Memoires 1979-1980

[p. 186]

Amsterdam

18 februari 1980

Amerbos

Ik sliep ook even na aankomst, maar er lagen stapels post. Om te beginnen een kaartje van mejuffrouw Büringh Boekhoudt.



Advocaat Lennox Bower zond de verklaring onder ede - een pak leugens - van journalist Robert Kroon over hoe en waarom hij in Time het artikel schreef, dat ik Beatrix op de troon wilde helpen ten koste van Juliana, ageerde tegen prins Bernhard en hoe de bvd zeer in mij geïnteresseerd was geraakt vanwege mijn contacten met sovjetdiplomaten in Den Haag. Een Haagse autoriteit had tegen Kroon gezegd: ‘If the kgb is not behind this campaign, then at least they must be delighted in Moskou.’ Als bronnen noemde Kroon Goeman Borgesius, zijn hoofdredacteur, en Jan Heitink, lid van de hoofdredactie en berucht in Amsterdam vanwege diens bvd-connecties en verder ‘a number of officials of the Dutch Government’.²¹⁰

Wanneer je in 1994 dit gerechtsstuk nog eens analyseert, is er geen sterker bewijs aan te voeren van hoe de rode knop in Den Haag

210 Zie bijlage 24.

[p. 187]

jarenlang campagne heeft gevoerd om mij op alle fronten in een kwaad daglicht te stellen. Ik word afgeschilderd als een journalist voor ‘linkse bladen’, waaronder Vrij Nederland, terwijl ik twintig jaar lang voor De Typhoon correspondent in de vs ben geweest. Voor Vrij Nederland schreef ik vrijwel niet meer, een laatste artikel verscheen in 1970, een ‘Open Brief’ van Dewi Sukarno aan generaal Suharto. Kroon was op roddel uit, want mijn afnemers waren op dat moment, januari 1980, Veronica Radio, soms het Algemeen Dagblad, vrij regelmatig het magazine NieuwsNet en op 28 februari 1980 plaatste ik op de opiniepagina van nrc Handelsblad een gesprek met wetenschapper Edward Teller.
Goeman Borgesius, Heitink en Kroon van De Telegraaf refereerden allemaal aan de belangstelling, die de bvd die dagen voor mij had, vanwege mijn sovjetcontacten, maar Arthur Docters van Leeuwen, mevrouw Ien Dales, de Raad van State en de Nationale ombudsman zouden in de negentiger jaren en bloc doen alsof hun neuzen bloedden. bvd-chef Docters van Leeuwen verzekerde het Kamerlid Piet Stoffelen zelfs dat de bvd geen dossiers van me had en geen enkele belangstelling voor me koesterde.
Ook Wibo van de Linde legde een gelogen verklaring onder ede af. Hij werd door Time verplicht te liegen, want anders had hij zijn correspondentschap in Amsterdam vaarwel kunnen zeggen. Wibo had me immers gewaarschuwd dat hij Time had geadviseerd de onzin van Kroon niet af te drukken, dus dat hij niet wenste dat ik hem ervan zou verdenken mij in Time als kgb'er te hebben neergezet. Maar Kroon werkte ook in televisieverband voor de tros voor Wibo. Dus, ze trokken één lijn in de rechtszaal en logen er beiden op los.

Er was een brief van oud-ambassadeur Djawoto uit Peking. Hij was in Amsterdam geweest en maakte zijn excuses dat we elkaar hadden misgelopen. Hij had Amerbos herhaaldelijk gebeld. Journalisten hadden hem achterna gezeten onder wie een journalist uit Genève (Robert Kroon). Hij wilde niet in de publiciteit komen dus had hij alle perscontacten vermeden. Maar hij benadrukte intussen wel dat ik vooral niet moest denken, dat hij mij over één kam zou scheren met andere journalisten. Intussen had hij Amerika valt ontvangen, evenals mijn reportage over oud-ambassadeur Hanafi in Parijs.

Line van Dijk van de Wetenschappelijke Uitgeverij schreef dat men er van afzag om mijn boek met interviews met sovjetgeleerden uit te geven. De onderwerpen pasten niet in het fonds. Dat is altijd het standaard smoesje. Het zijn ezelsveulens, want niemand heeft het materiaal wat ik uit de ussr mee sleepte.

[p. 188]

Professor Jennen Gvishiani, met wie ik al een aantal jaren bezig ben een boek te schrijven, liet per telegram weten, dat hij in februari beschikbaar zou zijn geweest. Als je een dergelijk telegram op 5 februari pas verzendt, dan zit ik met Peter in Key West in plaats van in Moskou. Jammer.

Ik belde direct met Volodja Molchanov. Word nu 9 maart 1980 in Moskou verwacht, ook om met professor Arbatov verder aan ons boek te werken.

Gerard Croiset zei dat hij niets abnormaals aan mijn maag ‘zag’. Dit dus, als gewoonlijk, per telefoon.

19 februari 1980

De Telegraaf van 1 februari 1980 kondigde in letters van bijna 4 centimeter het aftreden van Juliana aan. ‘Bij het ouder worden, worden de krachten zwakker.’ En: ‘Bij iedereen die oud wordt, doet vroeg of laat het nuchtere feit zich voor dat krachten gaan afnemen en dat zo iemand zijn taak niet meer kan volbrengen.’ In een hoofdartikel zegt het blad: ‘Juliana zal de geschiedenis in gaan als een koningin, die blijk gaf van een langdurig betoonde zeer grote plichtbetrachting. Maar vooral ook als een koningin die in brede lagen van ons volk sympathie wekte door haar warme persoonlijkheid en echt menselijk optreden. Het Nederlandse volk is deze koningin ongelooflijk veel dank verschuldigd. Onze allerbeste wensen vergezellen haar.’

Wanneer De Telegraaf haar eigen kletspraatjes dat Oltmans, Klinkenberg en de kgb samenspanden om Beatrix op de troon te krijgen, werkelijk serieus zou hebben genomen - het was niets anders dan door de bvd geïnspireerde vuilspuiterij - dan zou er nu ergens in die krant hebben moeten staan: Moskou en Oltmans hebben hun zin gekregen.

Bij proclamatie van koning Willem I uit 1813 draagt een staatshoofd van Oranje de volgende titels: Hertog van Limburg²¹¹, Markies van Veere en Vlissingen, Graaf van Katzenelnbogen, Vianden, Diez, Spiegelberg, Buren, Leerdam en Culemborg, Burggraaf van Antwerpen, Baron van Breda, Diest, Beilstein, de stad Grave, het land van Cuijk, IJsselstein, Cranendonck, Eindhoven, Liesveld, Herstal, Warneton, Arley en Nozeroy, Erf- en Vrijheer van Ameland, Heer van Borculo, Besançon, Bredevoort, Bütgenbach, Daasburg, Geertruidenberg, Hooge en Lage Zwaluwe, Klundert, Lichtenvoorde, Het Loo, Montfoort, Naaldwijk, Niervaart, Polanen, Steenbergen, Sint-Maar-

211 In 1866 verloor Limburg de status van hertogdom. Na de kroning van Juliana in 1948 verdween de adellijke titel definitief.

[p. 189]

tensdijk, Sankt Vith, Soest, Ten Eem, Turnhout, Willemstad en Zevenbergen. Dit hele zaakje is immers lichtelijk geschift! In een begeleidende reportage wordt Beatrix ‘vriendelijk maar met een eigen wil’ genoemd, om het zacht uit te drukken. De dichter. J. Roland Holst, die het prinselijk paar op Drakensteyn bezocht, zei tegen De Telegraaf: ‘Ze kan fel uit de hoek komen. Beatrix kan geweldig op haar poot spelen. De grote verdienste van Claus is dat hij haar zo uitstekend weet op te vangen. Alleen door haar aan te kijken weet hij haar vaak te kalmeren.’ Jan Heymans schrijft in het Algemeen Dagblad claus heeft het moeilijk.²¹² Hij wijst op de ‘hachelijke positie’ van de man van een koningin, die de tweede viool moet spelen en vooral in de voetsporen van twee voorgangers, prins Hendrik en prins Bernhard, aan de zijde van Beatrix zich geen misstappen kan veroorloven, want hij krijgt onmiddellijk zijn congé. ‘Een zware baan, maar geen onbaan’ heeft hij het zelf genoemd.

De Tijd meent dat het moment was gekomen dat Beatrix haar kans kreeg, aldus Rob Vermaas.²¹³ In NieuwsNet zei Fred van der Spek: ‘Het Huis van Oranje is een biologische truc.’ En eigenlijk is het dit dus ook. ‘Dat verhaal over die banden met Oranje is prachtig, maar het klopt niet.’ Toch dringen geen der reportages door tot de idee van het Huis van Oranje als psychisch piespaaltje - om aan vast te houden - voor een onvolwassen volk, dat zo'n totem nog altijd schijnt nodig te hebben. Dat is nu juist wat ik in mijn Beatrix-boekje wil laten uitkomen.²¹⁴

Henk Hofland komt in Haagse Post met vorstenlikkers. ‘Waarom rust op het woord republiek een taboe, terwijl toch in onze eigen vaderlandse geschiedenis is bewezen dat het een heel fatsoenlijke staatsvorm kan zijn? Omdat bij een discussie, die bevrijd zou zijn van allerlei byzantinisme, aangenomen dat zoiets mogelijk is - zeker zou blijken, dat een republiek meer garanties biedt voor de democratie, dan een monarchie. De politieke gedachtewisseling over de Nederlandse staatsvorm is, op het ogenblik dat er werkelijk weer eens een aanleiding voor bestaat, onmiddellijk vervangen door het traditionele gezwijmel, dat gekke intiem-byzantinisme dat van de koningin “zo'n lief mens” heeft gemaakt, verachtelijk gelik en opdringerige serviliteit. Het is niet volwassen, noch democratisch.’

Hofland roert het topje van de ijsberg aan. Als iedereen, belicht ook hij de politieke kant van een koningshuis, al gebruikt hij

212 Algemeen Dagblad, 2 februari 1980.

213 De Tijd, 8 februari 1980.

214 NieuwsNet, 9 februari 1980.

[p. 190]

haast ongemerkt aan het einde het woord ‘onvolwassen’. Dáár ligt volgens mij de kern. Dat wil ik in mijn Beatrix-boekje belichten en analyseren. Dáár draait het om, de noodzaak voor de kudde apen door een hoofdaap te worden voorgegaan.²¹⁵

Joop van Tijn probeert in Vrij Nederland een overzicht te geven van de ‘vrienden en vertrouwelingen’ van de nieuwe koningin, waar hij veel te weinig van af weet. Mejuffrouw Büringh Boekhoudt komt er uiteraard niet in voor, evenals tal van andere vertrouwelingen. Joop slaat een slag in de lucht.²¹⁶

Verder is er in Lech tijdens de wintersportvakantie van koningin en prins een gigantische rel geweest over een cordon fotografen. Om 10:00 uur kwam de koningin op 17 februari uit Hotel Gasthof Post en stond plots oog in oog met een kudde paparazzi. Ze werd razend, in zo'n mate, dat zelfs de verzamelde pers de schrik om het hart sloeg. Hare majesteit ging terug naar binnen, de pers verbijsterd achterlatend. Prins Bernhard haalde berustend de schouders op en zei tegen journalisten te zullen proberen later een fotosessie te regelen. ‘Mijn vrouw heeft een slecht humeur.’ Minder gezellige openhartigheid voor hare majesteit door haar echtgenoot. Maar om 17:30 uur die dag was er dan uiteindelijk toch een fotosessie met de pers en deze verliep uitstekend, zodat de prins tegen de journalisten zei: ‘Fijn dat het toch nog iets geworden is, hè?’

Stan Huygens [Thomas Lepeltak] van De Telegraaf had ik getipt, dat Dewi Sukarno in het land zou zijn en warempel, hij zond een levensgrote opname, die 12 februari 1980 in De Telegraaf verscheen van Dewi met de heren Gijs van Aardenne, Hans Wiegel, Wil Albeda en Frans Andriessen in het Promenade Hotel in Den Haag. Zij vertelde de krant dat ze kassen gaat verkopen naar Arabische landen om tuinbouwprojecten op te starten.

Ik keek naar een ijshockeywedstrijd in Lake Placid in het kader van de Olympische Spelen: ussr tegen Finland. Ik betrapte me er op voor de Sovjet-Unie te zijn.

215 Haagse Post, 9 februari 1980.

216 Vrij Nederland, 9 februari 1980.

20 februari 1980

Beatrix en Claus zijn in de krokusvakantie met de kinderen naar Engeland gegaan en logeren bij Lydia Loudon.²¹⁷

Lex Poslavsky reageerde op het gedeelte van het Beatrix-boekje dat ik vanuit Key West opstuurde. Hij sprak over ‘een splijting’ welke door de eeuwen heen ‘in ieder mensenkind is op-

217 Lydia Loudon stelde me voor aan Frieda Westerman, mijn latere vrouw.

[p. 191]

getreden tussen illusie en werkelijkheid.’ Hij vervolgde: ‘Deze splijting maakt de illusie tot irrealiteit, eventueel vooroordeel enzovoorts. Tegelijk wordt het ervaren van de werkelijkheid, dat wil zeggen integreren van de werkelijkheid “in de ziel” belemmerd. Slechts weinigen wisten die splijting te overwinnen - sommigen hunner werden “grote mannen” - naar hen geluisterd wordt er meestal niet, want zij blijven te “onbegrijpelijk”. Intussen jaagt men nu een partieel begrepen werkelijkheid na, en moordt namens politieke progressiviteit, of men jaagt illusies na, en moordt (op kleinere schaal) in naam van de geschiedenis. Kortom er zit perspectief in je boekje dat een stoïcijn zou interesseren.’

Gerhardt Meyling schrijft uit Madrid. Ook Svi Cohen raakt me via zijn brief met een opmerking als ‘great to hear, read, and feel out your words’. Hij heeft bomen geveld. Ik zie hem bezig, met zijn lekkere lijf. Hij maakt er eigenhandig meubilair van.

Peter kwam pas vanmiddag thuis van zijn uitje. Eigenlijk had hij tranen in zijn ogen. Kennelijk geen succes geweest.

Barbara Plugge heeft in Privé²¹⁸ mijn informatie waarom prinses Beatrix zich vermomde als dienstmeisje, in een reportage van twee pagina's verwerkt.

André Douw bevindt zich nog steeds in Tokyo. ‘De jongens zijn erg mooi vaak, maar het zijn er ook zoveel. Ik houd van grondige arbeid, zoals je weet. In ieder geval is dat er mede de oorzaak van, dat ik weleens mijn vrienden in het verre Europa vergeet.’ Hij meent ‘buitengewoon veel’ te leren in Japan.²¹⁹ Hoofdredacteur Ron Abram schrijft dat men geen gebruik meer zal maken van mijn aanbiedingen van artikelen voor het Algemeen Dagblad. Maar wanneer ik ooit een actueel onderwerp met een vooraanstaande persoonlijkheid zou bespreken, diende ik dat Henk de Vos of Bert van Oosterhout te laten weten, dus voor afroomwerk bleef hij in de markt. Fuck Abram.

218 Privé, 2 februari 1980.

219 Hij was daar als componist.

22 februari 1980

Ambassadeur Tolstikov stelde me voor aan de Bulgaarse ambassadeur. Hij deelde verder mee, dat ik 7 maart in Moskou werd verwacht. Thomas Lepeltak zei dat hij de reportage van Beatrix in Boedapest met de Belaertsen niet had geloofd. Ik vertelde hem dus, dat dit first hand informatie was. Hij reageerde dat hij, evenals Privé, best bereid was te betalen voor een dergelijk verhaal. Ik zie me al kopij leveren voor Stan Huygens van De

[p. 192]

Telegraaf! Hij wilde me aan Joop Wolff van de cpn voorstellen. Ik zei geen belangstelling voor die man te hebben.

23 februari 1980

Droomde erg naar over Peter, dat hij er weer vandoor was gegaan met één of andere kerel, en dat ik op hem wachtte en me miserabel voelde.

Peter belde uit Düsseldorf, waar hij op de hom-modeshow zit. Zijn stem klonk warm en hartelijk.

24 februari 1980

Ik maakte een lange fietstocht, want voor morgen wordt weer regen voorspeld. Zag een vlucht zwanen. Is de lente op komst? In de ijshockeywedstrijd usa - Finland ben ik totaal op de hand van de Finnen.

Over één uur is Peter weer dichterbij.

Josje Hagers van De Telegraaf belde me. Zij was in Lech geweest. Hare majesteit was nu toch echt gaga geworden. Zij had gestampvoet en met de armen gezwaaid. Prins Bernard geneerde zich rot. Hij had gezegd: ‘Kan ik er wat aan doen, dat zij met het verkeerde been uit bed is gestapt.’ Ook wilde zij weten wie Amerika valt had uitgegeven, want zij had mijn boek in geen enkele winkel in Den Haag kunnen vinden. Het oude liedje, mijn boeken worden gesaboteerd.

25 februari 1980

Rudie van Meurs²²⁰ zei dat het Kamerlid Hein Roethof hem belde of hij nog nieuwtjes had, want de komende dagen zou

220 De journalist die een boek over de bvd schreef.

[p. 193]

hij in de Tweede Kamer over de bvd spreken. Ik zei tegen Rudie, dat Roethof zelf een establishment-slijmert was. Ik gaf als voorbeeld dat hij in 1957 had geweigerd in de nrc mijn reportage uit Djakarta over Nieuw-Guinea af te drukken. Van Meurs deed of hem dit verbaasde.

Daarna belde ik Roethof zelf in Utrecht op. Hij zei bereid te zijn wat ik hem vertelde over bvd en de pers, in zijn rede mee te nemen. Geloof er niets van.

John Massaut van de acf Kininefabriek in Maarssen, bevestigde dat de vooruitzichten inderdaad ‘somber’ waren. Vorig jaar om deze tijd waren mijn aandelen tweemaal zoveel waard.

Ik moet zeggen, dat ik uiteindelijk de Amerikaanse hockeyspelers duizendmaal liever zie, dan de zuur kijkende, nonchalant handelende sovjet hockeyers.

26 februari 1980

Sliep erbarmelijk slecht door zorgen over geld, het Algemeen Dagblad, de situatie met NieuwsNet, de zakkende acf-aandelen, dus de steeds verder dalende inkomsten. Daarbij ook nog zorgen over Peters toekomst.

Mr. H.M. Voetelink heeft weer eens aan minister Van der Klaauw moeten schrijven waarom er geen antwoord is gekomen op diens brief van 24 januari 1980. Ze doen maar raak op Buitenlandse Zaken en weten dat zij boter op het hoofd hebben.

Het Kamerlid van de psp, Fred van der Spek, is van mening, dat de bvd niet beter moet worden gecontroleerd maar helemaal moet verdwijnen.

Susanne Piët is uit de redactie van De Journalist gestapt. ‘De nvj lijkt langzamerhand op een sociale werkplaats,’ zei ze. ‘Er zitten allemaal journalisten in, die zielig zijn en aan een baantje moeten worden geholpen.’ Ze zei dat er van de nvj in de huidige samenstelling weinig te verwachten was.

27 februari 1980

Op 7 december 1977 werd David Holden, journalist voor The Times, in Cairo vermoord. De krant stuurde onmiddellijk een team van vijf man naar Egypte dat negen maanden bleef in een poging de daders op te sporen. Holden werd met één negen millimeter kogel net onder het linker schouderblad van achteren neergeknald. De kogel ging recht door zijn hart en werd in zijn pullover teruggevonden. Het was een professioneel uitgevoerde moordaanslag. The Sunday Times is naar de Amerikaanse rechter gestapt om op basis van de Freedom of Information

[p. 194]

Act de dossiers over Holden bij de cia los te krijgen. Hij was een specialist op het gebied van het Nabije-Oosten.²²¹

Ben naar een discussie bij Radio Amsterdam geweest. Ben ziek van het geklets in de ruimte van al die mensen. Koude-Oorlogpropaganda van Hans Knoop was weer de vaste prik. Vertegenwoordigers van krakers begonnen nog eens over de kroning van Beatrix, waarbij ik hen in de rede viel met: ‘Wat kan Beatrix er in godsnaam aan doen dat zij in die gouden koets moest zitten: tachtig procent van de Nederlanders wenst dat.’ Ze werden razend en begonnen te joelen en stampei te maken. In stomme verbazing werd naar mijn interventie geluisterd, dat de Sovjet-Unie een ander land was dan men aannam en dat ook mijnheer Sacharov jarenlang vanalles had kunnen verkondigen wat hij wilde. Ook Ed van Thijn had hem bezocht. Maar de laatste tijd begon Sacharov zich te bemoeien met de buitenlandse politiek van de ussr en werd dus effectief de mond gesnoerd door hem een tijdje met vakantie te sturen. ‘Hij is in ieder geval niet doodgeschoten zoals John F. Kennedy.’ Iemand van de De Waarheid kwam tussen beiden en zei dat Knoop de usa verdedigde en ik de ussr maar dat we er allebei naast zaten. Ik begreep dat ik er niet bij hoorde en niet had moeten komen. Ik heb trouwens wel een behoorlijk anti-bvd pleidooi kunnen afsteken, wat natuurlijk verder ook niets uit haalt.

221 NRC Handelsblad, 12 februari 1980.

28 februari 1980

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt telefoneerde. Ik ga maandag bij haar lunchen, voor de eerste keer in lange tijd. Aarzelde even, omdat Peter dan in Amsterdam is. Zij is nu zo oud. Hoe dikwijls zal ik haar nog kunnen bezoeken?

Sliep erbarmelijk slecht. Piekerde over mijn steeds precairder wordende financiële positie. Ben er zeer onrustig over. Had ik de acf-aandelen maar afgestoten, toen ze nog op 180 punten stonden. De adviezen van de heer Coté van de amro zijn bijna misdadig geweest.

Heb nog steeds een vreemde pijn links in mijn onderbuik. Ik wil naar dokter Delprat. Hij zei ook mijn prostaat te willen onderzoeken.

Ik ontving een telegram van het bureau van kanselier Bruno Kreisky. Heb op 6 maart a.s. een ontmoeting in Wenen.

Anthony Lewis komt nog steeds op voor de rechten van Frank Snepp, die in 1977 Decent Interval²²² schreef, en verzuimde als

222 Frank Snepp, Decent Interval, Random house, New York, 1977.

[p. 195]

oud-cia-medewerker het manuscript ter goedkeuring voor te leggen. Snepp voelde zich verplicht wat hij in Vietnam van nabij had gezien en meegemaakt op papier te zetten. De Amerikaanse overheid had hem indertijd een papiertje laten tekenen, dat hij zijn bek zou houden. Washington heeft ook niet gezegd dat Snepp te ver in zijn onthullingen zou zijn gegaan. Hij had helemaal niets mogen schrijven. Het is kennelijk een testcase. Die affaire is ook al weer drie jaar aan de gang. Lewis bijt zich erin vast ter verdediging van Snepp. Het Hoge Gerechtshof in Washington heeft zich nu verenigd met het standpunt van de overheid. Snepp moet bovendien iedere cent welke hij aan het boek heeft verdiend, aan de staat terug betalen.²²³

Bij Nieuwe Revu besprak ik mijn artikel over Beatrix, De Telegraaf en de inlichtingendiensten met Hans Wilbrink. Later kwam Ton Kors erbij. Hij vond dat ik het beter had kunnen schrijven rond de activiteiten van de bvd, in plaats van het accent op Beatrix te leggen. Ton heeft zijn baan aan mij te danken, maar hij werkt me daar altijd tegen. Hij lijkt zo aardig, maar hij is een valse nicht. Hij vond overigens dat ik bij Radio stad de juiste toon tegen de bvd had aangeslagen. Later kwam met Wilbrink ter sprake dat ik misschien een reiscolumn voor Nieuwe Revu zou kunnen schrijven in de trant van de radiopraatjes voor Veronica.

223 The New York Times, 21 februari 1980.

29 februari 1980

Was 45 minuten bij dokter Delprat. Hij liet zien hoe een kristal bewoog onder de microscoop. Met een rubber handschoen controleerde hij mijn prostaat. Hij maakte een tekening en ik dacht: hoe is het godsterwereld mogelijk dat ik er allemaal niets over weet. Wat moet ik toch ontzettend dankbaar zijn, dat het zaakje in orde is. Toch blijft die pijn in mijn onderbuik onverklaarbaar.

Ik belde broer Theo in Genève, waar hij momenteel werkzaam is en tijdelijk woont. Wat hij precies doet weet ik nooit. Dat weet zijn vrouw meestal maar half. Hij klonk opgewekt. Hij belde terug en gaf me het adres van Jean Piaget, dat ik nodig heb.

Rob Soetenhorst belde: ‘We zitten juist over je Teller-artikel te praten. We vinden dit het beste stuk wat je ooit voor ons hebt gemaakt.’ Dat was één telefoontje uit Key West naar Californië. Ze willen het komende gesprek met Kreisky eveneens hebben bij nrc Handelsblad.

[p. 196]

Nel Oosthout belde: ‘Ik wilde dat jij als eerste weet dat ik in de televisiefilm Schipper naast God van Jan den Hartog een rol speel, welke 15 maart op de buis komt.’ Ik had haar via Jan Pieter Visser in contact met die mensen gebracht. Zij was er erg dankbaar voor. Het ontroerde me een beetje, omdat ik weet hoeveel het voor haar betekent nog mee te tellen in haar vak. Kees Gerritsen van de gpd had mijn artikel over de rol van Rosalynn Carter in Washington en de analyse van psychiater Arnold Hutschnecker in de prullenmand gegooid.

‘Het was mijn beslissing je stuk niet te publiceren.’

‘Waarom niet?’ wilde ik weten.

‘Vanwege je aanval op De Telegraaf.’

‘Dat was helemaal geen aanval, dat waren gewoon feiten. Wil je zeggen dat zij niet hebben geprobeerd Beatrix en Claus als links af te schilderen?’

‘Ja, maar je behandelt het zo cynisch.’

Waar komt die angst voor De Telegraaf in dit zogenaamde vrije kikkerland toch vandaan?

1 maart 1980

Richard Thieuliette meldt uit Mexico dat de film die hij er maakte, af is.

Casper van den Wall Bake schrijft over zijn bezoeken aan Hetty en Wicher de Marees van Swinderen. Mijn gedachten gaan terug naar de oorlog in Bilthoven toen ik smoorverliefd op haar was.

Wicher heeft aangeraden eerst voor een emigratiestatus te zorgen en tegelijkertijd contacten op te bouwen. In april gaan ze zelf naar Arizona om er rond te kijken.

Mijn brief over pers en bvd is in De Journalist verschenen. En wat gebeurt er nu verder?²²⁴

Terwijl we in Florida waren werd een wetsontwerp ingediend waarbij de speciale rechtsbescherming van het Koninklijk Huis tot vijf personen werd teruggebracht. Dit zijn de koningin, de troonopvolger en de regent of de regentes. Minister Jan de Koning van Ontwikkelingssamenwerking (cda) heeft op televisie bepleit dat prins Claus ook na de beëdiging van Beatrix speciaal adviseur voor ontwikkelingssamenwerking zal blijven.²²⁵

Jan Blokker publiceert de geheimzinnige verwantschap tussen oranje en het klootjesvolk.’²²⁶

Hij analyseert hoe het komt dat ‘de zeggenschapsloze man al-

224 Zie bijlage 25.

225 NRC Handelsblad, 6 februari 1980.

226 de Volkskrant, 1 maart 1980.

[p. 197]

tijd geneigd is geweest de Oranjes op handen te dragen’. Gaat het om ‘rechten voor kleine luiden? Ontplooiingskansen voor Jan en alleman? Directe of zelfs maar indirecte invloed van het volk op het dagelijks bestuur?’ Hier is geen spoor van te bekennen, niet in de zestiende, niet in de zeventiende, niet in de achttiende, niet in de negentiende, zelfs nog niet in de eerste zestig jaren van de twintigste eeuw. De Oranjes hebben au fond minachtig voor het grauw, de massa, maar welke is dan deze geheimzinnige verwantschap tussen Oranje en het klootjesvolk? Hij haalt aan hoe zowel Johan de Witt als Johan van Oldenbarnevelt ‘beiden gewiekste diplomaten met een uitstekende antenne’ naar het schavot werden gebracht, omdat de zwijgende meerderheid de Oranjes steunde. ‘De Oranjes zijn er de geschiedenis door gesleept bij de gratie van het gepeupel.’

Blokker eindigt met er aan te herinneren dat Beatrix na haar kroning op het balkon van het paleis op de Dam zal verschijnen. ‘Op die manier krijgt het volk alsnog gelegenheid om van zijn hulde en dankbaarheid blijk te geven,’ aldus een hof dignitaris. Na het debacle met de Gouden Koets op haar huwelijksdag in 1966 willen ze die proef kennelijk niet nog eens nemen. Wat me altijd weer verbaast, is hoe schrijvers als Blokker krantenpagina's blijven vullen met geklets, wat we allemaal al vele jaren weten, alsof de psychoanalyse nog uitgevonden moet worden. Het is een feit dat op het Baarns Lyceum, of Nijenrode, of Yale vrijwel geen aandacht aan de psyche werd besteed. De leraren van de generatie van Blokker - en mijzelf- wisten bij hun opleiding zelf nauwelijks dat Sigmund Freud bestond. Maar in de loop der jaren heb ik althans een poging ondernomen om deze hiaten enigszins op te vullen. Het is toch duidelijk dat het Huis van Oranje als een psychisch pispaaltje voor het klootjesvolk dient, om de term van Blokker over te nemen. Psychoanalyse zoekt naar de wortels van het menselijk gedrag via onbewuste motivatie en conflict. De mystieke band tussen de Oranjes en het volk wordt immers van generatie op generatie klakkeloos overgedragen en wordt part and parcel van het typisch Hollandse gedachtegoed, omdat de historische leider van de kudde er bewust ingebracht wordt. Dit zijn de werkelijke aspecten, die onder de loep genomen zouden moeten worden. De Delgado-benadering van de psyche dus, waar ook Blokker in de verste verten niet aan toe komt.

K.M. Schreiner schrijft in nrc Handelsblad dat ‘vrijheid van informatie’ een fundamenteel recht van de mens is, aldus een aanbevelingscommissie van unesco van de Verenigde Naties.

[p. 198]

Jan Pronk zit in die commissie ende Ier McBride zit haar voor. Ik kan er over meepraten hoe Luns en de zijnen tegen het recht op vrijheid van informatie aankijken.

H.W. von der Dunk schrijft over de dagboeken van Thomas Mann, 1918-1921 en 1935-1936.²²⁷ Hij heeft alleen zijn notities vanaf 1933, toen hij 57 jaar was en Duitsland de rug toe keerde, bewaard. De rest werd verbrand. En een paar jaar uit een eerdere periode zijn bewaard gebleven.

Von der Dunk ontdekt op de bodem van Manns werk een ‘dikwijls nerveus agnosticisme’. Mann schreef alles op, het weer, zijn stemming, wat hij schreef, wat hij las, het wereldnieuws en zijn reacties daarop, wie hij ontmoette, zelfs wat hij at of wat hij aan kleren droeg. Kan niet zeggen dat zoals Von der Dunk er over schrijft, ik stante pede Mann zou willen lezen.²²⁸

227 Thomas Mann, Tagebücher 1918-1921, Tagebücher 1935-1936, Fischer Verlag, Frankfurt.

228 NRC Handelsblad, 22 februari 1980.

2 maart 1980

Kom weer helemaal niet aan mijn dagboek toe, want Peter is hier. Hij is zeer hartelijk. We bleven heerlijk thuis gisteravond.

3 maart 1980

Ik lag vanmorgen in bed te luisteren naar Peters ademhaling. Ik vond het afschuwelijk om te bedenken dat hij weer naar Londen vertrekt. Hij zit op dit moment op de boot. We hebben tot heel laat zitten praten, ook over mijn bezoek aan mejuffrouw Boekhoudt, en over jeugdherinneringen op De Horst. Er kwamen scènes in mijn geheugen boven waar ik in geen jaren aan heb teruggedacht. We kwamen erop nadat ik hem vertelde hoe mam vroeger aan de (Pleyel) vleugel zat en Franse liederen zong. Peter en ik zijn nu weer zoveel dichter bij elkaar. We aten nog een gebakken lever op het centraal station. Ik keek diep in zijn ogen. Die waren blauw en grijs en beautiful.

Ik was vandaag op verschillende momenten dicht bij tranen. Toen we bij de trein elkaar ten afscheid omhelsden en ik wegliep, voelde ik me ontroostbaar. ‘Je hebt gelukkig veel werk,’ zei hij om me op te beuren. Trouwens, we omhelsden elkaar ook al op Amerbos. Hij zei toen: ‘Ik weet niet waar te beginnen je voor alles te bedanken.’ Hij is een totaal ander mens bij zijn terugkeer naar Londen, in vergelijking met hoe ik hem 30 januari in Londen ophaalde om mee naar Florida te gaan. Deze laatste trip heeft ons veel en veel dichter bij elkaar gebracht. Nu

[p. 199]

is de plek in bed die hem toebehoort leeg. Alles hier op Amerbos doet me aan hem denken, en dat is pijnlijk. Moet er doorheen.

4 maart 1980

Jimmy Carter en het Witte Huis willen een wet door het Congres jagen, welke het de cia verbiedt om journalisten voor spionagedoeleinden in te zetten. Ook academici en religieuze personen moeten worden uitgesloten. Volgens Carter dient te worden vastgelegd dat de cia meewerkt om de integriteit van instellingen waar journalisten, wetenschappers en kerkleiders voor werken, te helpen bewaren en garanderen.²²⁹

William Schaap, uitgever van het Covert Action Information Bulletin, staat terecht, omdat hij de namen van honderden cia-agenten, die in het buitenland spionage-activiteiten uitvoeren, in zijn publicatie heeft afgedrukt. Dat is wat professor J.A. van Hamel in 1961 bedoelde met: ‘Wie de “rode knop” in Den Haag ontmaskert, bewijst het vaderland een grote dienst.’

Carter heeft in 1977 van de ene op de andere dag cia-betalingen ter ondersteuning van islamitische organisaties in Iran gestaakt. Koning Hoessein van Jordanië schijnt jaarlijks ook een douceurtje van 10 miljoen dollar van de cia te ontvangen.²³⁰

Intussen heeft Henry Kissinger met 5 tegen 2 stemmen voor het Hoge Gerechtshof in Washington de zaak gewonnen tegen het onder de Freedom of Information Act vrijgeven van de door hem gevoerde telefoongesprekken op het Witte Huis.²³¹ Jonathan Power sprak op de bbc over de Third United Nations Conference on the Law of the Sea. Ik heb als de bliksem mijn gesprek met de voorzitter Shirley Amerasinghe van Sri Lanka uitgewerkt en per expresse naar nrc Handelsblad gezonden.

Ik heb voor NieuwsNet een omslagverhaal over Beatrix en de beschuldiging van het links-zijn van de De Telegraaf geschreven. Bij de Nieuwe Revu zitten ze er teveel tegenaan te hikken. Bezocht mejuffrouw Büringh Boekhoudt in Baarn. Zij had lof voor het gesprek met Edward Teller, maar zei absoluut geen woord over Amerika valt, wat ik nota bene aan haar had opgedragen.

Zij herinnerde zich dat toen Beatrix veertien jaar was en zij haar vroeg hoe een feestje was geweest, zij antwoordde: ‘Het was wel aardig, maar het moet pas echt leuk zijn geworden,

229 The New York Times, 31 januari 1980.

230 United Press, 3 maart 1980.

231 The New York Times, 3 maart 1980.

[p. 200]

denk ik, nadat wij weg waren.’ Volgens Aunty had Beatrix leren werken door de begeleiding van mejuffrouw Romondt (lerares), die haar jarenlang naar Hilversum had laten komen om huiswerk te maken en echt te blokken. ‘Zelf vond ik het een uitdaging, als mij een kind werd toegewezen dat zogenaamd niet mee kon komen. In no time overtuigde ik ze dat ze het best konden,’ zei ze. Dat is dus bij mij - onder haar leiding - ook het geval geweest.

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt zei dat zowel Juliana als Beatrix doordrijvers waren. Zij herinnerde zich dat Beatrix vroeger woedend kon worden en dan uitriep: ‘Mammie is weer te laat’. Hare majesteit had nooit idee van tijd gehad en was altijd bij alles te laat. Ook zei ze dat zij hoopte dat zij nog minstens twee jaar zou leven om te kunnen zien hoe Beatrix het als koningin zou doen. ‘Zoals ik het van haar verwacht,’ voegde zij er aan toe.

Claus was eigenlijk meer formeel ingesteld dan Beatrix. Het is Claus, die mensen op een afstand wil houden. Beatrix en Claus zouden twee weken naar Italië gaan om de toespraak te schrijven, die zij als nieuwe koningin zou uitspreken. ‘Dat zal ze ernstig en goed doen,’ zei Aunty over die toespraak. ‘Eén van de prinsjes heeft zijn mond voorbij gepraat, zodoende is dit in besloten kring alsnog bekend geworden.’ Ik heb dit detail maar eens naar Stan Huygens (Lepeltak) doorgebeld.

Mejuffrouw Boekhoudt onderstreepte dat Beatrix de eerste Oranje was met een eindexamen gymnasium. De commissie die haar examen moest afnemen, arriveerde nogal nerveus voor het geval Beatrix er weinig van terecht zou brengen. Wat moesten ze dan beginnen? Maar ze waren allemaal zeer verbaasd. De prinses deed een uitstekend examen. Zij had een tien voor geschiedenis. (Dit zou Lepeltak ook best kunnen gebruiken.)

Ik vroeg haar of ze naar de kroning zou gaan. ‘Nee, dat is voor allemaal officiële personen. Wanneer ze mij vragen zouden ze zoveel andere mensen ook moeten vragen.’ Dat is beslist onwaar. Zij neemt immers een unieke plaats in bij Beatrix. Zij vertelde dat bij het huwelijk van Beatrix en Claus zij achter een pilaar was geplaatst in de kerk en absoluut niets had kunnen zien. ‘Er waren wel televisiemonitors, maar ik zat ook nog precies tussen twee beeldschermen in. Ik zie het thuis allemaal veel beter.’

Zij herhaalde dat zij Bernhard nooit helemaal had vertrouwd. ‘Hij was altijd correct en aardig tegen mij maar nee, ik mocht hem niet.’ Toen ik haar verliet waarschuwde ze nog: ‘Steek je niet in wespennesten.’ Wat denkt zij toch eigenlijk van me?

[p. 201]

Die lieve Frank van Linschoten is nu redacteur van Gigi, een blad van twintig pagina's, met o.a. medewerking van de Nijmeegse Nichten Nieuwsdienst. Het is dus een maandblad dat zelfs bij Athenaeum te koop is. Frank wil een nummer uitgeven ten tijde van de kroning met een artikel over de Oranjejongens. Maar wat is er over die boys te vertellen? Niets. Ik mag ook buitenlandmedewerker worden.

De voorzitter van de nvj heeft 29 februari opnieuw naar de Indonesische ambassadeur Sumpono Baynaji geschreven over mijn visumaanvraag en waarom er op brieven van 19 april, 10 juli en 19 augustus 1979 helemaal geen antwoord van de ambassade is ontvangen.

nvj-voorzitter Aad van Cortenberghe gaat in een brief uitvoerig in op mijn klacht, ook tot Gerard Schuijt gericht, dat ze te weinig doen om aan het gelazer met Den Haag een einde te maken, specifiek ook over de kwestie van het visum voor Indonesië.²³² Ik heb hem trouwens geantwoord dat het me geen bal kan schelen of de nvj 4.300 leden heeft en dat het er verder niets toe doet of we vertrouwen in elkaar hebben. Het gaat om 25 jaar treiteren en om zakelijke belangen. Het is toch absurd dat de Indonesische ambassadeur de nvj een jaar lang aan het lijntje houdt en gewoon niet antwoordt en de vakorganisatie laat dit blauwblauw?

232 Zie bijlage 26.

5 maart 1980

Rob Soetenhorst schrijft, dat gezien ‘verdachtmakingen’ aan het adres van nrc Handelsblad-redacteur Raymond van den Boogaard, de deurvan de krant permanent voor me dicht gaat. Ook het interview met Bruno Kreisky willen ze nu niet hebben. Ik heb niet anders dan exact de feiten en de waarheid gepresenteerd in De Journalist. Ik moet echter mijn bron, Volodja Molchanov, vooralsnog beschermen, maar eens komt een dag dat ik hem kan noemen en uitkomt dat wat ik schreef feiten zijn, ook betreffende Van den Boogaard.²³³ Ze hebben mijn expressebrief met het gesprek met Shirley Amerasinghe met de mededeling ‘retour afzender: geweigerd’ weer op de bus gedaan. Wat een mentaliteit. Journalisten voor wie de waarheid en de feiten te pijnlijk zijn en dan nog wel journalisten verbonden aan de kwaliteitskrant nummer één.

Het gaat prima met Gerard Huysmans werk. Hij exposeert in Gallerie Het Kunstcentrum in Den Haag.

233 Zie bijlage 27.

[p. 202]

Philip Geyelin, voormalig opiniepaginaredacteur van The Washington Post schrijft Henry Kissinger de grond in.²³⁴ Als minister van Buitenlandse Zaken beschouwde hij Nixon als buitengewoon onstabiel. ‘In serving Nixon one owed it to him to discriminate among the orders, he issued, to give him another chance at those that were unfulfillable or dangerous.’ Nixon had Kissinger opdracht gegeven om ambassadeur Anatoly Dobrynin van de ussr wijs te maken dat ‘the president was out of control on Vietnam’. Kissinger vond dit dermate absurd dat hij geen gevolg gaf aan de opdracht en afwachtte of Nixon er op terug zou komen. Dit deed hij niet, dus de ‘mop’ ging niet door.

Het is allemaal materiaal wat ik met professor Arbatov voor ons boek moet bespreken.

Schreef Soetenhorst een briefje of ze bereid waren als hoofdredactie samen met Raymond van den Boogaard en mij achter gesloten deuren te bespreken wat ik in De Journalist aankaartte en waarom ik dat deed. Wanneer ze daar niet op ingaan, weet je hoe laat het is.

Ik belde met de juridische medewerker van nrc Handelsblad, Kuitenbrouwer. Frank vertelde dat Van den Boogaard hem had opgebeld om advies te vragen of hij mij voor de Raad van de Journalistiek zou dagen. Kuitenbrouwer had geadviseerd mij een brief te schrijven en met me te praten. Frank zei dat hij dit opnieuw de redactie zou adviseren, maar Van den Boogaard

234 Atlantic Magazine, februari 1980. THE CRAFT AND CRAFTINESS OF HENRY KISSINGER.

[p. 203]

vermijdt dit om begrijpelijke redenen. Hij weet ook dat ik mijn informatie van Volodja Molchanov in Moskou heb gekregen en dat wat ik schreef gewoon waar is. ‘Maar wanneer de hoofdredactie dit jegens jou reeds heeft besloten, sta ik machteloos,’ aldus Kuitenbrouwer.

Kuitenbrouwer gaf toe dat Van den Boogaard ‘een beginneling’ was. Hij was degene geweest die het interview van mij met ambassadeur Tolstikov van de ussr van die rotte kop had voorzien, waar zeer veel gedonder over was gekomen. Geen wonder: de man is door de bvd benaderd (naar eigen zeggen tegen Volodja Molchanov) om ‘samen te werken’. Kuitenbrouwer zei verder dat misschien niet eens de bvd Raymond had gevraagd samen te werken, maar dat het ook het ministerie van Buitenlandse Zaken had kunnen zijn. Hij had tegen Volodja maar gezegd dat het de bvd was geweest, om zichzelf interessanter te maken, aldus de juridische medewerker van de krant.

Om 16:30 uur ontmoette ik Thomas Lepeltak in het Hilton hotel. Hij vertelde dat prins Bernhard in Suriname tegen Ischa Meijer gezegd zou hebben: ‘De Haagse Post heeft lelijk over me geschreven. Ik heb mijnheer Willem Brugsma bij de Bilderberg geïntroduceerd. Hij antwoordt niet eens op mijn brief.’

Ik vertelde hem dus dat Beatrix naar de ‘Gelukkige Olifant’ was afgereisd om haar rede als koningin te gaan schrijven. Hij wilde geen 1.500 gulden betalen en zei slechts 500 gulden te kunnen overmaken, vooral ook omdat de redactie toch al niet zou begrijpen dat hij mij überhaupt geld zond.

6 maart 1980

Mijn arme hoofd. Ik moet kalmer aan doen. Lag de hele nacht wakker, of althans uren lang. Onrust. Hoofdpijn.

Ontmoeting met de redactie van NieuwsNet over mijn omslagverhaal. John Roozen is bang. Maar anderen willen het beslist plaatsen. Dus mijn Beatrix-Telegraaf-bvd-verhaal komt op de omslag. Can't wait to see it happen.

De Journalist-redactie belde om te zeggen dat Steven de Winter (nrc Handelsblad, Genève) een felle brief had ingezonden om het voor Van den Boogaard op te nemen. Wie weet werkt die kerel ook voor de inlichtingendiensten.

Gisteren had ik Peter verteld wat er allemaal aan de hand was, inbegrepen de breuk met nrc Handelsblad. Terwijl wat ik had geschreven gewoon waar was. Hij was ook van streek over alles. Vandaag zei hij dat hij zo boos over alles was geweest om-

[p. 204]

dat het unfair was dat hij me de hele dag vibes had gestuurd, zelfs toen hij in de metro zat.

7 maart 1980

Maakte een radiopraatje voor Veronica over mijn botsing met de nrc, maar jammer genoeg kan ik Volodja Molchanov niet blootgeven als bron voor wat ik in De Journalist meldde. Casper van den Wall Bake had het gehoord. Hij belde om te zeggen dat het een keurige verzoeningspoging was geweest.

Er kwam een brief van J.A. Onderdijk, president van Transol, met promotiegegevens om het bedrijf in Moskou te introduceren. Ze willen zaken gaan doen met de Sovjet-Unie. Ik zal zien wat ik kan bereiken.

Alfred Vierling kwam op bezoek. Ik weet niet wat van hem te denken. Hij is al enige maanden ambtenaar bij crm voor minderhedenvraagstukken, maar slaat voortdurend op hol. Warhoofd?

8 maart 1980

Genève

Theo en Nellie haalden me gisteren van het vliegveld af. Ik nam een kamer in Hotel du Rhône. Mijn broer werkt als accountant bij een grote Amerikaanse oliemaatschappij met bedrijven in 29 landen (Stauffer Chemical Co.). Ze hadden belastingproblemen. Theo schijnt een expert te zijn geworden bij het oplossen van dit soort vraagstukken.

We hadden een ontmoeting van 45 minuten met bankier Francesco Paesa, Dewi Sukarno's voormalige minnaar. Theo is terughoudend met hem in zee te gaan, zeker nadat hij drie jaar heeft vastgezeten. Hij leek ook onzekerder dan vroeger en scheen anders uit zijn ogen te kijken. Hij is bezig een Europese computerterminal op te zetten. Dewi belde hem van tijd tot tijd, voornamelijk om te spreken over haar problemen met Karina.

Telefoneerde tweemaal met Peter in Londen. Hij moedigt me altijd aan. ‘Je gaat in Moskou allemaal positieve dingen doen. It will all turn out beautifully.’ Ik vertelde hem dat tijdens het avondeten met mijn broer en schoonzus in Hotel du Rhône, terwijl Theo bestelde, ik tegen Nellie had gezegd: ‘It's amazing how many people stare at me: Peter is always amazed.’

‘But Wim, you are very handsome,’ zei ze.

Ik gaf haar een zoen en zei: ‘You see, I even blush.’