Memoires 1979-1980

[p. 64]

Amsterdam

21 november 1979 (vervolg)

Amerbos

Op Schiphol kocht ik NieuwsNet. Mijn gesprek met mijn vriend, dr. Arnold Hutschnecker, de psychiater van Richard Nixon, is gepubliceerd.⁵¹

Fate!

In het vliegtuig las ik de Daily Mail⁵². Broeder Lazarus, een monnik uit Cyprus met een spraakdefect wandelde in St. Mary's Greek Orthodox Church in Zuid-Londen, toen hij op drie jongens stuitte, die op roof uit waren: kandelaars en kaarsen. Ze bonden de priester vast en kwakten hem op de grond waarna ze hem in elkaar trapten, zodat hij in zijn eigen bloed is gestikt. Eerst hielden zij nog een mes op zijn keel en brachten hem een snede toe om hem te dwingen de sleutels van een brandkast af te geven. De monnik kon echter niet behoorlijk spreken en dus ook geen opheldering geven. Wat een afschuwelijk verhaal. Onzinnig noodlot???

Ayatollah Khomeini noemt Jimmy Carter nu even ziek als de voormalige sjah van Iran. Khomeini sprak ter gelegenheid van de vijftiende eeuw, die volgens de Islamitische maankalender op 21 november is begonnen. Door heel Teheran klonken de kreten ‘Dood aan Carter’ en ‘Allahu Akhbar’, God is groot.⁵³ Ze zijn daar terug in de middeleeuwen.

Er lag een afscheidsbrief van de Cubaanse ambassadeur te wachten.

Lennox Bower stuurde me het concept van een brief, welke

51 Zie bijlage 6.

52 Daily Mail, 21 november 1979.

53 NRC Handelsblad, 21 november 1979.

[p. 65]

Time bereid zou zijn mij te zenden⁵⁴, als genoegdoening voor de absolute onzin die ze over me hebben geschreven. Daar heb ik dus niets aan. Ik zou me met die brief in de hand tegen de smerige kgb-verdachtmakingen moeten verweren. En over betaling van een schadevergoeding wordt helemaal niet gerept. Hoe kan ik daar nu mee instemmen? Ik verdom het. Ik zond Bower meteen een telegram in Dallas: ‘Returned from Moscow tonight stop Time offer obviously unacceptable, greetings Willem.’

54 Zie bijlage 7.

22 november 1979

Frans Kellendonk, de mooie jongen, wordt geprezen om zijn debuutroman De Nietsnut. ‘Een beklemmend en overtuigend boek,’ schrijft P.M. Reinders. ‘Wat vooral bewondering afdwingt, is de buitengewoon knappe constructie, die tot in details doordacht en afgewogen is en toch geen geforceerde indruk maakt. Er zijn de laatste tijd weinig boeken verschenen waarin een wisselend perspectief en verschuivingen in de tijd zo ingenieus worden gehanteerd als in dit boek.’⁵⁵ En toch zal ik het niet lezen. Romans blijven een waste of time voor mij.

Financial Times schreef in een hoofdartikel dat minister van Defensie Willem Scholten, eigenlijk nog steeds dwars ligt over de stationering van 48 van de 572 voor Europa bestemde kruis- en Pershing-raketten op onze vaderlandse bodem. De regering Thatcher zou Scholten hebben laten weten ‘that the standpoint was totally unrealistic and emphasized that the package must be accepted as a whole’. Het blad wees erop dat de tegenstand in het parlement voor Scholten een probleem opleverde, want zelf wilde de minister die rotdingen wel plaatsen, nota bene! Ook zou men in Den Haag willen luisteren naar het voorstel van Leonid Brezhnev, onlangs in Berlijn gedaan, om opnieuw te onderhandelen, waarbij Moskou eenzijdig troepen en tanks terug zou trekken uit Oost-Europa. ‘The Brezhnev initiative has if anything hardened the resolve of the other nato countries,’ aldus het blad. ‘The Alliance does not usually ask much of the Dutch, who lead a comfortable and prosperous life at the heart of Western Europe. The Dutch, one must assume, want to be defended, even if they want others to bear an un-pleasant burden of accepting new weapons. It can only be hoped that they will abandon a position which to many others looks smug and hypocritical.’

Wat een geklets. Ik schreef een brief aan Financial Times: ‘The

55 NRC Handelsblad, 11 november 1979.

[p. 66]

people of the British isles have not quite gained a world's reputation for swift and realistic appraisal of new realities.’ Ik val het hoofdartikel dan ook aan en wijs er op, dat het Verenigd Koninkrijk veilig achter de Noordzee verscholen lag, ook al waren ze bloot gesteld aan bombardementen, maar dat wij, die de ‘zegeningen’ van een nazibezetting hebben gekend, en enkele honderden kilometers van het IJzeren Gordijn verwijderd zijn, een andere benadering hebben. ‘Furthermore, why did England sign the Final Act of Helsinki?’ Ik wijs er op dertig jaar journalist te zijn, al tien jaar in Moskou gewerkt te hebben (het zijn er acht), Tindemans, Brandt, Kekkonen en Kreisky geïnterviewd te hebben en tenslotte dat Denemarken en Noorwegen helemaal hebben geweigerd om atoomwapens op hun grondgebied te plaatsen. ‘You may call these attitudes “totally unrealistic”. We in Holland consider them sensible and pragmatic.’

Ik belde Janny Hovinga, de assistente van Wibo van de Linde, omdat hij tenslotte als correspondent van Time in Nederland, precies weet dat Time tégen zijn advies in die kgb-onzin over mij in het blad heeft geplaatst. Hij waarschuwde mij indertijd zelfs dat hij er niets mee te maken had. Ik vroeg haar dus aan hem te zeggen dat ik een besluit moest nemen - wat dus betekent, als ik ‘nee’ zeg tegen Time inzake die zogenaamde verzoeningsbrief, ik hem en Robert Kroon als getuigen zal doen horen. Zij belde terug om te zeggen dat Wibo geen behoefte had aan contact met mij. Zegt veel van die brave man en de kwaliteit van zijn brein. Hij wil zich niet aan heet water branden maar toont een principeloze basterd te zijn.

23 november 1979

Nu zijn de memoires van Aram Khatchaturian uit de Sovjet-Unie naar het Westen gesmokkeld.

Sergeant D.W. de Koning is met een truck op een mijn gereden in Zuid-Libanon en gedood. Hij was unifil-militair. What a waste. Beautiful boy.

Gisteravond belde ik met Peter over vitaminen. Prompt droomde ik dat mam erg oud en grijs was geworden en in een prieeltje in de tuin zat. Zij zou nu 83 jaar zijn geweest. Ik adviseerde haar vitaminen te nemen. Typisch mam antwoordde zij: ‘Wie zegt dat?’

‘Iedere arts zal u dit aanraden,’ antwoordde ik. Ik werd wakker, en schreef het op, want in de ochtend ben ik iedere droom vergeten. Maar hoe werkt zoiets?

Hans Koning schrijft dat het tijdschrift geo hem heeft gevraagd

[p. 67]

een artikel te schrijven over een kleine stad en het dagelijkse leven in de Sovjet-Unie. apn Novosti had hem gezegd dat hij niet welkom was. Zelf schrijft hij: ‘I am one of the media guys who has been writing decently about Russia.’ Zoals in 1968 met zijn boek Along the Roads of the New Russia. Hij vraagt om hulp en om hem in Londen terug te bellen, collect.

Rudie van Meurs las Amerika valt en belde om te zeggen: ‘Ik kreeg er een hele andere indruk door van jou dan ik had.’ Zo gaat dat. Anton Constandse wil het gaan bespreken. Zoiets zal Henk Hofland in geen duizend jaar doen. De hemel mag weten waarom niet. Is hij jaloers? Wat is het toch met die man?

Ik speelde eindelijk weer drie noten piano. Kreeg onmiddellijk spierpijn.

Prins Bernhard heeft vijftien van zijn mooiste postduiven te koop aangeboden. Postduivenvereniging Workum is geïnteresseerd. De opbrengst gaat naar de Zonnebloem.

24 november 1979

Peter belde gisteravond. Hij had een auditie gedaan voor een rol in Jezus Christ Super Star en was verbaasd geweest over zijn eigen stem. ‘Ik ben permanent van mijn stage-fright af om te zingen,’ zei hij.

Frits van Eeden kwam gisteren. Na een Thermos te hebben gepakt, hebben we in Le Musicien gegeten. Het duurde een tijdje voor we elkaar weer hadden teruggevonden. Hij heeft nu een enorme levenslust, alsof hij een lange sombere periode achter zich liet. ‘Dat komt omdat ik nu eindelijk mijn eigen leven in de hand heb en niet meer wordt geleefd,’ zei hij toen we door de IJtunnel naar huis reden. We hebben intens zitten praten, eerst in mijn werkkamer, later in bed, intiem, close en nice. Ik realiseerde me steeds weer wat een lieve jongen Frits is, naar aanleiding van nuances en passages van wat hij zei en verhaalde.

Er staat een foto van Steye Raviez in Haagse Post van Frans Kellendonk. Wat is die jongen mooi.

Amsterdam - New York

Transatlantische vluchten zijn om te lezen. Dat bekort de tijd. Bernard Gwertzman heeft in The New York Times gereconstrueerd, hoe de behandeling voor kanker van de sjah van Iran in New York de aanleiding werd voor de volgelingen van de ayatollah Khomeini om Amerikanen in Teheran als gijzelaars te beschouwen. Men hield er rekening mee dat de Iraniërs de ambassade zouden bestormen.

[p. 68]

Acht maanden hadden Carter en minister Cyrus Vance zich verzet, ondanks hevige aandrang van vrienden van de Iraanse vorst, om hem binnen te laten. ‘When the Iranians take our people in Teheran hostage, what will you advise me then?’ vroeg de president aan zijn adviseurs. Toen gebeurde het. Vooral door Henry Kissinger, die de sjah vergeleek met ‘a flying Dutchman’ en er bij David Rockefeller op aandrong dat de sjah naar Amerika zou komen.

Op 22 oktober 1979 kwam de sjah met zijn gevolg in New York aan om voor kanker behandeld te worden. Iran protesteerde op 26, 30 en 31 oktober en op 1 november sloeg Khomeini toe. Hij sprak de studenten toe en herinnerde er aan dat de sjah aan Iran diende te worden uitgeleverd. Hij gaf ze een vrijbrief en op 4 november 1979 bezetten de studenten de Amerikaanse ambassade, namen tientallen Amerikaanse diplomaten en mariniers gevangen, en voerden hen geblinddoekt af.⁵⁶ De volgelingen van de ayatollah, die jarenlang vluchteling in Frankrijk was, kijken tegen de sjah aan als een wrede onderdrukker, dat vergeten we in het Westen te gauw. Maar de godsdienstwaanzin die nu in Iran heerst, is een graadje wreder dan de sjah ooit is geweest.

Huber Matos heeft twintig jaar gevangen gezeten, omdat hij het er niet mee eens was dat zijn oude strijdmakker Fidel Castro land en volk van Cuba aan het internationale communisme uitleverde. Matos beschouwde het als verraad van de revolutie waarvoor hij met Fidel had gestreden. Castro had in 1961 eigenlijk geen andere keuze, vanwege de Amerikaanse blokkade. En toch had hij nooit moeten liegen over het feit dat hij altijd communist zou zijn geweest, want alle naspeuringen ter plekke in 1960, 1961 en 1962 hebben mij overtuigd, dat dit niet waar was.⁵⁷

Jonathan Power is een interview met Indira Gandhi gaan maken. Hij verwacht kennelijk, als ik, dat zij op 3 januari 1980 weer premier van India zal worden. Ik herken haar helemaal. Power vraagt haar of de indruk juist is dat India meer neigt naar vriendschap met de ussr, terwijl Pakistan zich richt op de vs en China. Zij antwoordde onder meer: ‘When we first wanted to set up our steel plant, we went to America, not the Soviet Union. When the Americans refused to help us we went somewhere else. When we wanted to look for oil, we first went to American oil companies. They replied: “You have no oil.” But then the ussr and Rumania told us: “You have a lot of

56 The New York Times, 21 november 1979.

57 The Washington Post, editorial, 21 november 1979.

[p. 69]

oil.” And they found it for us. Every decision we take is on the merits of the case. If America decides that it is part of global strategy to help Pakistan, and Pakistan is attacking us with American weapons, surely there is going to be some reaction to this. If there is any blame for that it lies with the West.’

Power bespreekt de betrekkingen tussen India en de ussr, ook tegen het licht van Henry Kissingers memoires The White House Years. Volgens Kissinger zou het Kremlin Indira ervan afgehouden hebben West-Pakistan te liquideren, omdat Henry dit Moskou had gevraagd. ‘The Soviet Union did not speak to me about the matter,’ antwoordde mevrouw Gandhi meer dan duidelijk. En verderop zegt zij: ‘I can't understand a country like America being so afraid of the Soviet Union. I don't know whether they have an inferiority complex or what it is. This is what distorts the whole view of what is happening everywhere in the world and this is what has brought America to its present state. America could have had a tremendous influence in the world because its technology is so far ahead. But it is not able to play that role because of their wrong assessments, whether it is Mr. Kissinger's or anybody else's.’ Mevrouw Gandhi noemde Washington ‘obsessed’ met de Sovjet-Unie, een standpunt dat ik hartgrondig deel.

‘What do you think you are?’ was de laatste, nogal vreemd geformuleerde vraag van Jonathan Power.

Zij antwoordde: ‘I am deeply committed to India. I am deeply committed to removing Indian poverty. I can't remove poverty in my lifetime, but I'll take it some steps forward - and that I am determined to do while I am alive. And I think that it has to be some form of socialism, because I think only that system can give economic justice.’⁵⁸

Intussen is in de vs een boek verschenen, The Man who kept the Secrets: Richard Helms and the cia geschreven door Thomas Powers, waarin wordt vermeld, dat een lid van het kabinet in Delhi een contactman was voor de Amerikaanse spionagedienst.⁵⁹ Nu de verkiezingen in India in volle gang zijn, wordt er heftig gespeculeerd wie de betrokken verrader kan zijn geweest. De naam van minister Jagjivan Ram is genoemd. Voor de zoveelste maal speelt de cia hierdoor een verstorende rol in het democratische proces in ‘'s werelds grootste democratie’, zoals India wordt geafficheerd. Wie weet heeft de cia deze verstorende informatie zelf aangedragen. Misschien zit de cia achter de publicatie van het boek, wie zal het weten? We leven

58 International Herald Tribune, 21 november 1979.

59 International Herald Tribune, 24 november 1979.

[p. 70]

nu eenmaal in maffialand, zolang organisaties als de cia - en de kleine broers, de bvd, of idb etcetera, ongecontroleerd hun gang kunnen gaan.

Er bestaat geen twijfel over dat Loeb & Van der Velden, twee jonge, ondernemende uitgevers zijn. Jeroen Brouwers heeft de gelegenheid gekregen zowel in Vrij Nederland als in de Volkskrant de beide lefgozers in de uitgeverij de grond in te schrijven. Hun fonds is ‘een soort kwispedoor’. Ze publiceren ‘de ene flutflater op de andere dropdruppel’ want Loeb en Van der Velden weten niks en kunnen niks. Het zijn maar een paar gewone jongens ‘die al dat snot, al dat flut, al die flaters, al die druppels gaarne in hun emmertjes opvangen’.

Peter Loeb plaatste een advertentie, waarin hij uit een brief van 12 juli 1978 aan hemzelf van Brouwers citeerde: ‘Heel veel dank voor uw nieuwe boekje Het nieuwe proza een boek dat tot het soort behoort waarvan ik smul. Het is - compliment voor u zelf - schitterend uitgegeven, een lust voor het oog.’ Hij vraagt of hij zelf bij Loeb een boekje mag uitgeven, waar Peter niet op in ging. Er volgde een briefwisseling tussen Rinus Ferdinandusse en Loeb vol juridische haarkloverij, door de Volkskrant breed uitgesponnen. Eén en ander illustreert de mentaliteit die aan alle kanten heerst, waarbij Ferdinandusse en Brouwers in mijn optiek de gediplomeerde klootzakken zijn.⁶⁰

Ik lees een speech van Georgii Arbatov uit 1977 op het Massachusetts Institute of Technology uitgesproken, op uitnodiging van de beroemde geleerde Jerome Wiesner. Arbatov werd gevraagd een blik op de komende twintig jaar te werpen, dus tot 1997.

‘It is a fact that we live in a world,’ aldus Arbatov, ‘where space laboratories and jet-propelled liners fly over vast regions of the planet, which are inhabited by hundreds of millions of people doomed to suffer hunger and desperate need, just like many centuries ago. In a world where computers and most advanced technology still exist side by side with fascist dictatorships practicing medieval tortures in countries like Chili, South Korea and Uruguay. [van mij had hij Indonesië mogen toevoegen, W.O.] There is no reason to believe that the changes science and technology exert on society, will automatically eliminate these contradictions and acquire a purely positive character. On the contrary, we can say for sure, as in the past, we shall continue to witness development of an extremely contradictory na-

60 de Volkskrant, 24 november 1979.

[p. 71]

ture. Of course, this does not stem from science and technology, but from the faulty social and political conditions and institutions.’

Na zestien pagina's gesproken te hebben over oorlog en vrede, salt ii en de rest, komt hij aan Noord-Zuidbetrekkingen en arme landen toe. ‘But permit me to make one reservation. As an exponent of the Marxist-Leninist social theory, I cannot remain silent about the fact that in my view it will be impossible to solve this and many other problems (between “rich” and “poor” countries) satisfactorily along traditional lines supported by the Western view, in effect without radical economic and socio-political changes. Many people in the West maintain, that the Third World can and should develop along the same road as their own countries, therefore with the help of the free enterprise and corresponding political and social institutes. I think, that this road offers no prospects for the overwhelming majority of the countries of the Third World, as far as the closing of the gap between the level of development of the “rich” and “poor” nations is concerned.’

Arbatov wees erop dat het Westen een eeuw voorsprong had bij het ontwikkelen van een vrijemarkteconomie. Daarnaast hadden vele Westerse landen het voordeel dat zij in de vroege stadia van hun ontwikkeling over uitgestrekte gebieden (koloniën) in de wereld konden beschikken en ten eigen bate exploiteerden. Hij zei: ‘It is a historical fact, that the overwhelming majority of developing countries function within the sphere of Western economic relations, that was shaped while they were going through the colonial or semi-colonial period of their history and thus were molded into the role of agricultural and raw material-providing appendages to the industrial states.’

‘In my opinion, the fact that “the rich are becoming richer, and the poor are becoming poorer” does not form the heart of the crisis of these relations, it is only a manifestation of this crisis. The gist of the matter is, that the interests of development of the countries of the Third World (which are recognized everywhere, including the West) are in contradiction with the system of economic relations to which these countries belong.’ ‘Western scientists and political leaders are actively discussing various versions for the handling of this “crisis of development”. Practically all of them boil down to increasing investments through various ways in the countries of the Third World and granting them broader rights in the international economic organizations of the West. They hope this policy will not only

[p. 72]

help temper the acute conflict, but also incorporate more fully and “organically” the developing countries into the production complex of the capitalist world. It turns out that their purpose is to draw the Third World as much as possible into the very system which has caused its increasing lag and is now unable to meet its requirements in development.’

Voor professor Arbatov is het duidelijk dat alle pogingen van Washington en bondgenoten om de problemen in ontwikkelingslanden op te lossen via leningen van de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds⁶¹ mislukt zijn. Toch is hij absoluut niet tegen de rol, die ‘private capital’ speelt bij de ontwikkeling van de derde en vierde werelden. ‘That role is a useful one.’

Maar ‘one should not arrogantly and crudely interfere in the complicated processes of social transformation occurring there, but should learn to understand them⁶² and to take them into account without attempting artificially to preserve historically outdated social structures’. Dan wijst professor Arbatov op de trots waarmee sommige Westerse landen zich laten voorstaan op de hoeveelheden dollars, die zij voor de armen in de wereld beschikbaar stellen ‘which aid often boils down to the poor in the rich countries [de belastingbetalers, W.O.] helping the rich in the poor countries’. Die uitspraak zou mijnheer Pronk in zijn oren moeten knopen.

Het eerste wat ik bij aankomst op jfk Airport altijd doe, is de krantenstal leegplunderen.

De pianist Vladimir Feltsman heeft een vast staatsinkomen. Voor een optreden in Moskou ontvangt hij tussen de 64 en 84 roebel. Wanneer hij in Japan speelt, vraagt de Russische overheid 2.000 dollar voor zijn optreden, waar hij zelf 100 dollar van mag houden. Natuurlijk wil hij weg. Dat is immers te gek voor woorden!

61 Wie had in 1979 kunnen dromen dat in 1992 Rusland zelf de hand zou ophouden bij de Wereldbank en het IMF?

62 Dat is wat Indira Gandhi stelde: de Amerikanen doen geen moeite om de rest van de wereld te begrijpen. Uit Arbatovs redevoering blijkt dat het Kremlin aanzienlijk meer moeite doet en dichter bij de feiten en de waarheid zit.