Logo DBNL
Memoires 1978-1979 (2009)

Memoires 1978-1979

(2009)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

13 oktober 1978

Amerbos

Ben eerst Keke uit de kennel gaan halen. Hij was broodmager en kennelijk uitgehongerd. Schandelijk voor het bedrag dat ik betaal. Eerst kwam zijn eten er uit, maar nu schranst hij weer als een leeuw. Deed hem in het bad. Hij ziet er stukken beter uit.

Peter belde. ‘Willem, je weet niet wat je me aangedaan hebt Hotel Sanvy voor me te regelen. Het is zalig....’ Hij belde vanuit bed. Kan me voorstellen dat hij zich weer mens voelt na al die tijd van de hak op de tak gelogeerd te hebben bij allerlei mensen.

De uitgever Peter Loeb belde. ‘Ik ben laaiend enthousiast over je Amerika-boekje. Het mag best wat langer. Het leest als een tiet.’ Onder aanvoering van Henk Hofland wordt al jaren rondgekletst: ‘Oltmans kan niet schrijven.’ Zo zie je.

Stapels post, van Frederick Ress uit Minneapolis, van Jorge Hernandez, de gitaarspeler uit Havana, van Alain Vidal Naquet bij de fao in New York, van admiraal Elmo Zumwalt, van uitgever Robert Maxwell, enzovoorts.

Ik parkeerde aan de Prinsengracht om mijn film van de reis weg te brengen naar Foto Lané en omdat het portier niet meteen sloot, gaf ik een klap. Het filmpje met de foto's van Peter (en Dewi Sukarno) viel en rolde in de gracht. Ik was desolaat. Luns heeft in een vraaggesprek met de West-Duitse omroep andermaal gepleit voor spoedige beslissing van Jimmy Carter om de neutronenbom te laten maken en in West-Europa in te zetten. Het persbureau tass in Moskou reageerde door Luns tot ‘neutronenmaniak’ te verklaren. Die man staat in regelrechte dienst van de cia en de oorlogshitsers, dat wordt steeds duidelijker.

Wim Aantjes, fractieleider van het cda, heeft in dit verband de opmerkelijke stelling gelanceerd dat als de navo zou besluiten de neutronenbom te aanvaarden, Nederland het lidmaatschap van de navo ter discussie zal stellen. In cda-kringen werd prompt gewaarschuwd dat het hier om de persoonlijke mening van Aantjes ging. Het is allemaal zeer curieus.

De vvd'er Keja heeft op een actieavond van de liberalen, Joop den Uyls optreden vergeleken met Joseph Goebbels van Hitler-Duitsland. Hij heeft vervolgens zijn excuses aangeboden. Zo gebeurt ervan alles in het lieve vaderland.

Wim Hogenkamp is in de show van Sonja. Hij zong een afschuwelijk liedje over een werkster die hij kwijt raakte en stelde zich walgelijk aan. Sonja ziet in hem een opkomende ster. Dineerde met Jan Cremer en Babette Sijmons in restaurant Indonesia. Soms vraag ik me werkelijk af wat ik met deze lieve mensen moet beginnen. Eerst was er herrie en daarom waren ze laat: Babette wilde een bloot lijf onder leer, terwijl Jan iets meer gekleeds voorstond. Ik nam een bord van de rijsttafel: zij aten en aten en aten. Aan Juliana werd gerefereerd als ‘dat mens met die druiven op haar hoed’. Ik wilde ze iets vertellen over mijn ontmoeting met professor Delgado, wat Jan onmiddellijk afbrak met: ‘Hoe is het met Ajax? Wanneer heb je generaal kapotjeplof het laatst geïnterviewd?’ Dat was een referentie aan mijn vriend, generaal-majoor Cor Knulst, oudcommandant van het Koreabataljon, drager van de militaire Willemsorde, aan wie ik hen heb voorgesteld.42

Jan had vorige week een verschrikkelijke inzinking gehad en zag het niet meer zitten. Ze hadden dus maar besloten een paar nachtjes bij de ouders van Babette te gaan slapen.

We dronken vervolgens wijn in De Hartedief. Jan hield een vlammend betoog. ‘Ik zeg je als vriend dat je in je eigen belang zo snel mogelijk Holland moet verlaten. Woon ergens anders, Californië, Hawai, alles is beter dan hier. Wanneer je hier eenmaal vastloopt verzuur je en vergrijs je en als je oud bent lopen ze over je heen.’

Hij rakelde een sluimerend vraagstuk bij me op. Peter komt eerst. Zou hij mee gaan? En dan: wat gebeurt er als je oud bent en je zit in Californië? Alles is hier vertrouwd: je bankier, de notaris, ook de dokter, C.C. Delprat. Ook al heb je hier niemand meer om op terug te vallen, het blijft ‘thuis’, de aarde hier is bekend.

15 oktober 1978

Mijn broer Theo belde uit Zwitserland dat de druk van hem was afgevallen. Ze hebben de textielfabriek losgelaten. Hij schijnt een eigen onderneming te zijn begonnen en zit in een modern bankgebouw. Ze maken plannen om met Kerstmis naar Kaapstad te gaan.

Bezocht Dirk Keijer. Hij vertelde dat zijn medewerkers Baehr en de Fürst van Moskawa in Parijs een bezoek hadden gebracht aan de Duc de Sabran, Dewi's vriend. Hij ontving ze in een fantastisch mooi kantoor. Baehr had eveneens een bezoek aan mijn vriend, ambassadeur Abdelkadir Chanderli van Algerije, gebracht. Dit gesprek te Genève schijnt uitstekend verlopen te zijn. Nieuwe zakelijke mogelijkheden werden aangeboord. Maar Dirk vindt Baehr dikwijls te optimistisch.

Peter zei dat mijn bloemen nog steeds in zijn kleedkamer in het theater stonden en prachtig waren.

Het resultaat van mijn reis met Rob Soetenhorst naar Moskou is in de nrc aangetoond. Nadat ik Rob bij apn Novosti had binnengebracht, is een eerste kolom van een sovjetcommentator, mijn persoonlijke vriend Vladimir Lomeiko, op 11 oktober verschenen. wereld te klein om zich een oorlog te permitteren staat boven de analyse. Dat is voor elkaar gebokst.

Onderzoekers van het National Institute of Mental Health hebben wat zij noemen de ‘Biological Clock’ bestudeerd in verband met depressieverschijnselen. Die biologisch klok wordt omschreven als ‘those mechanisms that synchronize internal rhythms with the outside environment’.43 Dr. Frederick Goodwin, hoofd van het psychobiologische laboratorium van genoemd Instituut, is van mening dat nieuwe ontdekkingen het mogelijk maken depressies met chemische middelen te bestrijden. Er werd vastgesteld dat de huidige geneesmiddelen voor depressie en manies effect hebben omdat ze die ‘klok in de hersens’ sneller of langzamer laten tikken. Eigenlijk sluit dit onderzoek ook weer aan bij wat Delgado onderneemt met zijn aapjes in Madrid. Afschuwelijk die dieren met elektroden op hun hoofden te zien zitten.

17 oktober 1978

Keke wordt erg oud. Hij stapt geregeld in zijn waterbakje zodat alles er over gaat. Soms denk ik dat hij me niet herkent, of even niet weet dat ik het ben. Het kan zo niet veel langer meer. Een afschuwelijke gedachte vooral wanneer ik met mezelf overleg of hij misschien moet inslapen. Afschuwelijk om het leven van dit trouwe lieve diertje in deze termen te bespreken. De dag begon met een telefoontje van Volodja Molchanov uit Moskou, over wat hij voor mijn volgende reis kon doen en moest prepareren. Ik zie ook dat mijn oude bekende, Michael

Forrestal44, voorzitter is geworden van de American-Soviet Trade Council. Hij bezocht Leonid Brezhnev. Hier moet ik iets mee doen. Ik ben tenslotte in contact met hem.

Ik ben naar Midnight Express gegaan. Wat een walgelijk verhaal. Oliver (Stone) mag overdreven hebben, maar wat in Turkije gebeurt, is niet te geloven. Ik wond me er dermate over op dat er al een nieuwe brief naar de Turkse ambassadeur gereed ligt. Dat zijn dan onze bondgenoten!

Keke had in de auto geslapen van 19.15 uur tot 21.30 uur. Er zat een briefje op de ruit: ‘Godverdomme, hoe kan je je hondje zo verwaarlozen!’ Hemeltje, het beestje is achttien en een half jaar. Ik doe er alles aan hem redelijk in leven te houden. Toen ik weg wilde rijden kwam een oudere man op een bromfiets aan met een helm op, vergezeld van een blonde slungel met een meisje. Ik zat al achter het stuur. ‘Als je geen lafaard was, zou je wachten tot de politie kwam, smeerlap!’ Ik draaide het raampje open. Hij stond op het punt me een opstopper te geven maar ik keek hem strak aan. Hij hield zich in. Ik heb geen woord gezegd, want uitleggen hoe het zit, heeft bij zulke sukkels geen zin. Je zou langzamerhand bang worden de straat op te gaan met zoveel idioten die los lopen.

Op televisie worden op dit moment konijntjes in de duinen in beeld aan flarden geschoten. Dat zie je in ieder geval niet op sovjettelevisie. Zoals Genia Makarova eens uitlegde: ‘Dergelijk beelden zouden de mensen die toch al aan de rand van de gekte leven alleen maar nog zieker maken.’

De sovjets kochten bij de Societé Technip in Parijs voor 200 miljoen dollar apparatuur om olie te boren. Creusot Loire gaat gascompressoren leveren. En Max van der Stoel houdt voor onze industrie orders tegen uit zogenaamde ideologische overwegingen.

Premier Zulfikar Bhutto van Pakistan is in hongerstaking gegaan vanwege het oneerlijke proces dat door militairen - op aandrang van de cia - tegen hem wordt gevoerd.

19 oktober 1978

Bracht een weloverwogen memo naar de secretaresse van Dirk Keijer in Hilversum om onze zaken op een rij te zetten. Ze zullen toch langzamerhand eens over de brug moeten komen. Keke viel van het trottoirrandje op zijn rug en spartelde even. Kan ik het nog langer aanzien? Hij loopt nu alleen nog rondjes. Het kan zo niet. Ik schreef Theo en Nellie in Zwitserland

manhaftig dat ik verwacht hem 6 november voor de laatste keer naar de kennel te zullen brengen. Terwijl ik dit schreef streek ik over zijn kopje. Zou hij het einde voelen? Hij piept voortdurend. Heb hem maar in zijn mandje beneden gebracht want het is niet om aan te horen.

20 oktober 1978

De Tweede Kamer heeft vannacht tot 03.00 uur over de neutronenbom gekletst. Het toont slechts tot welk niveau het politieke gedoe in Den Haag langzamerhand is afgezakt. De vvd stemde vóór het neutronenwapen, omdat die stinkende Dries van Agt de Amerikaanse kaart uitspeelde dat het enige waar Jimmy Carter mee bezig zou zijn, was de Amerikaanse onderhandelingspositie via dit beestachtige wapen te verbeteren. Gebruikten de sovjets maar Westerse methoden om terug te knokken. Als Romanov nu een persconferentie bijeen zou kunnen roepen en duidelijk maken dat het een koud kunstje voor het Kremlin zou zijn een eigen neutronenarsenaal aan te leggen, zoals Brezhnev trouwens al heeft gezegd dat ze zullen doen, dan gebeurde er tenminste wat, een sovjettegenzet.

Wim Aantjes heeft natuurlijk gelijk. Omdat iedere brief een verschil kan uitmaken, hoe meer hoe beter, schreef ik hem: ‘Het gedraai en gesol inzake de neutronenbom - en het altijd weer een verlengstuk willen zijn van Washington - maakt niet alleen een walgelijke indruk, maar het laat zien uit welk hout de diverse heren zijn gesneden. Het was een zielige vertoning en uw eigen rol daarin is onvergeeflijk. U ging van een volkomen juist standpunt uit, inbegrepen het ter discussie stellen van het navo-lidmaatschap. Waarom dan toch bang zijn?’ Het walgelijke gedraai van Aantjes in een stroom van woorden tussen hem en Den Uyl was niet om aan te zien. Aantjes mocht als fractieleider van het cda kennelijk niet zeggen en uitdragen wat hij werkelijk dacht. Hij had moeten aftreden, maar dat doen ze in Nederland niet. Dan zijn ze hun centen kwijt.

15.30 uur

Keke is dood. Ik huil al sinds ik uit de kennel in Bosch en Duin wegreed. Gisteravond krabde het beestje al met beide poten aan zijn bek. Vanmorgen werd het veel erger. Ik moest echter naar Romanov dus reed naar Den Haag. Het leek of hij erge pijn had, want in de auto viel hij op zijn rug. Om 09.45 uur had ik Frits van Eeden al gebeld om advies. Hij weet nu eenmaal alles van dieren. Hij dacht dat als de hond last van kiespijn had, hij te oud was om ze te trekken en geen narcose zou over-

leven. ‘Ik vind dat je hem moet laten inslapen,’ zei Frits. Ik besloot na Romanov regelrecht naar Bosch en Duin te rijden. Dokter Offereins bekeek het beestje en zei dat zijn bek was gaan ontsteken als gevolg van een nierontsteking. ‘Zullen we hem maar laten inslapen?’ vroeg hij.

Ik raakte in paniek, maar ging ermee akkoord. Toen ik zijn halsband afdeed, kwispelde hij tot overmaat van ramp zo lief, omdat hij mijn handen rook. Dat vertederde me meer dan ooit.

Thuis lag er een lieve brief van Peter.45 Ik belde hem meteen op. ‘Ik ben helemaal ontdaan,’ zei hij. ‘Maar Keke was wel de meest verwende hond in Nederland.’ Omdat zijn moeder wacht op de uitslag of een moedervlek op haar buik met kanker is besmet, wilde ik er ook niet te lang over spreken. Ik aarzelde zelfs of ik hem wel zou bellen. Toen ik langs de begraafplaats Den en Rust in Bilthoven reed, aarzelde ik om eerst naar het graf van mijn ouders te gaan om het ‘nieuws’ te vertellen dat hun hondje nu dood was. Waarom houden we toch zo intens veel van allerlei levende zaken zonder er voortdurend op voorbereid te zijn dat alles tijdelijk is, inbegrepen wij zelf. We jagen een leven lang fantomen na. Dat is wat Delgado bedoelde met ‘onze cellen sterven af’. Keke was een van de meest ongeschonden ervaringen in mijn leven. De beschadigingen kwamen van mijn kant, niet de zijne.

Ik deed boodschappen. Voor het eerst was er geen hondje meer. Altijd zat hij met zijn witte kopje te kijken of ik er aan kwam. Het beestje zal onvervangbaar blijven. Nooit meer een hond. Trouwens, dit was een wens van mam.

Ik belde dr. Offereins. ‘Hij heeft inderdaad vanmiddag zijn prikje gehad. Sterkte ermee, mijnheer Oltmans.’

21 oktober 1978

Ik sliep als een blok. Maar toen ik opstond dacht ik eerst de trippel van Kekes pootjes op de kranten in de hal beneden te horen. Even later vond ik de tubetjes waarmee ik zijn ogen behandelde. Ik zou het liefst naar Parijs gaan, weg van hier, maar dat is jezelf in de watten leggen. Ik ga werken.

Mora Henskens zond Blueboy Magazine met zes volle pagina foto's van Peter in kleur, plus de centerfold. Ik stuur het meteen naar hem toe.

Ik heb de receptie van de dean van het diplomatieke corps, Rod de la Rosa, ambassadeur van de Filippijnen, gemist door

de ellende met Keke. Schreef een briefje om het uit te leggen. Zij kenden mijn hond.

Ambassadeur Romanov vertelde trouwens dat hij bezoek had gehad van kardinaal Willebrands, omdat de patriarch, metropoliet Nikodim, in zijn armen was overleden. Willebrands had tegen Romanov gezegd dat hij tegen het inzetten van het neutronenwapen was. Er schijnt een vergadering van de Wereldraad van Kerken in Odessa te komen. Dat is opmerkelijk en het blijft ook de enige manier om de ussr uit haar isolement te halen.

Wat hem eveneens verbaasde was dat Heineken eerst enthousiast aangekondigde een ‘botteling plant’ in Moskou te zullen neerzetten in verband met de komende Olympische Spelen, maar nu op die plannen schijnt terug te komen. Gelukkig was premier Aleksei Kosygin op de Krim. Hij nam aan dat de vicepremier hem nog niet het bericht had doorgegeven dat Heineken zou gaan bouwen. Romanov probeerde dit optimisme nu via een vice-premier die hij belde te temperen, ‘Want Kosygin is een serieuze man,’ zei hij. Ik gaf als mijn mening dat Heineken alles in het werk zou stellen om te voorkomen dat Dirk Keijer als consultant voor hen zou optreden in Moskou. Romanov was het hier mee eens.

De ambassadeur beklaagde zich dat het ministerie van Economische Zaken in Den Haag een voorlichtingsdag had gehouden, waarbij de heren D.A. Nedermeijer en A. Oostra van de Nederlandse ambassade in Moskou, informatie hadden gegeven over zaken doen in de ussr. Men had vertegenwoordigers van de sovjethandelsmissie in Amsterdam toegang geweigerd, wat absurd is, terwijl ook de plaatsvervangend handelsattaché van de ambassade niet was toegelaten. Romanov was hier des duivels over. Hij vroeg of ik in die zaak wilde duiken.

China bestelde voor 700 miljoen dollar aan raketten in Frankrijk. Nu kijken wat cocom zegt.

Gunnar Nilsson (29), de Zweedse formule 1-coureur is aan kanker overleden. Vreselijk.

Peters zus Dorine zegt dat hun moeder geen bijverschijnselen van de moedervlek heeft. God zij dank.

Alle redeneringen ten spijt blijft de dood van Keke me aangrijpen. Ik probeer me te concentreren maar het gaat niet. Steeds zie ik zijn kopje en ogen. Hij stelde zijn lot en lijfbehoud in mijn handen. Ik moest wel toestemming geven hem te laten doden. Ik ga weg.

Amsterdam - Parijs

Wat ben ik blij dat ik vertrokken ben, ook al blijft dat snoetje me steeds aankijken. Ik belde Peter opnieuw dat ik Keke nog steeds hoorde. Hoe werkt zo'n hechtingsproces aan een dier? Het gaat diep en is emotioneel. Ik moet er met Frits over spreken, want die begint iedere keer opnieuw aan beesten. Ik doe zoiets nooit meer. Ik schreef Bill Bast in Hollywood dat hij slim was om drie generaties honden tegelijk te hebben.

Anna Christie de Vries vertelde dat tante Meta nog maar ‘een doodsbleek hoopje ellende’ was. De arts zegt niets te zullen doen haar leven te verlengen of te bekorten. Ook meldde zij dat psychiater Jan Foudraine naar de goeroes in India was gevlucht. Hoe kan dat?

Lees in Notebooks: 1935-1942 van Albert Camus.46

‘The need to be right - the sign of a vulgar mind.’

‘The condemned man was visited by a priest every day. He died without a word, his eyes full of tears.’

Parijs, Café de la Paix

Bij een kiosk stond een kleine whippet, een hazewind. Hij sprong kwispelend tegen me op. Ik zal de rest van mijn leven een affiniteit met honden behouden.

Heerlijk om hier te zijn. Alleen Peter ontbreekt. Zou met hem willen praten.

Ben uiteindelijk naar de Continental Bath gegaan. Zat naar de televisie te kijken. Merkte dat een jongen schalks zat te kijken of ik onder mijn omgeslagen handdoek een erectie had. Na een tijdje naast me te hebben gezeten, betastte hij me onder de schaamdoek. Intussen was een lange, jonge hengst met een uitstekend lijf er bij gekomen. Hij bood over mij heen gebogen zijn eigen pik als grabbelton aan. De list was vergeefs. Mijn hofmaker ging over tot een blow-job. De tweede jongen liep gedegouteerd weg. Het doorblazen heeft me uitstekend geholpen maar mijn gedachten blijven bij Keke. Kom tot niets. Ook niet tot lezen. Kijk verdwaasd om me heen.

22 oktober 1978

Peter Hattink publiceerde 21 september een vijfkoloms artikel in de gpd-bladen over Peters show.47 Peter zei in het interview: ‘Voor veel Spanjaarden is naakt iets nieuws. Ze zijn het niet gewend. Of ze vinden het prachtig, of ze vinden het waardeloos. Toch is het niet gemakkelijk naakt toneel te spelen, want

je kunt niets verbergen. Je bent daarom erg kwetsbaar, maar dat drijft je ook naar grotere toneelprestaties. Je merkt ook meteen aan elk van de acteurs of hij zijn eigen lichaam accepteert en er gelukkig mee is. Naakt toneelspelen heeft niets met exhibitionisme te maken.’

Arkady Shevchenko, de Rus van het vn-secretariaat die een half jaar geleden naar Washington overliep, schijnt een maîtresse, Judy Chavez, te hebben, waarvoor de cia 5.000 dollar per maand opzij heeft gezet om de man te gerieven van diens ongemak. Ook kocht Shevchenko een sportauto van 9.000 dollar voor de dame, die op nbc-televisie het hele cia-plan naar buiten heeft gebracht. Wat zou Romanov hebben gedacht, toen hij de International Herald Tribune, die hij dagelijks leest, opsloeg?

Eindelijk bericht de Tribune over John Phillips, die in Holywood bezig is met een twee uur durende film voor nbc over zijn ‘do it yourself’ atoombomproject op Princeton University. Ik ontmoette die jongen al met Peter toen we bij Bill Bast en Paul Huson logeerden. Titel: Mushroom - the story of the A-Bomb Kid. Alles kan in Amerika.

Mijn bevriende collega Joseph Kraft publiceert in de The New Yorker Letter from Moscow een artikel van 22 pagina's.48 Als steeds met Kraft - een aantal informaties zijn juist en pertinent - verraadt ook hij een bevooroordeeld uitgangspunt wanneer hij over de Sovjet Unie bericht. Er wordt op gut feelings afgegaan, die nergens op slaan. Hij begint zijn artikel met een zogenaamde mop. Op een dag wandelt partij-ideoloog Mikhail Suslov het kantoor van de minister van Buitenlandse Zaken binnen en zegt: ‘Brezhnev is dood.’ Gromyko is sprakeloos en zegt dan: ‘Dood in eigen persoon?’

Kraft besteedt aandacht aan Georgii Arbatov en omschrijft hem als ‘a sophisticated man, an official with a clear vested interest in good relations between the us and the ussr’. Hij vertelt over hun ontmoeting en hoe Arbatov zich bezorgd had uitgelaten over een pas op de plaats sinds 1975 in betrekkingen met Washington. ‘The forces undermining good relations get to work. So in a standstill you go backward.’

En: ‘Worst of all, there is the Chinese affair. If you move towards an informal military alliance with Peking, we will find ourselves in an absolutely different situation. Most of the agreements and understandings reached over the past years will become irrelevant.’

Ik wil alles op alles zetten het boekplan met Arbatov te realiseren.

Mijn kapper, de heer Bourgeois van het Grand Hotel, is er niet meer. Verdwenen.

Ik brandde drie kaarsen in de Madeleine. De stem van de priester verstoorde alles. Toen ik naar buiten ging en de trap af liep dacht ik aan de foto, hier tien jaar geleden hand in hand met Peter genomen. Tijdens het gebed dacht ik aan de elektrochemische Russische roulette, waar ook mam uit was voortgekomen. Evenals ikzelf, met een nasleep van schuldgevoelens vastgelegd, in wat Delgado noemt, ‘your behavioral codes’. We staan machteloos tegenover deze chemische processen, die zich non-stop in ons brein afspelen.

Ik ben natuurlijk totaal met Keke bezig. Meer tijd is nodig om dit verlies te helen, als met iedere wond. Maar ook de pijn over de hond zal wegebben. Ik herinner me dat ik niet al te lang na de dood van vader, mijn moeder soms alweer echt spontaan zag lachen. Eerst denk je na zo'n verlies dat je nooit meer plezier zult kunnen maken. Ik heb Frank Heckman geschreven en concludeerde: ‘God moet iedere dag dergelijke besluiten over leven en dood nemen.’

Ben naar de film Herfstsonate van Ingmar Bergman gegaan. Wat ik ontzettend in die man zijn films mis, is een gevoel voor humor - en soms ook balance. Het hele verhaal van een moeder, concertpianiste en een nogal zwaar beschadigde dochter die met een dorpsdominee is getrouwd, is een lange, uitputtende schimprede. Aan het einde is iedereen around the bend en voelt zich miserabel. Ik heb altijd zijn films afgewezen en deze helemaal. Er zit wel filosofische schoonheid in sommige overduidelijke waarheden, maar de algehele presentatie is rampzalig. Misschien past het bij het Zweedse mindscape, maar niet bij mij.

De kastanjebomen op de Champs Elysées verbruinen. Ik denk aan het laantje bij Amerbos, waar ik Keke in liet wandelen. Dan keek ik naar hem en dacht aan de fatale dag dat hij er niet meer zou zijn. Ik moet ook steeds denken aan de tranen waar mee mam me indertijd telefonisch meedeelde dat Koko, zijn broer, was overleden. Dat was de lieveling van haar, ook omdat hij aan een poot invalide was. Er liep een oudere Fransman voorbij, die zich als zijn ‘hondje’ een mooi Aziatisch jongetje in dure kleren had aangeschaft.

Vroeg in bed in Hotel Vendôme.

23 oktober 1978

The Observer publiceerde twee pagina's van Dan Moldea over hoe Jimmy Hoffa van de Teamsters Union uit wraak de moord op Bobby Kennedy beraamde, nadat de procureur-generaal van Amerika (Bobby) de heer Hoffa met arrestatie had gedreigd. Vijfmaal probeerde Kennedy de corrupte gangster uit de Amerikaanse samenleving weg te halen via bestaande wetten, vijfmaal mislukte dit. Indertijd werden via Hoffa nota bene wapens naar Cuba verscheept om Fidel Castro te helpen bij een coup tegen de dictator Fulgencio Batista. Men hoopte op die manier Castro's vriendschap te kopen om de lucratieve gokparadijzen en hoerententen in Havana ongestoord te kunnen laten floreren, ook na het aan de macht komen van Fidel. Voor het geval Batista toch nog op het nippertje zou winnen, gingen er dus ook wapens naar die kant van het Cubaanse conflict.

Alle berekeningen pakten anders uit, want toen Castro in 1959 won en de macht overnam, sloot hij alle casino's en zette alle drugshandelaren achter de tralies. Reeds op 11 december 1959 schreef een cia-afdelingschef een eerste memo naar Allan Dulles waarin werd voorgesteld Castro op te ruimen.

Dan Moldea beschrijft hoe de fbi een gesprek afluisterde tussen een bekende van Jack Ruby, de gangster die Lee Harvey Oswald doodschoot, en een andere gangster Dave Yaras, die telefonisch uiteenzette hoe ze een man, die zij er van verdachten voor de overheid te spioneren, hadden ‘opgeruimd’. Zij schoten de kerel door zijn knieën, trokken al zijn kleren van zijn lijf en begonnen met een ijshaak zijn ledematen open te trekken. ‘They then hung him on a meat hook, seared his body with a blowtorch, eventually completing their victim's agony by disemboweling him,’ aldus Moldea in The Observer. Markant is dat deze informatie in bezit was van de Warren Commissie die de moord op jfk onderzocht, maar deze contacten van Jack Ruby werden verder niet onderzocht. Dit zijn kanten van de veel bewonderde vs waar de meeste mensen maar liever aan voorbij gaan en niet over willen horen. Want Amerika moet immers het ideale model voor de mensheid blijven.

Arrigo Levi van La Stampa in Turijn moet zijn krant en stad verlaten. Hij vreest voor zijn leven. Hij draagt al enige tijd een kogelvrij vest. Hij wordt permanent bewaakt. De eigenaren van La Stampa, Fiat, hebben de woede opgewekt van links radicalen. Omdat de Rode Brigades ook premier Aldo Moro kidnapten en vermoordden, gaat Levi nu maar een tijdje in

Londen wonen. Het is godgeklaagd. Ik herinner me de aangename ontmoeting en het interview dat ik met hem had.

Pieter Menten is door een gerechtshof in Berlijn ruim 270.000 dollar toegewezen vanwege tijdens de bezetting in beslag genomen schilderijen die hem toebehoorden.

In Hongkong zijn 319 huiden van cheeta's ter waarde van 20.000 dollar in beslag genomen. Ze vertegenwoordigen tien procent van de nog levende dieren in Afrika.

Bezocht Dewi Sukarno. Toen ik aanbelde vroeg de Japanse gouvernante van Karina naar de beauty parlor van het Plaza Athenée hotel te gaan waar Dewi inderdaad onder behandeling was en met haar voeten op een handdoek zat om mooi gemaakt te worden.

Ze was net terug uit Tokio waar zij samen met Alzear de Sabran de wijnen van zijn kasteel aan de man had proberen brengen. Zij was ook in Indonesië geweest. Er waren de nodige Sukarno familiebijeenkomsten geweest. ‘I was with Hartini Sukarno every day. She is the only one who has brains, but the rest! We both went to Bapaks grave in Jakarta. Together with Kartika I visited Adam Malik and his wife for 90 minutes. But next time, I am sure Malik will not receive me anymore, because I criticized Suharto at a press conference. The press was not allowed to print my criticism, but in Japan all the papers wrote about it.’ Later toonde zij me stapels en stapels netjes uitgeknipte artikelen. Zij houdt altijd alles perfect bij.



illustratie

Omdat zij in Tokio met de Duc de Sabran de nodige publiciteit had gekregen, vroeg ik om een exemplaar van een Japans blad. Ze aarzelde maar zei: ‘As long as you do not throw it away.’

We hinkelden, wegens pijn aan een voet, van het hotel naar de winkel van Cartier naast de ingang van haar appartement. Zij moest iets ophalen. Ik wachtte buiten. Het duurde wat lang, want zij kreeg een kopje koffie aangeboden. Zij droeg een aantrekkelijke camel jas.

Kartika kwam thuis van een weekeinde met twee grote koffers bagage. Zij was groot

geworden maar wat timide. Zij droeg een dikke lange vlecht. Er werd thee geschonken. Dewi schreef een briefje aan Dirk Keijer. ‘Be my teacher; what shall I write?’ zei ze. We planden de boodschap samen woord voor woord. Zij sloot de enveloppe. Over de dood van Keke: ‘Not bad at all! It must have been better for him.’

Théatre de Champs Elysées,

Ik bezocht de voorstelling La Dame Pique naar een verhaal van Poesjkin, mise en scène door Roland Petit. Mikhail Baryshnikov danste de hoofdrol. Hij deed dit tot in de perfectie, absoluut schitterend. Toch vond ik de voorstelling een aantal ‘zwarte gaten’ hebben. Er waren desondanks prachtige vondsten. Echt diep geroerd werd ik niet. Dewi merkte op: ‘Rudolf Nouriev has more ambiance than Baryshnikov.’ Maar zoals die jongen zijn lijf beweegt is ongelooflijk. Ik zag Nouriev trouwens in de pauze rondwandelen. Een oude nicht stevende op hem af. Zij zoenden elkaar op de bek. Lekker.

Het is me trouwens gelukt via Jean Robin, directeur van het theater, een vrij perskaartje te krijgen, want de toegangsprijzen zijn hier absurd.

Dewi's leven is eigenlijk, wat Delgado zou noemen, volkomen geautomatiseerd. Het is one huge act, until some day she will really have to let her hair down.

Ik lees de zeven scènes van het ballet voor de tweede maal. De explicatie slaat absoluut nergens op.

24 oktober 1978

De bomen bereiden zich op de winter voor. De geuren van de kastanjes vermengen zich met de giftige gassen van het razende verkeer. Chauffeurs gedragen zich alsof zij in deukvrije tanks rondrijden. Wanneer de lichten op groen springen, stuiven ze in hun nietsontziende monsters naar voren, ongeacht of nog een vertraagde wandelaar niet helemaal veilig aan de overkant is gearriveerd, want ze weten dat het recht aan hun zijde is; het licht stond immers op veilig.

Bezocht de voormalige perschef van jfk, Pierre Salinger, die me op de vierde etage van zijn kantoor met een vette sigaar verwelkomde.

Tot mijn niet geringe verbazing zei hij: ‘Ik heb fundamenteel altijd geloofd en niets heeft me tot dusverre op andere gedachten gebracht dat zowel John als Robert Kennedy door gekken werden vermoord.’

‘Gekken?’

‘Dat is juist. Ik denk niet dat er een complot is geweest om jfk te vermoorden, noch om rfk dood te schieten.’

‘En wat gebeurde er dan toen Kennedy plotseling Chicago verliet vanwege een geplande moordaanslag?’

‘Dat was veertien maanden voor Dallas tijdens de Cubaanse rakettencrisis.’

‘Dus u ziet geen verband?’

‘Nee. Dat gebeurde in de week dat werd ontdekt dat zich sovjetraketten op Cuba bevonden. It was at the time a fact kept secret for the public. In order to keep it a secret, jfk kept campaigning, because it was the mid-term election of 1962. When we got to Chicago, where he gave a speech that night, the situation had become so critical in Cuba, that he had to call off his trip and in order to give it no dramatic proportions, he decided to make public that he had caught a cold. I remember being called up to his room the following morning. He was still in his bathrobe sitting there. He wrote out for me on a piece of paper his temperature and the fact that he had upper-respiratory problems. I was to announce this to the press. That was it. On the flight back to Washington, I was with him. I said: “You know, mr. president, you do not have a cold.” He replied: “No, I don't. But as soon as we get back to the White House, go and see McGeorge Bundy. He will brief you totally on what is going on.” That is how I discovered what was going on in Cuba.’ ‘But how can you say Oswald killed jfk alone, as one can see he was shot at from the other side?’

‘I do not believe that. I still think Oswald killed jfk alone.’

‘If that is true, it makes his godfather George de Mohrenschildt ever more important. Because De Mohrenschildt was the big wheel behind Oswald.’

‘If Oswald was given the motivation te shoot jfk from somebody else, that I do not know about. But I do not accept, that there was more than one killer that fatal day in Dallas. You know, one argument for a conspiracy was all the time, who killed Dorothy Killgallen, the reporter that was shot because supposedly she knew too much about a conspiracy? They do anything to prove it was not Oswald. So they go into the Marines and find someone who confirms Oswald was a lousy shot. But even a bad shot can get lucky one day. Furthermore, there is a conscious body of evidence that Oswald practiced shooting again.49 The fellow that was shooting from the Book Depository at Dealey Plaza was not the same fellow who was a

poor shot in the Marine Corps. He spent daily practice in shooting for quite some time in Dallas prior to the assassination of jfk.’

‘And in Los Angeles was also a marauding lunatic on his own, Sirhan Sirhan?’

‘I was fifty yards away from Robert Kennedy when he was shot. There is for me no question about Sirhan Sirhan being a lunatic. The French composed a one hour film trying to prove there were more killers. They used for la the same argument as in Dallas.’

‘How could Sirhan Sirhan have hit Robert Kennedy in the back of his head when he was shooting from the front?’

‘We know from the people who were standing next to him, that after the first shot was fired, he already turned his head. So, obviously the second bullet entered the back of his head. Hence the theory that someone else fired from another side. It made no sense. There are at least twenty competent eyewitnesses to the assassination of rfk, people who were around him and walking with him through the kitchen of the Ambassador Hotel.’

‘It is clear that the Select Committee on Assassinations focussed on jfk and Martin Luther King, not Bobby Kennedy.’

‘Except for a few people there is no great doubt in the us that Sirhan Sirhan killed rfk. There were at one time doubts about jfk while all the evidence pointed to Oswald. There are always people around like Jim Garrison and Mark Lane. But as far as the general public was concerned, until Watergate there was no real doubt in people's minds. Watergate changed all that for many reasons.’

‘Well, it became known that jfk tried to kill Castro, sending him poisoned cigars and so on, while more assassinations have been arranged of political leaders around the world.’

Salinger vervolgde: ‘What we now know about cia activities had an influence on those doubts. Everything that became exposed during the Watergate investigation plus the subsequent investigation of cia activities increased public doubts about the comportment of certain Government agencies in the us and this created what you find in the us today: greater doubts about Dallas then existed at the time of the assassination and the publication of the Warren Report. That was the fundamental reason that the House created the Select Committee on Assassinations te look into the affair. But in the end, they will support the findings of the Warren Commission.’ Hij voegde er aan toe: ‘You know, rfk was killed fundamentally believing that

jfk had been killed by Lee Harvey Oswald, acting as an individual, and not in a plot.’

‘Your are positive about that?’

‘That is what he said to me. That is what he said publicly on several occasions. He said it for the first time in Poland, as you recall. He repeated it in California a few days before he was killed.’

‘But then, George de Mohrenschildt, Oswald's godfather felt he was responsible for Oswald's behavior. Why was De Mohrenschildt killed shortly before he was being asked to come to Washington to testify once more?’

‘You can take any particular act and construct a theory around it, while in fact you are dealing with an accidental death. You can do it, after all, people die who have known so and so.’

‘But in the Dallas affair so many people died in accidents and other mysterious ways.’

‘One of my favourite examples is the death of the reporter who died shortly after he visited Jack Ruby in prison. She drank two bottles of whisky a day. So how can this sudden death be connected with Dallas? I would like to know how. Dorothy Killgallen died of a liver ailment. She was a drunk and a journalist. What does it prove?’

Hij vertelde dat Bill Sheehan van abc-televisie voor een autobedrijf in Detroit was gaan werken. Bij het afscheid nemen, bracht ik de groeten van Dewi Sukarno over.

‘Oh, yes, she is a good girl. She managed to make quite a good life for herself in Paris.’

Ik dacht: breek me de bek niet open.

Het is prachtig herfstweer met zonneschijn. Keke zou het heerlijk hebben gevonden om in de gevallen bladeren te snuffelen. Het beestje is voortdurend in mijn gedachten. Het zal een hele tijd duren voor die pijn zal zijn verminderd.

Ontmoette Pierre and Lola Giraud, intieme vrienden van George de Mohrenschildt.

‘Wij kenden hem toen we nog allemaal jong waren in Amerika. George was als een broer van me,’ aldus madame Giraud. ‘What happened to him?’ Zij was de dochter van een generaal uit Montenegro, die in het Russische leger van de tsaar diende, misschien wel een prinses, god mag het weten. Pierre was a colossal guy, met een enorme baard en een soort openheid en spontaniteit, die me aan De Mohrenschildt deden denken. Er stonden overal in een overigens rommelig appartement zilveren lijsten met portretten van schijnbaar adellijke of koninklijke dames en heren. Lola herinnerde zich dat George hen in

South Hampton op Long Island mee uit lunchen nam in dure restaurants en clubs. ‘Hij signeerde de nota dan namens madame Woodhouse, waarop hij er op werd geattendeerd dat deze dame reeds drie jaar eerder was overleden.’

We besloten te lunchen op Charles de Gaulle. We stapten in haar kleine Renault. Ik vertelde het hele De Mohrenschildtverhaal. Zij schenen van de ene in de andere verbazing te vallen. Ze vonden het moeilijk om iets zinnigs te zeggen over de vraag of George ooit een double agent was geweest. Waar ze helemaal verbaasd door waren, was de geschiedenis rond Dico, generaal Donald Donaldson.

Pierre herinnerde zich dat toen ze in Dallas waren, George hem naar Dealey Plaza had gereden. Hij had gezegd, ‘Van daaruit heeft Oswald geschoten, en vanuit dat punt schoot een tweede man en van daaruit een derde. George vertelde me dit in eigen persoon.’ Ze liepen zelfs mee naar de gate. Ik had haar eigenlijk wel een zoen willen geven, maar met zo'n omhelzing heb ik altijd moeite, zoals dit op De Horst met mam is begonnen. Zij hadden (op de zesde etage) twee honden. Lola begreep heel goed dat ik moeite had met de dood van Keke. ‘I have known sadness about dead animals, but I always went on to have dogs. When I was young, I had problems with life,’ vervolgde Lola. ‘I even wanted to kill myself But I came to the conclusion, what is life for at all when you have no children. I had them.’ Ik antwoordde dat een boek of een Nocturne van Chopin ook een nalatenschap was.

‘But in order to do that one has to be talented. Not everyone is, so we had children.’

Het was vreemd om zijn vrienden te ontmoeten, lang na zijn dood.

Parijs - Amsterdam, Air France 727

Zelden heb ik er zo tegenop gezien naar Amerbos terug te gaan.

Bus 33 naar Noord.

Dit tripje heeft niets geholpen. Voel me weer exact even ellendig. Krijg het gloeiend heet. Alles herinnert aan Keke. Zag het eerste van alles zijn laatste hoopje, niet ver van de voordeur bij het struikgewas.

Casper belde. Deed me goed maar hij is erg druk met Carine, zijn nieuwe vriendin, dus geen tijd voor ‘ons’. Hij had zowel in Namibië als in Suriname een hond weg moeten geven, wat hem ook erg had aangegrepen. ‘Je pijn duurt nog een hele tijd,’ zei hij. Ik probeer Keke's dood met man en macht als re-

aliteit te verwerken. En toch, dit vreemde mengsel van gevoelens over het verlies en het besef dat hij niet meer beneden slaapt, is oncontroleerbaar.

25 oktober 1978

Amerbos

Mevrouw Hornkamp arriveerde als altijd. Ze kreeg echte tranen in de ogen toen we over de hond spraken. Heerlijk zo'n mens. ‘Kunt u begrijpen,’ zei ze, ‘die mensen die met vakantie gaan en hun hond zo maar ergens uit de auto zetten? Dan denkt zo'n beestje, waar gaat mijn baasje heen? Eerst denkt hij dat hij terug komt. Dan begint hij te janken. Ik begrijp zulke schoften niet. Ze zouden - je mag het niet zeggen - tegen een boom moeten rijden.’ Mevrouw Hornkamp is een schat. Peter zegt dit altijd. Ze is ook zo op hem gesteld.

Belde Jan van Beek50 om hem er aan te herinneren dat ik nog steeds 2.500 gulden tegoed heb. ‘Ik ga nu naar een wapenhandelaar, koop een mitrailleur met 250 schoten en ga naar mijn boekhouding,’ was het imbeciele antwoord.

Peter was gelukkig in zijn kamer van de Sanvy. Hij maakt het prima. Harry Kümmel, de Belgische producer, komt hem het weekeinde bezoeken en schijnt iets met een film te willen gaan doen. Ik kom vanwege Keke niet aan een sauna toe, zelfs niet aan de piano.

Leopold Quarles van Ufford is in Manhattan op zijn gezicht geslagen, meldt Johan Olde Kalter in De Telegraaf. De consulgeneraal zal op de verkeerde jongen hebben getippeld.51 Hij ligt in het Lenox Hill ziekenhuis.

In Washington had ik Jan van Wieringen van de Volkskrant meegenomen naar de persontmoeting van het super anti-Sovjet Committee on the Present Danger met Paul Nitze, Eugene Rostow, admiraal Elmo Zumwalt en anderen. Hij schrijft me nu dat ‘de opmerkingen en uitlatingen van de mensen van dat gevaren-komité niet zo aansloegen bij de redactie; ik bewaar de notities natuurlijk zorgvuldig, want zoals je al zei: een en ander is zeker bruikbaar voor een groter verhaal over dit soort bewegingen of een ander stuk. Ik wil je in ieder geval bedanken voor je tips en belangstelling. Ik houd me natuurlijk aanbevolen als je in de toekomst iets anders hoort waarvan je denkt dat het de moeite waard is. Ik doe hiervandaan uiteraard hetzelfde... Un abrazo, Jan van Wieringen.’52

Henk Waltmans (ppr) heeft inderdaad 15 augustus 1978 de vragen aan minister Van der Klauw gesteld, waar ik de informatie voor had geleverd. Het antwoord kwam 7 september, en zoals was te verwachten, ontwijkend en schoonpratend. Waardeloos dit vragenstellen door kamerleden.53 Fred van der Spek (psp) interpelleerde over de leverantie van drie korvetten aan de Indonesische marine. Die vraag spits zich dus weer toe op de aloude kwestie of je een moordenaarsregime als dat van Suharto überhaupt wapentuig moet (mag) leveren.

Ben Knapen bericht in de nrc Handelsblad uit Bonn dat Luns daar is komen opdagen om de keet met bondskanselier Helmut Schmidt uit te vechten, omdat vanuit West Duitsland ‘geluiden’ waren vernomen over een geleidelijke getalsmatige vermindering van troepen van het Warschaupact en de navo. Omdat de Sovjet Unie een overweldigende overmacht zou hebben, wijst Brussel dit af.54

William Milligan (23) uit Columbus, Ohio heeft tien radicaal verschillende persoonlijkheden. Hoe is zoiets mogelijk? Tijdens een psychologisch test kwam dit aan het licht toen een psychologe hem met Billy aansprak. Hij antwoordde: ‘Billy is asleep, I am David.’ Time noemt het ‘a rare and dangerous disorder: true multiple personality.’55 Billy bleek acht mannelijke en twee vrouwelijke persoonlijkheden in zich te dragen. Zo

illustratie

was er Christene, een driejarig meisje dat onderstaande tekening maakte, naast Arthur, een 22-jarige jongeman die met een Brits accent spreekt. Bij nadere onderzoekingen bleken de diverse personen verschillende I.Q.'s te hebben, andere gezichtsuitdrukkingen te gebruiken en ook andere artistieke uitingen te produceren. Binnen Williams mind bevinden zich ook enkele teenagers, Danny, Tommy en Christopher. Adelena (19) is lesbisch. Bij zo'n verhaal staat je verstand stil.

Robert Maxwell schrijft over een bezoek aan Moskou en een gesprek met dr. Jermen Gvishiani over mijn nieuwe boekplannen. Ik hoop maar dat hij serieus is. Ik vertrouw hem voor geen cent. Dan Fisher meldt in de International Herald Tribune dat Gvishiani een kleine groep Amerikaanse correspondenten in Moskou heeft ontvangen.56 Hij sprak over het verkopen van sovjettechnologie aan Amerika. Hij noemde het een illusie dat men er in de vs vanuit ging dat Amerikaanse technologie op alle gebieden veruit de meerdere van de Russen zou zijn. Al eerder heeft Gvishiani in San Francisco benadrukt dat de ussr belangstelling heeft met Amerikaanse multinationals tot intensievere samenwerking te komen.57 Hij woonde toen een symposium van 650 industriëlen in San Francisco bij. Hij maakte duidelijk dat de periode van sporadische contracten met Westerse bedrijven voorbij was. Opmerkelijk vind ik zijn uitspraak dat ‘modern humanists who propose giving up economic growth niet bepaald worden geïnspireerd door het zoeken naar oplossingen voor sociale problemen’. Dit is steeds de kritiek van Moskou op de Club van Rome geweest. ‘It is not a question to stop or to limit economic growth,’ aldus dr. Gvishiani, ‘but to insure economic growth in the most effective way. Only economic growth creates the real conditions for the improvement of the quality of life.’ Daarmee verwees hij naar de gigantische armoede overal in de wereld.

‘Genuine social responsibility makes it necessary to take into account not only narrow minded interest but also broad common interest in promotion of international cooperation and in the relationships that are of mutual economic benefit. Therefore, whenever we speak of common interest, we have in mind not only the interest of the economic and technical cooperation as such, but we have in mind something more. This is the future of mankind: this is the destiny of our planet, the destiny of life on earth.’ Gvishiani gaf dus exact het verschil in benadering weer tussen de Westerse tycoons en het staatsmonopoliesysteem in de Sovjet Unie, dat zich - althans op papier - door andere motieven laat leiden. Ik moet zorgen dat mijn boek met Gvishiani door gaat.

27 oktober 1978

Gisteren liep ik in de Leidsestraat tegen Jan en Babette Cremer aan. Jan vroeg opnieuw of ik mee ging naar Hawaï. Ook wilde hij weten of ik er bij was gebleven toen Keke een spuitje kreeg.

Dat is dus misschien fout van me geweest, maar ik vind zoiets ondragelijk. Mam heb ik ook niet meer willen zien nadat zij was overleden.

De pvda in de Twentse Gewestraad weigert aanwezig te zijn bij een werkbezoek van prins Bernhard. Dit vanwege de Lockheed-affaire. De Telegraaf noemt het ‘onhoffelijk’. Ik vind het bezopen.

Woonde bij uitzondering een receptie op de ambassade van Tsjechoslowakije bij. Ambassadeur Blomstedt van Finland noemde een verhaal in nrc Handelsblad dat Moskou zijn land een ultimatum zou hebben gesteld ‘absolutely stupid’. Het Kremlin zou insisteren op veel intensievere militaire samenwerking tussen beide landen, waarbij ook officieren zouden worden uitgewisseld. De Hongaarse ambassadrice zei een lunch te willen geven voor Jan Cremer, omdat hij zich nu inspant om Hongaarse boeken in vertaling op de Nederlandse markt te brengen.

28 oktober 1978

Een ellendige droom dat Peter op De Horst58 door een groepje Yanks mee naar Amerika werd ontvoerd. Wat ik me er vooral van herinner is de wanhoop en leegte nadat het was gebeurd. Schreef er meteen over aan Peter.

Woonde een ontmoeting op het Transnational Institute in de Paulus Potterstraat bij. Er werd gesproken over de veranderingen in China na de dood van Mao Tse-tung. Ernst Utrecht hield een verhaal waar ik geen touw aan vast kon knopen.

Ik kreeg een brief van Peter. ‘Ik begrijp dat je Keke associeert met een deel van de familie Oltmans dat nu ook voorgoed weg is. The reality of death, I think, I will never be able to accept.’ Er was een brief van zijn moeder en van zijn zus Trees. Thuis was alles goed. ‘Thank the Lord, they are so precious.’ Verder: ‘I am consciously playing the game of being charming to the right people. In this profession it is a must. As long as I don't have to compromise myself too much.’

Ik zeg niet dikwijls dat ik met mijn ziel onder mijn arm loop maar dat gebeurt nu. Gedachten aan de hond komen met golven. Ik kijk naar de stoel. Zijn plaatsje is leeg. Ik vecht ertegen, maar vergeefs. De pijn zit gewoon in me. Ik vraag me nog steeds af of ik bij het beestje had moeten blijven toen hij zijn doodsprik kreeg.

29 oktober 1978

De vragen voor een boek met Georgii Arbatov zijn gereed. Nu Jermen Gvishiani.

Om 16.00 uur stonden Jan en Babette Cremer ineens voor mijn neus. Ik zette thee, wat ik nooit doe, uit het doosje van mam. Later zijn we gaan eten in de Hartedief. Soms kan ik woedend op Jan zijn maar au fond heb ik een warm gevoel voor hem. Als je over Sir Bernard Lovell en ruimtevaartvraagstukken begint, of wanneer ik over Robert Yastrow vertel, dan wordt hij nerveus en gaat nergens op in. Vreemd die beperkingen. Hij had eens gezien dat een hond door een slang werd gebeten. Het beest kwam naar zijn baas, likte diens hand en wist dat hij dood zou gaan. Hij denkt dat Keke het niet geweten heeft. Dat bid ik maar. Jan zei in zijn eerste boek te hebben geschreven: ‘Het leven is een eenmansjungle.’

30 oktober 1978

Werk aan vragen voor het Gvishiani-boek.

Ger Ackermans van Nieuwe Revu kondigt aan dat ze stoppen met mijn interviewpagina. Ik voelde het aankomen. Zal ik Holland permanent de rug toekeren en naar Amerika verdwijnen? Hoe je je ook wendt of keert, uiteindelijk loop je overal tegen dezelfde shit aan.

31 oktober 1978

Ik denk aan het lot dat collega Bernard Person in New York is overkomen, hoe hij is behandeld door daar te blijven hangen. Anton Constandse is ook geëindigd in De Nieuwe Linie. Ik zou Amerbos kunnen verhuren en in New York kunnen gaan wonen. Moet er niet aan denken dat hier vreemden zouden huizen.

Jan zei dat hij hoogst nerveus zou worden om, zoals ik steeds doe, mijn dagboek dikwijls op Amerbos betrekkelijk onbeheerd achter te laten. In ieder geval heb ik voor ijzeren rolluiken voor deuren en ramen gezorgd. Wat meer te doen?

Francisco Paesa59 belt uit Genève dat hij momenteel tweeduizend ton vlees per maand naar de ussr verscheept. Daar zou ik een consultancy fee van moeten hebben zoals we afspraken toen ik deuren voor hem opende in Moskou. Ik heb maar niets gezegd, maar geopperd dat hij nog een gesprek met ambassadeur Romanov zou moeten hebben. Overlegde eveneens met Dirk Keijer en partners over mijn aandeel in de zaken die ze doen

via mijn contacten. Keijer probeert me nu, tegen de afspraken in, met een honorarium af te schepen in plaats van een percentage van de winst.

Ik zou bij Peter willen zijn.

2 november 1978

Lunchte met Jan en Babette Cremer en Joost de Wit, een man die met boekvertalingen heeft te maken bij ambassadrice Anna Bebrits van Hongarije in haar villa in Wassenaar. Jan zei helemaal niets of hij onderbrak anderen om over maar een onderwerp te praten: de vertalingen van de Hongaarse boeken. Ik ben eerder weggegaan en stapte af bij mevrouw Martorell.60 Zij is een schat. Ik omhelsde haar. Zij wil me aan een Cubaanse pianist voorstellen. Hij heet Jorge Prats.

Er is een kiertje gewurmd in het IJzeren Gordijn. Control Data Corporation heeft toestemming gekregen van de regering Carter om Technotec informatie beschikbaar te stellen voor Oost-Europa en de Sovjet Unie. Dit systeem bevat ‘abstracts of technology available for transfer, requests for technology to solve problems and fill orders and offers of expertise available to assist in technology transfer’. Control Data gaat zelfs een kantoor in Moskou openen. Stapje voor stapje moet de socialistisch kolos geïntegreerd worden in de rest van de wereld.

De vragen voor het Gvishiani-boek zijn gereed, de basis is er. Hij zit kennelijk, ook in overleg met zijn schoonvader premier Aleksei Kosygin, op de lijn stap voor stap openingen naar de geavanceerde industriële wereld te maken, waarbij het accent voor het Kremlin blijft liggen op het naar boven tillen van de kudde in haar geheel.

Bezocht tante Meta de Vries, die in het verzorgingshuis als een absoluut hoopje ellende op haar einde wacht. Haar linkeroog zit al muurvast dicht. Ze herkende mijn stem en maakte onverstaanbare geluiden. Er was een jongeman, een broeder, die de gordijnen kwam sluiten. Ik bewonder deze mensen voor het afschuwelijke werk dat zij doen. Ons aller dagen glijden onverbiddelijk naar een einde af. We leven eigenlijk in een soort constante staat van verdoving, die ons in staat stelt door te leven in afscheiding van de realiteiten. Op het moment dat je werkelijk nadenkt, ontstaat een soort onduidelijk, verward, door elkaar lopend beeld van alles wat is.

3 november 1978

In De Typhoon stond een artikel met foto over Gerard Huysman, een illustrator die me sterk aansprak. Ik schreef hem om te vragen of hij de omslag wilde ontwerpen voor mijn komende boek over Amerika. Hij belde. Hij gaat Carter uittekenen.

illustratie

Soms denk ik Keke te horen.

Ik belde met Jan Heemskerk van Panorama. Hij las de interviews die ik voor Nieuwe Revu schreef, maar de personen met wie ik gesprekken had, interesseerden hem niet zoveel. Vaderlandse beroemdheden worden regelrecht gepikt van de roddelpagina's van Henk van der Meijden. Zo eenvoudig is het. En wat van buiten de pieren komt, is al helemaal irrelevant in Madurodam. Heemskerk heeft nooit van psychiater Laing, admiraal Zumwalt, of de buitenlanders die ik interviewde gehoord. Hij wil het ook niet weten.

Bij het atoomcomplex te Novovoronesh, Sovjet Unie, staat een bord: ‘May the atom be a worker, not a soldier.’ Dat somt in een nutshell de communistische benadering op. ‘The Soviet Union is by no means ready to beat all of its nuclear swords into plowshares,’ schrijft Time61 ‘but it is moving vigorously to put the atom to work as a civilian.’ De ussr gaat zich meer en

meer toespitsen op gebruik van atoomenergie. Terwijl de vs 13 procent van hun elektriciteit via atoomcentrales opwekken, zitten de sovjets pas op 2 procent.

Ik was gevraagd om aanwezig te zijn gedurende een twee uren durende samenspraak met Joseph Luns, die zou worden uitgezonden door de vpro. De heer van Riel (vvd) had afgezegd, toen hij vernam dat ik aanwezig zou zijn. Wel present was het kamerlid Voortman (pvda) die verkondigde de navo ‘een vorm van misdadigheid’ te vinden. Hij had enkele vellen getikte notities bij de hand en noemde het bondgenootschap zelfs ‘een criminele instelling’. Het is natuurlijk ook opmerkelijk dat Denemarken en Noorwegen geen atoomwapens op hun grondgebied toelaten. Nederland is altijd een meelopertje van Washington geweest. Een polemoloog uit Nijmegen roerde zich uitstekend. Ik achtte het niet noodzakelijk aan de zaak deel te nemen, de man deed het uitstekend.

Luns was soms wel grappig, maar toch meestal gewoon onbehouwen en grof. Hij blonk weer uit in het wijzen op het sovjetgevaar. Alle partijcongressen in de ussr waren gericht op de verovering van de wereld volgens Luns, waarvan ik dus zeker weet dat het geklets in de ruimte is. Moskou had volgens Luns helemaal geen vloot nodig. Ik denk dan: en wij wel soms?

‘U doet alsof de navo ons van een sovjetinvasie heeft gered,’ aldus de mijnheer uit Nijmegen. ‘Als u me vraagt of de Sovjet Unie de intentie heeft ons aan te vallen,’ antwoordde Luns, ‘dan zeg ik nee. Maar bedoelingen kunnen snel veranderen.’ De polemoloog: ‘Niet de Sovjet Unie maar de navo heeft sinds 1945 dertig maal militaire agressie gepleegd.’

Twee dienstweigeraars stelden Luns vragen over zijn eigen geweten bij al die oorlogszuchtige taal. Een van de twee zei dat hij maar eens een psychiater moest raadplegen. Daar is het nu te laat voor. De ander zei dat zij werden getest door psychiaters van het leger omdat ze dienst weigerden en verwachtten te zullen worden gearresteerd. Is zoiets nog altijd mogelijk in dit land?

Adriaan van Dis belde. Hij stelde voor dat ik een artikel zou schrijven voor het zaterdagbijvoegsel van nrc Handelsblad. Hij was aardig. Ik zou hem wel willen ontmoeten. Hij gaat dit weekeinde naar Parijs. Hij had het vpro-programma met Luns gehoord.

4 november 1978

Vannacht werd ik om 03.00 uur gebeld, en een half uur later weer. Een ander gesprek gisteren werd viermaal verbroken. De basterds zijn weer bezig. Ik ben geradbraakt.

Het huis van de staatssecretaris van Economische Zaken, mr. H.K. Beijen, te Laren is vannacht onder verdachte omstandigheden afgebrand. Brandweerkorpsen uit Laren, Blaricum en Eemnes waren machteloos. Hij was zojuist teruggekeerd van een missie naar China. Ik kan er niet omheen: de man die hem absoluut haat, is Dirk Keijer van Investronic. Het is zeer vreemd.62

De heer Harm van Riel heeft voor de jovd in Leiden gesproken. Aart van der Want heeft hem een brief geschreven en de zogenaamde Amerikaanse toezeggingen inzake Nieuw-Guinea aangeroerd, die Luns dus uit zijn duim heeft gezogen en waarover hij altijd heeft gelogen. Van Riel schreef student Van der Want: ‘U zult leren wanneer u langer leeft dat het soms in het landsbelang is zekere zaken te laten rusten.’ Het is verre van het landsbelang de schuinsmarcheerderij van politici te laten rusten. De hele Haagse kliek houdt elkaar de hand boven het hoofd, ook bij de vvd. Ik kan dus met de beste wil van de wereld nooit op dat zooitje stemmen.

Had geen zin een vernissage van litho's van Cremer bij te wonen. Later vroeg Jan of ik naar Il Gardino aan de Herengracht wilde komen waar hij met Babette en zijn vaste coterie ging eten. Galeriehouder Brinkman en vrouw, de drukker van de litho's, een kloot met een schat van een meisje, Helga, twee andere schilders en nog een paar meelopers. Jan had voor de kro zijn vriend Brusse geïnterviewd. Ik vroeg of hij ook andere ‘notabelen’ ging interviewen. Nee, niemand. Ik probeerde hem op ideeën te brengen. Autocoureurs? ‘Allemaal klootzakken.’ Bjorn Borg? ‘Ach jongen, allemaal niets. De mensen die wat zijn, ken ik al en de rest is niets.’ Michiel van der Plas? Hij maakte bij die naam een gebaar van willen overgeven en zei iets over rooms-katholieken. Later heb ik onder vier ogen Babette geadviseerd een dagboek bij te houden, dit Jan natuurlijk te zeggen, om dan later een boek over hem te kunnen schrijven. ‘Je moet hem nooit een letter laten lezen, want anders verliest het iedere waarde.’ Zij dacht dat Jan dit zou interpreteren als ‘spionage, want hij is zeer achterdochtig’.63

Jan moet deze avond honderden guldens hebben uitgegeven, Jacqueline Brinkman nam dure inktvis. Ik beperkte me tot een spaghettischoteltje.

5 november 1978

De vogels lijken veel angstiger dan anders. Vroeger liet ik eerst Keke uit. Als ik over het beestje nadenk, word ik nog steeds op onverklaarbare wijze heel naar; verstand versus wat?

De sjah van Iran staat op vallen. Wat denkt prins Bernhard over zijn vriend?

Casper van den Wall Bake kwam me met bloemen opzoeken en omhelsde me als altijd met affectie. Carine Erdman, dochter van een gymnasiumrector uit het Gooi is de nieuwe vlam. Ze gaan in Utrecht in het flatgebouw wonen waar ook mevrouw Anneke Verrips64 huist. Hij heeft een drukke baan, gaat om 07.30 uur de deur uit en komt om 19.30 uur weer thuis. ‘Ik ben in het boek dat ik lees nog even ver als toen ik Carine leerde kennen,’ zei hij.

Op Duitsland danst Kevin Hagen de Josephs Legende, een productie van de Weense Staatsopera, een der mooiste balletten die ik ooit zag. Absoluut fantastisch. Sensationeel.

6 november 1978

Ik heb een tand laten trekken. Een onvervangbaar gat in mijn mond. De aftakeling gaat verder.

Was bij het graf van mijn ouders in Bilthoven met twee rozen en voor het eerst zonder hondje. Ik keek waar hij altijd snuffelde en in gedachten zag ik hem lopen.

Pat Russell schrijft uit Dallas dat Time magazine nu inderdaad zo ver gaat om op Amerbos in mijn dagboeken te komen snuffelen en dit op bevel van het District Court in Texas.65

Wim Klinkenberg zegt me dat Wim Aantjes, evenals eerder de heer Boersma, de navo ter discussie wilde stellen. Beiden heren zullen moeten opkrassen. Dit zou de ware reden zijn voor het nu openbaren van Aantjes ss-verleden. Dit verzwakt ook andere cda'ers als Scholten en Van Houwelingen. Bij het wegvallen van de Nieuwe Revu en wellicht De Typhoon heb ik André Spoor en Rob Soetenhorst geschreven dat ik me als correspondent in Genève zou willen vestigen en of ik van daaruit voor nrc Handelsblad zou kunnen schrijven. Wim denkt dat Heldring dit nooit zou toestaan. Ik weet nog niet half hoe ik als journalist word gesaboteerd.

7 november 1978

Admiraal Stansfield Turner, persoonlijke vriend van Jimmy Carter zou een frisse (eerlijke) wind door de cia laten waaien.

Het gaat over ramingen en militaire orders gebaseerd op de wereldwijde, communistische dreiging. Turner wil 40.000 troepen uit Korea terugtrekken. Is dit militair verantwoord? De oorlogsindustrie beschuldigt hem van vervalsing der ramingen. Het is allemaal zo duidelijk wat er gebeurt.



illustratie

Ambassadeur Romanov ontving zijn gasten uitgedost in uniform, compleet met onderscheidingen. Hij begon met mijn overhemdkraag onder mijn jasje te wurmen. Dirk Keijer arriveerde met een medewerker van zijn kantoor in Moskou en een bodyguard. Ik zei tegen de man, een soort verzetstype: ‘Zalig dat de villa van Beijen afbrandde met zijn gekloot in Moskou en Peking,’ waar ik slechts stom gegrinnik op terugkreeg. Het zou me niet verwonderen dat als Keijer wraak wilde nemen, hij de man is geweest die dit brandje heeft verordonneerd. Keijer zelf kreeg ik zelfs niet te spreken, wat onderstreept dat hij vermijdt over zijn financiële verplichtingen te spreken. Wim Hulst van Vernu Reizen bevestigde dat Keijer had gezegd de openstaande rekening te zullen betalen, wat hij overigens nog niet heeft gedaan.

Frans Uijen zei dat de pvda er vóór was om atoomwapens uit Nederland weg te halen. ‘Niet Joop den Uyl,’ viel Klinkenberg in de rede, die zoiets meestal exact weet. Wim had twee uur met Daan Dijksman van Haagse Post gesproken maar geen woord van wat hij had gezegd werd in een omslagverhaal verwerkt. Ik ken dit: informatie pompen en ten eigen bate gebruiken. Aantjes is vandaag afgetreden. Kees Berkhouwer vond de

affaire Aantjes ‘een persoonlijke tragedie’. Ambassadeur Romanov bevestigde me later dat de val van Aantjes natuurlijk opzettelijk was bewerkstelligd vanwege zijn anti-navo standpunt. ‘If you go to him, give him my support,’ aldus de ambassadeur. Ruud Lubbers gaat Aantjes opvolgen wat een pluspunt is. Aan sovjetzijde heeft men altijd erg positief tegenover Lubbers gestaan.

Bezocht mejuffrouw Büringh Boekhoudt in Baarn. Zalig ouderwets bezoekje. Ik heb eindelijk ook gedurfd eens iets persoonlijks te vragen. Ik trok de stoute schoenen aan en zei: ‘Als u terugziet op uw leven, heeft u er dan spijt van alleen te zijn gebleven?’ Zij is nu 85 jaar. ‘Je bedoelt dat ik niet ben getrouwd en geen kinderen heb gekregen?’ Daarop volgde een uitbarsting van gegevens en confidenties, die ik nooit eerder heb geweten. Ik heb dit ook nooit eerder durven aanroeren.

Haar vader was neuroloog en psychiater maar kreeg tbc op zijn huwelijksreis. Haar oudste broer stierf. Hierdoor was alle aandacht op haar gericht. ‘Ik was erg dol op mijn vader en dat is nooit goed voor je verdere leven. Later kreeg hij weer tbc en moest alles opgeven, juist op een moment dat hij hoogleraar zou worden. Hierdoor zijn mijn ouders tot hun dood toe in Zwitserland gaan wonen.’

Zij vervolgde: ‘Ik heb nog wel eens over een huwelijk nagedacht, maar om te beginnen had ik een zeer bijzondere man moeten hebben. Anders zou het nooit goed zijn gegaan. En dan heb ik kansen gehad om te trouwen. Ik was eens bijna met iemand getrouwd uit medelijden.’ Het werd intussen donker buiten. We spraken in het bijna pikkedonker verder. Voor het eerst zag ik de silhouetten van de bomen in de tuin, een prachtig gezicht. Zij vroeg me juist of ik op al mijn reizen ook wel eens gelegenheid had op de natuur te letten.

‘Eens is een man, met wie ik bijna was getrouwd, me zestig jaar later komen opzoeken. Ik begreep wel waarom hij dit deed. Hij was ernstig ziek. Het was een afscheid. Het werd een heel tragisch bezoek. Ik heb nog een paar dingen kunnen rechtzetten. Later dacht ik: nu weet ik zeker hoe goed het is geweest dat we niet trouwden.’

We spraken ook over de oorlogsjaren dat ik vanuit De Horst naar haar vluchtte in Baarn.

Ze zei: ‘Ik voelde wel dat jou thuis iets was misdaan.’

Die woorden zal ik nooit vergeten. De heer en mevrouw Van Dijk zeiden immers altijd precies hetzelfde?

‘Toen ik veertig jaar was,’ vervolgde juffrouw Boekhoudt, ‘was dit wel een probleem. Vooral omdat ik altijd overal alleen heen

moest. Ik heb wel eens iets laten schieten, omdat ik geen begeleider had. Als je in een restaurant als vrouw alleen komt, moet je uren wachten. Ben je met een man dan is er direct een ober.’

Zij sprak over de armoede die zij in Tanger had gezien. Ook roerde zij het onderwerp Wim Aantjes aan. Zij had het gevoel dat er iemand was geweest die de man een hak had willen zetten, waarschijnlijk uit de pvda. Zij wilde er niet aan dat de val van Aantjes te maken had met zijn uitspraak de navo ter discussie te willen stellen en ik denk nu juist dat de werkelijke reden is. Washington, de inlichtingendiensten en de oorlogshitsers kunnen die benadering niet gebruiken. Dat hij nu plotseling is ontmaskerd als oud ss'er is het bewijs. Ze hebben van iedereen gegevens verzameld waarmee mensen die niet in de pas lopen, kunnen worden gechanteerd; dat heeft men hier eveneens van Washington geleerd. Mejuffrouw Boekhoudt vond de neutronenbom volkomen belachelijk. Zij sprak over ‘de krankzinnige wapenwedloop’.

Het werd steeds donkerder. Ik bestudeerde haar gezicht en het schaduwspel er omheen en dacht: how precious this old lady! Het viel me op dat zij wat krommer liep, zoals vroeger haar moeder deed.

Ik zal over vijf jaar wel dood zijn,’ zei ze.

‘Ik denk het niet,’ antwoordde ik, wetende dat haar moeder erg oud is geworden. Zij vroeg of ik een boterhammetje bleef eten, wat ik eigenlijk heel graag had gewild, maar ik excuseerde mezelf. Waarom eigenlijk? Over-bagage uit mijn jeugd. Belastingen uit het verleden. Ook om haar niet tot last te zijn maar het zou juist zo waardevol zijn geweest om nog meer samen te praten.

Advocaat Harry Torczyner heeft ontdekt dat de Amerikaanse douane brieven uit Nederland volgens een nieuwe wet opent wanneer men vermoedt dat er verdovende middelen, pornografie of loterijbriefjes worden verzonden. Ik bracht hem in contact met Jan van Wieringen van de Volkskrant, die de zaak uitzocht. Hij wijdde er op 21 oktober 1978 een opvallend grote, vierkoloms reportage aan. Torczyner schreef me een bedankbriefje. De advocaat schijnt ook veel plezier met Toni Staffieri van Gallery magazine te beleven.66

Time publiceert een gesprek van correspondent Christopher Ogden met Georggi Arbatov, ‘one of the most prominent ussr experts on us affairs.’67 Hij noemt Jimmy Carter geen zwakke en geen sterke leider, ‘he is a president in the making’.

Hij signaleerde opnieuw dat de vs de handel gebruiken als chantagemiddel. ‘You have to stop using trade as a lever - or a carrot. Trade has to be a normal part of relations. In fact, there is no way to pressure us economically, because the Soviet Union has a strong economy.’ Misschien is dit waar, maar als het aan Washington ligt draait de sovjeteconomie in de soep. Met Cuba doen ze dat openlijk met een blokkade. Jegens de ussr worden subtielere methoden gebruikt.

Johan Polak is 50 jaar geworden. Hij is boekenverzamelaar. ‘Ze staan gewoon naast elkaar op de planken. Ik verzamel voornamelijk eerste drukken, ik hoef niet alles compleet te hebben van een auteur. Boeken moeten goed behandeld worden. Je moet ze af en toe in de hand nemen en liefdevol toespreken, anders trekken ze krom.’68 Er is een foto bij met vriendje Rik over vier kolommen.

Karel van 't Reve, alias Henk Broekhuis, noemt Polak de beste essayist met ‘een schitterende stijl’. Hij bewondert Mulisch, Hermans, Reve (Gerard) en Maarten 't Hart is belangrijk. Ook het debuut van Kellendonk is hem opgevallen. En dan in een adem ‘vergeet Hofland en Renate Rubinstein niet’. Altijd wordt onderstreept hoe een ‘verschrikkelijk mooie stijl’ onze schrijvers hebben. Het zal best waar zijn. Wat koop je er voor? Ik schrijf tjaptjai Nederlands, want na decennia lang wonen in de vs, denk ik in het Engels en moet ik Nederlandse woorden uit dictionaires putten om me exact uit te drukken. Ben het dus met de voorkeuren van Polak allerminst eens, het minste met de notie dat Karel van 't Reve een verkapt genie zou zijn.

Swank69 publiceert een opzienbarend artikel: castration in the kremlin, Russians have no balls! Het verhaal gaat over het geheime Skoptsi-verbond in Moskou dat zou voorschrijven dat leiders gecastreerd dienen te worden. Skopticisme werd in 1770 door de toenmalige tsaar ontdenkt. In 1755 zou Kondratji Selivanov uit de provincie Orel naar Moskou zijn gekomen met de boodschap dat ‘salvation and fulfillment only came through the supreme sacrifice of the penis’. Selivanov overleed in 1832 maar in heel Rusland waren reeds Skoptsicellen gevestigd.

Stalin werd in 1923 door dr. W. Hoerner uit Wenen, die hiervoor was overgekomen, gecastreerd omdat hij tot Skoptsi's geheime sekte behoorde, zoals bij traditie alle Russische leiders. Lenin werd gecastreerd. Molotov, Bulganin, Kaganovich, Malenkov, Khrushchev en Brezhnev behoorden eveneens tot

Skoptsi. Tsaar Nicholaas i heeft de sekte met hand en tand willen uitroeien, maar in 1870 bereikte de verspreiding van leden over heel Rusland een nieuw hoogtepunt. Krankzinnig verhaal.

8 november 1978

Ben gisteravond na mejuffrouw Boekhoudt even bij mevrouw Van Dijk, een etage hoger, binnengestapt. Zij worstelt nog steeds met de dood van haar man en raadpleegt een psychiater. Zij werd geadviseerd veel te huilen, wat zij ook dus meteen deed. Ik vond het vreselijk om te beleven. Zo weerloos. Zo zwak, een oude dame van 78. Zo oud was mam toen ze overleed. Ik probeerde haar op te vrolijken en haar argumenten te bezorgen de realiteit beter onder ogen te zien. ‘Als u was overleden, dan had mijnheer Van Dijk nu dit verdriet moeten verwerken,’ legde ik uit zoals ik eens bij Viktor Frankl las. Hij noemde dat logotherapy: ‘verantwoordelijkheid nemen voor de essentie van het menselijke bestaan.’

Mevrouw Indira Gandhi heeft een tussenverkiezing voor een parlementszetel in Chikmagalur meer dan duizend kilometer van New Delhi gewonnen. Dat is een tegenslag voor premier Morarji Desai, die alles in het werk stelde haar tegen te houden. Indira is op de weg terug naar de leiding van India. Ik zal haar proberen te ontmoeten wanneer ik over enkele dagen in India ben.

Steeds weer komen er geluiden uit het Kremlin die detente met het Westen voorstaan en waarbij wordt gepleit voor a global partnership met de Verenigde Staten. Valentin Falin van de cpsu heeft tegen Don Oberdorfer van de Washington Post gezegd dat president Brezhnev hierop recentelijk in een gesprek met Cyrus Vance nadrukkelijk heeft gewezen. Iedere keer wordt vanuit Moskou aangedrongen op ontspanning en samenwerking, maar Washington wil dit niet echt. Ook Georgii Arbatov deed weer een duit in het zakje door te zeggen dat niet naar idyllische betrekkingen met de vs werd gestreefd, maar naar normale, zakelijke, constructieve business tussen beide landen.70

9 november 1978

Amsterdam-Genève

Frank Heckman gaf zijn vriendin een Drentse patrijshond, nadat zij opnieuw een poging tot zelfmoord had gedaan. We aten samen een rijsttafel. Hij sprak weer zo met gevoel over wat

hem beroerde. Op Ameland heerste een ziekte onder konijnen. Tijdens een fietstocht met zijn vriendin en haar drie jongens, zat een doodziek konijn langs de weg, met een ontstoken oog en het ander oog dicht. Frank liet de kinderen doorrijden en sloeg het beest met een fietspomp dood. Waarschijnlijk de juiste beslissing, maar ik zou met een dergelijke beslissing de grootste moeite hebben. Hij vertelde laatst dat hij de hond van zijn moeder in de armen had genomen, toen het dier eveneens een fatale prik moest krijgen. ‘De hond was helemaal niet spastisch ofzo, maar ik was diep onder de indruk van het moment dat zijn hart stopte. Ik heb er weken niet van kunnen slapen,’ aldus Frank.

Bibeb sprak met Johan Polak. Er staat veel in. Hij huilt wel erg gemakkelijk, zoals bij het te voorschijn halen van een portret van zijn vader. Zijn moeder en Jacques Presser stierven na elkaar. De dood van de moeder wordt in drie woorden aangestipt, maar over Presser weidt hij vele regels uit en citeert hij een gedicht. Meer tranen. ‘Mensen die niet meer in vervoering raken,’ heet Bibebs artikel, ‘zijn boodschappentassen.’ Johan verhaalt openlijk en in detail hoe hij Rik ontmoette. ‘Soms denk ik dat ik in een ver verleden een slaaf ben geweest en Rik grootgrondbezitter.’ Rik zelf wandelt later binnen en zegt dat Johan hem aan een farao doet denken. Wij kennen dat stel dus en ik vermoed dat Peter het met me eens is dat Bibebs voorstelling van zaken over die twee in een sprookjesbundel van A.L. de Rop thuishoort.

Wat me verbaast, is dat hij Bibeb vertelt dat Henk Hofland half joods zou zijn. ‘Hij heeft een joodse moeder. Dat heb ik nooit geweten,’ zegt Polak. Ik ook niet. Ik geloof het ook niet. Mij vertelde hij dat zijn moeder de dochter van een boer was, waar hij zich voor schaamde. Wat doet het er toe? Henks moeder was een schat. Ik heb haar brieven aan mij bewaard. Ook herinner ik me hoe Polak zijn vriendje Rik met Peter en mij mee naar Californië wilde geven, indien we daar zouden gaan wonen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums