Memoires 1980

[p. 87]

Amsterdam

8 juni 1980

Amerbos

Er lagen twee briefjes van mejuffrouw Büringh Boekhoudt, eens mijn beschermengel. In het eerste, van 6 mei, schrijft ze me vele malen te hebben gebeld zonder gehoor te krijgen. Dit was om te zeggen dat zij mijn omslagartikel in NieuwsNet over Beatrix, De Telegraaf, en de zogenaamde linkse hetze tegen het kroonprinselijk paar ‘goed’ vond.

Zij reageerde ook op de brief die ik haar 1 mei zond.

Het tweede briefje van mejuffrouw Boekhoudt was van 6 juni, waarin zij zich afvroeg of ik in een psychiatrische kliniek in

[p. 88]

Rusland was opgenomen, omdat zij nog altijd geen gehoor kreeg als ze naar Amerbos belde. Zij ging met vakantie naar Limburg en wilde me gelukwensen met mijn verjaardag 10 juni. Ik schreef haar meteen een brief:

Liefste Aunty,
Gisteren kwam ik na 35 dagen ussr terug en vond uw twee lieve brieven. Ik was upset, dat wanneer ik een afwijkende mening over het koningschap - niet dus de koninklijke personen zelf - verkondig, ik u daarmee zou kwetsen. Dat is nooit bij me opgekomen, afgezien van het feit, dat u absoluut de laatste persoon op de wereld bent die ik op welke manier ook verdriet zou willen doen. Ik geloof namelijk, dat we in de grond van de zaak hetzelfde denken. Dat ook u wel beseft, dat het koningstheater een onmogelijke charade is, die echt niet meer in deze tijd past.
Ik heb koningin Juliana een persoonlijke en lieve brief geschreven om uitdrukking te geven aan het feit de grootste bewondering te hebben voor de wijze waarop zij dit onmogelijke ambt zoveel jaren ten behoeve van de gemoedsrust van de kudde heeft vervuld. Freule Röell schreef me zojuist dat de brief de koningin ter hand was gesteld.
De voormalige ambassadeur van de Sovjet-Unie, Alexandr Romanov in Den Haag, gaf me een persoonlijke brief voor Beatrix mee, die ik morgen aan particulier secretaris H.R.R.V. Froger ter hand zal stellen. Nu Beatrix koningin is zal ik absoluut niets doen, ooit, of schrijven om het haar moeilijker te maken. Integendeel: mijn omslagverhaal in Nieuws Net was een bewuste rechtzetting van opzettelijke anti-roddelverhalen over linkse tendensen. De prinses liet mijn hoofdredacteur opbellen om te laten zeggen het artikel zeer op prijs te hebben gesteld. ‘De prinses is laaiend enthousiast’, moet de heer Froger hebben gezegd.

Verder vertelde ik al weer snel naar London (Peter) en New York te vertrekken.

Ik blijf opnieuw vier weken weg tot medio juli wanneer ik u hoop te bezoeken. Laten we in godsnaam nooit afspreken over iets niet te spreken. Ik zal vermijden u op welke manier ook te kwetsen, maar er moet toch eni-

[p. 89]

ge mate van ruimte zijn en blijven voor afwijkende meningen zonder dat dit op zulk een mate kwetst?

Er was een brief van tien kantjes van Peter uit London.

Ik had Lex Poslavsky vanuit Tasjkent geschreven over de ontmoeting met gravin Tatyana Poslavsky en andere familieleden. Ik had een foto bijgesloten van het paleis met de kanonnen ervoor, waar grootmama dus woonde als zij in Rusland was. Hij schreef me: ‘Dank voor je brief die me bepaald ontroerd heeft. I appreciate your advice: it is worth the experience for the rest of your life! En de ervaring geeft mij recht van spreken: in je brief herken ik wat ik zelf heb beleefd: 52 jaar geleden! Maar, I am not sure that I want to repeat the experience. Ik kan mij niet voorstellen, dat ik nog in staat zou zijn te ervaren wat ik als kind mocht beleven! Ik vrees de desillusie! Althans in het gevoelsmatige vlak zou dat kunnen.’

Mijn vrienden John en Greet van Haagen⁴⁰ met hun vijf zonen vieren 14 juni 1980 hun zilveren bruiloft. Ik had geschreven te lang geen contact meer met hun leven te hebben gehad om plotseling op die feestdag weer in hun midden te parachuteren. John antwoordde: ‘Terugdenkend aan zo'n dertig jaar geleden, zie ik mezelf als een jongen met een constante brand in mijn pendek, die om dit te blussen alles deed. Dan kom jij, iemand met een Mahatma Gandhi-achtige kracht tot relativeren, die mij tenslotte tot nadenken heeft gebracht. En zoals je weet, is dat een niet te stoppen proces. Tenslotte heb ik bedacht dat er een aantal zaken waren die op zichzelf gerespecteerd dienden te worden.’⁴¹ Ik geloof inderdaad invloed te hebben gehad om uit hem te halen wat ik wist dat in hem aanwezig was. Hij is teleurgesteld dat ik niet kom. Niets aan te doen.

Ik heb hem trouwens geantwoord ‘dat ik me nog precies even verbonden met hen beiden voel als vijfentwintig jaar geleden’. Maar waar ik eveneens op wijs, is dat ik vele, vele malen bij hen ben geweest in Rotterdam zonder dat John ooit een stap op Amerbos zette. Om nu er een feestdag is ten tonele te verschijnen, beantwoordt niet aan mijn gevoel van vriendschap als een two way street.

Casper en Carine van den Wall Bake zijn naar Philipsburg op Sint Maarten verhuisd. Hij schrijft de bezoekjes en ontmoetingen te zullen missen, maar toen hij in Mozambique, Namibië en Suriname zat, hebben we ook uitstekend contact bewaard. De dirigent Antonio de Almeida Santos heeft met zijn vrouw

40 Zie Memoires 1953-1957.

41 Uit een brief van 31 mei 1980.

[p. 90]

Lynn een reis om de wereld gemaakt en zijn dochter opgezocht die in Taiwan Chinees studeert. Hij is nu aan het werk in het Schwetzingen Festival.⁴²

Svi Cohen heeft ontdekt dat zijn zus lesbisch is. ‘There are secrets locked up in humans, a story that astonishes. She exploded open a life to me that broke and tore her.’ Svi zelf had een zalige gay kunnen zijn, als hij er eerder mee in in aanraking zou zijn gekomen.

Er is een telegram uit het paleis Miraflores in Caracas waarin staat dat minister Luis Alberto Machado dr. Philip Handler zal ontmoeten. Een rendez-vous waar ik lang voor ijverde.

Arie Kuiper schreef een omslagverhaal over Claus.⁴³ Er staan aardige citaten in. Tegen Hans Knoop van het Nieuw Israëlitisch Weekblad zei Claus: ‘Om heel eerlijk en duidelijk te zijn, was de verlovingstijd nu niet de periode die ik tot de fijnste van mijn leven zou willen rekenen. Het was een heel moeilijke tijd, die alleen maar te doorstaan was door hetgeen tussen mijn vrouw en mij bestond. Het was een vuurproef, het was allemaal heel moeilijk te verwerken, temeer daar ik voorheen in de persoonlijke sfeer nooit veel moeilijkheden met mensen had gehad. Dan valt zo'n explosie van allerlei gevoelens die tegen jouw persoon zijn gericht natuurlijk niet makkelijk.’

Tegen Willem Brugsma zei Claus eens, dat er een moment was geweest van ‘òf ik blijf òf ik ga hier weg’. Daarna legde hij uit dat naar het buitenland verdwijnen met Beatrix, zowel voor hem als voor haar onaanvaardbaar was. De plicht van haar toekomstige koningschap - ingeprogrammeerd mede met behulp van mejuffrouw Büringh Boekhoudt - betekende ‘dat er belangrijker dingen waren dan persoonlijk geluk’.

Daarmee is het geforceerd ombuigen van de psyche en persoonlijkheid van Claus begonnen, welke zou uitmonden in zijn ziekte.

Hij vervolgde tegen Brugsma: ‘Ik kan niet op een zeepkist gaan staan ergens in een vergadering en zeggen wat ik allemaal denk en het diepste uit mijn ziel daar naar boven halen en zo. Dit is inderdaad een functie waar je per definitie een bepaalde kleurloosheid op de koop toe moet nemen.’ Ergens anders verduidelijkte hij: ‘De leden van het Koninklijk Huis zullen wat betreft inspraakmogelijkheden wel altijd onderaan de lijst staan. Dat is wel eens moeilijk te accepteren. Je zou soms dolgraag eens iets willen zeggen over een bepaalde zaak. Doodge-

42 Hij was een van mijn beste vrienden op Yale.

43 De Tijd, 25 april 1980.

[p. 91]

woon omdat je meent iets zinnigs naar voren te kunnen brengen en dat een bijdrage kan zijn in de meningsvorming.’ Er staat veel in de opsomming van Kuiper.

Joseph Luns ontmoette in Washington president Carter. Luns zei daarna dat de vs, indien nodig, troepen uit West-Europa zouden weghalen als ze in het Nabije Oosten nodig waren.

Opschudding in Bonn en elders en het navo-hoofdkwartier in Brussel probeerde de uitlatingen van Luns af te zwakken. Hoe komt het toch dat die man zo'n reputatie heeft van ‘groot diplomaat’?

James Reston heeft een avond tegen Jimmy Carter aangepraat op het Witte Huis. Een lulverhaal is eruit gekomen. Zijn stemming is ‘confident - serene, despite his troubles’. Waar hij moeite mee heeft is niet de kritiek van zijn tegenstanders ‘but the doubts and criticisms of his friends’. En: ‘Jimmy Carter is an incorrigible optimist.’ Voor mij is onbegrijpelijk dat zelfs een man als Reston geen achtergronden geeft over de werkelijkheid van Carter's mind, ondergedompeld in religieuze gobbledegook.⁴⁴

Er schijnen weer vele duizenden Cubanen in een surrealistische exodus op bootjes en vlotten naar Florida te zijn uitgeweken. Wanneer je in de ussr reist heb je geen benul van wat er in de rest van de wereld gebeurt. Carter legde een verklaring af dat Amerika de vluchtelingen voor het Castro-regime menselijk, eerlijk en behoorlijk zal ontvangen.⁴⁵ ‘In an unprecedented and irresponsible act, Castro has taken hardened criminals out of prison and forced some of the boat owners to bring these criminals to the United States.’ Er zijn 400 van zulke misdadigers uit Cuba reeds aangehouden. In Havana zien ze de vs als een eldorado van de maffia - een organisatie die op Cuba snel werd uitgeroeid nadat Castro de zaak overnam. Ze zullen redeneren een paar honderd meer of minder, daar komt het niet op aan.

Professor David Stannard schreef Shrinking History: On Freud and the Failure of Psychohistory.⁴⁶ De man is het eens met W.H. Auden dat Freud niet meer een mens is ‘but a whole climate of opinion’. Voor deze mijnheer uit Hawaii is psychoanalyse irrelevant want ‘there is no empirical evidence that it does more good for a patient than any number of other therapies, nor that it does much better than just leaving the patient alone and rely-

44 The New York Times, 3 mei 1980.

45 The New York Times, 14 mei 1980.

46 David Stannard, Shrinking History: On Freud and the Failure of Psychohistory, Oxford University Press, usa, 1980.

[p. 92]

ing on spontaneous remission’. Alsof dat niet genoeg is kraakt hij de psychohistorie helemaal tot de grond toe af. ‘Psychohistory is a fraud. Presuming to read the unconscious minds of the long-dead and forever-silent, presuming to intuit the secrets of their toilet-training, seeking to impose a hodgepodge of modern fantasies on helpless, unfathomable centuries.’ Het lijkt of Stannard meer energie stopte in het afkraken dan in het proberen te begrijpen waar psychohistorici werkelijk mee bezig zijn. Frank Snepp⁴⁷ heeft een toespraak gehouden voor de Association of American Publishers. Het is toch godgeklaagd dat hij als oud cia-medewerker niet eens zijn rede zelf mag opstellen of voorlezen, omdat hij een boek schreef over de val van Saigon, waar de cia-maffia tegen in het geweer is gekomen. Men is er in geslaagd de man tot de bedelstaf te brengen. Het boek leverde hem 120.000 dollar op maar nu is hij platzak want hij heeft alles op last van rechters moeten teruggeven, omdat hij zijn belofte aan de cia heeft gebroken nooit meer zijn bek open te zullen doen over alle schofterige toestanden.⁴⁸

Het zijn steeds dezelfde types die zich met antisovjetactiviteiten bezighouden, als Ed van Thijn, de journalist Dick Verkijk en anderen.⁴⁹ Na de affaire Andrei Sacharov hebben ze een nieuw kolfje naar de hand: boycot van de Olympische Spelen in Moskou, wat uitgerekend een gelegenheid had moeten zijn om het beruchte IJzeren Gordijn wat meer open te schuiven. Mensenrechten worden voor de zoveelste maal opgevoerd om te bepleiten dat het in ons deel van de wereld oneindig veel beter is dan in het marxistische oosten. De baasjes in Den Haag zijn er maar druk mee. Zielig. Vooral omdat ze er niets over weten, laat staan van begrijpen. Natuurlijk wilde Nieuwe Revu mij geen reportage laten schrijven over de Spelen in Moskou. Ze zonden Paul van Engen en fotograaf Floris Bergkamp om een stuk op antisovjet-maat af te leveren, zoals ‘de mensen’ immers zouden willen lezen. Arme Tamara Sachnazarova, het sloofje bij apn Novosti, wordt ook opgevoerd.⁵⁰

Koningin Juliana blijft op Soestdijk en krijgt 1.325.000 gulden per jaar. Prins Bernhard 780.000 gulden. Gebruikersonderhoud van het paleis zal op declaratiebasis worden vergoed. Intussen kreeg de Turkse schoonmaker van 24 jaar, X., die rotzooi heeft getrapt bij de kroning van Beatrix, van de politierechter mevrouw Van Erp Taalman Kip-Nieuwenhuis

47 Schrijver van Decent Interval, Random House, New York, 1977.

48 The New York Times, 12 mei 1980.

49 Vrij Nederland, 19 april 1980.

50 Nieuwe Revu, 6 juni 1980.

[p. 93]

vier maanden bak opgelegd, waarvan twee voorwaardelijk. Ook andere oproerkraaiers zijn straffen opgelegd.

De club van promotors van het Indonesische generaalsregime heeft opnieuw 2,1 miljard dollar steun voor coupgeneraal Suharto uitgetrokken. Minister Jan de Koning, de man in ontwikkelingssamenwerking, heeft groot vertrouwen in de toekomst van Indonesië! Er wordt nooit bij gezegd wie er op vooruit zullen gaan, want de armen worden alleen maar armer en de rijken rijker. Dat lees je dus ook verder niet bij W.H. Weenink in nrc Handelsblad.⁵¹

Ik viel weer met mijn neus in de boter. Eerst zag ik op televisie hoe Luns in zijn tuin de ‘Lunstulp’ liet zien en daarna interviewde Henk Hofland een architect, wat hij dermate rampzalig slecht deed dat ik hem een regeltje zond.

Beste Henk,
Kwam gisteren uit de USSR en zag jouw televisiegesprek; een ramp. Je kan het niet. Je kent zelfs niet de grondregels van interviewen. Je lult veel te veel, en te onsamenhangend, je zegt dozijnen keren ‘eh, eh, eh’ wat niet om aan te horen is. Je gezicht staat op zuipen en je coiffure is onordentelijk bijgehouden. Op mij kom je over - schrik niet - als een ‘puinhoop’ met een grote bek, en als je alle minuten dat jij aan het woord was, optelt, wed ik dat je meer aan het woord was dan die arme professor, die kennelijk ook geen raad met je wist.
Nee, het spijt me, je uitzending was een ramp. I'll only tell you. Sorry, maar dit moest er uit.
Groet, Wim.

Luns noemde Nederland verder ‘seksueel losgeslagen, zoals de brede aanvaarding van homoseksualiteit’.

Henry Miller is overleden. Einde van het lijden.

De Stichting Jong Atlantisch Samenwerkings Orgaan Nederland (jason) zond me een uitnodiging voor een bijeenkomst op 3 juni 1980 in Den Haag met de weggelopen voormalige Oekraïnse generaal Pjotr Grigorenko en echtgenote. Hij heeft voor de Krim-Tataren gevochten en komt sedert jaren voor hun rechten op. Hij is hiervoor in een inrichting voor geesteszieken opgenomen. Amerikaanse psychiaters hebben hem onderzocht en als normaal omschreven.

51 NRC Handelsblad, 9 mei 1980.

[p. 94]

The New York Times⁵² vroeg zich af: ‘Can the Soviet Union develop strategically decisive weaponry before we do? Can the Russians immunize themselves against grain embargoes by bringing their chronic crop failures under control? Will they find better answers than ours to the energy shortages beginning to affect even their oil-rich land?’

‘The Soviet Union is investing more human resources in science than any nation on earth. The number of Soviet scientists has quadrupled in the past three decades. In 1978 there were some 828.100 scientists in the ussr, compared with 595.000 in the United States.’

Browne constateerde meer dan terecht: ‘The average Soviet scientist receives an education narrowly restricted to his specialty. This frequently limits his perception of the wider implications of his work.’ Het is eenvoudig een onoverbrugbaar verschil van input over de hele linie tussen het Oostblok en de Westerse wereld. Werkelijke open-mindedness kennen ze niet in de ussr, dat heb ik overal en telkens weer opgemerkt, en dit zal ze in de wedloop tussen hun systeem en het Westen de das om doen.

De ‘blackboard sciences - those requiring intellectual effort but not laboratory experimentation’ - zijn in de Sovjet-Unie even hoog ontwikkeld als waar ook ter wereld. ‘These include the theoretical branches of mathematics, physics, astronomy, electrochemistry, fluid dynamics and other basic sciences,’ aldus de krant. Een andere onoverbrugbare handicap is dat Amerikanen barsten van ‘number-crunching computers’ en sovjetwetenschappers het vrijwel zonder moeten doen.

Verder schreef Browne (wat ik me nauwelijks kan voorstellen): ‘Some analysts believe that Soviet Union is more venturesome and imaginative in behavior modification, parapsychology and the biological effects of electromagnetic fields, and that much of the research is given high government priority.’ Deels zou dit zijn ‘because Soviet science is less reluctant to carry out experiments on human beings than most Western institutions are.’

In de ruimtevaart, lasertechnieken en het gebruik van ‘lasers in fusion research, as weapons against missiles and satellites, and many other fields’ liggen de sovjets voor op de Amerikanen. ‘Soviet scientists are believed to have the knowledge and ability to build the most powerful atomic particle accelerators in the world. The Soviets already have several high-energy accelerators likely to yield data on harnessing fusion energy and the

52 The New York Times, 20 mei 1980, door Malcolm Browne.

[p. 95]

possibility of developing a particle-beam weapon.’ Browne voegde eraan toe: ‘The feasibility of particle-beam weapons is a subject of intense debate in the West.’ Dr. Jermen Gvishiani zei me eens dat de sovjets ver op het westen voor lagen bij het ontwikkelen van een laserstraal, die volgens paragnost Gerard Croiset door de sovjets op de maan zou worden gezet, waarmee het Kremlin iedere plek op aarde in gijzeling zouden kunnen houden.

Professor Irving Janis, psycholoog aan Yale University, publiceerde een commentaar over hoe Jimmy Carter stress hanteerde bijvoorbeeld tijdens de reddingsmissie van gijzelaars in Iran.⁵³ Janis behandelde ‘vigilance’ en ‘hypervigilance’, ‘a frantic, inefficient search for a way out of a distressing dilemma. In extreme form, it corresponds to what is popularly called panic or near-panic. Even when emotional arousal is not obvious, it can prevent decision-makers from seeing clearly all the ramified consequences and incline them to make an impulsive choice based on simplistic thinking. One variant of this thinking consists of exclusively relying on the judgement of a forceful adviser, which terminates the painful task of weighing all the dangers.’ Dan is er wat Janis noemt ‘defensive avoidance’, ‘seeking relief from emotional tension by engaging in wishful thinking’. Dit is een belangrijk concept: ‘Relying on reassuring illusions and rationalizations, the decision-maker bolsters the least-objectionable choice by minimizing its disadvantages without realizing that available factual information about the dangers are being ignored and distorted.’

Janis presenteert nog een (voor mij) nieuw concept, dat van group-think. ‘In cohesive decision-making groups, a collective form of defensive avoidance sometimes occurs. At every meeting, the members reassert feelings of solidarity and avoid debating any controversial issues that would spoil cozy, reassuring group atmosphere. Such groups show a strong concurrence-seeking tendency, known as “group-think”, which overrides their strivings to be realistic.’ Dan vertelt Janis hoe tijdens de crisis met Cuba in 1961 op het Witte Huis het fiasco van de Varkensbaai te danken was aan de heersende stemming van group-think onder de medewerkers van de president. Er zullen nog meer factoren meespelen bij dergelijke besprekingen, zoals eigen positie handhaven versus concurrenten, ‘ontzag’ voor de president, niet willen tegenspreken, prefereren eigen meningen voor zichzelf te houden, eigen belangen niet te schaden,

53 The New York Times, 18 mei 1980.

[p. 96]

noem maar op. Group-think is uiteraard een symptoom dat overal waar wordt ‘geregeerd’ opduikt. Interessant.

De kranten bestuderend, besef je opnieuw dat je tijdens een reis door de Sovjet-Unie totaal verstoken blijft van informatie over wat er in de wereld gebeurt. Op 14 mei waren reeds 39.500 Cubanen op bootjes en vlotten in Florida gearriveerd. President Carter heeft Fidel voorgesteld een ordelijke luchtbrug te organiseren want Amerikanen ‘provide an open heart and open arms’ voor de vluchtelingen. In werkelijkheid blijft het Amerikaanse maffiaoptreden jegens Cuba sedert 1959 de oorzaak van alle ellende, maar daar wordt natuurlijk niet over gesproken. De economische blokkade is de werkelijke reden voor wat er gebeurt.

Mary Bateson, de dochter van Margaret Mead die zeven jaar als antropologe in Iran werkte, schreef in The New York Times, dat wanneer Amerikanen minder geobsedeerd zouden zijn door de ayatollahs - of door de 53 Amerikaanse gijzelaars - de betrekkingen tussen Washington en Teheran in kalmer vaarwater zouden komen waardoor er openingen voor oplossingen van de spanningen zouden ontstaan.⁵⁴ Carter heeft gezegd een blokkade door de vloot of andere militaire maatregelen uit te sluiten. Maar adviseur Zbigniew Brzezinski en minister van Defensie, Harold Brown, willen militaire opties niet uitsluiten. Intussen heeft Tom Wicker er in The New York Times op gewezen dat onderminister Warren Christopher een ‘double faced basterd’ is. Minister van Buitenlandse Zaken Cyrus Vance was namelijk op 10 april 1980 voor een vakantie naar Florida vertrokken nadat hij Carter ertoe had gekregen geen blokkademaatregelen voor voedsel en medicijnen tegen Iran te nemen. De dag na het vertrek van Vance, werd in de Nationale Veiligheidsraad besloten om met een handjevol helikopters de gijzelaars in Iran te gaan bevrijden. Christopher zat in de vergadering en verving Vance. Hij ging er zogenaamd vanuit dat minister Vance, zijn baas, al wist dat er een militaire actie zou komen. Tom Wicker wijst erop dat niet is na te gaan waarom Christopher dit dacht. De man is bruikbaar voor ‘de rode knop’ in tegenstelling tot Vance, die op 14 april in de hoofdstad terugkeerde en razend was dat tot militair ingrijpen was besloten. Hij spoedde zich op 15 april naar Carter. Er was met de president geen land meer te bezeilen, dus op 21 april zond Vance een brief aan de president met de mededeling dat hij zijn ontslag nam als minister van Buitenlandse Zaken.

54 The New York Times, 27 mei 1980.

[p. 97]

Deze column van Tom Wicker in 1995 teruglezend doet beseffen dat Bill Clinton, voormalige gouverneur van Arkansas en een totale ignoramus op het gebied van buitenlands beleid, deze Christopher van stal heeft gehaald om minister van Buitenlandse Zaken te worden. Het is dan ook geen wonder dat de Amerikaanse buitenlandse politiek onder Clinton chaotischer en vooral gemener is dan ooit te voren, zoals versus Irak, Cuba, Libië en vooral ook jegens de voormalige ussr. Wat ten aanzien van de Sovjet-Unie door de vs is uitgehaald, is misdadig geweest. Ik vind een knipsel waarin staat dat Edmund Muskie, die Vance dus opvolgde, verbaasd was toen hij in Moskou die dagen van Andrei Gromyko te horen kreeg dat het Kremlin ‘een nuchtere benadering en een eerlijke dialoog’ over wederzijdse problemen wenste aan te gaan. Keer op keer, jaar in jaar uit, is vanuit Moskou alles in het werk gesteld om tot civiele betrekkingen met Washington te komen, maar daar hadden de Amerikanen geen oren naar, evenmin als om acceptabele betrekkingen met Cuba te ontwikkelen: het doel van de Amerikaanse politiek was en bleef erop toe te zien dat het marxisme-leninisme nooit of te nimmer ergens zou slagen, niet in de ussr en niet in Cuba. Want zou dit ooit gebeuren, dan zou het Amerikaanse politieke stelsel ernstig worden bedreigd.

9 juni 1980

Vanmorgen begon als een koele, mooie, zomerse dag. Ik dacht: ik voel me toch het meeste met dit land en de mensen verbonden. Ik werd vanochtend door een bus afgesneden en de chauffeur stopte zelfs helemaal in de IJtunnel terwijl hij op de verkeerde rijbaan zat. Dit gaf ik aan door met mijn lichten te knipperen. Bij de uitgang reed ik hem voorbij en keek naar zijn gezicht, een Hollandse nazi all over again. Later werd ik bij het Victorieplein door een politieauto en een politiemotor met zijspan aangehouden voor controle. Ik bleef kalm. Ze konden me niets maken en reed weg.

Het verblijf in Odessa bij de monniken heeft mijn bewustzijn over de Russische kerk vergroot, wat ik aartsbisschop Pitirim zal schrijven.

Ik heb de brief van oud-ambassadeur Romanov voor koningin Beatrix op paleis Lange Voorhout afgegeven. Ook heb ik een brief aan prinses Juliana en prins Bernhard geschreven om te vertellen dat Romanov zich afvroeg of ze nu dan misschien eens een particulier bezoek aan de Sovjet-Unie kunnen brengen. Ik herinnerde eraan dat de prins indertijd officieel door het presidium van de Opperste Sovjet werd uitgenodigd maar door de minister van Buitenlandse Zaken was tegengehouden.

[p. 98]

Die brave mensen zitten zelf onder de terreur van ‘de rode knop’, net als ik trouwens.

Wim Wertheim belde om te vertellen dat negen kritische generaals, waaronder Nasution en de oud-gouverneur van Jakarta, Ali Sadikin, niet meer het land uit mogen. Nasution is net zo'n verrader als Suharto zelf. Sadikin schijnt Sukarno trouw te zijn.⁵⁵

Premier Dries van Agt is van mening dat Nederland en andere Westerse landen ‘verweesd’ zijn geraakt. Hij heeft in Deurne op de cda-vergadering gezegd: ‘Het wachten is nu op een nieuw Pinksteren, waarin de geest van God zich meedeelt aan de mensen die in verwarring zijn en zonder koers.’ Volgens die idioot zou God hen dus weer in de rails kunnen krijgen. Psychische hygiëne, waarschuwde Jung. Ik vind het griezelig. Die man is premier. Dr. Craig Ellison, psycholoog aan Simpson College in Indiana en dr. Raymond Paloutzian van de Universiteit van Idaho hebben een studie geschreven over onderzoeken naar de rol van religie in de psychologie. Met uitzondering van William James en Gordon Allport doen Amerikaanse psychologen hier geen onderzoek naar. De vs zijn eigenlijk nog in een stadium van christelijk fundamentalisme, dus dan kan je beter om die ziekte heen lopen.

De relschoppers bij de kroning van Beatrix zijn berecht, waarbij twee maanden petoet de zwaarste straf is geworden. Het varkentje werd gewassen door politierechter G.G. van Erp Taalman Kip-Nieuwenhuis. Het ging van negentienjarige scholieren, tot een sjouwer uit Tilburg en een dertigjarige timmerman uit Den Haag.

Kissinger, de ploert, voert nog altijd het hoogste woord in Washington. In Newsweek staat een interview met Gregory Wierzynski.⁵⁶ Kissinger zou natuurlijk wel voor een blokkade van Iraanse havens zijn geweest. ‘If it had been done very suddenly, it would have been very hard for them to re-orient their economy without enormous disruption. And may be the threat of our doing that would have got the hostages released,’ aldus de redenering van deze gediplomeerde crook. Kissinger, de voormalige Duitse immigrant, is voor een ‘confrontational course to demonstrate that you cannot humiliate the us with impunity,’ aldus de man van de Kerstbombardementen op Hanoi om de Vietnamezen nog verder te vernederen. Om over andere moord- en doodslagpraktijken van deze mijnheer maar niet te spreken.

55 Ik zou generaal Sadikin pas in 1995 ontmoeten, waarna ik in zijn huis een lezing over Sukarno gaf.

56 Newsweek, 12 mei 1980.

[p. 99]

De cia gaf op 24 mei 1980 een studie uit: Kampuchea: A Demographic Catastrophe. De bevolking van Cambodja zou tussen 1970 en 1979 met 1,2 tot 1,8 miljoen mensen zijn teruggelopen door ‘starvation, military action, killings’ (van Pol Pot natuurlijk) en emigratie. In werkelijkheid is alles wat in het koninkrijk van prins Norodom Sihanouk is gebeurd het directe gevolg van het rampzalige en misdadige besluit van Nixon en deze Kissinger, om dit land te betrekken bij die andere waanzinnige onderneming: de oorlog in Vietnam. De cia houdt het zelfs voor mogelijk dat de Khmer, als volk, geheel zal verdwijnen.

Een ander heet hangijzer dat Kissinger aanroert, is de Koude Oorlog met Moskou. Hij meent dat wat Moskou onder ontspanning verstaat, volkomen onaanvaardbaar is voor Washington omdat dit zou betekenen dat de Sovjet-Unie de Amerikanen langs vreedzame weg zou verslaan. Natuurlijk wil Kissinger niet dat het socialistische systeem ooit zou aantonen betere overlevingskansen te hebben dan de Amerikaanse kapitalistische ‘heilstaat’. Hij somt op wat Moskou allemaal op zijn kerfstok heeft: troepen in Angola en Ethiopië (weliswaar van Castro, maar dat betekent in de praktijk pro-Moskou), militaire aanwezigheid in Zuid-Jemen en Libië, een bezetting van Afghanistan en zelfs een brigade op Cuba. Volgens Kissinger behoort Washington niet over ontwapening of economische betrekkingen te spreken met het Kremlin voor er ‘progress [is] toward restraint in international conduct’.

Hoofdmeester Kissinger bepaalt wat internationaal acceptabel gedrag voor de ussr zou moeten zijn! Dat de vs sinds 1945 de Sovjet-Unie met een stalen ring van militaire bases hebben omringd om op ieder gewenst ogenblik dat land met h-bommen van de aardbodem te kunnen vegen, daar spreekt Kissinger niet over. Alleen Amerikanen hebben het recht in de wereld op die manier IJzeren Gordijnen aan te leggen. Wie zich niet naar Amerikaanse maatstaven gedraagt, laat staan wie zich meent te kunnen meten met de vs, die is automatisch out of line en moet tot de Amerikaanse orde worden gebracht. Het is absurd om ervan uit te gaan dat Amerika tot in lengte van dagen de lakens zal kunnen blijven uitdelen.

Intussen blijkt uit een artikel van Hedrick Smith⁵⁷, dat Ronald Reagan, de b-filmacteur die president wil worden, twee teams heeft geïnstalleerd: een a-team met insiders uit de inlichtingenen spionagediensten en een b-team samengesteld uit nog meer

57 The New York Times, 25 mei 1980.

[p. 100]

antisovjethaviken. Hij wil hiermee een nieuwe buitenlandse politiek voor het land uit stippelen die primair gericht is op het klein houden en klein krijgen van de Sovjet-Unie. De groep zou uit minstens 90 personen van conservatieven en ultraconservatieven bestaan onder leiding van Richard V. Allen, de gesjeesde adviseur van Richard Nixon, die blijkbaar weer uit de mottenballen is gehaald. Ik herinner me hem als een zeer zwakke broeder.

10 juni 1980

Ik kan me nauwelijks voorstellen dat ik vandaag 55 jaar ben geworden. Toen ik jong was, vond ik iemand van 55 jaar een ouwe zak. Ik voel me dat absoluut niet. De eerste die belde vanmorgen was mevrouw J. van Dijk, uit Baarn.⁵⁸

Nederland blijft rustig atoomafval in zee gooien. Hoe is zoiets mogelijk? Al tien jaar geleden introduceerde ik de ideeën van de Club van Rome in dit land. Het helpt geen moer wat je doet of schrijft. De Duitse schrijver Peter Härding constateerde iets dergelijks. Hij omschrijft de geschiedenis als een lange reeks catastrofes.⁵⁹ Niemand leert er ene moer van en iedere nieuwe generatie zal dezelfde fouten herhalen.

Härtling: ‘In de achttiende en negentiende eeuw was het nog mogelijk in utopieën te geloven. Hölderlin bijvoorbeeld, had nog de utopie van de betere mens.’ Ja, en Marx van de marxistische betere mens. Härtling denkt dat we alleen maar verder in de soep draaien als gevolg van de technische revolutie en de enorme toename van kennis. ‘Het vermogen om met deze kennis om te gaan, wordt steeds kleiner. We gaan niet meer vooruit, we vliegen vooruit. We zien alleen nog delen van de ontwikkeling en niet het totaal.’ Een mooie uitspraak van hem: ‘Politici kunnen niet meer met kennis omgaan. Zij legaliseren die alleen nog maar.’ Härtling toont eigenlijk aan waarom de democratie een achterhaald systeem is.

Ik reed naar Wassenaar voor een bezoek aan de dichtstbijzijnde en oudste nog levende familierelatie, de zuster van mijn moeder, tante Jetty Meijer-Van der Woude. Het was wel gezellig. Zij zei opnieuw nooit iemand te hebben gekend die zo integer was als grootmoeder, Lucie Eleonore Oltmans, eerst getrouwd met Opa Hap van der Woude, en daarnaar met graaf Ilya Poslavsky uit Rusland. Zij had tijdens de laatste twee jaar van haar leven op haar ziekbed nooit geklaagd.

Tante wist nog veel over het oude Rusland, ook van toen zij

58 In de oorlog was ik bij haar in huis.

59 NRC Handelsblad, 9 mei 1980, een gesprek met W. Hansen.

[p. 101]

als jong meisje in Petrograd op het conservatorium cello studeerde. Er bestonden tien klassen onder de tsaar, na de tsarenfamilie kwamen de grootvorsten en als derde klasse de graven, waartoe grootvader Poslavsky behoorde. Diens vader, de gouverneur-generaal van Russisch Azië voor de tsaar, had mijn grootouders nog bezocht toen zij in Esneux woonden. Maar grootvader Poslavsky, zoals wij hem als kinderen in Sprimont in de Ardennen hadden leren kennen, gaf niets om zijn adelstand en was zelfs na de Bolsjewistische revolutie gekozen om Alexander Kerenski's kazerne te leiden. Ik herinner me een foto van hem in militair uniform uit die dagen. Alle kinderen van de Poslavsky's hadden huisonderwijzers en gouvernantes, want er waren die dagen geen scholen. Grootvader Poslavsky had overigens wel de cadettenschool in Petrograd gevolgd.

11 juni 1980

Londen, Royal Horseguards Hotel

Peter haalde me af van Heathrow.

Gisterenavond babbelde Beatrix op televisie over de cadeautjes die zij bij de kroning had gekregen, tot gedichten en tekeningen toe. Zij had zich beter kunnen bezighouden met het krankzinnige dumpen van atoomafval in zee, waar de helden van Greenpeace iets tegen proberen te doen.

Paul Witteman en Jan Tromp schreven een boek over Dries van Agt, die zichzelf schijnt te hebben beschreven als ‘een eendagsvlieg die is geïncarneerd in een resistent reptiel’. Die man wordt steeds gekker.

12 juni 1980

Londen, Pan Am-terminal

Ik beleefde intens gezellige uren met Peter en zijn vriend Edwin (na zijn optreden in Evita) in de pub. Peter wordt ouder in zijn gezicht maar zijn lichaam blijft even mooi. Hij heeft me naar Heathrow gebracht maar moest snel terug vanwege een auditie. Ik hoop dat hij zal worden aangenomen, want ik blijf bezorgd over zijn toekomst.

Ik nam de proeven van het boek met Arbatov door tijdens de vlucht naar New York. Ik zag dat bijvoorbeeld passages over Bruno Kreisky en Urho Kekkonen, prominente Europese leiders die ik interviewde, werden geschrapt. Ze blijven aan het oorspronkelijke manuscript dokteren en prutsen. Ik voel me gemanipuleerd, maar we moeten verder.

Kissinger is een geboren oplichter. In het voorwoord van The White House Years, zijn herinneringen samengevat in 1.521 pa-

[p. 102]

gina's, schreef hij onder meer: ‘Treatment of classified materials in this book has been worked out with the office of the national security advisor, dr. Zbigniew Brzezinski, to whom I express my appreciation.’ The Washington Post heeft bericht dat Kissinger ‘vastly overstated, at least by implication’ dat het bureau van Brzezinski had gedaan wat Kissinger zegt dat men had gedaan. Namens de veiligheidsadviseur van president Carter heeft Christine Dobson bekend gemaakt dat Kissinger maar een klein gedeelte van zijn boek aan het kantoor van Brzezinski te lezen heeft gegeven en dat wat Kissinger in diens voorwoord zegt dus niet waar is. Wie verbaast dit nog? Mij niet.