Memoires 1981

[p. 9]

Amsterdam

4 april 1981

Amerbos

Gisteren toen ik thuiskwam heb ik meteen Peter gebeld. Hij was op weg naar een repetitie.

Voor Veronica had ik een praatje gemaakt over een mogelijk bezoek van Leonid Brezhnev aan Polen, wat werd gevolgd door een verslag over Polen van Max Westerman uit New York. Die jongen is uitstekend bezig.

Vervolgens spoorde ik via de ambassade in Washington professor Arbatov op in Atlanta. Hij belde op mijn kosten terug. Hij zou naar Canada gaan, waar hij zou logeren bij sovjetambassadeur Alexander Yakovlev. Ik kon hem daar bereiken als dat nodig zou zijn. Hij vroeg hoe ons boek verkocht. ‘Did they curse me in Germany afterwards?’ Hij adviseerde alles betreffende het boek met Zamyatin via apn Novosti te regelen en er niet later dan 11 mei a.s. aan te beginnen. Bernard Gwertzman schreef een voorpagina-artikel in The New York Times over het feit dat minister Alexander Haig van Buitenlandse Zaken persoonlijk had goedgekeurd een verlenging van het visum voor Arbatov te weigeren.

Diezelfde Haig heeft zich ook flink aangesteld tijdens de aanslag op Ronald Reagan.

[p. 10]

Terwijl Reagan op de operatietafel lag en vice-president Bush vanuit Texas onderweg was naar Washington, kwam het kabinet bijeen in de Situation Room op het Witte Huis. Minister Alexander Haig verliet onverwachts de bijeenkomst en men vroeg zich af wat hij ging doen. Enkele minuten later verscheen hij op ‘nationwide television, his voice quavering, his face ashen,’ meldde Newsweek.¹ ‘I am in control here,’ riep Haig uit. Er zijn sindsdien heel wat artikelen aan deze onbezonnen daad van Haig gewijd.

John Warnock Hinckley (25) heeft de daad begaan. Hij komt uit een behoorlijk gezin, maar Time beschrijft hem als ‘a drifter’ die blijkbaar smoorverliefd zou zijn geweest op de actrice Jodie Foster, aan wie hij vele, niet beantwoordde liefdesbrieven schreef. Op school maakte hij een opstel over Hitler en het concentratiekamp Auschwitz. Hij had meegelopen in een naziparade in St. Louis. Overigens lijkt Reagan er weer helemaal bovenop te komen.

In Maastricht is de Europese Raad bijeen geweest. Beatrix en Claus waren er op 23 maart 1981 bij een lunch aanwezig. De koningin heette in een korte toespraak iedereen welkom.

‘Op deze plaats zou de vergadering van de Europese Raad ook van historische betekenis kunnen worden indien u er in slaagt hier een stap voorwaarts te zetten op de weg van de ontwikkeling van een sterk en verenigd Europa.’ Terecht wees zij er op dat nationalisme ‘gevaarlijke schone schijn’ is. Zij vervolgde: ‘De kracht van Europa wordt veelal duidelijker gezien en gevoeld door degenen die ons werelddeel van buitenaf bekijken dan door de deelnemers aan de gemeenschappen, die soms ontmoedigd worden door een gebrek aan eensgezindheid en een te beperkte visie op het Europese belang.’ En dan een typische Oranjehuis tussenzin: ‘Juist in tijden van teruggang moeten wij elkaar vasthouden en steunen, met vertrouwen in elkaar en in elkaars bereidheid tot samenwerken.’

Er is buitengewoon veel te doen geweest over Brezhnevs voorstel het huidige aantal middellangeafstandsraketten in Europa te bevriezen. Amerika en het Westen hebben lauwtjes gereageerd omdat het Kremlin intussen reeds 150 ss-20 raketten zou hebben geïnstalleerd. Ook Hans-Dietrich Genscher noemde het voorstel ‘niet serieus’. Ook die man heeft altijd in de verkeerde zakken gezeten. De voorzitter van de vaste Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken, Relus ter Beek (PvdA), schreef in de Volkskrant² in een lucide artikel ‘dat ook

1 Newsweek, 13 april 1981.

2 De Volkskrant, 20 maart 1981.

[p. 11]

buitenlandse politiek voor een deel bestaat uit geconditioneerde reflexen’. Om die reden worden positieve geluiden niet gehoord.

Ook Klaas de Vries, voorzitter van de vaste Kamercommissie voor Defensie, deed in de Volkskrant een duit in het zakje met het artikel washington draaft door.³ Klaas richtte zijn pijlen op het jongste geklets van Reagans veiligheidsadviseur Richard Allen, die gezegd heeft dat West-Europa niet alleen wordt bedreigd door een ernstige economische crisis maar ook door een oplevend pacifisme. ‘De verachtelijke slagzin “Beter rood dan dood” van een generatie geleden wordt weer gehoord,’ aldus Allen in een gesprek met minister van Defensie Pieter de Geus.⁴

Ook de loopjongen van Washington en de cia, Joseph Luns, heeft de voorstellen die Brezhnev op het 26^e partijcongres heeft gedaan resoluut van de hand gewezen. Dan weet je hoe laat het is. Luns zou het van de vs ‘nogal onvoorzichtig vinden om, terwijl er zoveel onopgeloste vraagstukken zijn, naar een top-ontmoeting toe te snellen’. De man vertelt er nooit bij hoe hij zonder besprekingen op het hoogste niveau die onopgeloste vraagstukken denkt op te lossen. Ook de fameuze Raymond van den Boogaard plaatste op de opiniepagina van nrc Handelsblad met gezwinde spoed een ‘deskundig’ overzicht: de wil van de sterkste is de wet van het kremlin. Hij behandelt een proefschrift van politicoloog P.M.E. Volten over Brezhnev's peace program.

Intussen hebben de leiders van de eeg in Maastricht - de heer Richard Allen ten spijt - er wel degelijk op aangedrongen dat de vs zo snel mogelijk met de Sovjet-Unie over de modernisering van kernwapens en langeafstandsraketten gaan onderhandelen. Ook Luns kan dit in zijn zak steken. De woordvoerder van Helmut Schmidt heeft in Maastricht eveneens benadrukt dat onderhandelingen nu van vitaal belang zijn. Hoe kan Luns dan op eigen houtje onzin blijven verkopen? Brandpunt van de kro stelde vast dat 62 procent van de Nederlanders tegen het plaatsen van kernraketten op ons grondgebied is.

Mijn lieve vriend Svi Cohen schrijft dat hij een zoontje heeft gekregen. Hij heet Gabriel en is al besneden. Ik vind dit een afschuwelijke, geconditioneerde reflex. Hij is in de zevende hemel en tekent met ‘a strong embrace’. Ik voel voor hem exact hetzelfde.

3 De Volkskrant 25 maart 1981.

4 Zie ook het hoofdartikel in de International Herald Tribune, 24 maart 1981, THOUGHTLESS SIGNAL TO ALLIES.

[p. 12]

Leo van Vlijmen schrijft om excuses te maken over ‘het schoon-heidsfoutje’ in het Volkskrant-artikel dat het ons niet zou zijn gelukt een Amerikaanse uitgever voor het Arbatov-boek te vinden. Nee, het was een onweerstaanbaar addertje onder het gras van dit stuk anti-sovjet.

Franks moeder, mevrouw Van Lennep, schrijft vanuit het landgoed Het Enzerinck. Zij heeft het nog steeds moeilijk na de dood van haar enige zoon. Zij spreekt over eenzaamheid en hoe zij na mijn laatste bezoek nadacht over de door mij gekozen levensweg. ‘Die is vanzelfsprekend machtig boeiend, maar het maakt je ook een eenling, door velen niet begrepen en bekritiseerd.’ Zij is ook dankbaar voor de brief uit Wenen waarin ik haar schreef over de ontmoeting met Lotje en Tanja Star Busmann. Zij waren als dochters voor haar, al in de dagen dat de heer Van Lennep gezant in Pretoria was. Ik zie trouwens dat grootmoeder Star Busmann 25 maart op 90-jarige leeftijd is overleden. Swami Atit, Peter Kampschuur, is voor een tweede gesprek bij nrc Handelsblad uitgenodigd, ditmaal met Rob Soetenhorst en Jan Sampiemon. Hij kwam naar Amerbos. We bekeken het programma van Erik de Vries over sekten, inbegrepen de Bhagwan. Ook Foudraine kwam in beeld en zette zich behoorlijk voor gek.

Ik belde mejuffrouw Büringh Boekhoudt, die zei zich nog niet ‘briljant’ te voelen. Toch klonk haar stem nu veel beter. Ik ga spoedig naar haar toe.

De Frankfurter Allgemeine noemde het Duitse standpunt dat energieleveranties door de ussr zonder risico's zou zijn een Bonner illusie. Hierin staat de krant achter de waarschuwingen van Washington en spreekt het officiële Duitse standpunt tegen. Ze zijn gek. Hoe werkt zoiets?

Het Duitse Instituut voor economisch onderzoek in Berlijn heeft bekend gemaakt dat de afhankelijkheid van West-Duitsland wat betreft de energievoorziening nauwelijks groter wordt wanneer het energie van de Sovjet-Unie gaat betrekken.⁵ Volgens dit instituut gaat de ussr vanaf 1990 niet minder dan 24 miljard kubieke meter gas aan West-Duitsland leveren via de geplande pijpleidingen. Op het ogenblik is dit al 10, 8 miljard kubieke meter. Het sovjetaandeel in de totale energievoorziening van West-Duitsland bereikt daarmee de 5, 5 procent.

Mijn oude vriend John Knowles heeft een nieuwe roman geschreven, Peace Breaks Out.⁶ Ik lees zulke boeken niet. Men moet kiezen. Er is niet genoeg tijd.

5 NRC Handelsblad, 3 april 1981.

6 John Knowles, Peace Breaks Out, Rinehart & Winston, NewYork, 1981.

[p. 13]

Het Arbatov-boek lag bij de kassa van De Moderne Boekhandel. Ik belde In de Knipscheer. Franc zei dat het boek bij Athenaeum in de etalage lag. Streep aan de balk. Mijn boeken worden meestal gesaboteerd. Het schijnt redelijk te verkopen.

5 april 1981

Ik droomde dat een vriend (was het Casper Bake?) een geweer te voorschijn haalde en een nietsvermoedend vogeltje door de bek schoot. De vogel begon over te geven, kwam naar beneden en vroeg: ‘Waarom heb je het gedaan?’ Iemand zei: ‘Het beestje zal morgen dood zijn.’ Het zal eerder Wicher de Marees van Swinderen zijn geweest, die jaagt immers graag. Walgelijk. Zo iemand kan nooit een echte vriend zijn, althans niet van mij.

Ik voel me enorm geïnspireerd om aan de vragen voor Leonid Zamyatin te gaan werken. De eerste vijftien staan al op papier. Ze rolden zo uit mijn brein.

Ik heb Peter gebeld. Hij schijnt te zijn geïnterviewd door De Telegraaf.

Cornelis Verolme is overleden. Hij is bijna 81 jaar geworden. Ik zal nooit vergeten hoe hij mij eens in villa De Heul zei: ‘Mijnheer Oltmans, als ik eens een boekje over corruptie in Nederland zou open doen...’

6 april 1981

De vogels bouwen ijverig hun nesten.

Wim Klinkenberg zei dat een delegatie van het fnv uit India was teruggekeerd met ernstige kritiek op het bezoek van prins Claus aan dat land. De Indiase vakbonden werden genegeerd. ‘Er werd alleen met de overheid en de werkgevers gesproken.’ Wat kan je van Buitenlandse Zaken anders verwachten? Amateurs.

Jan van Beek heeft geen antwoord gekregen op zijn protesten ten aanzien van wat Buitenlandse Zaken uitvrat met mij als gpd-correspondent in New Delhi. Zo gaat dat en hij lijkt er verder niets aan te doen. Dan ben je hoofdredacteur van een belangrijke groep bladen. Hij vond het ook belachelijk dat Nico Scheepmaker nog altijd geen visum voor de ussr kan krijgen. ‘Laten we eerlijk zijn,’ zei hij, ‘Nico is toch een muis.’ Ik ben er van overtuigd dat Scheepmaker het er naar heeft gemaakt.

Oud-ambassadeur Jacob van der Gaag heeft me enkele pagina's commentaar gestuurd nadat hij mijn gesprekken met Georgii Arbatov had gelezen. Het is een dogmatisch verhaal geworden,

[p. 14]

gebaseerd op wat hij zegt al vijftig jaar geleden in zijn Sturm und Drang periode te hebben ontdekt. Dat is natuurlijk onzin want het marxisme van Stalin en van Brezhnev was a different cup of tea. Wat me verder grenzeloos verbaast, is dat hij zegt dat de communistische - en de kapitalistische - benadering van de samenleving zou liggen in het verschil van klemtoon op de onschendbaarheid van bi- en multilaterale verdragen ter bescherming van de staat. De communisten gaan hierbij lijnrecht af op de bescherming van de staatsvorm. Deze legalistische benadering doet me versteld staan.

Communisme gaat uit van de massa. Kapitalisme van de enkeling, de bevoorrechte. Van der Gaag zet de communisten neer als ‘tot in het diepst van hun ziel overtuigd van de juistheid van het communistische stelsel’. En de kapitalisten dan? Het wereldcommunisme is voor het Kremlin, aldus Van der Gaag, een religie van het zuiverste water. Alsof Washington (en bondgenoten) niet bereid zou zijn kruistochten te ontketenen in Korea en Vietnam en massale bloedbaden aan te richten (Suharto in 1965 in Indonesië) om de communisten een kopje kleiner te maken in de overtuiging dat kapitalisme de enige juiste, zaligmakende leer is.

Van der Gaag bepleit dat het Kremlin bereid zou moeten zijn de klemtoon te leggen op overreden, op het uitdragen van het communistische voorbeeld dat de juistheid van de marxistische leerstelling onbetwist zou aantonen, indien zij inderdaad de beste staatsvorm in de wereld vertegenwoordigde. De ambassadeur vergeet - hij zegt er in ieder geval geen woord over - het feit dat de rijke Westerse industrielanden alles op alles zetten om de communistische landen met militaire bases te omringen, te isoleren en te voorkomen dat het communisme inderdaad zou slagen. Stel je voor dat het marxisme-leninisme op een dag inderdaad zou aantonen er beter in te slagen de hele bevolking stap voor stap in een stijgende welvaart te betrekken? Dan zou het hek van de dam zijn. Het zou bewijzen dat het kapitalisme niet de oplossing biedt waar mensen sinds Julius Caesar al naar hebben gezocht.

Hij besluit zijn brief van 26 maart 1981 aldus: ‘Ik maak een uitzondering voor enkele zinsneden in het boek aan Cuba en Fidel Castro gewijd. Ik ken Cuba van voor de revolutie. Ik was er zaakgelastigde in 1949 en na de omwenteling ambassadeur van 1965 tot 1971. Mijn overall opinie wijkt in veel opzichten af van de gangbare mening op bz. Mijn reportage is mij dan ook niet altijd in dank afgenomen. Ik dacht niet beter te kunnen doen dan een aflevering van De Gids ter lezing aan te bie-

[p. 15]

den, aangezien daarin een artikel van mijn hand voorkomt dat op het departement van Luns nogal wat stof heeft doen opwaaien en waardoor ik het stompzinnig gevonden epitheet van “de rode ambassadeur” heb verworven.’ Zo werken dus de breinen in Den Haag. Waarom überhaupt een ambassadeur naar Cuba zenden indien wat hij rapporteert sowieso in de prullenmand belandt?

Ik kreeg ook een brief van Raymond van den Heuvel uit Nieuw-Zeeland. Zijn vriend George uit Californië heeft hem in Auckland bezocht. Hij stort nog steeds op een heerlijke ongedwongen wijze zijn hart uit. Hij is tegen Tony aangelopen, met wie hij vrienden wil zijn, maar die verliefd is geworden. Het vaste patroon. Hij mist me nog steeds.

Er arriveerde ook een brief van Omar Limapalan, van de Patani United Liberation Organisation uit Cairo.⁷

7 Zie bijlage 1.

7 april 1981

Mijn Indonesische vriend Firdaus bracht me in contact met Omar. Wat moet ik hier mee?

Coca Cola heeft ongevraagd een litho van Jan Cremer in een reclamecampagne gebruikt. Ze zijn veroordeeld tot een schadevergoeding van 25.000 gulden. Wel ja.

Liep tegen de jonge pianist-componist André Douw aan. Mijn zwak voor hem blijft. Niet te verklaren. In Thermos kwam een Duitse jongen, die al lang in Nederland woont, bij me zitten. We omhelsden elkaar en gingen naar een cabine. Hij had liefdesverdriet.

Kamerlid Henk Waltmans van de ppr schrijft dat zowel prins Claus als minister Jan de Koning hem hebben meegedeeld dat er zich rond mij in New Delhi geen protocollaire problemen hadden voorgedaan. Prins en minister liegen tegen beter weten in.⁸

Een rechter in Californië heeft de National Enquirer veroordeeld tot betaling van 1,6 miljoen dollar aan actrice Carol Burnett. Het blad had beweerd dat zij in een restaurant in Washington dc beschonken was aangetroffen in gezelschap van Henry Kissinger. Dat is ook niet mis. Iain Calders foto stond in The New York Times bij een artikel van Robert Lindsey. Ik herinner me Calder maar al te goed uit de dagen rond de dood van George de Mohrenschildt in 1977.

Er is in Bonn met veel fanfare een bijeenkomst georganiseerd, met onder meer Caspar Weinberger en Joseph Luns, om een

8 Zie bijlage 2.

[p. 16]

tegenzet te doen na het opzienbarende en succesvolle optreden van Georgii Arbatov aldaar.

Senator Peter Dominick is overleden. Hij was een van de Amerikaanse politici die zich op de meest laatdunkende wijzen uitliet over Sukarno zonder werkelijk over de Indonesiër geïnformeerd te zijn. Hij plakte Bung Karno het etiket ‘bandiet’ op.

Richard Allen heeft me geschreven niet beschikbaar te zijn op de dagen die ik hem heb voorgesteld. Hij voegde een reden toe bij de brief.⁹

9 De brief bevindt zich in mijn dagboek.

8 april 1981

Ik bracht in de ochtend een bezoek aan mejuffrouw Büringh Boekhoudt. Alhoewel zij me in uitstekende vorm leek, zei ze dat ze leed aan ‘algehele slijtage’. Beatrix had haar 24 maart voor haar verjaardag geschreven, de derde brief sedert de kroning. Zij schreef bijvoorbeeld: ‘U steekt mij altijd weer een hart onder de riem.’ Op de schoorsteen had zij nog steeds de kerstkaart van de koningin staan. Mejuffrouw Büringh Boekhoudt is duidelijk veel voor de koningin blijven betekenen.

Over de reis met Claus naar India zei ze dat hij waarschijnlijk heel voorzichtig wilde zijn om op geen enkele manier fouten te maken, zoals prins Bernhard die had begaan. ‘Ik heb altijd de indruk dat het niet zo botert tussen die twee.’ Ik vroeg waarom de voorzichtigheid van Claus in verband kon worden gebracht met de weigering van Buitenlandse Zaken mij in zijn buurt te laten en mij gewoon mijn werk te laten doen. Daarover gaf zij me geen verhelderende informatie.

We bespraken van alles. Ik gaf haar de Duitse uitgave van het Arbatov-boek. Zij had de man op televisie gezien en vond hem onbetrouwbaar: ‘Je weet, ik ga af op gezichten.’ Ik antwoordde dat ik bang was dat zij slechts projecteerde. Zij ziet de nieuwe ontdekkingen van andere planeten als extra bewijs dat het scheppingsverhaal waar zou kunnen zijn. Ik gaf te kennen dit juist te beschouwen als bewijs dat we ons al eeuwen lang door sprookjes in de luren hebben laten leggen.

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt scheen vast overtuigd dat ‘de pers’ in India bij Claus was weggehouden om hem minder nerveus te maken tijdens deze belangrijke reis. Als ze mij normaal mijn werk hadden laten doen, zou er minder heisa om die reis zijn geweest dan nu het geval is, want ik laat Claus als getuige horen.

[p. 17]

Toen ik haar vroeg waarom Beatrix toch altijd weer met die afschuwelijke flaphoeden paradeert, zoals onlangs weer tijdens een officieel bezoek aan Luxemburg, antwoordde zij te vrezen dat dit de invloed van Claus was. Ik geloof er niets van. Ze wil Wilhelmina imiteren en denkt ‘meer koningin’ te zijn met die horreurs van hoofddeksels op haar tetter. Wilhelmina vroeg eens een hofdame hoe een hoed die ze gepast had haar stond. De hofdame keurde het ding af en werd prompt uit de koninklijke dienst geschopt. Het ging om een naast familielid van de Schimmelpennincks. Toen ik in de oorlog een tijd bij hen doorbracht, heb ik vele verhalen gehoord.

Aunty hoestte af en toe. Ze zei dat haar longen niet meer zo goed functioneerden. Ze was kortademig en vertelde de afstand naar station Baarn niet meer te kunnen lopen. Dat is normaal nauwelijks twee minuten. Ik geloof dat ik Beatrix maar weer moet waarschuwen.

Toen ik weg wilde gaan vroeg zij hoe het met de financiën was. Ik heb het haar exact verteld en erbij gezegd dat het hopeloos was. De overheidssabotage in India had hier weer toe bijgedragen, vandaar dat ik de staat in rechten aansprak.

Ik liep ook nog even binnen bij mevrouw Van Dijk, die ook in Amaliagaarde woonde. Zij begon weer meteen te huilen. Hopeloos.

De Volkskrant meldt vandaag uit Bonn dat de navo zeer bezorgd blijft over Polen. De Nuclear Planning Group is er bijeen geweest. Volgens Amerikaanse informatie (dan weet je het wel) zou de paraatheid van sovjettroepen rond Polen verder zijn opgevoerd. Het zou om eenentwintig divisies gaan.

Frits Bolkestein heeft in de Volkskrant geantwoord op de eerdere stukken van Relus ter Beek en Klaas de Vries onder redactie van Kees Bastianen. Zijn relaas toont een opeenstapeling van onkunde en slagen in de lucht, vooral wat het Kremlin betreft. Die ene ontmoeting met Arbatov die ik voor hem regelde, is natuurlijk een druppel op een gloeiende plaat geweest. Trouwens, Arbatov was niet bepaald onder de indruk van de oud-Shell-mijnheer die in de politiek is gegaan. We zullen in de toekomst op Shell-trucjes bedacht moeten zijn. Volgens mij is Bolkestein, hoe aimabel hij zich ook mag voor doen, een product van ondernemers, te allen tijde bereid over lijken te gaan als dat beter uitkomt. Klaas de Vries meent dat Nederland buiten een Rapid Deployment Force moet blijven. Bolkestein ziet er wel degelijk brood in en meent dat premier Dries van Agt dit aan vice-president George Bush en minister Haig in Washington duidelijk moet maken. Bolkestein meent zelfs, in brave

[p. 18]

traditie van Piet Hein, dat de Nederlandse vloot moet worden ingeschakeld om de olieroutes te beschermen. Hij gaat er abusievelijk in zijn overpeinzingen van uit, dat de ussr op een confrontatie uit zou zijn. Niets is minder waar.

Bolkestein memoreert zelfs aan het feit ‘dat velen geloven dat de Sovjet-Unie niets in haar schild voert’. Zijn conclusie is dat die velen zich onbewust schikken en bij voorbaat gewijzigde machtsverhoudingen aanvaarden. Geklets in de ruimte dus. Hij weet gewoon niet waar het over gaat. ‘Deze onbewuste aanpassing,’ aldus Bolkestein, ‘weerspiegelt zich in een goedkoop anti-Amerikanisme. Aangezien de vs toch niets tegen Nederland zullen ondernemen, kunnen wij veilig tegen hen tekeer gaan om zo onlustgevoelens over eigen onmacht te compenseren.’ Fritsje is warempel ook nog amateurpsycholoog.

Bolkestein schrijft ook: ‘Het socialistische Kamerlid Klaas de Vries heeft evewel nog steeds het lef om de Amerikaanse steun aan Zuid-Vietnam aansprakelijk te stellen voor rampen daar.’ Gevaarlijk mannetje eigenlijk. Verderop schrijft hij: ‘De journalist Willem Brugsma beschrijft de huidige regeringsleiders in Washington als “fascisten in burger”.’

Daarmee schaart Brugsma zich overigens in de rij politici die het met de voormalige voorzitter van de Senaatscommissie voor Buitenlandse Zaken, J. William Fulbright eens zijn, dat wanneer Washington op deze weg voortgaat, er voor een fascistische staatsgreep gevreesd moet worden. Vervolgens refereert Bolkestein aan het bezoek van Arbatov aan Nederland waar hij zelf een graantje van meepikte door via mij met Arbatov in contact te komen. ‘Wanneer Brugsma evenwel de kans krijgt een lid van het Centrale Comité, Arbatov, te ondervragen (Panoramiek, 18 maart), pakt hij hem met fluwelen handschoenen aan.’ Frits filosofeert dan verder over ‘finlandisering’ en ‘struisvogelpolitiek’. Die schoenmaker zou zich zeker bij zijn leest moeten houden en weer koopman worden, wat hij au fond is gebleven.¹⁰

In Djakarta zijn een redacteur en vier journalisten van het dagblad Harian Terbit gearresteerd. Suharto, de basterd, gaat maar door met zijn terreur.

V.S. Pritchett werd 80 jaar in december. ‘The credit goes to those secretive gamblers we call the genes,’ schreef hij.¹¹ ‘Our acting is of course a defense against our fear of senility and death’. What shall we be like in our 90's? I have dark brown spots on my hands, my arms shrink, but to my mind I seem to be

10 De Volkskrant, 1 april 1981.

11 The New York Times, 14 december 1980.

[p. 19]

much what I was when I was 50. The bad nights are those when I go on writing in my sleep. I have always thought that unselfing oneself, speaking for others, justifying those who cannot speak (of bedoelt hij ‘think properly’?) giving importance to the fact that they live, is especially the privilege of the storyteller and even the critic - who is also an artist. I like teaching, because it wakes me up and teaches me (wat exact is waarom ik met zoveel plezier twintig jaar lang lezingen in de vs heb gegeven).

‘Am I wiser in my old age?’, vraagt Pritchett zich af. ‘I don't know, but I am more tolerant than when I was young. I was not an affectionate young man, and indeed, I was thought of as fierce - a bolting pony someone once said. But passionate love made me affectionate. I am deeply touched by the affection I now receive - one of the rewards of old age.’

Ik schreef ‘Peter’ in de marge. Pritchett is gehuwd.

Hij vervolgt: ‘The pleasures of old age are of the lingering kind. Love itself becomes more mysterious and tender and lasting.’ Als bijzonder triest ervaart hij de dood van vrienden en kennissen van zijn generatie ‘the air grows cold in the gaps. Something of oneself is dragged away when friends go. We are indeed spiritually members of one another.’

Nog een laatste observatie wil ik hier noemen. Hij denkt, dat nu eigenlijk zijn dagen zijn geteld, hij veel intenser en ook indringender en langduriger naar dingen kijkt, naar het einde van de tuin, naar een landschap naar een vliegtuig dat overkomt.

9 april 1981

Friso Endt heeft gemeld, dat koningin Beatrix aan boord van het marinefregat Hr. Ms. Callenburgh de heer P.L.I.M. Snijders per Koninklijk Besluit, uitgeschreven op een papieren servet, tot marine-arts aan boord van het schip heeft benoemd.¹² Ook mejuffrouw Büringh Boekhoudt was niet erg verrukt over die gang van zaken. Beatrix riep er minister Hans Wiegel van Binnenlandse Zaken bij om het kb te contrasigneren. Een beetje op zijn janboerenfluitjes allemaal.

Om 10:00 uur arriveerde ik bij de sovjetambassade, met voor de zoveelste keer een pruttelende tr-5 motor. Het irriteerde me. Toen de man aan de deur me buiten liet staan wachten, ontplofte ik. Vladimir Opalev kwam er aan en snauwde: ‘U moet niet denken dat de hele ambassade weet dat u komt.’

‘Okay, verklaar u nader,’ zei ik, vastbesloten dat voortdurende bezopen gedrag van ambassademensen te bestrijden.

12 NRC Handelsblad, 6 april 1981.

[p. 20]

‘Op de Poolse ambassade moet men ook buiten wachten,’ aldus Opalev.

‘Ik vind dit hoogst onbeschoft. Wanneer een gast van de ambassadeur, neem de heer Wagner van Shell, hier op deze manier wordt ontvangen, geneer ik me voor deze ambassade.’

Ambassadeur Tolstikov ontving me op zijn manier vriendelijk. Er stond een tafel vol me versnaperingen voor bij de koffie. Ik vroeg of het bezoek van Georgii Arbatov naar wens was verlopen. Dat was niet het geval geweest. Vooraf was er veel te veel drukte over gemaakt en niet Volodja Pechatnov, de assistent van Arbatov, was zijn baas maar het ministerie van Buitenlandse Zaken. Deze communistische zuurpruim van het ancien régime doelde op al het gelazer rond Arbatovs visum, waar zijn kantoor slecht in had gehandeld.

Ik informeerde Tolstikov over mijn nieuwe project met Leonid Zamyatin. Opalev vroeg zelfs of ik werkelijk door Zamyatin persoonlijk was ontvangen. Hij zei een telex van Nedbajev van apn Novosti te hebben ontvangen, met het verzoek mijn vragen zo snel mogelijk door te sturen. Opalev had niets van dit verzoek begrepen. Nu ging Tolstikov een licht op. Ik gaf de ambassadeur een enveloppe met de eerste serie vragen waarop hij zei dat de brief maandag in Moskou zou zijn.

Ik vroeg of Tolstikov weer een interview aan nrc Handelsblad wilde geven. ‘Nee,’ zei Opalev, ‘het gezicht van die krant verandert steeds meer. Nee, dan misschien voor de gpd of de Volkskrant.’

Ik belde later Jan van Beek van de gpd om te vertellen dat een interview met Tolstikov tot de mogelijkheden behoorde. Ik zei er wel bij het niet zelf te willen doen.

Josje Hagers arriveerde op Amerbos met een fles champagne. Zij had vernomen dat prins Claus me in India uit zijn buurt had laten houden als uiting van woede over een artikel wat ik zou hebben geschreven.

Ik vertelde haar over Made in Soestdijk dat nu gezet en gedrukt werd. ‘Staan er onthullingen in?’ vroeg zij direct. Journalisten als Josje zijn permanent uit op een rel, nooit op een denkwerkje, wat ik met Made in Soestdijk op de markt wil brengen. Jorge, de man van prinses Christina, was nu homoseksueel en dat huwelijk was in de soep gelopen. Prinses Irene ‘de enige prinses is die met een echte prins is gehuwd’, zou in september gaan scheiden. Ze sprak weer buitengewoon negatief over Beatrix, ‘die alleen maar het theater van koningin-zijn opvoert. Zij vindt het zalig. Je hebt er geen idee van.’

Later ontmoette ik bij toeval Ton Kors en nam hem mee naar

[p. 21]

Amerbos. Hij zag er aantrekkelijk uit. Dolf, Harm en hij zijn uit de redactie van Nieuwe Revu getreden en zitten nu in de buitendienst van dit blad. Hij zei dat ik me geen voorstelling kon maken van de gevechten die zich om dat blad afspelen. Hij noemde Hans Wilbrink ‘een rat’, wat me verwonderde omdat ik gedurende de jaren een andere indruk had gekregen. Ton vermoedde dat de strijd zou uitlopen op het verdwijnen van Nieuwe Revu. ‘Misschien over anderhalf jaar,’ zei hij.

Ik adviseerde hem te solliciteren als correspondent voor de gpd in Londen. Ik belde meteen met Jan van Beek die vroeg of Ton zich schriftelijk wilde melden. ‘Ik krijg zulke rare sollicitaties voor die post, er zou een verhaal over te schrijven zijn,’ zei Jan. ‘Dat wordt dan de tweede keer dat je me aan een baan hebt geholpen,’ zei Ton.¹³

Jan van Beek zei antwoord te hebben ontvangen van de baas van Jan Willem Bertens van Buitenlandse Zaken. Hij had geschreven dat de affaire Claus-India-Oltmans ‘een heel subtiele zaak’ was. Hij voegde daaraan toe: ‘We hebben meer tijd nodig.’

Jan had geantwoord: ‘Ik wil helemaal niet over de persoon van Willem Oltmans spreken. Hij is meer dan een middelmatig bekende journalist. Hij heeft zijn werk in New-Delhi niet kunnen doen.’

Van Beek adviseert eerst de staat aan te spreken vanwege de India-affaire met Claus en daarna een tweede zaak te beginnen over de sabotage van de afgelopen 25 jaar.

Ik belde Peter om te vertellen dat zijn gesprek met Francine Swart voor De Telegraaf was verschenen.¹⁴

In El Salvador zijn opnieuw honderden mensen omgekomen, vluchtelingen die in een grot waren gevlucht en door toestellen van de junta werden gebombardeerd.

Edward Teller, de geestelijke vader van de waterstofbom, heeft de angst voor het Kremlin weer eens nieuw leven ingeblazen door te verklaren dat Amerikanen op technologisch gebied niet voor liggen op de ussr. Hij noemde het ‘een van de gevaarlijkste ontwikkelingen’ dat de sovjets zoveel vooruitgang hadden geboekt op het gebied van de strategische bewapening.

13 Ton was via mij bij Nieuwe Revu terechtgekomen.

14 Zie bijlage 3.

10 april 1981

Kardinaal König stuurde me en bedankbriefje voor de Duitse uitgave van mijn Arbatov-boek.

Er staat een heester in bloei.

Ik had een ontmoeting met Carel Enkelaar. Hij gaf me een

[p. 22]

nieuw boekje Behind the screen, The greatest tv stories never told.¹⁵ Ik vond het, voor mij althans, nogal oninteressant.

Het ging mij er deze ontmoeting om - en dat verhaal ontbreekt ook in zijn nieuwste boekje - dat we nu eindelijk het verhaal over George de Mohrenschildt eens op film zouden zetten, zoals we indertijd met hem en Guus Jansen in het Hilton hotel afspraken, op de avond dat ik vanuit de vs terugkeerde in Nederland, direct na de dood van Mohrenschildt. We zullen spoedig opnieuw vergaderen, ditmaal met Dennis Livson er bij.

Pieter de Vink wilde Zamyatin wel filmen en ook Richard Allen, maar een televisiegesprek met Philip Handler, de aftredende president van de National Academy of Sciences in Washington, vond hij niet politiek genoeg. Een typisch Hilversums waardeoordeel want van de drie heren is Handler verreweg the greatest mind.

Josje Hagers belde. Ze is vol lof over het Arbatov-boek. ‘Je zou er een prijs voor moeten krijgen.’ Had je gedacht. Dat is een eer, die Den Haag me in geen duizend jaar gunt.

Elisabeth Kübler-Ross gaf een interview aan Playboy.¹⁶ Zij spreekt als wetenschapster over ‘spirit guides’. Ze worden verklaard via wat in de Bijbel ‘guardian angles’ worden genoemd. ‘Those are nothing but spirit guides - people who have once lived in our physical world and then have died. Then they decide to help a person during his physical existence.’ De dood noemt zij ‘the transition to another realm.’ Dit laatste zou kunnen, maar of die ‘spirit guides’ werkelijkheid zijn, vraag ik me af. Tante Jetty, de zuster van mijn moeder, was er van overtuigd. Het is toch opmerkelijk dat deze vrouw, van huis uit arts en psychiater, zegt dat ‘most people who are terminally ill know about their dying whether they have been told or not. And they need to communicate: they are willing to share if you are not afraid of them. Then you can actually learn how people cope with dying and their death.’ Deze dame zegt: ‘My real love was to go and visit dying patients.’ Haar doel was hierbij ‘to have them live fully until they died, and not just lie there and vegetate, pretending, not being able to share anything. And being doped up until they would finally die. I mean, that is just not how one would end a life.’

Dan spreekt zij een zin die mam mij in andere bewoordingen meer dan eens voorhield: ‘The only thing I viewed as a

15 Carel Enkelaar, Behind the screen, the greatest tv stories ever told, Strengholt, Bussum, 1979.

16 Playboy, mei 1981.

[p. 23]

tragedy was that we spend our lives like sourpusses and never see the beauty of it, and the miracle of it. Even when a child died, which is supposed to be the greatest catastrophe, I saw tragedy only in how he died, not in that it died.’ Om over na te denken. Dan vervolgt zij: ‘Children are the only living creatures, besides psychotics and dying patients, who are totally honest and are the way God created them. If you are full of baloney, they know that instantly and just turn away from you. They live on an intuitive level.’ Er staat nog zoveel meer moois in. Teveel om hier op te nemen.

11 april 1981

Gunter Pauli was hier. Hij blijft een vreemd ventje. Hij had zojuist een Forum Romanum-ontmoeting in Rome bijgewoond, voorgezeten door Aurelio Peccei. Hij zei dat Peccei de verkeerde weg in was geslagen, wat dit ook mocht betekenen. Hij had Gunter naar zijn hotel gereden ‘en als een jonge jongen reed hij dwars door het rode licht’. De broer van koning Hussein is bezig een Club of Aqaba op te richten, om de Arabieren te verenigen om zich dan later bij de Club van Rome aan te sluiten.

Hij werkte als jong ventje in een club in Antwerpen als deejay. ‘Ik verdiende meer dan mijn vader.’ Van het geld was hij een jaar naar Nebraska gegaan. Toen hij zeventien was, werkte hij in een gay club, waardoor hij voor de rest van zijn leven zijn buik vol had van homo's. Ik heb hem zelf steeds als closet queen gezien, maar na dit verhaal, heel vreemd, veranderde zijn gezicht zelfs voor mij. Ik ‘zag’ hem gewoon anders, of liever, ik zag hem zoals ik hem nooit eerder had gezien.

Ik belde Peter in Londen. Hij liet zich ontvallen: ‘I am basically a wonderful human being. Als er maar geen shit tussenbeiden komt.’ Daar wil ik nog eens meer over weten. Gisteravond was er een bommelding tijdens zijn show geweest. Het theater was een half uur ontruimd geweest.

Het verhaal van Henk Aben is hetzelfde als dat van Ton Kors bij Nieuwe Revu, Harry Hagedorn over Panoramiek onder Klaas Jan Hindriks, en noem maar op. De heren collega's gunnen elkaar permanent het licht in de ogen niet. Het Algemeen Dagblad deed of er geen Arbatov is verschenen. Hij adviseerde met Henk de Vos te gaan praten. Maar er zijn vele problemen in het krantenvak. Bij het ad geldt een personeelsstop. Ook de beschikbare ruimte is uiterst krap geworden.¹⁷

17 Brief d.d. 2 april 1981.

[p. 24]

Ik kreeg een brief uit Brussel van mijn oude vriend Vladimir Kouznetsov. Hij vindt het prima dat ik mijn contacten in Moskou blijf uitbreiden ‘especially important since the international situation is becoming even more dangerous.’ Ik had hem onder andere gevraagd of hij behulpzaam wilde zijn bij het verspreiden van het Arbatov-boek in België. Hij adviseert via de heer Koroliov, die op het kantoor van de sovjet-vertegen-woordiger bij de eeg zit, te werk te gaan.¹⁸

Leonid Brezhnev heeft in Praag gezegd dat de ontwikkeling in de economie het belangrijkste probleem voor het Oostblok zal zijn de komende jaren. ‘Alles is gericht op meer efficiëntie, doelmatigheid en besparing van grondstoffen,’ aldus de sovjetpresident. ‘Dat is de gemeenschappelijke conclusie van al onze partijcongressen.’

Hij zal wel gelijk hebben. De sovjeteconomie is een puinhoop, maar mede omdat het Westen (met cocom) alles in het werk stelt het een puinhoop te laten blijven. Zoals Max van der Stoel deed of zijn neus bloedde toen premier Kosygin al bijna tien jaar geleden joint ventures met Shell voorstelde en Maxje de zaak aanvankelijk zelfs voor Shell verborgen hield. Ze zijn er, net als bij Cuba, op uit om te zorgen dat het marxisme-leninisme nooit zal slagen, wat stel je voor dat dat wel zou gebeuren. Alleen is de Sovjet-Unie een grootmacht en gebeurt het daarom subtieler en meer vermomd (Brezhnev worden geen vergiftigde sigaren gezonden zoals Fidel Castro).

Heb Vladimir Ashkenazy 24 preludes van Chopin horen spelen.

18 Brief d.d. 7 april 1981.

12 april 1981

Ik heb absoluut heerlijk gefietst, een gewoonte die ik me dankzij Peter heb aangewend. Als je vroeg gaat, zijn er nog weinig mensen en auto's met verpestende gifgassen op de weg. Ik raak op de dieren niet uitgekeken, die op een of andere manier de menselijke waanzin weten te overleven.

Maxim Sjostakovitsj, die ik nog samen met zijn zoon zag optreden in Moskou, heeft in West-Duitsland politiek asiel gevraagd. Dit moeten toch signalen voor het Kremlin zijn waar men niet langer aan voorbij kan gaan.

Dat ook de vs geen paradijs zijn, bewijst een omslagverhaal in Time¹⁹ over de vloek van gewelddadige misdaad. Iedere 24 minuten wordt er iemand in Amerika vermoord. Dat gebeurt in de ussr dus helemaal niet. ‘Crimes are becoming more brutal, more irrational, more random - and therefore all the more

19 Time, 23 maart 1981.

[p. 25]

frightening,’ aldus het blad. Opperrechter Warren Burger spreekt over ‘a reign of terror in American cities’ en vervolgt: ‘Are we not hostages within the borders of our own self-styled, enlightened, civilized country?’ De commissaris van politie in Houston: ‘We have allowed ourselves to degenerate to the point where we are living like animals. We live behind burglar bars and throw a collection of door locks at night an set an alarm and lay down with a loaded shotgun beside the bed and then try to get some rest. It is ridiculous.’ De cijfers zijn schokkend: er worden gemiddeld per week 400 Amerikanen bloedig vermoord.

Anna Freud heeft in New York voor het eerst een film over haar beroemde vader ten doop gehouden, door amateurfilmers tussen 1930 en 1939 opgenomen. Freud scheen een hekel aan poseren te hebben. Ik denk dat Lex Poslavsky ze ook graag zou willen zien.²⁰

Ook psychiater Thomas Szasz is weer bezig geweest. Hij publiceerde Sex by Prescription.²¹. Hij schijnt van mening te zijn dat Freud en Marx op het gebied van sex misleidend waren. ‘Marx wrote nothing about sexual relations and all the biographical evidence argues that he was something of a prude,’ aldus professor Paul Robinson van Stanford University. Ik denk dat het ontkennen van sexualiteit als een van de wortels van de psyche, in belangrijke mate heeft bijgedragen tot het mislukken van het scheppen van ‘de nieuwe Marxistische mens’. Wat Szasz verder beweert, is meestal spectaculair maar ik vertrouw zijn oordeel niet echt.²²

Dr. Reuven Feuerstein, de Israëlische klinisch psycholoog die met minister Machado in Caracas samenwerkt in het project ‘teaching intelligence’, zit nu een jaar op Yale University. Feuerstein gelooft in actieve interventie om achtergebleven kinderen te stimuleren mee te komen. ‘The human organism is an open system, very plastic. It can be changed and modified.’ Hij beschouwt de kinderpsycholoog Jean Piaget als te passief. Hij schijnt ook gekant te zijn tegen het accepteren van de iq-test als maatstaf voor waar een kind toe in staat zou zijn. Ik ga hem zeker interviewen.²³

Volgens The New York Times zoeken ieder jaar 34 miljoen Amerikanen professionele hulp bij mentale problemen. Dava Sobel: ‘The field of psychotherapy is a complicated maze with

20 The New York Times, 30 december 1980.

21 Thomas Szasz, Sex by Prescription, Doubleday, New York, 1980.

22 Psychology Today, februari 1981.

23 The New York Times, 24 maart 1981.

[p. 26]

alleys branching out in hundreds of biochemical, behavioral and psychoanalytic directions, running from shock treatments and psychotropic drugs, introduced over the past 25 years, to behavioral modification, hypnotism and talking cures that focus on the individual, the family or some other group.’²⁴

Er zijn in de vs 29.000 geregistreerde psychiaters, 26.000 klinisch psychologen, 31.000 medewerkers in de geestelijke gezondheidszorg, 10.000 psychiatrisch verpleegsters en 10.000 mentale gezondheidsadviseurs, die naar schatting dertien miljard dollar per jaar opstrijken. Honderdduizend Amerikanen worden ieder jaar met electroshocktherapie behandeld. Tientallen miljoenen ontvangen psychoactieve medicatie. Sobel noemt ze op: ‘Compounds such as tricyclic antidepressants and mono-amine oxidase inhibitors for various depressed states, lithium for the major mood cataclysms of manic depression, neuroleptic drugs for the hallucinations of schizophrenia, and tranquilizers like Valium and Librium for anxiety.’ Zeventien miljoen Amerikanen worden jaarlijks met farmaceutische middelen geholpen vanwege psychische problemen. Volgens de krant lijdt 54 procent van alle Amerikanen aan periodes met mentale problemen.²⁵

Professor Letitia A. Peplau van de Universiteit van Californië is na statistisch onderzoek tot de slotsom gekomen dat homo's (en lesbiennes) dikwijls ‘beat friendship relations’ hebben. ‘A friendship model promotes equality in love relations. The values and experiences of homosexual couples are similar to those of heterosexuals in many ways. Most people strongly desire a close and loving relationship with one special person. People in intimate relationships struggle to reconcile a longing for closeness with a desire for independence and self-realization.’ Donald Symons, een sociobioloog schreef: ‘In homosexuality we see male and female sexuality in their pure and uncompromised forms.’ Symons zegt dat in ‘same-sex partnerships, individuals may be able to express their personal preferences in relationships more fully’. Dat is ongetwijfeld waar.²⁶

24 The New York Times, 26 oktober 1980.

25 The New York Times, 26 oktober 1980, FREUD'S FRAGMENTED LEGACY, door Dava Sobel.

26 Psychology Today, Maart 1981.

13 april 1981

Arie Kuiper van weekblad De Tijd zegt dat hij het Arbatovboek ‘een fantastisch goed boek’ vond. Ook Pieter Baaij had het gekocht en gelezen. ‘Maar ik ben het met de inhoud niet

[p. 27]

eens,’ zei hij, ‘zoals u zult begrijpen.’ De man is geschift. Geen wonder dat de sovjets geen zaken met hem doen.

Amrito (Jan Foudraine) heb ik het gesprek met Kübler-Ross in Playboy gezonden. ‘Ik zit halverwege, niet te geloven, wat een verhaal. Zij heeft ook met schizofrene patiënten gewerkt. Ik ben je zeer dankbaar.’ Bibeb staat op het punt - zoals ik haar adviseerde - een interview met hem te gaan maken voor Vrij Nederland.

Ik voel me niet helemaal in orde. Delprat dacht dat het met de dikke darm te maken had. Ik nam Duspatal-tabletten. Ik voel me vreemd en futloos. Misschien praat ik me dit maar aan.

Jan Cremer vroeg naar Bacchus te komen. Ik zou wel eens een gesprek met hem willen publiceren. ‘Willem Brugsma was een uitvreter,’ zei hij. ‘Hij krijgt vier ton van de vara voor het presenteren van Achter het Nieuws. Dat komt neer op duizend gulden per minuut voor het presenteren van de ellende in de wereld,’ zei hij. Zou het waar zijn?

Jan vond dat ik het huis naast Bill Bast in Hollywood had moeten kopen. ‘Sorry,’ antwoordde ik, ‘maar ik kon het me niet meer permitteren.’

Zij kopen een appartement aan de Keizersgracht met daarbij een studio waar Jan kan schilderen. Babette's vader is architect en dat is hun voordeel. Ik mocht het niet vertellen, maar hij zei: ‘Ik werk al vijf jaar aan een boek, wat mijn wraakneming wordt.’ Het zal eerst in de vs en Duitsland verschijnen en daarna hier. Een van zijn zonen is aangenomen bij de mariniers maar hij is pas zestien jaar en moet dus nog twaalf maanden wachten. Hij zou willen dat mijn vriend, generaal Cor Knulst, druk uit zou oefenen zodat hij eerder in dienst kan komen.

14 april 1981

Er is een duif gesneuveld op Amerbos. Het is koud zonnig weer, net als op 10 mei 1940 tijdens de Duitse invasie.

Ik woonde het symposium News on TV and Reality bij ter gelegenheid van 25 jaar nos. Sean McBride was de voorzitter van het forum dat bestond uit James Halloran, Kaarle Nordenstreng, Walter Cronkite en Erik Jurgens. Carel Enkelaar zorgde dat ik de evenementen in het rai Congresgebouw kon bijwonen, waar ik hem dankbaar voor ben.

Claus sprak de vergadering via een televisiescherm toe en babbelde over koken en een examen van meesterkoks. Jammer.

Ed van Westerloo, de ster van de nos, opende de affaire. De hemel mag weten hoeveel er is uitgegeven aan bloemen om het podium te versieren. Volgens McBride benaderen 40 lan-

[p. 28]

den in de wereld vrijheid van meningsuiting. Daar is Nederland (zogenaamd) bij. Ik kan er over meepraten. Volgens McBride zijn veertien - of waren het er zeventien - publicaties in Frankrijk in handen van een tycoon. Ik luisterde naar de sprekers en vroeg me vooral af: what input does the chip of this guy have?

Kaarle Nordenstreng, een Fin, bleek een warhoofd te zijn. Cronkite is van mening dat het nieuws 's avonds op een ‘headline service’ lijkt. ‘It is not our job to preach. It is not our job to teach,’ zegt hij. Wat dan? ‘What is reality?’, zegt hij ook nog tot overmaat van ramp.

Als voorzitter van de nos zegt Erik Jurgens dat mediabestuurders en journalisten zelf gevangen zitten in een traditioneel beeld van de werkelijkheid. Daarom zijn revolutionaire vernieuwingen redelijkerwijs ook niet te verwachten. Het is eigenlijk het thema waar professor Delgado en ik al jaren over spreken: hoe traditionele beelden tijdig, liefst anders, te programmeren in overeenkomst met de nieuwe realiteit. Het forum had eigenlijk helemaal geen zin, want er gebeurde niets. Niemand drong door tot de kern van het probleem: het brein. Of hoe onze denkbeelden en vooroordelen in onze breinen worden geprogrammeerd voor ons zesde jaar en we er de rest van ons leven mee zullen moeten doen.

Ik lunchte met Erik de Vries. Wel een aardige man maar ik heb nooit echt met hem in contact kunnen komen. Hij voert een rol op. Hans Jacobs van de vara vertelde bij Opalev op de sovjetambassade te zijn geweest om na te gaan hoe een film over de gaspijpleiding uit Siberië gemaakt zou kunnen worden. Gelukkig informeerde Opalev hem dat ik er al mee bezig was, althans met de voorbereidingen. Hij zegt te willen samenwerken. Ze zoeken eveneens een eindredacteur voor Achter het Nieuws. Jan van Beek vertelde dat hij mijn artikel over de gaspijpleiding uit de ussr aan zijn redactie bij de gpd had doorgegeven, maar daar was het artikel gewoon terzijde gelegd. Dat schijnt te betekenen dat het dus in de prullenmand terecht is gekomen. Zo maken ook daar de stommelingen de dienst uit. Ik liep tegen Willebrord Nieuwenhuis aan, vroeger een ‘collega’ in New York, nu door Spoor aangetrokken bij de buitenlandredactie van nrc Handelsblad. De idioot begroette me met de woorden: ‘Dag koning Arbatov!’ Ze hebben zelfs niet in de gaten hoe ze zich in de kaart laten kijken.

Het schijnt dat bij de verkiezingen in mei dertig politieke partijen zullen gaan mee doen. Het Hollandse verwende-kindsyndroom ten top.

[p. 29]

Ik heb tien minuten gebeld met Casper van den Wall Bake in Willemstad.

15 april 1981

Ik bracht met Jan Buis van Bruna een bezoek aan Lex Poslavsky in Bilthoven. Ik wil dat Buis het boekje van minister Machado in Caracas uitgeeft, The Right to be Intelligent²⁷, en heb de hulp van Poslavsky ingeroepen hem te overtuigen. Buis begon met een tirade dat alles wat Machado schreef absolute shit was. Lex, die Machado op de Venezolaanse ambassade in Den Haag had ontmoet, legde Buis geduldig uit dat juist nu de discussie over intelligentie en persoonlijkheidsvorming actueel was en dat Machado - ook in zijn boekje - wel degelijk een zinnig pleidooi ontvouwde. Ik hield mijn hart vast dat Buis lullige verhalen zou afsteken, en het was inderdaad allemaal op het randje, maar hij heeft zich toch behoorlijk gedragen. De staf bij Bruna was tegen mijn boek Over intelligentie maar Buis zegde toe mijn boek in ieder geval te zullen uitgeven. Lex bood een nawoord aan. Na afloop reed ik met Jan Buis naar Lage Vuursche. Hij rijdt à la George de Mohrenschildt: levensgevaarlijk. Hij kletste maar door over zijn vader en moeder. Het was eigenlijk niet om aan te horen. Het was een opgave om voortdurend belangstelling te blijven veinzen.

Anthony Sampson schrijft dat Westerse bankiers onder vier ogen toegeven dat het de situatie veiliger zou maken als Russische tanks Polen zouden binnen rijden.

Tot mijn ergernis is Vadim Leonov, correspondent van tass in Den Haag, door de idioten in Den Haag uitgewezen. Hij is gisteren op een vliegtuig naar Moskou gezet. De sovjetambassade zegt dat hij vertrok wegens de gezondheidstoestand van zijn vrouw. Alleen een stommeling als Tolstikov kan een dergelijk imbeciel communiqué doen uitgaan. Hij zou activiteiten gericht tegen de staat der Nederlanden hebben begaan, wat absolute onzin is. Wat kan Leonov doen? nrc Handelsblad schrijft dat hij volgens de bvd zoveel uitstekende contacten had opgebouwd dat hij een gevaar vormde. Ze zijn gek.

Er is nog een afschuwelijk bericht. Ze hebben nu Jermen Gvishiani beschuldigd van technische spionage op het terrein van oliewinning, waardoor hij zijn functie bij iiasa (International Institute for Applied System Analysis) in kasteel Laxenburg zal moeten neerleggen. Hoe is dit mogelijk? De voorspellingen dat hij kapot gemaakt zou worden nu zijn schoonvader Aleksei

27 Luis Machado, The Right to be Intelligent, Pergamon Press, New York, 1980.

[p. 30]

Kosygin geen premier van de ussr meer is (en inmiddels is overleden), worden bewaarheid. De secretaris van het Instituut, Arkady Belozerov zou op heterdaad betrapt zijn in dit verband en diende onmiddellijk zijn ontslag in. Hij zei dat er niets van waar was en dat hij iiasa niet verder wilde schaden. De beschuldiging jegens Gvishiani zijn minder direct. De Oostenrijkse pers noemt Belozerov een kolonel van de kgb. What's next.

Professor F.J.F.M. Duynstee is overleden. Hij was bevriend met Emile van Konijnenburg en was min of meer op de hand van de groep Rijkens in zijn bemoeienissen met de kwestie Nieuw-Guinea. Als cda'er kon hij dit niet al te openlijk doen. Ik heb hem altijd overgeslagen, want voor mij was hij vlees noch vis.

Ik voerde opnieuw een langdurig gesprek met Carel Enkelaar en Dennis Livson om na te gaan hoe Strengholt wellicht The Oltmans Story zou kunnen uitbrengen, een film over mijn bemoeienissen in de jfk-affaire. Zij concluderen dat het materiaal, zoals het er nu ligt, eigenlijk geen omlijnd einde heeft, wat een probleem is. Carel opperde als titel: What happened in Brussels? Hij verwijst hiermee naar het onder mijn neus verdwijnen van De Mohrenschildt in België. Enkele weken later werd hij met een kogel door zijn hoofd in Florida gevonden. Dennis dronk flink door maar scheen er veel in te zien.

Mr. H.M. Voetelink is bezig met vragen voor de rechter-commissaris in verband met de verhoren van Wibo van de Linde en Robert Kroon, de schrijvers van het lasterlijke verhaal in Time. Voetelink denkt trouwens dat de staat eventueel bereid zou zijn een schadevergoeding uit te keren, zonder mijn recht op een genoegdoening te erkennen. Hoe weet hij dat? Had hij contact met het kantoor van de landsadvocaat? Voetelink was van mening dat een bedrag van 25.000 gulden ‘redelijk’ zou zijn. Nota bene voor 25 jaar treiteren. Erger nog, ze hebben me in Den Haag journalistiek vermoord. Ik dacht: Voetelink is niet goed bij zijn hoofd. Ik heb hem kennelijk nog niet overtuigd dat ze sinds 1956 tegen me zijn bezig geweest. Hij begrijpt evenmin dat ik langzamerhand schadeloos gesteld wil worden en geld wil zien.

16 april 1981

Het is een feit dat Volodja Molchanov eens in een onbewaakt ogenblik zijn neus optrok voor Vadim Leonov en me adviseerde geen contact met hem te zoeken. Ik had Leonov uitgenodigd naar Amerbos te komen. Hij is nooit geweest. Wellicht

[p. 31]

een geluk bij een ongelukje. Maar wat over Gvishiani wordt gezegd is absoluut ontoelaatbare onzin.

Professor Wim Wertheim zegt dat de verslagen van gesprekken tussen de Amerikaanse ambassadeur in Djakarta en Adam Malik in de lbj Library in Austin, Texas ter inzage liggen. Waar haal ik de tijd (en het geld vandaan) ook daar nog achteraan te gaan? De chirurg die Ronald Reagan behandeld heeft, Benjamin Aaron, zegt dat de man op een haar na dood was.

Ik belde lang met Peter in Londen. Hij was naar een acupuncturist geweest. ‘Ik kreeg twaalf naalden in mijn rug en voeten.’ Hij is nu op een dieet van rauwkost, en mag geen koffie of thee. Hij had last van zijn knieën. Hoe kan dat? Edwin had heel lief Playboy voor hem gekocht, opdat hij het artikel van Kübler-Ross kon lezen. Ik vroeg Peter of hij in de International Herald Tribune de affaire rond Jermen Gvishiani had gelezen. ‘Natuurlijk’, zei hij. ‘Ik zit niet te slapen.’

De anti-sovjethetze in het Westen wordt door The Economist met verve bevorderd. Er is weer eens een lekker omslag verschenen: europe on the sickle's edge. De dreiging die van de hamer en sikkel uitgaat voor de kleine, met vlaggen zwaaiende mannetjes, die de eeg voor moeten stellen! Het bijbehorende hoofdartikel is een aanval op het geklets van Richard Allen dat men in Europa ‘liever rood dan dood’ zou zijn.

Gijs van de Wiel van de rvd is er in geslaagd om gedaan te krijgen dat de Reclame Code Commissie voortaan verbiedt de mond van Beatrix in reclames te gebruiken.

Professor Lawrence Freedman, psychiater verbonden aan het Institute of Social and Behavioral Pathology van de University of Chicago, vraagt zich in The New York Times²⁸ af: ‘Are we a sick people? Is the violence a symptom of a rotten corrupt society? The answer springs from the dead and wounded of our leaders, from the crime statistics of our cities, the after-dark fears of most Americans in their own neighborhoods.’ Daar staat volgens deze professor tegenover: ‘The United States is the most stable democracy in history. Since the election of George Washington in 1789, four Presidents have been killed in office.’ Dan volgt een litanie van excuses waarom het in de vs is zoals het is. Koningin Victoria van Engeland regeerde van 1837 tot 1901 en er werden vijf aanslagen door mentaal zieke, jonge mensen op haar gepleegd. Maar ze werd intussen niet vermoord. En wie werd er van de Oranjes na Willem de Zwijger doodgeschoten? Professor Freedman wil aantonen dat er

28 The New York Times, 1 april 1981.

[p. 32]

overal wel mensen rondlopen als Oswald en Hinckley bij wie een steekje los zit. Ik vrees dat Amerika wel degelijk een door en door zieke samenleving is en het is te verwachten dat het alleen maar erger wordt.

Anthony Lewis hield zich in dezelfde editie met hetzelfde onderwerp bezig. Hij stelde dat negen Amerikaanse presidenten, of kandidaten voor het presidentschap, werden beschoten van wie er vijf, Lincoln, Garfield, McKinley en twee Kennedy's, werden vermoord. Hij herinnerde aan de aanslag op Harry Truman vanwege de Porto Ricaanse kwestie. Lewis is duidelijker dan Freedman. Tot 1963 zijn er zes moordaanslagen op presidenten en presidentskandidaten geweest in 174 jaar. ‘In the 18 years since Dallas there have been six more: on John and Robert Kennedy, on George Wallace, on Gerald Ford twice and now on Ronald Reagan.’

17 april 1981

Ik belde Jan Foudraine om hem succes te wensen bij het gesprek met Bibeb voor Vrij Nederland. ‘Lief van je,’ zei hij. ‘Play it allegro ma non troppo, Jan,’ zei ik.

Ik had mot met Henri Remmers van Veronica. Ik belde met Wenen en kreeg daar te horen dat de geheime dienst van Oostenrijk ‘niets in het gedrag van de Rus Arkady Belozerov had ontdekt, dat in strijd was met de Oostenrijkse wet’. Het ministerie had een verklaring uitgegeven om de persberichten hierover te ontzenuwen. Over Gvishiani was in het geheel in Wenen niets bekend. Ik wijdde dus mijn radiopraatje voor Veronica hieraan. Prompt kwam Henri aan de lijn. Wat hij bij geen enkele van mijn uitzendingen deed, deed hij nu. Hij vroeg: ‘Wanneer kan ik die persverklaring van de overheid in Wenen zien?’ Ik benadrukte hierover met Wenen te hebben gebeld en dat het minstens een week zou duren als dit mij per post zou worden toegezonden, terwijl de affaire op dit moment nieuws was. ‘Ik zie er toch niet zoveel in,’ aldus Remmers en hij hing op.

In het telefoongesprek verzon ik dat men in Wenen vermoedde dat de cia achter de campagne zat. ‘Dat heb ik al gelezen,’ aldus Remmers. Wie is die man eigenlijk?

‘Ik vind haast jouw reactie op mijn uitzending interessanter dan de uitzending zelf,’ riep ik hem toe. ‘En ik vind, dat het veel van jou zegt,’ was het antwoord.

‘Dat is een jij-bak,’ zei ik. In plaats dat Remmers erkent dat ik Gvishiani via Aurelio Peccei en de Club van Rome al sinds 1971 ken en precies weet hoe uitermate voorzichtig Gvishiani

[p. 33]

altijd is geweest, poeiert hij de uitzending af. Waarom? Hoe dikwijls besprak ik niet met Peccei hoe voorzichtig we met hem om moesten springen om hem op geen enkele manier via vertrouwelijke gesprekken in verlegenheid te brengen?

De pompstations voor de gasleiding naar West-Europa die Pieter Baaij had willen leveren, worden nu in Japan besteld. Hitachi sleepte een order in de wacht van een dikke miljard dollar. Doodzonde.²⁹

De Journalist zegt dat ik met het Arbatov-boek ‘een gedegen stuk werk heb geleverd’.³⁰ Het doet me goed dat te lezen.

29 NRC Handelsblad, 17 april 1981.

30 De Journalist, 16 april 1981.

18 april 1981

Ik jubelde van binnen toen de boodschap van mijn oude vriend Michael Korda arriveerde dat uitgeverij Simon & Schuster belangstelling heeft voor een boek met Zamyatin.

19 april 1981

Rimmer Mulder van de gpd bevestigde, zoals hoofdredacteur Jan van Beek ook al eerder vertelde, dat ir. E. Denig, woordvoerder van Buitenlandse Zaken, over mij begon te spreken. Ze gaan onverminderd door met roddelen vanuit Den Haag. Margaret Thatcher bezocht de Indiase atoomindustrie nabij Bombay. Ik zal Pieter de Vink er maar weer eens op wijzen. Mevrouw Muthamma, de ambassadrice in Den Haag, schreef dat zij mijn verzoek om daar een film over te maken aan India had doorgegeven.³¹

Rudolf Hess (86) zit nog altijd in Spandau. Zijn zoon zegt dat de sovjets verhinderen dat hij zijn vader kan bezoeken. Hij mag maar een maal per maand bezoek hebben en zijn vrouw Ilse was al geweest. Ze zijn gek in Moskou.

Peter vertelde dat zijn moeder met zijn zussen Trees en Riet een fantastische vakantie in Spanje had gehad. Prima dat de kinderen hun moeder hebben meegenomen. Hij had al een gedeelte van Kübler-Ross gelezen. Typisch Peter, een tijdje lezen en weer wegleggen. Hij was met Edwin naar een toneelstuk geweest. ‘I was thrilled, the actress was very very good,’ zei hij.

Het persbericht van iiasa over de affaire-Belozerov is gearriveerd. Zij hebben de brief van Belozerov, waarin hij ontslag neemt, erin opgenomen. Henri Remmers kan nu inpakken. Ik maak me geen illusies dat ook maar een krant het bericht van

31 Brief d.d. 14 april 1981.

[p. 34]

iiasa zal afdrukken. Het is tenslotte veel spannender om een Rus voor spion uit te maken, zoals ze in dit land ook met mij hebben gedaan.

Wonderlijk zoals sommige teksten in je geheugen gegrift staan. In bed herinnerde ik me het gebedje dat in Sprimont bij de Poslavsky's boven mijn bed hing:

Onze Vader trouw en goed,
die ons dag en nacht behoedt,
zie gij zegent op mij neer
en op allen thuis, o heer
op mijn vriendjes waar ze ook zijn
maak ze lief, wáár en rein.

Een avondspin brengt zegen in.

20 april 1981

Jan Cremer is jarig. Vandaag moet het kind van Volodja Molchanov in Moskou komen.

Leonid Zamyatin verscheen gisteravond op de bbc-televisie om tekst en uitleg te geven over de Poolse kwestie. Een ander onderwerp ging over Thatcher in India en de kwestie Afghanistan. Mevrouw Gandhi maakte bekend dat India plutonium maakt. De klootzakken hier, waar ik mee moet werken, hebben absoluut geen kijk op het wereldnieuws. Jammer dat ik keer op keer de boot mis met mijn plannen voor televisiereportages omdat ik met idioten moet samenwerken. Ik ga alles op alles zetten om met Hans Jacobs van de vara tot afspraken te komen.

Ik sla de conferentie over Nuclear War in Europe op het Polemologisch Instituut in Groningen maar over.

Ik ben nog steeds enigszins ongerust over mijn gezondheid. Mijn lijf voelt gewoon niet goed.

Penthouse belazert de boel weer eens. Op de omslag prijkte: penthouse infiltrates secret society of bilderberg, geschreven door Craig S. Karpel.³² Zijn these is dat velen geloven dat de wereld in het geheim wordt geregeerd door de cia, anderen denken door de Council of Foreign Relations. ‘But there is one point on which all who believe that the world is secretly ruled by somebody will agree: the ultra-elite that rules those who appear to rule us, the shining eye at the top of the pyramid on the flip side of the dollar bill, meets each year in a mysterious, tightly secured conclave known as “Bilderberg”.’ Mijnheer Karpel zegt dat hij in 1980 de eerste journalist was

32 Penthouse, mei 1981.

[p. 35]

die ooit de door prins Bernhard geïnitieerde Bilderberg-besprekingen had weten binnen te dringen. Dan weet je al dat hij uit zijn nek kletst, want André Spoor ging al jaren geleden mee en ik geloof dat zelfs Willem Brugsma er bij is geweest, om maar een paar buitenplaatsen te noemen. Het is dus een opgeklopt verhaal waar verder niets nieuws in staat.

Volodja en Consuelo Molchanov hebben een dochter, Anja. De bevalling heeft nota bene 24 uur geduurd. Hoe kan dat? ‘Consuelo zegt, “Ze lijkt op mij”,’ zei Volodja. Peter zou zeggen: Willem, je bent een geboren draak, want ik antwoordde: ‘Oh, wat jammer.’

Ronald Reagan zou bereid zijn het graanembargo jegens de ussr op te heffen ‘vanwege goed gedrag van het Kremlin’. Dit wordt vanuit Washington bericht.³³ Wie denken ze toch dat ze zijn? Vooral wanneer de ussr Polen met rust zouden laten, kunnen ze weer meer broodjes bakken. Het uitgangspunt van de vs is altijd gebaseerd op doen alsof je met kleine kinderen te maken hebt: een suikerklontje voor goed gedrag, dat wil zeggen, wat in de Amerikaanse maffia-ogen goed gedrag is.

Newsweek is ook weer eens met een voor de ussr afschrikwekkende omslag gekomen om het publiek verder af te schrikken voor de hamer en sikkel.³⁴ Het is duidelijk dat de regering van

33 NRC Handelsblad, 18 april 1981.

34 Newsweek, 30 maart 1981.

[p. 36]

Ronald Reagan heeft besloten de sovjets met krachtige taal verder te bedreigen en de grond in te boren. Er wordt in Washington gesproken over ‘a war of words’ die vruchten moet afwerpen. Ook Arbatov komt ter sprake. ‘In western capitals, normally terse, drab Soviet diplomats have turned up in well-tailored suits to offer interviews to western media. Georgii Arbatov, the Kremlin's top Americanologist, made stops from Bonn to the Virginia hunt country to plead Brezhnev's case that the West must work with the Soviets because no rational alternative to détente exists. “Our proposals do not represent an ultimatum,” Arbatov said, “but if they are rejected the situation will become much more tense.”’ Newsweek constateert: ‘The Soviets are more comfortable at the game of hardball propaganda.’

moscow war of nerves is de titel van een commentaar van James Reston.³⁵ Volgens meneer Reston zou Brezhnev naar het partijcongres in Praag zijn gegaan om de Amerikaanse regering verder in verwarring te brengen ten aanzien van de crisis in Polen. ‘Washington is in a very suspicious mood about these mystifying tactical moves. The Russians have a way of ending one military maneuver and starting another - a new air exercise by Warsaw Pact forces is said to be planned for the next few days. Brezhnev was bluffing to the brink but pulled back from direct military intervention because the cost of taming the Poles, assuming their alarming debts, facing the possibility of a trade embargo and a new arms race in the west was simply too high.’

Eigenlijk weet meneer Reston over de Sovjet-Unie weinig of niets. Onze vriend Arie Kuiper van het weekblad de Tijd nog minder. ‘Het probleem met de Russen is, dat we niet weten wat ze willen,’ schrijft hij in zijn wekelijkse column.³⁶ Bij hoge uitzondering steekt Kuiper me een kleine veer in mijn reet.

Georgii Arbatov
Omdat we ervan mogen uitgaan dat ook de Russen geen behoefte hebben aan een derde wereldoorlog is het een verstandige zet van hen geweest althans één poging te doen om hun manier van denken in het Westen duidelijk te maken. Ik bedoel het boek Het Sovjet-standpunt van de Nederlandse journalist Willem Oltmans dat ook in de meeste andere Westerse landen zal verschijnen en dat in zijn geheel bestaat uit één lang interview van 340 pagina's met Georgii A. Arbatov, lid van

35 The New York Times, 9 april 1981.

36 De Tijd, 24 april 1981.

[p. 37]

het Centraal Comité van de Russische Communistische Partij, directeur van het Amerika Instituut in Moskou en een van de architecten van de Russische buitenlandse politiek.
Er staat veel propaganda in dat boek, natuurlijk, maar de vraagstelling door Oltmans is redelijk kritisch en vrijwel alle grote wereldproblemen komen aan de orde. Aanbevolen lectuur voor iedereen die de informatiestroom uit de open Amerikaanse samenleving wil aanvullen met de gedachtegang van een belangrijke Russische politicus die weet waar hij het over heeft.
24 april 1981 de Tijd

In essentie is Kuiper natuurlijk een stommeling die zich met een dergelijk artikel voor schut zet zonder het zelfs in de gaten te hebben. Ik wist in 1971 ook niet wat de sovjets wilden. Maar ik reis nu al tien jaar naar Moskou op en neer om er achter te komen. Ik verbeeld me een uitstekende indruk te hebben van wat er werkelijk in het Kremlin speelt en vooral van wat de bedoelingen van Moskou zijn. Brezhnev heeft het al vaker benadrukt: detente en economische groei hebben de hoogste prioriteit. Dat is nu precies wat Reagan & Co met man en macht proberen te verhinderen, want stel je voor dat het marxisme-leninisme er bovenop zou komen!

Ik heb een memo geschreven over mijn zaak tegen Time voor de advocaten. Er gaat allemaal kostbare tijd in die onzin van de inlichtingendiensten zitten.³⁷

Ira Progoff houdt zich als psycholoog bezig met dagboekschrijven als een vorm van therapie. ‘There is an underground stream of images and recollections within each of us,’ zegt hij tegen Robert Kaiser van de Psychology Today³⁸ ‘The stream is nothing more or less than our interior life. When we enter it, we ride it to a place where it wants to go.’ De man runt Dialogue House in Manhattan waar hij les geeft in dagboekschrijven. Dat wil ik wel eens zien: It should come naturally.

Toen ik vanmiddag Thermos verliet en me stond aan te kleden ontmoette ik Ed Voorbach, steward bij Transavia, een bijzonder lekker ventje. Hij wilde zijn nummer niet geven.

Tegen 01:00 uur belde Peter nog uit Londen. Hij was opgewekt en had veel aan me gedacht. Kübler-Ross had hij uit maar hij zei er verder niets over, wat nogal ongewoon was voor hem. Soms denk ik dat Edwin van Wijk Peter manipuleert en meer dan ik tot voorheen aannam. Alhoewel, Peters ‘ziekte’

37 Zie bijlage 4.

38 Psychology Today, maart 1981.

[p. 38]

om altijd besluiten uit te stellen, staat los van Edwin. Ik geloof niet dat hij weet dat ik Hans Lonis geld gaf om in Londen naar ze toe te gaan.

21 april 1981

Het is vijftien jaar geleden dat mijn vader overleed en mam als door de bliksem werd getroffen. Ik kan nauwelijks geloven dat dit tragische gebeuren al zo lang geleden is. Mevrouw Van Dijk is vandaag jarig. Zij kan niet over het verlies van haar man heen komen.

The New York Times schreef hoe duizenden ‘middle class and upper-middle-class’ Amerikanen in een leven van ‘drifting’ terecht komen.³⁹ David Riesman schreef een boek over dit onderwerp. Prompt komt Newsweek met een omslagverhaal europe's dead-end kids.⁴⁰ Veertig procent van de Europeanen onder de 25 jaar is werkloos. Dat is een cijfer om van te griezelen. Zij kampen met een identiteitscrisis. Een Duitse socioloog, Horst E. Richter, zegt: ‘They can only keep an identity by protesting, because they feel the destruction of the outer world has led to an inner destruction of themselves.’

Er wordt verwezen naar de rellen bij de kroning van Beatrix in 1980 en bijvoorbeeld naar het Paki-bashing ‘the indiscriminate beatings of non-whites in London.’ Een ander voorbeeld: ‘Many well-dressed roughnecks this spring are wearing heavy, black boots and armbands emblazoned with Hitler's swastika.’ Ook de Amsterdamse kraakbeweging duikt in Newsweek op. ‘The Dutch branch of the movement (of squatters) is the most sophisticated. If demonstrators are needed for a march, word is broadcast on a “pirate” radio station called The Free Kaiser or passed by bike-riding couriers. Other activists are alerted by phone. Within a few hours, 30.000 people are ready to pound the pavement. Young rebels in Amsterdam sponsor fundraisers for their pet causes - anything from the equipment for their own television station to arms for Salvadoran guerrillas - and, with monthly contributions, finance a far-reaching propaganda campaign.’

Jos Hagers heeft mijn problemen met de reis van prins Claus naar India onderzocht. Zij heeft met een hoge functionaris van Buitenlandse Zaken gesproken. De ellende is begonnen omdat Frits Bergman van Ontwikkelingssamenwerking buiten zijn boekje is gegaan en mij materiaal toezond en medewerking had toegezegd alvorens prins Claus te hebben geraadpleegd. De

39 The New York Times, 15 april 1981.

40 Newsweek, 20 april 1981.

[p. 39]

arme Bergman was kennelijk niet op de hoogte dat ik voor Den Haag al jaren de vijand ben. Josje wees er op dat mijn zaak hier alleen maar spannender om werd, want Claus heeft als adviseur van de minister helemaal niets in te brengen. Ze overweegt einde van de week over de zaak te gaan publiceren.

Lloyd deMause stuurde een briefje. Hij werkt aan een boek over Ronald Reagan. ‘If you think Carter was scary, you should see what you can expect from a man who entitles his autobiography Where's the rest of me?’

Jan van Beek stuurde me een brief door van Ir. E. Denig van Buitenlandse Zaken, waarin het oude recept van tijdrekken wordt gehanteerd.⁴¹

41 Zie bijlage 5.

22 april 1981

Wereldgodsdiensten als mazdeïsme, parsisme, hindoeïsme, boeddhisme en taoïsme gaan uit van reïncarnatie. Dit in tegenstelling tot de joods-christelijke traditie. Rex Brico wijdt in een omslagartikel voor Elseviers Magazine⁴² een wederopleving van geloof in reïncarnatie onder meer aan de onmacht van psychologen en psychiaters om menselijke trekken alleen maar te verklaren uit conflicterende krachten uit het menselijke leven. ‘Meer en meer groeit er het vermoeden,’ aldus Brico, ‘dat de mens (mede) gedreven wordt door een onderbewustzijn, waarin meer ervaringen besloten liggen dan verklaard kunnen worden uit de korte rit van de geboorte tot de dood. Kortom: voor onze Westerse denk- en ervaringswereld is reïncarnatie geen naïef bijgeloof meer. Het is en blijft weliswaar een geloof. Maar een geloof dat de moeite van het overwegen waard lijkt.’ Zoeloes gaan er van uit dat een mens een ziel bezit waarin een vonk huist, afkomstig van de universele goddelijke geest, wat zij I Tongo noemen. Daarbij neemt de ziel zo vaak bezit van een menselijk lichaam tot hij de zevende of hoogste graad van perfectie heeft bereikt. Dan kan hij de fysieke vorm aannemen en verlaten die hij wil. Het uiteindelijke doel van het mens-zijn is volgens de Zoeloes de hereniging met de I Tongo. Wat ik zelf wel eens denk, is dat we vanuit het licht komen en naar het licht teruggaan. Het zal wel het eeuwige raadsel blijven.

Dr. Stanislav Grof experimenteert al vele jaren met verschillende methoden waarmee mensen menen ervaringen uit vroegere levens terug te kunnen halen. Hij heeft 3.800 experimenten met lsd gedaan en gedocumenteerd. Dat is zeker niet niks.

‘Volgens Grof werkt lsd als een soort fotografische uitvergro-

42 Elseviers Magazine, 18 april 1981.

[p. 40]

ter en tegelijk katalysator van biochemische en fysiologische processen in de hersenen,’ schrijft Brico.

Al zijn experimenten duiden op reïncarnatie-ervaringen. Ik kan (en wil) dit niet geloven. Slechte stamhoofden zouden op aarde terugkeren als leeuwen of nijlpaarden. Ik heb voldoende dieren (of nijlpaarden) door leeuwen zien verscheuren om naar die reïncarnatie niet bepaald uit te zien. Slechte mensen zouden terugkeren als wilde beesten. Sommige volkeren in Azië gaan ervan uit dat iemand die kuis en sober leefde naar de maan verhuist. Ook geen aantrekkelijk vooruitzicht. Het blijft allemaal maar abracadabra. Mensen willen altijd iets logisch uit onzin zien te halen. Alles is toeval, tot en met de handel en wandel van atomen, dus waarom naar een betekenis zoeken?

Anderzijds, als ik op een zomeravond op Amerbos een spinnenweb bestudeer waar achteloos vliegen in verward raken, dan denk ik toch: wie kan dit zo slim bedacht hebben? Tenslotte beschikt de spin over een brein om dit bouwwerk uit te zetten en te bedenken. Zou God dit dan toch allemaal vanachter een tekentafel hebben bedacht?

De vriend van Iet Last, Cornelis Barneveld is op 81-jarige leeftijd overleden. Een nieuw drama in het leven van die lieve vrouw.

José Ortega, de rechterhand van minister Luis Alberto Machado van Venezuela, seint dat ze zeer verheugd zijn dat Bruna Over intelligentie nu definitief - eigenlijk ook dankzij de bemoeienis van Lex Poslavsky - gaat uitgeven. Ze willen alle mogelijke medewerking verlenen blijkt uit een uitvoerig telegram. Ik moet collect bellen naar Miraflores Palace in Caracas. Ik heb duidelijk gemaakt dat een interview met de president van Venezuela van het grootste belang is. Ik wil er de reeks interviews mee openen. Tenslotte heeft hij het Venezolaanse intelligentie-experiment mogelijk gemaakt.

Newsweek⁴³ wijdt een pagina aan de vlucht van Maxim Sjostakovitsj en zijn zoon Dmitri uit een West-Duits hotel, teneinde een bestaan in het Westen op te bouwen. Ze zijn dus toch samen gedrost uit de ussr. Ook mijn vriend Volodja Feltsman wordt in het artikel beschreven. Hij staat met Anja op de foto.

Jan van Wieringen heeft Herbert Scoville, voormalig onderdirecteur van de cia, geïnterviewd. Een uitstekende keuze. Hij is fel gekant tegen het verder opvoeren van kernbewapening. Hij prijst de oppositie tegen deze wapens in Nederland. ‘Een

43 Newsweek, 27 april 1981, zie bijlage 6

[p. 41]

beperkte kernoorlog blijft niet beperkt. Een kernoorlog kan niet gewonnen worden. In mijn tijd bij het Pentagon heb ik deelgenomen aan de zogenaamde “war games”, die door de generale staf worden gespeeld.’ Hoe dikwijls heb ik niet in lezingen in de vs er op gewezen dat Amerikanen gewoon niet weten wat oorlog en massale vernietiging is, omdat ze sinds mensenheugenis geen oorlog op eigen grondgebied hebben gekend. Ze hebben tot dusverre altijd dood en verderf elders gezaaid. Soms heb ik wel eens gedacht: vielen er maar eens bommentapijten op Amerika zelf, dan zouden ze anders piepen.’⁴⁴

Admiraal Stansfield Turner, voormalig hoofd van de cia onder Jimmy Carter, schreef in The New York Times dat het nieuwe mammoetplan voor intercontinentale ballistische raketten, bekend geworden als het mx-systeem (missile experimental), ‘een ernstige fout is’. De kostenramingen lopen tussen de 34 en 56 miljard dollar. Er werken al tienduizend mensen aan. Een mx-raket is tweeënhalf maal zo zwaar als de grootste raket van nu en weegt 95 ton. De mx-raket zal tien kernkoppen in zich dragen, die afzonderlijke doelen kunnen raken. Veertig procent van de totale Amerikaanse cementproductie zal nodig zijn om raketsilo's voor die ondingen te bouwen. De mx-raket zou de ussr in dertig minuten kunnen bereiken. Ze worden steeds gekker.⁴⁵

Een ingenieur in de Sovjet-Unie, Alexei Nikitin, die Westerse journalisten had ingelicht over arbeidsomstandigheden in een mijnstreek van de Oekraïne, is naar een psychiatrische kliniek gezonden en volgens sovjetdissidenten volgepompt met medicijnen. Deze zaken worden in Moskou hevig ontkend. Maar is zo'n verhaal te verzinnen?

Josje Hagers belde. Zij had met Voetelink gesproken die vervolgens met Buitenlandse Zaken heeft gebeld. Ze blijven aandringen om meer tijd, want er wordt nu een rapport uit New Delhi afgewacht. Ze rekken wat ze kunnen en ik ben het er absoluut niet mee eens. Josje zei dat de rvd ook nerveus was over wat de affaire-Claus wordt genoemd. Er werd in Nieuwspoort over gekletst. Ze wacht, ook op aandringen van mij, nog even met een publicatie. Wanneer haar bazen aan haar artikel over deze zaak zouden knoeien, was zij vast besloten het terug te nemen. Hoe kan die vrouw zo werken? Ze hield het echter voor mogelijk dat Stan Huygens over de zaak zou gaan schrijven.

44 De Volkskrant, 21 april 1981.

45 The New York Times Magazine, 29 maart 1981.

[p. 42]

23 april 1981

Mr. Voetelink zegt zowel met Bertens als met Denig op Buitenlandse Zaken te hebben gesproken. Beiden zeiden dat minister Van der Klaauw veel weg was geweest. Er werd bericht van de ambassade in New Delhi afgewacht. Ik heb tegen hem gezegd dat de dagvaarding van Claus uiterlijk 4 mei diende uit te gaan. We kunnen ons niet langer door die basterds laten ringeloren.

Over beschermengelen gesproken. Is Peter een jaar na de dood van mijn vader in mijn leven gekomen om mij weg te leiden van Richard Thieuliette? Of was het de overleden Gerard Croiset die me toch weer terug naar Carel Enkelaar stuurde?

Ik ben me een ongeluk geschrokken. Ik weeg 95 kilo. Dat kan niet. Ik ga drastisch afslanken.

Ronald Reagan heeft James Gerstenzang van Associated Press en Helen Thomas van United Press International verteld hoe hij de aanslag op zijn leven heeft beleefd. Hoe het gebeurde is vervaagd, maar het was alsof hij een slag met een hamer had gekregen. Hij deed zelf de eerste stappen het ziekenhuis in. Hoe dieper hij probeerde adem te halen, hoe minder lucht kreeg hij. Er werd een pijp door zijn keel naar binnen gestoken om zuurstof naar zijn longen te krijgen. Dat gevoel te stikken, bracht hem in paniek. Vanaf dat moment moest hij opschrijven wat hij wilde zeggen. Hij hoopt dat John Hinckley vrede in zichzelf kan vinden voor wat hij heeft gedaan. Reagan bidt voor hem en voor zichzelf.⁴⁶

Ik vond dat Peter vreemd deed toen hij me belde. Edwin tingelde op de piano en stopte niet om Peter gemakkelijker te laten praten. Ik heb het gevoel dat er problemen zijn. Edwin kwam eerst aan de telefoon en zei: ‘Peter heeft vanavond een etentje met mensen.’ Ik hoop niet dat Philip Nasta weer problemen terugbrengt in Peters leven. Misschien haal ik me wat in mijn hoofd, het zou niet de eerste keer zijn.

46 The New York Times, 23 april 1981.

24 april 1981

Professor Arbatov was kennelijk nog in diepe slaap toen ik hem om 08:00 uur opbelde in Genève. We hadden een suf gesprek. Aurelio Peccei zegt dat prins Claus de vergadering deze morgen ook zal bijwonen. De vergadering heeft in het Sonesta Hotel plaats.

Gisteravond arriveerde advocaat Lennox Bower uit Dallas. Hij logeerde bij me op Amerbos. Ik maakte een avondmaal en nam

[p. 43]

hem mee op een rit door de polders. Het is duidelijk dat de rechtbank in Dallas ervan uitgaat dat ik een ‘public person’ ben en we moeten dus ‘malice’ aantonen. Het is absurd mij in de vs, waar niemand ooit van me heeft gehoord, een ‘public person’ te noemen. Maar dat is de positie van de batterij advocaten van Time.

Vanmorgen overlegden we gedurende een uur met Voetelink. Als gewoonlijk voerde Voetelink voornamelijk het woord. Hij scheen verheugd over een brief van de bvd in verband met de door Robert Kroon genoemde ‘hoge bron’ in Den Haag.⁴⁷ Op de vraag van Voetelink of Time ooit een regeling had voorgesteld, antwoordde Lennox: ‘Yes, they made us the best offer Time ever made to anybody, namely a private letter (not for publication) that Time never had the intention to blackball Willem, and a thousand dollars for my trip to Holland.’ Dat was dus geen regeling, dat waren voortgezette maffiapraktijken.

Voetelink benadrukte dat uit de stukken bleek dat ik in Holland een uitstekende zaak tegen Time had. Men was het er over eens dat veel zou afhangen van de komende getuigenis van Wibo van de Linde. ‘I got to know Wibo as an honorable man,’ zei Voetelink. Ik heb in een exemplaar van mijn Arbatov-boek geschreven: ‘In collegialiteit: ter herinnering aan 24 april 1981’ en wil het na afloop van zijn getuigenis via zijn advocaat aan Wibo geven. Ik denk dat die naar waarheid zal worden afgelegd.

Fred de la Bretonière vertelde mij met Joop van Tijn op de radio te hebben gehoord. Hij had genoten. ‘Jij bent de enige die zegt waar het op staat,’ zei hij. Het deed me goed dit van hem te horen.

47 De bewuste brief van de BVD heb ik niet kunnen terugvinden.

Rechtszaal

Ik zit in een haveloos zaaltje. Juliana hangt nog altijd aan de muur. Er zitten scheuren in het behang en de vloer is smerig. Claus moest eens weten dat ik hier bezig ben het waanzinnige verhaal over hem als ‘rode sergeant’ en de plannen van de kgb om Juliana (nota bene via mij) te wippen met man en macht via rechter J.P. Fokker te bestrijden en te ontzenuwen.

Wibo legt de eed af.

Hij ontkent ook maar iets met de reportage a pink house of orange te maken te hebben gehad. Hij hoorde er, als Time stringer in Nederland, pas over in het midden van de week voorafgaande aan publicatie.

[p. 44]

Over de afspraak met mij voor Aktua te gaan werken, zegt hij twee petten op te hebben gehad, namelijk die van Time en van Aktua. Tijdens een bestuursvergadering op Schiphol moet Kroon Wibo in grote lijnen over het artikel hebben ingelicht, waarbij Kroon zich onvriendelijk over mij uitliet. Dit deed Wibo onprettig aan, dat zijn ene medewerker zich laatdunkend uitliet over een andere en daarom besloot hij zich er strikt buiten te houden. ‘Eind van die week bereikte me een ruwe eindversie en ik heb toen Oltmans opgebeld om te zeggen dat ik er niets mee te maken had.’

Hij weigerde dus de waarheid te vertellen: dat hij het hele verhaal onzin vond en krachtig had geadviseerd het niet te plaatsen. Hij kon nauwelijks de waarheid vertellen, want het zou hem bij Time zijn kop hebben gekost. Wibo benadrukte zelfs geen punt of komma in de reportage over het koningshuis te hebben gecontroleerd. Hem was wel gevraagd om onderzoek te verrichten voor het artikel, ook naar de rol van Oltmans, maar Wibo had geantwoord er geen tijd voor te hebben.

Hij vertelde verder dat Robert Kroon hem, Wibo, bij Time had voorgedragen als stringer in Nederland. Deze bijkomstigheid maakte het nog moeilijker voor Van de Linde om Kroon af te vallen door de waarheid te zeggen. Hij gaf wel toe dat als het Parijse kantoor van Time hem formeel gevraagd had mee te werken, hij dit verzoek niet had kunnen weigeren.

‘Ik vond het technisch en organisatorisch erg vervelend maar na rijp beraad heb ik Oltmans opgebeld, dat ik er niets mee te maken had.’

Hij vermeed in alle toonaarden te bevestigen, wat hij aan de telefoon ook had gezegd, dat hij tegen publicatie van het verhaal had geadviseerd. Ook zei hij dat hij wel had vernomen dat ik in Parijs belastende informatie over prins Bernhard had proberen te verzamelen. Dat betreft dus mijn reis naar Parijs voor Der Stern, welk blad in hetzelfde kantoorgebouw huist als Time. De redacteuren zijn bij elkaar binnengelopen en voilà, ze zijn er gewoon op uit geweest een verhaal te schrijven om mij een hak te zetten nadat ik geweigerd had met Heidemann verder samen te werken.

Eigenlijk had het hele verhoor geen zin, want de tegenpartij had zich kennelijk voorgenomen ook onder ede niet met de waarheid voor de draad te komen. Er werd dus fiks langs elkaar heen gekletst. Nadat ik via Voetelink op de waarheid bleef hameren, verklaarde Wibo expliciet - en hij loog dus -: ‘Ik heb Time niet geadviseerd het artikel niet te plaatsen.’

[p. 45]

Of hij heeft tegen mij gelogen toen hij me opbelde en waarschuwde.

Robert Kroon verklaarde vervolgens te zijn opgebeld in Genève door Time Parijs, met het verhaal dat ik was langs geweest met een verhaal over Bernhard, Pussy en hun dochter, dat ik aan Der Stern zou hebben aangeboden voor 55.000 dollar. Het is dus duidelijk: het artikel in Time is voortgekomen uit de wraak van Der Stern omdat ik Heidemann liet zakken. Wibo, die voor het verhoor van Kroon in de zaal was gebleven, weigerde de kopie van ons telefoongesprek (uit mijn dagboek overgenomen) aan te nemen, waaruit hij zou hebben kunnen lezen wat hij werkelijk heeft gezegd. Het smoesje was dat hij naar het verhaal van Kroon wilde luisteren.

Kroon weigerde overigens de naam van zijn bron over mij, ‘een hoge regeringsfunctionaris’, te noemen. Kroon zei dat mijn activiteiten in Parijs de nieuwsgierigheid van Den Haag en de bvd had opgeroepen. Ook had Kroon in boeken gelezen dat ik anti-Bernhard tendensen had vertoond. Voetelink wilde nadere bijzonderheden hebben. Die waren er niet. Ook vroeg Voetelink wie ‘andere journalisten in Nieuwspoort’ waren geweest, die ook vraagtekens bij mij en mijn ideeën over Bernhard hadden gezet. Kroon antwoordde superschijnheilig dat dit al vijf jaar geleden was en hij hier niet meer ‘naar eer en geweten’ op kon antwoorden. ‘Het waren voornamelijk collega's in De Telegraaf-sfeer,’ aldus Kroon, dan weet je het verder wel. Voetelink vroeg ook of Kroon voor hij zijn reportage over mij schreef, zoals het de journalist betaamt, contact met mij had opgenomen. Het antwoord was: ‘Nee.’

Ik sprak een half uurtje met Aurelio Peccei in het Sonesta Hotel. Hij zei in de wisselende houding van minister Machado in Caracas geen onwil te zien, maar eerder mismanagement. Hij beschouwde de ontwikkelingen in de wereld als ernstig en noemde Ronald Reagan ‘totally inept’. Hij vreesde dat hoe meer het beleid van Reagan op het internationale vlak geen vruchten zou afwerpen, hoe venijniger Washington zou worden. Hij was ook bezorgd over de zogenaamde spionage-affaire op iiasa in Laxenburg. ‘Once Bruno Kreisky's eyes are improving and he returns to work, he will strongly defend iiasa with the Americans. He will also defend Jermen Gvishiani. The bad publicity did hurt the Institute. The original story of espionage was launched in Norway.’

Aurelio vroeg ook hoe het nu met Gvishiani's boek stond. Ik moest zeggen dat het op de lange baan was geschoven, hoe zeer

[p. 46]

ik dit ook betreurde, maar dat een nieuw project met Zamyatin op de rails was gezet. Dat vond hij bemoedigend. Hij gaat nu als gast van een Japanse krant naar Tokio voor een serie lezingen. Hij is ook zeer gepreoccupeerd met de komende Club van Rome-vergadering in Caracas.

Reagan heeft nu het graanembargo jegens de ussr (wegens goed gedrag) opgeheven. The idiots!

Wat denk ik van Voetelink? Hij is een grappige kerel. Heeft hij misschien een gigantisch minderwaardigheidscomplex? Waarom wilde hij alles zelf doen en zette hij Lennox Bower bij advocaat Bredius neer? Hij heeft inderdaad Denig van Buitenlandse Zaken een tijdslimiet gesteld tot 4 mei om met een antwoord op de proppen te komen.

25 april 1981

Geen letter in De Telegraaf dat hun Robert Kroon voor de rechter verscheen in verband met de berichtgeving over de Time-canard van het pink house of orange, de kgb en Willem Oltmans. Eigenlijk maar goed ook. Het zegt overigens alles van de ‘journalistiek’ welke deze krant bedrijft.

Aurelio Peccei zei gisteren: ‘In all those years I have known Jermen Gvishiani or have been in meetings with him, never, at any time did I hear him ask a question - or say something - of which you could suspect something (hij kneep één oog een beetje dicht) or made me think, it could be a way to get certain information from us. Never.’ Zo is het natuurlijk ook. Het is een uiterst smerige poging van inlichtingendiensten om een van de beste mensen die het Kremlin beschikbaar heeft in een verdacht licht te stellen.

Gisteren stond Jan Cremer in een winkel te fotokopiëren. Ik liep even binnen. Hij vroeg onmiddellijk of ik via de vader van Frank Heckman (een vice-admiraal) al een poging had ondernomen om te helpen zijn zoon bij de mariniers te krijgen.

Al Haig heeft een rede gehouden voor de American Society of Newspaper Editors. Hij wilde dit na de eerste 100 dagen van Reagan eens doen. ‘We are acting to restore confidence in American Leadership,’ aldus de generaal en minister van Buitenlandse Zaken, ‘through a more robust defense of us ideals and interests, and a more realistic approach to the dangers and opportunities of the international situation.’ Hij noemde vier knelpunten: ‘Worldwide inflation, limited resources and political disturbance, disruption from abroad threatens a more vulnerable west, and Soviet military power grows relentlessly.’

[p. 47]

Haig stelt als een vereiste: ‘We must ourselves be confident and have justifiable pride in ourselves.’

‘Regard for individual liberty at home translates into concerns for human rights abroad,’ heeft hij gezegd. Het oude liedje, alsof mensenrechten binnen de vs zelf zouden zijn gegarandeerd. ‘We are fully conscious of our historic role in the defense of freedom wherever it may be.’

Freedom in de Amerikaanse lexicon betekent in werkelijkheid, vrijheid om tot in de verste uithoeken van de planeet de zogenaamde belangen van de vs te dienen met het plegen van moorden of staatsgrepen, het aanrichten van massaslachtingen - als in Zuidoost-Azië en Indonesië - en dit alles in de naam van freedom and democracy. Haig geeft via drie doelstellingen aan hoe het Amerikaanse maffiagedrag (inbegrepen dat van jfk die Fidel Castro om zeep wilde helpen) in de wereld gerealiseerd zou moeten worden:

‘1. To enlarge our capacity to influence events and to make more effective use of the full range of our moral, political, scientific, economic and military resources in the pursuit of our interests.
2. To convince our allies, friends and adversaries - above all the Soviet Union - that America will act in a matter befitting our responsibilities as a trustee of freedom and peace.
3. To offer hope and aid to the developing countries in their aspirations for a peaceful and prosperous future.’

Je moet het lef maar hebben om in Washington van de daken te schreeuwen dat de vs ‘the trustee of peace and freedom’ voor de hele wereld zijn. Daar ligt het Amerikaanse gevaar van planetaire zelfoverschatting, inbegrepen de notie, dat het Amerikaanse zogenaamde systeem van vrijheid en democratie (en mensenrechten) vanzelfsprekend voor de hele wereldbevolking zou moeten gelden. In hun grenzeloze arrogantie denken Amerikanen dat zij het beste kunnen beoordelen wat passend voor de rest van de volkeren zou zijn, of zou moeten zijn. Die overtuiging zou Washington het recht verlenen overal en nergens naar believen in te grijpen en er op toe te zien dat hele regio's van de wereld, zoals Zuidoost-Azië, naar hun pijpen gaan dansen en hun systeem klakkeloos overnemen. Daarbij komt het in hun grenzeloze arrogantie niet in de Amerikaanse bekrompen breinen op dat wellicht in andere continenten mensen niet alleen sinds mensenheugenis anders met elkaar zijn omgegaan maar dit ook willen blijven doen, wat Washington hen ook mag opdringen of voorschrijven. Om niet te spreken

[p. 48]

van een geheel andere voorgeschiedenis die de grootste gedeelten van deze planeet hebben ondervonden waardoor Amerikaanse oplossingen voor met elkaar samenleven om tal van historische, en culturele of psychologische redenen, eenvoudigweg niet toepasbaar zijn op die andere continenten. Wanneer je Haig beluistert, zal de rest van de wereld geen andere keuzemogelijkheden worden toegestaan. De grote hoeveelheid misvattingen in de rede van Haig is eigenlijk beangstigend.

Ik ontmoette Henk Hofland toen hij in een witte Alfa Romeo wilde stappen. ‘Je ziet er weer zeer gezond uit,’ zei hij juist op het moment dat ik tegen mezelf zei: wat ziet hij er slecht en enigszins verlopen uit. Hij zei mijn Arbatov-interviews ‘een handig boek’ te vinden. ‘Je telefoonnummer staat niet in het boek,’ waren zijn woorden toen hij verdween. Ik vertrouw hem steeds minder.

In de gang-bang room van Thermos heb ik enige tijd gekeken naar wat er allemaal gebeurde en zei tegen mezelf: dit is de laatste keer dat ik hier ben. Ik walgde er van, al die vozende kerels. Eigenlijk zou dit soort gelegenheden moeten worden gesloten. Het gedrag van sommige van de oude, vette heren stuitte me tegen de borst. Trouwens veel van de oude getrouwen, André Douw, Hein van Vollenhoven⁴⁸ en anderen zie je er allang niet meer. De sfeer verandert. Het gedrag verandert. Ik gaf sommigen met te losse handen een trap. Maar dan: hoe los je het probleem van de spermafabriek dan op?

Aad Nuis stelde zich erg superieur op in gesprek met Jan Wolkers bij Aad van den Heuvel. Die man moet een lamstraal zijn. Wolkers heeft zijn kop nu rood geverfd. Nuis beschreef Wolkers laatste boek - wat het mag zijn, want ik lees die man sowieso nooit - als ‘waardeloos en drakerig’. Wolkers is hiertegen in opstand gekomen. Alhoewel ik de man totaal om over te slaan vind, geloof ik wel dat Wolkers gelijk heeft.

Washington zit weer te donderden met India over het achttien jaar oude verdrag over samenwerking in de atoomindustrie. In 1963 werd overeengekomen dat de vs verrijkt uranium zouden leveren. In 1978 passeerde in het Congres in Washington de Nuclear Nonproliferation Act. Maar Jimmy Carter ging door met leveranties om geopolitieke redenen. Reagan denkt er anders over. Carter had kennis van wat de atoomindustrie in feite was. Reagan, als voormalig b-filmacteur, weet van toeten noch blazen en trekt zich verder niets aan van de gevolgen van zijn beleid voor de betrekkingen met India.⁴⁹

48 Hij overleed later aan AIDS.

49 International Herald Tribune, 24 april 1981.

[p. 49]

Anwar Sadat wordt steeds gekker. Hij zegt nu op televisie geen bezwaren te hebben om tot de navo toe te treden omdat Egypte en de navo in ussr ‘een gemeenschappelijke vijand hebben’.

nrc Handelsblad herinnert er aan dat Haig nog meer klinkklare onzin in zijn rede tot journalisten heeft verkondigd, zoals dat de Sovjet-Unie ‘de grootste bedreiging voor de wereldvrede’ zou zijn. Ik kan, na tien jaar in Moskou ‘aanwezig’ te zijn geweest, met absolute zekerheid verklaren dat het een smerige Amerikaanse leugen is. Er is niets tegen te doen. Haig heeft de grootste bek en onze media zitten in de zak van Washington. ‘Laat ons duidelijk zijn,’ aldus Haig, ‘het sovjet gebruik van geweld als instrument van verandering vormt het grootste gevaar voor de wereldvrede. De idealen en veiligheid van democratische samenlevingen liggen onder vuur.’ Het werkelijke gevaar voor het Westen is dat god forbid het marxisme-leninisme zou slagen. Om dit te doen slagen is juist de voorwaarde het afnemen van de spanningen in de wereld, en niet zoals Haig het opzettelijk vals voorstelt, een politiek van militaire avonturen en confrontatie. Haig heeft nog meer problemen veroorzaakt. Judith Miller meldde in de The New York Times dat Homi Sethna, India's belangrijkste nucleaire wetenschapper, samen met de Indiase minister van Buitenlandse Zaken, Eric Gonsalves, Haig en andere functionarissen van het Witte Huis heeft proberen te overtuigen de atoomsamenwerking tussen beide landen niet te beëindigen, maar de regering Reagan sloeg dit dringende verzoek van de hand.⁵⁰

50 The New York Times, 25 april 1981.

26 april 1981

Ik heb Wibo van de Linde onder meer geschreven:

We hebben te maken met een comedy of nasty errors. Waarom wilde je niet lezen hoe het tussen 7 en 15 maart 1976 precies is geweest, in mijn dagboekaantekeningen van die dagen? Je hebt wel degelijk tot tweemaal toe tegen me gezegd dat je het verhaal over een roze Huis van Oranje en de rode sergeant Claus onzin vond. Nu blijkt uit je getuigenis dat de tekst van Kroons masterpiece je wel degelijk per telex bereikte en dat je het er voldoende mee eens was om het verder te laten zitten. Dat je het dus niet nodig vond Parijs of New York te zeggen dat het een onzinverhaal was.

[p. 50]

Mij heb je letterlijk gezegd dat je New York had geadviseerd het stuk van Kroon niet te plaatsen. Je loog dus, of toen, of nu. Wat je vrijdag getuigde, gebeurde onder ede.

Ik gaf aan dat ik begreep, dat hij voor het behoud van zijn baantje bij Time zich achter Kroon moest opstellen met als resultaat dat hij onder ede had gelogen.

Waar haalde je vandaan dat ik met foto's van Bernhards vriendin, Helene Grinda, in Parijs leurde. Die foto's had ik niet. Het enige wat ik met Der Stern was overeengekomen, was dat ik een verhaal over die dame en haar dochter zou gaan schrijven. Pas in juni, enkele maanden later, schreef ik voor Nieuwe Revu een eerste verhaal over die affaire en dat was, ondanks een aantal vermelde feiten, niet per se anti-Bernhard.⁵¹

Ik sprak met Georgii Arbatov in Genève. Hij is daar voor een vergadering van de Olof Palme Commissie, waaraan mevrouw Muthamma, de Indiase ambassadrice in Den Haag, deelneemt voor haar land. Het schijnt dat er nu een kans is dat Simon & Schuster de Amerikaanse editie van ons boek zal uitbrengen. De Olof Palme Commissie heeft opnieuw, zeer terecht, de grootmachten opgeroepen onmiddellijk met wapenonderhandelingen te beginnen.

Ik zag hoe Jaap van Meekren bij Vragenvuur met Joop den Uyl, Jan Terlouw en Hans Wiegel in een penibele situatie terechtkwam. Tegen het einde stond een man op die vertelde onlangs weduwnaar te zijn geworden (evenals Wiegel). Hij beklaagde zich over de hulp die hij van de overheid ontving en hoe Wiegel onlangs had gezegd dat er meer op sociale voorzieningen bezuinigd diende te worden. Terwijl Van Meekren de vraag samenvatte, raakte Wiegel van streek. Hij zei nog: ‘Ik geloof niet dat u die vraag aan mij had moeten stellen...’ maar daarop raakte hij alle zelfcontrole kwijt. Hij huilde. Pas toen de camera zich van hem afwendde, schoof Den Uyl zijn stoel dichterbij. Van Meekren sloot snel af.

51 Brief d.d. 26 april 1981.

27 april 1981

Zo zie je dat iedereen, hoe ze ook hun publieke optreden hebben geperfectioneerd, kwetsbaar is wanneer men wordt geconfronteerd met een ramp, of persoonlijke emoties en ervaringen.

[p. 51]

Natuurlijk is het meest afschuwelijke drama dat de mensheid kan overkomen een nucleaire confrontatie tussen de grootmachten. Dat was wat Bung Karno al in 1960 benadrukte, vandaar de reizen naar Moskou en Washington in 1961 van Nehru en Nkrumah (Moskou) en Sukarno en Keita (Washington). Tijdens een televisiediscussie met Den Uyl, Terlouw en Wiegel wordt over dat probleem niet gesproken, alsof het niet bestaat. Hoe zou de vlot gebekte Wiegel reageren in geval van een atoomconfrontatie? Daarover zou ik op de Forumpagina van de Volkskrant willen schrijven.

Jan van Beek deelde me mee nu zeker te weten dat Claus heeft gezegd: ‘Met die man wil ik niets te maken hebben.’ Jan vervolgde: ‘Willem, al had je de grootste onzin over Claus geschreven, dit kan niet. Dus zeg ik heel koeltjes iedere keer aan Buitenlandse Zaken dat ik wel antwoord wil hebben over de gang van zaken in New Delhi. Kijk, deze regering had Claus en Beatrix meer politieke vrijheid willen geven en was ook bereid meer risico's te nemen maar Claus is veel erger dan zijn schoonvader. Dus dat kan blijkbaar niet.’ Jan maakte verder het grapje: ‘Wanneer wordt het iets tussen jou en Josje Hagers?’ Zou Claus dus toch de rotzak zijn geweest die me liet weghouden in India?

Mevrouw Hornkamp (mijn interieurverzorgster) vertelde andermaal over de dag dat haar man was overleden. Dit emotioneert haar nog steeds. Ik vertelde van het incident van Wiegel op televisie en zij kreeg tranen in de ogen. Ze liet me de liederen zien die ‘op zang’ worden voorgedragen. Zij maakt nog steeds deel uit van het koor. Zij is met de bejaarden meegegaan naar de Keukenhof en de bloemenveiling in Aalsmeer. Zij bleef doorpraten over hoe mooi de bloemen waren geweest. Heerlijk dat zij nog zo kan genieten.

Josje Hagers belde, de royaltyverslaggeefster van De Telegraaf: ‘Ik krijg langzamerhand zo genoeg van die familie. Het is autoritair tuig. Vorig jaar was ik bij familie Giscard d'Estaing. Je wordt overal keurig ontvangen, ook in Denemarken, maar hier, wat denken ze wel niet!’