Logo DBNL
Memoires 1979-1980 (2011)

Memoires 1979-1980

(2011)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

26 oktober 1979

Amerbos

Er lag een berichtje van mejuffrouw Büringh Boekhoudt. Zij adviseerde opnieuw me tot vijfentwintig gesprekken in het boek Over intelligentie te beperken, in plaats van tachtig. ‘Ik blijf er bij dat minder in dit geval meer zou zijn, want niemand kan 80 interviews lezen.’ Daar ben ik het niet mee eens.

De Volkskrant citeerde Dries van Agt op een persconferentie in Madrid, dat ‘voor het bereiken van een reële ontspanning in Europa, er aanzienlijk meer vereist zal zijn dan een paar voorstellen, die de heer Brezhnev in Berlijn heeft geformuleerd’. Ook de brief, die Brezhnev aan Westerse regeringsleiders had geschreven bood ‘na de rede in Berlijn nauwelijks nieuwe elementen’. Altijd vraag ik me weer af door welke breinen, uit welke koker, deze Van Agt werkelijk gesouffleerd wordt.10

Het Britse blad The Observer heeft uit Joegoslavische bronnen vernomen, dat Brezhnevs aanbod 20.000 soldaten en duizend tanks uit de ddr terug te trekken, verband houdt met een veel omvangrijker Russisch vredesplan wat een mogelijke hereniging van de beide Duitslanden zou inhouden. Dat nieuwe Duitsland zou zich dan zowel uit de navo als het Warschau Pact terugtrekken, waardoor de neutrale zone in Midden-Europa van Zweden tot Oostenrijk verder zou zijn uitgebouwd. Dan krijg je dus een breed niemandsland dwars door Europa. Ton Kors heeft een omslagverhaal voor Nieuwe Revu geschreven: 300.000 homofielen op een eiland. Dat is dus Mykonos, één der plekken in de Egeïsche Zee ‘waar mannenliefde nu agressie begint op te roepen’. De foto's van Kees Fontein zijn niet mis. Er zijn door burgers knokploegen gevormd, die nichten in elkaar slaan, waar soms politiemannen in uniform aan mee doen. Intussen gaat het feest verder.

‘Onopvallend loopt een Griekse jongen rond. Hij is hooguit twintig jaar. Zijn blikken gaan snel rond. Hij taxeert. De jongen is waanzinnig mooi. Diepbruin gebronsd. Een zwoelle kop met echte krullen. Een prachtig atletisch lichaam. Een ver

openstaande witte overall. Ik voel 'm aan. “Hoeveel?” vraag ik. Hij is even snel. “Jij bent geen klant voor mij. Jij kan krijgen wat je hebben wil.” “Hoeveel vraag je?”, wil ik toch nieuwsgierig weten. “Dat gaat je niets aan,” antwoord hij niet onvriendelijk. “Ben je wel homo?”, vraag ik aanhoudend. “Nee, ik doe het alleen voor geld,” zegt hij. Dan is hij snel verdwenen.’11

Heb verder aan het gesprek met R.D. Laing gewerkt.

‘Wanneer je een menselijk brein bekijkt,’ zei hij, ‘zie je alleen maar zenuwcellen. Je vindt geen bewustzijn, gedachten, waarnemingen of de wereld zelf, evenmin iets anders. Alleen als je de wereld bestudeert, merk je op hoe mensen zich ten opzichte van elkaar gedragen. Door het bestuderen van gedrag en niet door het brein uit elkaar te halen. Menselijk gezag is niet te zien in hersenen. Wat weet Delgado, en Richard Herrnstein trouwens ook, over de menselijke samenleving en hoe deze functioneert? Wat weten zij over de aard van menselijke macht met betrekking tot economie of sociale gewoontes? Ze hebben er misschien wel een vage notie van, maar hebben ze hoegenaamd enige tijd aan deze zaken besteed? Delgado heeft het brein bestudeerd, ja. Maar heeft hij eveneens betrekkingen tussen mensen bestudeerd die niet gevonden kunnen worden door te kijken in hersenen van mensen? Het maakt werkelijk niet uit of we met Jezuïeten te maken hebben of dat hedendaagse ontwikkelingsneurofysiologen het voor het zeggen hebben. Het is allemaal steeds weer dezelfde zwendelarij. Het is steeds weer dezelfde keuze: òf je voedt je kinderen zelfstandig en naar behoren op, òf je levert ze over aan priesters, of opvoedkundigen, of de Machado's of wie dan ook, omdat zij worden verondersteld het te weten. Maar ze weten het niet. En zelfs als zij het mogelijkerwijs zouden weten, dan is er nog niet echt een manier om te weten te komen of ze het weten, omdat ze het zelf niet weten. De Venezolanen zijn nu dus van plan de mensheid er toe over te halen zich te laten behandelen op dezelfde wijze als hun andere proefdieren, zoals de ratten, de apen en alle andere proefdieren, die ze van kant hebben gemaakt.’12

Iemand heeft vannacht proberen in te breken. Het ijzeren rolgordijn voor de deur van Peters tuinkamer was enige mate naar boven geschoven. Het is dus niet gelukt.

Het bestuur van de nvj heeft een door Gerard Schuijt geconci-

pieerde brief opgesteld aan de Vaste Kamercommissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten om minister Hans Wiegel nader te laten uitleggen wat ik als eerste mededelingen in De Journalist inzake betrekkingen tussen journalisten en de bvd heb gelanceerd. Als het moet kom ik met meer gegevens. Ik belde met Rob van Gennep. Hij vertelde dat letterlijk niemand, geen enkel persorgaan het door hem uitgegeven boek van Rudie van Meurs over de bvd heeft besproken. Hoe is zoiets mogelijk in Den Haag? In de vs geeft Random House boeken uit van David Wise en Thomas Ross, zoals The Invisible Government of The American Police State. Deze worden wijd en zijd in Amerikaanse media toegelicht en besproken. Look wijde een serie aan The Invisible Government. Daar hoef je hier dus in het Madurodamse niet om te komen. Maar hoe brengt ‘de rode knop’ van professor Van Hamel dit tot stand, dat is de vraag.

Heb vandaag een gesprek van 45 minuten met Rudie van Meurs gehad over zijn boek: De bvd: samenzweren tegen ambtenaren, studenten, journalisten, dominees en andere democraten. De beruchte Mr. P.G.H. van Doeveren, die ik zelf tweemaal ontmoette is volgens Van Meurs meerdere malen op leugens betrapt. Hij is nota bene de officiële woordvoerder van de bvd. Jimmy Carter heeft China de status van ‘meest gunstige handelspartner’ gegeven. Dit doen de idioten om de Sovjet-Unie te pesten. Intussen ligt er rond Cuba al twintig jaar een handelsblokkade, omdat Fidel Castro geen democratisch bewind voert. En Peking? Er klopt allemaal niets van.

27 oktober 1979

Aart van der Want gaf gisteravond een feest vanwege de uitreiking van van zijn lerarendiploma. Hij durfde me zelf niet te vragen, dus zijn moeder belde. Ik moet zeggen, ik heb geaarzeld, maar ben naar Gouda gegaan. Ik was zo veel aan het woord, dat zijn moeder opmerkte: ‘Laat Aart ook eens wat zeggen, het is zijn feest.’ Er was een rechtenstudent, Jeroen, die ik aardig vond. Is al getrouwd: een dochtertje. ‘Het was een ongelukje,’ zei hij er bij.

Waar ik nog niets over schreef was de ontmoeting, op de valreep, in Londen met de heer Percy Barnsby van de World Monarch Society. Deze mijnheer is overtuigd, dat alle problemen in de wereld zouden kunnen worden opgelost als men er maar weer toe over zou gaan koningen en koninginnen op tronen te helpen. De organisatie had onlangs een delegatie naar Nicaragua gezonden met een lijst van vorstelijke personen op zak, die het roer in dat land zouden kunnen overnemen.

‘Het is toch aan de hand van de Britse geschiedenis,’ meende Barnsby, ‘of van die van de koninklijke familie in Nederland, duidelijk, dat een koningschap de zekerste garantie biedt tegen chaos en politiek opportunisme? Een koning, of als bij u koningin Juliana, zit er niet om zichzelf te verrijken, laat staan, dat dit ten koste van de burgers zou gebeuren.’

‘Koningshuizen blijven kostbare liefhebberijen,’ zei ik. ‘Trouwens: bent u van mening, dat politici in koninkrijken zich anders gedragen dan politici in republieken?’

‘Nee, maar we hebben in Engeland ook geen werkelijke monarchie meer. De koningin is een werktuig van de politiek geworden. Zoals in de vs waar Jimmy Carter zich met belastinggeld veel populariteit wist te kopen door een soort vrede tussen Israël en Egypte te bewerkstelligen. Geld, dat feitelijk het publiek toebehoort, wordt op volkomen onverantwoorde wijze besteed.’

‘Eigenlijk streeft u naar één monarch voor iedere planeet?’

‘Ja, als Gods vertegenwoordiger.’

‘De monarch als levende godheid?’

‘Precies. Dat was al de opvatting van de Romeinen. Alleen Caesar werd verondersteld in staat te zijn het grootste aantal delen van de gemeenschap in zich te kunnen verenigen ten behoeve van het algemene belang. De essentie van ons streven is dat we van mening zijn, dat net als in het oude Rome, alleen de monarchie in staat is om een groot genoeg aantal mensen rondom het koningshuis te verenigen, opdat de diensten van de staat iedere burger ten goede kunnen komen. Dit was de basis van het Romeinse recht. Dit is, wat ik noem, de eigenlijke basis van de politieke biologie, de politieke evolutie van de mens.’

‘Maar Jimmy Carter doet toch iets dergelijks op het Witte Huis, waar hij de Amerikanen symboliseert en verenigt?’

‘Helemaal niet. Carter zit niet als een Caesar in het Witte Huis maar juist om de burgers te kunnen exploiteren. De grote prijs van democratisch gekozen politici is immers de schatkist? Dit soort democratie betekent een open deur naar het nationale kapitaal. Het is eigenlijk een handiger open deur dan het bedrijfsleven. Er is ook heel wat meer te vangen. Zakenlieden buigen dan ook diep voor democratisch gekozen politici, want het zijn uiteindelijk de politici, die de beste zaken doen. Politici spelen immers met honderden miljoenen?

‘Maar de koningen van Frankrijk werden toch geguillotineerd omdat het volk zich geëxploiteerd voelde?’

‘Lodewijk xiv, de Zonnekoning, was juist in staat om veel kapitaal voor Frankrijk te verzamelen en de glorie hiervan aan de

gemeenschap te geven, waardoor hij ook die bijnaam verwierf. Hij vervulde op briljante wijze zijn de eenheid bevorderende rol.’

‘Maar dat deed Napoleon nog in sterkere mate.’

‘Nee. Hier ziet u nu precies het verschil tussen de de tiran en de monarchie. Napoleon was alleen op persoonlijke glorie uit. Dat verschafte hem de hoogste bevrediging. Hij viel Rusland immers aan ter meerdere glorie van hem zelf? Hij zei tegen het volk: ‘Ik bied u een groot avontuur. Er is veel te plunderen en veel te halen. Hebt u zin mee te gaan en uw kans te wagen? Ik zorg dat u er beter van wordt. Het was Robin Hood van voren af aan.’

‘Hoe zou u Elisabeth vergelijken met Giscard d'Estaing?’

‘Welke Elisabeth?’

‘Elisabeth ii.’

‘Oh, de huidige Elisabeth,’ zei Barnsby. ‘Ze is hopeloos. In plaats dat onze monarch onze huidige Robin Hoods de voet dwars zet en zich verzet tegen het plunderen van de schatkist door zogenaamd vrij gekozen politici, geeft zij op alle fronten aan de politieke druk van Downing Street 10 toe. Onze huidige koningen en koninginnen zijn helaas alleen nog maar handlangers en stropoppen van het verwaterde politieke systeem, dat we democratie noemen. Monarchen als Elisabeth ii, Juliana, Boudewijn en anderen realiseren zich niet de enorme invloed, die gemobiliseerd zou kunnen worden rond het koningschap. Er moet voor ieder mens in ieder land één persoon zijn tot wie men zich zou kunnen wenden. Dit is de eigenlijke en originele functie van de monarch. Daar moeten we naar terug. Dat is dus ook het doel van onze vereniging.’

Ik belde met broer Theo in Lugano en vertelde over het gesprek met de heer Barnsby. ‘Next time, when you are in London, you should interview the flat earth society,’ adviseerde hij. Hij klonk zeer opgewekt. Ik herinnerde me de dag, dat hij uit Zwitserland arriveerde, omdat mam was overleden en hij in haar huis naar boven ging om alleen verschrikkelijk te huilen. De onvermijdelijke pijnen van het leven.

Manon Lescaut van Puccini is zo mooi.

28 oktober 1979

Heb professor Daniel Bell13 op zijn ruwe, onbehouwen brief geantwoord, dat ik niet begreep, na hem te hebben gevraagd een interview te willen geven naar aanleiding van het intelli-

gentieprogramma in Venezuela, dat hij me ‘such a nasty reply’ zond. Ik onderstreepte dat ik me onze ontmoeting acht jaar geleden herinnerde als prettig en opbouwend. ‘Thank God you are not the only sociologist in the world left and not interested in the subject of intelligence in future societies.’

Eén duif en negen mussen rond één boterham kan, maar de meeuwen verpesten altijd alles. Er was een roodborstje, maar te weinig agressief. Het kreeg niets. Daarom zijn ze er ook haast niet meer. Probeerde de meeuwen zoveel mogelijk te verjagen.

Was vanmorgen bij het graf van mijn ouders, met lege handen, zonder bloemen. Een brok schoot in mijn keel. Ik hoorde hun stemmen.

Bezocht Lex Poslavsky, die de tekst van zijn gesprek voor Over intelligentie had bewerkt. We zaten in zijn werkkamer boven, waar een familieportret van zijn grootvader, vader en de grafelijke Poslavsky's in Tasjkent staat, evenals een foto van Sigmund Freud. Hij deed me ideeën aan de hand om Anna Freud zodanig te schrijven, zodat zij misschien toch een interview toestaat.

Vervolgens bezocht ik de zangeres, mevrouw Desi von Sahervon Halban, de voormalige mevrouw Goudstikker, eens de kasteelvrouwe van Nijenrode. In mijn studententijd aldaar arrangeerde ik een recital van liederen, door haar gezongen, met aan de vleugel mijn toenmalige vriend - en enige tijd leraar - George van Renesse. Er bestaat een schitterende opname van de vierde symfonie van Mahler met Bruno Walter en gezongen door Desi Halban. Zij is nu 67 jaar. Ik had me voorbereid een oud geworden dame te zullen ontmoeten maar dit was allerminst het geval. Zij verkeerde in prima conditie, maakt nog muziek, zingt liederen begeleid door Hans Philips, die nu 75 jaar is, dus het was een vrolijk weerzien.14 Zij schrijft een boek over haar moeder, de beroemde zangeres Selma Kurz. Zij gebruikt daarbij honderden brieven van haar moeder, die zij heeft gevonden.

Heb mijn gesprek met Yevgeni Primakov, directeur van het Instituut voor Oosterse Studies in Moskou, uitgewerkt. Ik heb het voor publicatie gereed gemaakt en zal Rob Soetenhorst bellen of de nrc Handelsblad het neemt.

Oud-ambassadeur Djawoto, Sukarno's man in Peking, is eindelijk China uit en woont in Amstelveen als vluchteling. Wim Wertheim gaf me zijn nummer. Ik belde hem in Amstelveen op.

De fotograaf Kees Hageman belde: ‘Jij hebt toch altijd gelijk. Ik heb van jouw vondst, Milan Potuznik een fotomodel gemaakt. Hij heeft gewoon een goed gezicht, niets bijzonders maar prima voor het vak.’ Hij herhaalde dat mijn Peter juist niet zo'n geschikt gewoon gezicht had, te veel een body-buildingtype was - wat het laatste betreft, volgens mij is hij dat juist niet en nooit geweest. ‘Jouw Peter is te ongewoon om een fotomodel te zijn.’ Peter heeft niet de persoonlijkheid zichzelf op de voorgrond te drukken of anderen weg te duwen, zoals fotomodellen of mannequins dat allemaal doen.

Eindelijk een verlossend telegram van professor Arbatov uit Moskou:



illustratie

Hoe lang heb ik daar op gewacht? Zou dit het begin kunnen zijn van de interviews om een boek met hem te schrijven? Ik ben blij en dankbaar.

Professor Erik Erikson telegrafeerde, mij toch niet voor een gesprek te kunnen ontvangen. Ook professor Erich Fromm laat me vanuit Locarno-Muralto weten zich niet in voldoende goede conditie te voelen om voor het intelligentieboek te worden geïnterviewd. Jammer.

Ik had een ontmoeting met Milan; zeer plezierig. Hij is getrouwd en heeft een zoontje, en toch denk ik dat hij in zijn hart een nicht is. Kees Hageman heeft hem een alom bekend model gemaakt door prachtige foto's, die hij van Milan nam. De eerste 4.000 gulden zijn al binnen.

Uiteindelijk kwam ik in Thermos terecht en was heilig van plan de beest te gaan uithangen. Ik kwam met een black boy binnen, Bonito. Hij gaf me al een soort geheim lachje. We raakten in de stoomruimte met elkaar in contact en besloten - wat ik normaliter nooit doe - naar een cabine boven te gaan. Ik voelde me compleet in de jungle. Na afloop voelde ik me echter totaal opgelucht. Hoe werkt zoiets in hemelsnaam?

Na thuiskomst belde ik eerst naar Peter, die zijn vriendin Mary, de Australische zangeres uit Madrid, van Gatwick had opgehaald, die nu bij hen logeert. Hij noemt haar ‘poes’.

30 oktober 1979

Ontmoette de heer Van Dantzig van het Concertgebouw om 09:30 uur. Hij wilde de juwelen en kostbaarheden van de pianist Vladimir Feltsman uit Moskou niet langer bewaren. Ik heb alles dus weer meegenomen naar Amerbos en achter dagboeken verstopt. De Westlandse Hypotheekbank heeft aangeboden Vladimirs eerste recital in Nederland te financieren.

Professor David Riesman, socioloog aan Harvard, reageerde heel anders dan Daniel Bell.15 Hij wil ook niet meewerken aan mijn boek, maar komt met suggesties en is behulpzaam en beleefd in zijn antwoord. Ook mijn oude vriend Carl C. Rogers laat weten niet mee te doen. Paul Ehrlich is bereid. Zo gaan die zaken.

De acf wordt in nrc Handelsblad genoemd als nummer 61 van de top honderd bedrijven in het land.

Senator Sam Nunn heeft een absurde aanval gelanceerd op Klaas de Vries (PvdA). De Vries heeft in The New York Times onder meer heeft gezegd, ‘dat Nederland zou weigeren nieuwe Amerikaanse grijze-zonewapens als kruisraketten of Pershing ii's op ons grondgebied te installeren wanneer de West-Duitse regering niet bereid zou zijn in te stemmen met het stationeren van dergelijke wapens in West-Duitsland.’ Nunn hoopte, dat Helmut Schmidt niet zou toelaten, dat een dergelijk besluit door een Nederlands veto zou worden getroffen. Hij kleineerde Nederlandse politici die tegen plaatsing zijn als ‘brave zielen’. De man is een gevaar voor de wereld en zichzelf.

De Bilderberggroep heeft ex-president Walter Scheel van West-Duitsland tot voorzitter benoemd. Het herinnert me aan de lof, die prinses Beatrix over Scheel tegen mejuffrouw Büringh Boekhoudt uitsprak. Wie weet heeft zij een vinger in de pap gehad bij die benoeming. Prof. dr. Ernst van der Beugel is uit de groep getreden. Hij wordt opgevolgd door prof. Victor Halberstadt uit Leiden.

Mijn oude vriend Mr. J.J. Abspoel, nu hoofdofficier van Justitie in Alkmaar, heeft memoires geschreven. Zou hij aandacht hebben gehad voor de zaak van de toepassing van de nieuwe Wet op de Privacy, nadat Henk Hofland, en Peter Zonneveld

samen met De Telegraaf en de bvd mijn huis onder valse voorwendselen binnenkwamen om stiekem foto's te maken van mijn drie gasten, diplomaten van de sovjetambassade?

Robert Lindsey, bureauchef van The New York Times in Los Angeles zal binnenkort een boek publiceren dat The Falcon and the Snowman heet.16 Hierin wordt uiteengezet hoe de cia met grote bedragen de conservatieven in Australië bij de verkiezingen in 1975 heeft gesteund. Sir John Kerr, de gouverneurgeneraal had de socialistische regering van Gough Whitlam naar huis gezonden, en de conservatief Malcolm Fraser benoemd in afwachting van verkiezingen, waarbij de conservatieven van Fraser tegen alle verwachtingen in een grote zege behaalden. In 1977 werd die overwinning herhaald en de conservatieven zitten dankzij cia-inmenging in binnenlandse aangelegenheden van Australië stevig in het zadel. De cia was vooral bezorgd dat geheime spionagebasis Pine Gap bij Alice Springs in Centraal-Australië en de basis Nurrungar in Zuid-Australië door de socialisten op den duur gesloten zouden worden. The New York Times heeft onthuld dat deze bases onmisbare luisterposten zijn voor spionage satellieten, die onder meer de sterkte van de sovjet kernmacht moeten bijhouden.

De brandende vraag blijft, waarom Amerikaanse vooraanstaande media als de Los Angeles Times en The New York Times over dit soort activiteiten van hun inlichtingendiensten open en bloot kunnen publiceren, terwijl er hier een ijzeren gordijn ligt over dergelijke zaken, zoals onlangs weer werd bewezen met het publiceren van het boek over de bvd van Rudie van Meurs.

Joshua Nkomo17 heeft in Time gezegd: ‘People have a lot of wrong views of us. We are not the beasts and villains we are painted to be. We have come to London to succeed, not to fail. We have come here to negotiate, not to push other people's heads. What we have been fighting for really? For one man, one vote. I think we deserve it. We have given our lives for Zimbabwe and we must get this.’18

Wim Klinkenberg heeft een parlementaire enquête bepleit naar de handel en wandel van prins Bernhard, die nu veertig jaar aan de top van het koninkrijk heeft meegedraaid. Het zou om de rol van de prins in Londen en het uitzenden van spionnen naar bezet gebied gaan, om het zogenaamde Englandspiel, de Greet Hofmans-affaire en wat dies meer zij. Klinkenberg

vermijdt altijd zorgvuldig de rol van Bernhard in de Nieuw-Guinea-affaire te noemen, waar hij via mij exact van op de hoogte is.’19

Fred van der Spek (psp) is zijn oor te luisteren gaan leggen over wat de stemming in de Kamer is ten aanzien van een onderzoek naar prins Bernhard. Het Algemeen Dagblad meldt dat er ‘allerminst een dergelijke behoefte zou bestaan bij nagenoeg alle fracties in het parlement’.

Intussen heeft Friso Endt uit de biografie van Klinkenberg over de prins de betrekkingen van professor J.A. van Hamel met koningin Juliana, en anderzijds met Klinkenberg zelf, details uit dit boek gevist. Hij zette een vette kop in nrc Handelsblad: boek over contacten koningin met communisten.20 Wim heeft in extenso beschreven hoe hij een aantal jaren, hij had toen nauwe contacten met professor Van Hamel, commentaren in De Waarheid schreef, die door Juliana's adviseur waren geïnspireerd. Wim beschrijft zichzelf als ‘verkenner’ voor Moskou op Soestdijk via de heer Van Hamel. Opmerkelijk is dat de kleinzoon van professor Van Hamel, Jhr. Mr. W.H. de Beaufort, waarnemend griffier in het parlement, heeft bevestigd dat zijn grootvader soms zelfs artikelen in De Waarheid schreef, maar dat diens relatie met Juliana nooit zo nauw is geweest als Klinkenberg het voorstelt. Typisch Endt, om juist dat aspect uit het boek van Klinkenberg buiten proporties op te blazen.

Ik begrijp trouwens niet hoe professor Van Hamel zich kon laten verleiden in De Waarheid te schrijven. Ik ben voorstander van alle media gelijk behandelen, van nrc Handelsblad tot en met De Waarheid. Toch zou ik met deze laatste krant nooit verder gaan dan me te laten interviewen, maar onder mijn naam een stuk in de cpn-krant plaatsen gaat te ver. De Groene is de verste zwenking naar links, die ik als medewerker bereid ben te maken. De Waarheid is tenslotte helemaal een partijblad, dat kan dus niet.

Belde Friso Endt op. Hij zei zelf: ‘Ik denk dat als André Spoor op de krant aanwezig zou zijn geweest, hij mijn artikel zou hebben tegengehouden.’ Hij meende ook dat Klinkenberg kennelijk opzettelijk had verzwegen, dat Greet Hofmans een communiste was geweest. Bij navraag ontkende Wim dat mevrouw Hofmans communiste was geweest. Hij kan het weten als cpn'er.

Ik lees een verschrikkelijk bericht in The New York Times. Het

gaat over mijn oude vriend, de Indiase danser Bhaskar21 Hij schijnt twee jaar geleden een ongeluk te hebben gehad, dat hem gedeeltelijk verlamde en hem in een rolstoel terecht deed komen. Ik moet hem zo gauw mogelijk bezoeken. Hij schijnt als choreograaf nog door te werken en heeft zijn nieuwe programma in Provincetown gepresenteerd.22

31 oktober 1979

Percy Barnsby zendt mij het document, dat hij naar minister Luis Alberto Machado in Caracas heeft gezonden. Een lijvig verhaal van tientallen pagina's, beginnend met een pleidooi de intelligentie van mensen te verbeteren, en hoe dit te kunnen doen, en tegen het einde natuurlijk de te verwachten promotie voor een wereldmonarchie. Ik denk dat Machado niet wat hij leest, als hij dit onder ogen krijgt.

De Volkskrant meldt dat het Bolshoi Theater waarschijnlijk naar Nederland komt. Ambassadeur Reinink maakte hier laatst een opmerking over tegen mij. Ik gaf het door aan Volodja Molchanov wiens vader directeur van de Bolshoi is en voilà, ze lijken te komen.



illustratie

L.J. Veen in Ede heeft Het Slot Loevestein van Jan Frederik Oltmans opnieuw in pocketeditie uitgebracht, 368 bladzijden, prijs 17 gulden. Er wordt mee geadverteerd samen met Hildebrands Camera Obscura, en Multatuli's Max Havelaar. Ik ben daar toch wel trots op.

Rabbi Marvin Antelman had me geschreven zijn foto terug te willen hebben, welke ik naar Boston heb gestuurd met de tekst van ons gesprek.

Aad van den Heuvel wil mij op kro-televisie ondervragen over mijn artikeltje in De Journalist,23 waarin ik heb aangegeven dat de bvd gebruik maakt van journalisten, die met de spionagediensten collaboreren. Maar hij insisteert dat ik namen zal noemen. Rudie van Meurs verwacht dat

Carel Enkelaar zal ontkennen, dat de bvd bij de nos kwam vragen of het nos journaal niet meer pro-Amerikaans kon worden geredigeerd.24 Ook het geval van Henk Leffelaar, die in Chicago door de bvd werd gevraagd redacteur te willen worden van een nieuwsbrief, een krantje, gericht op desinformatie over economische zaken, ten einde de Sovjet-Unie op een dwaalspoor te brengen, vond Van Meurs ‘te oud’ om nu nog mee te laten tellen.

Intussen werd ik door een journalist uit Washington opgebeld, dat Senator Sam Nunn razend is dat ik in Gallery hetzelfde gesprek met hem publiceerde als in het Algemeen Dagblad. Nunn zei tegen journalisten, dat hij me nooit had ontmoet en mij niet kende, met andere woorden, dat het een leugen was. Dit is dus onzin. Ik heb de tekst van het gesprek met Nunn aan hem ter goedkeuring toegezonden. Op 27 juni 1979 werd het naar me teruggezonden met de toestemming het te publiceren. Inderdaad had ik het gesprek letterlijk geconstrueerd uit mij door de senator toegezonden redevoeringen. Vandaar dat ik goedkeuring vooraf had gevraagd.

Het lijkt wel oorlogstijd al die gevechten op vele fronten tegelijk. Ik belde met Gallery in New York. Inderdaad buigen de advocaten zich over een binnengekomen protest van senator Sam Nunn. De reden dat hij woedend is, blijft natuurlijk, dat hij niet in een semi-pornomagazine wil staan.

Ontmoette Dirk Keijer van Investronic. Hij zei bereid te zijn me 15.000 gulden te betalen voor alle introducties en public relations-activiteiten van de laatste jaren. Maar met Dewi Sukarno wilde hij niets meer te maken hebben. Zij was te onzakelijk en haar activiteiten vatte hij samen als onzin. ‘Misschien kon zij in Sukarno's dagen Japanse tankers verhandelen, maar toen hield de president een oogje in het zeil. De miljoenen, die hij in het vooruitzicht had gesteld, kwamen dus neer op vijftien mille in het handje.25 Ik zal 10.000 gulden bij de amro deponeren tegen mijn schuld op onderpand van de acf-aandelen. Keijer vertelde dat 15.000 sovjetspecialisten naar Nigeria zouden gaan in verband met het daar gebouwde staalconcern. In december zou hij samen met oud-ambassadeur Romanov een rondreis door Nigeria maken.26 Volgens Keijer zijn de heren Nikolai Pankov, van het Sovjet Comité voor Europese Veiligheid en Samenwerking, en de heer Ruben, van de nationali-

teitenkamer van de Opperste Sovjet, zijn twee steunpilaren in Moskou, opdat zijn bedrijf Investronic door kan gaan met belangrijke zaken te doen.

Om 20:00 uur ontmoette ik in het Hilton op Schiphol mijn oude vriend Vladimir Lomeiko uit Moskou, die werd begeleid door persattaché Prokchorov. Hij zou ook Piet Dankert ontmoeten tijdens zijn verblijf. Ik drong er op aan dat hij Ruud Lubbers niet zou overslaan. Ook was een ontmoeting gepland met Jan Sampiemon en Raymond van den Boogaard van nrc Handelsblad.

1 november 1979

Marcel Enkelaar zegt dat de brief van de nvj, welke opheldering vraagt over de rol van journalisten die zich door de bvd laten gebruiken, zojuist op het anp net is verschenen. Het anp maakt in dit land uit wat publicabel is of niet.

NVJ vraagt opheldering over BVD-activiteiten
Het bestuur van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) heeft de vaste Tweede Kamercommissie voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten gevraagd een onderzoek in te stellen naar mogelijke BVD-activiteiten in de journalistieke wereld. De NVJ wil verder dat de commissie de voor de binnenlandse veiligheidsdienst verantwoordelijke minister Wiegel van binnenlandse zaken om nadere informatie vraagt.
Aanleiding voor het verzoek van de NVJ is een ingezonden brief van de journalist Willem Oltmans in het verenigingsblad ‘De Journalist’. In die brief zegt Oltmans dat de Binnenlandse Veiligheidsdienst journalisten om medewerking heeft gevraagd en tevens heeft geprobeerd invloed te krijgen op journalistiek werk. De BVD zou aan een ‘hoog geplaatste NOS-functionaris hebben gevraagd of het NOS-journaal wat meer anti-USSR en pro-Amerika zou kunnen worden gepresenteerd’.
Het NVJ-bestuur zegt in een brief aan de commissie ernstig van het bericht van Oltmans te zijn geschrokken.

Carel Enkelaar zelf zal wel in de rikketik zitten, want hij weet heel goed, dat het waar is wat ik heb geschreven.

Vanavond gaf ik een etentje voor de ambassadeur van Cuba en mevrouw Martorell, die Nederland gaan verlaten. Ook Margaretha Ferguson, de schrijfster die me haar boekje over Java gaf, en Jan Pieter Visser van de ncrv en zijn echtgenote Marianne, waren aanwezig. Het was gezellig. We tafelden lang en mijn kookkunsten konden er mee door.

2 november 1979

Gigantische rel. ik ben de zoon van prins hendrik in levensgrote letters over de voorpagina van De Telegraaf. Mr. Albrecht Willem Lier ‘ergens in Nederland’ gefotografeerd, 61 jaar oud, is een kind uit een verbintenis tussen de man van Wilhelmina en ene Elisabeth le Roi. Henk van der Meijden komt vanavond op televisie met een interview met deze halfbroer van Juliana. Josje Hagers is de schrijfster van deze scoop. Gezellig voor de familie op Soestdijk. Wat een blamage. Maar altijd weer De Telegraaf. Broer Theo belde uit Lugano: ‘Hendrik had bloody bad lawyers. In Indië noemde je je kinderen naar iemand anders en je was van het gelazer af.’27

Jan Sampiemon schrijft dat ze het interview met Yevgeni Primakov niet willen hebben. Ze weten waarschijnlijk niet wie de man is.28

Aad van den Heuvel heeft een uitzending met me gemaakt over het bvd-geknoei met journalisten. We hebben Henk Leffelaar in Londen opgebeld, en er een driehoeksuitzending van gemaakt die bevestigde dat ook hij door de bvd was benaderd om mee te helpen de sovjets te belazeren, waarvoor hij betaald zou worden op een in Zwitserland te openen rekening.

Wim Klinkenberg vertelde dat Jan Vlijmen van Brabant Pers, dezelfde mijnheer, die indertijd mijn boekje over de ussr de grond in schreef, zijn boek over prins Bernhard correct had weergegeven, maar vergezeld had doen gaan van een vernietigende aanval op Klinkenberg zelf. Ook wist hij te melden dat een boekhandel in Bilthoven, direct na het verschijnen van het boek over de prins, om twee exemplaren was gevraagd door paleis Soestdijk. Uitgeverij In de Knipscheer had ze met een auto nog naar Bilthoven laten brengen.

Dra. M.G. Schenk29 schreef in een ingezonden stuk in nrc Handelsblad over Klinkenbergs boek dat zij het 555 pagina's tellende werk niet heeft gelezen, maar vond dat, afgaande op wat ‘de pers’ erover berichtte, Wim over ‘muggen en olifanten’ schreef. Zij signeerde: ‘In 1956 correspondente van de Daily Express.’ Ik vind een dergelijke benadering bij de wilde spinnen af. Wat zij werkelijk wereldkundig wenst te maken, is dat ook zij in 1956-1957 contacten met professor dr. J.A. van Hamel heeft gehad.



illustratie

Van tijd tot tijd schijn ik niet aan de aandacht van Brandt Cortius (Stoker) te kunnen ontsnappen en vult hij kolommen van de Volkskrant met klinkklare onzin. Ik heb de man nog nooit gesproken.

Wim Klinkenberg belde dra. Schenk op, en zei haar recht voor de raap: ‘Hoe kunt u nu zoiets schrijven?’ Ze zou hebben teruggekrabbeld. Eigenlijk zou ik een brief in nrc Handelsblad moeten zetten om Klinkenberg te verdedigen, en zeker het recht een boek te publiceren, waar deze dame het niet mee eens kan zijn.

Henk Aben van het Algemeen Dagblad zegt een complete ‘set’ gegevens over de handel en wandel van Wim Klinkenberg in bezit te hebben. Hij zei me al eerder uitstekende betrekkingen met de bvd te onderhouden. Zou deze dienst inderdaad dergelijk ondermijnend materiaal onder ‘vertrouwde journalis-

ten’ verspreiden? Hij had ook een intern memo van de hoofdredactie gezien, waarin zou hebben gestaan dat het contact met mij voorlopig aangehouden diende te worden. Henk heeft zelf veel problemen met Vos en Van Oosterhout, wat ook mijn contacten bij het ad zijn.

3 november 1979

Mr. H.M. Planten, mijn voormalige hoofdredacteur bij het Algemeen Handelsblad, is in een verpleeghuis in Naarden overleden.

Zowel Jan Pieter Visser als Wim Klinkenberg hebben opgemerkt dat Aad van den Heuvel me in een querulanterige hoek drukte op televisie, en de bvd-zaak kennelijk niet echt serieus nam. Hij ging er ook verder niet op in, stelde geen echte vragen. Wat ik bepleitte, kwam op die manier lullig over bij het publiek. Rudie van Meurs vond dat ik zelf te onzeker was geweest. Fok ze allemaal! Ze zijn het eigenlijk niet waard dat je je nek uit steekt.

Peter lijkt heel ver weg. Hij schrijft tegenwoordig ook bijna nooit meer. Vreemd. Jammer. Maar we bellen dus regelmatig. Henri Remmers telefoneerde om te zeggen dat hij het optreden bij Aad van den Heuvel uitstekend had gevonden, en vooral verbaasd was dat de kro het onderwerp hadden aangedurfd.

4 november 1979

Werk rustig door aan het uitschrijven van bandopnamen van in de Sovjet-Unie opgenomen gesprekken.

Ook dr. Arnold Hutschnecker en Percy Barnsby - heb me om hèm rot gelachen - zijn nu helemaal op schrift.

De Indonesiër Da Firdaus sliep vannacht hier. Hij hield zijn jeans in bed aan. Ik legde mijn hand op zijn kruis, maar er was geen sprake van een erectie.

5 november 1979

Bezocht ambassadeur Josef Lodewijck van België om na te gaan of een gesprek met minister Simonet mogelijk zou zijn. Hij tenniste vroeger met zijn buurman ambassadeur Romanov van de ussr Hij herinnerde zich dat Romanov eens een speciale vergunning nodig had van protocol van Buitenlandse Zaken in Den Haag, evenals van het ministerie in Brussel om te mogen tennissen op het Sovjet Consulaat-Generaal in Antwerpen. Geen wonder dat Romanov diepe minachting had voor de houding van zijn gastland jegens de Sovjet-Unie.

Wicher de Marees van Swinderen schrijft uit Phoenix, Arizona, dat hij mijn boek Amerika valt heeft gelezen. ‘Ik sta versteld hoe een niet-ingezetene zulk soort kennis kan vergaren. Dit soort kennis is te gebruiken voor de toekomst.’ Hij verwacht me op 28 november.

Thomas S. Szasz, psychiater aan de State University of New York in Syracuse, heeft geen tijd om mee te doen aan mijn boek over intelligentie. Jammer, Szasz was de man die al in de jaren zestig aantoonde ‘that the concept of mental illness has the same logical and empirical status as the concept of witchcraft: in short, that witchcraft and mental illness are imprecise and all-encompassing concepts, freely adaptable to whatever uses the priest or the physician wishes to put them’.30

Ik ontmoette de futuroloog professor Fred Polak, die erg oud en meer joods dan ooit was geworden. Maakte een bruikbaar interview met hem. Hetzelfde geldt voor professor Joop de Wolff, die bovendien nogal grappig was, en die het International Institute for Applied System Analysis uit Laxenburg bij Wenen voor Nederland vertegenwoordigt. Wat me hierbij zeer opviel was, dat hij me toevertrouwde dat oud-minister Luns zich het vuur uit de sloffen had gelopen om de totstandkoming van iiasa tegen te houden. ‘Luns heeft alles met een aantal jaren vertraagd,’ aldus De Wolff.31

Het blijft onvoorstelbaar hoeveel schade Luns met zijn rooms geprogrammeerde brein, niet alleen dit land, maar ook internationale betrekkingen in het algemeen, heeft toegebracht. Hoe is het mogelijk dat een land, dat zoveel verstandige mensen telt, die man al die jaren ongecontroleerd zijn gang liet gaan?

De avond was ik bij Frits van Eeden, die knuffelig en spraakzaam was. We pikten een sauna samen. Hij heeft uren lang over zijn leven zitten vertellen. Ik vroeg me steeds af wat er allemaal verloren ging, zonder een bandopnameapparaat. Hij tekent en beeldhouwt niet alleen prachtig, hij kan ook schetsjes van woorden produceren, die absoluut sensationeel zijn. Zoals hij zat te praten over ‘zijn’ leeuw in de dierentuin te Wassenaar. Je zou het ongezien kunnen afdrukken. Over zijn eerste grote liefde Chris, over zijn kat Golim, over het spastische jongetje dat kuikentjes moest pakken. Later heb ik in bed nog eens in zijn dagboeken liggen bladeren, die hij bij mij heeft geparkeerd voor de veiligheid.32

6 november 1979

Leiden

Ontmoette professor Schulte Nordholt in De Doelen. Een absolute Hollandse droogkloot. De aap kwam uit de mouw: mijn boek Amerika valt toonde meer sympathie voor de Sovjet-Unie dan voor de vs. ‘En wat u over koningin Juliana zegt...’ zei de professor. ‘Ik vind Carter een aardige, fatsoenlijke man. Je kunt toch niet zeggen, dat die man gek is?’

Ik dacht: zat professor Thomas Szasz maar hier aan tafel. Ook was hem opgevallen, dat ik de h in Niebuhr had vergeten en soms sprak over Hamilton Jordan en dan weer over Jordan Hamilton, de assistent van Carter.

‘Als historicus,’ dat herhaalde hij voortdurend, ‘moet ik u er op wijzen dat Henry Cabot Lodge in 1958 niet de ontwapeningsonderhandelaar van Ike Eisenhower kon zijn.’ Ook werd Alexis de Tocqueville herhaaldelijk geciteerd. Hij hield niet eens de eer aan zichzelf om voor de uitsmijters, die we op zijn terrein gebruikten, te betalen. Hij bleef koel en afstandelijk. Een enge man.

Ik kon het niet nalaten, ergens in het gesprek Theodore Sorensen, een der voornaamste adviseurs van jfk, te citeren en vroeg of hij wel eens met Sorensen, McBundy, Schlesinger en alle anderen, die ik voor de nos op film heb gezet, had gesproken. Hij kende hen geen van allen. ‘En Walt Rostow?’ Onbekend. Ook vond Schulte Nordholt de psychohistorici allemaal niets. ‘Wat bewijzen ze eigenlijk?’ vroeg hij. Een typisch Hollandse arrogante betweter, die in dit land voor Amerikaspecialist door gaat. In het land der blinden is éénoog koning.

Schulte Nordholt zei het belachelijk te vinden dat ik had geschreven dat 42 procent van de wereldbevolking onder socialistische regeringen leefden. ‘Wanneer er morgen in bijvoorbeeld Tsjechoslowakije vrije verkiezingen zouden worden gehouden, zou iedereeen tegen het communisme stemmen,’ zei hij. Deze professor is een rabiate anticommunist en om die reden zit hij op die vitale plaats. En hij zal de nodige contacten met inlichtingendiensten hebben, lijkt me.

Bracht een bezoek aan Yuri Timofiev op de sovjetambassade en heb hem slechts vluchtig vertelt over wat ik ten aanzien van de bvd en journalisten trachtte boven water te krijgen. We bespraken opnieuw de mogelijkheid van een bezoek van koningin Juliana aan de Sovjet-Unie. ‘Denkt u dat zij zelf wil?’ Dat weet ik dus wel zeker, maar iemand en iets houdt haar tegen, waarschijnlijk de fameuze ‘rode knop’ van professor Van Hamel.

Ik adviseerde bovendien om Vladimir Lomeiko niet door Prokchorov naar de nrc-redactie te laten begeleiden, maar de heren Sampiemon en Van den Boogaard rustig naar de ambassade te laten komen, indien zij geïnteresseerd waren. ‘U moet Lomeiko veel duurder verkopen, het is een belangrijke man.’ Ontmoeting met mijn twee ‘bazen’ hij het Algemeen Dagblad, Henk de Vos en Bert van Oosterhout, keurige loden jassen, en echt twee Hollandse heren door de omgeving flink in het gareel gesjord ten einde te kunnen overleven op basis van blijf zitten waar je zit, dus absolute gerobotiseerde klootzakken. Ze zaten kennelijk met een aantal antwoorden in de knoop, zoals toen ik vroeg waarom mijn telegrammen vanuit Havana onbeantwoord waren gebleven. Geen verklaring waarom het interview met Marshall Goldman, directeur van het ussr Instituut aan Harvard, niet werd gepubliceerd. Geen antwoord waarom geen letter van Georgii Arbatov was gedrukt. Het werd duidelijk dat de gemaakte afspraken nergens op sloegen. Ze hebben gewoon voor die ene buitenlandpagina geen plaats voor mijn bijdragen. Dus speciale interviews zouden op pagina drie moeten worden opgenomen en daar hadden de heren geen zeggenschap over. Ik vroeg èn Abram èn Giel duidelijk te maken, of ik minstens eenmaal per maand een bijzonder interview op de drie zou kunnen schrijven.

Een afschuwelijk plaatje op de voorpagina van de International Herald Tribune van geblinddoekte Amerikanen, die door Iraanse revolutionaire studenten als gijzelaars uit de ambassade in Teheran zijn gehaald. Ambassadeur Lodewijck van België zei laatst, dat hij de Tribune pas in de middag las om er zijn dag niet door te laten vergallen.

Rob Soetenhorst woonde in Venetië een vergadering van het Internationaal Pers Instituut bij en komt met een vierkoloms kop journalisten uit oost en west zoeken toenadering.33 ‘Drie dagen praten door journalisten, intellectuelen en diplomaten over de gecompliceerde tegenstellingen tussen sociale systemen en nationalistische opvattingen leveren natuurlijk weinig op in de zin van doorbraken. Maar er valt te praten, al zal het stapje voor stapje blijven gaan en al maken de uitersten nauwelijks de indruk elkaar ook maar te willen raken,’ zegt Soetenhorst. Hij signaleert dat de uitersten op de samenkomst door de Engelsen en Sovjets werden gevormd. Gedegen en prima artikel.

Wim Klinkenberg zegt, dat Trouw en De Waarheid deze adver-

tentie van uitgeverij In de Knipscheer over zijn boek hebben geweigerd.



illustratie

Peter Loeb zegt dat Amerika valt nu in de verkoop stil staat. Geen hond heeft mijn boek dan ook besproken. Het gebruikelijke resultaat van jarenlange zwartmakerij vanuit Den Haag door de overheid. Ik werd bijvoorbeeld onlangs op de ambassade van China slechts op de drempel ontvangen, in tegenstelling tot vroeger. Daar kan niet anders dan ‘de rode knop’ achter zitten.

Woonde de receptie bij voor de 62ste viering van de Grote Socialistische Oktoberrevolutie van ambassadeur Tolstikov. Er waren niet zoveel hoge pieten vandaag, met uitzondering van premier Barend Biesheuvel. Nam afscheid van ambassadeur en mevrouw Martorell van Cuba. Ambassadrice Anna Bebrits van Hongarije staat ook op vertrekken.

Mevrouw Bebrits vertelde trouwens dat prins Claus te kennen had gegeven de paardenfokkerijen in haar land eens te willen bezoeken, maar strikt incognito en buiten de publiciteit. Dit werd geregeld. Op de dag, dat hij terug zou reizen, besloot Beatrix hem te gaan halen in Boedapest. Zij werd afgehaald door Agnies Beelaerts. Zij beklaagde zich erover, een lunch voor prins Claus en een aantal Hongaarse begeleiders te moeten geven, maar eigenlijk niet over voldoende personeel te beschikken. Prinses Beatrix vroeg haar of de ambassade niet over kleding voor personeel beschikte. Dit was het geval. Hierop besloten beiden dames zich als dienstertjes op te tuigen. Beatrix heeft altijd van toneel gehouden en warempel, toen Claus en het Hongaarse gezelschap arriveerden, herkenden zij Beatrix aanvankelijk niet bij het binnenkomen en ophangen van de jassen in de garderobe. Daarop bedienden Agnies en Beatrix hun gasten. Ik vind dit een uitstekend verhaal voor Willem Smitt en Privé om ook eens een andere kant van Beatrix te belichten, die dikwijls als arrogant en uit de hoogte overkomt.

Mevrouw Bebrits gaf me een paar boeken cadeau en een kaartje met haar adres in Boedapest. Zij vroeg me ook een boek mee te nemen en aan Jan Cremer te brengen. Dit heb ik gedaan. Kazan, zijn hond, is een prachtig dier. Het wordt stil in Den Haag met het vertrek van eerst Romanov, en nu Bebrits en de Martorells.



illustratie

Bij stad Radio Amsterdam sprak ik in een uitzending met Stan van Houcke over het bvd-artikel.

8 november 1979

Zond Beatrix en Claus een exemplaar van Amerika valt.

Nieuwe jobstijding. John Roozen van NieuwsNet kondigde aan op 1 januari a.s. geen vast contract met mij te kunnen aangaan, zoals we hadden afgesproken.34 ‘Het was W.F. Hermans of jou. Het gaat niet goed met het blad. We moeten bezuinigen. Als Jacques den Boer gebleven zou zijn, hadden we moeten sluiten. De meerderheid van de redactie zei: hij weg of wij weg. Zijn vertrek heeft in beginsel te maken met een situatie waar ons blad buiten staat, maar laat ik zeggen, jij hebt ook een behoorlijk rookgordijn achter gelaten.’ Ik begreep, dat hij niet het achterste van zijn tong liet zien, maar ik dring daar dan dus ook nooit op aan. Wel zei hij dat een deel van de redactie tegen mij was en niet meer wilde dat mijn foto bij mijn interviews werd afgedrukt.

Hij wilde wel voorlopig voor zes maanden nog twee bijdragen per maand van me opnemen, dus twaalf artikelen. ‘Heb je iets bijzonders, dan doen we dat erbij. Ik blijf je duizend gulden per pagina betalen.’ Hij was als militair bij de inlichtingendienst geplaatst en leerde in Harderwijk Russisch. Maar toen hij huwde met de dochter van een lid van de cpn, werd hij uit de inlichtingendienst gezet. Hij had ernstige bezwaren tegen mijn

radiopraatjes voor Veronica, want Rob Out was een gangster. De tros zou aanvaardbaar zijn geweest, maar Veronica was over de streep. ‘Out heeft twee miljoen achterovergedrukt. Ik betaal 10.000 gulden voor het verhaal dat bewijst dat hij dit bedrag gewoon gejat heeft.’ Lekkere mijnheer, die John Roozen. Ronny Naftaniël schrijft me druk doende te zijn mij een introductie te bezorgen bij president Navon voor het geval dat ik een bezoek aan Israël zou brengen. Ik zou dan ook professor S.N. Eisenstadt kunnen bezoeken, een wereldberoemde socioloog, om een interview te maken voor mijn boek.

9 november 1979

Saburo Okita, ‘de man’ van de Club van Rome in Japan is benoemd tot minister van Buitenlandse Zaken. Dat is dus een uitstekend contact.

Soldaten van mijnheer Mobuto, de Suharto van Zaïre, hebben op 19 juli in de provincie Kasai 215 jongens tussen 17 en 21 jaar in koelen bloede vermoord. Mobuto evenaart Suharto in moordlust. En prins Bernhard brengt hem een gouden olifant. Morgen verschijnt mijn gesprek met mijn vriend, generaal-majoor Cor Knuist, in de oorlog verbonden aan de militaire inlichtingendienst, later commandant van het bataljon Van Heutsz in Korea, drager van de Militaire Willemsorde.35 Hij vroeg zich af hoeveel telefoontjes het artikel hem zou opleveren.

Der Stern36 publiceert 24 pagina's, grotendeels in kleur gott in rusland: nie waren die kirchen so voll (dit laatste lijkt me overdreven). De reportage eindigt met een interview met aartsbisschop Pitirim van Volokolamsk. Als ik normaal voor de media zou werken, zou ik al maanden geleden een exclusieve reportage over de Russische kerk en wat Pitirim daarover te zeggen heeft, hebben kunnen publiceren. Maar ik moet dus al 25 jaar tegen de Haagse sabotage opboksen.

Minister Machado zond me een gesprek met de Amerikaanse psycholoog J. McVicker Hunt uit Psychology Today, waarin nader wordt ingegaan op de stimulans die er vanuit een ouderlijke omgeving op een baby of kind uitgaat. Jarenlang ging men er vanuit dat intelligentie per definitie bij de geboorte bepaald was. ‘You were born brilliant or stupid, and you stayed that way to the end of your days. Your personality might be shaped by early experience, but your iq would never change.’ In 1961 schreef genoemde professor een boek, Intelligence and Experien-

ce, waarin aan de hand van empirisch onderzoek werd vastgesteld ‘that intelligence was not fixed, but depended heavily one one's early encounters with one's environment’.37 Ik ben hiervan al heel lang overtuigd. Mijn ouderlijk huis De Horst, is van vitale, doorslaggevende betekenis geweest voor mijn leven, met twee erudiete, in alle richtingen en van eenzelfde niveau hoogontwikkelde ouders. Dat heeft me gemaakt wie ik nu ben. Altijd weer betrap ik me erop te denken of te reageren als mijn ouders zouden hebben gedaan, tot en met het gebruik van woorden en uitdrukkingen toe.

We stegen op in een dc-9 van de klm op weg naar Zürich maar moesten terugkeren want er was iets niet in orde met de vleugelkleppen. Griezelig gedoe met lang cirkelen. Nu heb ik geen tijd geld te halen bij Vontobel in Zürich voor Peter.

10 november 1979

Lugano

Theo is een ander mens. Hij is weer zoals ik hem vroeger kende. Ik ben per trein vanuit Zürich gekomen en we hebben tot 2:00 uur zitten praten.

Wat ik als verschrikkelijk ervaarde, en ik was dankbaar dat zij het niet meer kan horen, was dat hij zei dat zijn verhouding met mam nooit erg goed was geweest. Wat is goed? Ik heb er zelf als kind onder geleden, maar vond gelukkig mejuffrouw Büringh Boekhoudt in Baarn toen ik veertien was. Zij bleef een vriendin voor het leven, een steun en toeverlaat. En dan is er toch - althans in mijn verhouding met mam - een aantal goede jaren geweest, na de dood van onze vader in 1966. Theo was met Nellie in 1966 permanent naar Nederland gekomen en werkte toen voor dow Chemical in Terneuzen. Hij adviseerde mam, hoe het familiekapitaal in andere banen te leiden, maar zij had al zijn adviezen in de wind geslagen. Daarom had hij zich laten overplaatsen naar dow Zürich. Hij zei zich door onze moeder te hebben ‘weggepest’ gevoeld uit Nederland. Dat is onzin. Mam heeft de meeste heerlijke vakanties bij hen doorgebracht in Zwitserland, waar ik zelf ook wel eens getuige van ben geweest. Het ging me door merg en been hem nu zo te horen spreken.

Hij en Nellie keken naar de Muppetshow op televisie, iets wat ik verafschuw. Hij was erg blij met de Amerikaanse editie van de memoires van Henry Kissinger, die ik voor hem had meegebracht. Hij had in Lugano alleen de Duitse versie in de win-

kels zien liggen. Ik wist hem er een plezier mee te zullen doen. Hij draaide de plaat van Prokofiev die ik hem tijdens mijn vorige reis vanuit Zürich had toegezonden. Hij leende me driehonderd Zwitserse francs, die ik aangetekend naar Peter in Londen stuurde.

's Middags zijn we de stad in gegaan. Ik vond het prettig om te zien hoe hij met Nellie aan zijn arm naast me liep. Het viel me op dat, toen we op Joan Kennedy's drankprobleem kwamen, ik dit uitlegde als een gevolg van de situatie in de familie Kennedy met John F. en Robert F. als vermoorde familieleden en het risico dat haar man Ted hetzelfde zou overkomen. Veel later kwam Nellie op dit onderwerp terug en zei dat vrouwen soms uit gebrek aan ‘romantische liefde’, naar de fles grijpen. Ik kreeg het gevoel dat zij probeerde te zeggen dat er in hun relatie eveneens het nodige ontbrak. Later probeerde ik Theo, toen ik alleen met hem was, hierop te wijzen. Maar hij zei dat hij het al lang geleden had opgegeven om te proberen de gedachtegang van een vrouw te begrijpen.

Hij vertelde dat we in de oorlog eens samen in de Woudkapel in Bilthoven waren geweest en genoodzaakt waren geweest vroegtijdig de dienst te verlaten, omdat we de slappe lach hadden gekregen. Er was een gastdominee komen prediken. Ik had tegen hem gefluisterd: ‘Hij ziet er uit als een horlogemaker,’ waardoor we dermate aan het giechelen waren geraakt, dat we uit wanhoop waren weggaan. Hij beschreef de betreffende dominee in detail. Ik herkende absoluut niets van zijn herinnering, en toch, een dergelijk gesprek is alleen met je bloedeigen broer mogelijk. Mam sprak zo dikwijls over dergelijke incidenten met haar moeder of zuster, tante Jetty.

11 november 1979

06:50 uur, trein naar Zürich

Theo en Nellie kwamen mee naar het station. Ik keek hen na toen ze samen weg wandelden en was zeer geëmotioneerd. Het is goed geweest dat ik gekomen ben. Het zijn mijn enige bloedverwanten in Europa. Broer Hendrik zit in Kaapstad. Hij bestaat niet meer, omdat hij geen enkele communicatie onderhoudt. Zelfs niet met mam, toen zij nog leefde.

De Suharto's zijn op Buckingham Palace. Luns sloofde zich indertijd uit, dat de man die werkelijk deze eer te beurt had moeten vallen, Sukarno, noch in Londen noch in Den Haag koninklijk zou worden ontvangen.

Pravda heeft geschreven dat Margaret Thatcher de broek van Winston Churchill heeft proberen aan te trekken. De premier

noemde het tijdens een banket aangeboden door de Lord Mayor van Londen ‘een compliment’. Zij waarschuwde opnieuw voor de dreiging die er van het Kremlin uit zou gaan voor heel Europa. Een afgezaagd verhaal wat klinkklare onzin is.

Ischa Meijer is gaan eten en drinken met Wim Klinkenberg. Ik zie dat Wim ook tweemaal bleef zitten op de hbs, zoals ik op het Baarns Lyceum. Zijn vader was bedrijfsleider van een melkfabriek. In 1948 stapte hij van de PvdA over naar de cpn. ‘Ik beschouw het kapitalisme als een totalitair systeem, dat op totalitaire wijze verslagen dient te worden - en dat is dan de dictatuur van het proletariaat,’ zegt Klinkenberg. In 1966 werd hij door de cpn geroyeerd. Hierdoor kreeg hij de bewegingsvrijheid om het boek over Bernhard te schrijven.38

In hetzelfde nummer van hp wijdt Henk Hofland een column aan Klinkenbergs boek over Bernhard.

Hofland voelt zich niet competent om over 450 van de 550 pagina's tellende biografie commentaar te leveren. Hij maakt hierop een uitzondering wat betreft de zaak Greet Hofmans, waar hij zelf helemaal verder niets over weet, ook al poseerde hij in het fameuze Tegels lichten39 als een soort specialist in die duistere zaak. Hij knoopt aan bij Klinkenbergs these, dat het hof uit twee kampen bestond, een pro-navo-vleugel, onder aanvoering van prins Bernhard en een anti-navo-vleugel, aangevoerd door de koningin. Volgens Hofland zit dit anders. Hare Majesteit is ‘onder invloed van apolitieke, obscure krachten op een dwaalspoor gebracht’. Henk Hofland - en ik ken hem tenslotte van haver tot gort - is wat betreft de 100 pagina's die hij uit Klinkenbergs biografie over de prins wel meent te moeten bespreken, even competent als de andere 450 pagina's van Klinkenberg. Hij weet van het Oostblok, of van de Sovjet-Unie absoluut niets, en is vergeleken bij Klinkenberg over deze onderwerpen een analfabeet.

In ieder geval heeft de vriendschap tussen professor J.A. van Hamel en Wim Klinkenberg, deze laatste ongetwijfeld oneindig meer informatie opgeleverd over wat zich op Soestdijk afspeelde dan waar Hofland ooit bij benadering over heeft kunnen beschikken. Maar als columnist van hp moet hij een partijtje meeblazen, of hij geïnformeerd is of niet. Dan is Ischa Meijer verstandiger geweest, die heeft het bij een gesprek met Klinkenberg gehouden.

Wat ik me altijd weer realiseer, ook na een bezoek aan mijn broer en schoonzus, is hoeveel er ook tussen naasten in een fa-

milie onbesproken blijft. Het geldt zelfs ten aanzien van Peter en mij. Vroeger bekritiseerde ik hier onze ouders ten scherpste over. Maar doe ik het zoveel beter?

Aeroflot, su 266, Zürich - Moskou

Een jonge Amerikaan, Svi Cohen, getrouwd, één dochter, kwam door het gangpad en ging bij me zitten, ik denk uit nieuwsgierigheid me te ontmoeten. Hij droeg een typisch wollen Amerikaans shirt, met een donkerblauw sweatshirt eronder. Hij voelde mijn Frye boots en zei, dat zijn kuiten te zwaar waren voor laarzen, maar hij had ze ook. Hij keek me voortdurend met zulke warmte in zijn ogen aan dat ik haast moeite had hem niet te grijpen, omhelzen en zoenen. Hij had op een boerderij nabij Basel gewerkt. ‘I delivered a calf last night, the fight between life and death. One calf died. The other lived. I learned a lot.’ Hij was van huis uit een meubelmaker. ‘I am a physical person,’ zei hij ten overvloede. ‘I never take a shower in the morning.’ Hij was de tweede van vier kinderen. ‘I love the winter.’

Hij zat aan de overzijde van het gangpad. Ik begon meteen al van hem te houden. Ik had hem trouwens in Zürich al op het vliegveld gezien. Hij vertelde mij daar ook al gezien te hebben ‘and I asked myself how you must have looked when you were a baby’. Hij reist samen met een vriend naar Moskou, van wie hij het vak van meubelmaker heeft geleerd. De vriend krijgt er een behandeling met enzymen voor een oogprobleem, ik geloof dat het staar was. Ik kreeg steeds meer zin in Svi. Hoewel ik er nooit voor te porren ben, toch zou ik met hem standje 69 willen proberen. Ik kon geen genoeg van hem krijgen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums