Logo DBNL
Memoires 1980-1981 (2012)

Memoires 1980-1981

(2012)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

5 maart 1981

Amerbos

Meteen nadat ik gisteren was thuisgekomen, heb ik Jan van Beek van de gpd gebeld. Er had iets over mijn mislukte reis op het gpd-net gestaan. Een van zijn journalisten was echter bij een auto-ongeluk om het leven gekomen en hij was mijn perikelen in India daardoor uit het oog verloren. Hij was het met me eens dat ik ernstig was belemmerd in het uitvoeren van mijn taak als journalist en dat de gang van zaken in India onacceptabel was.

Ik besprak de affaire Claus in India en de te nemen stappen gedurende zeventig minuten met mr. Voetelink. We zullen er met kracht tegenaan moeten; voor de zoveelste keer.

Dennis Livson van Strengholt meldde dat de sovjets rechten voor een film over de gasindustrie aan de West-Duitsers hadden gegeven. Dit ergerde hem. Ik zet gewoon door.

Ik belde vanmorgen met Georgii Arbatov in Moskou. Hij had druk op Thomas Landshoff uitgeoefend om haast te maken met de Amerikaanse editie van ons boek. Ik vroeg of we wellicht voor de vs veranderingen in de tekst moesten maken. Hij overwoog actualiteiten in een nawoord te verwerken.

Later arriveerde Alfred Vierling met dia's van een trip van tien weken door Azië. Uitermate vermoeiend. Hij lulde maar door. Ik hield het niet vol te luisteren.

Ik zie dat de sovjetambassadeur in Den Haag, Tolstikov, uit het Centrale Comité van de Communistische partij is gezet. Hij is trouwens niet de enige. Zelfs oud-president Podgorni is eruit. Intussen is Arbatov bevorderd van kandidaat-lid tot volwaardig lid van de cpsu.

De Telegraaf - spreekbuis van de bvd - komt met een opgeklopt voorpaginaverhaal over een ambtenaar van Defensie, Dirk G., die top-geheime stukken betreffende de navo aan Moskou wilde verkopen. Hij werd tijdig gearresteerd. Keer op keer slaagt men erin via allerhande canards de Koude Oorlogstemming erin te houden. De fotoridders van dit sensatieblad hebben de ingang van Dirk G.'s huis op de voorpagina gezet, zoals ze dit indertijd deden met dit huis, toen ik via het verraad

van Henk Hofland door deze smerige krant ‘betrapt’ werd op een ontvangst van drie sovjetdiplomaten. Altijd weer hetzelfde liedje, ieder ‘incident’ aangrijpen om de haat tegen de ussr op temperatuur te houden. Ik beijver me al enige jaren het tegenovergestelde te bereiken. Het Arbatov-boek is hier een hoogtepunt van. In de Knipscheer heeft er behoorlijk publiciteit aan gegeven.164

Wanneer Ronald Reagan de binnenlandse strijd in El Salvador gaat aangrijpen om een topontmoeting met Leonid Brezhnev uit de weg te gaan, dan zou dit volgens Arbatov ‘een grote politieke misrekening zijn, want er liggen op het wereldtoneel overal landmijnen met ontstekingen die al te gemakkelijk kunnen ontploffen’.165

Ook de opvolger van Kosygin, premier Nikolai Tikhonov, heeft opmerkelijke geluiden uit Moskou laten horen. Hij beschuldigde Washington van ‘using trade for unseemingly political ends’. Hij gaf toe dat de economie van de ussr tekortkomingen en moeilijkheden ondervond. Om die reden wenste Moskou de economische betrekkingen met Amerika en andere industrielanden (kapitalistische landen) ‘een constructieve benadering’ te geven. ‘It is not our fault, for example, that trade with the usa is declining and stagnating. That is a result of us policy, which is designed for unseemingly political ends foreign to the interests of equitable international cooperation.’

De Associated Press voegde er aan toe, dat handel met de vs in 1980 56 procent daalde van 4,48 miljard dollar tot 1,96 miljard. Dat is het laagste cijfer in vijf jaar. Daarbij moet men dan niet het graanembargo vanwege de oorlog in Afghanistan vergeten. Amerikanen mogen een frische fröhliche Krieg in Zuidoost-Azië voeren, maar o wee als de sovjets hetzelfde doen! Dan is de wereld te klein. De Amerikanen voeren een bewust beleid, en doen dit al heel lang, om de sovjeteconomie tegen iedere prijs te kraken en op de knieën te krijgen. Stel je voor dat het sovjetsocialisme en -communisme zouden aantonen, dat het uiteindelijk een succesvoller manier van organiseren van een samenleving zal blijken te zijn dan het kapitalisme in Westerse landen. Tikhonov gaf openlijk toe dat het graanembargo de sovjeteconomie grote schade berokkend, want de sovjets moeten nu graan en veevoer tegen dure deviezen in Argentinië en elders aankopen. Dat is precies waar de regering Reagan openlijk op aanstuurt.

Leonid Brezhnev heeft zich dus uitgesproken voor het schep-

pen van vertrouwenwekkende maatregelen tussen Oost en West en een bevriezing van de raketprogramma's. Het ministerie van minister Van der Klaauw schijnt de toespraak ‘interessant’ te hebben gevonden en kwam met een zurig commentaar van zestien regels. Eerst moest de tekst onder de loep worden genomen en een ‘zorgvuldige, nadere bestudering in overleg met de bondgenoten’ moest plaatshebben. Ze vinden nooit ‘zelf’ iets in Den Haag. Als loopjongen van Washington durft niemand zijn bek open te doen. Oppositieleider Joop den Uyl noemde de Haagse reactie ‘stupide’. Zelfs J. de Boer (cda) meende dat Buitenlandse Zaken meer aan boekhouden deed dan aan buitenlandse politiek bedrijven. Zelfs nrc Handelsblad wijdt aan de affaire vandaag een hoofdartikel stupide.

William Irwin Thompson, die ik in mijn Club van Rome-interviews opnam als gevolg van het lezen van zijn tien jaar geleden verschenen The Edge of History, is met een nieuwe overpeinzing op de markt gekomen: The Time Falling Bodies Take To Light: Mythology, Sexuality, and the Origins of Culture.166 Christopher Lehmann-Haupt liet er zijn licht over schijnen in de The New York Times.167 ‘I felt I owed it to see where his highly original mind has taken him.’

Thompsons oorlog met de sociale wetenschappers schijnt zich te hebben verdiept. Hij lijkt in de ban te zijn geraakt van de mystiek, dus een soort van Jan Foudraine-escape naar Poona. ‘History works its way through cycles consisting of an age of gods, an age of heroes, an age of men, and an age of chaos, when our understanding of myth is quite degenerate. But the cycle goes on. The revelations of the new age of gods when history once again becomes the performance of myth, have already begun, and, as it does so our appreciation of myth is deepening.’

Al jaren fulmineer ik tegen de theorieën van Bruno Bettelheim en anderen over de importantie van de mythen en sprookjeswerelden als mind-vervuilers, zoals Marx religie als opium van het volk kwalificeerde. Nu lijkt Thompson, die sedert een aantal jaren in Lindisfarne in Colorado woont, zich aan de mystiek te hebben overgegeven, iets waar ik nooit of te nimmer in mee zal kunnen gaan.

Een ander boek wat ik zou willen lezen als ik er tijd voor had, is From Mathematics to the Technologies of Life and Death van John von Neumann and Norbert Wiener. Ik bestel het maar niet. Ik zal er niet aan toe komen.

6 maart 1981

Stefan Landshoff vertelde dat boekhandel Van Gennep slechts vier van mijn komende Arbatov-boeken heeft besteld. De Academische Boekhandel drie. Ik antwoordde hem: ‘Dit, Stefan, is het directe gevolg van mijn uiterst slechte reputatie waar al 25 jaar vanuit Den Haag met vereende krachten aan wordt gewerkt.’

‘Ik ben blij,’ zei hij, ‘dat je dit zelf zo spontaan zegt. Als het boek een andere auteur had gehad...’ Hij brak zichzelf af. In Duitsland waren al drieduizend exemplaren bij boekhandels uitgezet.

Eenden blijven merkwaardige beesten. Ik was veertien dagen weg maar vanmorgen was de hele bende weer aanwezig, wachtend op een heel bruin brood dat ik hen voerde.

Aurelio Peccei zond me zijn nieuwe boekje, 100 pages pour l'avenir, in Parijs verschenen bij Economica. Hij schreef er een vriendschappelijk woordje in. Ik heb nu tien jaar met hem samengewerkt. Den Haag heeft nooit een greep op hem of de Club van Rome (internationaal) gehad. Alleen de lokale man, professor Frits Böttcher, gedroeg zich op den duur jegens mij conform de door de overheid geïnspireerde Haagse roddels om mij zwart te maken.

Ruud van der Linden, fotograaf van De Telegraaf, vertelde me in Thermos, dat zijn vrouw Else zeven jaar voor Henk van der Meijden had gewerkt. Haar vader overleed, zij huilde op kantoor en Van der Meijden werd woedend. Hij zei: ‘Ga maar thuis huilen.’ Els werkt nu voor Stan Huygens, alias Thomas Lepeltak.

Ik besprak met Henk Waltmans (ppr) dat de missie van Claus in India verwarring had gesticht over welke pet hij op had. Moest hij protocollair behandeld worden als echtgenoot van het staatshoofd of als adviseur van Ontwikkelingssamenwerking. Hij wilde geen officiële vragen stellen want dat zou kunnen worden uitgelegd als anti-koningshuis. Maar een andere mogelijkheid was een brief hierover rechtstreeks aan de koningin te schrijven.

Han André de la Porte vindt Made in Soestdijk overbodig ‘in een tijd van afbraak en verloedering’. Hij zei: ‘Laat ze toch rustig zitten. Er gaat al zoveel fout. Ze doen het zo goed.’

Sergei belde uit Moskou dat professor Georgii Arbatov 13 maart om 12:10 uur zal arriveren voor de presentatie van ons boek en een optreden in Panoramiek van de nos.

Advocaat Voetelink belde om aan te kondigen dat hij in de zaak Claus de positie gaat innemen dat de Prins, als leider van

de delegatie naar India, indirect verantwoordelijk was voor de smerige behandeling die Buitenlandse Zaken me heeft gegeven. Ik was het met hem eens dat de landsadvocaat op discrete wijze hiervan op de hoogte zou moeten worden gebracht. Hij wil niet meteen beginnen met een schadebedrag te noemen. Ik laat het aan hem over maar het feit is intussen wel dat ik weer voor vele duizenden guldens (privé-)uitgaven heb gehad, die door toedoen van de staat een enorme schade vertegenwoordigen en op niemand is te verhalen.

Ik lunchte met Milan Potuznik bij Djanoko. Het gaat hem als model uitzonderlijk goed. Zijn succes heeft een ingrijpende verandering in zijn verhouding met de stewardes Molly gebracht. Hij schijnt zeer veel te verdienen, waardoor hij onafhankelijk van haar is geworden. De dagen dat de arme vluchteling uit Tsjechoslowakije van haar afhankelijk was, zijn voorbij. Hij zag er gezond en prima uit.

Max Westerman kwam met een uitstekend verhaal over de ontwikkelingen in El Salvador voor Veronica. Ook de International Herald Tribune deed een duit in het zakje met een hoofdartikel psychodrama in el salvador.168

‘Can it be that there is method in madness,’ aldus The New York Times, ‘of tying President Reagan's prestige to that of a junta in a coffee-bean republic?’ De pro-Amerikaanse militaire junta bevindt zich tegenover 4.000 guerrilla's. Washington beschouwt ze als door Moskou en Havana gesteunde onrustzaaiers die uitgeroeid dienen te worden. Het Witte Huis waarschuwt het Kremlin dat onderhandelingen over wapenbeheersing vast zullen lopen als de in opstand gekomen patriotten terrein gaan winnen. De Amerikaanse diplomatie zendt zelfs afgezanten de wereld rond om te waarschuwen dat wie zich niet achter Washington schaart, rekening zal moeten houden met vergelding.

‘Mr. Reagan foresees a quick victory over the guerrillas and wants to advertise us muscle by making an exhibition baseball game look like a World Series triumph. Disconcertingly, his effort recalls our (ignored) advice to Jimmy Carter,’ aldus de krant, ‘that new presidents should demonstrate their machismo in a safely controlled episode, to avoid having to prove it in a costly crisis. The worst possible strategy against the left is to make common cause with the violent agents of a disposed oligarchy. And the worst possible strategy against the extreme right is to leave it thinking it holds a us President hostage.’

Wat de Amerikanen zich internationaal permitteren, is ‘gangsterisme’ op wereldschaal. En geen hond doet er wat tegen. En wij zijn nota bene de bondgenoten van deze smeerlappen.

Robert White, voormalig Amerikaans ambassadeur in El Salvador, heeft gewaarschuwd dat het een foute strategie is meer militaire hulp te zenden aan de junta. Hoe meer wapens Washington stuurt, wapens die volgens White overbodig zijn omdat de guerrilla's al ernstig verzwakt zouden zijn, hoe meer ‘the rightist-influence security forces will assassinate and kill in a totally uncontrolled way’. Wat dus wil zeggen: Washington financiert een slachting onder patriotten, precies zoals zij dit in Congo, Chili, Indonesië en overal elders hebben gedaan. Over mensenrechten gesproken! John Goshko schreef in The Washington Post dat de wijze waarop de regering ambassadeur White voor diens getuigenis in het Huis van Afgevaardigden op de vingers heeft getikt, aangeeft dat men hem uit de diplomatieke dienst wil wegwerken.

H.J.L.C. Bax van de Rijksvoorlichtingsdienst probeert zoete broodjes te bakken na eerst mijn reis naar India met vereende krachten te hebben gesaboteerd. Hij nodigt me uit op 9 maart op het ministerie naar een uiteenzetting van Claus en Van Dam te komen luisteren.169 Geen haar op mijn hoofd die daar aan denkt. Ze kunnen barsten. Ik doe aan hun spelletjes niet mee. Ik schreef Bax in keurige bewoordingen dat ze dood kunnen vallen met hun persvoorlichting.

Ik schreef met welke pet op reist prins claus voor Hervorm Nederland. De schijtlaarzen nemen het niet.

Pieter de Vink van de nos, Jan van Beek van de gpd en Josje Hagers van De Telegraaf hebben me verzekerd er niet in geslaagd te zijn me in New Delhi te bereiken. Jos zond zelfs twee telegrammen naar het Imperial Hotel, die ik nooit kreeg. Hagers geeft me groot gelijk dat ik actie onderneem. Zij adviseerde mijn vuur alleen op Claus te richten en niet ook op Buitenlandse Zaken. Zij beloofde haar advies aan Mr. Voetelink te zullen doorbellen. Zij is er van overtuigd dat mijn mislukte reis aan Claus zelf te danken is. Dat geloof ik dus niet.170 ‘Je moet eens weten hoe onbeschoft hij tegenjournalisten is,’ zei ze.

Ik had opnieuw een telefonische botsing met Stefan Landshoff. Hij redeneerde bijvoorbeeld, ‘nrc Handelsblad kan zich geen “nee” permitteren wanneer wij 3.000 gulden vragen voor een voorpublicatie van het Arbatov-boek want je weet dat André Spoor de heer Arbatov wil ontmoeten. Ik zou dan aan Arbatov

vertellen hoe Spoor zich heeft gedragen en dan kan hij naar die ontmoeting fluiten.’

Ik antwoordde: ‘Zie je Stefan, dat is nu het soort redenatie en het voeren van chantagepolitiek waar ik het nooit mee eens zal zijn. Het bewijst dat we geen zaken kunnen doen.’

Hij werd woedend en riep zelfs uit: ‘Willem, I will take you to court.’

De Landshoffen zijn eigenlijk crooks, aardige crooks maar ik wil nooit meer iets met ze te maken hebben.

Josje Hagers belde dat ze toch maar geen advies aan Voetelink wilde zenden ‘maar ik kom je maandag bezoeken’. Ze wil het memo lezen dat ik over de reis naar India heb opgesteld. ‘Ik hoop dat je nu eens die koninklijke familie zult aanpakken. Zij denken dat journalisten lakeien zijn. Kijk maar zoals ze Van Loon hebben behandeld.’171 Zij had de geliefde van Irene, de heer Wolff, op een receptie bij de Koeweitse consul Rabbani ontmoet.

8 maart 1981

Eenden zijn onmogelijk. Ik kan de balkondeuren op Amerbos niet meer opendoen of ze komen al van de andere kant van de Van Heekweg vanaf het water aangestoven. Het resultaat is dat mussen er naast grijpen.

Ik ben voor het verkeer oplaait gaan fietsen om de stank mis te lopen. Krokussen en sneeuwklokjes bloeien al. Een zachte zuidelijke wind voelde weldadig aan.

Jan van Beek van de gpd heeft nu mijn rapport over de reis naar India gelezen. Zijn reactie: ‘Te gek voor woorden.’ Hij gaat een officiële protestbrief aan Buitenlandse Zaken schrijven. Hij herhaalde dat Bergman van Ontwikkelingssamenwerking hem had gezegd dat de verantwoordelijkheid voor wat me is overkomen bij de delegatie in New Delhi zelf had gelegen. Dat zou dus als ‘Claus zelf’ kunnen worden uitgelegd, want hij was de leider van de delegatie.

9 maart 1981

Vice-voorzitter Wim Klinkenberg is van mening dat ik de affaire Claus via de nvj zou moeten laten behandelen. Prima, maar Voetelink moet de leiding houden.

Het nieuwe genie op het Amerikaanse ministerie van Defensie, Caspar Weinberger, heeft weer eens een enormiteit gedebiteerd. Hij zegt dat het Pentagon bases in het Golfgebied en

in Saoedi-Arabië moet hebben ‘because if not, it would be tantamount to invite the ussr to seize the oil-fields’. Ongelooflijk dat zoiets op dat niveau wordt gelanceerd en onweersproken blijft, want ik weet dat het Kremlin er niet over denkt om de olievelden van het Midden-Oosten te bezetten.

Swami Atit kwam gisteravond naar Amerbos. Hij had zich passende kleding aangemeten om op sollicitatiegesprek bij Max van Rooij van nrc Handelsblad te gaan. Ook De Boer en Rozendaal zullen aanwezig zijn. Hij gaat wel in de rode Bhagwanjurk maar zonder het swami medaillon. Ik las zijn sollicitatiebrief van zes pagina's. Als ik die had ontvangen, denk ik niet dat ik hem zou hebben laten opdraven. Misschien beschouwen de heren Peters komst wel als een lolletje.

Alfred Vierling kwam na het avondeten opdagen en vertoonde weer dia's die hij in Azië de Filippijnen had gemaakt. Atit en Vierling ‘tjotjokten’ niet.

Josje Hagers heeft uiteindelijk H.M. Voetelink toch gebeld om haar ideeën over de affaire Claus te geven. Maar de advocaat antwoordde haar niets met een proces tegen Claus te maken te hebben. Waar komt een dergelijk onzinnig antwoord in godsnaam vandaan?

Carel Enkelaar van de nos belde om te constateren dat het geplande gesprek met Georgii Arbatov voor Panoramiek met als ondervragers André Spoor, Willem Brugsma en Pieter de Vink172 ‘een historische gebeurtenis’ was. Maar ik rook onraad. Het marchanderen volgens het Hilversumse recept was al begonnen toen op Amerbos de telefoon over ging. Ik zou drieduizend gulden ontvangen voor het tot stand brengen van de uitzending. Het contract was hem kennelijk nu pas ter tekening voorgelegd maar Carel wilde er een slaatje uitslaan. Ik zei dat het te laat was voor eisen zijnerzijds want de publiciteit over het programma was al de deur uit. ‘O nee,’ antwoordde hij, ‘wat kan mij die mijnheer huppeldepup [hij doelde op Arbatov; wo] schelen, dan gaat het maar niet door, wel vervelend voor de programmadienst.’

Hij wilde dit contract voor 3.000 gulden alleen tekenen wanneer ik mijn claim van 10.000 gulden voor de in 1977 zoekgeraakte film, die ik in Dallas met George de Mohrenschildt had gemaakt, introk. Hij kwam met een lulverhaal dat er inderdaad een fout was gemaakt, maar dat het probleem feitelijk door Guus Jansen van Strengholt was veroorzaakt en meer geklets in de ruimte. Hij was bereid veel door de vingers te zien maar de

10.000 gulden voor de verdwenen jfk-film zaten hem hoog. Nogal wiedes want met een betaling erkende hij schuld namens de nos.

Swami Atit kwam in niet al te optimistische stemming terug van het gesprek bij nrc Handelsblad. Ze willen een nieuwe wetenschapsbijlage beginnen en zoeken redacteuren. Toch blijf ik vinden dat Peter Kampschuur zich als een klaploper gedraagt. Hij vraagt openlijk om drank en besmeert zijn boterhammen absurd dik met jam. Ik moet hem loslaten. Zijn kleren roken naar kamferballen van het te lang in de kast hangen. Hij is ook eigenlijk helemaal niet (fysiek) lekker.

Ik kreeg een briefje van let Last.173

Ik heb de laatste tijd veel last van mijn nieuwe buren. Zij gedragen zich, vergeleken bij de familie Meilof, volkomen asociaal.

10 maart 1981

Anthony Lewis beschrijft Al Haig als een minister van Buitenlandse Zaken die met ‘an insistence bordering on obsession’ in de kwestie El Salvador is gesprongen.174 Ook citeert hij de voormalige ambassadeur Robert White: ‘The chief killers of Salvadorians are the government security forces.’ Hij heeft er maar niet teveel de nadruk op gelegd dat de juntamilitairen in het geheim door Amerikanen worden aangevoerd, bewapend en betaald. Er is niemand in dit deel van de wereld die Washington een halt kan toe roepen. De Amerikanen zijn de voornaamste schenders van mensenrechten met hun fascistische bondgenoten.

Stefan Landshoff heeft nu Adriaan van Dis in de gordijnen gejaagd. nrc Handelsblad overweegt een voorpublicatie maar Stefan had nog steeds geen drukproef gezonden. ‘Als u nu niet zegt dat u het materiaal voor de krant neemt, dan kunt u de tekst niet krijgen,’ had hij gezegd.

Van Dis antwoordde: ‘Ik zou het eerst wel eens even willen lezen.’ De krant wil sowieso niet meer dan 500 gulden betalen. Ik vertelde Adriaan dat ik ruzie had gekregen met Stefan toen ik hem had gezegd dat hij helemaal geen geld moest vragen voor een voorpublicatie. Hij had zelfs gedreigd me voor het gerecht te slepen.

‘Waarom ben je in godsnaam met die mensen in zee gegaan?’ vroeg Van Dis. Hij was vanaf het begin bevooroordeeld tegen In de Knipscheer. Wim Klinkenberg bracht me bij hen binnen.

Uitgevers die boeken willen publiceren met hooggeplaatste sovjetautoriteiten liggen in 1981 in Amsterdam niet voor het oprapen.

Pechatnov belde uit Moskou dat er problemen waren met het visum van professor Arbatov. Hij had het nog altijd niet. Secretaris-generaal Reinink heeft met de heer F. Slot op de ambassade in Moskou gebeld. Er zullen alsnog geen problemen worden gemaakt. Het visum stond op de kalender voor 14 maart wat nu naar 13 maart zal worden vervroegd. Vladimir Opalev was door de Volkskrant gebeld. Zij wilden een interview met Arbatov hebben. Opalev had ze geadviseerd met mij te bellen maar dat is de heren hun eer te na. Ik hoorde niets.

De brief die Voetelink morgen naar minister Van der Klaauw zendt over de affaire India, is als gewoonlijk matig. Hij dateert bijvoorbeeld de persconferentie van prins Claus in New Delhi op 25 februari wat 27 februari had moeten zijn. Ik vind het punt over schade veel te zwak geformuleerd. Er zijn nog andere opmerkingen die ik hem zal brengen.175

Stefan Landshoff belde andermaal. Hij had besloten dat ik zelf mocht houden wat nrc Handelsblad bereid was te betalen voor een voorpublicatie. Stefan zei met Van Dis te hebben gebeld ‘maar die man is dermate bot, ik wil er nooit meer over horen’.

Nauwelijks lag de hoorn op de haak of Adriaan van Dis belde. ‘Ik ben razend,’ zei hij. ‘Die jongen Landshoff is een gangster.’ Ik heb hem snel gesust met enkele grappen en uitgelegd dat Stefan nog jong en onbesuisd was maar echt geen gangster. Stefan belde andermaal en zei onder meer: ‘Het is goed dat er in de uitgeverswereld twee jongens zijn opgestaan die niet over zich heen laten lopen.’ Hij had met de drukkerij keet gekregen. Hij had nu een andere drukkerij achter de hand in geval van nood. Hij had een frontale botsing met Rob van Gennep gehad, die het Arbatov-boek ‘een rotboek’ had genoemd. Van Gennep had er aan toegevoegd: ‘Onze linkse klanten zijn niet zo geïnteresseerd in de ussr.’ Een andere rel was aan de gang met de Bruna-winkels over verspreiding van mijn boek aldaar. ‘De enige die me keurig behandelt is Pieter de Vink van de nos-televisie,’ zei Stefan, in verband dus met het optreden van Arbatov op televisie.

Eigenlijk moet ik Vierling laten schieten. Evenals Peter Kampschuur. Maar wie niet eigenlijk? Ik ben in een zwaarmoedige stemming. Uiteindelijk houd je niemand over.

Ambassadeur Tolstikov van de ussr heeft aan vice-premier Hans Wiegel een brief van Leonid Brezhnev voor de Nederlandse regering overhandigd. Alle Westerse regeringen hebben dergelijke nota's gekregen. Minister Al Haig heeft in Washington gezegd dat de vs bereid zijn snel de onderhandelingen met de Sovjet-Unie over een vermindering van de middellangeafstandsraketten in Europa te hervatten.

de Volkskrant meldt dat Georgii Arbatov heeft gezegd dat de vs voor de keuze staan om een dialoog dan wel een confrontatie aan te gaan met de Sovjet-Unie.

Max Westerman reageerde op mijn briefje met de aanmoediging dat hij uitstekende radiopraatjes houdt. Hij is het met me eens dat anderhalve minuut erg kort is om veel in te zeggen ‘maar ik doe het met fantastisch veel plezier’. Hij is net als ik veel in contact met Remmers.

Claus en professor Van Dam hebben op een persbijeenkomst in Den Haag hun verhaal over de reis naar India afgestoken. Marieke Aarden schrijft dat de prins onder meer heeft gezegd er geen kwaad in te zien om als loop- of boodschappenjongen van het bedrijfsleven door het leven te moeten gaan. ‘Dat vind ik niet zo erg, dat is ook een Nederlands belang,’ zei hij.176

11 maart 1981

Stefan Landshoff gooide een drukproef van het Arbatov-boek in de bus. Hij heeft geknoeid in mijn voorwoord en duidt nu professor Arnold Wolfers van Yale University, bij wie ik college liep, met ‘leraar’ aan. Ook doet hij of Pierson College werd bezocht voor ik naar Yale ging, maar Pierson College is dus Yale.

Ik ben op weg naar Londen beladen met tien pakken koffie, vier flessen ketjap, vier flessen sambal badjak en vooral een gigantisch stuk kaas speciaal voor Peter.

Goud is tien dollar omhoog geschoten.

Londen, Horseguards Hotel, kamer 603

Mevrouw Van Dijk belde gisteren om me geluk te wensen met mijn verjaardag. Haar geest moet erg achteruit gaan. Wat ontzettend zielig.

Peters haar is kort. Hij ziet er prima uit. Edwin pulkte aan zijn haar maar zag er eveneens goed uit. Peters gezicht krijgt een soort diepere ernst die ik niet eerder opmerkte. Toen ik er net

was, leek hij nerveus. Ik weet niet of ik het me slechts verbeeldde.

We gingen lunchen in La Capannina. Tijdens de maaltijd zei Peter opeens: ‘Willem, je kunt kijken als een baby.’ Hij vertelde dat sommige van mijn brieven, ook uit India, hem hadden ontroerd. ‘En dan houd ik je brief gewoon vast,’ zei hij waarbij hij een vuist maakte met zijn hand alsof hij er een brief in hield.

Ik hoop zo dat hij zorgvuldig al mijn brieven zal bewaren. Dan komt er een moment dat hij er iets mee zou kunnen doen. Het gaat nu erg goed met hem. Hij werkt. Hij kan kopen wat hij wil, zoals druiven. Toch vroeg ik me meer dan ooit af wat er werkelijk in zijn hoofd omging. Ik heb opnieuw krachtige druk op hem proberen uit te oefenen om zijn moeder vaker te schrijven. Zijn zus Trees houdt hem overigens op de hoogte van gebeurtenissen in de familie. Zijn moeder gaat in april samen met zijn zus Riet naar Spanje.

Toen Peter en ik een kaartje gingen halen voor zijn show The Best Little Whorehouse in Texas, ontdekte ik dat hij er acht pond voor moest betalen en het niet gratis was, wat ik erg vervelend vond. De man achter het loket vroeg of ik zijn vader was. ‘You have the same blue eyes.’ Ik koos een plaatsje aan een gangpad, maar Peter was het hier niet mee eens omdat het aan de andere zijde was van waar hij zich zou bevinden op het toneel. De man aan het loket merkte nog op: ‘But you guys are together all afternoon.’ Maar Peter was teleurgesteld. Hij verloor bijna zijn geduld. Misschien zal later blijken dat hij gelijk had.

We gingen samen lunchen. Peter stelde voor asperges vooraf te nemen. Ik bestelde nog spaghetti, hij nam een biefstuk. Van de wijn kreeg hij hoofdpijn. Hij stond erop mij te trakteren. Hij probeerde me voor te bereiden door te zeggen dat zijn voorstelling wel grappig was maar niet meer dan dat. Hij staat nu ook voor het eerst in het programma als Peter van Gelder. Ik herinner me dat hij me eens vroeg of hij de naam Van de Wouw niet voor het toneel in iets gemakkelijkers moest veranderen. Out of the blue heb ik toen gezegd: ‘Noem jezelf Peter van Gelder.’ Dat heeft hij dus gedaan. Zo was de titel Amerika valt een titel die Jan Cremer me indertijd out of the blue gaf.

Op de vleugel in Peters appartement staat een kleurenfoto van hem, die ik bij ons bezoek aan Bill Bast in Hollywood nam, en een foto door Edwin gemaakt van Peter, naakt, wijdbeens met een erectie. Dat vind ik een minder goed idee. Ook staat er een kleurenfoto van Dewi Sukarno, die zij aan ons beiden opdroeg.

In bed

Peters show in het Theatre Royal Drury Lane was leeg, vol met overdadig gevloek. De zogenaamde sheriff draaide er zijn hand niet voor om om in een zin driemaal goddamn te zeggen. De hoofdrolspeelster schijnt op Broadway te hebben gestaan maar volgens mij kon ze niet zingen. En Peter - soms treed hij op als cowboy en soms als fotograaf - verschijnt in een hemdje en laarzen. Zijn rug ziet er dan perfect uit. Hij heeft toch een behoorlijk aandeel in de show ook al bagatelliseerde hij zijn rollen.

Ik haalde hem bij de toneeldeur af en hij zei: ‘I want to go into singing, so I now make the money to take proper singing lessons.’ Ik zei natuurlijk niets maar ik heb geen fiducie, helaas, dat hij ooit een carrière met zingen zou kunnen opbouwen. Hetzelfde gold voor mij met de piano of de cello. Er is een enorme discipline voor nodig, die hebben wij in dat opzicht niet. Hoe kan ik hem dit duidelijk maken? In welke bewoordingen?

Op een bepaald moment zag ik Peter van het toneel wandelen terwijl hij en passant een stoel meepakte. Ik kreeg tranen in mijn ogen want ik dacht met gevoelens van een moeder (vader): daar gaat mijn kind. There he walks away into nothingness, whereto? What will be his fate? When will it be the last time we see each other, touch each other?

12 maart 1981

Londen

Ik moet tot 13:00 uur wachten tot de boys zullen opstaan. Eigenlijk is het een treurige levenswijze. Als het omgekeerd was en ik zou weten dat Peter in Amsterdam was gekomen om mij te bezoeken, zou ik vroeg uit de veren zijn gestapt.

Ik heb een extra programmaboekje van Peters show gekocht en naar zijn moeder in Tilburg gestuurd.

Ik blader door Newsweek. Het is een oefening in constante walging van het ene onderwerp naar het andere. David Rockefeller is aantrokken om het team van geldschieters voor Jamaica te leiden. Teveel om op te noemen.

Ik bracht lange tijd bij de boekhandel Foyles door. Een Rus zou stapel gek worden om te zien wat hier allemaal wordt uitgegeven. In de ussr is men zich er zelfs niet van bewust wat er allemaal in het Westen wordt gepubliceerd.

Die Bibelebontse berg van boeken boezemt me een soort angst in omdat je beseft dat er honderden boeken zijn die je in je leven mist, waarvan je het bestaan zelfs niet weet, waardoor je

anders geleefd zou hebben of andere besluiten zou hebben genomen, omdat je over meer informatie zou hebben kunnen beschikken. Het betekent dat duizenden gedachten niet in je brein werden verwerkt, laat staan opgenomen, waardoor een staat van algemene onderontwikkeling nodeloos werd gecontinueerd.

The Times meldt dat Japan een half miljard dollar investeert in een televisiefabriek in Oost-Berlijn. Dit is wat me ook in Bulgarije al opviel: Japanse financiële expansie in Oost-Europa. Die beweging zou eens op een rijtje moeten worden gezet.

De pers maakt ophef over salarisverhogingen van de Britse koninklijke familie, eigenlijk precies als bij ons. Vooral de socialisten fulmineren tegen verhogingen van dichter bij de 19 procent dan de toegezegde 12 procent. De Windsors barsten van de poen. Waarom eigenlijk water naar de zee dragen?

In de vs is berekend dat in 1979 de kosten om een kind dat in 1960 werd geboren groot te brengen gemiddeld 34.300 dollar bedragen. Een kind geboren in 1979 kost reeds 165.300 dollar en in 1980 al 250.000 dollar. Deze cijfers zullen er zeker toe bijdragen dat mensen maar een kind ‘nemen’, of over kleinere gezinnen gaan nadenken. Bij Peter waren er in de traditionele Brabantse gewoonte nog elf. Didi Moore schreef over het fenomeen ‘enig kind’.177 Er is veel onderzoek naar gedaan. Veel van de kinderen die alleen thuis zijn (zonder broers en zusters), maken van het televisietoestel een ‘beste vriend’. Als gevolg hiervan zitten ze uren achtereen aan de beeldbuis gekluisterd. We weten allemaal wat er zoal op televisie te zien is vandaag de dag. Dan spreekt Moore over ‘values clarification’, waar 300.000 man Amerikaans onderwijzend personeel in schijnt te zijn opgeleid: ‘encouraging an exploration of values in all areas of ethical concern, not only the sexual, confronting pupils.’ Ga er maar even aan zitten. Ook in een aanvullend artikel wordt uitgebreid ingegaan op seksuele waarden van jongeren. Seksuele voorlichting is sinds de jaren zeventig als gevolg van vroegtijdige zwangerschap bij jongeren en vooral ook door een explosie van allerlei nieuwe geslachtsziekten sterk in opkomst. Constance Horner wijst er bijvoorbeeld op dat tussen de vijf en twintig miljoen Amerikanen, waaronder veel jonge mensen, aan herpes lijden.

Marie Winn heeft een boek geschreven: Children Without Childhood. Onder de titel what became of childhood innocence? Geeft ze in The New York Times een voorbeschouwing.

Een aantal demarcatielijnen tussen kinderjaren en volwassenheid lijken verdwenen. ‘Long after children stopped believing in fairies and Santa Claus, adults continued to believe in the enduring myth of the Golden Age of Innocence,’ aldus de schrijfster. Televisie en films die in het ouderlijk huis dag in dag uit worden bekeken, hebben hier toe bijgedragen. Zij citeert een kind dat zich liet ontvallen: ‘I wouldn't want to be a child again.’

In 1969 schijnt een boekje van John Donovan, gepubliceerd door Harper & Row met de titel I'll get there: it better be worth the trip, een enorme doorbraak te hebben geforceerd. Het is het verhaal van een jongen, zijn vriendje en zijn hond. ‘The uproar occasioned by this book centered on a brief scene in which two 13-year-old boys, who are having a sleep-over at one of their houses are suddenly drawn to each other and find, to their surprise, that they are kissing.’ In 1969 betekende een homoseksuele episode in een kinderboek, ook al werd het subtiel gepresenteerd en merkten veel lezers de scène niet op, zeer veel. Het was een teken aan de wand, volgens de krant, ‘that a decision had been made by important cultural forces to end a period of vestigial Victorianism.’178

Op weg naar Peter zag ik een drom mensen in de buurt van Charing Cross Road. Daar kwam zij aan in een Rolls-Royce, Hare Majesteit zelf, vergezeld van een hofdame. De Koningin droeg een oranje jas en bonthoed. Ik wuifde. Zij wuifde.

Peter zat om 13:00 uur prinsheerlijk in bed met koffie. Hij had weer slecht en onrustig geslapen. Ik vind zijn uitdrukking tegenwoordig ernstig. Terwijl Peter een douche nam, vertelde Edwin van Wijk dat hun liefde alleen maar beter en sterker werd. Ik dacht, en denk nog dat tussen Peter en mij insgelijks het geval is. Hij wilde Peter een jaar mee nemen naar Zuid-Afrika, of anders minimaal negentig dagen. Ik ben er niet zeker van dat hij Peter zo ver zal kunnen krijgen.

We lunchten in een visrestaurant. Londen is nu zo duur. Het is niet meer te doen. Ik denk niet dat ik hier spoedig terug zal zijn. Peter zei trouwens er zeker van te zijn dat we later dit jaar weer eens samen een reis zullen kunnen gaan maken. Ik vroeg hem ook of ik hem met mijn aanwezigheid in Londen op enige manier voor de voeten liep.

‘Waar haal je zoiets vandaan?’, was zijn antwoord. ‘I love it when you come over, when you phone, when you write, which is always like a fresh wind.’

Ik antwoordde: ‘Mensen veranderen, situaties veranderen, het leven verandert voortdurend, zelfs gevoelens veranderen.’ Daar was hij het mee eens. Hij benadrukte nooit meer als model te willen werken. ‘I would feel silly doing that ever again,’ zei hij. Nu worden het dus zanglessen van een nicht met een lange wachtlijst.

Hij wilde slapen voor hij moest spelen. Zaterdag heeft hij twee uitvoeringen, om 17:30 en 20:30. Dan is hij echt kapot. Hij is nu tenslotte 36 jaar. Ik herinner me ons eerste weekend samen. Ik nam foto's op het strand en hij was eigenlijk nog een klein jongetje van 21 jaar.

Peter zei dat de dagelijkse omgang met de acteurs en actrices in de show hem dikwijls aan mij deed denken. Hij voegde er aan toe: ‘I don't know what I would have done, or how I would have handled it, if I had not met you in my life.’

Hij vertelde ook in een gay club te zijn geweest, waarvan een gedeelte Eagle's Nest heet. Het is een exclusieve afdeling voor leernichten. Hij werd er door een aantal kerels gegrepen die hem werkelijk pijn deden. Hij brak zich los en en moest van dergelijk gedoe niets hebben. Hij heeft een Canadees leren kennen, Don, ‘eigenwijs Willem, maar zalig’. Hij heeft ook regelmatig ontmoetingen met een Amerikaan van een militaire basis in de buurt ‘who is a real butchy hunk’. Een en ander speelt zich dus af in de relatie die Edwin anders omschrijft.

Hij is altijd erg subtiel in bedankjes. Hij zegt dan opeens dat hij weer niet kon slapen en was opgestaan en naar de koelkast was gelopen om te snoepen van de oude kaas die ik had meegebracht. Zoiets vergeet hij nooit even te zeggen. Maar als altijd, deze te hooi en te gras neergeschreven aantekeningen geven in de verste verte niet weer wat er weer allemaal in onze belevingswerelden is gebeurd.

Onderzoek heeft uitgewezen ‘that programming of the brain by hormones before birth can influence later behavioral characteristics’. Jane Brody vervolgt in The New York Times: ‘Findings reflect the fact, that regardless of genetic sex, all human embryos start out with a “female” brain, which becomes a “male” brain only if it is prenatally programmed by male hormones produced by the male fetus. In the absence of these hormones, the brain of a female fetus remains female.’ Dat lijken me interessante ontdekkingen want het zou kunnen verklaren waarom sommige mannen zich eigenlijk vrouw voelen.

Amerbos 205

Bij thuiskomst lag er een briefje van mejuffrouw Büringh

Boekhoudt.179 Zij is dus bezorgd over de rel rond de reis van Claus en raadt me af maatregelen te nemen. Na 25 jaar getreiter door de overheid kan ik me dit zo langzamerhand niet veroorloven.

Om 20:00 uur was ik in Theater Soeterijn voor een gesprek met Joop van Tijn voor de vpro. Het was er wel een gezellige boel. Ik sprak nog even met Henk Hofland, maar die heeft nooit meer tijd. Nauwelijks te verwonderen. Ik zorgde er voor dat Van Tijn in het gesprek van twintig minuten geen poot aan de grond kreeg. Hij was overigens wel aardig. Had ik het gesprek maar opgenomen, want je kunt er zeker van zijn dat het zwaar verminkt wordt uitgezonden. Henk zat zich kapot te lachen terwijl ik aan het woord was. Ik ben direct na de opname vertrokken, want ik wist dat Jantje uit Hoogeveen zou komen. We hebben Peter later vanuit bed opgebeld. Ik begin echt wel op Jan Kikkert gesteld te raken. Ik hoop dat hij nog een avondje blijft.

13 maart 1981

Ik schreef mejuffrouw Boekhoudt dat ik niet zozeer zelf de deining maakte waar zij zich zorgen over maakt, maar dat de gpd een scherp protest naar Buitenlandse Zaken had doen uit-gaan. Ook schreef ik dat ik H.M. Voetelink nu opdracht had gegeven de Staat der Nederlanden aan te pakken. Verder zette ik kort uiteen hoe de treiterijen in New Delhi en Bombay in hun werk waren gegaan. Zij wil me later vertellen waarom zij zich zulke zorgen maakt.

Vanmorgen vroeg belde Volodja Molchanov uit Moskou om ons veel succes toe te wensen met het bezoek van professor Arbatov aan Nederland voor de publicatie van ons boek. Erg lief eigenlijk. ‘Wanneer kom je,’ vroeg hij. Hij had van Vladimir Opalev het voorlopige programma ontvangen.

Ambassadeur Tolstikov wachtte met Vladimir Opalev en een tolk (of een kgb-agent) aan de gate waar het toestel met Georgii Arbatov zou aankomen. Hij was niet op zijn gemak, deze ambassadeur met twee linker handen. Ik mistte Romanov. Wat zou het met hem een andere affaire geweest zijn. Ook Stefan Landshoff en vriendin Marina van In de Knipscheer arriveerden. Alles liep stroef. Vervolgens dook Marijn de Koning op met een nos televisieploeg onder leiding van Rudolf Spoor.

Arbatov was in een uitstekende stemming. We gingen gezamenlijk naar de vip-ruimte. Stefan overhandigde het eerste

exemplaar van de Nederlandse uitgave. Marijn de Koning maakte met the boss een kort gesprekje bestemd voor nos Journaal vanavond. Marijn schijnt mijn mening over de proleterigheid van nos-bonzen te delen. Toen ik vanmorgen tegen chef actualiteiten Leo Kool zei: ‘Misschien wil voorzitter Erik Jurgens ook Arbatov ontmoeten’, antwoordde hij: ‘Ik ben tegenwoordig ook hoog.’ Pieter de Vink wilde niet voor het eten met Arbatov op Amerbos komen, dus heb ik oud-ambassadeur J. van der Gaag uitgenodigd.

Frank van In de Knipscheer schijnt een nieuwe, walgelijke brief naar nrc Handelsblad te hebben geschreven. Adriaan van Dis belde dat hij kookte van woede en overwoog de pagina over ons boek als voorpublicatie te laten vallen. Maar na overleg met André Spoor en uit genegenheid jegens mij wilden zij deze zaak niet nu op het laatste moment laten springen. Ik adviseerde Adriaan boven deze zaken te staan, ze te negeren en gewoon op de persconferentie in het Amstel Hotel te komen alsof er niets was gebeurd. ‘Ik denk dat je gelijk hebt,’ antwoordde hij.180

Professor Arbatov werd eerst door Tolstikov meegenomen naar Den Haag. Op het programma stond dat hij daar zou dineren. Maar tegen 20:00 uur keerde hij in zijn suite in het Amstel Hotel terug, begeleid door Tolstikov en de tolk. Stefan had voor een boeket bloemen gezorgd. Het nos Journaal had wel een stukje over de ‘adviseur van Brezhnev’ in Den Haag, wat Arbatov deed glimlachen. Een gesprekje met Arbatov werd getoond waarin hij sprak over de noodzaak van detente, maar geen Marijn de Koning of beelden van de aankomst op Schiphol. Wel beelden van een ontmoeting in Den Haag met Max van der Stoel en consorten. Daarvan stond dus geen letter op het door de ambassade opgestelde Schedule. Arbatov zei later: ‘Max van der Stoel looked at me as if I was a beautiful eighteen year old girl.’ Het was een vrij lang en gedegen verslag. Wim Klinkenberg had gezegd: ‘Je moet erop rekenen dat ze niets uitzenden.’ Dat deden ze dus wel. Ik vraag me trouwens af wat de basterds van de bvd deze dagen uitspoken. Ze zullen wel op volle toeren draaien. Ik schreef de bvd-chef bij De Telegraaf een briefje om aanwezig te zijn bij het Arbatov gebeuren. Heitink antwoordde verhinderd te zijn. Dat is de wijze waarop de professionele Koude Oorlogophitsers met informatie omspringen. Nu heeft hij de kans eens met een hoge Kremlin-baas in contact te treden en andere indrukken op te doen maar die

‘journalisten’ weten alles al en hoeven niets meer te leren. Ze zijn ingehuurd en vervullen hoge posten om antipropaganda te bedrijven.

Tolstikov liet me een kaart zien waarop de heer Frits Bolkestein van de vvd hem om een gesprek met professor Arbatov had gevraagd. We overlegden wat het beste moment zou zijn, morgenmiddag om 15:00 uur.

Arbatov had nog helemaal niet gedineerd dus we reden met twee auto's naar Le Musicien, waar ik een tafel had gehuurd. We bleven daar tot 23:30 uur. Het was plezierig en geanimeerd. Arbatov dronk Bokma. We waren met z'n vieren, Arbatov, Wim Klinkenberg, Stefan Landshoff en ik. Wim had de uitspraak ‘een goed mens’ al gereed - na deze enkele uurtjes - en het is een feit, dat Arbatov zeker niet de stereotype communist is, zoals wij ons deze in het verre Westen voorstellen.

Ik moet natuurlijk ook nooit de route vergeten waarlangs ik hem heb gevonden: Philip Handler, president van de National Academy of Sciences in Washington, Aurelio Peccei, voorzitter van de Club van Rome en natuurlijk Jermen Gvishiani, vice-voorzitter van het Staatskomité voor Wetenschap en Techniek van de ussr (beste vriend van Aurelio), want hij sleutelde me door naar Georgii Arbatov, directeur van het usa Instituut van de ussr Academie van Wetenschappen. Wat is er ‘fout’ aan deze gang van zaken of aan deze contacten anno 1981? Het belangrijkste is dat ik die contacten heb en niemand anders ze heeft (in de Nederlandse journalistiek) waardoor een storm van afgunst over me heen komt. Bovendien heb ik met alle betrokken heren niet alleen kennis gemaakt, maar uitstekend naar hen geluisterd en geleerd waar ze mee bezig zijn en wat ze denken. Dat heeft me in een bevoorrechte positie gebracht die dus verdacht gemaakt moet worden, omdat ze zelf hebben zitten slapen of niet over het talent beschikken dergelijke contacten te zoeken, ze te pakken en ze vast te houden.

Terug naar het Amstel Hotel reed ik professor Arbatov door het red light district en langs de Zeedijk. Tot mijn stomme verbazing schuifelde Henk Hofland in het Amstel Hotel toen we na middernacht terugkeerden. Wat deed hij daar? Klinkenberg en Landshoff verdachten hem ervan dat hij probeerde Arbatov zelf te pakken te krijgen voor materiaal voor zijn eigen column. Of was hij weer op het verraderspad, om mij achter mijn rug om zwart te maken, nu bij Arbatov?

14 maart 1981

De brief van mejuffrouw Boekhoudt houdt me erg bezig. Wat gaat ze me vertellen over de botsing met de staat en de reis van Claus?

Ik regelde voor Daan Dijksman en Jos Schneider een gesprek met Arbatov voor de Haagse Post. Ze zeiden onder de indruk te zijn geweest van de man. Ze vonden zijn down to earth benadering sympathiek. Intussen heb ik ze, net als laatst John Jansen van Galen, opnieuw op het hart gedrukt nu eens een omslagverhaal te maken over het brein.

Ik heb voor ik weet niet meer hoeveel media, inbegrepen de Volkskrant en Vrij Nederland gesprekken geregeld met Arbatov. Ik begrijp uit nrc Handelsblad van vandaag dat Arbatov gisteren in Den Haag een gesprek heeft gevoerd met de Vaste Kamer Commissie voor Defensie. Amusant dat ze die ontmoeting aan mijn initiatieven te danken hebben. Maar dat stond er uiteraard niet bij. Ton Frinking (cda) zei er expliciet bij dat Arbatov niet door de Commissie was uitgenodigd, maar omdat hij toch in het land verbleef, was er een ‘informeel gesprek’ ingelast. Zo gaat dat, maar waarom al die geheimzinnigheid? Arbatov had onderstreept dat de recente brief van Leonid Brezhnev aan Westerse regeringen serieus diende te worden genomen. Frinking geeft in zijn reactie op het gesprek met Arbatov in nrc Handelsblad aan dat de Nederlandse politiek daartoe bereid zou zijn.

Om 13:00 uur was Arbatov nog op zijn kamer in het Amstel Hotel met Van Weezel en nog iemand van Vrij Nederland bezig. Stefan Landshoff had zichzelf in Arbatovs slaapkamer opgesloten. Waarom? Waarom was hij niet gewoon beneden? Stefan had ook nog even een gesprek met iemand van De Waarheid geregeld, die gewoon ons boek had genegeerd. Hij zou Arbatov vragen zelf met de betrokken journalist te bellen om dit te corrigeren. Ik benadrukte dat we de Landshoffjes goed in de gaten moesten houden en vooral druk moesten uitoefenen de Amerikaanse editie van ons boek met spoed op de markt te krijgen. Ik gaf ook nog maar eens aan dat ik bij die editie nauw betrokken wenste te blijven.

We lunchten beneden in het Amstel Hotel, waar ik ook met Han André de la Porte en Prins Fuad had gegeten. Er waren weer de nodige wrijvingen met Stefan, maar zijn vriendin Marina van der Heijden, van In de Knipscheer, arriveerde op tijd om hem in toom te houden. Ik geloof wel dat professor Arbatov hierdoor meer inzicht heeft gekregen in wie we tegenover ons hebben. Na de lunch ging Arbatov naar boven voor de ge-

plande ontmoeting met Frits Bolkestein. Hij vertelde later niet onder de indruk van de man te zijn.

De persconferentie in het Amstel Hotel begon iets verlaat, door het uitlopen van het gesprek tussen Arbatov en Bolkestein. Stefan sprak een paar woorden en deed het niet onaardig. Daarna zei ik een paar woorden en begon de persconferentie. Ik zat recht tegenover de fameuze Raymond van den Boogaard. Aart van der Want zat naast de man. Aart had met zijn ouders naar het radiogesprek met Joop van Tijn geluisterd en ze hadden er erg om moeten lachen. Ik zou het wel eens willen terughoren. De opkomst van de zijde van de vaderlandse journalistiek was matig. Ik ontmoette Arie Kuiper en moest denken aan diens brief aan John Roozen van NieuwsNet om voorzichtigheid jegens mij in acht te nemen. Waar halen ze het vandaan? Geen Hiltermann, geen Hofland, geen Joop van Tijn, allemaal uitgenodigd. Zelfs Adriaan van Dis, die toch de publicatie in nrc Handelsblad had verzorgd, ontbrak. Ik had Ernst van Eeghen ook uitgenodigd, die met een zeer eigenzinnige (zogenaamde) vraag kwam, waarin hij details vlocht als had hij Ronald Reagan en George Bush in Washington ontmoet, wat maar zeer de vraag is. Ik stelde Van Eeghen ook maar aan Van den Boogaard voor.

In het algemeen vond ik de hele vertoning tegenvallen. Leo van Vlijmen van het Eindhovens Dagblad, of liever de Brabant Pers was er wel.181 Ik zei overigens tegen hem, mede omdat hij destijds mijn boekje over mijn reis in de ussr de grond in schreef, dat mijn inzichten in sovjet zaken intussen wel in een aantal opzichten waren veranderd. We zijn tenslotte ook vijf jaar verder. Ik ben nu tien jaar met de ussr bezig. Van Vlijmen wilde stoer doen en stelde zijn vraag in het Russisch.

Vadim Leonov van tass was er, evenals een man van apn Novosti. Vladimir Opalev zat links van mij. Stefan had tussen Arbatov en mij willen zitten maar daar had ik geen zin in vanwege de televisie-opnamen. Pieter de Vink van de nos liet een perscommuniqué rondgaan zonder enige referentie aan mij of ons boek.182 De nos bedacht zich kennelijk geen moment om met mijn veren te gaan strijken alsof Arbatov een eigen vondst was en hun uitzending zo tot stand was gekomen. Er zat een foto van Arbatov bij, die ik eveneens had verschaft. Ondertekend: nos Voorlichting.

Wim Klinkenberg stelde eveneens een aantal nogal eigenzinnige vragen. Na de persconferentie nam ik professor Arbatov zo snel mogelijk mee naar Amerbos, away from the ugly crowd.

We spraken samen voor de gasten voor het diner arriveerden. Hij hoopte dat zijn bezoek zou bijdragen tot een betere verhouding met ambassadeur Tolstikov, wat ik zei ten zeerste te betwijfelen omdat hij een communist oude-stijl is en ook zal blijven.

Hij vertelde dat zijn moeder graag zou hebben gezien dat hij pianist was geworden. Hij was op een goede dag tegen de pianolessen in staking gegaan en had nooit meer een hand op het klavier gezet. Ik speelde Chopin's étude Opus 10, no. 1 voor hem. Hij zal wel gedacht hebben: wat een geknoei. Ik liet hem foto's zien van het bezoek van maarschalk Voroshilov aan Bung Karno in 1957 (uit mijn dagboeken). Hij zei het te betreuren dat hij zich niet op eenzelfde wijze had weten te organiseren om notities te maken van gesprekken en gebeurtenissen over een toch ‘epoch-making episode in our history’.

Mijn hulp (geleend van een oom en tante)183 de heer Willems arriveerde. Arbatov vroeg om een whisky. Daarop arriveerde oud-ambassadeur Jacob van der Gaag. Hij begon meteen te babbelen over ervaringen in Praag en Havana. Maar later, toen André Spoor en Jan Sampiemon waren gekomen, werd hij aanzienlijk zwijgzamer. Ook Jan van Beek was aanwezig. Ik omhelsde Spoor bij de deur en het feest kon beginnen. Ik kon merken dat hij een zekere dédain voor Van Beek heeft maar daar kon ik weinig aan veranderen.

Ik plaatste professor Arbatov aan tafel tussen Spoor en Sampiemon in, opdat zij het meeste plezier van hun komst zouden kunnen beleven. Arbatov vertelde bijvoorbeeld dat hij mij bij de president van de Academie van Wetenschappen, Anatoly Alexandrov, had geïntroduceerd. Dat was niet waar. Ik kwam er binnen via Handler, Peccei en Gvishiani maar ik weet natuurlijk niet wat Arbatov binnen het partij-apparaat in Moskou heeft gedaan. Officieel heb ik in ieder geval Alexandrov via apn Novosti ontmoet. Anderzijds heeft hij me eerder, toen we alleen waren gezegd: ‘Willem, we might have had our differences, but I can assure you, you have a reputation in our country of being an honest man.’ Zoals Gerard Croiset eens in de rechtszaal riep: ‘Willem liegt niet.’ Ik lieg natuurlijk wel, net als ieder ander, als het een doel dient. Maar ik lieg beslist minder dan de meeste mensen. Je moet er niet aan denken hoeveel

leugens of onopgeloste wandaden of misdaden mensen mee het graf in slepen. Vandaar de truc van de kerken over een paradijs en een hel met Petrus aan de hemelpoort voor de dag des oordeels.

The New York Times184 maakt melding van het verband tussen koffie en kanker. Volgens een onderzoek op Harvard ‘they found a statistical link between drinking coffee and cancer of the pancreas, a gland that secretes digestive juices. Coffee may cause half of the 20.000 deaths from this lethal disease each year.’ Ze houden als altijd een slag om de arm in wat de krant noemt ‘a long bombardement of cancer scares’.

16 maart 1981

Bonn

Gisterenochtend is Stefan Landshoff met professor Arbatov een wandeling op het strand gaan maken. De Rus zei dit enorm plezierig te hebben gevonden.

Daarop volgden opnamen voor Panoramiek met Spoor, Brugsma en De Vink in de nos studio. Vladimir Opalev was gebelgd over het persbericht van de nos, waarin Arbatov ‘een model bureaucraat’ werd genoemd. Bovendien omschreef de nos zijn baan in het parlement van de Sovjet-Unie ‘van secundair belang’. Ik heb er niet op gelet maar dat is natuurlijk weer typisch Haagse informatie en slap gelul. Het is er door geslipt via de tegengifsaboteurs. ‘Je kunt niet iemand op die manier beledigen wanneer je hem uitnodigt,’ zei Opalev. Pieter de Vink zag er niets verkeerds in, maar ik liet hem op Opalev los om zelf de klachten in ontvangst te nemen, waar ik verder buiten stond. Later gaf Pieter toe dat het niet in orde was geweest.

Ik vond trouwens de inleiding tot het artikel over ons boek in nrc Handelsblad evenmin gepast. Dat was een vrije oefening van het team Spoor-Van Dis met passages als: ‘De belangrijkste stem in het vergrijsde oor van president Brezhnev voor zover het gaat om de moeizame betrekkingen met de vs is Arbatov?’ Of: ‘De prominentste zanger in het de laatste tijd steeds zoeter klinkende Russische mannenkoor, dat zingt over vrede en vriendschap? Niemand buiten het Kremlin kan precies beoordelen hoe zwaar het geluid van Arbatov telt.’ Enzovoorts. Ze kunnen het niet laten met hun ongeneselijke vooringenomenheid. Stefan was zeer verbaasd toen ik zei ook dit een onnodig kletsverhaal te vinden. Zij schrijven deze onzin om zich bij voorbaat in te dekken en te verontschuldigen dat er een pa-

gina onvervalste inzichten van een hooggeplaatste communist uit het Kremlin verschijnt. Zo denken naïevelingen dat hun eigen geloofwaardigheid zou worden vergroot, terwijl ze intussen verzuimden zelf de moeite te nemen niet à priori tegen de ussr te zijn, dus om sportief naar de andere kant van het verhaal in de wereld te luisteren. Ik wil niet zeggen dat ik niet zelf ook ver af sta van het sovjetsysteem, maar ik heb er in ieder geval op toegezien, toen ik me voornam een interpretatie van de bedoelingen van de ussr via de heer Arbatov te rapporteren, niet al van tevoren diens inzichten subtiel te vervalsen.

Willem Brugsma stelde zich aardig jegens ons boek op. Hij zei het boek erg te kunnen waarderen. Er schijnt een advertentie in Vrij Nederland te staan waarin hij zegt dat als iedereen in het Witte Huis en het Kremlin maar zo verstandig zou zijn als Georgii Arbatov, de wereld een eind verder zou zijn.



illustratie

Arbatov maakte over deze advertentie het grapje: ‘I do not want to become a third power in the Kremlin. Can they now stop using my name?’ De nos had er dus een soort Meet the Press-uitzending van gemaakt die ongeveer vijftig minuten duurde. Pieter de Vink had natuurlijk een echte Hollandse uitsmijter in petto en vroeg: ‘Are you going to invade Poland?’, waarmee de flinkheid van de niet in de sovjetzak zittende journalist moest worden onderstreept. Eerst antwoordde Arbatov: ‘I do not want to discuss it.’ Maar hij kwam er toch nog even op terug en parafraseerde het eerdere antwoord.185

Na afloop stond een koud buffet klaar. Er was zelfs kaviaar. Andreas Landshoff was aanwezig en noemde Stefan en mij met

de Nederlandse uitgave van Arbatov ‘you two tornado boys’. Arbatov bracht een afscheidstoast uit.

Na afloop reden we naar Schiphol-Oost, waar een klein turboprop toestel met twee motoren gereed stond om ons naar Bonn te vliegen. Op de luchthaven Keulen-Bonn stond Thomas Landshoff klaar met een Mercedes om ons naar hotel Tulpenfeld bij het parlementsgebouw te brengen. Er schijnen 160 journalisten naar de presentatie van de Duitse editie van ons boek te zullen komen.

Bij het ontbijt vanmorgen stelde Arbatov me voor aan de heer Zamyatin, de woordvoerder van het Kremlin. Terwijl Arbatov ging telefoneren, overhandigde ik hem een exemplaar van de Duitse editie. Hij nam het aan en zei: ‘If I write a book, I will write it with you.’ Ik deed verslag van wat Arbatov allemaal in Nederland had gedaan, wat Zamyatin scheen te verwonderen. Ik antwoordde trouwens, toen hij zich liet ontvallen mogelijk een boek met mij te zullen schrijven, ‘I wished, what you are saying now, that I had it in writing.’

Stephen Rosenfeld schrijft over het boek van Arnaud de Borchgrave en Robert Moss The Spike, waarbij de draak wordt gestoken met hoe de kgb Westerse journalisten voor haar karretje spant om propaganda en desinformatie in Westerse media te planten.186 ‘I personally knew journalists who had been coopted by the kgb. Intrigued by what I saw going on, I joined forces with my friend Arnaud de Borchgrave, senior editor and chief foreign-correspondent of Newsweek, to do a book on the subject,’ aldus Moss. Dan beschrijft Rosenfeld hoe ook Alexander Haig onlangs dit onderwerp aanroerde. Haig sprak over hoe communistische landen ‘are orchestrating an intensive international disinformation campaign’.

Rosenfeld zegt te willen aannemen dat de Sovjets en de kgb geen heilige boontjes zijn en activiteiten ontplooien als hier omschreven. Hij noemt het ‘mischievous’ wat Haig deed om het voor te stellen alsof al het nieuws door de Sovjets zou worden gemanipuleerd. Haig is zelf een product van een der misdadigste regeringen die de vs ooit regeerden. Ongelooflijk dat de man überhaupt weer uit de mottenballen is gehaald, alsof er nooit iets onbehoorlijks rond hem is gebeurd. Mijn eigen ervaringen de afgelopen tien jaar in de ussr zijn wat de sovjetzijde betreft correct geweest. Ik ben nooit van rode zijde voor spionagedoeleinden benaderd in welke vorm dan ook. Ze hebben natuurlijk hun propagandarepertoires afgedraaid, als overal

elders, maar van co-option door sovjetorganisaties is nooit sprake geweest. Bovendien zouden ze bij mij nul op het rekest hebben gekregen. Ze wisten eigenlijk precies dat ze iets dergelijks bij mij niet hoefden te proberen. Zoals de bvd mij ook nog nooit heeft benaderd, zoals bij Raymond van den Boogaard en anderen, om met hen samen te werken. Ze weten wel beter.

Gisteravond heb ik een lang gesprek met Thomas Landshoff gehad. Ik herhaalde dat ik mij in Wenen door hem beduveld had gevoeld en dat zoals hij de contacten daar behandelde niet correct was geweest door zijn verwoede pogingen mij buiten spel te zetten. En dat terwijl hij zijn contact met Arbatov uitsluitend aan mij te danken had. Om die reden I had put my foot down. Maar ach, hij is toch wel aardig. We bereikten een punt waarop het leek alsof we nooit enig conflict hadden gehad. Ik had een brief voor Arbatov voorbereid, ook met het oog op de verdere afwikkeling van de Amerikaanse editie. Maar nadat Thomas had uiteengezet dat de volgende week de drukproeven in het Engels gereed waren, besloot ik die brief in portefeuille te houden. Hij zou me ook de kosten van de laatste trip naar Moskou retourneren. ‘Willem,’ aldus Thomas, ‘I don't give a shit about money. If I don't have it anymore, I will do something else.’ Stefan zag ik ergens aan een tafel zitten. Hij zag er uit als een engeltje. Nu de druk van het presenteren van de Nederlandse editie van hem was afgevallen, was hij back to normal.

Na de persconferentie merkte Thomas Landshoff zo subtiel mogelijk op dat ik nu Bonn zou kunnen verlaten. Ik zei dat ik in ieder geval nog met Arbatov wilde spreken. Daarop liep hij naar Arbatov toe en smoesde verder op een manier dat ik het niet kon horen. Beide broers gebruiken dit soort tactieken. Het is duidelijk dat ze allebei voor galg en rad zijn opgegroeid.

Vadim Leonov vertelde dat Lossev van tass in december in Nederland is geweest om een contract met het anp te tekenen. Hoe lang ken ik die man al? Waarom weet ik zoiets dan niet?

Anton Constandse was ook naar de persconferentie in het Amstel Hotel gekomen. Hij was erg oud geworden. Het deed me erg goed erkenning van mijn eerste journalistieke leermeester te krijgen door zijn aanwezigheid bij het presenteren van het Arbatov-boek, wat voor mij toch een soort mijlpaal was. Maar Spoor, Van Dis en Hofland schitterden door afwezigheid. Ik hoorde trouwens van iemand dat mijn oude vriend Bernard Person in New Mexico is overleden.

Enrico Jacchia schrijft in de International Herald Tribune187: a-bombs: the club and india. Nu schijnt iedereen het Indiase atoomprogramma te ontdekken. Jacchia is nu ook op het atoomcentrum in Trombay nabij Bombay geweest waar 22.000 mensen werken en 3.000 wetenschappers zich met de atoomindustrie van het land bezighouden.

17 maart 1981

Die Welt brengt Arbatov vanmorgen op de voorpagina. Ook het televisienieuws heeft het over diens aanwezigheid in Bonn en ons boek.

Gisteren zat ik in de propvolle zaal waar de persconferentie werd gegeven, naast Georgii Arbatov. Peter Schünemann, rechterhand van Thomas Landshoff, gaf een veel te lange introductie. Ik verwachtte ook iets te kunnen zeggen maar hij gaf het woord meteen aan professor Arbatov. Ik liet natuurlijk niets merken. Ik heb wat Arbatov zei op de band opgenomen. Het verliep, in tegenstelling tot in Amsterdam, allemaal uitermate moeizaam. Er vielen lange pauzes. Het leek wel of de pers onder de indruk was van het gemak waarmee vooral Arbatov zich uitdrukte en meester was van de situatie. Hij liet af en toe wat humor in zijn opmerkingen glippen. Wat verbazingwekkend was dat niemand dit scheen op te pikken. Men scheen niet te weten hoe te reageren. Ik vroeg Arbatov later hoe hij het gevonden had. ‘I liked it,’ antwoordde hij.

In Die Welt staat overigens een bericht dat 90 procent van het Nederlandse volk de monarchie steunt. Treurig.

Later tijdens de lunch werd me verteld dat Arbatovs persgesprek in een zwart gat was gevallen mede door het feit dat de meeste aanwezige journalisten binnenlandse aangelegenheden behandelden. Bovendien, het hele West-Duitse televisiegebeuren speelde zich in Hamburg af, niet in Bonn. Een andere vooraanstaande Duitse journalist gaf toe dat ons boek ‘een complete lexicon was van de sovjet buitenlandse politiek’. Daar hebben we ook naar gestreefd.

Ben Knapen van nrc Handelsblad in Bonn was niet aanwezig. Trouwens, als ik het hier allemaal bekijk, ben ik dankbaar geen correspondent in deze provinciestad te zijn.

Vanmorgen aan het ontbijt liep ik bij de tafel met broodjes zogenaamd toevallig tegen de assistent van de heer Zamyatin aan. Ik zei met omzichtigheid te hopen dat zijn baas, als ik weer in Moskou was, me niet zou vergeten omdat ik hem graag nog

eens zou ontmoeten. ‘No, he will not and you can even think of some questions to him,’ was het antwoord. Ik zei dat dat precies was wat ik zou willen, een interview met hem maken. ‘You can briefly talk now about that to him,’ ging hij verder. Ik liep naar Zamyatin toe. We gingen even apart aan een andere tafel zitten. ‘When the time is ripe, may be in one or two years, we could perhaps write a similar book,’ zei ik.

‘Well, with such a project, the timing is important,’ aldus Zamyatin. ‘It should not come too late and not too early. But it could be this year.’ Hij adviseerde me te laten weten wanneer ik naar Moskou zou komen.

Er valt een pak sneeuw.

Toen Arbatov aan het ontbijt verscheen, vertelde ik hem over het gesprek met Zamyatin. ‘That is important,’ zei hij, ‘because he is the official spokesman.’

‘I will always first discuss this plan with you,’ voegde ik eraan toe want hem vertrouw ik echt. Hij vond het goed.

Tijdens de lunch besprak ik met Arbatov de waarde van een dagboek. Hij begreep waar ik al die jaren mee bezig ben geweest. Hij heeft trouwens mijn muur dagboeken op Amerbos gezien. Hij gebruikte er nu ook het woord ‘dangerous’ voor. Hij vertelde me dat hij zijn zoon had meegenomen naar een ontmoeting en gesprek met Henry Kissinger in Washington. Ik adviseerde hem bij terugkeer in het hotel of op de ambassade eerst tijd vrij te maken om notities te maken. Hij zou ook twintig minuten in een taperecorder kunnen spreken, wat een eenvoudiger methode is. ‘And what about the cia if I do that, with all walls and rooms where I stay bugged,’ vroeg hij.

Er is gisteravond een bommelding geweest op een vlucht van Düsseldorf naar Washington. Dachten ze dat Arbatov aan boord was? Hij gaat straks naar de vs. In verband met die bommelding zal hij door een auto met telefoon van de sovjetambassade naar het vliegveld worden gereden. Er zullen vanwege de sneeuw extra veiligheidsmaatregelen worden genomen. Hij reist nu trouwens met Aeroflot en niet meer met Lufthansa. Tweemaal zei hij alleen naar het vliegveld te willen gaan, maar Thomas en Stefan zullen hem begeleiden ondanks deze duidelijke hint.

Ik belde Wim Klinkenberg in Amsterdam. Ik vertelde dat mogelijk het volgende project Leonid Zamyatin zou zijn. Hij begreep direct hoe belangrijk dit was vanwege diens prominente positie in het Kremlin.

Arbatov zal in de vs van Jeffrey Sternberg, de man van Landshoff daar, de drukproeven van de Amerikaanse editie te zien krijgen.

Ik schreef een brief aan Peter. Thomas Landshoff omhelsde me vanmorgen maar ik schreef toch dat, alhoewel ik van binnenuit warmte voor de twee Landshoff boys voel, ik voortaan ver uit hun buurt zou blijven.

De Neue Zürcher Zeitung heeft een vierkoloms bericht uit Bonn over de persconferentie van Arbatov. We hebben in het totale idee van detente toch wel een en ander aangericht.

Mijn oude vriend, Joseph Kraft, is bij de smeerlap Zia ul-Haq van Pakistan op bezoek gegaan, de moordenaar van Ali Bhutto. Hij zei dat zijn land op twee pilaren rustte, de pilaar naar de Islamitische wereld en de pilaar naar China. Er waren drie obstakels gerezen op de weg van Pakistaanse ontwikkeling. Eerst de oppositie in de vs tegen de ontwikkeling voor ‘vreedzame doeleinden’ van atoomenergie. Het tweede obstakel werd gevormd door het feit dat het regime een militaire regering was. Maar hij beloofde dat Pakistan in de toekomst de democratische weg zou inslaan. Het derde obstakel was India, dus 650 miljoen Indiërs versus 80 miljoen Pakistani. Zia vertelde Kraft dat mevrouw Gandhi allergisch was voor Amerikaanse steun aan Islamabad. Kraft bracht te berde dat Indira de term ‘allergisch’ waarschijnlijk niet gepast zou vinden. Zia was het met hem eens maar bleef de term onveranderd gebruiken. De man doet me in alle opzichten aan Suharto denken, een door de cia voorgesorteerde militair - of op zijn minst zwaar door Washington ondersteunde lokale militair - die de ‘opstandelingenleider’ Bhutto moest doden, zoals Suharto dit met Sukarno tot stand moest brengen of Lon Nol met Sihanouk. Maar Norodom Sihanouk was slim en nog betrekkelijk jong. Hij ging onder de paraplu van Mao en Chou En-lai zitten. Hij zocht bescherming van het grootste land ter wereld.

tee naar Amsterdam

De trein is vrijwel leeg. De goulashsoep op het plaatje in de restauratie zag er smakelijk uit. In werkelijkheid blijkt het shit uit een pakje te zijn.

Amerbos

Jan van Beek heeft me zijn protestbrief naar J.W. Bertens van Buitenlandse Zaken toegezonden. Behoorlijk verhaal. Zo was het ongeveer.188

Henk Waltmans schrijft in het parlement met minister De Koning de status van prins Claus ter sprake te zullen brengen naar

aanleiding van de vele gerezen onduidelijkheden over diens status in India, waarover ik Waltmans uitvoerig had ingelicht. De binnenkant van het colbert van Arbatov droeg het label ‘l'Image du Roi’. Ik zei tegen hem: ‘U beschuldigt mij er van een royalist te zijn maar ik draag geen jasjes met een kroon aan de binnenzijde.’ Waar zou hij dat opgepikt hebben? Hij zei trouwens ook dat in Moskou afgegeven verklaringen dikwijls minder onderling gecoördineerd waren dan men in het Westen veronderstelde. Hij is open in dit soort zaken. ‘Het gebeurt wel eens,’ zei hij, ‘dat een redacteur die nachtdienst heeft bij het persbureau tass met een fraai verhaal komt, wat dan “in de wereld” wordt geïnterpreteerd als een officieel sovjetstandpunt.’ Hij benadrukte bijvoorbeeld ook dat letterlijk niemand over zijn schouder meekijkt wanneer hij een artikel naar Pravda stuurt.

Het is erg jammer dat tijdens zulke intens beleefde dagen, zoals deze week met Arbatov, zo ontzettend veel details verloren gaan omdat er geen tijd is notities te maken. Je vergeet maar al teveel.

De familie Lokhoff - in tegenstelling tot de tien voorgaande jaren met de Meilofs - gedraagt zich asociaal. Deze buren maken er weer eens een gooi- en smijtfilm van. Ik heb per telefoon geprotesteerd. De man schijnt in de effectenhandel goud te verdienen, maar in de grond van de zaak zijn zij proleten.

18 maart 1981

Van Weezel refereert in Vrij Nederland aan mij, niet als een professionele journalist in verband met het Arbatov-boek, maar als ‘een professionele ijdeltuit’. De Haagse Post heeft een uitstekend verhaal over het verblijf van Arbatov en laat trappen naar mij, als mede-auteur van het boek, achterwege.

Ik heb Volodja Molchanov gebeld en hem gezegd dat Leonid Zamyatin misschien een boek met me zou gaan maken. Hij vond dit sensationeel nieuws en vroeg of hij het bij apn Novosti mocht vertellen.

Oud-ambassadeur Jacob van der Gaag belde om te bedanken voor het diner met Arbatov en collega-journalisten. Hij zei het boek in een ruk te hebben uitgelezen. ‘Voor mij stond er eigenlijk niets nieuws in,’ was het commentaar. ‘Arbatov had eigenlijk net zo goed een gramofoonplaat kunnen opzetten.’

Ik heb bij Adriaan van Dis thuis, met twee kantoordames van nrc Handelsblad de uitzending van Panoramiek met Arbatov gezien. Ze lieten iets zien van de aankomst op Schiphol en het

moment dat Stefan het boek aanbood. Ze toonden het boek uitstekend in beeld. Mijn naam werd echter zorgvuldig nergens genoemd. Ik ben verder uit alle beelden geknipt, terwijl ik toch de auteur ben van de hele onderneming, zelfs van de uitzending van Panoramiek. Ik zal de hele zaak laten zitten en me met andere en belangrijker zaken bezig houden. Het boek over intelligentie komt nu eerst en daarna Zamyatin.

‘Ze vinden jou natuurlijk een ideale gesprekspartner,’ was het commentaar van Adriaan. Hij zat af en toe te gapen van verveling en wilde zelfs de kamer uit lopen. ‘En gelooft die man dit zelf nou allemaal,’ was een ander commentaar. Op dat moment sprak Arbatov over Afghanistan. Hij bracht bijvoorbeeld naar voren, dat op een moment dat de Amerikanen massale bombardementen op Vietnam uitvoerden, Brezhnev een topconferentie met de Amerikanen juist niet had afgezegd. Waarom deden de Amerikanen in het omgekeerde geval van Afghanistan dit juist wel?

De dames van nrc Handelsblad lachten bij verschillende van Arbatovs antwoorden. Zij beschouwden het als pure propaganda. ‘Arbatov komt zo vaak in het Westen,’ aldus Adriaan van Dis, ‘heeft hij nooit eens tegen jou in een onbewaakt ogenblik gezegd dat hij ook liever in het Westen zou zijn?’

Ik dacht: jongen, je begrijpt er niets van. Maar je hebt ook nooit moeite gedaan er iets van te begrijpen, of te weten waar ze in Moskou mee bezig zijn.

Ik vraag me in goede gemoede af wat dit boek met Arbatov of een programma als Panoramiek eigenlijk tot stand brengt. Waarschijnlijk heel weinig want de meeste kijkers of lezers weten immers al hoe de wereld in elkaar zit. Het gaat weer allemaal terug naar Allport van Harvard, die al jaren geleden zei dat het gemakkelijker was een atoom te splitsen dan een vooroordeel. André Spoor kon de uitzending vanavond niet op televisie zien want hij zou een diner bijwonen bij Ernst van der Beugel, waar ook prinses Juliana en prins Bernhard bij zouden aanzitten. Eens kreeg ik een bedankbrief van deze Van der Beugel, bondgenoot van Luns. Heb ik die eigenlijk nog wel.189

Daan Dijksman en John Jansen van Galen hebben oud-ambassadeur dr. J.H. van Roijen (Washington en Londen) geïnterviewd. Hij is nu 76 jaar oud. Hij zegt nog altijd grote waardering te hebben voor de kunde van Luns ‘hoewel ik, zoals u weet, met hem in de clinch heb gelegen over de kwestie

Nieuw-Guinea’. Van Roijen zegt het niet altijd met hem eens te zijn geweest, een understatement in het kwadraat. Als hij het dan zo oneens was met de Nieuw-Guinea-politiek, en als hij dan, zoals hij Spoor eens vertelde, naar de Koningin is gegaan om haar te zeggen dat Luns loog over de zogenaamde Amerikaanse toezeggingen op Nieuw-Guinea, waarom trad hij dan niet af als ambassadeur?

Na de Van Roijen-Roem-overeenkomst is Van Roijen naar Sukarno in Djokdjakarta gegaan. ‘Ik had verwacht,’ aldus Van Roijen, ‘dat hij me vanuit een soort volksmenigte zou toespreken. Maar helemaal niet. Hij vroeg me of we onder vier ogen konden praten. Hij zei me dat hij een aantal vragen had, hetgeen voor mij nogal onverwacht kwam, want ik had verwacht dat hij in het vage weg een monoloog zou houden. Aan het eind van het gesprek vroeg hij: “Wat Irian Barat betreft, waarom heeft u daar altijd een uitzondering voor gemaakt?” Ik zei hem dat dit voor de hand lag. Zo waren mijn instructies waar ik me uiteraard niet buiten kon begeven. “Maar,” zei ik verder, “mijnheer Sukarno [de kwal weigerde hem blijkbaar met president aan te spreken; wo], het westelijk deel van het eiland is noch geografisch, noch geologisch, noch etnografisch een onderdeel van Indonesië.” Het viel bestuurlijk onder Nederlands-Indië, maar daarom is het nog niet Indonesisch. Ceylon is tenslotte ook geen onderdeel van India.’

Dijksman en Jansen van Galen lieten Van Roijen hier gewoon verder lullen. Waar ze op hadden moeten wijzen, was dat Nieuw-Guinea deel uitmaakte van Nederlands-Indië en Nederlands-Indië werd Indonesië, dus Nieuw-Guinea werd Indonesië. Van Roijen ratelde verder. Hij herinnerde eraan, dat Mohammed Hatta indertijd bij de onderhandelingen had gezegd dat Irian Barat hem niet interesseerde.

Toen ik hem in zijn woning in 1957 voor Vrij Nederland interviewde interesseerde hij zich wel degelijk voor de Papoea's. Hij gaf duidelijk te kennen het op het punt van een overdracht van Nieuw-Guinea met Sukarno eens te zijn. Van Roijen vertelde de hp-verslaggevers dat Sukarno tegen hem gezegd zou hebben ‘een Nieuw-Guinea fanaticus’ te zijn. Als hij die woorden heeft gebruikt, dan heb ik hem ruimschoots voldoende gekend om te weten dat hij dat bedoelde met de connotatie van: ik zal de eis op Irian Barat nooit of te nimmer laten vallen. Van Roijen zegt dat Sukarno het ‘met die woorden’ gezegd heeft, maar helemaal zeker over een juiste tekst is hij niet. Hij voegt er aan toe: ‘Dat is later ook wel gebleken.’ Ook dit beantwoordden de hp-ers met: ‘Dat kan men wel zeggen.’

Ik bestrijd dit dus ten felste. Sukarno riep in 1945 de onafhankelijkheid uit en is pas in 1961 met de eerste militaire maatregelen tegen Irian begonnen - en dan nog maar speldenprikken om de ernst van de eis van voltooiing van de onafhankelijkheid van Indië te onderstrepen. In 1962 werd het gebiedsdeel overgedragen onder vn-mandaat. In 1963 werd Irian Indonesisch grondgebied. Dat is niet het optreden van een fanaticus.190

‘Hij besefte als staatsman,’ aldus van Roijen - ‘Ik geloof dat je dat wel kunt stellen, staatsman,’ voegt hij er tussen - ‘wat de waarde van Nieuw-Guinea als drukmiddel was. Hoe hij dat later kon uitbuiten. Sukarno heeft altijd gezocht naar een bogey, een zondebok als het ware. Later heeft hij dat met Malakka gedaan.’ Ook hier ben ik het absoluut niet met hem eens. Dit is de Westerse interpretatie van wat er speelde. Mijns inziens waren noch Irian Barat, noch de kwestie Maleisië, Sukarnistische afleidingsmanoeuvres voor binnenlandse problemen, waar ze in het Westen steeds aan zijn blijven vasthouden. Sukarno vond Irian werkelijk een storend overblijfsel van het Nederlandse kolonialisme. Alle praat over een onafhankelijk Papoealand was pure treiterij vanuit Den Haag, dat nog altijd de nederlaag tegen Sukarno niet kon verkroppen. Met Maleisië idem dito. Hij zag het toenmalige bewind in Kuala Lumpur als een verkapte imperialistische buitenpost van Londen en Washington in Zuidoost-Azië.

‘Ik denk dat Sukarno in de geschiedenisboekjes van zijn land vermeld zal worden als een groot president, ondanks de fouten die hij heeft gemaakt, vooral op het economische vlak waar hij weinig begrip van had.191 Hij heeft het land toch bij elkaar gehouden, hetgeen geen kleinigheid was,’ stelt Van Roijen.

Na gesprekken met president Kennedy over Nieuw-Guinea te hebben weergegeven, zegt Van Roijen zelfs: ‘Luns vond tot het laatst dat Nederland juridisch en moreel gelijk had. Dus waarom dan toegeven, waarom de strijd niet doorzetten? Hij zou bereid zijn geweest om die strijd te wagen, de gewapende strijd. Men wist waar die Indonesische schuiten (oorlogsbodems) lagen, die zouden uit de lucht worden gebombardeerd. Er zouden duizenden Indonesiërs en honderden Nederlanders aan zijn gegaan.’

Dat is wat ik steeds heb gesteld. Luns was bereid om een derde oorlog tegen Sukarno te beginnen. Ik bracht prins Bernhard in 1961 via Walt Rostow bij jfk. De prins heeft in 1961 in zijn

eentje bij Kennedy bepleit een derde oorlog met Indonesië te helpen voorkomen door Luns te sommeren uit Nieuw-Guinea op te lazeren.

Van Roijen maakt ook nog met zoveel woorden duidelijk dat Luns loog over Amerikaanse onverschilligheid over een mogelijk conflict op Nieuw-Guinea met Indonesië, of sterker nog, dat de vs Den Haag te hulp zouden komen. Hij slaat wat Luns hierover in het verleden heeft gezegd maar wijselijk over en verklaart dat de regering Kennedy bij herhaling had duidelijk gemaakt ons in een oorlog daar niet te zullen helpen, in tegenstelling tot wat Luns in Den Haag bij hoog en laag bleef beweren. Na alles wat Van Roijen hier over de waanzin van Luns heeft uiteengezet begrijp ik niet dat Dijksman en Jansen van Galen na dit exposé niet opnieuw de vraag stelden: ‘Hoe hebt u eerder in dit verhaal zo'n bewondering voor de kundigheden van Luns kunnen ophoesten, terwijl u nu de man toch afschildert als een ramp voor Nederland in het dekolonisatieproces met Indonesië?’192

19 maart 1981

Mijn broer Theo is vandaag jarig, evenals Frank Heckman. De Maltezers van mam waren in 1961 ook op 19 maart geboren. Ik droomde dat ik een baan bij de klm had gekregen. Ik haastte me naar mam om het haar te vertellen. Nu zou ook zij over de hele wereld weg kunnen vliegen. Zij antwoordde dat zij nu te oud was om vliegreizen te maken. Toen ik thuiskwam in Huis ter Heide, zag ik het bekende tafeltje op het terras met de vertrouwde theemuts en de kopjes die ik maar al te goed ken. Het aanzicht van dit alles ontroerde me zeer. Ik zei tegen mezelf: vergeet deze droom niet en schrijf die in je dagboek. Waarom? Om een flits van herinneringen vast te houden en de gevoelens die er bij horen, want anders gaan ze als alles in het niets verloren, in de catacomben van de ziel, dat gedoe met eindeloze wiring defects.

Ik belde vanmorgen met mejuffrouw Büringh Boekhoudt. Zij vertelde zich niet goed te voelen. Zij klonk deze keer echt zorgelijk. Zij zou vandaag opnieuw onderzocht worden. Ik schreef meteen naar Beatrix. Het leek me nodig. Ik schreef onder meer: ‘In Bombay heb ik getracht via professor Van Dam prins Claus erop attent te maken dat ik hoopte dat Uw nieuwe drukke bezigheden U niet verhinderen vooral dit jaar notitie te nemen van haar verjaardag op 24 maart. Zij spreekt

met zoveel emotie over hoe zij ervan geniet nog te kunnen waarnemen, hoe U het koningschap op zo voortreffelijke wijze bekleedt. Het roert mij ook, wanneer zij daarbij tranen in de ogen krijgt, omdat ik weet hoe ouderwets genuine deze dame is.’

Ik begin te geloven dat Ben Knapen van nrc Handelsblad in Bonn net als Van den Boogaard de verkeerde contacten heeft. Hij schrijft dat het West-Duitse kabinet de reisactiviteiten van sovjetdiplomaten (hij spreekt natuurlijk nog over Russische) ‘vreemd’ zou vinden. Hij doelt kennelijk op Arbatov en Zamyatin voor het verschijnen van het boek in Bonn. Volgens Knapen, het lijkt wel gesouffleerd door de West-Duitse ‘rode knop’, zouden er in Bonn irritaties heersen, met name over Georgii Arbatov ‘die maandag bij de presentatie van zijn boek in een televisie-interview heeft gezegd: “Bondskanselier Helmut Schmidt vergist zich.”’

Maar hij had zichzelf gecorrigeerd en gezegd dat de bondskanselier het sovjetvoorstel tot een een stop op de stationering van raketten verkeerd had opgevat. En natuurlijk repte Knapen met geen woord over het feit dat Arbatov in Duitsland met een Nederlandse collega zijn boek had geschreven en gepresenteerd.

Intussen hebben de ministers van de eeg geen groen licht aan Frankrijk gegeven om 600.000 ton graan aan de Sovjet-Unie te leveren. Net kleine kinderen. Het is wel een feit, dat de eeg de leverantie met 100 miljoen gulden zou moeten subsidiëren.

Het viel me op dat mejuffrouw Boekhoudt, ondanks dat ze ziek is, weer lucide opmerkingen over het gesprek met Arbatov maakte. Zij had het op televisie gezien. Arbatov had een slimme indruk op haar gemaakt, een man niet zonder enige humor. Zij vond dat de journalisten keurig waren geweest. ‘Er waren wel een paar brutale vragen, maar dat moesten ze doen.’

Ik bezocht het graf van mijn ouders op Den en Rust. De twee rode rozen lagen mooi op de dennennaalden. Ik was er ter ere van Theo's geboortedag, meer namens hem. Toch beschouw ik het niet op mijn weg te liggen, zijn verjaardag te benutten om het verbroken contact met hem weer op te nemen. Niets aan te doen. Er zijn nu eenmaal dingen die me te ver gaan. Ik wilde Peter vanmorgen mijn emoties schrijven, maar er kwam van alles tussen. Hij lijkt op dit moment ook wel erg ver weg. Ik sprak ruim een uur met Lex Poslavsky. Ik ging met hem mee toen hij zijn dochter Yonda naar een muziekschool bracht. Het

leek me dat hij nu toch ouder wordt en een beetje krom ook. Verder bezocht ik tante Yuut Mennega in Soest. Dat was als altijd een plezierige aangelegenheid.

20 maart 1981

Na de rondreis van Arbatov en Zamyatin heeft Joseph Luns prompt een persconferentie bijeen geroepen en benadrukt dat een ‘bevriezing’ van de stationering van raketten in West-Europa niet acceptabel is voor de navo, ook omdat wij geen raketten hebben die de Sovjet-Unie zouden kunnen bestrijken. Ook de door Brezhnev bepleitte topconferentie was prematuur. Loopjongen Luns zegt altijd braaf zijn in Washington voorgekauwde lesjes op.

Ben Knapen produceerde trouwens in nrc Handelsblad ook een in Washington voorgekookt verhaal. amerika wantrouwt russisch gas was de titel.193 Knapen zit in Bonn maar bericht wat men in Washington allemaal vindt. Hans-Dietrich Genscher was uit de vs teruggekeerd met de mededeling dat de Amerikanen uiterst wantrouwend stonden tegenover gasleveranties naar het Westen vanuit de ussr. Kurt Biedenkopf, cdu oppositieleider uit Noordrijn-Westfalen, was met dezelfde boodschap uit Washington gekomen. Er speelt natuurlijk ook mee dat Amerikanen West-Europa van energie willen blijven voorzien via leveranties van olie uit het Nabije-Oosten via Amerikaanse puppet regimes als Saoedi-Arabië en Koeweit. Ook zit het de Amerikanen hoog dat Bonn 10 miljard in de oliepijpleiding investeert. Het liefste zouden ze een totale blokkade van de Sovjet-Unie zien, dus de sovjets uithongeren tot ze op de knieën gaan voor Amerika. Knapen besteed uitgebreid aandacht aan het imperialistische en kapitalistische standpunt vanuit Washington. Om een of andere reden vertrouw ik die man niet. Ik bestudeerde hem verschillende malen op televisie. Zoals mejuffrouw Boekhoudt eens over prins Bernhard zei: ‘Tegenover mij is hij altijd aardig en correct, maar toch, nee.’ Ik zeg hetzelfde van deze Knapen. De toekomst zal het uitwijzen.194

Arie Kuiper van De Tijd wijdt zijn commentaar deze week aan vrouwenemancipatie. Voor hem is Arbatov niet in Nederland geweest. Hiltermann noemde Arbatov deze week wel maar komt als altijd daarnaast met puur pro-Amerikaanse shit aanzetten. Hij is dan ook nog altijd bijzonder populair. Hiltermann vindt het prima, dit zogenaamde Amerikaanse tegenwicht,

want anders zouden we immers maar een protectoraat van Moskou worden.

Willem Brugsma schreef een uitstekend artikel over Arbatov. ‘Hij zocht twee jaar geleden Oltmans uit...’ Dat is niet waar, ik heb letterlijk bijna tien jaar moeten soebatten om Arbatov zover te krijgen. Maar Brugsma gaat tenminste serieus op de inhoud in.195

Ik heb Jan de Vries van De Typhoon gevraagd of hij vergeten was dat ik bestond. Ik werkte twintig jaar voor die krant onder Cees Meijer. Er stond namelijk geen letter over Arbatov of ons boek in zijn krant.

De berg Athos op het gelijknamige Griekse schiereiland in de Egeïsche Zee herbergt 1.400 oosters-orthodoxe monniken verdeeld over een twintigtal kloosters. In de dagen van het Byzantijns keizerrijk woonden er 10.000 kluizenaars in 180 kloosters. De animo is teruggelopen. De meeste monniken zijn Grieken, maar er zijn ook veel Russen, Bulgaren, Roemenen en Serven. Een handjevol komt uit het Westen, onder wie vier Amerikanen. Via gebeden zouden zij in een vorm van extase raken en daardoor in directe verbinding met God komen.

Ik kan niet verklaren waarom die plek tot mijn verbeelding spreekt. Veel van de monniken ontwijken bezoekers, vluchten zelfs voor hen. Een Joegoslaaf, die 24 jaar geleden zich uit de wereld terug trok en nu 58 jaar is - Stefan Ieroshim, zoon uit een welgestelde zakenfamilie - bewoont een soort hut met kleine kapel en is wel bereid tegen iemand van The New York Times te spreken. ‘I know you outsiders think we are all mad up here, but you are far worse off in your world,’ aldus Stefan. Hij had gehoord dat er oorlogen in de buitenwereld zijn en dat alles wordt vernield. Op Athos was hij veilig en zijn plaatsje in de hemel was reeds veilig gesteld. Voor medische behandeling had hij zijn berg wel eens moeten verlaten, maar de buitenwereld maakt hem diep ongelukkig. Soms schildert hij iconen om geld te verdienen, maar hij kweekt verder zijn eigen groenten en fruit en is vrijwel zelfstandig wat eten betreft. Af en toe komt er een bootje wat goederen brengen en soms zien ze kranten, tijdschriften en ook boeken.

Stefan heeft vastgehouden aan een portret van koning Peter van Joegoslavië. Hij is overtuigd dat, in tegenstelling tot presidenten en eerste ministers, koningen hun ambt bekleden bij het ontvangen van goddelijke rechten hiertoe. ‘Even if kings make mistakes it must be because God wants them to,’ aldus Stefan.

Dat zegt Beatrix ook nog altijd, dat haar koningschap van God gegeven zou zijn, een notie regelrecht uit Sprookjes van Moeder de Gans. Waarschijnlijk gelooft zij het zelf ook niet echt.

Van Athos naar San Francisco. Homo's daar hebben de Butterfly Brigade opgericht, die door de straten van gay-wijken patrouilleren om te voorkomen dat gay bashing - het in elkaar trappen en zelfs vermoorden van homo's - zonder verdere tegenstand plaats vindt. In New York vuurde een voormalige politieman veertig schoten af op een homobar, waarbij twee homo's werden gedood en zes gewond. Zijn verklaring bij arrestatie: ‘I just don't like faggots.’ Gay bashing is een nieuwe sport onder hetero's geworden in de vs, meent Michael Rees in Newsweek.196 Veel homohaters doen zich voor als homo, gaan met het slachtoffer mee naar huis, doen dan drugs in diens glas, of vermoorden hem zondermeer en stelen alles wat los en vast zit. Reese: ‘No one expects the problem [en nu komt het; wo] rooted in centuries of prejudice, to disappear. Many homosexuals fear the problem will worsen by summer when teen-gangs have more time on their hands.’ Vader Stefan op Athos hoeft daar niet bang voor te zijn, alhoewel in 1960 tijdens een hoog oplopende ruzie een monnik een andere schijnt te hebben gedood.197

Uit een brief van William Davidson blijkt dat het contact dat ik tussen hem en Georgii Arbatov heb proberen te leggen reeds heeft plaats gehad. Ik vraag me dan wel af wat ze er aan beide kanten mee doen. Arbatov heeft er met geen woord over gerept. Dat soort mensen is te druk en eigenlijk te slecht georganiseerd valt me altijd weer op.

21 maart 1981

Ik lunchte bij de familie Wertheim in Wageningen. Zij zijn hun 50e huwelijksdag al gepasseerd maar beiden nog vol energie.

Vervolgens reed ik naar Het Enserinck voor een ontmoeting met mevrouw Cecile van Lennep, de moeder van Nijenrodevriend Frank, die inmiddels is overleden. We spraken intens, bijna drie en een half uur. Haar verdriet over haar enige zoon is blijvend. Zij liet foto's zien van zijn laatste jaren met zijn gezin. Hij heeft aantrekkelijke zonen. Zij was wel ouder geworden. Time lag naast haar, opengeslagen bij het omslagverhaal over misdaad in de vs, dat ook mij heeft geschokt.

We spraken veel over vroeger.198 Zij werd Cila genoemd, naar de zuster van de heer Schimmelpenninck van landgoed Heimerstein in De Bilt. De Schimmelpennincks woonden in Bosch en Duin schuin tegenover De Horst. Hun enige dochter heette eveneens Cila. Mevrouw Van Lennep was ook bevriend geweest met de Star Busmanns in Wenen. Lot Star Busmann schijnt met een Oostenrijkse graaf te zijn getrouwd en woont ergens op een kasteel.199 We gingen samen in een restaurant in Ruurlo eten. ‘Praat maar niet over Frank,’ zei ze, ‘want dan ga ik huilen.’ Ik trok me dit zeer aan.

Zij maakte zich grote zorgen dat ik zo'n slechte naam had. Het schijnt dat mevrouw Froger, naast wie ik laatst tijdens een diner bij de ambassadrice van India zat, afkomstig is van een buitengoed ergens in de buurt van Vorden. Zij had gehoord dat het hof mij absoluut niet lustte. Zij wilde weten waarom dit was. Ik heb haar dus iets verteld over wat me de afgelopen jaren zoal is overkomen en hoe ik in Den Haag in het verdomhoekje terecht ben gekomen. Zij was verrast geweest dat er met zoveel afkeer werd gereageerd toen zij in haar omgeving had gezegd dat ik naar haar toe zou komen. Ik dacht bij mezelf: kon mevrouw Van Lennep maar eens met mejuffrouw Büringh Boekhoudt spreken, die me vanaf mijn jeugd heeft gekend.

22 maart 1981

Eerde

Ik ben vanuit Vorden hierheen gereden en viel gisterenavond bij het luisteren naar preludes van Debussy in slaap. Heb een lange wandeling met Han André de la Porte gemaakt. Ik noemde hem Theo, naar mijn jongste broer, wat Han een compliment noemde. Het is vreemd dat ik die verspreking met Theo en Peter bijna altijd maak. Lex Poslavsky noemt het ‘een gebrek aan concentratie’ maar ik denk dat dit anders in elkaar zit. God mag het weten.

 

Het is hier in een woord prachtig. Ik wil eerst een paar regels aan Peter schrijven.

De moeder van Irthe van Pallandt komt uit Indonesië en is daar, evenals mijn eigen grootmoeder, geboren. Na het ontbijt maakte ik een lange wandeling met Han en zijn labrador, die meteen in het kanaal sprong. In Huize Eerde, een achttiendeeeuws kasteel, is een internationale school gevestigd. De vader

van Irthe moet een bijzondere man zijn geweest. Hij was in Krishnamurti en parapsychologie geïnteresseerd. Grootmoeder Van Pallandt woont in een houten huis op het terrein. Zij heeft een wonderlijke tuin met planten aangelegd. Wat is het hier mooi.

23 maart 1981

Hoogeveen

Het hoogtepunt van Eerde was eigenlijk de grootmoeder. Zij zei: ‘Dag mijnheer Olthof.’ Maar ze deed me aan mijn eigen grootmoeder Poslavsky denken, zelfs zoals zij met haar hand aan haar gezicht kwam.

In de middag wilde men in een nabijgelegen villa van ene mevrouw Pierson een vendu bijwonen. Eerst brachten we de meisjes Röell en Van Schaardenburg, die op Eerde logeerden, naar het station. Tijdens het bezoek aan huize Pierson stond opeens een blonde jongen voor me die zei: ‘Ik ben een zoon van Cila Schimmelpenninck.’ Ik was met stomheid geslagen, juist omdat ik de dag tevoren met mevrouw Van Lennep op Het Enserinck over al deze contacten uit onze jeugd uitvoerig had gesproken. Ik hield meteen van de jongen. Hij heette Jan-Jacob Dólleman en was een absolute schat. Ik was op de plaats rust bouleversée van hem. Han sneerde: ‘Zie je, als je maar met de juiste mensen omgaat, dan schrijf je geen Made in Soestdijk boekje.’ Dit had er uiteraard helemaal niets mee te maken.

Jan-Jacob studeert in Leiden. Maar hij schijnt als zijn grootvader Schimmelpenninck een auto- en motorfietsfreak te zijn. Hij vertelde dat de zoon van Gerard Schimmelpenninck - die wij in onze jeugd Wonkie noemden - getrouwd was met een Belgische en een dochter had. Wonkie's zoon schijnt in Tenerife te wonen om de militaire dienst te ontlopen. Dat is andere koek dan zijn vader, huzaar van Boreel, gesneuveld op Java.200

24 maart 1981

Aunty leeft nog en is vandaag jarig. Ik hoop dat Beatrix er iets aan doet, want dit zou voor de oude dame haar mooiste geschenk op deze dag zijn. Aunty houdt van niemand in de wereld meer dan van Beatrix, omdat zij koningin is. Hopeloos eigenlijk dat dit zo'n doorslaggevende rol speelt.

Er was inderdaad iets met mijn toestel aan de hand. Na mijn beklag bij Van Lunteren lijkt de telefoon het nu weer normaal te doen.

Er zou nog veel te schrijven zijn over het afgelopen weekeinde. Jantje in Hoogeveen was lief maar hij beleeft een periode van weinig seks. Hij is bang er een hernia aan over te houden. Onzin. Hij gaf me een foto, gemaakt toen hij in militaire dienst op een vrachtauto zat. Ik raak toch wel op hem gesteld.

Ik heb meegewerkt aan een radioprogramma met Radio stad over het Arbatov-boek. Het duurde een half uur. Stan van Houcke had zich uitstekend voorbereid. Ik liep twee bekeuringen op in een kwartier. Eerst werd ik in de IJtunnel aangehouden door dezelfde twee juten als in december. Een van hen keek zelfs in mijn dashboardkastje om te zien of het potlood dat hij in december vergat terug te vragen er misschien in lag. Daar moet je een Hollander voor zijn. Later, toen ik bij de groenteboer op de Prinsengracht stopte om ingrediënten voor een soepje te kopen, werd ik nog eens bekeurd omdat ik op het trottoir stond geparkeerd. Ze gaan hun gang maar.

Hans Galesloot heeft de film met pater Alekseij in de ussr formeel geretourneerd en er een brief bijgedaan met uitleg waarom men moeite heeft met dit materiaal. Zodoende kan ik tenminste aartsbisschop Pitirim, die me hielp de onderneming mogelijk te maken, ervan overtuigen dat mijn handen gebonden zijn. Mijn vriendje uit het klooster in Odessa, Fyodor Batarchukov, heeft opnieuw geschreven. Hij vraagt me hem in Zagorsk te komen bezoeken.

25 maart 1981

Volodja Molchanov belde op uit Moskou. Zonder Zamyatin te noemen zei hij: ‘Je nieuwe gesprekspartner zal je ontvangen. Je hoeft niet eerst uit Holland te telefoneren.’ Er waren eveneens afspraken gemaakt voor ontmoetingen met Minister Andrei Gromyko, professor Sladkovsky van het Verre Oosten Instituut en professor Primakov van het Nabije Oosten Instituut. Jan de Vries, hoofdredacteur van De Typhoon antwoordde me waarom ze geen aandacht aan het Arbatov boek besteedden. De Zaanse redactie vond het artikel dat de gpd bracht ‘te licht’. Dat die man een kletsmajoor is, wist ik al heel lang. Hij had natuurlijk ook kunnen schrijven: geef ons een exclusief artikel van jouw hand. Maar hij begrijpt blijkbaar niet waarom een aantal bladen, nrc Handelsblad voorop, aandacht aan het Arbatov-boek schonken. Hij vindt het kennelijk niets. Het lijkt me dat de man zich in een ideale positie bevindt om dit te (kunnen) beoordelen.201

Ik had een lang gesprek met Jan Buis van Bruna in Utrecht. Hij geeft 5.000 gulden voorschot op mijn manuscript voor Over intelligentie, wat dit jaar zal verschijnen. Dit bedrag weegt natuurlijk in de verste verte niet op tegen wat ik heb moeten uitgeven om alle betrokken specialisten te interviewen. Het is echter niet anders.

Josje Hagers van De Telegraaf belde. Ik vroeg haar als royalty redactrice waarom de kranten geen aandacht hadden besteed aan de rede die Beatrix in Maastricht schijnt te hebben uitgesproken. ‘Dat is omdat er geen pers bij mocht. Dan denken de kranten: laat dat mens doodvallen!,’ zei ze.

Mevrouw Van Dijk uit Baarn belde weer heel triest en vroeg of ik haar, als oudje, was vergeten. ‘Ik schrijf u toch altijd?’

‘Ja, dat is ook heel lief Wim, alleen Folkert is dan jaloers maar dat is tussen jou en mij.’202

André Spoor had toegezegd mee naar Wenen te zullen gaan voor het leggen van contacten op paleis Laxenburg en het International Institute for Applied System Analysis. Hij was weer eens onbereikbaar. Ik spoorde hem via Astrid Waltmans op. Hij gaat niet mee. Op de valreep vroeg ik hem waarom de rede van Beatrix niet in de krant had gestaan. Dat wist hij niet.

In Vrij Nederland verscheen het regeltje: ‘Zal Beatrix ooit die blik van Juliana krijgen van het is machtig interessant, maar waar dient het eigenlijk voor?’

Anthony Austin heeft in The New York Times een verhaal met een foto geschreven over hoe Volodja en Anja Feltsman al bijna een jaar wachten op toestemming de Sovjet-Unie te mogen verlaten. Hen is het al driemaal geweigerd. Volodja heeft steeds gezegd dat hij naar The New York Times zou lopen ‘if worse comes to the worst’.203 Hij moet uit wanhoop de knoop hebben doorgehakt.

Intussen schijnen alle regeringsleiders uit de eeg, die in Maastricht bijeen zijn, het wenselijk te achten dat de Amerikanen onmiddellijk met het Kremlin gaan onderhandelen over de modernisering van kernwapens voor de middellange afstand. Intussen blijft Luns, secretaris-generaal van de navo, er op hameren dat de jongste voorstellen van Leonid Brezhnev over ontspanning bijna allemaal onaanvaardbaar zijn. ‘The alliance will judge Soviet intentions on the basis of Soviet actions,’ aldus Luns. Moskou moet zich sowieso eerst uit Afghanistan terugtrekken. ‘Specialist’ in sovjetzaken Raymond van den

Boogaard, de Heitink van nrc Handelsblad, publiceerde alsof hij het allemaal weet: ‘De wil van de sterkste is de wet van het Kremlin.’ Nog wel op de opiniepagina van onze meest gezaghebbende krant.204 In werkelijkheid behandelt hij een proefschrift van een politicoloog Peter Volten over dit onderwerp aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Brandpunt constateerde vorige maand dat 62 procent van de Nederlanders tegen het plaatsen van kernwapens op onze bodem is. Het zal ze in Maastricht of Brussel verder een worst wezen wat de mensen willen. Dit heet: democratie.

Wat dat betreft moet de rede van Beatrix in dit boek, zij het als bijlage, worden opgenomen. Ik heb het bij de rvd opgevraagd.205

Cosima Wagner schreef in haar latere jaren 500 woorden per dag; twee pagina's. Zij hield er mee op in 1883 op de dag dat Richard Wagner stierf. Hoe werkt zoiets? Waarom? Ik wist trouwens niet dat zij een dochter van Liszt was. Haar dagboek van 1.200 pagina's is nu bij Harcourt Brace Jovanovich verschenen. Het dagboek van Wagner zelf, van 1865 tot 1882 in een magere 218 pagina's, is bij Cambridge University Press uitgekomen.206 Vreselijk dat er geen tijd (en geen geld) is om datgene te kopen wat je zou willen lezen.

Ik ben eindelijk het Time-artikel The Curse of Violent Crime, waar mevrouw Van Lennep op Het Enserinck ook aan bezig was, aan het lezen. Iedere 24 minuten wordt er in de vs een moord begaan. Iedere tien seconden wordt er ergens ingebroken. Iedere zeven minuten wordt een vrouw verkracht. ‘The crimes are becoming more brutal, more irrational, more random - and therefore all the more frightening,’ aldus Time. ‘Are we hostages within the borders of our own self-styled enlightened, civilized country?’ Ze schrijven dit naar aanleiding van een pas verschenen rapport. De commissaris van politie in Houston, Texas: ‘We have allowed ourselves to degenerate to the point where we are living like animals. We live behind burglar bars and throw a collection of door locks at night and set an alarm and lay down with a loaded shotgun beside the bed a end then try to get some rest. It is ridiculous.’ Een absoluut verschrikkelijk verhaal. Helaas de realiteit.207

26 maart 1981

Wenen, Hotel Kärtnerhof

Ik vloog vanmorgen naar Oostenrijk en spoedde naar Laxenburg voor het symposium op iiasa - waar André Spoor eigenlijk mee naar toe zou gaan - over Energy in a Finite World. Directeur Roger Levien was aan het woord toen ik de zaal in kwam. iiasa heeft acht jaar gestudeerd op de wereldwijde energievoorziening en het rapport werd vandaag openbaar gemaakt. De studie werd onder leiding van professor Wolf Haefele uitgevoerd. Wetenschappers van Westerse en communistische landen werkten er nauw bij samen.

Nadat ik Jermen Gvishiani de Duitse editie van het boek met Arbatov aanbood, nam hij me terzijde. ‘Let me tell you confidentially,’ aldus Gvishiani, ‘president Ronald Reagan has stopped the 2,5 million us dollars of the American contribution to this Institute. According to the rules and agreements, he has to pay us at least for another year. Therefore, till 1982 we are safe.’

‘What is Philip Handler doing about it,’ vroeg ik meteen.

Gvishiani antwoordde: ‘He is running around and testifying in Congress trying to muster support.’

‘But why does the ussr not pay the entire 5 million dollars, for the us and Soviet contribution together, until Reagan gets shot, or perhaps till 1984 when Edward Kennedy might take over?’

‘Well, then it will be said that iiasa has become a Soviet institution,’ antwoordde dr. Gvishiani.

In ieder geval kreeg ik tijdens dit gesprek het gevoel dat de vertrouwelijkheid die het contact met Gvishiani altijd had gekenmerkt terug was. Ik vroeg of ik hem volgende week in Moskou kon spreken. Ik vertelde hem Leonid Zamyatin in Bonn ontmoet te hebben en met hem wellicht een boek te zullen schrijven. Mijn voorkeur blijft naar een boek met Gvishiani uitgaan natuurlijk. We zijn al zo lang bevriend. Maar hij spreekt er niet meer over, en ik ga het niet forceren.

27 maart 1981

Ik heb zalig diep en lang geslapen. Dat lukt Peter zelden.

Vanmorgen heb ik eerst een bezoek gebracht aan de Hongaarse ambassadeur in Oostenrijk, mijn oude vriend Eugen Randé. Hij vertelde dat bondskanselier Bruno Kreisky niet alleen teleurgesteld was in Ronald Reagan maar gewoon van diens politiek ten aanzien van Moskou walgde. ‘With the Carter Government, at least there was some room for maneuvering left.

But now? In eastern Europe we reasoned first anything was better than Carter. It only shows that in eastern Europe we still don't know enough about America.’

Randé noemde de situatie in Polen ernstig en gaf toe dat de rooms-katholieke kerk en de huidige paus de politieke weegschaal ten voordele van Lech Walesa hadden doen doorslaan. Hij verwachtte geen sovjetinvasie en noemde het cruciale probleem bij een dergelijk avontuur ‘voedsel’. ‘When they would invade Poland, they would be responsible for having to feed thirty million Polish mouths more, and they are running short themselves.’

Mijn Hongaarse vriend kende Zamyatin uitstekend en vertelde dat hij oorspronkelijk door Aleksei Kosygin naar de hoge post van woordvoerder voor het Kremlin was geleid. Nu is hij de rechterhand van Brezhnev. Randé benadrukte dat Zamyatin uitstekend door had dat propaganda voeren voor binnenlands gebruik binnen de ussr of het socialistische blok, iets heel anders was dan in de rest van de wereld. Hij zei ook dat hij verwachtte dat Oostenrijk een veel minder belangrijke rol op het wereldtoneel zou spelen, wanneer bondskanselier Kreisky zich zou terugtrekken. Hij zou dan zelf terug willen keren naar Boedapest om zich aan het schrijven te wijden. Tenslotte is Eugen van huis uit journalist.

Ik liep binnen op het Bundeskanzleramt bij de privésecretaris van Kreisky, Petritsch, aan wie ik een Duitse uitgave van het Arbatov-boek aanbood. Hij vertelde, vertrouwelijk, dat de bondskanselier een persoonlijke brief naar Ronald Reagan had geschreven over de Amerikaanse bijdragen aan het iiasa.

Ik bracht ook een exemplaar op Wollzeile 2, de woning van kardinaal König, en schreef erin: ‘Hoping some day, you will fullfill the commitment you made three years ago.’ Daarmee doelde ik op een diepgaand gesprek.

Om 17:00 uur was ik in de flat van Leopold en Tanja Remz-Star Busmann in Metternichgasse 5 voor een ‘reünie’ met haar zus Charlotte Szápáry.208 Nicky, een mooie blonde jongen met een zalige bek, kwam binnen met een meisje - helemaal verkeerd. Ik begreep dat de jongen haar oudste zoon is. Hij studeert sportmanagement. Charlotte straalde, maar na dertig jaar herinnerde ik me haar niet goed meer. Nadat het ijs was gebroken voerde humor weer de boventoon, net als vroeger. Ik heb de indruk dat Charlotte niet veel leest en dat haar input mager en oppervlakkig is. Men was unaniem kritisch ten aanzien van

Kreisky, die overigens een goede vriend van hun vader was geweest toen deze in de jaren vijftig gezant in Oostenrijk was. Dat was de periode waarin ik bij hen logeerde. Later schijnt de heer Star Busmann ook ambassadeur in Moskou te zijn geweest. ‘He loved to be there. He has a great interest in history.’ Ik zal zorgen dat hij mijn Arbatov-boek krijgt.

Ze maakten op mij de indruk fervente conservatieven te zijn en waren ingenomen met Ronald Reagan. ‘Kreisky is a dangerous socialist,’ zeiden ze. Zij vroegen of ik een goede advocaat in Nederland wist, want zij wilden hun Nederlandse paspoorten proberen terug te krijgen. Ik adviseerde H.M. Voetelink van Nauta van Haersolte.

Charlotte Szápáry karakteriseerde het iiasa in Laxenburg als ‘an international spy centre’. Ze vroegen of ik zin had mee te gaan naar een feestje van de eerste vrouw van Herbert van Karajan. Ik excuseerde me en zei naar een film te willen gaan en daarna rustig alleen te dineren en wat te lezen en schrijven. Ik vond het aardig hen onder elkaar terug te zien maar het Szápáry-circuit als zodanig kan me gestolen worden. Ik wandelde in het park en luisterde naar heerlijke muziek. Wenen is toch eigenlijk een burgerlijk dorp. Er gebeurt's avonds vrijwel niets.

28 maart 1981

Stralende zon. Zalig. Er lopen hier jongens rond met gezichten en lijven, sexy as hell. Daar verbaas ik me in Wenen altijd weer over. Ik heb jongens gezien, ongelooflijk. En de onschuld van de kleerkasten straalt er vanaf. Maar alles loopt wijven te omstrengelen, zoals Nicky Szápáry gisteren met die tienergriet. Ik herinner me dat Charlotte zei dat ik het interview van Oriana Fallaci met Lech Walesa in The Sunday Times moest lezen. Misschien volgt zij de internationale ontwikkelingen toch beter dan ik denk.

The New York Times wijdde een hoofdartikel aan het energierapport van iiasa.209 ‘Anyone who thinks the energy crisis is temporary or can be easily solved, as President Reagan apparently does, will be jolted by the latest international analysis of global energy needs. The study is probably the most ambitious effort yet to determine the world's long-term energy needs. Indeed solar energy might supply only 7 percent of the world's energy in the year 2030. If biological energy sources are to be used expensively, the globe will have to become a giant herbarium, with more land devoted to growing fuel than is now used in raising

food. If centralized solar power plants are to be a major source of energy a century hence, the amounts of concrete needed to built them would strain the world's productive capacity.’

Ik kreeg in Laxenburg het rapport van iiasa uit 1980 in handen met een voorwoord van voorzitter Jermen Gvishiani.

Een hoogleraar geschiedenis, Francis Loewenheim van Rice University in Houston, Texas, wijst er op dat Ronald Reagan op 3 maart 1981 gedurende een gesprek van een uur met Walter Cronkite op cbs televisie een verhaal over Franklin Roosevelt uit zijn duim zoog, zonder dat iemand er in het land verder aandacht aan besteedde. Inbegrepen de beroemde Cronkite, die kennelijk ook voor zoete koek aannam wat Reagan ophoestte. Reagan babbelde met Cronkite over ‘the urgent need to deal effectively with the continued dangerous spread of Soviet subversion and expansion.’

‘I remember,’ aldus Reagan, ‘when Hitler was arming and had built himself up - no one has created quite the military that the Soviet Union has but comparatively he has in that way.’ (Ook zo'n fraaie zin.) ‘Roosevelt made a speech in Chicago,’ vertelde Reagan miljoenen Amerikanen aan de buis, ‘to quarantine Nazi Germany, to stop all communication, all trade, all relations with them until they gave up that militaristic course and agreed to join with the free nations of the world in a search for peace.’ Professor Loewenheim wijst er op dat Roosevelt nooit een dergelijk voorstel heeft gelanceerd. In de rede van Roosevelt van 5 oktober 1937, waaraan Reagan dus refereerde, blijkt Roosevelt zelfs niet eenmaal Hitler of nazi-Duitsland te hebben genoemd. Volgens de hoogleraar heeft Roosevelt zelfs nooit gedacht over een quarantaine van Duitsland onder Hitler. Hij heeft nooit met enige van zijn medewerkers die mogelijkheid besproken.

Loewenheim: ‘One troubling concern remains. It is one thing for President Reagan's memory - or his briefing by trusted aides - to desert him, when he is talking with gracious interviewers like Walter Cronkite. What will happen when he faces, say, Leonid Brezhnev at a summit meeting?’210 Het geheugen van Brezhnev schijnt hem, evenals dat van Reagan, steeds meer in de steek te laten, dus dat is meer een dialogue of the deaf. Daar zit het gevaar niet. Het gevaar is dat Reagan aangeeft de ussr te willen blokkeren à la Cuba maar dan subtieler, want de sovjets hebben aanzienlijk meer raketten. De ussr moet in de optiek van Reagan kapot.

Mijn Arbatov-boek staat in de Kärntner Straße bij de Tor Buchhandlung in de etalage. Het staat er al drie dagen en is het enige exemplaar dat ze in huis schijnen te hebben.

De National Enquirer moet 1,6 miljoen dollar schadevergoeding betalen aan de actrice Carol Burnett, die volgens het blad in een restaurant in Washington dc in beschonken toestand en in gezelschap van Henry Kissinger gesignaleerd zou zijn. Burnett en Kissinger noemden het bericht ontbloot van iedere waarheid. National Enquirer moet dokken. Roddelbladen lopen vroeg of laat tegen de lamp. Ik herinner me maar al te goed mijn bezoek aan het hoofdkwartier van de National Enquirer in Florida in 1977 ten tijde van de dood van George de Mohrenschildt.

Tanja Star Busmann houdt zich met binnenhuisarchitectuur bezig. Zij was in Venetië geweest om stoffen te kopen. Men had haar laten zien welke materialen door Beatrix waren aangekocht van ‘the most expensive fabrics, piles and piles’. Lydia Loudon211, misschien wel Beatrix' beste vriendin, schijnt haar eerste kind in Wenen te hebben gekregen. Beatrix bezocht haar voor de bevalling en sliep, omdat het appartement van de Stewart-Clarks niet groot was, op een bank. Dat is dan weer die andere kant van de Koningin die weinigen kennen.

Hilton, Café am Park

De kerel in de bar is lang, mooi, een Pakistani, met goddelijke ogen. Terwijl ik tegen hem zei, dat hij er beter aan deed naar Islamabad terug te keren en generaal Zia ul-Haq voor zijn raap te schieten, charmeerde hij me totaal met die ogen. Hij wist wel degelijk waar ik op doelde. Ik zat uit te kienen hoe het zou zijn hem in de koffer te krijgen. Waarschijnlijk zou het bij ‘nekken’ blijven, niet het hele nummer. Maar dit soort zaken hangt natuurlijk ook af van hoe hij op bepaalde avances zou reageren. Ik zit er over te praten alsof we al tussen de lakens liggen.

De Pakistani barkeeper keerde weer terug op zijn post en opende het gesprek door te zeggen dat ik hem aan Lord Mountbatten deed denken. Hij had deze middag nog in het stadspark - de lokale tippelzone voor nichten dus - over de Lord gelezen. Ik antwoordde: ‘If you would know what I would like to do to you, you would call the police.’

Tijdens het gesprek met ambassadeur Randé, liet hij zachtjes achtergrondmuziek aan staan. Hij zei dat het de nieuwste op-

namen van het Weense Philharmonisch Orkest in Boedapest waren. Toch verdacht ik hem ervan de muziek aan te laten om afluisterapparatuur te saboteren, omdat hij inmiddels wist dat ik geen blad voor de mond nam.

Jos Lodewijks citeert in een commentaar een uitspraak van Georgii Arbatov tijdens diens bezoek aan Amsterdam, een uitspraak die ik zelf niet heb gehoord: ‘Ik vind Nederland het grootste kleine land ter wereld.’

29 maart 1981

The New York Times schrijft over avant-gardemuziek in de ussr, waar ik eigenlijk niets van af weet. John Rockwell schrijft over de Russische cellist Mstislav Rostropovich. Hij verliet de ussr toen hij 47 jaar oud was en in 1978 werd zijn sovjetburgerschap afgenomen. Hij zegt dat zijn gehechtheid aan Rusland alleen maar sterker is geworden: ‘Maybe I feel even more Russian now. I have all of Russia in me. I don't have all Russia outside. Inside I am very, very, very Russian. I will go back to Russia some day. Today, nobody in Russia believes in the Soviet system. I don't think even Brezhnev believes in it. He knows its failure better than anyone else. It keeps going only through inertia. But the last sixty years have radically changed the Russian character. The people have become very apathetic.’212

Er zijn 16.000 soorten vlinders bekend. In een museum in Sarasota, Florida worden 850.000 exemplaren uit de hele wereld bewaard. Ik wil er een keer naar toe.

Ik schreef naar Daan Dijksman en John Jansen van Galen dat ze het de heer Van Roijen wel erg gemakkelijk hebben gemaakt en heel wat volkomen onacceptabele antwoorden van de voormalige loopjongen van Joseph Luns in Washington - vanwege onkunde - onbevraagd hebben gelaten. Het zal ze niet voor me innemen, maar wie heeft er behoefte aan te slijmen tegen de Haagse Post?

Luister naar Ein Heldenleben van Strauss. Prachtig.

De brave Richard Allen heeft zich laten ontvallen dat in sommige kringen in West-Europa langzamerhand de mentaliteit ‘better to be red than dead’ overheerst. Dit is onzin maar er zijn dus ook andere oplossingen mogelijk dan het steeds verder opvoeren van de krankzinnige wapenwedloop, waar men op het Witte Huis van Reagan en Allen het meeste voor voelt. Natuurlijk omdat de vs in wezen een gigantische Kruppfabriek

is en een economie heeft die is gericht op de oorlogsindustrie. The Economist213 schreef: ‘There is part of the European left which, in its heart, would not really mind a further expansion of Soviet power.’ Ik geloof er helemaal niets van. Bovendien wordt er altijd vanuit gegaan dat de Sovjet-Unie een expansie van haar macht zou nastreven, waar ik allerminst van overtuigd ben. Sterker nog, ik weet zelfs dat dit niet zo is. Ze hebben genoeg interne problemen op te lossen, in plaats van bijvoorbeeld Polen binnen te trekken, zoals de Westerse oorlogshitsers zeggen. Eugen Randé gaf bovendien een uitstekende reden op: ze zouden er dertig miljoen Polen bij krijgen om te voeden.

In Engeland is een nieuwe Tenhaeff opgestaan, namelijk professor Carl Sargent, die het eerste doctoraal parapsychologie aan de universiteit van Cambridge in de wacht heeft gesleept. Ik zou hem graag interviewen.

Wenen - Moskou

Ook Jermen Gvishiani bevindt zich in dit vliegtuig. Ik stuurde hem een boodschap. Hij nodigde me uit naar de eerste klasse te komen waar we een half uur rustig konden spreken. Eindelijk. Ik geloof dat ik erin slaagde hem te overtuigen nu toch echt werk te maken van ons boek. ‘Give me questions and I will perhaps begin answering them.’ Hij aarzelt nog steeds. Waarom? Hij heeft nu gezien dat het met Arbatov uitstekend gelukt is.

Hij gaf toe dat de problemen met gasleveranties aan West-Europa werden veroorzaakt door allerlei vormen van Amerikaanse druk. ‘France,’ aldus Gvishiani, ‘is at the moment in the middle of an election campaign, so we were told: “We will do it, but don't be in a hurry.” Actually, our dealings with Holland, at the moment, go very well, so well even, that we are using it as an example for the Germans and the French so we say: “But the Dutch are moving smoothly”.’

Hij vervolgde: ‘Actually, we are now considering two pipelines, both of 75 atmosphere, instead of one of 100 atmosphere. We might now be pumping 70 billion cubic meters of gas to West and Eastern Europe.’ Hij wist de cijfers uit zijn hoofd: 12 miljard naar West-Duitsland, 10 miljard naar Frankrijk, 6 miljard naar België, 5 miljard naar Nederland, 4 miljard naar Italië, 3 tot 4 naar Zwitserland en Spanje, en verder naar Finland, Oostenrijk en andere landen.

Over mijn plan een televisiefilm over de gasleveranties te ma-

ken zei Gvishiani: ‘If you make your film now, one would have to talk in so many generalities. It would be better timing to produce the film when it could play a more positive role. Remember, Germany still says officially: ‘We are studying it,’ but privately they tell us: “We will do it.” The French are waiting for the outcome of the elections.’ Ze reageren in Bonn en Parijs alleen maar op die manier vanwege de druk uit Washington, waar men de ussr de inkomsten in buitenlandse deviezen door deze gasleveranties niet gunt.

Gvishiani zei dat hij in mijn film, en zeker in een boek, zou kunnen vertellen over technische samenwerking wat betreft de pijpleidingen voor energieleveranties naar West-Europa, en wat de voordelen hiervan voor beiden partijen zouden zijn. ‘But I would also speak about the overall picture in East-West relations, like I did at iiasa yesterday. What do these programs mean in relation to overall world - and East-West contacts? Someone at iiasa has suggested me, to come to Laxenburg and run the Institute full time. The advantage of accepting that proposition would be, that I would have more time to write and do scientific work.’

Hij vroeg: ‘Do you really think that a book written by me would help?’

‘Yes, it would,’ antwoordde ik. ‘We are building bridges between East and West. We could also illustrate the time we are losing by presenting the example of Philips, Shell and other companies that suffer from pressure from Washington and the cia not to engage in business with the ussr.’ Gvishiani vertelde de Philipsfabriek nabij Wenen te hebben bezocht. Ik vroeg wie hem daar had ontvangen en of het Ir. H.A.G. Hazeu was geweest. ‘He was a young man, I forgot his name,’ was het antwoord. ‘We looked at video tape systems. We are interested to buy a license on new cassettes.’ En daar liet hij op volgen: ‘You could be perhaps involved into that. We are discussing with Philips the co-production of discs in may be joint companies. We would have to buy some equipment and we could also sell the software.’

Vervolgens wees hij op een conferentie in Varna, Bulgarije op 6 oktober a.s. waar de International Council for New Initiatives in East-West Cooperation bijeen zou komen, de club dus die onlangs in Wenen had vergaderd. Dit was het gezelschap waar ik André Spoor had willen introduceren, maar die liet dus voor de zoveelste keer op het laatste moment verstek gaan. Zelf kon ik die dagen in Wenen niet privé financieren, dus heb ik zelf ook die bijeenkomst moeten missen. Typisch Gvishiani om

in te spelen op mijn financiële perikelen. ‘Do you know M. Markov, the beer magnate? He has a Dutch wife. I should introduce you some time to them. They are also promoting these matters of better East-West communication and contacts.. They are very, very rich and have an number of companies.’214 We naderen Moskou. Het sneeuwt.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums