Logo DBNL
Memoires 1980-1981 (2012)

Memoires 1980-1981

(2012)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

New Delhi

1 november 1980

Imperial hotel

Vanmorgen werd ik al vroeg door de telefoon gewekt. Denkende dat het de conciërge was omdat ik vroeg op de luchthaven moest zijn, snauwde ik: ‘Yes.’

‘This is archbishop Pitirim,’ was het antwoord.

‘Where are you?’ vroeg ik.

‘In my bed. I want to wish you a good trip and God bless you!’

Madame Irina van zijn kantoor zou me afhalen en naar het vliegveld brengen. Het is een non-stop vlucht geweest van zes uur en een kwartier met Air India. De manager in Moskou, Eric Tarapore, heeft me een uitstekende plaats gegeven.

Ik las in The Identity of Man van J. Bronowski een fraaie zin: ‘(...) as we thinking men, will be shown to be no more than a machinery of atoms.’ En: ‘Man is an assembly of atoms that obey natural laws of the same kind as a star does.’ Dat leerden we niet op het Baarns Lyceum en nog minder op Nijenrode. Ontmoette in het vliegtuig dr. Homi Sethna, de voorzitter van de Atomic Energy Commission van India. Ik vroeg hem: ‘Zal Amerika uiteindelijk verrijkt uranium naar India zenden?’

‘Dat is een vraag voor premier Gandhi als u haar straks interviewt.’

Ik wil hem in Bombay gaan bezoeken en ook een gesprek met hem schrijven.

Toen we bij Samarkand bergen met besneeuwde toppen passeerden, raakte ik geëmotioneerd. Ik dacht aan Maxim, de laatste mannelijke nazaat in directe lijn van de Poslavsky's. Aartsbisschop Pitirim zou zorgen voor verzending van de pakketten die ik voor de familie in Tasjkent uit Nederland had meegebracht.

Surjono, de Indonesische journalist in Moskou, vertelde een verhaal dat op de mening van oud-ambassadeur Hanafi leek. De artsen die Mao en Chou naar Djakarta zonden om Bung Karno te helpen met zijn nierproblemen, zouden een klimaat van geruchten hebben aangewakkerd dat de president op het punt stond te overlijden. Hij zou na 1965 nog vijf jaar leven.

Was er geen coup geweest, zou hij ongetwijfeld nog langer hebben geleefd, want Suharto liet hem tenslotte dood pesten. Ik heb na aankomst eerst Peter geschreven en ben daarna gaan dineren. Schaapsvlees en curry, heerlijk.

Het is een zo totaal andere wereld hier vergeleken met de ussr. Op de luchthaven staan zwermen jongens om met bagage te helpen. Taxi's te over. Het Imperial Hotel in New Delhi is voor mij een van de heerlijkste oud-koloniale hotels ter wereld. Nadat ik op mijn kamer was gekomen heb ik eerst om een tukan pitjit (masseur) gevraagd. Ik nam snel een douche en hemeltje, ik heb een volledige beurt gekregen. Daar was ik na Moskou weer behoorlijk aan toe. Wij civilized Europeanen zijn deze aspecten van het leven helemaal kwijtgeraakt. Doodzonde.

Het aftreden van Richard Allen is hier voorpaginanieuws. Misschien zegt Loek de Levita nu wel: hadden wij die mijnheer maar gefilmd toen Oltmans het voorstelde. Of misschien nog beter: Willem moet er vandaag op af om hem juist nu te interviewen.

2 november 1980

Ik werd pas om 10:15 uur wakker en ben eerst rustig een uurtje op het goddelijke terras van dit hotel gaan zitten. Ik schreef Peter aan het ontbijt.

Een artikel om India te beschrijven zou kunnen heten smiles for money. Die smiles op de gezichten van mensen naar jou - uit de ‘rijke wereld’ - toe zijn zeer misleidend.

‘The definition of Self hinges on the definition of the human experience.’ - Bronowski.

Dit dagboek is een reflectie van het zich ontwikkelende Zelf. Het zou het proces moeten laten zien van het ontwikkelende Zelf en de grenzen aan dat proces. Of hoe je de ontwikkeling van het Zelf kunt stimuleren.

‘Life is the dance of the atoms.’ - Bronowski.

Ik raak verslaafd aan deze Oosterse massages. Ik had nu een andere masseur, die het eveneens uitstekend deed, maar ik hield seks tegen.

In een hoge boom in de tuin van het hotel huist een arendfamilie.

Ontmoette Rusero uit Rome, een hunk met klassieke Romeinse trekjes. Hij werkt voor een textielbedrijf en exporteert Indiase stoffen naar Italië en elders. Tot mijn verbazing biechtte hij op: ‘I did not have sex in thirty days.’ Hoe is zoiets mogelijk? Hij verblijft op kamer 351 in het ymca, dan weet je het dus wel. We zaten een uurtje te praten. Zijn ogen waren mooi

warm en hengsterig. Iedere keer wanneer hij me aankeek, leek hij echte warmte uit te stralen.

‘The stars are stepping stones in cosmic history.’- Bronowski.

‘How do human cells specialize? You and me, living creatures, vast integrated colonies of cells.’ - Bronowski.

3 november 1980

Ik kon niet slapen. De Arbatov-affaire en het gemarchandeer over dat contract spinde door mijn hoofd, evenals de totale situatie in de ussr en mijn betrekkingen met die natie gedurende de afgelopen tien jaren. Zij blijven me wantrouwen met als enige reden dat ze weten dat ik geen communist ben en dat ze weten dat ik niet ben te manipuleren. En nooit te manipuleren zal zijn, door niemand. Ze proberen het. Ze proberen het steeds weer opnieuw. Dit verklaart misschien een opmerking van dr. Philip Handler enige jaren terug: ‘Is Gvishiani trying to manipulate you as well?’

Ik denk niet dat waarachtige detente ooit mogelijk zal zijn zolang er communisme is of althans het systeem van de cpsu zoals de Sovjet-Unie dit momenteel kent. Het is natuurlijk wel mogelijk om met de ussr zogenaamde mutual advantageous deals te sluiten, zoals Dirk Keijer doet, en daarbij een stuk van de taart in de wacht te slepen, bijvoorbeeld via royalty's op het Arbatov-boek. Maar dit is misschien toch een gevaarlijk spel. Het is gevaarlijk voor het Westen om 60 miljard dollar te spenderen of voor te schieten aan landen die bij voorbaat totaal anti-Westers zijn. Wat voor zin heeft het zoiets te doen? Het is in Polen bewezen dat alleen wanneer de financiële duimschroeven worden aangedraaid, het resultaat verandering naar vrijheid en democratie kan zijn.

Kijk naar dit fantastische land: India! Ze brengen inderdaad geen opgekalefaterde mig-17 en mig-21 toestellen in de lucht. Ze hebben hun eigen vliegtuigindustrie op de been gebracht. Of om dichter bij huis te blijven: wanneer je in India om 04:30 uur trek hebt in een kop koffie, dan slaapt er een bediende op de gang die je dit binnen de kortste keren serveert, met een koffiekan plus theemuts en warme melk met de velletjes er nog op. Daar behoef je in de volksrepubliek van Moskou niet over te piekeren. De arrebeiers beginnen daar in de hotels om 08:00 of 09:00 uur op zijn vroegst en noemen dat het workers paradise! Ik ging vroeg wat wandelen. De winkeliers langs Janpath slapen op britsen in de buitenlucht, dikwijls twee kerels op een brits, broederlijk in elkaars armen en geen haan kraait naar de intimiteit. Het perverse Westerse mannetje, dat ik ben, moest

natuurlijk even staan gluren of zich misschien handen onder de dekens aan elkaars pik bewogen.

Vlak voor ik Rusero ontmoette, bestudeerde ik de bewegingen van vier koetjes op straat. Het was, naar ik aannam, een moeder met drie kalveren, allemaal wit, op een na die zwart was. Het zwarte schaap. Zij liepen gestadig tegen het verkeer in dat als een wonder kans zag de dieren te mijden. ‘Cows are king in our country,’ zei iemand. ‘They probably belong to someone at the other end of town, but everyone leaves them alone.’ Als iemand iets met deze dieren zou uithalen, loopt hij het risico ter plekke gelyncht te worden. De dieren zijn als de honden in Amsterdam. Ze lijken te weten wanneer het veilig is over te steken. Trouwens, alle verkeer zou stoppen. Op dit moment steekt moeder met twee pups over naar de gebouwen aan de andere kant van de straat. Nummer vier liep eerst een beetje door, stopte en ontdekte dat de anderen waren overgestoken. De andere drie bleven stokstijf staan tot nummer vier ook veilig over was. Toen ze weer compleet waren, sjokte het stel verder. Intussen was ik overgeschakeld op mensen kijken toen ik de koeienfamilie weer zag terugkomen. De hemel mag weten waar ze van plan waren naar toe te gaan.

Op dat moment zag ik Rusero aankomen. Ik realiseerde me onmiddellijk dat hier een atletische schoonheid met markante ogen in aantocht was. Hij bleek zelfs een discuswerper te zijn geweest. Zal ik hem een briefje brengen in het ymca?

Mevrouw Indira Gandhi gaat morgen naar Hyderabad. Vanmiddag om 17:30 uur kon ik mijn interview met haar maken. Ik vroeg natuurlijk of ik met haar mee kon, maar haar vliegtuig is al vol met medewerkers en journalisten. Men was op Buitenlandse Zaken zeer behulpzaam en ik ontmoette de assistent van de premier H.Y. Sharada Prasad, een buitengewoon vriendelijke oude heer, die ik al kende van vorige ontmoetingen. Terwijl mevrouw Gandhi out of power was, had hij als haar voormalige woordvoerder colleges journalistiek gegeven. Hij waarschuwde dat een Franse televisieploeg bezig was aan een volledig gefilmd portret van mevrouw Gandhi. ‘They are here much longer than you, I just want you to know.’

Ik belde ambassadeur Leopold. Hij vroeg tot tweemaal toe, wie ik eigenlijk vertegenwoordigde als journalist. Hij scheen zeer verbaasd dat ik mevrouw Gandhi ging filmen. ‘Hoe hebt u dit geregeld?’ De Hollandse kloten denken altijd dat je niets kunt bereiken zonder hun hulp en kale kak. Hij zou me gaarne ontvangen.

Om 15:20 uur arriveerde ik op de ambassade. De ambassadeur,

die ik me herinnerde uit Paramaribo tijdens het staatsbezoek van koningin Juliana en prins Bernhard in 1978, ontving me in het bijzijn van twee medewerkers. Ik was blijkbaar ‘hoog bezoek’. In werkelijkheid zitten de klootzakken me nog altijd achter mijn broek. Daar is sinds Luns nooit enige verandering in gekomen. Een van deze personeelsleden keek schrikachtig naar me, alsof ik een voorwereldlijk monster was.

Ik had D.J. Bell kort ontmoet. Hij zei geen tijd voor me te hebben, maar er was een freelance crew geregeld om met mij mevrouw Gandhi te filmen. Bell was in gezelschap van een kerel met een baardje, die nu naast ambassadeur Leopold zat: small world! De schoften voeren dus blijkbaar altijd nog actie tegen mij op alle fronten, nu weer in New Delhi. Zou Leopold een spaak in mijn wiel willen steken? In ieder geval is mijn gesprek met Indira gesanctioneerd door mevrouw Muthamma in Den Haag. Was er een verband, of niet? Toevallig? Ik hield dus een speech over wat me door Buitenlandse Zaken de afgelopen jaren was aangedaan, zoals laatstelijk weer via de heer Fruin in Caracas. ‘We hebben nog geen gelegenheid gehad een negatief rapport over u naar Den Haag te zenden,’ aldus ambassadeur Leopold.

De ambassadeur vertelde dat Zweden, Noorwegen en Nederland bovenaan stonden met het verlenen van ontwikkelingshulp. Den Haag gaf 234 miljoen gulden per jaar of een miljard roepees, wat natuurlijk een druppel op een gloeiende plaat is voor dit immense land. India had ook zeven vissersboten in Nederland besteld, welke met gelden van ontwikkelingshulp zouden worden gefinancierd.

De drie Nederlanders leken me tegen mevrouw Gandhi, waarmee ze dus bij mij aan het verkeerde adres waren. ‘Bent u maar niet verrast wanneer zij midden in uw interview opstaat om wat anders te gaan doen.’ Puur geklets dus, want ook voor mijn gesprek met haar over het rapport van de Club van Rome kreeg ik alle tijd en was zij volkomen ontspannen. Het schijnt dat zowel minister Van der Klaauw als minister De Koning voor ontwikkelingshulp juist naar New Delhi reisden in de periode dat mevrouw Gandhi even geen premier van India was. Ze lopen aan de leiband van Washington in Den Haag, zoals altijd het geval is geweest. Dries van Agt spoedt zich natuurlijk wel naar Peking omdat Washington dit graag ziet. De diplomaten willen kennelijk niet dat Den Haag ‘warme banden’ met de regering Gandhi heeft. Het maakte me woedend zoals ze over haar spraken.

De filmopname met de premier is perfect verlopen. Mevrouw Gandhi was gekleed in een witte sari. De heer Prasad zei vooraf: ‘She gets better by evening. An interview with her in the morning does never work.’ Zij kwam om 17:40 uur binnen en vertrok om 18:10 uur, precies afgemeten. Het was toch een zeer, zeer moeilijk gesprek, want soms antwoordde zij slechts met ja of nee. En wat doe je dan? Soms antwoordde zij met een zin, wat de vraag gewoon vermoordde. Bij het binnenkomen zei ze dat zij de vragen vluchtig had gezien.

Ik refereerde aan berichten dat mevrouw Gandhi naar het presidentiële system, als in de vs, toe wilde.

‘Well,’ zei ze, ‘American presidents certainly have much greater power than I have. But in the us they have problems with this system, because some of the checks and balances sometimes delay decisions. Many Americans are wondering whether their presidential system is alright. I know, because there is this security ordinance now in India. There is an impression abroad, that we are supposedly busy arresting people and so on. This is not at all the case. Firstly of all, the ordinance is not meant to deal with political people at all, or to curb anybody's political feelings. It is merely meant to deal with antisocial elements. Because, whenever anything happens these days, whether it is tension between two groups or whatever, some antisocial elements jump into the fray to make trouble and to take advantage of the situation. I am told, that since this security ordinance was passed, only 135 people haven been arrested in the whole of India.’

‘Do you feel foreign interests are stirring up trouble in India?’ wilde ik weten.

‘This is something, you can't put your finger at. What makes us suspicious, is what is published in other countries in articles and books about when we have suspected something much earlier, but at the time we had no proof. Now, ten or twelve years later, proof appears in an article by someone who belonged to an Intelligence Service or some organization like that. Either today or in yesterday's paper appeared an item about the technical team that had come to assist us with malaria problems. It is said - and whether it deals with India or not, one does not know - that they were simply trying out this illness to see whether it could be used as a weapon in a future war.’

‘Classic example,’ was mijn reactie.

‘But I have never said,’ vervolgde Indira, ‘and I believe I have been misquoted, that there was a foreign hand in the commu-

nal riots in India. Firstly: they did not start off being communal. An effort was being made to make people clash with the police. Therefore, we think that some people, with political or other motives, may have had a hand in it. But cities know tensions in the best of times. Therefore, once problems start, they quickly become communal. And, although much of the unrest is controlled now, I am sorry to say there are still some tensions, which is again being exploited by fanatics on both sides.’

‘When one reads the papers, and realizes the problems India is faced with, where do you get the strength from to carry on?’ vroeg ik haar.

‘Firstly: the papers only stress the problems. There are also achievements. We are moving in many directions. In some areas, we are not moving as we should. Over the last three years, when the Janita Party was in power, the government and parliament were faced with stagnation. When I left the Government in 1977, we had created a very big buffer stock of cereals and other food like potatoes and tapioca. Industrial production was going very well. Exports were at their highest. In regard to our foreign exchange and balance of payments, they were almost embarrassingly high. When I took over the government in 1966, they were at rock bottom. The Janita Government, I am sorry to say, wasted some of it, so we are back in a position that is not so good. We have been trying to pick up the pieces of what was either broken up of just neglected or where good people were dispersed from the teamwork.’

‘Why is India continuously portrayed as a special friend of the ussr and constantly critical of the West, which seems not to be your position at all?’

‘You are quite right,’ beaamde Gandi. ‘We have never been very critical of the West, but the West has been very critical of us.’

‘You are to independent, perhaps, in western eyes,’ opperde ik. ‘I think that is one reason. In fact, one of the American presidents once said this to me,’ was haar reactie.

‘Was that Richard Nixon?’

‘That is not important. We are here in no way pro Soviet. We have never been, but we have always been accused of it. Mahatma Gandhi was even called a Bolshevik agent during our freedom struggle. My father, Jawaharlal Nehru, was constantly labeled as being very pro Russian, although at that moment, the Communists here were saying that he still was with the British. And, of course, I have been also blamed for this, being pro Russian. But we have always only been pro India. That is

what non-alignment means to us: the freedom to assess and judge each issue on its own merits and to act according to our national interests. But it is also true that the Soviet Union has helped us at moments that others have not. Like on the questions of Kashmir, Bangladesh and many other issues, at a time when the West was not prepared to assist us with the same steam. We have gone initially to the West. When they said, we can help you in the private sector but not in the government sector, we turned to the Soviet Union and they did help us. But this has not influenced us in our assessments of situations.’ ‘Mrs. Prime Minister,’ vroeg ik, ‘when president Leonid Brezhnev comes to India next month, what will be the result? Can we already speak about it?’

‘There is not much I can say now.’

‘Will you sign a new treaty with him?’ drong ik aan.

‘Usually they try to tie up something like that with state visits,’ was haar antwoord.

Hierop volgde een wat meer persoonlijk praatje. Ik vertelde tien jaar veel aandacht aan president Sukarno te hebben besteed en veel van hem te hebben geleerd, ook wat inzichten in de internationale verhoudingen betreft, vooral het hysterische Amerikaanse gedoe jegens iedereen die normale en handelsbetrekkingen met Moskou nastreefde. Ik bracht ook mevrouw Muthamma ‘she is a very lively lady’, ter sprake en bracht de persoonlijke groeten van de ambassadrice aan de premier over. ‘I love our Queen Juliana dearly, but look at the difference in problems she faces compared with you. Just look at the daily press and what is reported in complications that you somehow have to try to solve.’

‘The worst in all this is the attitude of the opposition. For a democracy to work, or to function, people must accept certain norms of conduct and behavior,’ meende Gandi.

‘Perhaps, that's why there is much talk of switching to the presidential system,’ zei ik.

‘The same talk we had before,’ reageerde mevrouw Gandhi. ‘We said then: let's have a public discussion, because people should know what the difference in systems are. It does not mean we want to change per se. My experience is, that no matter what you do, it is the balance of advantage and disadvantage that ultimately makes the difference.’

Ik bracht het gesprek op de rol van India in de organisatie van niet-gebonden landen en de afwezigheid van India op door die organisatie gehouden conferentie in Havana in 1979.

‘Well, my government was not there then, and perhaps you

should ask them, Cuba, why,’ was haar verweer. ‘They spoke a great deal about “genuine non-alignment”, but actually they were all people who had earlier decried non-alignment and just said, they did not believe in it.3 I think, it was a reflection of lack of policy at home. Not just that there was no policy in International Affairs, there was no policy within India either, a question of drift and not taking the initiative.’

‘But you, yourself on the contrary, do follow non-alignment created in Bandung by Sukarno, and your father's involvement in the developing world,’ legde ik haar voor.

‘Very much so, because I think the two are linked in today's world. You cannot afford to be outside this, not being involved in these international problems. I do think we have a role to pay.’

‘Like the North-South Dialogue?’

‘Also. But when you speak of the Third World, we do not know who is the Third World. Because this is a constantly changing concept. Many countries that used to belong to the Third World have now gone over to the Fourth World. But we do believe in special relevance of non-alignment, especially today, when détente has been more or less given up. It seems that tensions are increasing all over. This is a time that somebody should say, now look, this is madness, we can't rush towards a war. It will destroy us all.’

‘Is that the present role you expect from the Non-Aligned Movement’ vroeg ik haar.

‘Well, it should, if non-alignment acts out properly.’

‘Is that why India now plays an important role in the war between Iraq and Iran?’

‘Well, we don't want to thrust ourselves upon that situation. If somebody thinks we can help, we are willing to do so. But at the moment I do not think there is much prospect for this.’

‘I came to India with Mr. Homi Sethna from Moscow. Is the matter of uranium shipments from the United States now settled?’

‘One installment has arrived. I don't know what they are going to do about the second.’

‘Perhaps this hinges on the outcome of the us presidential election?’

‘It depends on the us president, whomever will be chosen. It depends what he will do about it. And, of course, what happens in the us Senate.’

‘You refused to accept nuclear fuel from the Soviet Union,’ wierp ik op.

‘No, but we do have an agreement with the usa and while that agreement is on, it is not right for us to get it from the ussr in the mean time.’

‘The minister of Defense of India recently returned from Washington. There were reports that India was going to buy weapons from America. But then there is the problem of non-aligned balance,’ meende ik.

‘We always try to diversify our purchases, especially with regard to military hardware. We do not only buy from the ussr, but from a whole range of European and other countries.’

‘How would you describe present relations with China?’

‘We have wanted to be friends with all our neighbors and other countries. In fact, I have described my father's policy as one of consolidating and strengthening friendship where it exists, and trying to create it when it is not there. When there is hostility, it is our aim to try to minimize it and find any common ground on which their can be agreement. This is the policy we pursued with China. Perhaps you know, that at the time that all the world seemed to be against China, and even though China was openly hostile to us and had committed aggression on our soil, India was supporting China's entry into the United Nations. So we don't take a narrow view on these things. We do want to be friends with China. They assured us that they want to be friends with us. I can only hope we will proceed along these lines even further.’

Hier bracht ik naar voren bevriend to zijn geweest met ambassadeur Baipaj van India in Den Haag, die nu de ambassadeur van India in Peking is.

‘But how could friendship with China become real when they continue to demand Indian territory,’ vroeg ik haar

‘It is a fact that China still claims considerable territory, not only from India but also from other countries in Southeast Asia and elsewhere. That undoubtedly concerns a lot of nations in this region of the world.’

‘This makes sending modern weapons by some western nations to Peking an even more dangerous affair,’ meende ik.

‘I do not see what the basis for these concerns is. We now have the example of Iran. This nation perhaps received the most modern weapons in the field that were available on the free market. But recent events demonstrated what can happen when a country does not have the infrastructure, the know-how and the experience to bring modern techniques into prac-

tice. What is the value of all this modern military equipment when one lacks the knowledge how to handle it? The war between Iraq and Iran gives further proof of this.’

‘China is now sending thousands of students to the west,’ zei ik, waarmee ik wilde aangeven dat zij ook de kennis aan het vergaren zijn.

‘Perhaps, but it will take a long time,’ was Indira's antwoord.

‘Is Prince Charles also coming to visit India?’

‘He will be here at the end of the month.’

‘Prince Charles' visit will aim at commercial relations with India?’

‘Of course, we still need assistance,’ bevestigde mevrouw Gandhi. ‘But the origin of this assistance is changing in character. Since we gained more expertise in India in various fields and our capacity to do things ourselves is constantly growing, we want the aid that is given to change likewise. What we need most is assistance when it concerns advanced technical and scientific developments. But what we are most interested in is to improve our capacity to trade, so that we can stand on our own feet. Some of our trading-partners still apply restrictions against us. These practices curtail the growth of developing nations. At the moment we are negotiating these matters with the European Community. Some western European nations leave us the impression that they are strongly absorbed with their own problems of unemployment and inflation, that we do not receive the attention that we would prefer. It seems that the eec countries are of the opinion, that this is not the moment to take important decisions, which does not result in the progress we would like to see. In our opinion, the responsibility for this stagnation lays clearly with the developing nations.’

‘Could you elaborate?’

‘There are different tariffs in Europe and so on. In Australia they have now liberalized a little bit. May be in negotiating with some countries, we will find solutions. Most are so absorbed in their own difficulties. They feel they are not in a position to do something constructively in this regard.’

‘How would you compare trade relations of India with eec and comecon,’ vroeg ik mevrouw Gandhi.

‘Each has its difficulties. Initially it was easier with comecon, also because we could pay them in rupees. But now, I think it is sometimes even more expensive to deal with Eastern Europe.’ ‘And, following the Iran-Iraq war, India now even has oil problems,’ bracht ik in.

‘We may have, yes, but so far we are alright.’

‘But India might get extra oil deliveries from the ussr,’ opperde ik.

‘We have not come to any agreement as yet. We are getting oil also from other countries. But if this war is prolonged, it will create problems for everybody.’

Terwijl de filmploeg een nieuwe rol opzette, spraken de premier en ik informeel verder, welk gesprekje door de taperecorder, die voor ons op tafel stond, onbedoeld werd geregistreerd. Op een gegeven moment sprak ik over Ronald Reagan als mogelijke president. ‘Can you imagine the political system of such an important world power, where they have two men running for the White House, both of whom are not serious?’ vroeg ik.

‘Really, it is most depressing indeed. That is what happens if you give up faith in democracy. Look what is happening here in India. It is not just the system that is failing. In America they have some of the world's brightest people, in every field of science too.’

‘The system is wrong,’ meende ik. ‘It originated in the Constitution of 1776. It does not belong in the nuclear age.’

‘But this is the problem all democracies have. Here in India too. An election has nothing to do with whether you are competent or not,’ reageerde mevrouw Gandhi..

Ik vertelde dat enkele jaren geleden de ambassadeur in Den Haag had afgeraden haar te gaan ontmoeten toen zij geen premier was, maar dat ik toch naar haar huis was getogen om haar mijn Limits to Growth te brengen. Aan het einde van ons gesprek bracht ik eventuele memoires van mevrouw Gandhi ter sprake.

‘Mrs. prime minister, are you considering at all - perhaps you do not have the time now - to write a book?’

‘Frankly, I don't think so.’

‘But do you keep records?’

‘No, I don't. Not at all.’

‘Prime minister Jawaharlal Nehru once gave an interview for a book to Tibor Mende. It was very successful. It was not very long. But at least it was a contribution to history. As it stands, people are writing very good or very bad books about you.’

‘I don't know a single good book about me.’

‘Do you mean that?’

‘I certainly do. Because, nobody who knows me has written about me. And you can't write about a person by meeting her once or twice for half an hour.’

‘That's very, very true. But don't you think it is important for

future generations of India to record your views and policies? You played such a prolonged and decisive role in the first years of the Republic of India.’

‘Yes. But I am too busy with the present.’

‘But could you not appoint some assistants who collect your speeches and official papers. That is why there is a jfk Library. I think, if you don't, India will be the loser of very important records, because you have been the longest involved at the top of government, first during your father's years and now as prime minister.’

‘But a lot has happened here before we were liberated and we came to government.’

Het was dus hopeloos maar ik heb het geprobeerd.

We hebben drie rollen gedraaid van ieder ongeveer tien minuten. Ik sprak ook met haar over het programma van Luis Alberto Machado in Venezuela ‘to raise the intelligence of the Venezuelan people’ en liet materiaal achter bij de heer Prasad. Toen ik de gebouwen van de premier bij het parlement verliet, waren de lichten al uit en er was in geen velden of wegen een taxi te bekennen. Gelukkig vond ik een betjak waar al iemand anders in zat met een rugzak. Ik protesteerde, want de bestuurder was en oude, grijze man. Zijn armen en benen waren zo dun! Maar men zei me dat het goed was. Ik heb vrijwel het hele gesprek met Indira Gandhi opgenomen, behalve het begin. Ik was vergeten de knop van de taperecorder in te drukken. Wat me irriteert, is mijn eigen intonatie gedurende het interview. Zo moet dit niet. Ik moet hierover goed nadenken. Ik ben niet tevreden met de opname.

4 november 1980

Reggie Rusero kwam bij me slapen. Hij werd om 04:15 uur rusteloos en gooide de deken van zich af. Hij lag met een erectie en van het een kwam het ander. Ik begon met hem te spelen en hij vond het lekker. Hij duwde mijn hoofd naar zijn penis, dan weet je hoe laat het is. Ik zuig normaal niet, maar deze keer heb ik het dan toch maar gedaan. Hij zei dat het de derde keer was dat hij een ervaring met een man had. We lagen een uurtje na te praten en ik bestelde koffie. Het is duidelijk wat zijn dilemma is. Hij is sedert drie jaar getrouwd en zijn vrouw wil een kind. Hij voelt zich aan de ketting gelegd, het oude liedje. Zijn broer heeft vijf kinderen, waar hij veel van houdt. Ik sliep dus weinig, maar ik realiseerde me van een stokoude hond te hebben gedroomd, die haast niet meer kon lopen. Zo erg was het met Keke niet geweest. Het beest werd aangevallen

door vogels die begonnen te pikken. Ik schrok wakker en het oude thema van de grotere dieren die de kleineren uiteen rijten, hield me weer bezig tot en met de getormenteerde dood van tante Meta de Vries een paar jaar geleden in het verzorgingshuis.

Ik ben vanmorgen ambassadeur Leopold gaan vertellen hoe het gesprek met de premier was verlopen. Ik weet nu dat de man met het baardje Robert Bosscher is, een gespecialiseerd jurist, terwijl de andere kloot mr. Jacob Schoen was. Recht voor zijn raap heb ik Bosscher gevraagd waarom hij bij Bell was. Hij zei: ‘Om een ander interview voor de dagbladpers bij de premier te bepleiten.’

 

Ik zal de gedachte dat ze voor de zoveelste keer tegen mij aan het ageren waren maar laten varen.4

De Amerikaanse gijzelaars in Iran zijn vrij. Degullible Amerikanen zullen misschien toch weer naar Jimmy Carter overhellen nu dit is gelukt. Een afschuwelijke vertoning. Amerikaanse verkiezingen, wie kan ze serieus nemen?

Japan gaat ook met drie miljard dollar meedoen aan het bouwen van de gaspijplijnen uit de ussr.

Ik ben afscheid gaan nemen op Buitenlandse Zaken en bij de heer Prasad en heb de foto's van het interview meegekregen. Ik schreef Peter bij avondschemering in de heerlijke tuin van het Imperial Hotel.

Air India, vlucht 184, Delhi - Bombay

Een hemel vol sterren. Ik ga genieten van dit extra uitje in Bombay in mijn lievelingshotel Taj Mahal aan de kust.

Heb From my Death Cell van Zulfikar Ali Bhutto, Bung Karno's vriend, gekocht. Ik heb honderd pagina's gelezen.5

Bhutto heeft vijf en een half jaar aan het hoofd van Pakistan gestaan. Net als Bung Karno maakte hij een lange neus naar Washington, wat hem niet is vergeven. Hij werd door zijn eigen generaals, aangezet door de cia, verraden. ‘My status is written in the stars, my symbol is in the hearts of the folk. Today the people of Pakistan feel alone and isolated.’ Hij schreef ook: ‘The avowed opponents of Pakistan are being masqueraded as the saviors of Pakistan. The authentic saviors of Pakistan have been dubbed the opponents of Pakistan.’ Precies zoals in Djakarta met Suharto gebeurde.

‘My Government has been dislodged by a coup d'état. I was taken into so-called “Protective Custody” on the same day and kept in the clouds of Murree for over three weeks,’ aldus Ali Bhutto. Een herhaling van het cia-scenario in Indonesië en Cambodja. ‘I am not an unnatural person. I am not a hypocrite. I do not say one thing and do the opposite.’ De woorden zouden door Bung Karno kunnen zijn uitgesproken. Hij zegt letterlijk: ‘I would not have been put in solitary confinement to wither away.’ Dat was exact hetzelfde cia-scenario als voor president Sukarno.

Op 28 april 1977 waarschuwde Bhutto in de National Assembly van Pakistan, dat er een samenzwering aan de gang was ‘to destabilize Pakistan’. Hij refereert zelfs aan een directe bedreiging, die Henry Kissinger in augustus 1977 in Lahore tegen hem heeft geuit - ‘we will make a horrible example of you’ - als hij zijn politiek niet naar de wensen van Washington zou bijstellen. Wat ‘het genie’ Kissinger allemaal op zijn kerfstok heeft in de wereldpolitiek, daar zullen we waarschijnlijk nooit meer achter komen. Ze zijn in Washington experts in het uitwissen van sporen. Deze laatste getuigenis van Bhutto is een afschuwelijk relaas. En niemand verroert er een vin tegen. Schokkend. Ik zou nu alweer een dozijn andere vragen aan mevrouw Gandhi willen stellen.

Toch zijn er in Bhutto's verhaal soms woordkeuzen die op zelfoverschatting lijken. Er ontbreekt een zekere bescheidenheid, wat Bung Karno trouwens ook wel eens had. Maar het verhaal van de voormalige premier van Pakistan geeft je absoluut de rillingen over wat er in de wereld allemaal mogelijk is. Daarbij komt dat twaalf maanden eenzame opsluiting natuurlijk sporen achter hebben gelaten in Bhutto's geest, zeker na het verraderlijke optreden van zijn eigen officieren. Iedereen zou dan het spoor een beetje bijster raken. Het spookte even door mijn hoofd dat die schurk Zia ul-Haq hem een gunst had verleend om het boek te verbieden.

Bombay

Voor een stad als deze, schieten woorden te kort. Je moet het beleven, zien, horen, ruiken, inademen om te weten waar ik het over heb.

De eerste gedachte die ik had toen ik mijn kamer in het Taj Mahal hotel binnen kwam was: hier moet ik samen met Peter zijn. Ik heb het houten beeld van Alekseij uit Spas naast mijn bed gezet.

5 november 1980

Ik wandelde nog laat langs de haven hier. Iedereen slaapt op straat. Soms bundeltjes van drie of vier kinderen in elkaars armpjes. Vertederend. Er zijn zoveel bedelaars, er is geen beginnen aan. Ik jaag ze weg, als vliegen op een zomeravond.

Een schrille tegenstelling met de mooie Indiase mensen die laat in de avond, na in het hotel te hebben gedineerd en gedanst, naar huis gaan en hun limousines met chauffeur induiken. Wat gaat er in de armen van dit land om die dit iedere dag om zich heen zien gebeuren? Wat bovendien schokkend is, is hoe dit hotel is omringd door een leger van levensgrote ratten, die snuffelen in de bosjes en heesters. Hetzelfde op de kaden waar de armen slapen.

Om 18:50 uur werd ik door een auto met chauffeur van de Atomic Agency of India opgehaald voor een rit naar de heuvels rond Bombay en mijn interview met de voorzitter Homi Sethna. ‘And you are a journalist!’, riep hij uit toen hij merkte dat ik nog niet wist dat Ronald Reagan de race naar het Witte Huis had gewonnen.

Hoge appartementencomplexen geven aan deze kant van Bombay de wereldstad een heel ander aanzien. Er wonen zeven miljoen mensen hier. De komende drie dagen wordt een festival voor hindoegoden gehouden. Veel mensen nemen een hele week vrij. De Sethna's bewonen een penthouse in een wolkenkrabber met een fantastisch uitzicht over Bombay en de zee. Er was drank en Russische kaviaar, Schotse kaas en meer van dat soort versnaperingen. Ik geef er absoluut niets om, laat staan dat ik ooit whisky drink. Ik nam een half glaasje sherry. Het werd een interessant gesprek.



illustratie

Ik vroeg Sethna waarom India geen verrijkt uranium produceert.

‘Up to now,’ legde hij uit, ‘the countries that do so are usa, ussr, France, Britain and China. They have their weapons programs. Their enrichment began with weapon programs. If you are interested in making nuclear arms, you go ahead and do this. And, of course, they could use these technologies also for civil purposes. The only place that are on the market for enriched uranium are Almelo in the Netherlands, West Germany and Britain. Another country that is doing this on a smaller scale is Japan, which has just started also to use these same techniques. But in India we are not interested in weapons. Having nuclear weapons merely adds to problems. Our approach is to develop nuclear power in such a way that we can make everything ourselves. At the moment, we produce up to ninety percent of our own nuclear power. We have not opted for export in any form, because it would be misunderstood that India would be exporting technology which could provide future nuclear weaponry to other nations. In many cases, we have said “no”, in spite of commercial conditions which were very, very favorable. We have suffered by not doing it.’

‘The usa should appreciate this attitude,’ merkte ik op.

‘I agree with you,’ zei Sethna. ‘But Washington feels, that our peaceful experiment in 1974 was actually meant for war. Now, I ask you. If we wanted to do it for war, we would not have stopped our research. Instead we conducted a purely scientific experiment in 1974, no more, no less.’

‘For mining,’ vroeg ik hem.

‘For oil and gas exploration, for irrigation and we needed this technology for a host of projects advancing our growth.’

Daarop spraken we over het Brandt-rapport en Westerse geluiden voor ‘nulgroei’.

‘What do they mean by zero growth,’ vroeg Sethna. ‘I can understand that in Britain, for instance, they talk about zero growth or whatever they mean by it. That is their headache. Britain reached a certain level in standard of living. They can even afford to go down on their standard. But where do we go? We are way, way, way down with real dismal poverty. So the west is telling us: “No growth!” What would happen to our poor? What would happen to everybody on this continent? Do we just disappear from this earth? How do you expect to care for 300 million people below the poverty line? What is to happen to them? The so-called Brandt Report represents an elitist form of colonialism.’

‘In Bombay I witness the race between the people sleeping in the streets and the harbor and the life rats roaming around,’ vertelde ik.

‘Yes: you simply can't say to India that we should have no growth. We have to pick up on the contrary. We need growth more then ever before. Take the situation in Bombay. If we would run it like you in Europe, we would not be able to supply electricity to fifty percent of our people. We are very careful with energy. We even have power rationing in the office of the Atomic Energy Agency of India. The other day, my own connection was cut off, because I had exceeded my allowed rationing. At the moment we supply ten percent of the state's energy requirements through nuclear energy in our state of Maharashtra. Homes are allowed a certain use. Is it exceeded, the line is cut off. We are very strict. What can we do? Still, the west advises us not to grow. How can we survive?’

Later in het gesprek vroeg ik de heer Sethna wat er gebeurt met het nucleair afval.

‘What we do is, after it radiates in the reactor, it comes out, then we built a so-called processing plant, where we remove the uranium. What is left over, the plutonium and the high-level waste, we convert into a glass. The only other country that has such a system is France.’

‘And where does the glass go,’ was mijn volgende vraag.

‘We feed the plutonium back into the fast-breeder, which burns it. The rest is stored into glass.’

‘Some countries dump the nuclear debris into the oceans,’ merkte ik op.

‘They could store it, if they also used the glassification system in a building of about 8.000 cubic meters. Just leave it there.’ Mevrouw Homi Sethna stond een ogenblik met me op het terras en wees op een bebost gebied. ‘Dat is waar men volgens de traditie de doden neerlegde om opgegeten te worden door de vogels.’ ‘A very last act of grace,’ zei ze ook nog. ‘Anyway it does not much matter, whether one is eaten by birds or by worms.’

Na het gesprek werd ik met een auto van de Atomic Agency me teruggebracht naar hotel Taj Mahal.

Ik belde Peter en vertelde hem over Bombay. ‘Wat een exotische stad,’ riep hij. In Londen was het ijskoud en vroor het. ‘I give you a big hug, I love you,’ zei hij.

6 november 1980

Ik droomde van Mam. Hoe is dit toch mogelijk. De banden

die ik sinds de geboorte heb, spinnen nog steeds in mijn hoofd.

Ik schreef aan het ontbijt een brief aan Peter.

Ik werkte het interview met mevrouw Gandhi uit.

Het is nauwelijks te verwonderen, na alle stomme streken van Jimmy Carter, dat Ronald Reagan president wordt. Als ik Reagan was zou ik Henry Kissinger als ambassadeur naar Moskou zenden. Zou Kissinger in de nieuwe regering in enigerlei vorm terugkeren? Senator Frank Church, een man zonder guts is gelukkig weg. Maar wat krijg je er voor in de plaats? Het is opmerkelijk om te zien hoe Amerikaanse instincten in dat gekkenhuis, dat Amerika heet, eigenlijk werken. De Indiase kranten reageren te pessimistisch. In Moskou bijvoorbeeld, heeft men liever te maken met Amerikaanse leiders die voorspelbaar zijn. Het goud is natuurlijk direct gestegen. Wat zal Carter gaan doen? Wie wil nog met die man te maken hebben? Hij zal wel weer pinda's gaan verbouwen. Misschien kan hij ernaast een kerk runnen. En Zbigniew Brzezinski is tenminste terug op de universiteit. Georgii Arbatov kan weer ruimer ademhalen.

Het zwembad van het Taj Mahal hotel kan ik in ongeveer 15 slagen oversteken. Ik lig in een afgeknipte spijkerbroek in de zon. Ik zie mijn vader dit al doen op zijn 55e jaar. Hij woonde toen in Port Elisabeth, Zuid-Afrika.

Ik schreef Raymond van den Heuvel. Ik moedigde hem aan in zijn dagboek te schrijven.

Mijn schouderbladen doen pijn van het zwemmen.

Ik ga naar Poona.

7 november 1980

Poona

Kwam hier gisteravond per taxi uit Bombay aan. Ik nam een kamer in het Blue Diamond Hotel. De avondschemering was prachtig. Schaapherders met vurig rode banden in het haar. Poona zelf is allesbehalve romantisch. Het is een vieze, industriële stad vol fabrieken. Waarom dacht ik dat Poona een dorpje op een berg in India was? Met kleine straatjes en winkels met waringingbomen?

Het was eenvoudig om de plaats te vinden waar de Bhagwan Shree Rajneesh zijn centrum heeft. Zijn aanhangers dragen allemaal dezelfde oranje of rode soepjurken, precies als orthodoxe priesters. Zoals je in Amsterdam maar een nicht hoeft te volgen om te weten waar de gaybars zijn, zo volg je hier de sannyasins en je bent er. De plek deed me denken aan de commercie van het Vaticaan, Madurodam en Lourdes. Alles is te koop. Kleurenfoto's van de Bhagwan vanaf 60 rupees.



illustratie

Wat me opvalt is hoe de volgelingen van ‘de leider’ uit hun ogen kijken. Soms zie je gewoon verdaasde blikken. De ‘show’ begint morgenochtend om 08:00 uur. De deuren sluiten om 07:45 uur. Ik zal zorgen er om 07:30 uur te zijn.

Ik sliep als een os. Peter zou zeggen: Willem ik wou dat ik maar één keertje kon slapen zoals jij. Ik voerde de mussen bij het ontbijt.

Ik vermoed dat veel bezoekers van Poona die voor de locale heilige komen, zo overmand raken door het klimaat en de ambiance van alles, ook omdat ze nooit eerder ergens anders op de wereld zijn geweest, dat ze eenvoudig overrompeld worden door Azië. Als de schilders die op Bali neerstrijken en nooit meer weg willen.

Toen ik arriveerde zaten de meeste discipelen van de meester al in een immense hal op de grond om een soort spreekgestoelte (troon). Ik kocht voor vijf rupees een kaartje voor de show. Vrijwel onmiddellijk liep ik tegen Peter Kampschuur aan, een Indische jongen, die in Groningen Psychologie studeert. ‘Ik zou je over je bol willen strijken,’ zei ik nadat ik een poosje naar hem geluisterd had.

Het is het prachtigste koele weer van de wereld. De Bhagwan is okay. Hij arriveerde in een Rolls-Royce, die hem volgens Peter was geschonken door de dochter van een miljonair, die in hem gelooft. Hij ging majesteitelijk op zijn troon zitten en er volgde een absolute stilte. Ik denk dat er 2.500 volgelingen aanwezig waren met gevouwen handen. De lampen gingen aan en televisiecamera's waren gereed. De meester begon te spreken.

De Bhagwan bleek een charmante oude man te zijn, vol humor en waardevolle gedachten. Hij is een soort philosopher king, die ongetwijfeld nuttig werk verricht voor hen die een beetje gaga zijn. Men komt hier kennelijk voor psychologische salvation. De volgelingen zien de arme man als hun god. De man is sympathiek en lijkt me aardig. Hij vervult waarschijnlijk een nuttige therapeutische functie, niet meer en niet minder.

Ik ben na een half uur opgestaan om de zaal - en de vertoning - te verlaten. Dat bleek tegen alle regels te zijn. Veiligheidsmensen sprongen op me af, maar ik zette door. Dat was het einde van mijn visite aan de Bhagwan. Ik zal hem een brief schrijven.

Taj Mahal Hotel, Bombay

Er fladdert een vlinder voorbij. Ik kan me goed voorstellen dat

Robert Schumann Papillons schreef, waar mijn grootmoeder, Jacoba Klink, zo van hield.

Ik schreef een brief aan Peter en belde een radiopraatje door naar Veronica over het gesprek met Indira Gandhi.

8 november 1980

Ik schreef een brief aan de Bhagwan.

Dear Mr. Bhagwan,
Although I came to India to film for television Madame Gandhi and dr. Homi Sethna, chairman of the Atomic Energy Commission, I did drive out to Poona to hear you speak yesterday. You spoke of a world going nuts and the growth of awareness. It reminded me of the current program in Venezuela to raise the level of intelligence of the people by scientific methods. I am enclosing a folder on the Venezuelan program for your information. I would like to come back to Poona some day and show you the film we are making in Venezuela. Re-thinking your words of yesterday, I am unable to see you either as a philosopher god, nor as a philosopher king, but I do see you for surely as a philosopher! I would be unable to dress up in orange or red robes, or grow a long beard, or sit at your feet with folded hands, as if in prayer (in greetings perhaps, yes). Nor do I have to be in a state of semi-meditation to hear what you are saying or to process your words in my mind. I came to you and hope to come in the future to Poona, as an interested friend.
Willem Oltmans

Het tijdschrift India Today publiceert een reportage over de diepgaande betekenis voor het land van het dodelijke vliegtuigongeluk van Sanjay Gandhi. Hij leidde het Indian Youth Congress, de jongerenafdeling van de Indian National Congres Party. ‘They had everything going for them: a forceful, aggressive leader, a loyal group of followers, a growing and thriving organization. Only months ago, a young man and his merry men seemed poised to take over the reigns of the country.’6 Met de onverwachte dood van Sanjay is de Youth Congress onmiddellijk in de problemen gekomen ‘riven by feuds and cabals, and is fast heading for humiliating obscurity’. Ook mevrouw Gandhi schijnt de partij van haar zoon bij de jongste ka-

binetswijzigingen links te hebben laten liggen. Einde verhaal dus van een mogelijke Gandhi-opvolging, want de andere zoon Rajiv, is piloot bij Air India en heeft absoluut geen politieke ambities.

Op straat word ik geregeld door jonge mensen aangesproken, ook studenten, en alles herinnert me aan Indonesië. Dan zijn er de bedelende moeders, met huilende baby's op de arm. Je moet wel doen of je ze niet opmerkt, want er zijn er teveel. Er is geen beginnen aan. Een jongetje probeerde me hasj te verkopen. Meer dan een zelfs. Er wordt natuurlijk overal getippeld, zelfs hier in het hotel. Ik geniet intens van alles.

‘This world has grown more and more intelligent,’ schrijft Swami Deva Anuragi in Sannyas, nummer 6, 1980. ‘Before Buddha it was not so intelligent, something was missing. Before Jesus it was not so intelligent, before Mohammed it was not so intelligent. They have all contributed,’ aldus citeert hij uiteraard Bhagwan Shree Rajneesh. ‘If you understand rightly, God is not something that has happened, but is happening. God is happening every day. God is being created. Let your hearts be thrilled that you can become a creator of God! You have been told again that God created the world. I would like to tell you: we are creating God every day!’ Swami Anuragi vervolgt: ‘With Bhagwan, God has taken a leap into the twentieth century. What a benediction it is to be here, to be a part of and a witness to God coming of age! In these six tiny congested acres in Poona you can hear the very heartbeat of creation.’

De paar duizend jonge mensen in Poona lijken op zoek naar een point d'appui, een houvast, een totem, dat hen door de Bhagwan wordt verkocht, aan de man gebracht. Hoe hij dit doet, is me nog niet echt duidelijk. Vast staat dat zijn volgelingen hulp nodig hebben. Zij schijnen in de theorieën van de ‘meester in Poona’ mentale rust te vinden. ‘Psychological hygiene’, noemde C.G. Jung dit, dus een nuttige affaire.

Richard Nixon zou bij de regering Reagan betrokken moeten worden, bijvoorbeeld als ambassadeur in Peking. En wat gaat Carter doen? Rosalynn zal hem wel spoedig gaan verlaten. Hij zou erevoorzitter van Amnesty International kunnen worden. Nog laat ontmoette ik bij het haventje de 22-jarige Yusuf en zijn jongere vriendje. Zij waren moslims en boezemvrienden, gereed om voor elkaar te sterven. Ze hielden steeds elkaars handen vast. Stel je voor: gereed om voor Peter te sterven? Of voor mam? Yusuf was hiertoe bereid in de naam van Allah, de Bismillah. Ik nam ze mee naar mijn kamer, liet jus d'orange serveren en nam een band op van een uur om deze harakirigevoe-

lens nader uit te diepen. Ik dacht: dit zijn dus de jongens die momenteel bereid zijn in de oorlog tussen Irak en Iran met open ogen te sterven, omdat zij hun leven aan Allah opdragen.7

9 november 1980

Ik haat het te moeten vertrekken. Het is bovendien het mooiste weer van de wereld. Ik had tal van korte ontmoetingen. Dit is een opmerkelijk land met opmerkelijke mensen. Er zijn geen woorden bijvoorbeeld om het elan, de energie, de warmbloedige intense ogen en het blinde geloof van Yusuf gisteravond te beschrijven. Ik wil het niet eens proberen.

Indiase mannen opereren aldus: ze gaan zeer intiem met elkaar om, soms gewoon met seks erbij en zijn bereid voor elkaar (letterlijk) door het vuur te gaan. Zij trouwen daarnaast uit plichtsbesef, familietradities, en wat dies meer zij. Zij verlagen zichzelf tot Fries stamboekvee. Ik denk dat een relatie tussen een man en vrouw nooit ‘het bloedbroederschap’ tussen mannen kan benaderen. Dit proberen zij dus ook meestal niet. Men lijkt in India intieme relaties tussen mannen te accepteren en respecteren. Ik ben eigenlijk ook zeer oosters in het praktische aspect van mijn relatie met Peter. Ik denk niet eens meer aan seks met hem.

Europese vrouwen zijn meestal niet bereid dit soort intense relaties tussen mannen te aanvaarden. Het concept van Yusuf over vrouwelijkheid interesseerde me. Ik denk overigens dat mijn vriendin Penny Hedinah in Djakarta het wel degelijk zou begrijpen en accepteren. Maar ik houd natuurlijk ook oneindig veel intenser van Peter dan van haar.

Sahar Airport

Ik herinner me een jongen op een motorfiets met half afgewerkt schilderij zorgvuldig achterop gebonden. Op de lange weg naar de luchthaven kwam hij meer dan eens langszij. Ik stelde mezelf vele vragen over wie hij kon zijn. Toen stak hij zijn arm uit en sloeg rechtsaf, gone for ever. De meeste mensen die in je vizier komen, raken je niet, daar wil je niets over weten. Maar er zijn altijd weer die uitschieters. Althans, zo werkt mijn radar.

Ik droomde zeer intens vannacht. Ik zei tegen iemand: ‘It is my house, but my parents are living in it.’ En opeens kwam de moeder van Wicher de Marees van Swinderen in beeld. Iets in mijn droom zei me dat ze mij niet mocht. Ik schreef kaarten aan Wicher en Casper van den Wall Bake.

‘... qui ferai construire aujourd'hui un Taj Mahal en honneur

de la bien-aimée défunte?’ staat in L'Express van 8 november. Ik wist dit niet.

Vanmorgen lag er een vette mier in het zwembad te spartelen. Ik keek ernaar en zag de hopeloosheid van de situatie. Ik nam een tak en viste hem er uit. Waarom redde ik deze terwijl ik gisteren toen er mieren op mijn badhanddoek zaten, ze ruw wegveegde of ze sneuvelden of niet.

Eigenlijk had ik met mevrouw Gandhi over het Youth Congress moeten spreken, maar het was te kort na zijn voortijdige dood. Ik lees nog steeds alles wat los en vast zit over India. Wat een rijstebrijberg van problemen. Wat een taak om dat te managen. Wanneer zal ik haar weer ontmoeten en terug zijn in dit land vol met Yusufs and other beauties?

In Surya India staat gewoon: ‘When non-alignment - the brainchild of Pandit Nehru, Marshall Tito and Colonel Nasser - made it's appearance...’ etcetera. Hoe durven ze het te doen. Ik moet een brief naar de redactie schrijven. Indonesiërs houden hun bek over Bung Karno, uit angst voor de wraak van Suharto.

Pramudja Ananta Tur schijnt een boek te hebben gepubliceerd zonder meteen weer terug in de gevangenis te zijn gesmeten. We moeten omvliegen, zegt de gezagvoerder van dit toestel, vanwege de oorlog tussen Iran en Irak.

‘The powers by which bodies operate are entirely unknown,’ zei David Hume in 1739. Wat erger is: the mechanisms by which brains operate are even more unknown.

‘A man understands other men more directly than he onderstands nature.’ - J. Bronowski

Ik heb hem nooit vertrouwd want hij praat te vaak over onderwerpen waar hij duidelijk niets van weet.

‘My Self is not a thing but a process.’ - J. Bronowski

Ik luister naar de Paganini Variations voor piano van Rachmaninoff. Dan te bedenken dat Khatchaturian eens tegen me zij dat Rachmaninoff een tweederangs componist was! Ik draaide het solistische deel vroeger in Huis ter Heide apart, vooral om mijn vader te laten horen. Ik gaf mijn ouders een platenspeler, maar zij luisterden niet dikwijls.

Ik raak niet uitgekeken op de wissende kleuren van de avondluchten en de weerspiegelingen in de Middellandse Zee. Er schijnt een flintertje maan. We zijn straks in Rome.

10 november 1980

Rome

Ik sliep als een os. Ik droomde dat ik in Wassenaar woonde, waar mijn vleugel zo stond dat ik naar oude bomen keek als ik speel-

de. Opeens stond er een oude dame in de kamer. Ik kon haar niet goed zien. Was het mevrouw Röell of Poek Zumpolle?

Senator John Tower van Texas is voor de neutronenbom.

Steve McQueen is als gevolg van een hartaanval op 50-jarige leeftijd overleden, kort nadat hij geopereerd was aan kanker. Hij laat twee kinderen achter, Chad en Terri, eenentwintig en twintig jaar oud. Zonde. Waarom toch?

‘I am not bitter. Rosalynn is.’ - Jimmy Carter

De goudprijs is onder de 600 dollar gezakt.

Waar te beginnen met inhalen van wat er in de rest van de wereld is gebeurd?

Onder het kopje medicine babbelt Time8 over de medische geschiktheid van Amerikaanse presidenten. Carter zou bewijzen hoe gezond hij wel is door altijd te joggen - ook al valt hij er soms amechtig bij neer. Reagan laat zich fotograferen terwijl hij hoog op een paard zit. Arnold Hutschnecker had gelijk. Ze kletsen over hoe zwaar ze wegen en hoe goed hun hart functioneert en ‘vergeten’ iets te zeggen over hoe hun bovenkamer werkt. Alsof het uiteindelijk niet daar om gaat.

Ongelooflijk, dat Voyager i na een reis van drie jaar eindelijk de buurt van Saturnus zal bereiken. ‘After nearly four centuries of telescopic observation, astronomers know Saturn is a giant, rapidly spinning ball of hydrogen and helium, surrounded by rings of icy debris and numerous satellites, including the largest moon in the solar system. Still many questions remain. What are Saturn's rings made off?’9 Dat zijn toch nieuw ontdekte wonderen waar Time maar een half paginaatje aan wijdt.

Paus Johannes Paulus ii sprak 8.000 gehuwden uit 36 landen toe en pleitte voor zelfcontrole in sexuele activiteiten. Niet minder dan 173 kardinalen en bisschoppen woonden de plechtigheid bij. Wanneer je maar zelf controle uitoefent ‘you are able to discover a new source of reciprocal acquaintance, deeper understanding and authentic liberty. Love, which unites man and woman as spouses and parents is, at the same time, a gift and an order from God,’ aldus zijne heiligheid. ‘To love God should come for all other things.’ Hij schijnt het allemaal exact te weten. Onverantwoord geklets.10

Aleksei Kosygin is om ernstige gezondheidsredenen na zestien jaar dienst aan de top van het Kremlin afgetreden. Ook jammer voor Jermen Gvishiani, diens schoonzoon, die hierdoor aan invloed zal inboeten. Hij wordt opgevolgd door Nikolai Tik-

honov.11 Reagan schreeuwt nu al van de daken, dat onder zijn leiding de vs de militaire uitgaven sterk zullen gaan opvoeren en de ussr in een totale quarantaine van handelsbetrekkingen terecht zal komen. Hij wil een totaal handelsembargo, exact zoals tegen Cuba.12 Ook Richard Allen, de Kissinger van Reagan, houdt dergelijke praatjes en voorspelt een stijging van 150 miljard dollar in militaire uitgaven, althans gedurende de komende vijf jaar.13 De regering Reagan wil de Sovjet-Unie verder kraken. Want stel je voor, dat het marxisme-leninisme zou slagen? De International Herald Tribune publiceerde een reportage van een halve pagina over minister van Buitenlandse Zaken Cyrus Vance. Het beschrijft dat Vance dermate gepreoccupeerd was met het slagen van de onderhandelingen met het Kremlin over het salt-akkoord, dat hij absoluut niet in de gaten heeft gehad, dat het regime van de sjah in Iran intussen desintegreerde.14 Als je een dergelijke reportage leest, vraag je je af hoe het in godsnaam mogelijk is dat een grootmacht op een dergelijke manier haar buitenlandse zaken behartigt.15 Ambassadeur William Sullivan, die ik nog ken van zijn positie in Den Haag, heeft in Teheran een lullige rol gespeeld. Warren Christopher, Vance's assistent, miste de boot eveneens en maakte zijn baas niet attent op de ramp die in de maak was. Het is te gek om los te lopen wat er gebeurde.

Ik brandde twee kaarsen. When in Rome, do as the Romans do. Toen ik hier in 1955-1956 woonde, deed ik dit dikwijls.

11 november 1980

Zürich, Mövenpick Inn

Ik vroeg me af waarom nog nooit iemand een poging deed Suharto voor zijn raap te schieten. De vijf aanslagen op Bung Karno waren plannetjes van de cia. Suharto is zelf cia. Bhutto moest zijn patriottische gedrag en anti-Amerikaanse optreden, bijvoorbeeld in de vn, eveneens bekopen met zijn leven. Indira Gandhi antwoordde, toen ik er met haar over sprak: ‘Well, years later, articles and books will appear, confirming our worst fears.’ Ik herinner me dat ambassadeur Sudjarwo Tjondronegoro in de jaren zestig reeds tegen me zei een coup in India te verwachten. Nu deze dame na een moeilijke periode weer stevig in het zadel zit, beginnen de geruchten van een mogelijk

omverwerping weer op te duiken. Mevrouw Gandhi lijkt me reeds aanzienlijk geïsoleerd. Hoe komt het bovendien dat basterds als onze ambassadeur in India, Leopold, overal en altijd strijk en zet op het verkeerde paard wedden en op de verkeerde koers zitten? Die mijnheer is dus tegen Indira, waarom? Voor wie is hij dan? Ze geven in dergelijke in ontwikkeling zijnde voormalige koloniën natuurlijk de voorkeur aan mensen die ze in hun zak hebben en naar de hand kunnen zetten. Leopold heeft liever een leider die het spel dat het Westen speelt niet door heeft. Angst voor communisme is meestal het standaard alibi, net als in Djakarta.

Björn Borg versloeg de gifkikker McEnroe. Gelukkig.

Er zijn nog driehonderd tijgers in Noord-China.

Amerikaanse straaljagers hebben langs de kust bij de staat Virginia sovjet Bear bommenwerpers gevolgd. Die toestellen schijnen deze route te volgen van en naar Cuba.

Ik kocht Penthouse omdat op de omslag stond inside the kgb.

Ik ben al eerder in zulke onzin getrapt. Twee pagina's met volslagen onzin.

Om 06:00 uur is de koffieshop open met verse broodjes. Stel je dat eens voor in de ussr.

Ik had een ontmoeting van twee uur met Aurelio Peccei, voorzitter van de Club van Rome. Hij is samen met Donald Kendall (ceo van Pepsi Cola) in het bestuur gekomen van het International Committee for New Initiatives in East West Cooperation. Hij wil de heren 8 en 9 december in Wenen aan me voorstellen: ‘You can catch the big birds with one stone.’ Ik ben het toch lang niet altijd met hem eens. Hij noemde Giscard en Schmidt als heren van formaat en voegde er Sadat aan toe met wie hij in contact is via Ibrahim Helmi Abdel-Rahman. Hij had zojuist in het vliegtuig Endang Sulbi Suska ontmoet, de echtgenote van de Indonesische ambassadeur in New Delhi, die hem vroeg haar groeten over te brengen. Ik herinner me Suska uit 1957. Aurelio was eveneens zeer negatief over Indira Gandhi, waar ik het helemaal mee oneens ben. Hij omschreef dr. Homi Sethna als ‘a new class of nuclear Bhramins’. Er komt een bijeenkomst van de Club van Rome in Caracas: World Alternatives and the Mission for Latin America. Ik heb ons gesprek op de band opgenomen. Later vroeg ik me af of deze ontmoeting wel een dag in mijn leven waard was.

Wat in Polen gebeurt is me niet duidelijk. Gaan de sovjets orde op zaken stellen voor Reagan aan de macht komt? Lech Walesa omhelst kardinaal Stefan Wyszynski en de klok wordt een halve eeuw teruggezet.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums