Memoires 1980

[p. 9]

Amsterdam

30 april 1980

Amerbos

Vladimir Opalev belde om te zeggen dat professor Georgii Arbatov persoonlijk naar de consul heeft gebeld om voor mijn visum te zorgen. Belachelijk. Ben - als gewoonlijk - het rotste werkje eerst gaan opknappen en naar Den Haag gesjeesd om het visum te halen. Er liggen zoveel dode dieren langs de wegen. In Wassenaar hadden de lama's van de familie Jochems oranje strikken om. Die zijn ook goed gek.

Voetelink heeft een laatste ultimatum aan Buitenlandse Zaken gezonden. Hij zegt me nu dat er op onze eis zal worden ingegaan en geen kort geding te beginnen tegen de Staat. Van der Klaauw zal een nieuwe mededeling doen uitgaan om aan het door Luns gedecreteerde persona-non-grataschap een einde te maken.

Gerard Schuijt heeft de Belgische minister van Buitenlandse Zaken, Henri Simonet, om opheldering gevraagd, waarom een toegezegd interview in tweede instantie niet is doorgegaan, terwijl ambassadeur Lodewijck in Den Haag het mij reeds had beloofd.

Beatrix is gekroond. Er was een eenvoudige overdrachtsplechtigheid vooraf. Mejuffrouw Büringh Boekhoudt zal geroerd zijn.

Ik vond het walgelijk dat er werd gefloten en gesist toen Beatrix en haar moeder op het balkon van het paleis verschenen. Het was absoluut niet echt stil. Ze waren duidelijk in verlegenheid gebracht. De bbc noemde natuurlijk de diverse rookbommen. Ik heb haar gewaarschuwd die baan niet te nemen.

De overdracht van de koninklijke macht werd vastgelegd in een dik boek en typisch Hollands kwam men pennen (met inkt) tekort. Burgemeester Polak moest daarop zijn pen in een inktpotje dopen. Zielig. In de kerk was een cameraman die liet zien hoe de kroonprins, met zijn bolle Oranjetoet, zijn grootmoeder om een zakdoek vroeg. Ook Carel Enkelaar en zijn echtgenote hadden zich tussen de koninklijke gasten weten te dringen en ervoor gezorgd in beeld te komen.

Er zijn afschuwelijke rellen in de stad geweest. Intussen begaf

[p. 10]

het koninklijke gezelschap zich met de gasten naar de haven voor een vuurwerk dat volgens Koos Postema 60.000 gulden heeft gekost. En wat voor vuurwerk! Burgemeester Polak is natuurlijk op het schip met de royalty in plaats van als hoofd van de politie bij zijn manschappen te zijn, die de handen vol hebben met opstandjes en demonstraties tegen het koningshuis. En wat de heer Wiegel allemaal over die jongeren uitkraamt! Zoals de man over de blauwe loper liep, vertelt het hele verhaal van die persoon.

1 mei 1980

Ik heb mevrouw Hornkamp, mijn interieurverzorgster, honderd gulden extra gegeven omdat ik weer een lange reis ga maken. Zij stopte het geld gauw in haar tas.

Ik ging bij NieuwsNet het nieuwe nummer met mijn pagina over de psychologie van Carter ophalen.¹ John Roozen vertelde dat zijn dochtertje van zes door een noodlottig ongeval was omgekomen. Wat zeg je dan?

Ik schreef mejuffrouw Boekhoudt een brief.

Liefste Aunty,
Voor vertrek naar Moskou en Sovjet Azië wil ik U zeggen, hoeveel ik aan U heb gedacht bij het zien van de televisiebeelden van de kroning. Ik heb me afgevraagd wat er in U omging. Het moet voor U een moverende dag zijn geweest.
Ik houd mijn hart vast. De voorstelling overtuigt niet. Als je er doorheen kijkt, blijft het een griezelig experiment, omdat het een traditie betreft die niet meer werkelijk getoetst kan worden aan de werkelijkheid van nu, terwijl tegelijkertijd een ziektebeeld, een afwijking verder wordt gestimuleerd in plaats van gestopt. Waar is meer moed voor nodig, om met het opvoeren van het koningstheater op te houden, nu dit instituut toch op alle niveaus is achterhaald of achterhaald zou moeten zijn, òf om meer van hetzelfde voort te zetten, tot de zaak uiteindelijk echt ontploft?
Had Beatrix - die het overigens voortreffelijk deed, alle hulde voor de performance (maar het blijft een performance) - nee gezegd tegen het koningschap had zij mijns inziens het land een grotere dienst bewezen

1 Zie bijlage 1.

[p. 11]

en de mentale rijpheid van een volk in het nucleaire tijdperk eerder bevorderd, dan met krampachtig te proberen een sprookje in stand te houden, dat in wezen ongezond en abnormaal is. Hoe gemakkelijk is het zich te laten meeslepen door televisiebeelden van ‘koninklijke’ personen verbonden met het nationale totem en niet er recht doorheen te zien en tot de conclusie te komen, dat we met een gigantische zelfmisleiding te maken hebben?
Het lijkt me toch minder plezierig om ‘gezellig’ in het Rijksmuseum te zitten tafelen of naar een absoluut derderangs vuurwerk te gaan kijken, als in de straten van Amsterdam 99 politiemensen en meer dan honderd ordeverstoorders en krakers gewond raken.
Natuurlijk is de rellenmakerij afkeurenswaardig, maar wat laat het zien? Een uitbarsting van verzet en protest, van het ontladen van gevoelens van onmacht, volgens mij, niet eens tegen de persoon van Beatrix, maar tegen de verlakkerij op grote schaal.
Ik geloof, dat er veel diepere psychologische gronden voor deze verschijnselen van wilde, ongecontroleerde woede bij (jonge) mensen aanwezig zijn, dan wordt beseft. Toen die twee oudere mensen op de Dam kwamen verkondigen, dat er een nieuwe koningin was, ontstond er eerder een gevoel van embarrassment onder het publiek over wat nu al dikwijls wordt ervaren als een rare vertoning, in plaats van spontaan gejuich en een reactie van algemene voldoening. De mensen weten zich eigenlijk geen raad meer met deze gevoelens van ‘liefde voor het Oranjehuis’, omdat ze incongruent zijn met alle andere ervaringen en emoties die vanuit de huidige Umwelt op hen afkomen. Het kan eigenlijk niet meer.
Nogmaals, ik zou hebben willen helpen voorkomen dat Beatrix op een dag met de staart tussen de benen uit het paleis moet vertrekken, want het is mijns inziens altijd preferabeler zelf te vertrekken dan te wachten tot je wordt weggeschopt. Wie een spel bedrijft met de geschiedenis, zoals koningen en koninginnen doen, zullen moeten analyseren hoe die geschiedenis zich ontwikkelt. Het is een oud gezegde, maar gouverner c'est prévoir. Iedereen denkt altijd aan ‘nu’. Wie analyseert, denkt aan wat gaat komen, zoals de Club van Rome doet.

[p. 12]

Toch heb ik veel aan U gedacht en me afgevraagd hoe U tegen dit alles nu aan zou kijken. Wie werkelijk aan Beatrix denkt, aan haar toekomst en die van de haren, of wie de evolutie van de gemeenschap in overeenstemming met de wereld en het leven analyseert, zou volgens mij haar hebben afgeraden deze job te aanvaarden, haar dit hebben willen besparen. Dat blijft mijn overtuiging.
Met veel liefs, Uwe Wim.

Ik heb de heer Herman Froger, particulier secretaris van het koninklijk paar, trouwens even geschreven over de gevoelens van ongenoegen bij de ridders der Militaire Willems-Orde ten aanzien van het niet mogen bijwonen van de kroning.

Tage Domela Nieuwenhuis was tijdens de rellen in de stad geweest en vertelde dat de relschoppers selectief te werk waren gegaan. Een jong agentje dat het verkeer stond te regelen, werd ongemoeid gelaten. De woede der jongeren keerde zich tegen de trucks met tralies en ander intimidatiemateriaal, inbegrepen de bereden politie. Arme paarden.

Willem Brugsma had een soort panel op televisie georganiseerd om de rellen te bespreken. Joop den Uyl kwam het dichtst bij de kern van de zaak. Maar eigenlijk werd er geen zinnig woord gezegd. Steeds meer agressie, ja, maar waarom? Men walgt langzamerhand van autoriteiten. Het is overal, in Oslo, in Londen, in Zweden vanwege een conflict in de arbeidsector. Het zijn juist de wetenschappers, psychologen en sociologen, and all the rest, die falen om de oorzaken behoorlijk op een rij te zetten.

Intussen raaskalt Wibo van de Linde langzamerhand als een fascist op televisie. Hij laat ‘de freule’ (Wttewaal van Stoetwegen) aan het woord en toont een autobus vol met 't Wilhelmus zingende Oranjeklanten. Er schijnt zelfs braakgas te zijn gebruik ter gelegenheid van de kroning van hare majesteit. Ze zijn gek.

2 mei 1980

Schiphol

Dirk Asjes had me een nummer gestuurd van de Nederlandse Vliegtuig Encyclopedie met foto's van de Pander S.4 Postjager en een bijdrage van hemzelf erin. Ik herinner me dit heroïsche gebeuren uit mijn jeugd.²

2 Scheldemusch en Scheldemeeuw, Nederlandse Vliegtuig Encyclopedie, Cockpit Uitgeverij, Bennekom, 1978.

[p. 13]

Ik schreef een briefje om hem hiervoor te bedanken. Toen ik op het punt stond hier op Schiphol de brief in de bus te stoppen, kwam hij aanwandelen. Hij vertrok ook naar Genève, net als de heer Dirkx van Transol en ik. Wij hadden een afspraak in Hotel Richemond met oud-ambassadeur Abdelkadir Chanderli van Algerije.

Ik nam de kranten door over de kroning. De Telegraaf³ schrijft hoe een agent te paard werd geïsoleerd en omringd door woedende raddraaiers. De agent kwam met zijn paard te vallen. Ze werden beiden bekogeld met stenen en scherpe voorwerpen. De agent vluchtte. Waarom schoot hij niet? Daarop werd het paard dermate mishandeld dat sommige toeschouwers huilden van woede. In totaal werden veertig dieren gewond door de idioten, die als beesten te keer zijn gegaan.

Het hoofdartikel koningin beatrix⁴ in nrc Handelsblad blijft een verzameling geklets in de ruimte. Het ontzag voor de majesteit verhindert de schrijvers ‘gewoon te denken’.

Marx schijnt eens geschreven te hebben: ‘De koning heeft met het paard gemeen, dat zoals het paard als paard, de koning als koning wordt geboren.’ Ja, ja.

Frits Abrahams schreef in de Volkskrant, dat de nos-televisie tegenwoordig geen ‘ontsierende rookwolken’, als bij het huwelijk in 1966, wegmoffelt. Intussen zijn in Hilversum bij de nos honderden protesttelefoontjes binnengekomen, dat dit nooit had mogen worden getoond. Programmacommissaris Jan de Troye heeft voor een keer gelijk. Hij heeft het beleid verdedigd dat het publiek er recht op had te zien wat er te zien is geweest. Verder puilen alle verslagen van de kroning uit van sentimenteel gezwets.

3 De Telegraaf, 1 mei 1980.

4 NRC Handelsblad, 30 april 1980.

[p. 14]

Met de heer Dirkx van Transol besprak ik de brief van Mr. H.M. Voetelink aan Onderdijk. ‘We zijn niet te beroerd om voor je activiteiten te betalen. We hebben een juridische man. Laat hem maar met Voetelink een contract maken.’

‘Ik vertrouw jullie volkomen,’ zei ik, ‘maar toen je in Moskou een handdruk gaf en zei dat dit een voldoende garantie voor onze zakelijke overeenkomst was, vond ik dit niet het moment je te zeggen dat dit onacceptabel was. Want dat is het voor mij. Ik wil een normaal finders fee-contract met jullie hebben.’

Genève-Zürich

Het Algemeen Dagblad lanceerde scherpe, terechte kritiek op Hans Wiegel ‘met zijn onbeheerste uitvallen in de richting van radio en televisie’. Wiegel bekritiseerde de nos over de beelden van de rellen bij de kroning. De nos had er rekening mee moeten houden, dat ze ook naar het buitenland zouden gaan. Hij praat als een echte inlichtingendienstenbaas. Het ad is van mening, dat de nos zich op de juiste manier heeft opgesteld: ‘en dat het haar journalistieke plicht was ook die andere werkelijkheid van Amsterdam te laten zien’. (...) ‘Wat de vicepremier nog het meest is kwalijk te nemen, is dat hij zich zijn liberale beginselen kennelijk niet goed meer weet te herinneren. Zijn uitlatingen worden niet gedekt door het gezag van een beginsel, waarvan tolerantie de belangrijkste eigenschap vormt.’

Daar kan Wiegel het mee doen. Zo is het dus ook.

De Telegraaf - als bvd-krant - komt weer eens met één pagina Koude Oorlogpropaganda, opgedist door niemand anders dan de schurk Richard Nixon.⁵ Zijn nieuwe boek heet The Real War. Ik zal me niet laten verleiden de rotzooi aan te schaffen. ‘Gedurende mijn hele presidentschap waren wij verwikkeld in “een oorlog” met de ussr,’ aldus deze gesjeesde president. ‘Deze worsteling zal ook verder het wereldgebeuren in de rest van deze eeuw beïnvloeden.’ En wat misschien wel het het allerhypocrietst van Nixons stellingname is: ‘De Kremlinleiders willen geen oorlog, zij willen de hele wereld. En ze zijn bezig zich snel in een positie te manoeuvreren dat zij krijgen wat zij willen.’ In de jaren tachtig zal de wereld ‘met twee kille realiteiten’ worden geconfronteerd. Als er een oorlog komt zullen de vs deze misschien verliezen. En ten tweede, dat de vs ook zonder oorlog door het marxisme-leninisme verslagen zouden

5 De Telegraaf, 12 april 1980.

[p. 15]

kunnen worden. Het gemene van zulk geschrijf is niet alleen dat het onwaar is. De ussr wil niets liever dan ‘vreedzame coexistentie’ nastreven en beide systemen naast elkaar laten bestaan om te zien welk systeem zal overleven als het meest geschikt voor alle mensen. Washington wil gewoon niet het risico lopen dat Moskou de race zal winnen. Bovendien zijn de vs langzamerhand à la Hitler-Duitsland een grote Kruppfabriek, één grote oorlogsindustrie. Wat zou er moeten gebeuren als de eeuwige vrede zou losbarsten?

‘Wij zijn gewikkeld in een titanenstrijd,’ aldus Nixon, ‘die over het lot van de volkeren beslist. Wij zijn in oorlog. De Verenigde Staten worden geconfronteerd met een tirannie die oprukt onder de banieren van de revolutie, een tirannie die de democratie wil vervangen door despotisme in naam van het volk. Maar in deze volksdemocratieën heeft het volk geen beslissende stem, het heeft geen vrijheid, het heeft geen keus. De Sovjet-Unie heeft de sterkste oorlogsmachine opgebouwd, die ooit in het bezit was van een agressieve macht. Niet voor het welzijn - of door de keuze - van het Russische volk, maar om de heerschappij van de Kremlinleiders uit te breiden.’ Voor Nixon komen uit het Kremlin ‘sluwe oplichterspraatjes’. Hij vervolgt: ‘Zoals de geraffineerde bedrieger weet in te spelen op de hebzucht en de eigendunk van zijn slachtoffer, weet het Kremlin precies hoe het kan inspelen op het romantisch idealisme van zijn doelgroepen en op hun grootste dromen om hele samenlevingen naar hun eigen beeld te herscheppen,’ aldus de grootse bedrieger ooit ontmaskerd in de Amerikaanse geschiedenis... Zo worden de lezers van Neerlands grootste ochtendblad ‘geïnformeerd’ bij de ontbijttafel.

4 mei 1980

Lugano

Mijn broer Theo haalde me gisteren op het vliegveld in Zürich af. We reden in zijn bmw met 150 en soms zelfs 180 kilometer per uur naar hier. Het was een plezierige rit. Hij legde me zijn werkzaamheden voor de Tauffer Oil Company uit, waar ik overigens maar weinig van begreep. Hij heeft al zoveel verschillende functies en vakken beoefend, er is geen pijl op te trekken. Hij was van mening dat we de acf-aandelen van onze ouders al heel lang geleden hadden moeten weg doen.

Ik ben vandaag met Theo naar de stad gegaan. We hadden een uiterst plezierige tijd samen. Intussen hebben we ons intensief bezig gehouden met de vraag of het goud, wat ik nu dan heb, bokkensprongen gaat maken. Hij verwacht dat het zéér zou

[p. 16]

kunnen stijgen. We zagen een film van Thor Heyerdahl. Theo en zijn vrouw waren eigenlijk beiden in de lappenmand. Theo hoestte flink. Ik was eigenlijk behoorlijk nerveus dat ik ook iets zou kunnen oplopen.

We gingen dineren in een restaurant in een bebost gebied dat Monsieur heette, waar ze vaker schenen te komen. We bestelden. Ik zei tegen de ober: ‘Could I have a mixed salad and please write it separate on the bill.’ Omdat ik in de ussr waarschijnlijk geen groenten zou krijgen. Theo deelde me een reprimande uit en zei: ‘Dat doe je niet zo, iedereen spreekt hier Italiaans.’

Ik zei dat ik geen Italiaans kende en dat ik niets verkeerds had gedaan.

‘I live here, I know these people,’ ging Theo verder.

‘Well, I am 55 years old now and not willing to be told by you or anybody else what to do or how to do it.’ Nellie kwam tussenbeiden en zei dat als we zo door gingen, zij zou vertrekken. We hebben vervolgens alle drie ons uiterste best gedaan om over de botsing heen te komen. Ik keek naar Theo's gezichtsuitdrukking en het deed me denken aan de donkerste dagen van onze jeugd op De Horst, tot en met zelfs sommige van de laatste dagen dat mam leefde. Zelfs met Peter had ik al die tijd dat we samen in Florida waren geen scène als deze. Afschuwelijk.

Triest. Het gaat om de enige broer die nog in de buurt is. Hendrik Alexander zit in Kaapstad. Hij reageert helemaal nooit op iets. Het herinnerde me er eigenlijk aan hoe onze vader ons voor schut kon zetten jegens onze leraren. Een hele nare herinnering.

Droomde van Peter.

Vanmorgen was alles weer bij het oude. Theo vroeg wat ik zou doen wanneer Carter opnieuw militair zou ingrijpen in Iran. ‘Wat als jij in Tasjkent zit? Dan ben je vier jaar opgesloten in de ussr.’ Inderdaad een beangstigende gedachte, maar waarom plantte hij deze? Het is de IJzeren Gordijnvisie op Europa anno 1980. Hij noemde de vs met Carter ‘een gewonde leeuw’ en voegde eraan toe ‘and you know how dangerous that can be’.

Trein Lugano - Zürich

Schreef Peter en sloot een biljet van 100 Zwitserse Francs in.

Zürich - Moscow, Aeroflot

Voor de zoveelste keer dezelfde reis naar het oosten. Ik zal mijn

[p. 17]

hoofd moeten gebruiken en vooral de volgende reis moeten zien te regelen. Voel me gedeprimeerd vanwege de botsing met Theo in het restaurant. Het gebeurt niet dikwijls en heb er slecht door geslapen. Het grijpt me zeer aan. Het gaat om mijn broer.