Logo DBNL
Memoires 1981 (2012)

Memoires 1981

(2012)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

New York

28 april 1981

Ik arriveerde gisteren met een toestel van Royal Jordanian.

Volgens mijn principe doe ik vandaag eerst het allervervelendste: een nieuwe registratie en nummerplaat voor de auto halen. Ik nam de e-train downtown en kon me nauwelijks voorstellen dat ik van 1958 af die rammelkast soms dagelijks vanuit Kew Gardens naar Manhattan had genomen. Trouwens, de mensen in de metro in Moskou zien er minder armetierig en poverty stricken uit dan wat ik hier zie zitten. Gorky Park schijnt te zijn verschenen, een boek over het desperate leven in de ussr, wat heel wat minder desperaat is dan men hier denkt.

Nadat ik de nummerplaten had gekregen, belde ik Michael Korda bij Simon & Schuster. Hij herhaalde geïnteresseerd te zijn een boek met Leonid Zamyatin te lezen. Ik dacht: okay, goodbye, fuck you. Dan had hij maar moeten zeggen: Ik ben geïnteresseerd een boek met Zamyatin uit te geven.52 Ik schreef hem een briefje met de vraag of hij geïnteresseerd was in ‘lezen’ of ‘uitgeven’.

Richard Allen liet zeggen geen tijd te hebben voor een ontmoeting. Dan niet.

Ik bezocht advocaat Harry Torczyner, die nog altijd geheel achter me staat in het proces tegen Time. Hij had gisteren met Richard Allen ontbeten en was van mening dat de man ‘brilliant’ was. Het bekende woord dat in dit land ontwricht en nietszeggend is geraakt.

Torczyner staat achter de regering Reagan en vooral achter de president zelf. Hoe is het mogelijk? ‘I am much more afraid of the fascists than the communists,’ zei hij. Hij vreesde dat West-Europa ineen zou klappen wanneer de fascisten weer kans zouden zien de macht te grijpen. ‘I am convinced,’ voegde hij toe, ‘there will be a nuclear war.’ Ik zou een dergelijk zin niet over mijn lippen kunnen krijgen. Hij had een symposium op het Pentagon bijgewoond met generaals inbegrepen de chief-of-staff. Hij zei dat hij enkele venijnige vragen voor de generaals had voorbereid maar dat hij vergat te vragen over de invasie

van Iran per helikopter onder het regime Carter. Hij vond het ook prima dat Arbatovs visum niet was verlengd voor een televisie-interview. ‘Bill Moyers was biased shit anyway.’

Stanley Hoffmann schreef in The New York Review over foreign policy: what is to be done?’53 Hij pleit voor meer voorspelbaar gedrag van Washington op het wereldtoneel. Een uitstekende vraag voor Zamyatin. Amerika zigzagt eeuwig en heeft altijd weer andere leiders die een vaste koers onmogelijk maken. ‘The goal of American foreign policy ought to be not merely the containment of Soviet expansionism but the management and steering of inevitable change,’ schrijft Hoffmann zeer terecht. ‘Indeed the Soviet Union is probably, along with South Africa, the society whose present “formula” is, in the long run, the most unworkable.’ Dat is nog maar de vraag. Is marxisme-leninisme werkelijk onworkable? Of is het unworkable omdat de ussr feitelijk opereert onder een blokkade van de geavanceerde landen? En wat zou er in Zuid-Afrika zijn gebeurd als Verwoerd in 1960 in plaats van apartheid af te kondigen ‘vrije verkiezingen’ zou hebben gedecreteerd. Was Zuid-Afrika dan vandaag de dag net zo in de sloot als de meeste Afrikaanse landen, die na een ‘vrije verkiezing’ de democratie de rug toekeerden en òf marxistische òf militaire dictaturen werden?

Ronald Reagan is weer aan zijn werktafel op het Witte Huis gefotografeerd.54 Hij is bezeten van een ‘show-must-go-on spirit’ zegt commentator Hugh Sidey. ‘Reagan did his share in westerns in Hollywood, and he proved to have in him a lot of real-life John Wayne, who came back swaggering and feisty from his private battles with cancer,’ schreef Sidey in hetzelde nummer van Time. Hij vervolgde: ‘Precisely how Reagan will conduct now in his presidency remains to be seen. He will go to work each day with his scars to remind him of that sad truth.’ De avro verloor 80 leden vanwege de show van Jaap van Meekren en de huilende Hans Wiegel.

Volgens nrc Handelsblad werken de sovjets aan het opzetten van gigantische zonnecentrales. Zij zouden op industriële schaal elektriciteit en warmte moeten gaan produceren. Op de Krim zal een proefcentrale worden gebouwd met een capaciteit van 200 tot 300 megawatt. De Krim geeft gemiddeld 2.000 zonuren per jaar waardoor circa 445 miljoen kilowattuur met een dergelijke centrale zou kunnen worden opgewekt.55

29 april 1981

Toen Harry Torczyner het over fascisme had, vroeg ik hem: ‘What about chances for that in the us?’ Hij trok een aparte grijns en zei: ‘They don't understand in this country what ideology is.’

Wat zou ik in Amsterdam beginnen zonder een abonnement op The New York Times? Ik las een opmerkelijke reportage van Gene Maeroff: classes in how to think spring up around the nation.56 ‘No longer do educators take it for granted that students will learn to think merely by going to school. Increasingly, in elementary and secondary schools, as well as in colleges and universities, specific courses are being developed or reconstituted to promote problem-solving and to help students sharpening their reasoning abilities. There is a world of difference between teaching to learn and teaching to think,’ aldus Matthew Lipman de stichter van het Institute for the Advancement of Philosophy for Children.

‘For example, a lesson on Napoleon becomes an exercise in deductive reasoning as students examine whether he was a “son” of the Revolution. A theory is offered and the students evaluate it for fallacies, circular reasoning and ad hominem arguments. Underlying the emerging interest in the teaching of thinking,’ schrijft Maeroff, ‘is the belief that achievement in all subjects will be seriously limited unless steps are taken to ensure that young people acquire sophisticated methods of reasoning. Even students who become masters of memorizing and giving back to the teacher the ideas of others may end up without the skills to challenge ideas and draw their own conclusions.’

Het is onwaarschijnlijk dat men nauwkeurig kan denken als er geen goed ontwikkeld taalgevoel is. Het gaat bij ‘teaching thinking’ dus ook over het verband tussen taal en logica. Het achterwege blijven van ‘leren denken’ ondermijnt de normale ontwikkeling bij lezen en schrijven. Studenten zullen helderder denken als ze leren om hun gedachten behoorlijk op papier te zetten, dat wil zeggen in coherente en beredeneerde vorm.

‘Composition has traditionally focused on the rules of style, but has not meant teaching the thinking skills that students need to write,’ zegt Linda Flower van de Carnegie-Mellon University in Pittsburgh. ‘They get tied up in mechanics and we never tell them how the writing process itself works.’

‘The school systems are now dealing with a population that does not think that language is the primary means of thinking,’ aldus Leon Botstein van Bard College in Annandale-on-Hudson. ‘The major instrument of thinking - language - is no longer taught in coherent relationship with thinking. Language becomes ritualistic, even with the best of students, rather than being used to think incisively.’

Ik vind dit een uiterst belangrijke artikel. In Nederland hoor je absoluut niets over een dergelijk programma.

Ik bracht een bezoek aan Andrei en Natasha Tolkunov. Andrei is correspondent voor Pravda in de vs. We hebben Volodja Molchanov in Moskou opgebeld. Hij vertelde al drie dagen zijn dochtertje zelf te hebben gewassen. ‘Het wordt tijd dat je een psychiater raadpleegt,’ heb ik geantwoord.

Tolkunov besteed weinig aandacht aan de vn. Daar begrijp ik niets van. In verband met het weigeren van een visum aan Arbatov - hij wees er op dat Arbatov als lid van de Opperste Sovjet vergelijkbaar was met een Amerikaanse senator in status - had Tolkunov senator Sam Nunn benaderd om hem om een reactie te vragen. ‘Nunn was too buzy to talk to me,’ zei hij, wat me gezien mijn eigen ervaringen met deze mijnheer nauwelijks verwonderde. Ik zette uiteen waar minister Machado in Venezuela mee bezig was, inderdaad met de achterliggende gedachte dat hij voor Pravda over het intelligentieprogramma in Venezuela zou schrijven. Zijn reactie: ‘Mijn werk bestaat voornamelijk uit schrijven voor de krant van morgen.’ Dat is dus een benadering van journalistiek die ik nooit of te nimmer heb gehuldigd.

Hij liet me een pamfletachtig boekje van 98 pagina's zien dat hij voor de Russische markt had geschreven over cia-experimenten met mind. Hij schijnt hierin geciteerd te hebben wat ik eens in Moskou voor een groep sovjetjournalisten over de affaire George de Mohrenschildt heb gezegd. Dat is waar, maar dit was ik eigenlijk al vergeten. George werd niet lang voor zijn dood enige tijd in een psychiatrische kliniek opgesloten en met chemotherapie behandeld, dan weet je het verder wel.

Er werd een nog al uitgebreide lunch geserveerd met typische Russische gastvrijheid.

30 april 1981

Ik sprak anderhalf uur met Hans Koningsberger in het Waldorf Astoria hotel. Hij is actief in het linkse anti-oorloggedoe, is zelfs enkele malen in de gevangenis gezet en heeft heel veel problemen gehad met Amerikaans staatsburger worden, iets

waar ik nooit toe over zal gaan (al heb ik het wel eens overwogen als ik weer in Nederland opvallend werd gekoeioneerd).

Hij probeert nog steeds naar de ussr te gaan om een reportage te schrijven in een typisch Russisch dorp, maar krijgt bij de sovjetautoriteiten voor een visum geen poot aan de grond.

New York - New Haven, 06:45 uur

Het blijft altijd weer een emotionele ervaring, de rit naar New Haven en Yale te maken door alle herinneringen uit 1948-1950. De jaren toen waren moeilijk omdat er geen rationele financiële basis was om in de vs te studeren, in een tijd dat deviezen niet vrij verhandelbaar waren en mijn vader negen gulden voor een dollar moest betalen.

Ik bracht anderhalf uur met Robert Sternberg door, de psycholoog van Yale.57 Ik vond hem een typische Amerikaan, misschien joods, aardig, lichamelijk gezond, maar erg gericht op zijn specialiteit: intelligentie. Ik heb geprobeerd hem daarvandaan te halen om hem in een breder perspectief te interviewen maar dat lukte slechts gedeeltelijk.

13:05 uur New Haven (perron)

Er komt een mijnheertje aangeschuifeld, met hele kleine pasjes. Hij ziet er uit als een voormalige college professor: the sight of age, old-age, gives me at times the shivers.

Roger Schank, directeur van het laboratorium voor Artificial Intelligence, was aanzienlijk gemakkelijker om te interviewen dan Sternberg. Deze laatste antwoordde trouwens toen ik zei deel te hebben uitgemaakt van de Yale Class van 1950: ‘I was in the Class of 1972.’ Hemeltje, ik realiseerde me opnieuw hoe de tijd vliegt. Hij studeerde af 22 jaar nadat ik New Haven verliet.

Schank was een levendige kerel. Hij had kennelijk evenveel plezier in zijn werk als Sternberg. Ik heb een uitstekend interview voor mijn komende boek Over intelligentie.

In de trein terug heb ik Peter geschreven, en eveneens een kattebelletje aan mijn oude vriend Jonathan Raymond in Chicago.

Ik lees releasing the mystic in our brain door Judith Hooper in de Science Digest.58 Fantastisch interessant.

‘Out of certain electromagnetic frequencies, the brain forms a

picture of the world we see: from the compression of air reaching the ears, it translates the sound of pneumatic drills or Beethoven's Seventh Symphony.’

‘Long before science knew a neuron from a photon, philosophers divined some of the properties of this inner universe we call mind. Now it seems that our memories and emotions, our beatific visions and dark nights of the soul, our phobias, longings, dreams - perhaps even our preference for redheads over brunets - are linked to minute quantities of several dozens of chemicals in our brains. And recent advances in neurochemistry suggest that mystics might see the world more accurately than those of us who don't converse with the angels.’

Aldous Huxley meende dat ‘the nervous-system protects us by shutting out most of the information that confuse and overwhelm the average mind with a dark-glass filter and admitting to consciousness only what is useful to survival.’

Huxley: ‘To make biological survival possible Mind at Large has to be funneled through the reducing valve of the brain and the nervous system. What comes out at the other end is a measly trickle of the kind of consciousness which will help us to stay alive on the surface of this particular planet.’

‘Huxley thought that mystical experiences and hallucinogenic drugs somehow circumvent the reducing valve and tap into Mind at Large. Of course, he used a metaphor. Next it was discovered that connections between switches in the mind are chemical junctions. Brain cells, or neurons, communicate with one another when a few molecules of a messenger, called a neurotransmitter, cross the tiny synaptic cleft, the two-millionths of a centimeter gap between neurons, to help fire or inhibit the nerve cell. If there is a reducing valve in our thought organ, it must lurk among the neurotransmitters that link its cells.’

‘Pharmacological phantasmagoria such as Huxley's visions are the products of neurotransmitter look-alikes. Mescaline and amphetamine are chemically related to the neurotransmitter norepinephrine and magnify its effects. Morphine has a chemical structure similar to that of endorphin, the “brain's” own morphine. And lsd and the mushroom psilocybin, both cousins of serotonin, usurp this neurotransmitter's receptors and block its action.’

‘Serotonin-blocking chemicals, such as lsd, constitute a pharmacological bridge of transcendence,’ aldus Arnold Mandell, hersenonderzoeker aan de University of California in San Diego, ‘since we can't peer into the living human brain to observe its chemicals (they can be deduced only from their

metabolites in the blood, urine or spinal fluid), scientists must sometimes rely on intermediaries. Mandell takes his cues from psychedelic drugs and a disease called temporal-love epilepsy. The conclusion? Huxley's reducing valve could have a real biological counterpart in the neurotransmitter serotonin.’

Zij die lijden aan temporaalkwab epilepsie schijnen zaligmakende ervaringen of visioenen te hebben, soms zelfs religieuze bekeringen, die lijken op mystieke openbaringen van mystici, goeroes en wie weet een man als de Bhagwan in Poona. ‘Between seizures,’ aldus Judith Hooper, ‘it is not unusual for these (epilepsy) patients to be assailed by sudden ecstasies and cosmic illuminations. One such temporal-lobe saint, says Mandell, was almost certainly Dostoevsky, a known epileptic.’

Mandell noemt als voorbeeld Prins Myshkin in The Idiot. Nooit eerder heb ik zo indringend beseft dat de hersenen niet meer dan een klomp chemische elektriciteit is.

Volgens onderzoeker Mandell is ‘the route to God in the brain’ een zaak van ‘repressing the brain's serotonin.’

Mandell: ‘Temporal-lobe epilepsy is a runaway firing, or “kindling”, of the cells in the temporal lobe and neighboring areas of the brain - notably the seahorse-shaped structure called the hippocampus. Ordinarily, these regions are held in check by serotonin, an inhibitory neurotransmitter. But when starved of serotonin, the hippocampal cells are disinhibited, and they begin firing in an overexcited, kindling like pattern.’

Meditatie, waar Peter altijd mee bezig is, schijnt ook serotonin-inhibiting effects te hebben. Wanneer er minder serotonine naar de hippocampus stroomt, zou dus een mystieke versie van de realiteit ontstaan, zo meent professor Mandell. De hippocampus is een ontmoetingsplaats van twee verschillende circuits: een van de buitenwereld, de zintuigen en een van binnenuit. Hier worden stemmingen en emoties afgestemd op indrukken vanuit de omgeving. Mandell waarschuwt dat ervaringen hierbij kunnen gaan domineren. ‘When the hippocampus suffers from a serotonin shortage, inside and outside may no longer be adjusted in the same way.’

Wat is hiervan de consequentie?

Mandell: ‘William James noemde dat “de mystieke belevenis”. Zen Boeddhisme noemt het “satori” Boeddha riep: “awake!”, William Blake sprak over “divine intuition”.’

Dat opiaten als vervanging kunnen dienen voor interne verbindingen lijkt nauwelijks te geloven. In 1975 werden endorfinen als vermeende neurotransmitters ontdekt. ‘Endor-

phins mirror the complex interrelation of world and brain,’ aldus Judith Hooper. ‘Hormonal functioning, mood, perception, learning and sexual behavior are all affected by what one researcher has termed, our “promiscuous chemicals.”’

‘Perhaps,’ aldus neurowetenschapper Jaak Panksepp van Bowling State University, ‘brain opiate systems can create feelings of belonging, so people who are lonely and isolated can use narcotics as a substitute for the interpersonal bonds that usually exist.’

Zijn al ons plezier, onze zorgen, liefde, religieuze verheffing slechts een goocheltruc van de chemie in onze hersenen? Philip Berger, psychiater van Stanford University zegt: ‘Neurochemistry is leading us to the metaphysical view that we don't know what reality is. Perhaps, all we know is what's in the brain. In Eastern philosophy, it is the theory of Chuang-Tzu, the man who dreamt he was a butterfly and when he woke, asked: “Am I a man dreaming I am a butterfly or a butterfly dreaming I am a man?”’

Ik ben nogal onder de indruk van dit artikel omdat ik begrijp dat de imponderabilia van de hersenen en geest oneindig schijnen te blijven. Ik stuurde kopieën aan Peter, Poslavsky en Delgado in Madrid.

1 mei 1981

Boston, Massachusetts

Ik belde een radiopraatje aan Veronica door over de superhaviken in Washington, Eugene Rostow en generaal Edward Rowny. Max Westerman koos voor de laatste blunder van Ronald Reagan inzake mensenrechten.

Ik vroeg gisteravond aan de conciërge van Parker House waar Grange Street was omdat ik naar de locale sauna wilde gaan. ‘That is the combat zone,’ antwoordde hij, dus daar ben je je leven op straat niet zeker. Het is de wijk van Boston waar een paar jaar geleden die knappe footballspeler werd neergeschoten. De sauna was a crummy place, zoals meestal in de vs, maar ik ontmoette Ken, zwart als steenkool, een advocaatje, heel, heel lekker. We rotzooiden een heel uur en naderden steeds een orgasme en dan toch weer niet, wat heerlijk is. Later ontmoette ik nog een andere jongen, die in een hotel werkte en ik verliet het pand om 07:00 uur min of meer geradbraakt. Het overnachten had me 24 dollar gekost.

Newton, Massachusetts

Ik had een interview met professor Burton White, directeur

van het Centre for Parent Education.59 We bespraken het intelligentieprogramma van Alberto Machado in Venezuela. Ik ontwaarde een toontje van: Machado doet niet echt wat hij zegt dat hij wil doen.

Eastern shuttle Boston - La Guardia

Ik ontmoette zowel Richard Herrnstein, wat deze keer erg plezierig is verlopen60, als mijn oude vriend professor Jay Forrester van het mit, tevens grondlegger van het eerste project van de Club van Rome Grenzen aan de Groei. Hij was weer gespannen als altijd en zat constant met zijn vingers te spelen. Ik zag dat hij nu een gehoorapparaat droeg. We gebruikten samen een lopend buffet in de eetzaal van de faculteit bij mit. Nadat het ijs weer gebroken was, raakten we in een intense conversatie verwikkeld. Ik maakte notities op een papieren onderleggen.

Forrester adviseerde om Everett Hagens boek On the theory of social change te lezen, wat beschrijft hoe de wereld van primitieve samenlevingen terechtkwam in het nucleaire tijdperk. ‘Hagen deals with research management. He distinguished between two kinds of personalities: authoritative and innovative,’ aldus Jay.

‘I believe,’ zei hij, ‘that your personality begins to form itself at two, and is gradually stamped out.’ En: ‘When system analysis is early enough introduced, the innovative personality might be kept intact, and will survive. System dynamics presents the tools to allow to function innovatively.’ Jammer dat ik niet meer van ons gesprek heb genoteerd, maar ik had het als een vriendenbezoekje beschouwd om oude banden aan te halen.

We reden in zijn Mercedes naar zijn bureau. Hij gaf me een artikel uit Zygon: journal of religion and science.61 ‘The new insights into social system,’ schreef hij, ‘come from a methodology called “system dynamics”. System dynamics is a body of theory and methods for clarifying and improving our mental models on which all actions are now based. We make our decisions and operate our societies on the basis of mental images. Mental images are models that represent the real world in our thought processes. Mental models have great strength in their richness of detail. But mental models have two major weaknesses. First,

the mental perceptions are not organized into the most relevant relationships. Second, the human mind is not well adapted for deducing the consequences of interactions between the known individual parts of a social system.’

Een passage van Forresters artikel behandelde de overgang naar wereldstabiliteit. ‘A vast new set of ethical and moral dilemmas now faces man as humanity begins to encroach on the physical limits of the world. If exponential growth of population and industrialization were to continue at the present rate, the entire globe would be inundated in a few decades. Such growth is becoming progressively harder tot sustain.’ Zijn inzichten zijn een levendige oefening in ‘denken’ over religieuze waarden en hoe dezen aan te passen aan nieuwe realiteiten. In dat opzicht ben ik het oneens. Religie is een waanvoorstelling die teruggaat tot de farao's van Egypte, die stemmen van goden meenden te horen.

Professor Forrester gaf me ook een studie gepubliceerd op 19 juni 1978, gebaseerd op passages uit Oorlog en Vrede van Leo Tolstoj, die hij de titel Tolstoy on the Dynamics of Social Systems had meegegeven.62

Ik liep tegen Jaap van Wansbeek van de Haagse Post aan, die in 1964 het omslagverhaal over George de Mohrenschildt voor dat blad schreef. Ik vind hem een asshole. Hij vertelde links te zijn geweest maar nu is hij helemaal rechts en ziet hij overal communistisch gevaar. Hij begrijpt de essentie van journalistiek bedrijven niet. Hij is nu trouwens rijksambtenaar. Ik heb me een uur uitgesloofd om te proberen enige balans in zijn verhaal te brengen, vooral ten aanzien van de ussr. Een nucleaire vrije zone voor Europa vond hij een absurditeit. Evenals het openbreken van het bondgenootschap met de vs.

2 mei 1981

New York

Gisterenavond heb ik een afschuwelijke Franse film gezien over een hondje, Benji, dat zijn baasje kwijt was. Ik was tot tranen geroerd. Gaat deze emotionaliteit nog altijd terug tot mijn hond Jimmy, die mijn ouders in de oorlog achter mijn rug om hadden weggedaan? We weten toch wel weinig over hoe we werkelijk functioneren.

Ik voel me altijd als herboren als ik een nacht prima geslapen heb (na de orgies in Boston in de sauna).

In Amsterdam vergaderen socialisten uit 39 landen. Zij beplei-

ten vredesonderhandelingen over El Salvador. De Amerikaanse senatoren Edward Kennedy, George McGovern en Ronald Dellums zijn aanwezig, evenals Bruno Kreisky, Willy Brandt, Hans-Jürgen Wischnewski, Abba Eban, mijn oude vriend Michael Harrington en velen anderen.

Ik ontmoette Alex Kagan, de broer van Anja Feltsman uit Moskou, die hier nu voor arts studeert. Hij spuit nu anti-sovjetpropaganda: ‘If the old apparatchiks are dead, the young will go to war.’ Hij gaf intussen toe dat zijn middelbareschoolopleiding superieur was geweest ten opzichte van wat Amerikaanse kinderen wordt bijgebracht. Hij vond zijn medestudenten dikwijls naïef en kinderachtig. Dat hij een reis naar Europa zal kunnen gaan maken, windt hem op.

3 mei 1981

Overleed Marcel Proust pas zestig jaar geleden? In 1896, toen hij 25 jaar oud was, publiceerde hij zijn eerste boek (op eigen kosten) Les plaisirs et les jours. In 1913, toen hij 42 jaar was, wilde hij deel een van A la Recherche du Temps Perdu uitbrengen. Niemand wilde het uitgeven. Viermaal werd het boek afgewezen (in het Engels uitgegeven als Swann's Way) waarna hij besloot de uitgave zelf te betalen via Bernard Grasset.

‘In 1909,’ zo schreef Richard Howard in The New York Times, ‘Proust withdrew from “the world” (or at least from the reciprocal existence of healthy persons) to dedicate himself to the final draft of his novel.’ Richard Thieuliette moedigde me aan het boek te lezen. Ik ben er nog altijd niet toe gekomen.63

Max Westerman wil een Masters Degree gaan halen aan de Columbia School of Journalism.

Ik zag King of the Mountain en was gefascineerd door de rol van Steve, gespeeld door Harry Hamlin.

Mauno Koivisto de premier van Finland schijnt tegen de verwachtingen in de beste kansen te maken om president Urho Kekkonen te gaan opvolgen.

Geestelijke achteruitgang hoeft niet per se bij het ouder worden plaats te hebben maar vijftien procent van de mensen ouder dan 65 jaar, heeft vormen van mentale aftakeling, terwijl vijf procent er dermate ernstig aan toe is dat men niet meer voor zichzelf kan zorgen. Ik moet er niet aan denken. Van die vijf procent krijgt de helft Alzheimer ‘a disorder marked by progressive, devastating effects on the mind. No one knows the underlying cause, or just what insult to the brain does the

harm. Some kinds of nerve cells in the brain appear greatly reduced in number, while others, called astrocytes, seem to grow too numerous.’64

4 mei 1981

Luns heeft weer eens negatief zijn bek open gedaan. Hij hoopt dat uit de komende gesprekken in Rome een ontmoeting tussen Reagan en Brezhnev zal voortkomen, maar voegde er maar vast aan toe dat dit waarschijnlijk niet het geval zou zijn. Die man schijnt door niemand gestopt te kunnen worden.

Ik ontdekte in Scribner's Bookstore een schat aan nieuwe publicaties. Er is geen beginnen aan. Dit land wordt door boeken overstelpt.

Ik lunchte met mijn oude vriend Dick Rosen. Hij is nu 45 jaar en is weinig veranderd. Onvoorstelbaar dat hij eens verliefd op me was. Hij heeft een vriendje, Joseph, een acteur die momenteel in Hollywood is. Hij doet het dus met prostituees die hij mee naar zijn flat neemt voor bedragen van 40 tot 75 dollar. Eens was hij assistent van de procureur-generaal, nu zit hij in onroerend goed. Hij praatte en praatte en stelde me geen enkele vraag. Hij zei ook dat 300 buitenlandse banken filialen in Manhattan waren begonnen. Een flat van 60.000 dollar van tien jaar geleden bracht nu 300.000 dollar op. Hij had met vrienden tweemaal 190.000 dollar in een flatgebouw gestoken, wat nu drie miljoen opbracht. Toen hij zijn eigen appartement in de Village te koop zette, kwamen er dertig kopers op af. Van hen waren 27 buitenlanders.

Dick gaf toe dat de straten van New York dichtbevolkt waren met ‘drunks and bums’. Hij vervolgde: ‘Either you shoot them [denk je eens in; wo], or you do what Mayor Edward Koch has suggested the other day, round them up once a month, and give them a bath and food. Apparently, they don't die, so what do you do? Of course, the Civil Liberties Union protested that they could not be rounded up against their will.’ Hij is erg pessimistisch gestemd en overtuigd dat de mensheid zichzelf vroeg of laat zal opblazen.

Ik ontmoette mijn vrienden Bill Bast en Paul Huson uit Hollywood. Paul heeft voor Warner Books een horrorverhaal geschreven. Hij heeft ook een filmscript gemaakt. Bill schreef een film van vier uur voor nbc. We bespraken de mogelijkheid van een zogenaamd docudrama over de jkf-affaire. We zouden moeten wachten op het juiste moment, wanneer Dallas weer

in de limelight is. ‘The film business is like the headlines in journalism,’ zei Bill. ‘What they decide the one day, they forget the next.’

5 mei 1981

Ik sprak anderhalf uur met mijn oude vriend Arnold Hutschnecker op Park Avenue.



illustratie

Hij gaf me zijn nieuwe boek Hope: The dynamics of self-fulfillment.65 Hij zegt dat ‘hope sustains life while hopelessness causes death. Active Hope is the inner mental force that triggers the human will into action.’ Het doel van zijn boek is ‘to direct the reader toward the life principle and away from Passive Hope, the non-action or inhibited action that produces depression, that makes us neurotic and troubled.’ Hij zou naar Brezhnev willen gaan om detente te bepleiten, zoals ik eigenlijk naar Richard Nixon zou willen. Ik stelde voor dat we elkaar zouden proberen daar te introduceren.

Hij gaf me kopieën van verschillende artikelen waarvan ik niet meer weet of ik ze vroeger heb gelezen. In 1971 schreef hij the road to peace, in twee delen, voor The New York Times. ‘Since wars begin in the minds of men, it is in the minds of men that the defense of peace must be constructed.’ En: ‘We are descended from an endless chain of generations of murderers, whose love for murder was in their blood as it is perhaps in ours.’ Hutschnecker beschrijft de oorsprong van het begrip

‘staat’ en de Declaration of Independence uit 1776. ‘The evidence is growing that a conscious level of intellect, even in its sharpest form, may not unravel fully the motivation for some of the absurd tales presented.’ Zoals men hier zweert bij het sprookje van Oranje.

‘The understanding lies in the psycho-neurotic personality structure of some of the people who displayed a minimal capacity for human understanding and a greater need for omnipotence. An emotional immaturity and an obvious identification with an image of power was evident in some of these men's nearly blind loyalty and hero worship.’ Dat aspect heb ik in Made in Soestdijk proberen te verwoorden. Hutschnecker komt dan aan zijn bekende stokpaardje toe, dat de hoogsten in den lande bij de huidige situatie in de wereld psychologisch getest zouden behoren te worden, om te zien of zijn inderdaad de geschiktste personen zijn om zich met het leiden van de staat bezig te houden.

‘What method of measure can we apply,’ vraagt deze psychiater zich af, ‘to evaluate the integrity or honesty of purpose and humaneness of a person who is about to enter a position of power in any branch of Government?’ Dan herinnert Hutschnecker er aan hoe hij al twee decennia wordt bekritiseerd ‘for having suggested that candidates, before being allowed to enter a political race, ought to be cleared by a board of physicians and psychiatrists to make certain that they are healthy in mind and body’. Ik ben het met dit standpunt al heel lang eens. Het was de reden dat ik een aantal jaren geleden Hutschnecker voor het eerst ging interviewen. Waarom zou men voor topfuncties in het bedrijfsleven wel psychologische keuringen uitvoeren en voor posten bij het besturen van staten, wat tenslotte niet anders zijn dan een verzameling multinationals binnen een afgebakend ‘industrieterrein’ dat wij een natie noemen, doen alsof onze neus bloedt? Juist regeringsleiders zouden bij de huidige verhoudingen in de wereld psychologisch moeten worden gekeurd, ik zou willen zeggen, zelfs meer dan ooit.

Hutschnecker gaat zelfs nog verder. ‘I believe,’ schreef hij in de The New York Times,66 ‘that both a clinical as well as a psychoanalytically oriented physician should take part in the policy-making of our federal or local governments.’ De psychiater benadrukte dat ook deze specialisten niet onfeilbaar zijn of de meeste wijsheid van iedereen zouden bezitten. ‘They have at least been trained in assessing human behavior objectively and

can raise their voice when human ambition and greed or drives for an uninhibited use of power seem to be getting out of control. Imperfect, perhaps, but it would be a beginning. Such an innovation would be a rational step forward in view of our struggle for world peace, freedom and respect for the dignity of the individual and his rights. It would secure our own individual independence, allow healthy interdependence and foster the “pursuit of happiness” in the spirit of 1776.’

Sadomasochisme wordt populair in de vs, ‘comes out of the closet - whips, chains and all,’ aldus Time.67 ‘Freud considered sadism and masochism among the darkest eruptions of the primitive in human nature.’ In Los Angeles kan je vandaag de dag 40 minuten afgerost en in elkaar geslagen worden met zwepen en ragmethoden tegen een prijs van 40 dollar. Betaling kan geschieden per Mastercard of Visa. ‘Freud did not live to see sadism and masochism transformed into credit card banality, dispensed by women piously mouthing the jargon of social work,’ aldus Time.

sm-artikelen zijn verkrijgbaar in seksshops die overal in de vs als paddestoelen uit de grond schieten. Bij de Pink Pussy Vat aan Coconut Grove in Miami, Florida zijn alle gereedschappen te koop van handboeien, zoals door de politie gebruikt, tot en met alle soort zwepen en ander opwindend tuig. Een harnas voor mannen, prijs 70 dollar, is zeer populair in deze winkels. Ook mijn oude vriend Michael Evans, psycholoog aan de Universiteit van Berkeley, Californië zegt in Time dat een derde van alle echtparen op zijn minst een maal ruwe seks zou hebben gepraktiseerd. Het maakt deel uit van ‘foreplay for mildly neurotic people’ volgens Evans. Zou sm werkelijk moeten worden geëtiketteerd, zoals Evans doet, als neurotisch?

De Israëlische pianist Natan Brand, ondervond bij de uitvoering van Voices for Piano van de Canadese componist William Carlson, dat de Steinway ‘de capriolen’ niet kon verwerken. Er sprong een snaar. Brand speelde met 87 toetsen verder alsof er niets was gebeurd. Hij herhaalde de improvisaties in Schuberts Kreisleriana en bereikte safe and sound de pauze, waarin de gesprongen snaar kon worden vervangen.

In Chicago kreeg een vrouw die haar neus wilde laten verfraaien, maar bij wie de operatie mislukte, 6,5 miljoen dollar schadevergoeding toegekend en haar man, die in de ellende deelde, 2,5 miljoen. Ze worden steeds gekker in de vs. Omdat er onvoldoende zuurstof was toegediend tijdens de operatie werd de

vrouw invalide. Het ziekenhuis, de plastisch chirurg en de anesthesist draaiden nu voor 9 miljoen dollar schade op.

Ik bezocht om 16:00 uur Michael Korda bij Simon & Schuster. Hij was vriendelijk en hartelijk. Hij zei dat hij was uitgenodigd naar Moskou waar hij Leonid Brezhnev zou ontmoeten. Hij had de trip echter op het laatste moment afgezegd vanwege de affaire rond de joodse dissident Sharansky. Dat is dus echt krankjorum om je door zo'n incident te laten leiden.

Overigens bleek dat hij er vanuit was gegaan dat ik hem de publicatie van een boek door Leonid Zamyatin in plaats van met Zamyatin had aangeboden. Ik zei te vrezen dat een boek van Zamyatin voor de Amerikaanse markt compleet onleesbaar zou zijn, omdat het ongetwijfeld een barrage van Marxistische propaganda zou bevatten. Hij wilde wel naar het Arbatov-manuscript kijken om te zien of Simon & Schuster een paperback-uitgave zou willen verzorgen.

Ik bezocht samen met Lloyd de Mause Andrei Tolkunov in zijn appartement. Ik wilde Pravda voorzien van materiaal door te praten over het Psychohistorisch Instituut in New York, iets waar ze in Moskou nog nooit van hebben gehoord. Vervelend was dat de aanwezigheid van het zoontje voortdurend de aandacht van de ouders opeiste. Van concentratie op dit belangrijke onderwerp was geen sprake.

Lloyd ontvouwde de theorie van ‘pent-up anger’. Hij zei: ‘The worst that can happen is that us and ussr cycles of pent-up anger would reach a high point, after which a frontal collision would be unavoidable. When Ronald Reagan talks about the Soviet Union falling apart - or the Kremlin lying, cheating and stealing - what he really wants to say is: “I am falling apart, and I am lying, cheating and stealing.”’ Hij werkt aan een studie over de mind van Reagan en wil naar Illinois gaan om ook de wortels van zijn jeugd na te trekken.

Lloyd zei me, dat toen ik vier jaar geleden zijn instituut binnenwandelde en verkondigde dat Jimmy Carter beslist getikt was, hij tegen zichzelf had gezegd: at least, there is another guy who realizes this. Ik vraag me af of Lloyd deze jongeman Tolkunov, met zijn in Moskou gevormde denkkader, werkelijk heeft bereikt en wat de Rus nu van deMause en psychohistorie denkt.

Ik wandelde bij mijn oude vriendin baronesse Jacqueline de Gunzburg op Park Avenue binnen en begon met te verklaren dat ik geen tijd had gehad voor een douche. ‘Ik ben anders niet van plan met je in bed te stappen, al was je brandschoon,’ was haar antwoord. Ze moest om 20:00 uur bridgen en had dus

een verkeerde afspraak gemaakt maar desondanks een klein hapje geprepareerd. Ze had een lunch voor twaalf dames gegeven en enige ‘afvalkip’ zat al in de oven. Ook was er nog een artisjok overgebleven.

In juni zou ze weer gaan logeren bij ambassadeur Robert Fack in Londen. Ook wist zij dat Leopold Quarles van Ufford nu met ‘a beautiful lover’ samenwoonde. Jacqueline vroeg of zij zelf nog mooi was en gaf de tip dat wanneer je om 23:30 uur op de kabeltelevisie de g draaide, er live groepsseks werd vertoond.

7 mei 1981

Ik was nauwelijks op straat vanmorgen of ik zag weer een Amerikaanse jongen om koude rillingen van te krijgen.

Ik zag Bill Buckley op televisie in Firing Line. Wat een etter van een man. Het onderwerp was deze keer homoseksualiteit, waar hij dus niets van weet, laat staan begrijpt. De arrogantie druipt van zijn smoel.

Gisteravond was ik in Club Bath op First Avenue. Een Colombiaanse jongen wilde net weggaan maar zei: ‘I will stay if you have sex with me.’ Ik gaf er de voorkeur aan om eerst eens rond te neuzen in plaats van met de eerste de beste jongen aan de slag te gaan. Er lopen altijd wel een beetje verlegen en teruggetrokken jongens rond, die op het randje gay zijn, of misschien zelfs straight en die ik uiteindelijk het liefste in mijn vingers krijg.

Het is crisp, sunny weather.

New York - Washington dc, Shuttle

Menachem Begin lanceert retorische aanvallen op Helmut Schmidt, ‘implying he may have played a role in the Nazi extermination of Jews,’ aldus The Washington Post. Ik ben achterdochtig jegens dat enge mannetje uit Tel Aviv met zijn terroristisch verleden. Er wordt altijd weer vergeten dat Israël een schepping is van politici aan het andere einde van de wereld, uit een epoque in de geschiedenis dat autochtone Arabieren niet meetelden.

Ik nam een taxi naar Jan van Wieringen van de Volkskrant maar zijn vloeren werden gelakt, dus het bezoek ging niet door. Ik liet voor Richard Allen een exemplaar van het Arbatov-boek achter bij de portier van het Witte Huis. Diens secretaresse gedroeg zich dermate onbeschoft, that I raised hell. Als mijnheer Allen me helemaal niet meer wil ontvangen - ik vroeg een ontmoeting met hem aan tussen 28 mei en 8 juni - than he can go and fuck himself. Het is genoeg geweest.

Toen ik me bij de National Academy of Sciences meldde voor de ontmoeting met president Philip Handler, werd me meegedeeld dat er een wijziging in de afspraak was gekomen. Een auto van de Academy reed me naar het appartement van de Handlers in Watergate. Toen ik zijn werkkamer betrad, was hij aan het telefoneren met zijn benen op zijn bureau, in een bruine coltrui. We spraken twee uur samen. Ik heb het gesprek op de band opgenomen.

Hij vroeg me soms het apparaat af te zetten. Bijvoorbeeld, toen hij vertelde Bobby Inman, de onderdirecteur van de cia te hebben opgebeld met de mededeling: ‘Ik wil weten of Jermen Gvishiani schuldig is, zoals persberichten hebben gemeld.’ Ook wilde Handler van de cia-admiraal weten of iiasa inderdaad ‘een wespennest van sovietspionnen is en wat Gvishiani's rol precies was? De volgende dag had admiraal Inman aan Handler geantwoord: ‘Yes, Gvishiani was guilty. We know only of two kgb guys among the Soviets at iiasa, and that is normal for them, we have to live with that. Gvishiani is no kgb general, as the rumors would have it, but he serves his country well in various capacities.’ Handler voegde hieraan toe dat de Amerikaanse bijdrage voor iiasa in ieder geval voor 1982 veilig was gesteld. Indien hij kon helpen de jongste rel rond iiasa glad te strijken, zou hij dit doen.

Hij had alles in het werk gesteld om Jermen Gvishiani in 1980 tijdig te waarschuwen dat de bijeenkomst in Hamburg als gevolg van de sovjetinvasie in Afghanistan ‘uiterst moeilijk’ voor hem zou worden en dat hij scherpe kritiek te incasseren zou krijgen. Hij vroeg in een later stadium zelfs via een boodschapper, professor Howard Raiffa, aan Gvishiani helemaal niet naar Hamburg te komen om hem een onaangename bejegening te besparen. Hij zou dan immers de sovjetinvasie in Afghanistan moeten verdedigen. Gvishiani is uiteindelijk niet naar Hamburg gereisd. Hij heeft Handler op een later tijdstip, toen ze samen in een auto van iiasa in Wenen reden, hiervoor bedankt. ‘Is it not a scandal,’ zei ik, ‘that this matter again shows how easy it is to have decent relations between Soviets and us? But look at the state of affairs in the world as it is.’

Hij gaf me een exemplaar van de rede die hij op 2 mei 1981 in New York had uitgesproken ter gelegenheid van de International Conference in Honor of Andrei Sacharov in het Caspary Auditorium aan de Rockefeller University.68 Ik vermijd de antisovjet agitatie rond Sacharov al sinds ik in 1971 voor het eerst

naar Moskou reisde. Men loopt in het Westen te gemakkelijk, en zonder de ins and outs van de situatie in de Sovjet-Unie te kennen, achter de man en diens tetterende echtgenote aan.

Handler treedt dus na twaalf jaar af als president van de National Academy of Sciences. Ik vroeg hem wat zijn grootste zorg was, terugblikkend op zijn werk en de situatie in de wereld nu. Handler: ‘There are two overall concerns that are coupled. They are not very scientific. One is the arms race, which is about to get out of control. The Russians are already going as fast as they can go. We are going as fast as we can go. I cannot imagine an arms race that does not end up in using the arms.’ ‘That is what Lord Chalfont also told me.’

‘I have this sense of a world gone mad. The largest single concern we can have in a more domestic sense is, that I am very much concerned with rapidly increasing expenditures for defense and what they do to the rest of the economy of the nation. Surely, it is an engine of inflation, when it produces all these unproductive materials. It is a means of keeping people employed and paying them for the production of nothing. That is inflation at its very worst. I cannot see a reason to assume that inflation will do anything but get worse.’

‘Resulting in what?’

‘If all prices go up at the same time nothing happens. Everything rises in parallel and at the same rate That is not inflation. What is inflation is the decrease in real purchasing power which comes from such a circumstance. And that is what we are about to do to ourselves.’

Vervolgens wees hij op het feit dat de mensen met vaste inkomens en ouderen het slachtoffer zijn van deze ontwikkeling.

‘They are becoming poorer every day.’

‘It was always said,’ zei ik, ‘we Americans are so rich, never mind the Vietnam war. But look at it now!’

‘No, no! That is when we started to go to hell!’

‘So, what is exactly happening now?’

‘We are doing the same thing, only more so.’

‘But is there not one bright genius in Washington who can stop this madness? Which group of influential people sides with the brains in this country?’

‘Well...’

‘So many large and small firms have orders to prepare for waging war that even Japanese and German firms have to step in to fill orders for machine tools for the us domestic market, because us industry is on a war footing,’ merkte ik op.

‘No, it won't be that big. Even if the Defense budget were to

double, which is not about to happen, war orders would encompass about thirty percent of the economy. That is not as staggering as you are suggesting. But war orders are absolutely staggering in an inflationary sense. And as we started out by saying, this is even more devastating that all these materials are being produced and not being used.’

‘Eventually they will be dumped.’

‘The fact remains,’ meende Handler, ‘that politically both major us parties are committed to the idea that we can only negotiate with the Soviets in a position of great strength, and since we don't have as yet this relative great strength, we produce for war to bargain hard. I don't know whether that is true. Nevertheless, that is where we are. There is almost no interest in arms control.’

‘And now professor Eugene Rostow is in charge of arms control for Reagan. I discussed this with him.’

‘Rostow does not believe in arms control. We, at the Academy, are trying our own small bit at that. We have a Committee on International Security and Arms Control, which is going to Moscow in June to meet with a comparable group created by the ussr Academy of Sciences.’

‘Are they really going or will they cancel because of Andrei Sacharov being sent to Gorki?’

‘I don't know. Right now we have a fixed date, June 20, 1981.’

‘How large is this group.’

‘Six or seven members of the Committee, that is one third. The chairman is Merv Goldberger, the president of Caltech.

‘What happened to Harold Brown?’69

‘He has now an office at the School of International Studies at John Hopkins University.’

Hij vertelde wie de andere leden waren en op mijn vraag of de regering Reagan akkoord ging met de reis naar Moskou, zei hij: ‘Yes.’

Ik vroeg hem wat hij van de ontmoeting verwachtte.

‘All they can do is develop an agenda for further meetings. If they do that, it is already a success.’

‘We are getting increasingly worried in Europe about sounds made in Washington Why does Caspar Weinberger70 come out and say that we have to prepare the army psychologically for fighting at least two conventional wars at the same time? Where does all this provocation originate from?’

‘It is not standard provocation,’ verklaarde Handler, ‘but

don't ask me to account for it, particularly since I do not believe in it. It troubles me as much as it troubles for instance Bruno Kreisky. You know, it really represents a kind of false patriotism.’

‘But that alone is a 17th century concept.’

‘The noisy, jingoistic trappings of nationalism.’

‘Especially popular with cab drivers in Manhattan with uneducated brains,’ voegde ik toe.

‘Yes, to command unthinking allegiance. There are many things that this new Reagan administration wrapped up into a single package: they want to (quote) “get the Government off the backs of the people,” they say, for instance to free industry of oppressive regulations. That way we were to have a more successful and vigorous economy, and hope to see an increased growth of productivity of American industry. Because productivity had not been declining, but was not growing. They say the standard of living is geared to productivity. With all this they were running up the flag, so that you could wrap up the whole package in the old us colors.’

We hadden het even over El Salvador en Handler benadrukte dat dit ook een zaak van internationaal terrorisme was, welke men overigens niet met nucleaire wapens to lijf behoefde te gaan. Ik zei dat het me aan krankzinnigen deed denken wanneer ik de cia of fbi de sovjets van internationaal terrorisme hoorde beschuldigden.

‘I cannot answer this,’ zei Handler.

‘Now they pick on the Libyans and throw them out of the us to make a gesture, because otherwise no-one would believe the us accusations at all.’

‘I am afraid, that is it,’ gaf Handler toe. ‘But the problem of terrorism is real. It is difficult to know what the relationship of the ussr to terrorism really is. I don't know. I have seen terrorist training camps and I have watched terrorism in Argentina, when it was there at its worst. I could get no sense when I visited those camps, where the money was coming from. I was told, it was all self-raised by kidnapping activities. I don't know whether that was true.’

‘Do you think it is diplomatically wise to accuse the ussr openly, even if they are supporting terrorism? Because after all, the cia is active everywhere in the world killing people at random, planning assassinations, arranging massive blood baths like in Indonesia.’

‘Well...’

‘Americans have so much butter on their own heads in this re-

spect,’ viel ik hem in de redden. ‘In my view they are the worst terrorists in the world.’

‘Well, our covert operations are restrained.’

‘Should the us and the ussr not concentrate on avoiding to destroy each other rather than spreading dangerous nonsense?’ ‘There was a time,’ zei Handler, ‘that covert action meant only espionage. But its character was gradually changed. And when it was taken over by people with a mentality of the Red Guards, like in Japan, these people were simply violent anarchists. I suppose, the Soviet government may think that anything that keeps the industrialized countries in the West off balance, is a good idea. But nothing compares to the threat of ten thousand nuclear weapons on each side. That is just a nightmare. Nobody has any scheme of bringing them down again. And yes, we have to have such a scheme. But, to do that, this can only happen in an atmosphere of great trust. It is unthinkable otherwise.’

‘Great trust? And, you deliberately use the word “great”?’

‘I do.’

‘How can we create even a semblance of trust when mutual hate and disgust run so deep? That is what I often discussed with Georgii Arbatov too in my book.’

‘Well there is an essence to our trouble.’

‘I recall an editorial in The New York Times, which said: “Why talk about trusting the Russians? We do not trust our own generals. Why not bring our relations to the ussr not down to plain intelligent pragmatic business arrangements? No-one trusts anyone in the business world either, of course, but still.”’ ‘It has got to be trust,’ meende Handler, ‘because we know that the verification procedures in arms control are not sufficiently reliable. And either side in its current frame of mind is willing to accede, give in, and offer the other side an advantage whatsoever. So you have to say, this is parity. We have to arrange for a stepwise reduction in nuclear arms.’

‘Yes, but the Reagan government does not accept parity, it wants superiority.’

‘We hear that the current administration thinks that parity offers a safe advantage. That is what is really meant by parity. And, as you know, what is troublesome, is any new technology which destabilizes. Cruise missiles are changing the rules of these war games. Then there is the Backfire bomber. Or tactical and theater nuclear weapons we really have not made our minds up about. With improved guidance systems and mirved warheads, you start a whole cycle of development to offset those advantages. Here we are contemplating that absurd mx

system. It has a peculiar property. Until it is completely constructed, it is useless. When you start the mx, and you have the first part in place, you still have nothing. You have got to have all of it in place before you get a real advantage out of it. The whole objective of the mx system is to say, for two hundred mirved warheads in the ground. Don't forget you have two thousand sights out there. That is the way this was designed. You have two hundred real ones and two thousand faked ones. There is even a faked missile in everyone one of these two thousands sights. They look like a missile sight but they are not. Only when you have all two hundred real sights in place, or about three quarters of them, you have begun to have real advantage out of all this in terms of what the opposition has to do in order to knock it out. That means that even if we built it, it would be operational in 1995 or 2000, before mx is any damned good to us. I happen to believe, and many of my friends do likewise, that this is the wrong way to go entirely. The right way to go is to build small submarines and put the mx warhead onto the subs and have two, three or four missiles per sub.’

‘What does Admiral Elmo Zumwalt think?’

‘I doubt if he agrees. The Navy has a battleship mentality. They even built battleships that go under water, the Trident submarine. I guess, if you have a great big ship like that, it is commanded by an admiral. A small sub could be run by a lieutenant. Now, that does not create jobs for admirals. The real solution, you see, is the Air Force being in charge of the mx system. My solution to this problem is to give the Air Force responsibility for small submarines. Everything will be fine. They would then give up the mx in the ground. I am kidding, of course.’

‘Jesus, all this is lunacy,’ zei ik.

‘It is lunacy of a kind.’

‘Is nuclear war winnable or survivable?’

‘No.’

‘That is what you said to me some years ago,’ bevestigde ik. ‘The first 24 hours of a nuclear war would result in 500 million victims. So why do we keep talking about it at all? The Soviets most certainly don't. Arbatov makes more sense than Richard Pipes, Paul Nitze and Eugene Rostow together. The Soviets start at another premise all together. They know what war means. They were destroyed in a conventional war. Americans talk like children about war. Nuclear war will destroy us all. We have got to descale the system. How to do it? A new pres-

ident in dc begins by calling the Soviets liars and cheats. We all know they are, but why rub it in. So are the Americans, they lie and cheat as much as anyone. Why state the obvious. The nato in Rome says: “May be we'll meet later this year at the summit.” As if we are not in a hurry. For the Kremlin it is also a rather nerve racking business to have to deal ever so often with a new set of clowns in the West, now Ronald Reagan, instead of Jerome Wiesner, George Rathjens or you.’

‘But the Soviets are also having something else going for them. First of all, they are an immense landmass. The ussr is huge.’

‘When you arrive at the University City of Akademgorodok in Novosibirsk, it is another ten hours by plane to Kamchatka.’

‘Of course, much of that real-estate is useless,’ meende Handler. ‘Nevertheless, in the ussr they surely have in the largest accumulation of conventional arms. If it were not for the threat of nuclear war, they could roll over Europe. And would, and would.’

‘In 1948, I went to Yale and my family left for South Africa, because at the time we were convinced the Russians were coming. Now it is 1981, and they still have not arrived. It was Aurelio Peccei who encouraged me ten years ago to go to Moscow and he introduced me to Jermen Gvishiani, and he in turn introduced me to Arbatov. Incidentally, I have a Russian grandfather on my mother's side, count Ilia Poslavsky. But are the Russians really coming? I don't believe that at all. Look at Poland. They were supposedly to march to Warsaw. They have other aims and goals.’

‘Their economic system has failed, that is their main problem.’

‘Totally and completely, and they know.’

‘Okay. But that makes them separate. Now, they have simply become a totalitarian government in place, that must conserve its power in order to maintain itself.’

‘I agree.’

‘You know their record. Look around the world. They failed one place after another. Just think of Cuba. The Soviets send a couple of million dollars every day. Angola is another drain. Or Afghanistan. It was a mistake. It was a comedy of errors. They never understood what was going on there. The misread all signals from Kabul. Now, they do not know how to go out gracefully.’

‘Indira Gandhi is ready to mediate,’ wierp ik tegen.

‘In Afghanistan, the Soviets are locked into a country from which one and the half million people left to go into Iran and Pakistan. The men leave there families there to go back and

fight. Even if they would win, what would they have? They would have Afghanistan.’

‘And they found a crummy character in Prague to run the show in Kabul. It reminds me of Ngo Dinh Diem, who was found in a roman catholic convent near Philadelphia to run the show for Washington in Vietnam.’

‘The Soviets have an economic system that failed. They are surrounded by their own buffer states, who hate them, upon whom they have forced their own economy which is failing. Poland is a bankrupt country, which I take it the West is about to prop up again with more money. That is what is going to happen there.’

‘Eastern Europe owes already 38 billion dollars. Kreisky told me: “Well, the ussr is very rich, 38 billion is not that much. But I wonder whether the West can go on and on to prop up these defunct economies, also in the developing world, forever.’

‘It is all called inflation. You pay it all off with paper. You destroy the lives of people in the future, who will be paying for the nonsense of today. That is what it amounts to. You mortgage the future against the misdeeds of the present.’

Ik sprak vervolgens met dr. Handler over het decoderen van brains. Hoe in Polen het rooms-katholieke geloof weer scheen terug te komen, ondanks jaren van marxistische hersenspoeling dat godsdienst het opium van het volk is.

‘It is coded very deeply,’ aldus Philip Handler. ‘When I last saw Anatoly Alexandrov in Moscow in September 1979, he invoked the name of Jesus or God at least six times. I decided to keep track. He perhaps did not even know he did that. But before the day was out, because he was unaware that this shocked me, to hear him say for instance: “But God would not have done it that way”, I realized these were strange things to say for a physicist, let alone for a Russian Communist. It is apparently very deep. Especially it must be very difficult to decode the mystic ways of Eastern Churches.’

Ik vertelde Handler van mijn verblijf in het klooster bij de zomerresidentie van de patriarch van Rusland op de Krim Hij antwoordde: ‘If it were not for the Church in Poland, Solidarity would have failed.’

‘Jung spoke of religion as useful in the sense of psychological hygiene. What people don't understand they call God's will and the subject is closed. Is perhaps a third dimension needed?’

‘I suppose so. What it did do is accomplish a great, bloodless revolution in Poland.’

‘But the Soviets are smart. They do not march in. They apparently entered discussions.’

‘Russians cannot turn inward easily and rely on a period of healthy growth. If they could have that, I suppose, there might be a prospect for rational discourse. But they are now maintaining their empire entirely by force.’

‘People feel powerless to do anything about it,’ zei ik. ‘They laugh at the system in the ussr. May be between 1917 and 1945 it worked. Even the President of Soyuzgas Export slipped in a sentence like: “That is far too progressive thinking. Our bureaucracy will not be ready for it in another ten years”.’

‘They can't break out of it, though,’ zei Handler. ‘They have no way to do so. They don't even have a way in which to hand over power. No orderly progression, they don't have any possibility for that.’

‘Can you imagine the kind of input the brain of Mikhail Suslov has? I shiver to think of it.’

‘In the ussr they raise children to be just like themselves. They than choose the ones most like themselves to continue the system.’

‘But that way does not work. The entire Soviet nation listens to the Voice of America, if they can.’

‘Sure. If the same kind of developments we now see in Poland could occur in the Soviet Union, it would be the greatest event in modern times.’

‘It is now happening in China.’

‘God knows what is happening in China.’

‘They are making some significant changes in the system for the first time.’

‘I suppose so, but I do not know whether they have simply changed some outward signals, and inside China remained the same country. The horrors the Chinese Government has committed the past forty years are unbelievable.’71

8 mei 1981

Washington dc

Ik stelde Handler voor samen zijn memoires te schrijven over zijn twaalf jaar presidentschap van de grootste en meest vooraanstaande Amerikaanse denktank, The National Academy of Sciences. We spraken af dat ik hem in Duke University, de universiteit waar hij studeerde, zou gaan bezoeken om een en ander nader af te spreken. Terwijl we spraken liepen twee wit-

te poedels in en uit en er waren ook twee dienstbodes bezig in het appartement. Het verwonderde me eigenlijk dat hij meteen positief reageerde op mijn voorstel. Mijn oren bijna niet gelovende, stelde ik de vraag opnieuw.

‘I said yes,’ was het antwoord.

‘We could do it at Duke?’ vroeg ik verder.

‘No, why not work in my summer home at Woods Hole, Massachusetts.’

Hij zei overigens dat hij moe was en twee dagen thuis wilde blijven. Ik denk dat het een soort terugslag is, voornamelijk psychisch, omdat hij op het punt staat de Academy of Sciences te verlaten. Dat moet hij ervaren alsof hij in een donker gat valt, aangezien die positie in Washington buitengewoon prominent is.

Ik heb vanmorgen eerst een radiopraatje aan Veronica doorgebeld.

Daarna heb ik een bezoek gebracht aan Ralph McGehee. Hij is de voormalige cia-man die, zoals professor W.F. Wertheim nog onlangs in de Volkskrant uiteenzette,72 heeft willen aantonen hoe de cia opzettelijk documenten produceerde, dus vervalste, die moesten aantonen dat Cuba en de ussr wapenhulp aan linkse bewegingen in Latijns-Amerika verleenden. Omdat de cia niet toestaat dat voormalige medewerkers een aantal ongewenste zaken in de publiciteit brengen, moet men alles aan cia-censuur onderwerpen. Wertheim wees er dan ook op dat in McGehee's jongeste artikel in The Nation van 11 april 1981 een aantal passages voorkwam waaruit bij elkaar 22 woorden verwijderd waren. Wat Wertheim bovendien opviel, was dat vooral passages die betrekking hadden op de coup in 1965 van Suharto tegen Sukarno vol hiaten zaten.

Wertheim constateerde dat McGehee in zijn artikel aangaf dat de cia een rol speelde tijdens de couppogingen in Indonesië, zowel in 1958 als in 1965, door valse berichten te fabriceren. Zo werden er foto's vertoond waarop te zien was dat de in 1965 vermoorde generaals werden gecastreerd en hun ogen werden uitgestoken door de Gerwani's (communistische vrouwen). ‘Deze cynische in elkaar gezette campagne,’ aldus McGehee, ‘was bedoeld om de woede van het publiek tegen de communisten (pki) op te wekken en zo werd een massamoord voorbereid.’ McGehee schreef verder dat ‘om haar eigen rol in de massamoord op onschuldige mensen te verbergen73, werd door de cia in 1968 een vals verslag in elkaar geflanst, dat later

werd gepubliceerd onder de titel Indonesia-1965: The Coup that backfired. Tezelfdertijd dat de cia dit boekje liet uitkomen, werd een geheim rapport gemaakt over wat werkelijk was gebeurd met de aanbeveling dat hetzelfde scenario bij staatsgrepen elders zou worden gevolgd.’ McGehee wees er vervolgens op dat dit in Chili met de moord op Salvador Allende was gebeurd.

Ik heb vanmorgen deze McGehee thuis opgezocht. Hij bleek een absolute asshole te zijn. In zijn werkkamer stond een doos met declassified materiaal van de cia over Indonesië, afkomstig uit de L.B.J. Library in Austin, Texas. Ik mocht erin bladeren en wat ik zo terloops zag, was inderdaad niet om te geloven. Ik zag bijvoorbeeld een memorandum van Richard Bissell van de cia aan Walt Rostow en anderen, waarin Bung Karno werd omschreven als ‘hoog manipuleerbaar’. Als er nu iemand in Djakarta was die niet manipuleerbaar was, noch voor rechts, noch voor links, dan was het president Sukarno. Ik had geen zin om me verder aan het cia-geklets te ergeren.

Ralph McGehee vertelde nog steeds in processen te zijn verwikkeld om meer te kunnen publiceren over wat werkelijk gebeurde dan de cia-censoren hem toestaan. Hij vroeg trouwens mijn toestemming om onze ontmoeting op de band te mogen vastleggen, wat me niets kon schelen. De reden: ‘Because the cia might send me someone.’ Hij zei dat Washington en de cia alles in het werk stellen om het onderwerp terrorisme in El Salvador verder op te blazen om het Amerikaanse publiek mee te krijgen de militaire uitgaven verder te verhogen. Ik verliet de man met een gevoel van walging. Hoe haalt iemand het in zijn hoofd zijn leven te wijden aan een onding als de cia?

Ik ging met Jan van Wieringen een hapje eten in The Rascals. Later kreeg hij een black guy, Inuane, op bezoek. Ik geloof dat Jan nog altijd niet over zijn vriendje in Venezuela heen is. Hij is nu van de black boys.

9 mei 1981

De vs drongen er bij Japan op aan meer geld uit te geven aan militaire bewapening.

In El Salvador zijn vier Amerikaanse nonnen vermoord. Washington vraagt om vergelding en zal meer antiterreur-steun geven aan het fascistische regime daar. Er zijn in El Salvador de afgelopen twaalf maanden al 15.000 ‘vrijheidsstrijders’ - met steun van Washington - vermoord.

George Bush heeft weer eens een knaller tegen Cuba en Fidel Castro gelanceerd, ditmaal aan de Duquesne University in

Pittsburgh. Hij noemde het Castro-regime ‘the worst offender of human rights in the hemisphere’. Er valt lang te redetwisten in welke landen meer wordt gedaan voor mensenrechten, Cuba of de vs. Misschien zal de realiteit van wat in deze eeuw gebeurde pas in de volgende eeuw ‘zichtbaar’ worden.

In mijn radiopraatje voor Veronica citeerde ik een uitspraak van de Japanner Zenko Suzuki die dacht dat men beter een wijze muis dan een brullende leeuw kon zijn. Dit stond in The Washington Post van gisteren. Henri Remmers bekritiseerde dit en zei met zoveel woorden dat het oude koek was. Ik vind Remmers een ordinair mannetje, want hij verzint zoiets ter plekke.

Washington - New York

De film van Oliver Stone, The Hand, draait momenteel in de bioscopen hier. Bill Bast en Paul Huson vertelden dat hij bezig is miljonair te worden omdat deze horrorfilm, geschreven en geregisseerd door Stone, een enorm succes is. Tegelijkertijd weet heel Hollywood dat hij stevig aan de cocaïne is ‘so in five years, it will be bye bye Oliver,’ zei Bill.

Ik schreef Peter en Aurelio Peccei over het nieuwe project van een boek met Philip Handler. Hij gaf me The Annual Report (28 pagina's) aan de Academy, gedateerd 23 april 1981. Ook heb ik een speech van diezelfde datum, toen hem tijdens een afscheidsdiner in het Sheraton Hotel een zilveren blad met handtekeningen werd aangeboden. Dit materiaal moet bewaard blijven. Altijd weer ben ik mij ervan bewust dat je in dit land ogen te kort komt om te zien wat hier aan jongens allemaal rondloopt. Nergens zie je jongens als hier. Hoe beauty te beschrijven?

Bus op het vliegveld

Er loopt een jongen op het trottoir die iets ingetogens heeft, iets verlegens, jeans, bruine schoenen. Ik bestudeerde de beweging van zijn voeten, zoals ik altijd kijk naar hoe ze hun voeten neerzetten. Hij droeg twee shirts over elkaar, met een open nek. Maar het mooiste van alles was zijn gezicht en die uitdrukking van innerlijke kalmte, met licht gekruld bruin haar, naar achter gekamd.

Ik begin dan te fantaseren. Een nieuwe vriend? Weer helemaal in Amerika gaan wonen? Mijn leven met iemand delen? Het is niet meer mogelijk, want ik ben nu veel te geconditioneerd om alleen te zijn en op mezelf te leven.

In Club Bath was het de gebruikelijke affaire. Een totaal déjà vu en toch, wanneer je op de vrije markt zit is seks een even be-

langrijke noodzakelijkheid als een dagelijkse warme maaltijd. Het verwondert me altijd weer hoeveel perfecte lijven in zo'n sauna de ronde doen en trots als een pauw langs marcheren. Via een beeldscherm wordt een oeroude film van Ronald Reagan vertoond. Er zitten wat knullen naar de kijken.

Uiteindelijk belanden mijn liefste gedachten altijd weer bij Peter.

10 mei 1981

Waldorf Astoria

Alexander Haig is uitgefloten door studenten aan Syracuse University.

Tennisser Victor Pecci heeft verloren. Hij is nu groot geworden, volwassener, maar heeft nog altijd een diamantje in zijn oor. Ik blijf die jongen lekker vinden. Ik heb trouwens in Club Bath een buitengewoon aantrekkelijke neger in mijn vingers gehad. Zalig gerotzooid. Dat soort ‘behandeling’ is in Amsterdam niet te vinden.

Ik dineerde met Max Westerman in een Indiaas restaurantje. Ik introduceerde hem bij Alexander Kagan om een reportage te maken over gevluchte Russen in New York.

François Mitterrand heeft de verkiezing tot president van Frankrijk van Giscard d'Estaing gewonnen. Dat lijkt me een goede zaak.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums