanum van de Club van Rome, gericht op de jongeren. Ik speel met de gedachte Aart van der Want in die richting te manoeuvreren via Aurelio Peccei, bijvoorbeeld door een Nederlandse afdeling op te richten.

Caspar Weinberger, de Amerikaanse minister van Defensie, wil proberen de bondgenoten te overtuigen van het feit dat de Sovjets versneld ‘new medium-range ss-20 nuclear missiles’ bijplaatsen. De Amerikanen krijgen hun gegevens hierover van de cia en iedereen weet dat de cia er geen moeite mee heeft te liegen of het gedrukt staat. Mijnheer Van Agt beschikt niet zelf over spionagevliegtuigen of spionagesatellieten die boven de ussr kunnen gaan kijken wat er allemaal in dat immense land gebeurt. De bondgenoten moeten dus afgaan op de zogenaam-

de geheime informatie die Washington hen aanreikt. Het is verlakkerij eerste klas om het hele Westen mee te krijgen tegen Moskou.205

17 juli 1981

Amsterdam - London

Beladen met pakken koffie van Douwe Egberts voor Peter ben ik weer op weg naar hem toe.

Ik ben begonnen in Maps of the Mind van Charles Hampden-Turner.206

‘Psyche means neither brains nor ego but soul.’

En: ‘The Greeks would have been puzzled by our current attempts to produce a monolithic theory of the nature of myths. Are myths inadequate attempts to describe nature, or a proto-science purporting to explain origins? Are they heuristic devices that “stand in” temporarily for scientific discoveries, giving us a vision that is whole yet tentative?’

‘Freud believed that myths help to keep us sane by evoking repressed unconscious feelings and ideas. Jung saw mythic archetypes as clues to the structure of the brain. Descartes identified the soul of man with the pineal gland, a pea-sized object in the brain with no other evident function. Soul was for the Greeks an unbreakable relationship between men, gods and nature which even encompassed death. The Greeks had a natural theology. The universe had made the gods, as well as man, so that gods personified the force fields in this world, not another. Actors were regarded as interpreters of the gods (and were excused military service).’

Een hele griezelige man met een viool kwam in het vliegtuig naast me zitten. Een baard en veel ringen; een nagelbijter bovendien. Hij peutert ook in zijn neus, een psychisch geval van a tot z, al erken ik dat hij aardig zou kunnen zijn.

‘The human mind seeks meaning. Meaning involves wholeness and coherence of vision: yet whole explanations may suggest that nothing remains to be discovered. Myth is thus a mediator between the known and the unknown, a non-dogmatic vision ever open to individual reinterpretations, yet a touchstone around which an entire culture may cohere. Physics and biology are light years ahead of our ethical self-understandings.’

Ik belde Peter nadat ik geland was. Het leek of hij nog sliep, maar hij vindt dat dit me niet aangaat. We spraken af om 15:15

uur bij Leicester Square. Hoe anders zou ik me geprepareerd hebben wanneer het omgekeerd was geweest. Ik zou op het vliegveld zijn geweest. Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is. Onze relatie is altijd ongelijk geweest en zal het altijd blijven.

Gregory Bateson, de ex van Margaret Mead, ‘coined the word schismogenesis to describe a growing split of lethal consequences in the structure of ideas and relationships. For Bateson, “God” is the name we give to the larger ecological and environmental pattern of which we are part.’

Ik ben het hier mee eens. Het is een toekomstige vraag voor José Delgado.

Peter wachtte op me. Hij had een kamer gereserveerd in het nieuwe ymca-gebouw, waar hij dikwijls gaat sporten. Hij zag er uitstekend uit. Hij vertelde ‘mind control’ te doen, waar Edwin van Wijk hem in volgde. Hij had nog altijd niet aan Frederick Ress geschreven. Onbegrijpelijk. Vanavond had hij twee shows van The Little Whore House. Hij benadrukte zich niet te kunnen herinneren ooit zo'n afschuwelijke zomer te hebben gehad. Hij zal de zomers op Amerbos en de talloze ritten naar het strand niet zijn vergeten.

18 juli 1981

Londen

Ik zit al weer in de trein naar Gatwick Airport en schrijf aan Peter.

Gisteravond heb ik mijn vriend Harald Binder opgezocht. Hij is dezelfde grote schat gebleven. Hij was ouder geworden, had enkele rimpels en ik dacht aan onze ontmoeting twintig jaar geleden in Wenen. Haralds gezicht heeft een Siegfried line opgebouwd, maar soms, als hij lachte, ving ik een glimp op van de Harald zoals ik hem jaren geleden kende. Hij had de foto's die we indertijd met Frits van Eeden op het strand in Zandvoort namen nog altijd bij de hand.

We dineerden in een Indiaas restaurantje. Eens werd Harald verliefd op een zekere David in Los Angeles. Toen deze David hem in Londen kwam opzoeken, viel hij prompt op een andere jongen. Harald heeft toen wraak gezworen en begon een affaire met Davids nieuwe vriend. Later werd hij verliefd op een Braziliaan. Hij reisde naar Rio om te ontdekken dat de jongen nog in de kast zat. ‘I was angry with myself,’ zei Harald, ‘that I fell for this guy.’ De Braziliaan belde hem later nog wel eens op. ‘I acted very, very cool, but inside I was on fire.’

Ik zou eigenlijk in plaats van een boek met interviews met

neurofysiologen, eens een boek met interviews met homo's moeten schrijven. Harald is ook tot de conclusie gekomen dat love affairs alleen dan slagen, wanneer je liefde en seks ontkoppelt. ‘I have not become pessimistic or bitter about it, ups and downs go with life, because otherwise, what would life be worth anyway?’ Peter sprak eigenlijk toen ik hem na Harald en na zijn voorstelling ontmoette in soortgelijke termen.

Ik ging met Peter naar een Grieks restaurant, want de meeste eetgelegenheden zijn op zo'n laat uur al gesloten. Hoewel hij opgewekt was, vertelde hij later dat Lord Delfont, de financier van de show, het theater in was gekomen en iedereen met ingang van 22 augustus heeft ontslagen, ook omdat de beide Amerikanen in de hoofdrollen voor verplichtingen aldaar naar de vs terug moeten. Ik was diep geschokt, want dan houdt dus ook zijn inkomen op in augustus. Ik maakte duidelijk zelf in een zwakke positie te zijn en hem niet te kunnen helpen. Ik heb er trouwens spijt van dit gezegd te hebben en zal het niet herhalen.

Peter reageerde met te zeggen dat hij niet van plan was zich door dit bericht naar een nieuwe depressie toe te werken. Hij had al genoeg dieptepunten in zijn leven gehad en hij had nu het punt bereikt ‘to unconditionally accept the absurdity of reality’. Hij had intussen een brief aan Frederick Ress geschreven. Hij las Voorbij goed en kwaad van Nietzsche. We waren gelukkig alleen, want ik had Edwin een briefje geschreven dat ik met Peter onder vier ogen wilde dineren.

Peter maakte opmerkingen over politiek, want hij blijft dagelijks de International Herald Tribune aanschaffen en neemt uitstekend in zich op wat er aan de hand is. Hij noemde bijvoorbeeld Ronald Reagan ‘nog erger’ dan Jimmy Carter. Hij zei: ‘Als je die ogen van Al Haig ziet...’ Hij was bezorgd over de wapenwedloop.

Over Made in Soestdijk merkte hij op: ‘Alhoewel ik weet dat je de mensen die je noemt ook werkelijk kent, heeft het toch de schijn van “name-dropping”.’ We hebben ook over de mogelijkheid van een flat op de Keizersgracht gesproken. Hij was er niet tegen en wel nieuwsgierig. Hij is trouwens altijd tegen het wonen in Noord geweest. Toch merkte hij op: ‘If your money situation improves in a few years, how will you feel having sold Amerbos?’ Ik houd erg veel van Peter. Hij vroeg me veel brieven te schrijven.

Ik vlieg naar Boston voor de reis naar Wellfleet, Massachusetts, waar ik ga beginnen aan de serie interviews met Handler.

Ik ben wel blij met de reactie van Klaas de Vries, die mijn inge-

zonden vragen als een reële basis beschouwt om aan ‘ons boek’ te beginnen.207

Williams spreekt in Maps of the Mind over ‘the dungeon of the mind, wherein ideas grow ugly and savage like prisoners who remain imprisoned’. Ook noemt hij een prachtige uitspraak van Rilke: ‘If my devils are to leave me, I am afraid my angels will take flight as well.’


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums