Memoires 1979-B

[p. 140]

Cambridge

28 augustus 1979

Cambridge, Massachusetts

Gisteravond ontmoette ik Richard Herrnstein, de psycholoog van Harvard University, die met zijn team professor Luis Alberto Machado in Caracas adviseert. Hij volgde B.F. Skinner op, is wel aardig, een nagelbijter, maar niet my cup of tea.

In het gebouw aan 10 Moulton Street ontmoetten we op de zevende verdieping minister Machado en een aantal medewerkers. De begroeting met dr. Machado was zeer hartelijk, maar hij liet zich vrijwel meteen ontvallen: ‘The Dutch Government thinks you are a dangerous man.’ Wat betekent dat nu weer? De koude oorlog met Den Haag zet zich onverminderd voort blijkbaar, alle zogenaamde ontkenningen van de ministers Schmelzer, Van der Stoel en Van der Klaauw ten spijt. Dirk Keijer mocht nog wel zeggen: ‘Willem, je kunt er op rekenen dat de bvd allang bij NieuwsNet is geweest nu je voor ze lijkt te werken.’ Ze zullen ook wel bij het ad zijn gaan aankloppen. Ik zal nu toch eindelijk iets effectief tegen die overheidssabotage moeten ondernemen. Hoe kan ik er achter komen wat minister Machado met die uitspraak bedoelde?

Herrnstein noemde het Venezolaanse initiatief ‘uniek’, omdat het los stond van het ministerie van okw. Dàt had ik Lex Poslavsky dus duidelijk moeten maken, maar dat wist ik eigenlijk niet.

Hij sprak liever over ‘onderwijzen’ dan ‘programmeren’. ‘Soms lijkt het,’ aldus Herrnstein, ‘wanneer je naar minister Machado luistert of zijn ministerie binnen achttien maanden Venezuela, zo niet de hele wereld zal veranderen, maar hij accepteert nu wel meer bescheiden verwachtingen van de psychologen die hij heeft geraadpleegd. Wat hij voorstelt om te doen is enorm nuttig.’

Er werken aan het Venezolaanse project wetenschappers van Bolt, Berank & Newman in Cambridge, onder auspiciën en met medewerking van Harvard en Herrnstein, waarbij psychologen zich concentreren op informatieverwerking. Men richt zich voornamelijk op kinderen, althans in dit stadium. Het gaat om ‘denkvaardigheden’. We wandelden naar een laboratori-

[p. 141]

umlokaal waar één van de psychologen liet zien hoe onderzoek over ‘aandacht bij kinderen’ werd uitgevoerd met computers en het gebruik van een infrarode laserstraal. Op een televisiescherm waren de resultaten af te lezen. Ik moet zeggen: het was fascinerend. Maar ik moet toegeven dat ik slaperig was na de vlucht uit Amsterdam. Er waren trouwens computerspelletjes bij, die bij mij de uitspraak ontlokten: ‘Heeft iemand er wel eens over gedacht hoe iemand van de straat in Calcutta zou reageren, wanneer hij ons op deze manier bezig zag?’ De computers konden schilderijtjes maken, of surrealistische tekeningen in allerlei kleuren. Minister Machado sloeg steeds weer op hol. Hij wilde trouwens dat ik een Israëlische schilder in Parijs zou ontmoeten, met wie hij vanwege dit onderwerp eveneens bevriend was geraakt.

Herrnstein denkt overigens dat, ook al hebben de Venezolanen gelijk, de tijd voor dergelijk ingrijpende wijzigingen in het onderwijssysteem ‘nog niet helemaal rijp is’. Over vijf of tien jaar zouden de kansen beter zijn. Het filosofische argument van minister Machado sprak Herrnstein echter zeer aan: ‘Ik deel zijn standpunt, dat de centrale bron van de politieke strijd in de wereld evenzeer veroorzaakt wordt door het verschil in de intelligentie van mensen als de verschillen in rijkdom van de ouders of de verschillen in maatschappelijke klasse of achtergrond.’

Herrnstein noemde Machado geniaal. Ik antwoordde dat hij vooral opmerkelijk geslaagd was, omdat hij zich met zijn vooruitstrevende ideeën politiek wist te handhaven.

‘Dat bedoel ik met geniaal,’ zei Herrnstein. ‘Hij is een ziener. Dr. Machado staat ook helemaal open voor andere mensen. Ik heb hem wel eens voor een publiek bezig gezien, ook in Caracas. Aanvankelijk was men vaak vijandig, zodat zijn eerste reactie was: “Dit is hopeloos, we krijgen geen poot aan de grond.” Maar aan het einde van de bijeenkomst zeiden de mensen, Luis Alberto tegen hem en sloegen hun armen om hem heen, omdat de minister blijkbaar in staat is een gemoedelijke sfeer te scheppen.’ Hij vervolgde, ‘Minister Machado heeft een rede in Harvard gehouden, wat een daverend succes was, dat moet ik toegeven.’¹¹⁰

110 In mijn boek Over intelligentie, Bruna, 1981, staat de rest van het gesprek met Herrnstein.

28 augustus 1979

Jan van Wieringen van de Volkskrant in Washington hielp me ter plekke het telefoonnummer van het buitenhuis van dr. Philip Handler in Wellfleet te vinden. Ik belde dr. Handler op om

[p. 142]

hem te vertellen dat ik in Boston een ontmoeting had met de Venezolaanse minister voor de Ontwikkeling van Intelligentie. Hij dacht onmiddellijk dat ik over de baas van de Venezolaanse spionagedienst sprak. Ik legde uit waar dr. Machado bezig was. Met zijn bekende gevoel voor understatement zei Handler: ‘I must confess, I am ill-informed.’

‘You mean,’ zei hij in opperste verbazing, ‘that they actually appointed a cabinet minister in Caracas for that?’ Geleidelijk aan bracht ik te berde dat hij eigenlijk naar Venezuela zou moeten gaan om dit project te bestuderen. Ik vroeg of hij een uitnodiging zou accepteren. ‘I was invited by the former Government, but it did not happen,’ zei hij. ‘But I would be delighted to accept an invitation by minister Machado.’ Ik wist Machado's naaste medewerker Ortega vrijwel meteen te bereiken en gaf hem de informatie dat dr. Handler bereid was in dit verband naar Caracas te reizen. Ortega begreep onmiddellijk het belang van een dergelijk bezoek. De National Academy of Sciences is de belangrijkste denktank in de vs. Ik gaf het nummer van Handler in Wellfleet door en informeerde Handler vervolgens dat hij rechtstreeks door Machado in zijn buitenhuis zou worden gebeld.

Vanmorgen bezocht ik professor Forrester aan mit. Hij was juist terug van zijn boerderij. Hij zag er gebruind en uitgerust uit. We spraken niet zo lang op zijn kantoor maar wandelden voor de lunch. We spraken weer openhartig en vrijuit als altijd. Over sprookjes zei hij bijvoorbeeld - die ik dus al lange tijd als een absolute onzin en als mind-vervuilers zie: - ‘Fables are a destillation of reality.’

‘Ja, ja, de wolf die de grootmoeder op eet, om een permanente nachtmerrie aan over te houden.’

‘Take the fable of the grasshopper and the ant. The grasshopper does not collect food and dies in the winter. The ant does collect food, saves it and survives. The grasshopper plays around all summer and dies. So there you see difference in intelligence for your friend Machado. There is wisdom in fairy tales, but it is too often lost in modern education.

Hij gaf me Innovation and the Economic Long Wave, een voordracht van hem gehouden op 16 november 1978 in Londen

‘Technical innovation shaped today's industrial world. Technologies and processes reflect the new developments of the last four decades. Innovation has become recognized as the driving force behind a standard of living. Innovation is accepted as a weapon in corporate national competition.

[p. 143]

However, many people perceive that the process is faltering. Conferences are held to analyze innovations. Governments appoint task forces to encourage innovation. But is the concern properly directed? Innovation is not a constant process. I see innovation as shifting in both character and intensity in response to the long sweep of economic change.’
‘I believe there is an alternating tide in economic affairs that determines the climate for innovation. The tide spans some 45 to 60 years. A typical 50-year pattern of long-term economic change includes a decade of depression, thirty years of technical innovation and active capital investment, and finally, ten years of economic uncertainty while the growth forces of the past subside. The 50-year repeating rise and fall of economic activity is called the “long wave” or Kondratieff cycle.’
‘In our research on economic behavior at mit, we have been drawn into examining the economic long wave through our work on the System Dynamics National Model. The National Model represents the physical and human processes that are to be found in any national economy. The model replicates the policies and structure that cause the unfolding progression of economic changes. Such a model brings social and economic structure into the laboratory where the relationship of policies to behavior can be identified.’
‘The completed National Model will contain 15 industrial sectors, such as consumer durables, capital equipment, energy, agriculture, and building construction. Each industrial sector of the Model is constructed to represent a typical business firm in that sector of the economy. The Model represents production processes in comprehensive detail, and acquires the many inputs to production on the basis of inventories, prices, costs, order backlogs, growth rate, marginal productivity, liquidity, profitability, return on investment, and regulatory restraints. Each production sector of the Model contains a full accounting system that handles accounts payable and receivable, generates a balance sheet and profit-and-loss statement, pays taxes, and computes indices of financial performance. The market clearing function, which balances supply and demand, responds not only to price but also to availability of output product. This availability, or delivery delay, corresponds to market behavior in the real economy, where many prices change slowly and supply and de-

[p. 144]

mand are partially balanced by allocation and delays in filling order backlogs.’¹¹¹

Forrester vertelde tijdens onze lunch: ‘Members of my staff have conducted successful experiments with ten and twelve year olds in system analysis. We see here a complete reversal in the system of education. As it is now, students never seem to get around in putting the information, they receive, all together until perhaps in Graduate School. We are witnessing too much fragmentation and aren't getting it together. We found, that fifteen to eighteen weeks of instruction in system-analysis marked a sharp increase in coping with the environment. The students lacked a systems-view how to hold things together.’ Hij vervolgde: ‘People cannot remember facts. System-analysis is presenting them with a frame-work. What will the Machado program teach? We think, we know now to have the right thing to teach, but we are not sure as yet how to do it. You must interview some of the people who study these problems, like Nancy Roberts. You must read E. Hagen's Theory of Social Change, especially the first four chapters on how primitive society moves into the modern world. Skinner, Tolstoj, Hagen, Roberts, they are the ones, who feel, it all goes together, the threads holding everything in one.’

‘Why Tosltoj,’ vroeg ik hem.

‘My daughter pointed this out to me. I myself have not too much time for reading. She said, that Tolstoj accompanied his chapters by a story, separately, that had nothing to do with the story itself, but in this way Tolstoj took the historians to task for their failure to understand history. It is not history, that produced the Napoleon's, but the Napoleon's are shaped by underlying forces. That is - even Tolstoj said it already - an emerging branch of mathematics, namely, how to deal with change. History is the process of change. It is part of the overall system of science, philosophy and all the rest. It all is a unity which we must discover.’

Momenteel werkt deze Urheber van het eerste Club van Romerapport Grenzen aan de groei aan een model van de Amerikaanse economie. Hij zei: ‘But I hope, there will be an occasion, before I leave this earth, to do similar work on education.’ Hij stond me toe minister Machado mee te delen, dat hij zeker adviezen aan het Venezolaanse project zou willen geven. Hij ging door zijn documenten en wilde me overladen met materiaal,

111 De volledige tekst bevindt zich in mijn dagboek.

[p. 145]

maar ik antwoordde: ‘I rather read two or three of your reports well, than have a pile of information impossible to all digest.’ Hij liep later hoffelijk met me mee naar het metrostation. Ik vond professor Herrnstein overigens vrij onzeker over zichzelf. Desalniettemin ontvouwde hij interessante ideeën. Hij liet me weer het bekende laboratorium zien met de ratten en duiven, waar ik vroeger met Skinner doorheen wandelde. ‘Alléén al het feit dat die dieren dergelijke levens lijden, moet ze abnormaal maken,’ zei ik tegen Herrnstein, ‘dus wat voor zin heeft het om met dolgedraaide breinen van duiven te experimenteren?’ Zijn antwoord weet ik niet meer. Het was ontwijkend in de zin van, we kunnen ze nog steeds gebruiken. Ik vraag me echter af of Herrnstein wel de juiste man is voor het Machado project. Hij leek verbaasd dat dr. Philip Handler me had gezegd zeker naar Caracas te willen gaan om het project van Machado te leren kennen. ‘It is amazing,’ aldus Herrnstein, ‘how people flock to this program like flies.’ Hij was overigens zo vriendelijk om Marshall Goldman te bellen, die vlakbij kantoor hield, om te zeggen dat ik er aan kwam.

Van hem wilde ik natuurlijk eerst weten waarom de cia negatieve informatie over de Russische olieproductie rondstrooide, door Jimmy Carter gretig opgenomen in een van zijn redevoeringen, terwijl het niet overeenkwam met de feiten. Goldman vertelde dat de cia soms, naast het publiceren van ramingen, zich ook aan voorspellingen waagde. ‘I am doing a book on these cia statements right now,’ aldus professor Goldman. ‘They keep seeing trouble around the corner. This is nothing particularly new. There are large energy deposits in Siberia, yes, but if they will go there to begin exploitation, it will be far too expensive to make it worthwhile.’ Goldman wees er echter op dat ook in Alaska is bewezen dat wat niet voor mogelijk werd gehouden later door nieuwe technologische ontwikkelingen wel degelijk mogelijk werd. Die geschiedenis zou zich in Siberië kunnen gaan herhalen. ‘Do not forget, Russians work under conditions which we in the West would consider intolerable.’ ‘Wat niet weg neemt dat de sovjets de nodige ernstige problemen hebben, ook in de energiesector,’ vond ik.

‘Yes, because their system remains very inefficient. They waste a lot. They might have been better off if they had not found new oil fields, because then they had been forced to come to grips with what they had, like poor installations, waste, technical problems and so forth.’

‘En nu komt de cia met dit soort mededelingen.’

‘The cia is right, as an engineering study their report is a very

[p. 146]

good piece of work. As one solution to enhance their production they injected too much water. That would have been okay in the Volga region. But it does not work in Siberia. What happened was as follows: you take oil out of a well: after a while the pressure drops, so you build up pressure by injecting water. Next, they drill holes alongside, and the petroleum is pushed upwards. You buy pumps to get the oil. But this technique did not do in Siberia what it was supposed to do, like it does for instance in Alaska. So the projection of the cia was reasonably correct. Production would fall sharply. It would mean, large new oil fields in the Soviet Union would produce less. But what the cia neglected were the economic analysis and the metaphysical aspects of the problem. It were neither the ministry of Oil nor the ministry of Foreign Trade that were at fault. The problem was the oil industry could not obtain the money in Moscow to simply buy foreign know-how. As you know, their internal system is all screwed up.’

‘Maar in 1977 heeft het Kremlin toch geld beschikbaar gesteld voor de olie-industrie?’

‘They did. The cia confirms this, but trade was by barter. That's how they bought their new oil pipelines. The deals did not result in hard currency outlets. The changes occurred in 1977. I, too, was approached by us oil companies and asked for advise whether Moscow should be allowed to buy oil technology. We were interested to have them do this. Proposals were made, but negotiations bogged down. The Oil ministry in Moscow wanted the machinery. But they had no dollars. In 1977 all this changed. That was a clear sign and operated as a stimulant. Offers were negotiated in April and the money was available in December.’

‘By allowing this to happen, the cia actually rendered a service to Moscow,’ concludeerde ik.

‘Yes, a big service. They did not understand, what the effect of their own report eventually would be. Likewise, the cia neglected our economic analysis.’

‘Kirillin feels that there is at least sufficient energy for another one hundred and fifty years.’

‘I think he is a very brave man making such a forecast,’ vond professor Goldman. Hij voorspelde overigens dat de ussr problemen met de nucleaire industrie zou krijgen. Ik vroeg hem dus meteen waarom.

‘Well, they are not better at it than we are. Their fast breeder or fusion systems are not safer than ours. They have disposal problems. Their installations pose problems.’

[p. 147]

Goldman wist nog te vertellen dat mijn goede vriend Georgii Arbatov door velen in Moskou werd gehaat. ‘And what is to happen to him if Brezhnev goes?’ vroeg hij.

Ik vertelde dat Arbatov me eens had gezegd: ‘I hope we will not become like America.’

‘He can say that,’ zei Goldman, ‘because he has everything we have. His son is studying here.’

‘Hij zei het anders met tranen in zijn ogen,’ wierp ik tegen. Volgens Goldman was dat toneel. ‘Alexander Solzhenitsyn says the same,’ merkte ik nog op.

‘Well,’ aldus Goldman, ‘Solzhenitsyn does not know us so well. He works fifteen hours a day. He never leaves his compound. He does not know America.’

‘Does Arbatov know America,’ vroeg ik.

‘Yes, Arbatov knows this country well.’

Al dit soort proefjes bij mijn interviews geeft me een kijkje in het brein van dit soort mensen. Ik ben overtuigd dat Goldman emotioneel, uitgesproken en compleet antisovjet is. Misschien is hij wel joods op de koop toe. Ik ben ook tegen het sovjetsysteem (voor mij althans). Daarom zei ik tegen Ortega, de assistent van minister Machado: ‘You have got to go to Moscow and see Alexandrov. If we raise the level of intelligence of the Russian people, they eventually will get rid of Communism.’ Wat me trouwens grenzeloos verbaasde, was dat Machado mijn berichten via de Venezolaanse ambassadeur in Moskou over een mogelijk bezoek aan Anatoly Alexandrov’¹¹² (nog) niet had ontvangen.

112 De president van de USSR Academy of Sciences.

29 augustus 1979

Washington dc

Logeer bij Jan van Wieringen van de Volkskrant. Hij zegt dat er voor 30.000 dollar een appartement te koop is dat aan de overkant wordt gebouwd.¹¹³

Sliep als een blok en ging ontbijten op het terras van het Bookstore-restaurant.

Pas toen ik vanavond naar het vliegtuig van American Airlines liep voor de vlucht via Dallas en Mexico naar Havana, realiseerde ik me dat ik niet voor Peters verjaardag (vandaag) a line of prayer in mijn dagboek had geschreven. Ging snel ergens zitten om hem nog een brief te schrijven.

Mijn grootvader, Ir. Willem Oltmans, was ervan overtuigd, dat hij in de hemel familie en vrienden terug zou zien. Maar dat is

113 Het bleek slechts het voorschot te zijn.

[p. 148]

immers fysiek onmogelijk. Dood is dood. Wat veroorzaakt dan toch onze eeuwige dagdromen: Peter over een rol in Evita in Madrid, of ik over een film met minister Machado?

Ik lees over Stendhal, die me blijft fascineren. Ook hij schijnt plagiaat te hebben gepleegd. Wie niet eigenlijk?

Minister Machado wil met Robert Maxwell gaan samenwerken. Ik liet een woord van waarschuwing horen. Hij reageerde met: ‘Maxwell speaks highly of you!’ Ik vertrouw Maxwell nooit meer.

Arriveerde na middernacht in Dallas. Een taxirit naar de stad kost 20 dollar, daar kan ik vier cassettebandjes met pianomuziek voor kopen. Vooruit dan maar, er gaan geen bussen meer.

30 augustus 1979

Dallas

Belde Peter in Tilburg. Er waren vijf zussen op zijn verjaardag gekomen. Zij hadden hem een nieuwe fiets gegeven. ‘Willem, het was verrukkelijk!’ riep hij uit. Ik droomde trouwens dat mam plotseling was overleden en dat ik woedend iedereen wegstuurde om met Peter alleen te kunnen zijn.

Om 09:30 uur begon weer een zitting in mijn proces tegen Time in het kantoor van Fletcher Yarborough, op de dertigste verdieping van een wolkenkrabber in Dallas. David A. Barrett, advocaat uit het hoofdkwartier in New York, was overgevlogen. Ik vond hem aardig, ondanks een paar ferme botsingen. Ik hoop dat ik het verslag van deze dag te pakken kan krijgen. De keet ging voornamelijk over de rol van Wibo van de Linde, omdat ik langzamerhand schriftelijke bewijzen heb dat Time Wibo gewoon dwingt om ter wille van zijn baantje bij het blad te liegen. De advocaten van Time vlogen in de gordijnen toen ik dit zo onomwonden zei. Ze schorsten de bijeenkomst voor onderling beraad. Toen ze terugkeerden werd de stenograaf van het gerechtshof gevraagd om de kamer te verlaten. Fletcher zei dat hij na het lezen van het verslag van het onderzoek in Amsterdam, waarbij Time op last van de rechter in mijn dagboeken had mogen neuzen, misschien toch een mogelijkheid zag om tot een overeenstemming te komen. Er werd met nadruk op gewezen dat we in ‘deep background’ waren getreden en dat het een grove indiscretie zou zijn, indien ik dit gebeuren openbaar zou maken. Wanneer we zo door zouden gaan, kon mijn zaak tegen Time nog jaren duren en beide partijen zouden op hoge kosten worden gejaagd. Ik herinnerde me het advies van jurist De Brauw uit Den Haag en dacht: wees op je hoede! Zij hadden de zaak nog eens helemaal door-

[p. 149]

genomen en hadden geconcludeerd dat ik de meeste aanstoot had genomen aan de zinsnede dat ik een werktuig van de kgb zou zijn. Hij wilde dus weten of in die richting een ‘settlement’ mogelijk was. Ik antwoordde: ‘Ja,’ en vervolgens: ‘I am also no part of an organized conspiracy, that I want or intend to unseat the Queen.’ Dat diende ook gecorrigeerd te worden. Daar hadden ze nog niet over nagedacht, maar het was wellicht mogelijk in die richting een zinsnede te ontwerpen.

Vervolgens kwam de door mij geleden schade aan de orde als gevolg van het geklets en de verdachtmakingen in Time. Ik benadrukte andermaal dat ik Pat Russell juist had gevraagd met een niet exorbitant bedrag op de proppen te komen en dat 500.000 dollar naar Amerikaanse begrippen - waar altijd meteen met miljoenen wordt gesmeten - aan die doelstelling beantwoordde. Maar Lennox Bower had me ook al gewaarschuwd dat Time in principe nooit schade betaalt, om te voorkomen dat ze worden overstroomd met claims. Lennox kwam tussen beiden en stelde voor dat schade zou kunnen worden verrekend tegen vergoeding van de kosten die ik had moeten maken om de zaak in Time rechtgezet te krijgen. Daar kregen we het antwoord op, dat ze bevreesd waren, dat men in kringen van de advocatuur spoedig de lucht zou krijgen van een dergelijk deal met mij. Ik zei dat ze op geheimhouding konden vertrouwen ‘like I trusted you with my diary pages’.

Vervolgens werd de zaak voortgezet. De stenograaf kwam weer binnen en alles was weer bij het oude. We stonden weer als aartsvijanden tegenover elkaar, waarbij Barrett en ik enkele malen in politiek discussies verzeild raakten en herrie kregen. Het leek wel of hij een surrogaat John Foster Dulles was, dan weet je het verder wel. Lennox Bower zei later: ‘You handled yourself beautifully. The more I read your dispositions, the more I realize your global approach. You made some excellent points. I would not have missed this for anything.’ Hij gaf opnieuw aan dat hij, of Pat Russell, er niet op uit waren in mijn zaak een vet honorarium op te strijken. Het zou helpen wanneer de kosten die zij hadden moeten maken, vergoed zouden kunnen worden, want zij hadden mijn verdediging voornamelijk om prestigieuze redenen op zich genomen.¹¹⁴ Ik moest maar overwegen of ik verder wilde gaan of de zaak wilde stopzetten. Zij waren bereid verder te gaan. Intussen heeft het me

114 Oorspronkelijk was Pat Russell de advocaat van George de Mohrenschildt, Lennox Bower was zijn partner.

[p. 150]

al vele duizenden dollars gekost om de roddels en beschuldigingen van Time te corrigeren.

Ik voerde een lang, hartelijk telefoongesprek met Wicher de Marees van Swinderen.¹¹⁵ Hij vond dat ik Time diende uit te kleden. Hij heeft gemakkelijk praten. Toch dacht ik vandaag, toen ik die advocaten met al dat materiaal bezig zag dat ik ooggetuige was van wat je zou kunnen noemen ‘de decadentie van Westerse beschaving’. Het is een ziekte, die processen, en in mijn geval alleen maar om pertinente leugens gecorrigeerd te krijgen.

Normaliter zou ik contact met Jeanne de Mohrenschildt hebben opgenomen, maar haar dreigbrief is geen aanmoediging. Alle spullen van George zijn al jaren geleden met het Leger des Heils meegegaan.¹¹⁶

115 Mijn oudste vriend van het Baarns Lyceum.

116 Zie bijlage 13.

31 augustus 1979

De Bijbel in mijn kamer van de Holiday Inn lag open op Psalmen 36 and 37. Je wordt misselijk van alle onzin die ze in dit land massaal verspreiden.

Gisteravond heb ik met Pat Russell bij Brennan's gegeten. Hij zag er nichteriger uit dan ooit tevoren en was ontzagwekkend vet geworden. Zijn hemd stond een aantal knoopjes te ver open, glinsterende juwelen aan beide handen. Toen ik opmerkte: ‘How beautiful,’ nam hij ze nog af ook, zodat ik ze nauwkeuriger kon bekijken. Toch omhelsden we elkaar bij het komen en gaan, want tenslotte heeft hij zijn woord gehouden, terwijl hij bovendien een soort laatste liaison naar Jeanne de Mohrenschildt is.

Voor het eerste vertelde hij, dat Jeanne haar man George eens dermate hard op zijn hoofd had getimmerd dat zijn gezicht en kleren vol bloed zaten. Pat had dit met eigen ogen gezien. Hij las de brief van Jeanne aan mij - evenals een brief van haar aan Gallery, en adviseerde: ‘Ignore them, they are too silly for words.’ Wanneer er toch problemen met Gallery zouden komen door deze correspondentie, dan kon ik de hoofdredactie met Russell contact laten opnemen. Greg, een vriend van Pat, arriveerde. Ik herkende hem eerst niet. Hij was er bij in 1977 toen tijdens een lunchafspraak in Dallas met George de Mohrenschildt en Pat Russell, George me de eerste indicaties gaf in doodsnood te verkeren, ervan overtuigd zijnde dat men hem ging vermoorden.

[p. 151]

1 september 1979

Houston

Bracht de nacht door in de locale Thermos. Het was weer de gebruikelijke varkensstal, maar er zijn nu eenmaal een aantal rituelen, waar ik niet aan mee doe, ook niet als me gesmeekt wordt een andere kerel te naaien. Raakte weer een aantal malen verstrengeld met negers. Eén in het bijzonder die ik al had gezien bij het binnenkomen. Ze offreren dikwijls poppers, waar ik dus ook nooit aan mee doe.

Hyatt Regency

Ontbijt. Probeer op alle mogelijke manieren er achter te komen waar mijn vriend David Russell is.¹¹⁷

Waarom raakte Nietzsche toch zo opgewonden over Socrates? Hij vindt Socrates decadent. Lees dan wat anders.

Over het concept ‘God’ schrijft hij: ‘That mankind should have taken seriously the brainsick fancies of morbid cobweb spinners! And it has paid dearly for doing so.’

‘Can we revenge ourselves on life by means of the phantasmagoria of “another”, a “better” life?’ Hij bekritiseert Kant en acht het decadent aldus te denken, wat zo waar is.

Toch is hij extreem, te extreem soms. Maar meestal is zijn denken volledig helder en briljant.

‘By saying “God sees into the heart” it denies the deepest and the highest desires of life and takes God for the enemy of life. The saint in whom God takes pleasure is the ideal castrate. Life is at an end where the “kingdom of God” begins.’ - Nietzsche

117 De vriend die bij me logeerde de dag dat mam overleed in 1974.

2 september 1979

De Houston Chronicle wijdt een pagina aan het failliet van de Amerikaanse partijpolitiek, één van de thema's van Amerika valt, dat binnenkort bij Peter Loeb verschijnt. David Lebedoff schrijft: ‘The system is wrong.’ Dat weten we al heel lang. ‘If it's bad to be incompetent, it's worse to be crazy,’ aldus Lebedoff. Hij gaat uitgebreid in op het Amerikaanse verkiezingssysteem, een onderwerp dat ik al jaren bespreek met Nixons voormalige psychiater Arnold Hutschnecker, die psychotechnische keuringen voor politieke kandidaten bepleit. Laat staan voor een zo belangrijke post als president. ‘We can recognize today's primary system for what it is - anarchy tempered by distrust.’ Beter had Lebedoff het niet kunnen typeren. Carter is mesjogge, maar wat erger is, het systeem is even idioot.

[p. 152]

Houston-Mexico City

Nu Cuba op het punt staat gastheer te zijn voor de Conferentie van Niet-Gebonden Landen, heeft de cia bedacht dat een rel rond Fidel Castro op zijn plaats is. Er is dus zogenaamd bekend geworden dat Moskou een brigade gevechtseenheden op het eiland zou hebben geïnstalleerd. Heisa alom. Jimmy Carter wordt voor gevoelige en uiterst moeilijke beslissingen geplaatst. Men voert een gepensioneerde generaal van de inlichtingendiensten, Daniel Graham, via de beeldbuis op die zegt ontdekt te hebben dat er Russische ijzervreters op het eiland zijn. Het is allemaal zo doorzichtig en naïef. Je krijgt alleen Amerikanen ertoe die bullshit blindelings te geloven.

De media staan boordevol artikelen over jongerenproblemen. Er zullen twee miljoen studenten in de herfst naar de verschillende Colleges gaan. Ze schijnen pessimistischer dan ooit te zijn over de toestand in de wereld. Zestig procent denkt dat we de komende vijf jaar slechts verder bergafwaarts zullen gaan. Anderzijds denken negen van de tien studenten dat hun persoonlijke levens de komende tien jaar materieel zullen verbeteren. De Universiteit van Michigan kreeg 17.000 vragenlijsten terug bij een onderzoek naar wat jongeren nu denken.

‘The preferred work settings are those that provide the greatest independence and the least external control. Thus, being self-employed heads the list of desirable settings for both college and non college groups.’¹¹⁸ Wat niet wordt gevraagd blijkbaar,

118 Psychology Today, september 1979.

[p. 153]

is waarom dit zo is. Het heeft deels te maken met persoonlijke vrijheid. Maar voor mij heeft het nog meer te maken met de onmogelijkheid om in een door anderen gecontroleerde omgeving je integriteit te handhaven. In de werksituatie wordt je immers gedwongen voortdurend zwijgend toe te stemmen bij onjuiste en oneerlijke beslissingen of toestanden?

William Friedkin heeft een nieuwe film gemaakt, Cruising. Het gaat over gay-life, maar vooral sm-seks in New York. Al Pacino speelt een hoofdrol.¹¹⁹ De homobeweging is over de voorstelling van zaken woedend, maar dat begrijp ik nooit. Zelf ga ik nooit naar sm-bars, maar ze zijn er gewoon, dus waarom geen film hierover?

Vandaag staan er geen rozen op het graf van mam. Misschien zijn de witte rozen van vorige week er nog.¹²⁰ Vannacht, bij het slapen gaan, was ik in mijn gedachten dicht bij mijn moeder en probeerde beelden en geluiden terug te roepen. Ik was trouwens bezig met Peter te schrijven. Het trof me hoe moeilijk het was details in de herinnering terug te roepen. Ik zag mam in de deur van haar huis in Bilthoven staan om samen ergens te gaan eten. Wat zou er de laatste weken van haar leven werkelijk in haar zijn omgegaan? Hoe kon ik gewoon doorleven, ogenschijnlijk onbewust dat het haar laatste dagen waren? Nu is het alweer allemaal vijf jaar geleden dat the descent into history began.

119 New York Magazine, 20 augustus 1979.

120 Mam stierf 2 september 1974.

Mexico City-Havana

Nietzsche meent: ‘No one is accountable for existing at all, or for being constituted as he is, or for living in the circumstances and surroundings in which he lives.’

‘We invented the concept of “purpose”: in reality it is lacking.’ Eigenlijk zou voor degene, die Nietzsche heeft gelezen en begrepen, een concept als ‘keizer, koning, paus en bisschop’ voor altijd overbodig moeten zijn geworden. Nietzsche zou deze symbolen omschrijven als ‘caricatures of human beings, like an abortion’.

Het is een feit: hoe meer ik reis, hoe meer input, hoe meer mentale vitamines, noodzakelijk voor het leven in alle opzichten, worden toegevoegd.