Logo DBNL
Memoires 1979-1980 (2011)

Memoires 1979-1980

(2011)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Minneapolis

25 november 1979

Minnesota

Schreef na deze lange reis bij het krieken van de dag eerst een vrij lange brief naar mejuffrouw Büringh Boekhoudt.

Het is het mooiste weer van de wereld.

Las in het vliegtuig een boeiend artikel van professor Richard Lazarus van Berkeley University. ‘My own research (...) that illusion and self-deception have positive value in a person's psychological economy (...) The fabric of our lives is woven in part from illusions and unexamined beliefs.’ Ik wil hem interviewen. Dat noem ik nu nog eens ‘iemand op nieuwe ideeën brengen’.

Naast me zat in het vliegtuig een jongetje van 11 jaar, dat werd weggebracht door zijn moeder en op weg was naar zijn vader. Geen wonder. Saturday Review63 meldt in een hoofdartikel dat in 1979 bijna één miljoen baby's werden geboren, zonder vader. Dit kereltje mag blij zijn erkend te worden, ook al zijn de ouders gescheiden. Hij heeft donkerbruine ogen, wild haar en kan een mooi stuk worden. Ik zag hem in het gangpad lopen. Hij heeft een prachtig lijf in wording. Dat wordt wat. Zalig om op een leeftijd te zijn dat je absoluut niet bewust bent van wat er allemaal kan en gaat komen. Toen hij terugkeerde vroeg ik hem: ‘Heb je in of naast de pot gepiest?’

‘Go and look for yourself,’ was het antwoord. Hij wilde een kaartspel doen, en ik heb er maar eens aan meegedaan. Hij droeg een jack met daarop in vette letters: Colonial House Realty, Grand Forks, North Dakota. Dus vroeg ik: ‘Are you going to North Dakota?’ Hij antwoordde: ‘Can't you read?’ Dat ventje is pas elf.

Ik werd door Stephen Carlton van Future Systems Inc. afgehaald. Het is duidelijk dat minister Machado van Venezuela hier onlangs een slechte indruk maakte op de Second Annual Conference of the Education Section of the World Future Society. Hij hield een toespraak, maar bleek niet in staat specifieke antwoorden op de vele vragen te geven, die vooral Ameri-

kanen over zijn intelligentieprogramma stelden. ‘He seemed to forget he was talking to educators,’ zei Stephen.

Hij gaf me de tekst van een interview dat hij met Aurelio Peccei had gehad. Ik zie hier ook weer de belangrijke ontwikkelingen in Aurelio's denken. Hij spreekt over ‘the human gap between reality-man-made, man-created-reality and our vision about it’. Aurelio zit nu op de lijn: werkelijkheid, brein en reorganisatie van ons denken. Hij zegt ook met zoveel woorden tegen Stephen, dat ‘the human train has a latent potential which can be developed’. Dat is de uitkomst van het werk dat Delgado en Machado hebben verzet binnen de Club van Rome. Prima.

Dr. Peccei beaamt dat de invloed van de Club van Rome in Moskou groeiende is. ‘The way we think has contaminated their thinking,’ zegt hij letterlijk. ‘Now they recognize in Moscow that there are many, many problems within the socialist part of the world which cannot easily be solved because they are basically global problems. They are problems belonging to us all, irrespective of our political stand, our ideology or political regime. We are dealing with problems that affect all mankind. Moscow now sees it this way, which is a big step forward.’

James Reston van The New York Times64 is in Moskou. Hij kwam vanuit Japan. Wat hij wil nagaan, is hoe het Kremlin tegen de jaren tachtig aankijkt. ‘Does anybody in authority here have any new ideas about the coming age?’ Dat is zijn vraag. In Japan is men gefascineerd door de komende eenentwintigste eeuw. Er wordt geanalyseerd en er worden plannen gemaakt hoe de toekomst tegemoet te treden.

‘Moscow is quite different,’ aldus Reston. ‘It is making progress. You can see it in the bustle in the streets. There is a little more freedom to travel now. They listen, without fear, to the Voice of America and the bbc. Housing is still a problem, but families now at least have the privacy of their own apartments. But the Government remains the same. It is overwhelmed by the tragic past and is backing into the future. It is almost as if - as with some elements of the salt-debate in Washington - the puzzling ambiguities of present world politics were too much for the leaders of the present time, and they almost longed for the familiar but dangerous simplicities of the cold war.’ Ik ben het hier maar ten dele mee eens. Wanneer Reston langer in Moskou zou zijn en over meer informatie zou

komen te beschikken, zou hij zien dat er veel in beweging is in Moskou. Ik neem aan dat hij Georgii Arbatov zal ontmoeten.

illustratie

Richard Gere is een absolute beauty. Samen met David Marshall Grant en David Dukes treedt hij op in een toneelstuk Bent van Martin Sherman, waarin ze alle drie homo's spelen die door Hitler in een concentratiekamp zijn gesmeten en waarmee dus het Holocaustthema van de nazi's contra joden en homo's nieuw leven wordt ingeblazen. Gere dus in het New Apollo theater in Manhattan als acteur op de planken.

Dr. L. Bryce Boyer heeft na enkele tientallen jaren studie bij Mescalero en Chiricahua Apache Indianen onder meer ontdekt dat daar kinderen tot hun tweede jaar niet als menselijke wezens worden beschouwd. Wanneer een tweeling ter wereld komt wordt één van de beide kinderen in de zengende zon op een mierenhoop geplaatst ‘to die while being bitten, a method of extermination otherwise reserved for some enemies captured in battle’. Wat zou minister Machado (en zijn team) hierop te zeggen hebben? ‘Raise their intelligence?’ ‘Teach them to play the violin through the Suzuki method?’65

Lunchte met Stephen Carlton. Hoe meer ik naar hem luisterde, hoe duidelijker het werd dat hij voor mijn komende boek over intelligentie en kinderen onbruikbaar was, ook al stapte ik om hem te ontmoeten in Minneapolis uit.

Tijdens de vlucht naar San Francisco meldde de gezagvoerder, dat eerst het landingsgestel niet wilde inklappen, maar dat nu alles oké was. Werd er ongerust door.

18:05 uur

Ik had mijn horloge al twee uur teruggezet en vroeg me af hoe lang het nog naar San Francisco zou zijn, toen ik bemerkte dat de stewardessen een soort conclave belegden in de achterste keuken van deze dc-10. Is er toch iets niet in orde?

26 november 1979

San Francisco



illustratie

Het is een ontzettend beangstigende ervaring geweest met Northwest Airlines. Het landingsgestel wilde niet uitklappen. De stewardessen waren zelf doodsbang. Ze zaten de regels voor een noodlanding te bestuderen. Blusapparaten werden nagekeken. Niemand scheen er iets van te merken, behalve een neger met zijn zoontje. Vlak voor de eigenlijke landing riep de piloot om dat het landingsgestel uit was gegaan. Jezus. Dat was een werkelijke angst.

Heb eerst brieven aan Peter en aan zijn moeder gepost. Daarna ben ik regelrecht naar Club San Francisco gegaan, waar ik twintig minuten onder een stomende douche heb gestaan. In de vs zijn douches tenminste voorzien van werkelijke druk op de sproeier.

Ik had vrijwel meteen een fantastische Aziatische jongen in mijn vingers, die in de cabine meteen op zijn buik ging, wachtende om geneukt te worden. Hoe kan ik me tot zoiets forceren en zijn achterste penetreren? Afgezien van alle risico's daaraan verbonden.66 Ik zou het heerlijk hebben gevonden gewoon naast hem te liggen, te vrijen en te kroelen. Waarom altijd meteen dàt? Maar na hem, was er overal voldoende aan de gang.

President Mobutu Sese Seko van Zaïre zou volgens sommige berichten op de nominatie staan te worden afgezet, in navolging van Idi Amin in Oeganda, Nguema Biyoto Masie in Equatoriaal Guinea en Jean-Bédel Bokassa in de Centraal-Afri-

kaanse Republiek. Mobutu werd in 1965 met behulp van de cia in Kinshasa geïnstalleerd. De man bezocht president Carter en als een ‘cadeautje’ voor zijn collega in Washington liet hij achttien politieke gevangenen vrij. Het is een absoluut schandaal wat de Amerikanen in Congo hebben uitgevreten. Wie doet er wat aan?

Newsweek meldt dat Eldridge Cleaver eindelijk voor elkaar heeft dat de aanklacht jegens hem wegens moord uit de boeken is gehaald. Daar is dan elf jaar over gedaan. De schrijver vluchtte naar Cuba, bezocht China en woonde in Algiers, waar ik hem ook heb bezocht, en nu is hij een soort reizende dominee geworden, want net als Jimmy Carter beschouwt hij zich als herboren in Jezus Christus. Hoe werkt dat in een brein, van ultraradicale Zwarte Panter nu in een staat van vroomheid met de bijbel in de hand.

Professor Richard Lazarus wil geen interview geven. Jammer.

27 november 1979

Ik belde met Wicher de Marees van Swinderen. ‘It is time people are told the facts as they are,’ zei hij over mijn boek Amerika valt. Vriendin Beverly klonk oprecht toen ze zei: ‘I can't wait for you to get to Phoenix.’ Ik verheug me er ook op.

Berkeley campus

Wat hier aan ventjes rondloopt, houd je niet voor mogelijk. Ik raak niet uitgekeken. Zit op een terras. Een grote, bruine hond komt aan mijn voeten liggen. Heb altijd iets met honden gehad.

Had een korte ontmoeting met professor Alan Dundes, de man die opzien baarde in 1978 met zijn analyse dat (Amerikaans) ‘football was an erotic ritual. Football is merely a sanctioned form of theater where players and fans can safely discharge their homoerotic impulses.’67 Hij vertelde dat hij nog regelmatig vanuit Nederland telefoontjes kreeg naar aanleiding van de reportage en het interview met hem dat ik in Nieuwe Revu publiceerde.

Het was een flinke tippel naar Tolman Hall op de Berkeley campus voor mijn ontmoeting en gesprek met de beroemde, en voor sommigen beruchte, ontwikkelingspsycholoog Arthur Jensen. Hij stelde als wetenschapper vast dat door de bank genomen blanken intelligenter zijn dan negers.

‘Dat is juist,’ herhaalde professor Jensen ook tegen mij. ‘Over het geheel genomen is de zwarte bevolking van de vs minder intelligent dan de blanke bevolking, althans volgens iedere algemeen aanvaarde definitie van intelligentie.’

‘Als dit dat wetenschappelijk is bewezen,’ legde ik hem voor, ‘waar windt men zich dan zo over op? Zwarten hebben kroeshaar: blanken zijn blond. Wat maakt het allemaal uit?’

‘Intelligentie heeft veel diepgaander consequenties op het individuele en maatschappelijke vlak dan de kleur van het haar, de lengte, of enige andere denkbare menselijke karakteristiek. Misschien zelfs meer nog dan lichamelijke gezondheid. Voor het individu is intelligentie erg belangrijk, aangezien het de mate van vrijheid bepaalt die iemand bezit, in zeker opzicht althans. Iemand van minder dan gemiddelde intelligentie, ofwel met een iq van onder de 100, heeft een veel mindere mate van vrijheid in beroepskeuze, in het kiezen van een levensgezel, in allerlei andere dingen dan iemand die meer dan gemiddeld intelligent is. Veel beroepen zijn eigenlijk gesloten voor mensen met een lagere intelligentie, omdat zij geen diploma's kunnen halen om tot die beroepen toegang te krijgen.’

‘Ziet u het als een haalbare kaart wat de Venezolanen van plan zijn te doen, het stimuleren van intelligentie bij de volksmassa?’

‘Er bestaat geen overtuigend bewijs dat er tot dusverre ooit iemand in is geslaagd dit te bewerkstelligen. Wat kennelijk in feite gebeurt, is dat wanneer er in de kinderjaren een grondige opleiding zou worden gegeven, intelligentietests in een vroeg stadium vooruitgang laten zien. Maar naarmate verder van die nieuwe bijzondere wijze van opleiden wordt afgeweken en de testitems veranderen, omdat er verschillende soorten testitems bestaan, die geschikt zijn voor het testen van oudere kinderen, gaan de iq-uitslagen naar beneden. Eén van de intensiefste programma's van deze aard werd door Rick Heber op de Universiteit van Wisconsin in Milwaukee opgezet. De kinderen werden aan een uiterst intensieve behandeling onderworpen. De kosten bedroegen per kind enige duizenden dollars per jaar. Zij kregen surrogaatmoeders. Ze werden van vlak voor de geboorte tot de schoolgaande leeftijd behandeld. Ze zitten nu ergens voorbij de vierde klas en verschillen klaarblijkelijk niet van een gelijksoortige controlegroep, die geen speciale behandeling in schoolverrichtingen kreeg. Dit gold vooral ook voor het vak lezen, wat uiteraard hetgeen was waar ze het meest mee bezig waren. Er was hoegenaamd geen verschil, naar het schijnt. Toen deze kleuters voor het eerst naar school gingen, stonden

ze inderdaad 24 iq-punten boven de controlegroep. Maar aangezien deze intensieve behandeling steeds verder achter hen kwam te liggen, denk ik dat ze de testen en de aard van de testen gewoon hadden geleerd. Naar mate ze ouder werden gingen de iq-uitslagen naar beneden. Ze waren ongeveer twintig punten gezakt vanaf het moment dat ze op school kwamen. Ze vertonen ook geen onderscheid op die onderwerpen waar het experiment zich het meeste op had toegelegd. Het zou niet zinvol zijn om alleen het iq te verhogen als alle overige factoren verbonden met het iq niet insgelijks worden verhoogd. Je zou willen dat het vak lezen, of schoolprestaties in het algemeen, de mogelijkheden in beroepskeuze er op vooruit doen gaan. Maar dat schijnt ongelukkigerwijs bij zo'n experiment niet te gebeuren.’68

Wachtend op een bus naar Palo Alto, dronk ik koffie in Clementine's. Mijn oog viel op een prachtige knul, begin twintig, Robert McKim. ‘Mijn vader is een professor in Stanford en schreef een boek Visual Thinking.’ Hij had het nooit erg kunnen vinden met zijn moeder. Hij had gedanst, was fotomodel geweest, had op vrouwen gejaagd, en nu wil hij restaurants gaan runnen en is hier in de leer. Ik observeerde hoe hij gasten binnenleidde, nam zijn ogen in me op, zijn mond, het hele pakket. Wat een zalige jongen. Gesteld dat het je zoon is. Nee. Logeer bij Bill en Marjorie Kellogg, mijn oude vrienden.

28 november 1979

Stanford

De Californische zon doet weldadig aan.

De gezondheid van premier Aleksei Kosygin wordt slechter. N. Tikhonov is nu zijn tweede man.

Craig Whitney merkt in de The New York Times69 op dat het opvallend is, dat de 48-jarige Mikhail Gorbatsjov, werkzaam in de landbouw, een ‘nonvoting’ lid van het Politburo is geworden. ‘He was brought in from the rich farming region of Stavropol last year, and at 48 is the youngest member of the leadership.’70

Er is een kwart eeuw voorbijgegaan sinds apartheid in de vs officieel werd afgeschaft en dagelijks lees je de meest irritante berichten over openlijk en sluimerend racisme. Twee jaar geleden werd in Houston de Mexicaan Joe Campos Torres door blanke politiemannen gewoon vermoord na een rel in een bar.



illustratie

Hij werd in een snelstromende rivier gesmeten, kon niet zwemmen en verdronk. Rechter Ross Sterling gaf de betrokken agenten als straf een schorsing. In hoger beroep werden ze tot gevangenisstraffen veroordeeld, maar die werden nooit tenuitvoer gebracht. The New York Times wijst erop dat ‘horseback justice’ in Texas onuitroeibaar lijkt. Kan me over zulke zaken enorm opwinden.71

Rabbi Marvin Antelman zond me zijn boekje To Eliminate the Opiate, Vol. I, met als ondertitel The frightening inside story of communist and conspiratorial group efforts to destroy jews, judaism and Israel.72 Wie is niet voor de vrijheid van drukpers, maar hemeltje, wat een verhaal. Hij begint met de opsomming op de eerste pagina van welke familieleden, grootvader, grootmoeder, ooms, tantes, nichtjes, neven, zestig in totaal, die ‘in the Holocaust of the National Socialist Party of Germany’ het leven lieten. ‘Chapter I: To eliminate the opiate,’ begint met een citaat van Karl Marx (1844):‘Religion is the opiate of the people.’ Dan ben je eigenlijk al klaar, want dat was waarschijnlijk één der meest wijze en meest toepasselijke uitspraken die Marx ooit deed. Antelman was aardig, maar je krijgt zijn brein nooit meer gezuiverd. Een dergelijk programma voor deprogrammering moet nog worden uitgevonden. Het beste zou na-

tuurlijk zijn ‘bloedjes van kinderen’ al deze absolute onzin te onthouden.

Ontmoette dr. Alberta Siegel, kinderpsychiater aan de universiteit van Stanford, een vrolijke tante. We lunchten eerst in de faculty club - waar we een heerlijke maaltijd genoten - en trokken ons vervolgens terug in een kleine salon, waar ik het eigenlijke gesprek met haar opnam. Ik vertelde wat Venezuela trachtte te bereiken door de kleinste kinderen anders te gaan behandelen.

‘Wat allereerst in aanmerking dient te worden genomen,’ was Siegels reactie, ‘is de prenatale omgeving waarin het kind zich ontwikkelt.73 Men moet rekening houden met de voeding van de moeder, de gezondheid van de moeder, omdat de beste start die men een kind kan geven, krachtige voeding is. Daardoor krijgt de baby bij de geboorte het noodzakelijke gewicht, waardoor het zenuwstelsel tot stand komt, waar later talent uit voort kan komen. Als moeders tegen ziekten beschermd kunnen worden, zal de gezondheid van de volgende generatie beter zijn. Ziekten als rode hond en dergelijke, kunnen kinderen veel schade toebrengen, soms worden ze doof en blind hierdoor. De gezondheid van de moeder moet overal de prioriteit krijgen, vooral wanneer men van plan is het talent van komende generaties te ontwikkelen. De moeilijkheid is om dit over te brengen, omdat veel moeders de betekenis van hun gezondheid en voeding met betrekking tot deze aspecten niet inzien. In ontwikkelingslanden vermijden moeders al te dikwijls hiervoor bestaande klinieken te bezoeken. Toch is de enige manier om het pasgeboren kind een behoorlijke start in het leven te geven, door de gezondheid van moeders veilig te stellen. Daaronder valt ook de bescherming van moeders tegen desastreuze gevolgen van verdovende middelen, wat ook een schadelijk invloed heeft op de kinderen.’

‘Minister Machado is van plan televisie in te schakelen bij het heropvoeden van moeders over hoe met kinderen om te springen,’ zei ik.

‘Het zal zeer interessant zijn om te zien of dit zal slagen,’ meende Siegel. ‘In Peru is op dit ogenblik een Amerikaanse groep bezig om intelligentie bij de mensen te bestuderen. Misschien is Venezuela welvarender dan Peru, maar het valt te proberen. In India hebben ook dergelijke projecten plaatsgevonden. Ook zij namen deze richtlijnen in acht. In de slums van de vs gebruiken we technieken om moeders er toe te krijgen hun

houding en gedrag tegenover kinderen te veranderen. Om via moeders te werken, schijnt de enige benadering te zijn die vruchten afwerpt. Wanneer men zich rechtstreeks met het kind bemoeit, kan dit misschien tijdelijke winst opleveren, maar de werkelijke resultaten op lange termijn resulteren van bemoeienissen met moeders. Het kan dus heel goed zijn dat minister Machado in diens benadering op het juiste spoor zit.’

Toen ik vertelde dat men in Venezuela Indiaanse kinderen met de Suzuki-methode had leren vioolspelen, reageerde dr. Siegel negatief. Zij moest er om lachen. ‘Goeie help,’ zei ze. ‘Wat ik me allereerst afvraag, is of die Indianenkinderen het juiste dieet krijgen, of ze alle inentingen hebben, die nodig zijn, met andere woorden zijn hun normale primaire behoeften wel vervuld?’74

Dr. Siegel reed me naar het universiteitsgebouw waar Paul Ehrlich, de bioloog, zijn kantoor heeft. Het was een prettig weerzien. Hij drong er op aan dat ik voor mijn komende project Marcus Feldman van de vakgroep genetische biologie zou interviewen. Het werd ter plekke geregeld. Hierdoor heb ik schitterend nieuw materiaal.

Ehrlich vond de plannen van minister Machado in Caracas ‘utter nonsense’. ‘If it is the problem to develop the intelligence of people in your society, in the sense of giving everybody equal educational opportunities,’ meende hij, ‘than it is the same old nonsense. It simply shows that population genetics has not penetrated any further into Venezuela than it has in most places. That is all. You are familiar with The Race Bomb?’75

‘There is a small amount of evidence,’ ging Ehrlich verder, ‘that there is a genetic component of individual variation in intelligence. Probably not a very big one. There certainly is no evidence whatsoever, that there is an enormous heritability as claimed by Arthur Jensen and others.’

‘Nobody knows what intelligence is anyway, so why make such statements?’ vroeg ik hem.

‘All you can do is do things that will raise performance on intelligence as defined by standard intelligence tests. There are ways with schooling to do this. But as we pointed out extensively in our book The Race Bomb, the kind of things that are tested on intelligence tests do not fit the general bounds of intelligence testing. One thing that is never being tested is originality. One thing we feel is very wrong with the whole ap-

proach to the question of intelligence is the confusion of performance on a culture-bound so-called intelligence test with a measure of a human characteristic, that people have a variable view off and which is much more complex than that. So, that is one problem. Is it clear to you whether the Venezuelan Government is interested in the genetic aspects of intelligence? Is that their main thrust?’

‘I think,’ antwoordde ik, ‘that they feel that all people are talented and therefore intelligence is dormant and should be activated and stimulated by training mothers.’ Daarop vertelde ik van de Indiaanse kinderen die Beethoven leerden spelen, of Haydn.

‘How does that correlate with raising the intelligence of the population?’ was Ehrlichs vraag.

‘R.D. Laing was equally critical, it reminded them of robotizing children,’ zei ik.

‘Also, what makes the Venezuelans think that it is intelligent behavior for a forest Indian to play Beethoven or Haydn?’

‘Could it help to destroy the elitist view that poor or intellectually deprived children could perform like middle class or elite children?’ probeerde ik.

‘But that is already abundantly clear. I don't seriously doubt that. Does anybody? It is certainly not intelligence that sets the elites in the world aside. I give you an example: Nelson Rockefeller. I never heard anybody claim he possessed a high iq. Certainly, it was not one of his outstanding characteristics. At the same time, he was most certainly a member of the elite.’

‘Money rules over intelligence,’ trok ik als conclusie.

‘A lot of people in this country who are loaded, are often no more intelligent than the guy that collects my garbage. In fact, to some extend less, because money is doing everything for the rich in this world.’

‘Dr. Alberta Siegel considered nutrition far more important than violin playing,’ zei ik hem.

‘It is clear. You don't get full potential of a human being when he or she is malnourished. Therefore, one of the best ways to raise intelligence is to see to it that everybody is well fed.’ Ehrlich meende dan ook dat minister Machado zich inderdaad beter kon bezig houden met voeding, publieke gezondheid en geboortebeperkingsprogramma's.

‘Then, genetic assumptions make no sense?’ wilde ik van hem weten.

‘It's preposterous. We have many ideas of what could be done to improve people's intelligence performance. We know

something about making the child's early environment more varied, more stimulating, and so forth. What we know for sure about genetics, is zero. There is essentially no information worthwhile talking about, in relation to the genetic base of intelligence in human beings. The little bit we thought we had, and what seemed secured, was the monitoring of intelligence following the studies of twins by Cyril Burt.76 And, he turned out to be a fraud. My own bias would be, that since there tends to be some involvement of genetics in most individual differences, it would not surprise me at all, if there was some small part of inheritability in intelligence existing in some environments. And remember, inheritability is always bound to an environment. You will find a situation in which one environment of intelligence can have a hereditary component, and you move those same people into another environment and there would be no longer a hereditary component of intelligence.’ Hij vervolgde: ‘In any case, we know virtually nothing about it and second, knowing nothing about it, we would not know sensibly how to manipulate it. The Burt's ought to do all the breeding in the world. That is an as good example as any. Burt would have said, people like me, meaning an upper class Englishman, ought to outbreed the people, he considered to be less intelligent. However, if that would have happened, we would have been selected for dishonesty and fraud. Because although Burt thought of himself as extremely intelligent, most of us now think of him as a crook. Even if we knew who was smarter, it would still not necessarily be a wise idea to select for those people by having them tried out to breed others. And, of course, it would all be socially unacceptable anyway. So, the whole jitter about genes and iq is just that. In other words, often a lot of very smart people, including Arthur Jensen, are using their brains to think about nonsense, because they simply do not understand the problem.’77

‘Professor Jensen,’ zette ik hier tegenover, ‘is most convinced that his thesis about intelligence is statistically proven to be true.’

‘I am sure he is convinced. I accept that. Nobody else is, especially those who do understand population genetics, quantitative genetics and the sociological factors involved. The point is, for a long time I myself thought, among others, on the basis of Cyril Burt's work, that there was some demonstrated heredi-

tary component to intelligence in these many environments. I still think that one probably exists, although I would not want to stick my life on the few bits of data that are indicated now. But, the point Jensen misses totally is, that it makes no difference at all, either in terms of what you do in practice. Therefore it is a pointless exercise except to the degree that it lends support to various kinds of bigots, who want always to be in a position of saying my kind of people are good, your kind of people are bad, my kind of people should breed more, your kind of people should not, and so on.’

‘Jensen said, that if the Venezuelans were to succeed in selecting among the children the talented ones and teach them and concentrate on them...’

‘That is what the English are doing,’ onderbrak Ehrlich me, ‘and always have been doing, and that is why their society is going down the drain.’

‘Jensen left me with the impression, that since we do not have the funds to educate everyone, we might as well educate the talented ones.’

‘From my point of view,’ was Ehrlichs reactie hierop, ‘one would be on a much sounder course, if you worked on nutrition, and then if you would only educate ten percent of your population, pick them by lot, at random, and not by social considerations.’

‘In the ussr they give everyone the same chances, and the best and brightest surface automatically,’ gaf ik als voorbeeld.

‘Exactly. I am not sure that what goes for the Soviet-Union, works the same way in China.’

‘Russian children on the whole seem to get equal chances, although it is true children of party bosses seem to advance the fastest,’ voegde ik toe.

‘It would be the ideal situation. Suppose, that you only picked the ones that Sir Cyril Burt or minister Luis Alberto Machado thought would be the bright ones, which probably would also be the kids of their rich friends, it could very well be, that since the rich kids had a much easier life for generations, there has been much less strict selection for intelligence versus genetic components of intelligence. The less advantaged have had a tougher time, therefore there has been more rigorous selection there. One could claim, that you are more likely to find native intelligence well developed, among people who have not had handed everything to them on a silver spoon. So, if I were on a search for intelligence, I would not first look among the rich.’ De genetische bioloog Marcus Feldmans eerste reactie op het

Venezolaanse programma was: ‘Een gevaarlijke zaak, net zo gevaarlijk als wat Adolf Hitler geprobeerd heeft te doen.’ De motieven in Caracas waren ongetwijfeld oké, maar zijn vraag was: ‘Zijn ze aan het proberen robots te produceren?’ Ik begreep dat ik hem er eerst veel meer over moest vertellen, want wat dr. Machado en de zijnen proberen te doen in Venezuela, heeft natuurlijk niets met Hitler of de nazi's te maken.

‘Professor Richard Herrnstein van Harvard is één der adviseurs van minister Machado,’ zei ik Feldman.

‘Herrnstein heeft zijn aandacht gericht op het gedrag en de leerprocessen bij duiven. Zijn kennis omtrent de genetica is buitengewoon elementair. Hij en Arthur Jensen verwarren de idee dat iets erfelijk bepaald is met de idee dat iets genetisch niet aan mutatie of verandering onderhevig is. Tussen die twee moet een groot onderscheid worden gemaakt. Als iets erfelijk is, betekent het niet dat je het niet kunt veranderen door in te grijpen in het milieu,’ begon Feldman.

‘Dat kan ik niet volgen,’ bekende ik.

‘Wat ik wil zeggen, is dat al is iets erfelijk bepaald, je alsnog kunt ingrijpen. Iets kan volledig erfelijk bepaald zijn, maar dat sluit het welslagen van een ingrijpen in het milieu niet uit. We kunnen triviale voorbeelden geven. Bijvoorbeeld: eenvoudig erfelijk bepaalde ziektes waarvan we weten dat ze erfelijk zijn bepaald, en toch, wanneer bepaalde voeding wordt gegeven, is dat een ingreep in het milieu, en wijzig je...’

‘Wijzig je de erfelijke bepaaldheid?’ onderbrak ik hem.

‘Nee, aan het gen wijzig je dan niets. Je verandert iets in de resultaten van de werking van het gen. De blauwdruk zelf verandert niet. Het resultaat van de blauwdruk verandert. Wat ik wil zeggen, is dat Herrnstein, Jensen en anderen hun voordeel hebben gedaan met het aan de man brengen van de idee dat iets wat in sterke mate erfelijk is, in sterke mate onveranderbaar is.’

‘De resultaten uit wat je niet kunt veranderen meegerekend,’ zei ik.

‘Dat is juist. En de manier, waarop ze dit zeggen, de logica, werkt als volgt: als het erfelijk is, dan kan ik het niet veranderen door ingrijpen in het milieu.’

‘Een neger blijft dus dom,’ stelde ik kort door de bocht.

‘Laat ik het anders zeggen,’ aldus Feldman. ‘De logica verloopt als volgt: domheid is erfelijk, erfelijkheid is onveranderbaar, domheid is onveranderbaar. Het enige zuivere experiment dat kan worden uitgevoerd om aan te tonen dat gedrag bij mensen erfelijk is, is door er voor te zorgen dat eeneiige

tweelingen gescheiden opgroeien. Dat is de enige manier waarop je het genotype kunt vormen.’

‘U bedoelt dat dit de enige manier is om een lage intelligentiegraad langs genetische weg aan te tonen?’

‘Je hebt identieke tweelingen nodig, die gescheiden zijn opgegroeid, omdat het de enige manier is om het genotype na te gaan bij het veranderen van het milieu. Maar hoeveel apart van elkaar opgegroeide tweelingen zijn er bestudeerd? In de literatuur zijn slechts 122 gevallen van paren bekend, die bestudeerd zijn. Daarvan werd de helft bestudeerd door Cyril Burt. Maar aangezien zijn werk als frauduleus werd ontmaskerd, kunnen we deze helft buiten beschouwing laten.’78

29 november 1979

San Francisco

Ik ontmoette eindelijk Ronald Oorbeek weer. Hij is niet meer de mooie jonge jongen uit Amsterdam met een Amerikaanse moeder. Hij is nu 28 jaar en is bezig een man te worden. Hij is nog even aantrekkelijk als vroeger. Hij werkt in een chique herenmodezaak, Wilkes Bashford in Sutter Street. Hij loopt nog steeds rond met plannen scripts te schrijven, waar ik hem in heb aangemoedigd. Wil hem niet uit het oog verliezen.

Ik zie dat Jimmy Carter akkoord is gegaan met een flinke verhoging van het defensiebudget over de komende vijf jaar. Het geschiedde voornamelijk op aandringen van senator Sam Nunn en Henry Kissinger. Daar noem je er ook twee. Dit betekent dat de ussr ook weer defensie-uitgaven gaat verhogen, een onontkoombare vicieuze cirkel, die de heersende waanzin van deze tijd onderstreept.79

Feldman gaf me een artikel mee dat hij samen met professor Luigi Cavalli-Sforza schreef voor het Department of Genetics aan Stanford University. ‘Culture may be viewed as the result of a biological adaption which allowed an increase in the probability of an individual's survival - or more generally, in Darwinian fitness - by his ability to use information received from others in his population. The subsequent evolution, both at the biological and cultural level of that population, may then be primarily mediated by features of this information storage and exchange.’

Verder schreven zij: ‘The anatomical and physiological mechanisms underlying the ability to exchange information, although they exist in invertebrates, seem to be especially devel-

oped in vertebrates, and it may not be chauvinistic to claim that they have reached their peak in man. The information received by an individual may be stored and then contribute to the formation of behavioral rules. We do not wish to restrict culture to such sophisticated communications as “you must look to the right and left to see if there are any vehicles coming before crossing the road.” A rat can learn from a fisherman, or more easily from another rat, how to open a mollusk to eat the contents. Even in the absence of intentional teaching, learning by imitation is possible and may increase fitness.’80

Ben naar de sauna in Rich Street gegaan. Een Aziatische jongen wilde weer genaaid worden, waar ik dus niet aan meedoe. Greep een neger en kwam klaar on top of him. Daarna had ik rust en kon ik mijn radiopraatje voor Veronica schrijven, wat ik om 02:15 uur vanuit het neukhuis naar Hilversum doorbelde.

30 november 1979

Opnieuw prachtig weer. Heerlijk.

Vlieg naar Phoenix, Arizona om mijn vriend van het Baarns Lyceum, Wicher de Marees van Swinderen te ontmoeten.

1 december 1979

Phoenix, Arizona

Wicher haalde me van het vliegveld. We dineerden met zijn vriendin Beverly in de Black Hut. Het was allemaal buitengewoon plezierig.

Hij had nu wel kritiek, dat ik in Amerika valt was ingegaan op het onderwerp ‘koningshuis’ en ‘groepsillusies’ en zei dat dit ‘below your dignity’ was. Ook, dat ik er herhaaldelijk op was teruggekomen. Ik heb er nog eens over nagedacht en ben het er niet mee eens. Zou er een boekje aan moeten wijden Confessions of a royalty lover. Ik ben zelf immers ook door een aantal fasen gegaan bij de totale heroriëntatie ten aanzien van het instituut ‘koningshuis’.

Wicher denkt dat het te laat is om de Amerikaanse gijzelaars in Teheran nog te redden. Waarschijnlijk zullen Amerikaanse oorlogsschepen de Perzische Golf afsluiten waar dan geen Iraanse tankers (honderd per dag?) doorheen kunnen varen.

Vanmorgen heb ik anderhalf uur met Wicher op het terras van een hotel herinneringen opgehaald aan Baarn, Bilthoven en Bosch en Duin. Ik vond dat de tijd dermate snel is voorbij gegaan dat je je soms afvraagt of je het allemaal hebt gedroomd.

Hij denkt ook veel aan zijn ouders en de details, die hij nog zou willen vragen. Ook het besef ‘dat je niet meer voor ze hebt gedaan’. Daar herken ik mezelf ook zo in. Wicher is het helemaal met me eens, dat de verantwoordelijkheid om een gezin te stichten, in deze tijd nergens op slaat. Zijn broer Quirijn, oud-ambassadeur, is wel getrouwd maar heeft geen kinderen. Wicher heeft een Buick truck gekocht, voorzien van slaapplaatsen en alle denkbare gemakken. Hij gaat naar zijn boot in Mexico. Hij jaagt ook nog altijd, wat ik afschuwelijk vind.

Ik heb Wicher verteld hoe Casper van den Wall Bake eigenlijk uit Nederland weg wil en best in de vs wil gaan wonen en werken. Wicher is gereed Casper en Carine te ontvangen en met hem te overleggen.

Terwijl we in El Torro samen lunchten, dacht ik een geestverschijning te zien. Een blonde jongen die de tafels bediende, bezorgde me kippenvel. Kan hem het beste beschrijven als een ‘super Casper’, zelfde haar, zelfde huid, maar tien jaar jonger, met een uitstekende uitstraling. Hoe deze beauty te beschrijven? Ik kreeg het warm iedere keer als hij langs onze tafel liep en soms keek hij me met zijn blauwe ogen recht aan. Ik moest hem heel voorzichtig ‘antwoordsignalen’ geven, omdat Wicher, en nu ook Beverly, aan tafel zaten. Wat een schoonheid. Ik krijg een erectie als ik aan hem denk.

Het bezoekje aan Phoenix was te kort.

Dallas - Fort Worth, Texas

Lennox Bower, gekleed in spijkerbroek en trui, haalde me van het vliegtuig. Ik zie mr. Voetelink al in zo'n outfit op een vliegveld verschijnen.

Lennox overhandigde mijn getuigenis81 van augustus, nog eens honderden pagina's tekst in het Time-proces. Uit het feit dat Time een soort ‘regeling’ had voorgesteld, concludeerde hij dat het blad eindelijk enig respect niet alleen voor mij had gekregen, maar ook voor hem en Pat Russell als mijn advocaten. We moeten dus verder. Lennox denkt dat een getuigenis van Wibo van de Linden - als hij de waarheid wil vertellen - van cruciale betekenis is. Hij is bang dat Wibo zal zeggen de details al vergeten te zijn. Ik protesteerde tegen deze negatieve benadering, waardoor we in een woordenwisseling terecht kwamen waarbij hij me voor de voeten wierp dat Russell en hij tenslotte geen peperdure rekeningen schreven en ik door hen in staat was überhaupt tegen Time te procederen. Wat waar is.

Toen we het restaurant van het Holiday Inn binnengingen, werd ik herkend door ouders met een achttienjarige zoon, die hier voor piloot wordt opgeleid. We voerden een gesprekje. Ik onderstreepte dat ik misschien in Holland enigermate bekend was maar in de vs echt niet, zoals de advocaten van Time deden, als ‘a public figure’ omschreven kon worden.82

Paus Johannes Paulus ii is de eerste paus in tien eeuwen, die in St. George's Cathedraal in Istanboel een mis bijwoonde in aanwezigheid van patriach Dimitros I van de Orthodoxe kerk als eerst fase ‘to hasten the day of full communion between the Catholic and Orthodox churches’.83

Dat is een historische gebeurtenis van formaat. Het doet me terugdenken aan prins Paul Theodore Paléologue met wie ik in 1955 in Rome intiem bevriend raakte. Hij had zich vele jaren ingezet om een verzoening tot stand te brengen tussen beide kerken.84 Er is een gezamenlijke commissie gevormd van prelaten en theologen van beiden kerken om de laatste hindernissen weg te nemen.

Paus Johannes Paulus ii wees er op dat de maagd Maria niet alleen beschouwd diende te worden als de moeder van Christus maar als de moeder van de Kerk. ‘Thus Mary stands in the eyes of all believers as the pure, all-beautiful, all-holy creature, capable of being the church as no other creature will ever be here below.’ De krant publiceerde een foto van beide pausen op de voorpagina. Ik denk dat rabbi Marvin Antelman het hiermee eens zal zijn, terwijl in Moskou, Havana en Peking tegen voorhoofden wordt getikt.

2 december 1979

Dallas, Texas

Maakte een vroege wandeling. De zon ging op, de lucht was fris en prettig. Hoe kan ik in Dallas ooit mijn oude vriend George de Mohrenschildt vergeten? Zal ik ooit te weten komen wat er werkelijk met hem is gebeurd?

Tijdens het ontbijt las ik in Psychology Today het artikel santa: now and then door Ludy Benjamin, Jacqueline Langley en Rosalie Hall. Zij stelden de vraag: ‘What does Santa mean to the mind of the developing child?’ De mythe van de Kerstman dateert in de vs uit omstreeks 1870. Ik herinner me uit onze jeugd de kerstfeesten en de gigantische boom op de Villa des

Marronniers in Sprimont in de Ardennen, waar we met de hele familie bij onze grootouders Poslavsky de vakanties doorbrachten. De stijl was helemaal Amerikaans. We kregen allemaal cadeautjes en snoepgoed in gevulde kousen, welk gebruik de Poslavsky's, die een aantal jaren in Arizona hebben gewoond, mee uit de vs naar Sprimont en bij ons op De Horst hadden geïmporteerd. De kaartjes aan de geschenken waren altijd in het Engels. We noemden grootvader Poslavsky immers grand-dad.

Het artikel stelt dat op het achtste jaar, maar zeker op liet tiende jaar, kinderen de Santa-mythe hebben afgezworen ‘in well-constituted children probably without psychic trauma’. Zwarte kinderen tekenen meestal een blanke kerstman in de vs. Ja, dat ook nog. Onderzoek wees verder uit dat jongens er eerder achter komen dat Santa nep is dan meisjes. Het zevende jaar is belangrijk bij de meeste kinderen, omdat ze dan van ‘what Jean Piaget calls the preoperational stage of intellectual development to the concrete operational stage’ opschuiven. Na het zevende jaar ontwikkelt het kind ‘new logical operations’. David Elkind, een psycholoog aan Tufts University, heeft geconstateerd dat sommige kinderen ook na hun zevende jaar ‘weten’, dat Santa niet echt is, maar toch geloof in hem blijven pretenderen.

In de ‘preoperational stage’, voor hun zevende jaar, zijn ouders voor kinderen alwetend en maken zij geen onderscheid tussen fantasie en realiteit. Daarom kijken ze tegen denkbeeldige of bovennatuurlijke figuren aan als echt. Soms, wanneer ze zelfs worden geconfronteerd met het bewijs dat Santa niet bestaat, zijn ze niet in staat hun geloof in Santa Claus te veranderen, ‘because they are unable to change cognitively’. Pas in de concrete operationele fase na hun zevende jaar, maken ze onderscheid tussen fantasie en realiteit. Waar verder niet over wordt uitgewijd, is hoe sommige kinderen aan de Santa-episode een trauma overhouden. Ik zet de grootste vraagtekens bij sprookjes over toverfeeën, elfjes, paashazen, kabouters, boze geesten, duiveltjes en andere halfgoddelijke en bovennatuurlijke wezens en de invloeden ervan op de breinen van jonge opgroeiende kinderen.

De psychologen concluderen: ‘The role played by fantasy in a child's development is still poorly understood. Psychologists have argued both sides of the question regarding the belief in Santa Claus, the Easter Bunny, the tooth fairy, and the rest of the childhood pantheon. Some have stressed fantasy's positive role in normal development. Others have emphasized that fan-

tasy leads to distrust and disbelief’ Sommige kinderen worden volgens de deskundigen ‘very sad when they hear the truth’. James McKeen Cattell, één der eerste Amerikaanse psychologen, schreef in een autobiografische schets: ‘My faith in the moral order of the world was shaken at the age of five or six when I discovered that my parents had misled me about Santa Claus. I could not understand how he brought a Christmas tree down the chimney, so I got out of bed, crawled down the stairs, and through a crack in the door watched my parents decorating the tree and filling the stockings. I never told them: the experience was useful, for thereafter other myths were regarded as such.’85

Mijn oudste broer kwam er een keer achter, glurend door het raam van zijn kamer, dat mijn vader in alle vroegte in de tuin achter De Horst bezig was Droste paaseitjes te verstoppen, die de paashaas gelegd zou hebben. Mijn jongste broertje bezat zelfs een levensgrote paashaas, even groot als hij zelf toen. Ik sta al jaren uitermate kritisch tegenover het klakkeloos doorvertellen van de meest onzinnige verhalen aan bloedjes van kinderen, die ze ‘weerloos’ en voor waar aannemen in hun breinen, om na hun zevende jaar te ontdekken dat ze belazerd zijn. En dan nog wel door de mensen, die zij het meeste, blindelings vertrouwden, de ouders. Dàt moet ‘wonden’ voor het leven nalaten.

De psycholoog Martin Ebon heeft Saint Nicholas: Life and Legend geschreven. Dat boek zou ik willen lezen.86

The New York Times meldt dat de Iraniërs er nu achter zijn wie er voor de cia werkten onder de 50 gevangengenomen ‘diplomaten’, die vandaag 28 dagen vast zitten.87

In Nabatiyeh in Libanon hebben 25.000 hysterische volgelingen van ayatollah Khomeini, voornamelijk islamitische Sjiieten, de moord op de heilige imam Hoessein, 14 eeuwen geleden, herdacht met het gebruikelijke ritueel. Associated Press meldt daarover: ‘They spilled their own blood in a delirious festival showing the strength of their religious faith. The sunrise celebrations began quietly, with young men and children donning death shrouds and beating their heads and chests to lament Imam Hossein. There was gradual crescendo and by midday, the whirling crowds brandished scalpel-sharp swords and hit their heads amid shrieks of joy and pain. Bleeding pro-

fusely many fell senseless to the ground and were taken to hospitals by screaming ambulances.’

Je hebt sprookjes en sprookjes. Santa is duidelijk minder gestoord, dan de waanzin rond de imam Hoessein. Ze zouden beiden moeten worden verboden.

Dallas - Atlanta

Minister Luis Alberto Machado gaf me in Caracas een boek, Intelligence can be taught van Arthur Whimbey. Hij is als psycholoog verbonden aan Clark College. Ik heb het in de trein in Zwitserland op weg naar broer Theo gelezen.

Ook Whimbey gaat in op de genetics of intelligence en citeert Arthur Jensen ‘that intelligence is almost entirely inherited and fixed by genetic chemistry’.

Ook volgens Whimbey is iq ‘related to perceptual habit, cognitive orientation, home and school learning, and values. Thus average iq varies with social class. At present no definitive evidence warrants the conclusion that iq is biologically related to race,’ dus hij behoort tot de critici van Jensen. Whimbey preciseert: ‘A widely popularized statement of belief is that 80 percent of the variance in intelligence is genetically determined and 20 percent contributed by environment.’ Whimbey noemt deze formulering ‘a textbook example of lying with statistics. This condemnation does not imply any intended deception on Jensen's part: the lie is a matter of methodological orientation.’

Professor Whimbey formuleert intelligentie aldus: ‘Intelligence is an attentional/processing skill used in analyzing and mentally reconstructing relations. The distinguishing feature of this skill is breaking complex relations (or problems) into small steps that can be dealt with fully. The major components of the skill are extensive search and careful apprehension of all details relevant to the relation: through utilization of all available information including prior knowledge: accurate comparisons: and sequential, step-by-step analysis and construction.’88

Professor Whimbey haalde me op het vliegveld bij de gate af. Hij zag er anders uit dan op de foto, had langer haar en was uitermate nerveus. Nauwelijks te geloven. We begaven ons naar een stil gedeelte in een lounge. Ik denk wel van ons gesprek een interview voor mijn boek te kunnen fabriceren.89

Wicher wil kostbare boeken van zijn vader in Amsterdam gaan

veilen. Beverly was er tegen. Ik adviseerde naar Van Gendt te gaan, zoals ik met de Latijnse boeken over rechtswetenschappen van mijn vader had gedaan. Wicher gaat nog steeds herten in de bergen paffen en heeft dan grote moeite ze op het dak van zijn vehikel naar beneden te brengen. Beverly vond het minder erg, want ze eten het hertenvlees. Weer zoiets. Jong geleerd, oud gedaan. Onbegrijpelijk dat je jagen niet ontgroeit. Zelfs Bernhard heeft er eindelijk afstand van genomen; zegt hij tenminste.

3 december 1979

Washington dc

Ik logeer bij Jantje van Wieringen van de Volkskrant. Ben zeer op hem gesteld geraakt. We zijn gezellig ergens gaan eten en hebben naar televisie gekeken.

Ik heb in mijn getuigenis in Dallas gelezen. Ik vind het vervelend om te constateren dat ik zo open en ongeremd heb gesproken, maar zo ben ik nu eenmaal, want ik lap ze allemaal aan mijn laars. Toch heb ik veel te veel verteld. Wanneer ik die teksten van iemand anders zou hebben gelezen, zou ik een zéér ongunstige indruk hebben overgehouden.

The New York Times vertelt over het toneelstuk Bent van Martin Sherman bedoeld om het bloedbad dat Hitler onder homoseksuelen zou hebben aangericht, onder de aandacht van het publiek te brengen. De prachtige Richard Gere speelt Max, die een homo moet voorstellen. Ik vraag me al heel lang af of hij gay is, of dat hij wel meedoet, maar uiteindelijk op die schreden terugkomt. Uit het artikel van Walter Kerr blijkt dat Rudy, gespeeld door David Marshall Grant, Max voortdurend probeert over te halen de beest uit te hangen, maar uiteindelijk draagt Max niet de roze driehoek van homo's maar de gele ster van David, die joden behoorden op te spelden van Hitler.90

Kerr, die ongewoon hoog opgeeft over Gere als acteur schrijft:

‘We first meet Gere as openly, candidly, even ostentatiously “queer”. Somewhere during the nightmare, he dropped the identification: he will not acknowledge it. Though we can puzzle out answers to the riddle for ourselves, we are still not quite certain when and why the change took place.’ Ik aarzel om Bent te gaan zien, ondanks de aanwezigheid van Gere. Het stuk heeft teveel associaties met die afschuwelijke oorlog.

Ik belde met kolonel Fletcher Prouty, die vertelde dat er nieuw, interessant materiaal boven water is gekomen over mijn

vriend George de Mohrenschildt. Als voorbeeld noemde hij, dat het nu bekend was dat George bijvoorbeeld lunchte met Allan Dulles, toen de baas van de cia, dit dus vóór de moord in Dallas. Ik informeerde hem dat de heer Bernstein, de zogenaamde amice van generaal Donald Donaldson (alias Dimiter Dimitrov), regelmatig contact had met de (volgens Fletcher) vermoordde Donaldson. Hij brulde van het lachen en zei: ‘Die Bernstein moet een amusant type zijn.’ Wie te geloven.

Ik bracht een bezoek aan dr. Philip Handler, president van de National Academy of Sciences. Hij nam een stoel. We zaten tegenover elkaar voor zijn grote bureau, zoals ik dat met Georgii Arbatov doe in Moskou.

Hij vertelde de president van de ussr Academy of Sciences, Anatoly Alexandrov, te hebben leren kennen als een plezierige en warme persoonlijkheid, en dus een hele verbetering vergeleken bij diens voorganger M.V. Keldysh. Alexandrov zou sommige ‘verdachte geleerden’ ten tijde van de Lysenko-controverse91 in zijn laboratorium veilig onderdak hebben verleend. Mijn eigen ervaringen met Alexandrov zijn hetzelfde. In februari zou dr. Handler in Hamburg een delegatie van sovjetgeleerden ontmoeten. Onze gezamenlijke vriend Jermen Gvishiani zou de sovjetafvaardiging leiden.

Ik sprak ook met hem over het Venezolaanse intelligentieprogramma, waar hij nog steeds weinig over weet. Hij wilde Alexandrovs reactie kennen. Het verbaasde hem dat de sovjets Machado zullen uitnodigen. Hij wilde er met Richard Herrnstein van Harvard over spreken, om volgende keer een eigen mening te hebben.

Verder ontmoette ik James W. Prescott, ontwikkelingsneuropsycholoog aan het California Institute of Human Sciences, in Los Gatos, Californie in Ashby's Bar. Prima kerel. We hadden een uitstekend gesprek, wat ik, als steeds, op de band heb opgenomen.

‘Bent u het er mee eens dat intelligentie een vaardigheid is?’ vroeg ik hem.

‘Beslist. Het is inderdaad het totale pakket.’ Hij had in Psychology Today92 een opmerkelijk artikel geschreven: Alienation and Affection. Om die reden had ik eigenlijk contact opgenomen. ‘Ik was het meeste getroffen door uw observatie, dat een ernstig gebrek aan authentieke affectie zelfs het brein beschadigt.’

‘Dat is juist,’ zei Prescott. ‘Denk maar aan de apen van Harlow. Onttrokken aan hun moeder waren ze nu eens apathisch, dan weer hyperactief, en geneigd tot geweldsuitbarstingen. Door hun opgroeien in isolatie waren ze niet tot sociaal functioneren in staat. Vaak omarmden zij zichzelf en wiegden als autistische kinderen. Wat Harlow nog niet kon weten ten tijde van zijn dramatische experimenten, eind jaren vijftig, begin jaren zestig, was dat deze gedragsstoornissen samen gingen met hersenbeschadiging. Nog recentere studies geven aan dat tijdens de beginperiodes van hersengroei bepaalde soorten zintuiggelijke deprivatie - zoals onvoldoende aangeraakt en gewiegd worden door de moeder - resulteren in onvolledige ontwikkeling of beschadiging van de zenuwstelsels die affectie besturen. Onderzoekingen hebben een verlies aan zenuwvertakkingen, dendrieten geheten, aangetoond in de somatosensorische cerebrale cortex en de cerebellaire cortex, die te wijten is aan somatosensorische deprivatie. Aangezien dezelfde zintuiglijke systemen de hersencentra beïnvloeden die met geweld in verband staan, op een wederkerig, remmende manier, zal het affectief gedepriveerde kind er normaal gesproken moeite mee hebben als kind, puber en volwassene gewelddadige impulsen beheersen.’93

Al lange tijd wilde ik de nogal conservatief georiënteerde voormalige chef van de inlichtingendienst van de Amerikaanse Luchtmacht, George Keegan, interviewen. Hij is een echte ‘havik’. Ik belde hem op. Hij zei onder meer: ‘I fight the enemy (ussr) seven days a week.’ Dat wist ik dus. Hij had de afgelopen tijd 600 redevoeringen in vijftig staten van de vs gehouden, 290 televisieoptredens verzorgd, negentig seminars van één hele dag op universiteiten en colleges bijgewoond, aan dertig televisiedocumentaires meegewerkt, en minstens 700 interviews aan journalisten gegeven. Hij had 37.000 artikelen gepubliceerd. Dat was dus een ware antisovjet kruistocht. Hij had de mij bevriende admiraal Elmo Zumwalt nog drie weken geleden ontmoet tijdens een bijeenkomst in het Waldorf Astoria Hotel. Twee heren van hetzelfde laken een pak, al lijkt Zumwalt me aanzienlijk redelijker dan Keegan. Hij vroeg of ik naar zijn huis wilde komen voor een interview, maar de afstand was 20 mijl, en omdat ik geen auto heb, zou een taxi te duur worden. Ging dus naar huis, waar Jantje een briefje had neergelegd hem niet te storen, want hij was met een vriendje al in de koffer gedoken.

Ik besloot dus generaal Keegan op te bellen. We hadden een telefonisch interview van een half uur.94

4 december 1979

Droomde intens van mam. Ik hoorde haar de viola (alt) spelen. Ik zag haar ook op het gras van de bungalow in Huis ter Heide lopen. Ik bevond mezelf blijkbaar in de lucht en keek van boven naar haar. Hoe en wat het was weet ik verder niet meer. Ik schrok er van wakker. Houd ik deze dromen nu tot mijn eigen einde? Wat zouden professoren Whimbey en Prescott er over te zeggen hebben? Ik geloof dat mijn grootvader Willem Oltmans me wel eens vertelde dat ook hij dikwijls aan zijn moeder dacht.

Theodore Shabad laat in The New York Times zien wat een schat aan mineralen en grondstoffen er in Siberië verborgen zit in de bodem. the miracle of siberia proves a will-of-the wisp for soviets is de kop van het artikel. De ussr produceert nu 11,7 miljoen vaten olie per dag, wat een belangrijke factor is bij het verdienen van buitenlandse deviezen, en dus de dollar. Ook de productie van gas is sensationeel toegenomen tot 14,1 triljoen cubic feet in 1979.

Het probleem voor de ussr blijft, hoe de fondsen te vergaren om de investeringen te kunnen doen, die Siberië als grondstoffenschatkist van de Sovjet-Unie moet opengooien voor de totale ontwikkeling van het land. Sinds de Sovjet-Unie over de grootste voorraden beschikt van dertien van de zestien mine-

illustratie

ralen die onmisbaar zijn voor de moderne industrie, blijft het een onoverkomelijke handicap voor het Kremlin hier niet nu al ruim over te kunnen beschikken. De Amerikaanse zakenman Armand Hammer, de baas van Occidental Petroleum, heeft een overeenkomst van twintig jaar gesloten waarbij op basis van ruilhandel zal worden samengewerkt met het doel Siberië sneller tot ontwikkeling te brengen. Ook Japan lonkt natuurlijk naar de grondstoffen van Siberië. Olie haalt Japan momenteel nog voor een belangrijk deel uit Indonesië en zelfs het Nabije-Oosten. Een pijpleiding naar de gasvelden van Mirny en Vilyuysk zou voor Tokio een ware uitkomst zijn.95

Ontmoette de ambassadeur van Venezuela, Marcial Perez Chiriboga, die vroeger in Den Haag werkte als diplomaat. Hij zei Holland te missen. ‘Alles was er zo uitstekend georganiseerd.’ Hij was vijf jaar in de residentie.

We bespraken de uitnodiging voor dr. Philip Handler in Caracas kennis te nemen van het intelligentieprogramma in Venezuela. Zelf had de ambassadeur bepaald reserves jegens wat minister Machado probeerde te doen, maar ‘what if he proves to be right?’ voegde hij er aan toe.

Wicher van Swinderen vergeleek de sjah van Iran met Hitler. ‘Zou Hitler ook asiel hebben gekregen zoals de sjah in New York?’ vroeg hij zich af. Het leek me een krasse vergelijking. Waar haalt hij zoiets vandaan?

Jan van Wieringen had mijn boek Amerika valt willen bespreken als Amerika-correspondent van de Volkskrant. Maar de redactie was niet geïnteresseerd. Zo gaat het met alles wat ik doe. Dit wordt vanuit Den Haag nog altijd gecoördineerd en aangezwengeld. Hoe kom ik er ooit af?

Ik moest om Jan lachen, want hij was op weg naar het hoofdkwartier van kandidaat Edward Kennedy en had voor één keer een blazer en een das aan. Dan herken je hem niet. Ik haat zoiets dus permanent.

Dineerde met mijn oude vriendin en lezingenmanager Barbara Applegate.

Professor Arthur Jensen had mijn goede vriend professor José Delgado uit Madrid op de achtste International Conference on the Unity of the Sciences in Los Angeles ontmoet, welke van 22 tot 25 november 1979 had plaatsgevonden. Delgado had gesproken over transmaterial values within the brain. Ik kreeg de tekst. Als altijd interesseert het me wat hij heeft te vertellen in hoge mate.

Zo schreef hij: ‘Without a brain the mind cannot exist. Without sensory inputs, the mind will not be structured and cannot appear. Without manifestations of inner perceptions and outward motor expression, the mind will not be recognized by the individual or the environment.’

‘The mind is a functional unity composed of three elements, each so essential that the absence of any precludes mental activity. These elements are:

1. Brain cells and pathways possessing material and transmaterial properties.

2. A flow of transmaterial environmental information which is coded and induced through sensory receptors and has an active role in the working of the brain through continual modification of its anatomy and physiology.

3. Detectable manifestations derived from 1 and 2 are expressed inwardly as perceptions and outwardly as behavior.’

‘We cannot stop the mind,’ schreef hij verder. ‘We cannot study the mind in isolation from transactions and messages. The mind is always changing and evolving. Exploration of the question “who am I?” - even if it could be answered satisfactorily - would have only a brief, temporary validity. In summary: the mind appears and develops when extra-cerebral elements (symbols, temporal relations between incoming information, and codes of behavior) conveyed by material carriers penetrate the brain, shaping the physical structure of neurons.’

Delgado onderscheidt lichaam (vlees, botten, hersenen) en geest (symbolen, ideeën, creativiteit). Hij vervolgde: ‘Personal mortality tales have a new significance if the individual considers himself a torch bearer of cosmological values and human culture to be transmitted to subsequent generations.96 At present, we are slaves of the early mental imprinting established by past generations. Some of the given values are incompatible with the realities and problems of the present world, determining crises with disastrous consequences.’

Vooral dit laatste is wat Delgado en ik al jaren hebben besproken, dat we kinderen programmeren als waren we nog hunebedbouwers.

‘Development of new sets of values and goals is essential,’ aldus Delgado, waarmee hij in de voetsporen treedt van psychiater Alexander Mitscherlich.

‘Old ideals of freedom will not protect us unless we retest them against reality,’ schreef deze laatste in Society without Fa-

ther in 1963. ‘Freedom is part of reality that we possess neither for certain nor for ever. To be able to defend it, we must experience it anew, with a great deal of soul-searching and overcoming of fear.’ Luchtigjes merkte Mitscherlich op, dat alleen ‘the social behavior of cranes has not changed since the days of Ibycus’.

En zo is het natuurlijk. We zijn terug bij het blindelings doorprogrammeren van onzin verhalen als Santa Claus, om maar een voorbeeld te noemen.

‘An educated man,’ schreef Mitscherlich, ‘can be described as one who has retained his youthful receptiveness to the new and the unknown. He is a seeker of knowledge and of ways to test experience.’97

Als er iets is wat we voortdurend onder de loep moeten nemen, zijn het de ‘sanctified taboos’, zoals Mitscherlich ze omschrijft, waar alles toe hoort, alle psychische piespaaltjes van Sint Nicolaas tot en met een koningshuis.

5 december 1979

New York

Ik ontmoette George Walsh bij MacMillan Publishers. Hij gaat akkoord met het komende, met Georgii Arbatov te publiceren boek en is bereid een voorschot van 5.000 dollar te geven plus 5.000 dollar voor reizen naar Moskou, dus kosten. Ik was blij verrast en ben direct naar de klm gegaan om een ticket voor Peter te halen, zodat hij met Kerstmis in Amsterdam en Tilburg kan zijn. Heb het naar Londen laten sturen.

Ook heb ik Walsh de lijst van 35 interviews in de ussr laten zien en hem een aantal gesprekken te lezen gegeven. Hij scheen geïnteresseerd. Het boek met Arbatov moet nu hoogste prioriteit krijgen. Hij wil het 15 maart hebben.

Een psycholoog in Californië, ook wel genoemd ‘the father of the nude marathon’98 heeft 75.000 dollar uitbetaald gekregen, omdat een romanschrijfster hem als model gebruikte voor haar boek, dat Doubleday heeft uitgegeven. Er is tot het Hooggerechtshof geknokt. Het heeft dus soms toch zin om wegens laster te procederen.

Barbet Schroeder heeft een documentaire gefilmd Koko: a Talking Gorilla.99 Ik zie dit beest en haar begeleidster, de ontwikkelingspsychologe Penny Patterson nog voor me, in de trailer bij

Stanford University. Ze zijn nu vijf jaar samen. Koko kent driehonderd woorden ‘in sign language used by the deaf.’ ‘The film watches them quarrel, and study, and just plain horse around, letting Koko's remarkable talents reveal themselves during the course of many different episodes. At the beginning of the film it may seem strange to see Koko sitting beside Penny in a car, in traffic, in a suburb near Stanford University. By the end, you may wonder why Koko isn't driving,’ aldus The New York Times.

In dezelfde editie staat een hoofdartikel over het oude thema, dat onder bepaalde omstandigheden journalisten de taken van diplomaten gaan vervullen, zoals momenteel in Iran. Ik kan er van meepraten. Na de sabotage van Luns in 1962, of eigenlijk al sinds de ontmoeting met Sukarno in 1956 in Rome, heb ik voortdurend de pet van ‘nieuwsmaker’ moeten opzetten, omdat me door de staat verhinderd werd mijn werk van ‘nieuwsdoorgever’ normaal te doen.

nbc-televisie heeft een gesprek uitgezonden met een Amerikaanse gijzelaar in Teheran. Het Witte Huis was razend. ‘Journalists have become surrogate diplomats,’ schrijft The New York Times, ‘in the absence of formal contacts [tussen Washington en Teheran, W.O.]’

Iets dergelijk speelde tussen 1956 en 1962 tussen Djakarta en Den Haag. Aangezien alle journalisten aan de wensen van Luns gehoor gaven om geen contact met Indonesië, en helemaal niet met Sukarno te onderhouden, had ik het rijk alleen want ik deed het dus wèl, zoals het een professionele journalist betaamt. Hetzelfde geldt voor Amerikaanse journalisten op dit moment in Teheran.

‘us television is doing its job,’ aldus The New York Times.

Soms werkt dit ten voordele van Teheran en soms ten voordele van Washington. Zo is het precies.

‘us journalists have not sought a diplomatic role in Iran. It has been thrust upon them. Those covering Iran have been under pressure from two sets of would-be official editors, Iranian and American.’

In het geval van Nieuw-Guinea zat ik exact op dezelfde manier tussen twee vuren.

‘The lesson is the same as always: The only duty the media can effectively perform is their own.’100

6 december 1979

Bracht gisteravond vier uur door met Peters vriend, Frederick Ress, de blonde schoonheid, mooi en aantrekkelijk als altijd. Hij is nu 32 jaar, Peter 35. Hij heeft een lover, Jay Beadle. Deze vliegt voor Northwest Airlines (is pas 24 jaar). Het is eigenlijk niet mogelijk om de uitzonderlijke sfeer van dit samenzijn te beschrijven. In ieder geval was intense genegenheid een factor. Drew Middleton vraagt zich af hoeveel Europeanen bij een atoomoorlog om het leven zullen komen: 10 miljoen, 50 miljoen, 100 miljoen? Ik vind zulk geklets absoluut onzinnig, immoreel en onverantwoordelijk. Al in 1955 werden navo oorlogsspelletjes gespeeld onder de codenaam Carte Blanche, waarbij 355 - waarom niet 356? - sovjet atoomwapens op Duitsland neervielen. Het aantal geschatte doden bedroeg 1,5 tot 1,7 miljoen en 3,5 miljoen gewonden. Paul Bracken van het Hudson Instituut heeft berekend dat één ss-20 raket uit de ussr ‘gemakkelijk’ 50.000 doden in West-Duitsland zou kunnen veroorzaken.101 Ik herinner me dat in Moskou er herhaaldelijk op werd gewezen dat dergelijke onzinnige verhalen in de Sovjet-Unie verboden waren, om de mensen, die in aanleg al nerveus waren over een mogelijke atoomoorlog, niet nog nerveuzer te maken. Daarbij komt natuurlijk ook dat Amerikanen in de ruimte dazen over oorlog, omdat ze eigenlijk niet weten waar ze over praten. De Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865) was de laatste strijd, die op Amerikaans grondgebied werd gevoerd. Een Stalingrad kunnen Amerikanen zich ten naaste bij niet voorstellen. Natuurlijk zijn mensen in de Sovjet-Unie intens tegen iedere vorm van oorlog. Ze hebben het recentelijk aan den lijve ondervonden.

7 december 1979

Ik besloot Peter in Londen op te bellen en hem te vertellen van de unieke avond met zijn vriend Fred Ress. Hij wist dat ik zou telefoneren. ‘I felt the vibes coming.’ Ik speel met de gedachte, wanneer ik royalty's krijg voor het boek met Arbatov, die aan Peter beschikbaar te stellen, zodat hij misschien toch in New York bij Frederick kan gaan wonen en zijn psychologiestudie voort kan zetten. Ik polste hem over deze mogelijkheid. Ik belde Frederick dat ik dit met Peter had besproken. Ook hij maakte zich zorgen over Peters toekomst en was het met me eens dat het een doorbraak zou kunnen zijn. Ik vind het zielig voor Edwin van Wijk, maar tenslotte komt Peter eerst bij mij.

Trouwens ik herinner me maar al te goed wat Peter zelf over een toekomstige relatie met Edwin heeft gezegd.

Zag gisteravond het gala in Hollywood voor Ingrid Bergman, wat een emotionele affaire was. Iedereen weet tenslotte dat zij stervende is aan kanker. Ik herinner me hoe Dewi Sukarno me eens vroeg haar te begeleiden naar een lunch met deze actrice ergens op een kasteel nabij Parijs. Had er geen zin in, teveel schijnvertoning.

Het contract met MacMillan is getekend. Walsh gaf me een brief mee voor Georgii Arbatov.102

8 december 1979

De loodzware koffer, vooral door boeken, is al op het vliegveld. Ik heb Wicher van Swinderen een exemplaar van Henry Kissingers memoires gezonden. Ik lees de Kissinger-pil trouwens zelf op het ogenblik. Ik vraag me voortdurend af, met zoveel onzin in die man zijn hoofd, hoe het mogelijk is dat de wereld niet in nog ernstiger chaos verkeert.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums