Logo DBNL
Memoires 1979-B (2011)

Memoires 1979-B

(2011)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Parijs

3 juli 1979

Parijs, Hotel Vendôme

Om half acht al belde Pak Hanafi.1 Gisteravond sprak hij me steeds aan met Wim, nu was het Oltmans. Ik begrijp zoiets nooit. Hij wilde me per expresse zijn brief aan president Suharto toezenden, want hij vond dat hij tijdens ons gesprek gisteravond niet systematisch genoeg te werk was gegaan.

Hanafi zei gisteravond: ‘What is Communism? Look at China, look at Indochina? A large historical figure like Mao Tse-tung tumbled down. What would have happened if Pol Pot had come to power? Surely, people have to produce, but if you force people to work without consulting them, they will not really support you, therefore you always have to take into account the sitation inside the nation or in the world. Otherwise the people will be victims and the suffering will become unbearable. Therefore, what is important: the people or the party? If the people are suffering, to hell with your party. As a politician, I always saw that I was the people. I identified with the masses. That is what politicians should do.’ Dat gaf me dus de verklaring waarom hij in Jakarta dikwijls niet serieus werd genomen. ‘I see the world like Sukarno did. He is physically dead. But what remains are his ideas. Indonesia is an important nation. Not only because of its rich natural resources, or for strategic reasons. We are strong, but at the same time weak. The powerful try to become our friends. Bungkarno tried to build a third force in world politics around the emerging nations and created the Bandung Group in 1955. In September they will meet again in Havana.’

‘Could it be,’ vroeg ik Hanafi, ‘that when Suharto opened the mausoleum for Bungkarno in Blitar recently, this meant he was returning towards the original policies of Sukarno?’

‘That is what I hope,’ antwoordde Hanafi. ‘Of course, if I had anything to say, I would have preferred Bungkarno to be buried at Batutulis near Bogor, as he wished, but history moves slow. If this is a first step, bravo, I accept it, but what next? If he

wants to be a true Indonesian, he should be a Marhaenist first. That is the essence and the reality of Pantjasila. That is the fundament of Indonesia and the Indonesian, said Sukarno, and he was right.’

‘Why was Marhaenism not acceptable to the pki?’ vroeg ik hem.

‘Because of the belief in God. They want to avoid the class struggle. Sukarno never retreated from his ideals, not even after 1965. He was consequent. He refused to enter into a clash with the pki.’

‘As the situation is now, a class struggle seems unavoidable in the long run.’

‘Well, Willem, few people would maintain as it is now that a change could be achieved without it. But we are talking about ideals. Sukarno tried. If all leaders in Indonesia should try to hold on to the ideals of the Republic, they could obtain a change without class struggle. They should not only pay lip service to these ideals of popular prosperity, justice and humanity. Leaders in capitalist countries talk about social justice. In communist nations likewise. Sukarno propagated the Pantjasila. He warned: “Leave us alone, we can make Pantjasila work.” But everyone interfered. Now Suharto is in power. It now depends on him whether there will be a class struggle or not. The class struggle is not caused by communism or communists, but by the objective process of political and economic relations within a nation. It is a fact, that whether there will be a pki or not, the class struggle in Indonesia will eventually arise because of the dismal poverty and gross dissatisfaction of the masses.’2 ‘Furthermore, foreign aid to corrupt generals is a combination of spoiling a nation while exploiting it,’ merkte ik op.

‘Foreign aid spoils nations, while exploitation is making things even worse.’

‘You must be feeling pretty frustrated in Paris being unable to do much for your country?’

‘I am not involved now. I have no enemies or real friends. I am a politician. My true friends are the people. Let's learn from history. Where are Moscow and Peking now? It's irrelevant whether they are real friends or not. In Indonesia first of all we should restore the basic ideals of the Republic, like Marhaenism. At the same time, we will have to reckon with the man in power. I am not in a position to say that if you don't do this, I'll knock you out. I cannot. I have no power. What can I do? I

can give all my support to help the nation return to the essence of our revolution, which is Marheanism. I will give it my full support. I cannot afford to be sentimental. I lost my leader, Bungkarno. We have got to move on. I cannot stop the sequence of events. I have to be a realist. Even a stone can change in form. Bungkarno once believed that it was impossible to split an atom. Nevertheless, Albert Einstein did it. Everything can change. Even Suharto can change, or Malik. In my opinion they did many things wrong, but they can still change. It depends on themselves.’

Rond de middag bezocht ik Dewi Sukarno in gezelschap van Dirk Keijers partners, de heren Baehr en Fürst von der Moskowa. Veel kwam er niet uit. Ze zouden al drie miljoen dollar hebben geïnvesteerd om in Iran zaken te doen, wat tot niets had geleid.

Ik las in een boekje met aforismen van Oscar Wilde. ‘Rien ne vieillit aussi vite que le bonheur’, ‘Les femmes sont un sexe décoratif’, ‘S'aimer soi-même est le début du roman de toute une vie’, ‘Pour connaître la vérité, it nous faut imaginer des myriades de mensonges’ en veel meer.3

Ik viel in slaap in de bus naar vliegveld Charles de Gaulle.

Eenmaal thuis vind ik een briefkaart uit Galicia Tipica en een brief van tien kantjes van Peter uit Spanje. Heerlijk. Hij schrijft dat ik nooit zal weten hoe hij geniet van mijn constante stroom brieven. Hij is donkerbruin verbrand, en zijn haar is natuurlijk weer hoogblond, wat immer gestaar van de Spanjaarden oplevert. Het blijft hem hinderen. Hij kreeg een baan aangeboden om te zingen in Lissabon, maar heeft geen zin in Portugal. Hij vertrekt naar Noord-Spanje voor een opdracht als model en vindt zijn werk maar vulgair, maar neemt zich voor om van de prachtige omgeving, waar ze opnamen gaan maken, volop te genieten.

‘There are, of course, a thousand things I want to tell you, but when it comes to writing them down, my memory seems to fail.’

Professor Georgii Arbatov schrijft mijn pogingen een boek met hem van de grond te krijgen ‘hogelijk te appreciëren’, maar hij ziet voorlopig geen kans er met me aan te werken. Ik geef het niet op, al is dit teleurstellend nieuws.

Joop Swart van Zero bericht dat de foto's voor een artikel over de komende Olympische Spelen in Moskou niet aan de hoge eisen van zijn blad voldoen.

Na thuiskomst sprong ik in de auto om een receptie van de Cubaanse ambassadeur en mevrouw Martorell bij te gaan wonen. Er volgde een maaltijd. Ik werd aan tafel naast Lodewijk van Gorkum, directeur-generaal Internationale Samenwerking op het ministerie van Buitenlandse Zaken neergezet. Ook zat de heer W. Daniëls van de directie Latijns-Amerika, met diens vrouw aan. Ik vond haar een vreselijk mens. ‘Vindt U ook de artikelen van de heer Heitink de beste uit De Telegraaf?’ vroeg Daniëls tot overmaat van ramp. ‘Waarom schrijft hij niet meer?’4 Ook een directeur marketing van Fokker, P. de Quant, zat mee aan. Hij was in Djokjakarta geboren, maar bleek een politieke analfabeet. ‘I am not a communist nor a capitalist. I am a middle-of-the-road socialist,’ aldus deze man. Ik lachte hem uit. Buiten wachtte zijn chauffeur. Ik adviseerde hem om die chauffeur één van de heerlijke Castro-sigaren te brengen, die werden rondgedeeld. De ambassadeur van de Kaapverdische eilanden vroeg me of ik de nieuw gearriveerde Amerikaanse ambassadeur was. De maaltijd was bedoeld als afscheid van de ambassadeur van Tanzania, die naar Parijs is overgeplaatst. Hij stak een rede af, waarin hij zei dat hij Cuba bewonderde voor wat het in Afrika deed, geheel volgens Fidel Castro's dictum een eigen revolutionaire gedragslijn te volgen. Hij noemde Holland een paradijs, waar mensen wonen, die niet beseffen hoe goed zij het hebben.

De heer van Gorkum roerde het onderwerp van ambassadeur Tolstikov aan. Van Gorkum had hem bij zich geroepen naar aanleiding van diens opmerkingen over de ontwapeningsonderhandelingen. Tolstikov had zich daarop verscholen achter een niet juiste weergave en coupures van de redactie in mijn interview met hèm voor nrc Handelsblad. De heer Daniëls vond trouwens dat journalisten veel te weinig werkelijke aandacht aan Latijns-Amerika besteedden en er een handje van hadden alleen maar over mensenrechten te babbelen. Ik zei dat exact hetzelfde gebeurde ten aanzien van de ussr.

Van Gorkum wilde ook nog iets zeggen over ‘onze eigenste Sukarno’, wiens Irian-Barat-campagnes eigenlijk helemaal niet nodig waren geweest. Ik antwoordde slechts, dat toen ik hem bezig had gezien die cruciale dagen als lid van de Nederlandse delegatie bij de vn, ik hem bepaald niet had benijd.

4 juli 1979

Amerbos 205, Amsterdam

Om 02:30 uur belde Dewi Sukarno uit Parijs. Zij had een gesprek van drie uur met de heer Baehr gehad en vond hem wellicht nog aardiger dan Dirk Keijer. Zij achtte hem volledig betrouwbaar. Aanvullende brieven over afspraken waren niet meer nodig. Baehr was ‘extremely trustworthy’. Zij zou hem regelrecht meenemen naar haar contact, de prins uit Saoedi-Arabië. Ze besloot ons gesprek met: ‘I love you.’

Ik woonde weer een programma van Radio Amsterdam bij in Schiller. Hans Knoop had Philip Mok van Elseviers een interview gegeven, waarin hij vertelde dat hij een knokploeg had opgericht om anti-semitisme te bestrijden. Ik werd hierin voor communist uitgemaakt. Ik vroeg hen hoe ze dergelijke onzin konden opdissen. Hun reactie was dat ik hen aanviel omdat Mok Joods was. Ik zei dat die gedachte zelfs nog nooit bij me was opgekomen. Daarop werd ik door de heren beschuldigd hierover te liegen. Nooit vraag ik me af of zulke mensen mogelijk Joods zijn, want het interesseert me geen bal. Dat begrijpen zij dus niet, wat voor mij aantoont hoe gek ze zijn.

Pak Hanafi belde uit Parijs. Hij wil sommige passages geschrapt zien. Ik stelde hem gerust, en zei dat ik behoedzaam te werk zou gaan en dat ik hem de tekst zou toezenden voor publicatie. Voor het eerst na achttien jaar is een toestel van Cubana weer in Miami geland. Treurig.

Ben Bella, voormalig president van Algerije is na veertien jaar huisarrest vrijgelaten.

Generaal Cor Knulst wil een reis voor me regelen naar Zuid-Korea via zijn contacten met de ambassadeur.

5 juli 1979

Ik kan intens genieten van het voeren van de vogels. Soms lijkt het of ze me toebehoren. Ze komen in zwermen op boterhammen en rijst af.

Pak Hanafi bevestigt andermaal in zijn brief. ‘I am a Sukarnoist. My point of view starts from the teachings of Sukarno which means Marhaenism. I have been a Sukarnoist and a Marhaenist all my life. Marhaenism is the result of Sukarno's analysis concerning the life and the aspirations of the Indonesian masses. Sukarno always said: “If you press together the main pillars of Pantjasila, you will get Tri Sila, the three principles of Marhaenism. But if you want to simplify this, you press again and you get the Eka Sila, which is the main principle of Pantjasila, which is Gotong Royong. It is the principle of

living and working collectively together in equality.” Eka Sila means One Principle. Gotong Royong is as a matter of fact the true identity of the Indonesian people.’

Vervolgens maakte Hanafi enkele observaties ten aanzien van Suharto. Was de rehabilitatie van Sukarno een eerste stap? Wat volgt? Gaat de generaal nu de weg bewandelen, die Bungkarno aangaf via de Pantjasila en de Grondwet van 1945? Als dat wáár is, dan is Hanafi gereed om Suharto te ondersteunen. Dat zou de plicht van de Marhaenist zijn. Iedere Marhaenist zelfs. ‘We should wipe off our tears caused by the tragedy which we have experienced these thirteen long years. We should look forward. What is positive should be admitted, no matter where it comes from, whether it is president Suharto, who replaced Bungkarno, or anybody else.’ Ik vind dit een ernstige uitglijder en denkfout. Suharto heeft Sukarno niet zomaar vervangen. Hij heeft zijn hoogste bevelhebber verraden om zelf de macht te grijpen, gesteund door de Amerikanen. Nooit zal er een zegen op deze mijnheer rusten. Suharto blijft een ordinaire verrader en massamoordenaar. Ik kan die zogenaamde vergevensgezindheid van Pak Hanafi allerminst volgen.

Pak Hanafi geeft aan, dat alleen de overbrugging van rijk en arm een passend antwoord op de economische vraagstukken en een oplossing zal kunnen brengen voor de problemen van het land. Ook doet het er niet langer toe dat Bungkarno in Blitar werd begraven in plaats van zoals hij zelf wilde in Batu Tulis, nabij de berg Salak in de aarde van Parahyangan, waar de rivier de Tjitandui stroomt sinds de dagen van Prabu Siliwangi. Hanafi's per expresse verstuurde aanvulling komt erop neer dat, indien Suharto maar zou besloten hebben in de voetsporen van Bungkarno te stappen, het er niet langer toe doet of hij een massamoordenaar en verrader van land en volk van Indonesië is geweest. Dat is dus klinklare onzin. Hoe hem dit duidelijk te maken?

6 juli 1979

Weer een nieuwe expresse-brief van Hanafi. Nu heeft hij uit de brief van gisteren enkele passages weggestreept. Wat mankeert hij?

Veronica heeft mijn praatje over Dewi Sukarno uitgezonden.

7 juli 1979

Henk Hofland denkt dat het er meestal maar wat aanrommelt in het schemer van zijn hersenpan.5 Wat ik de laatste jaren van

hem heb gemerkt, zou dat wel eens kunnen kloppen. De rest van zijn overpeinzing inzake innerlijke toestanden, is geklets in de ruimte.

The Times meldt dat de kansen voor mevrouw Indira Gandhi om opnieuw premier te worden verder zouden zijn gedaald met de oprichting van een nieuwe Congrespartij, die haar critici zou verenigen. Haar eigen Congres I-partij is in de peiling gedaald van 80 tot 66 zetels. Haar tegenstanders zouden over 78 zetels beschikken. Ik moet het allemaal nog zien.

Björn Borg heeft in een prachtige wedstrijd tegen Roscoe Tanner Wimbledon gewonnen, 6-7, 6-1, 3-6, 6-3, en 6-4. Dat is de vierde keer voor Borg.

Bruno Kreisky en Willy Brandt hebben in Wenen een ontmoeting gehad met Yasser Arafat van de plo. Israël staat hierover op zijn kop. De ambassadeur in Oostenrijk is al teruggeroepen. Er is geen andere uitweg voor de crisis dan overleg plegen.

Sonja Barend probeerde Danny Kaye te interviewen, maar dan zie je weer dat zij tegen een persoonlijkheid van enige klasse niet is opgewassen. Het blijft een burgerjuffrouw, prima voor de vara.

8 juli 1979

Het blijft me fascineren om te zien hoe mussen de broodkruimels in de bekken van hun jongen stoppen.

Ik voerde een lang telefoongesprek met Peter. Hij twijfelt of hij in Spanje zal blijven. Edwin van Wijk neemt momenteel zanglessen in Wenen en Peter vindt het bovendien te warm in Madrid. Ik zei dat het in Amsterdam-Noord veel regende ‘Wat zal Amerbos mooi zijn,’ was zijn antwoord. Dat is waar. Het is heerlijk om in de polders te fietsen. Het lijkt of ik hier alleen woon, maar ik ben in gedachten zo sterk met Peter verbonden.

Eén op de 424 Amerikanen heeft één miljoen of meer dollars in de bank. New York telt 51.000 miljonairs, Californië 33.500 en Illinois 31.100.6 Intussen wijst de socioloog Murray Straus op het feit dat 8 miljoen Amerikanen ieder jaar door leden van hun eigen gezin worden aangevallen en mishandeld. Drie op iedere 100 kinderen worden in de vs door ouders gebeten of geslagen. Geweld wordt nog altijd als de meest effectieve oplossing van problemen beschouwd.

Joop den Uyl vroeg zich intussen in gesprek met Aad van den

Heuvel af of Bruno Kreisky wel bij Arafat de eis van erkenning van Israël op tafel had gelegd. Om die reden wilde hij nog geen oordeel over de ontmoeting in Wenen geven. Den Uyl had zich natuurlijk onverkort met Kreisky en Brandt moeten verenigen, maar dat kan dus niet in Nederland vanwege de uitermate actieve lobby's van de Joden. Wel vond Den Uyl, dat de Palestijnen recht hadden op een eigen identiteit, maar de poging in Wenen zou verwarring zaaien en schade kunnen doen aan de goede zaak. ‘Kreisky moet wel erg goed weten wat hij doet. Ik kijk er met grote reserve naar,’ aldus de socialist Den Uyl. Lullig van a tot z. Niemand verduidelijkte natuurlijk, dat Kreisky zelf een Jood is.

Ik kreeg een kaartje van André Douw. Ik wil het contact met hem niet verliezen.

Kees Waagmeester van Hervormd Nederland wil het gesprek met psychiater Howard Stein over de afwijkingen van Joden niet op eigen gezag publiceren. ‘De Joden hebben zoveel geleden in de oorlog,’ zei hij ook nog. Wel, de Sovjet-Unie verloor 20 miljoen mensen! Hij wil dus wachten tot de hoofdredacteur terug is van vakantie.

Milan Potuznik wilde zijn moeder voor de zomer in Den Haag uitnodigen. Hij was één week te laat met het inzenden van een verzoek hiertoe - dus voor een visum - en nu zeggen de autoriteiten in Praag njet. Ze zijn mesjogge.

9 juli 1979

Wim Klinkenberg heeft in Zagreb een recital van Lazar Berman bijgewoond. Hij was er dermate van onder de indruk, dat hij er een stuk aan wijdde in het Cultureel Supplement van nrc Handelsblad.7 Hij voegde er een beste vakantiegroet ‘uit het zonnige land van Tito’ aan toe. Dat is de andere kant van Klinkenberg. Hij herinnert er aan, dat Harold Schönberg van The New York Times de eerste was, die vanuit Moskou berichtte dat er een nieuwe pianogrootheid was opgestaan.

Na uiteengezet te hebben, hoe fantastisch Berman musiceert, komt Klinkenberg tot de conclusie ‘dat de socialistische Sovjet-Unie met de voortbrenging van deze man, deze mens, haar superioriteit andermaal bewijst. Ik wil het heel wat historischer, heel wat historisch-materialistischer benaderen. De handhaving gedurende meer dan 60 jaren van de sociaal-economische basis voor hetgeen dat toen revolutionair doorbrak in het grote Russische rijk, betekent dat zich een samenleving en een mil-

joenenmensheid hebben ontwikkeld, die ook cultureel een nieuwe kwaliteit voortbrengen.’ Ik ben het met hem eens, maar dat is slechts één kant van het verhaal van de Sovjet-Unie.

10 juli 1979

Toen ik opstond, wist ik dat ik een angstdroom had gehad. Na diep graven realiseerde ik me, dat ik weer eens had gedroomd in de penarie te hebben gezeten uit angst niet op tijd te zullen komen voor een lezing in de vs.

Eindelijk stralend zonnig weer. Als ik de vogels kaas geef, zijn ze door het dolle heen.

Het Israëlische parlement staat nog steeds op de achterste benen vanwege de ontmoeting van Arafat met Kreisky en Brandt. Israël zal er nog lang over doen om nieuwe realiteiten onder ogen te zien. Kreisky en Brandt doen dit dus al.

11 juli 1979

De unifil-soldaat, die kritiek op Israël heeft geuit via de Haagse Post mag, volgens de legervoorlichtingsdienst, niet naar Libanon terug. Vrijheid van meningsuiting!

Ontmoette de heer Giel van het Algemeen Dagblad in het Rotterdamse Hilton hotel en overhandigde hem het interview met Howard Stein in Oklahoma. Hij leek me wel aardig en noemde zichzelf ‘de meest geopereerde man in Nederland’; maagproblemen. Hij las Stein, terwijl ik me aan spaghetti te goed deed. Hij moest er van op adem komen en vond het een zeer schokkend verhaal. Hij vond de passage over de appeltjes van Oranje amusant en zei ‘er zeer blij’ mee te zijn. Hij was het met me eens, dat de analyse van Stein over Joodse afwijkingen op een uitstekend moment kwam. ‘Ron Abram is 100 procent Joods,’ aldus Giel, ‘ik ben via via 30 procent Joods, dus samen zijn we 130 procent Joods.’ Hij was bereid voor dit uitzonderlijke gesprek duizend gulden te betalen. Ik ben benieuwd wat er nu gebeurt. Giel is al 26 jaar bij het ad, dat in 1946 werd opgericht en nu, nà De Telegraaf, de grootste krant van Nederland is.

Ik liep nog even bij nrc Handelsblad binnen en had een gesprek op de gang met André Spoor en Rob Soetenhorst. Rob keek anders uit zijn ogen en gedroeg zich anders dan ik gewend was. Jerome Heldring had het verhaal van het lintje van Romanov op Buitenlandse Zaken nagetrokken, alwaar het was bevestigd. Als hij het niet van Buitenlandse Zaken heeft gekregen! Intussen hadden minister Van der Klaauw en ambassadeur M.H.J.C. Rutten ieder afzonderlijk aan Spoor gevraagd, hoe Heldring

aan het bericht was gekomen. Die types kennende, geloof ik daar dus niets van. ‘Zij schrokken dus zeer,’ zei Spoor, ‘toen ik hen antwoordde, dat Jerome het eigenlijk van Buitenlandse Zaken had gekregen.’ Ik vertelde hen dat Henk Aben hetzelfde bericht rechtstreeks van de bvd had gekregen, maar dat schenen zij niet te horen. Wie weet had Heldring het ook wel van de bvd. Ze liegen toch allemaal als het om hun journalistieke hachje gaat. Daarom zitten ze op die plaatsen.

We spraken ook nog over de rel van Romanov, Max van der Stoel en Shell. Toen ik André er aan herinnerde dat hij indertijd had gezegd: ‘Romanov is een kletskous,’ antwoordde hij onmiddellijk: ‘Zie je wel hoe gevaarlijk dat dagboek van jou is?’

‘Nee mijnheertje, dat dagboek is alleen gevaarlijk voor waarheidvervalsers.’ Spoor vertrok trouwens naar een lunch bij Shell. Ik sprak met Rob Soetenhorst verder. Hij ging er mee akkoord, dat nrc Handelsblad de diensten van persbureau tass twee maanden op eigen kosten op proef zou nemen. Dat kon ik Sergei Lossev in Moskou doorgeven. Ook vroeg hij of ik een ontmoeting voor hem met Georgii Arbatov kon regelen. Ischa Meijer, ook een pendant van het Amsterdamse Joodse front, laat Hans Knoop in zijn weekboek in de Haagse Post over twee pagina's aan het woord en maakt van de gelegenheid gebruik mij de grond in te boren.8

‘Vorige week mocht de journalist Oltmans tijdens een forum van Radio Stad zeggen: ’Er is toch niets op tegen om een hekel aan Joden te hebben? Je mag toch anti-Joods zijn?” Dat kon hij zo maar zeggen, zonder dat één van zijn niet-Joodse collega's hem daarover kapittelde.’

Dat heb ik dus niet gezegd. Ik heb naar voren gebracht, waarom je ongestraft anti-Arabier of anti-Sovjet kon zijn en waarom anti-Jood zijn verboden was onder dreiging van permanente verdoemenis door Joden. Ischa Meijer citeerde dus in de Haagse Post Hans Knoop (Jood) en vervolgens Charlie Nenner (28, student medicijnen, misschien ook wel Jood) die zei: ‘Oltmans zei ook nog: “Joden zijn mentally deranged people.”’ Ook dat heb ik dus niet gezegd. Ik heb het standpunt, als vervat in het te publiceren interview met professor Howard Stein, samengevat. Weet Meijer veel. Zelf Jood zijnde, schrijft hij dus maar wat op. Laat staan dat hij zijn onzin met mij zou verifiëren. Terwijl de brave Knoop onderstreepte mij niet serieus te nemen, kwam hij intussen wel driemaal op wat ik zogenaamd

had gezegd terug. Het is langzamerhand dringend, dat mijn gesprek met Stein gaat verschijnen.

Ik had een lang telefoongesprek met Jan Cremer. Zijn logboek komt bij Bruna uit. Hij werkt in Engeland aan een jeugdboek. Volgend jaar wordt hij 40 jaar. Hij gaf me een raadseltje. ‘Het zingt en de honden zijn er dol op.’ Ik wist het dus niet. ‘Ramses Shaffy,’ was het onthullende antwoord. Ik vroeg of hij dit zelf had bedacht. ‘Nee, Leo Derksen in De Telegraaf.’

Honderd oud-knil-militairen demonstreerden voor paleis Soestdijk om soldij uitbetaald te krijgen, wat ze uit de Japanse bezettingstijd tegoed menen te hebben. Oud-soldaat H. Salassa zei te zullen wachten tot hij er dood bij neervalt, of desnoods zelfmoord te zullen plegen. Zij zouden 16.500 gulden per persoon tegoed hebben.

Honderd bekende Nederlanders hebben een oproep aan de Nederlandse bisschoppen gedaan om op te houden met het veroordelen van homoseksueel gedrag.

12 juli 1979

Ik liep bij Jan Cremer en Babette Sijmons binnen. Zij waren even in Amsterdam. Zij hebben een huis op het meest westelijke puntje van Cornwall. Babette liet terloops een aantal blauwe plekken op haar armen zien. ‘Jan is soms helemaal gek, en dan doet hij dat,’ zei ze. Ze hebben de hond bij zich. Ze reizen per auto heen en weer.

Ik ontmoette Josje Hagers van De Telegraaf in het Hilton hotel en gaf haar informatie over het werk van prins Bernhard in Indonesië, zoals in het Kutai reservaat in Oost-Kalimantan waar orang-oetans worden beschermd, informatie die ik van Erik Eckholm in Washington heb gekregen. Zij vroeg zich af of de koningin naar de Olympische Spelen in Moskou zou gaan.

Ik had een afspraak met Gunther Pauli, de Belg die ik in Salzburg bij de Club van Rome had ontmoet. We hebben een paar uur zitten praten en in sommige opzichten doet hij me aan mijn eigen jeugd denken. Een typische doe-jongetje, zou Albert Plesman hebben gezegd. Hij is 23 jaar, nog een leven voor zich.

Om 22:30 uur volgde een telefonade met het Algemeen Dagblad. Er dienden passages in mijn gesprek met Howard Stein - ‘niet begrijpelijk genoeg voor groenteboeren’ - te worden gewijzigd. Sommige zinnen riepen teveel vragen op. Ik probeerde er achter te komen wat de werkelijke redenen waren. Later belde men opnieuw, dat Giel naar huis was gegaan en er nog aanvullend beraad diende te komen.

Na middernacht ben ik weer uit bed gegaan om beneden aan Peter te schrijven. Ik ben bezorgd over hem, ook over zijn financiën. Bovendien: toen mevrouw Hornkamp vandaag kwam om het huis te doen leken haar ogen anders dan anders, erg vermoeid. Ik leverde een gevecht met mezelf of ik het arme dametje 100 gulden moest geven. Maar na het werk leek zij weer prima. Ik zal Peter en haar ieder 100 gulden zenden, zeker nu mijn ticket naar Moskou met Aeroflot zal worden betaald als gast van Novosti-apn

Jan Cremer wil 250.000 gulden voorschot op het boek over zijn jeugd hebben en wat schrijft hij daarna?

13 juli 1979

Ik had een afspraak met Bert van der Ent van het ad over de laatste details van het interview met Stein. Een absolute doorsnee redacteur, die supernerveus was en in een oogwenk van tafel was geluld. In dertig minuten stond de tekst vast. Ik belde Giel. ‘Vind je Van der Ent geen prima man?’ vroeg hij ook nog. ‘Ja, zeker,’ antwoordde ik en dacht: hoe krijg je de onzin door je keel. Giel is zelf nauwelijks een genie. Er komt natuurlijk een superkloterig intro bij mijn stuk, maar je bent sowieso aan de heidenen overgeleverd.

Ik herinner me Dartmouth College als één der heerlijkste in de vs. Een artikel in Esquire9 gaat uitvoerig in op de zogenaamde ‘broederschappen’ (fraternities) van de studenten, die tot de jaren zestig voor honderd procent jongens onder elkaar waren. Pas in 1970 verschenen de eerste vrouwelijke studenten op de campus. Seksuele wantoestanden die er voordien heersten, waren voortgekomen uit het Griekse systeem om vrouwen juist uit te sluiten van broederschappen. Het gevolg was dus openlijke homoseksuele spelletjes als met de mond hotdogs in de anus van medestudenten zien te wurmen. Op Yale had je ook fraternities die zich ver boven de kudde verheven voelden. Ik ben er altijd met een grote boog omheen gelopen. Asociaal stelletje. De Brit Carl Hill arriveerde in San Francisco om foto's te gaan maken van de Gay Freedom Day Parade. Een beambte van de douane stelde hem de vraag: ‘Have you ever had a homosexual experience?’

‘How do you want me to answer that?’ Opnieuw: ‘Are you a practicing homosexual?’

‘Yes,’ zei Hill. Hij kreeg de keuze om met hetzelfde toestel naar Londen terug te keren of zich ter beschikking van een

psychiatrisch onderzoek te stellen, wat hetzelfde resultaat zou opleveren. De beambte hanteerde Title 8, Section 1182 van de U.S. Code, Excludable Aliens, General Classes. Dat is dan het jaar 1979 in het zogenaamd meest vrije land ter wereld. Enkele dagen later zouden 200.000 homo's demonstreren in San Francisco.10

De Duitse televisie vertoonde een film over het doodschieten van tijgers in India. Ik heb de televisie meteen uitgezet.

14 juli 1979

Mijn gesprek met Howard Stein11 over hoe twintig eeuwen mythen en symbolen een verkrampt beeld van de werkelijkheid van nu opleveren, is verknipt en wel in het Algemeen Dagblad verschenen.

Op 19 april 1979 heeft Gerard Schuijt van de nvj maar weer eens aan de ambassadeur van Indonesië, Yuwono Projohandoko, geschreven of ik een visum kan krijgen om Indonesië te bezoeken. De proleet heeft de nvj geen antwoord waardig geacht, dus Gerard heeft op 10 juli een herinnering gestuurd.

W.F. Hermans, alias Bijkaart, geeft in NieuwsNet12 zijn mening over Henk Hofland ‘een ontroerende jongen. Erg aardig. Altijd gaf hij je gelijk - zolang je er bij zat.’ Hermans herinnert zich toen zijn zoontje het verhaal van Het eigenwijze eendje te hebben voorgelezen, ‘Het keek naar links, het keek naar rechts, maar het goede paadje kon het niet vinden. Is het een wonder,’ aldus Hermans, ‘dat ik zodra ik die mededeling had voorgelezen, immer aan Henk Hofland moest denken?’

Hermans blijft een lamstraal maar ik vrees dat zijn analyse de juiste is. ‘Welk paadje Hofland, al dan niet onder pseudoniem, ondertussen gevonden heeft, waag ik niet te gissen. Maar een ding staat onbetwistbaar vast: hij brengt elke zeven dagen een aantal decimeters tekst voort met dezelfde betrouwbaarheid als waarmee er uit de handdoekenautomaat van café of hotel een aantal decimeters uitgekookte, hagelwitte, kiemvrije, morsdode handdoekenstof komt, wanneer je er aan trekt. Klik - dan heb je weer een stukje. Van Hofland of van Montag, dat kan niet schelen, maar saai is het... Zo onuitsprekelijk saai... Het is niet de behoefte van de lezers, maar de collegialiteit van de schrijvers die er borg voor staat, dat hun opinies aldoor maar weer worden gedrukt en zelden aangevallen. Niemand zegt het ooit hardop. Want als je maar voortdurend borreltjes gaat drin-

ken met iedereen die dat wel eens zou kunnen zeggen en als je dan consequent iedereen gelijk geeft zolang hij er bij zit: als je maar nooit een opinie opschrijft die elke adverteerder niet ook zelf had kunnen verzinnen, kan je niets gebeuren. Ik neem aan dat Henk dit voor een soort levenskunst verslijt. Maar helaas, levenskunst heeft met schrijfkunst niets uit te staan.’

‘We hebben allemaal gezondigd,’ aldus de huidige vice-president van Indonesië, Adam Malik. Mij verneukt die man niet. De huidige machthebbers van Indonesië, met Suharto voorop, zijn massamoordenaars. Punt. Dat gaat wel wat verder dan zondigen. Ze behoren te worden opgehangen aan de hoogste boom.

Wenen, Hotel Imperial

Bij aankomst stond er een stoet auto's begeleid door motorrijders voor de stoep. De minister van Buitenlandse Handel van de Sovjet-Unie, Nikolai Patolichev - die ik al heel lang wil interviewen - kwam naar buiten.

Richard Nixon, omringd door veertien lijfwachten, is van Mexico City naar Guernacava voor een ontmoeting met de sjah van Iran. Hij oefende scherpe kritiek op Jimmy Carter uit en verzekerde, dat indien hij op het Witte Huis had gezeten, Iran niet aan de fundamentalisten verloren zou zijn gegaan. Het zou inderdaad beter zijn geweest als de sjah overeind was gehouden, want de waanzin die nu in Iran heerst is zomaar niet uitgewoed. Op de vraag hoe hij tegenover de duizenden illegale Mexicaanse arbeiders in de vs stond, antwoordde deze gediplomeerde schurk: ‘Ik zie ze wel eens rond mijn buitenhuis sluipen, maar als ik ze wat te eten toegooi, zijn ze zo weer verdwenen.’

Ik bracht twee uur door met Cesare Marcetti, onderzoeker bij iiasa in Laxenburg. Het is een belangwekkende bandopname geworden. Ik hoop dat ook hij het de moeite waard vond, want je merkt hoe ongeduldig hij is tegenover minder ontwikkelde breinen. Het schijnt tussen hem en Aurelio Peccei ook niet zo te klikken. Zijn taalgebruik is exact.13

Op straat wandelen in Wenen is geen lolletje. Ik ben nooit zo met deze stad in contact geweest. Eerst stootte ik op een groep mismaakte kinderen, zonder armen of benen. Daarna zag ik een hond die zijn baas kwijt was. Ik staarde machteloos het dier na. Een man stond zijn poedel te pesten met een tennisbal. Heerlijk dat de pestkop zich uiteindelijk misrekende en het dier er met de bal vandoor ging.

Wanneer je een leven lang voorgeeft te zijn wat je niet bent, denk ik dat een gezicht dit op den duur zonder meer aangeeft.

Terras Sacher

Ik denk aan de bezoeken aan Wenen met mijn vader en de acf-directie, Sukarno en ambassadeur Zain, Jermen Gvishiani en Francesco Paesa.

Ik zou op dit moment met mejuffrouw Boekhoudt hebben willen praten. Dat heb ik haar ook geschreven. Het leven is zonder meer een drama wanneer vanaf de prille jeugd er geen normale, natuurlijke warmte om je heen is geweest, laat staan een behoorlijke communicatie met je naaste omgeving. Toch ontwikkelde ik met mam, vooral na de dood van vader, een behoorlijke relatie. Desondanks reageerde zij erg vreemd op het project om de kinine-aandelen met behoud van vruchtgebruik aan ons over te schrijven, ter voorkoming van exorbitante belastingbetalingen later. Zij kan toch niet werkelijk hebben gedacht, dat we achter haar geld aan zaten? Haar weigering een tweede keer acf-aandelen over te willen schrijven was een schok voor me. Maar misschien vond zij zelfs het spreken over een erfenis na haar dood meer dan afschuwelijk. Daarentegen zei ze zelf altijd: ‘Ik bewaar zoveel mogelijk voor jullie,’ wat ik dus voor Peter wil doen. Wat is er toch precies met haar gebeurd? In ieder geval was de stemming tussen ons de maanden voor haar dood om deze redenen verpest. Wat kan er werkelijk in haar zijn omgegaan? Ze gaf me trouwens de ochtend vóór haar onverwachte dood nog een allerliefste kus op mijn voorhoofd, toen ik met David Russell naar Den Haag vertrok.

15 juli 1979

Wenen - Moskou

Ik verdiep me in Delgado's artikel bases for future learning (juni 1979).

‘Advances in biological knowledge place limits not on ethics but on the concepts of freedom and personality. We are not responsible for our genes, or for the metabolic activity of our cells. Nor are we responsible for the early imprinting of sensory perceptions and frames of reference. Newborn brains are similar in all healthy human babies, in black, white or yellow races, in poor or rich families, in every corner of the planet regardless of political or geographical climates. All human beings are born with immature brains ready to receive information from the environment, but still unable to understand, choose or reject incoming data. Genetic inheritance causes the appear-

ance of cerebral structures, but their functional and structural development is influenced by the quality and quantity of sensory stimuli received. It is the social environment and not personal preference that determines the ideological framework of the individual mind. We are not born free: we must learn freedom, replacing automatism and instinctive responses with intelligent choices based on rational behavior. Cultural conditioning, ideological indoctrination, and education in general are transformed into differential characteristics which modify the anatomy, physiology, and biochemistry of the neurons. The experience of each individual leaves material traces stored in intracerebral memory.’

Het verhaal van Howard Stein en de Joden met hun door de overlevering overgedragen problemen zou prachtig met de kennis en het denkwerk van Delgado kunnen worden uitgebreid.

‘Each person is physiologically dependent on a constant influx of sensory stimuli. We cannot function in sensory isolation,’ waarschuwt Delgado. Maar dat binnenstromen van informatie geschiedt ‘gedachteloos vrolijk’ en in flagrante contradictie met ‘new realities in life and the world’. Breinen worden belast met de bagage van eeuwen geleden toen de voorvaderen nog in het stenen tijdperk verkeerden. Delgado spreekt over het doorgeven van ‘classical value systems’, een eufemisme voor klinkklare onzin.

‘The search for new referential systems and new values modifying existing beliefs should be based on modern neurobiology.’ Ik zou verder willen gaan. Onwetenschappelijke onzin en fantasiewerelden van hunebedbouwers zullen moeten worden geschrapt en naar de schroothoop worden verwezen om te worden vervangen door twintigste-eeuwse kennis van onszelf en de wereld waar we in leven. Overleven is ten nauwste verbonden met zich aanpassen aan nieuwe realiteiten. ‘The study of this new approach must be multidisciplinary, multiracial, intercultural and international,’ aldus Delgado. ‘The gradual humanization of man must be directed by human intelligence with established plans and purposes.’ Prima verhaal.

Gregory Bateson, de voormalige echtgenoot van Margaret Mead, schreef Mind and Nature: A Necessary Unity.14 Samen met haar, en de wiskundigen Norbert Wiener en John von Neumann evenals de neurofysioloog Warren McCulloch - het neusje van de zalm in extraordinary minds - vormde hij indertijd

de Board of Regents van de University of California. Hij houdt zich bezig met genetische en culturele evolutie. ‘Cultural evolution, like the genetic variety, depends on the interplay of opposing forces. Rigor alone is paralytic death, but imagination alone is insanity. Rigor represents social inertia, conservatism and tradition, all the knowledge that the establishment does its best to transmit in tact and inviolate to succeeding generations.’ Hij spreekt dus over ‘the conservative forces guided by the stubborn tendency to maintain things as they are, and forces that work always for instability and change.’ Ik zou dit anders zeggen: het automatisme van traditioneel denken tegenover het veranderen van denkpatronen door nieuwe realiteiten.

Het Amerikaanse Hoge Gerechtshof heeft een uitspraak gedaan, dat rechters zich een oordeel mogen blijven vormen over de geestestoestand van getuigen, bijvoorbeeld in een lasterproces als het mijne in Dallas tegen Time. Terwijl het vrijwel vaststaat, dat als een getuige eenmaal een leugen heeft gedebiteerd, hij bij verdere navraag door een rechter die leugen door een andere onwaarheid zal laten volgen zich eenmaal op het scheve pad begeven hebbende, menen de hoge rechters dat het gebruik verder geen kwaad kan en vrolijk moet worden voortgezet. Rechters als hersenwetenschappers: het is te bezopen voor woorden. De heren moeten waarschijnlijk het eerste boek over de hersenwetenschap nog lezen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums