Memoires 1978

[p. 74]

Amsterdam

18 maart 1978

Amerbos

Johan van Dijk, in 1904 te Makkum geboren is overleden en in stilte gecremeerd. Droevig.⁶⁴

Keke herkende me meteen, was ontzettend blij en is nu dus weer thuis.

Volodja Molchanov is met een sovjetdelegatie in Amsterdam. Hij belde. Er lag een uitnodiging van kolonel Rybakov, de militaire attaché van de ussr.

64 Sinds de Zeister Schoolvereniging in 1936 maakte ik huiswerk bij deze man. Toen ik tijdens de oorlog bij hem in huis zat, was hij directeur van de Baarnse school.

19 maart 1978

Theo is onbereikbaar voor zijn 50ste verjaardag. Hij is niet in Lugano.

Ook een aardige brief getekend ‘Bud’ van admiraal Zumwalt.⁶⁵

Johan Olde Kalter heeft op 7 maart mijn persconferentie als ‘onthullingen’ over zes kolommen in De Telegraaf belachelijk gemaakt. Ik mag blijkbaar of niet in die krant verschijnen, of in ongunstige zin.⁶⁶

65 Zie bijlage 8.

66 Zie bijlage 9.

[p. 75]

In de rai werd een Stop de Neutronenbom-manifestatie gehouden. Luns bracht eerder deze maand een zogenaamd officieel bezoek als secretaris-generaal van de navo aan Den Haag, waarbij de regering een diner aanbood op het Catshuis. Hij zei niet te begrijpen waarom er in Nederland ‘enorme aandacht’ voor dit onding bestond. Luns heeft wel vaker moeite gehad met te begrijpen hoe anderen over 's lands belangen en zaken dachten.

Volodja was een van de eersten, die ik in de rai tegen kwam. We omhelsden elkaar. Hij vertelde in de sovjetpers te hebben geschreven over Donaldson en dat wel 50 journalisten hem erover hadden gebeld. Er waren bij Komsomolskya Pravda 150 brieven binnengekomen naar aanleiding van zijn artikel. Hij vertelde dat de tass-correspondent in New York inderdaad mijn hele Gallery-artikel aan Moskou had doorgegeven. Twee kleine sovjetkranten hadden er een bericht van gemaakt. tass zelf had de hele tekst voor intern gebruik aan de verschillende redacties in de sovjethoofdstad doorgegeven.

Heel vervelend zie ik dat inderdaad, zoals men op de ambassade in Havana zei, Marcel Niedergang van Le Monde uitgerekend nu een gesprek met Carlos Rafael Rodriguez heeft gehad, wat in zes kolommen in nrc Handelsblad werd afgedrukt. Niedergang gebruikte de helft van de plaats om zijn eigen mening over Cuba te ventileren. Zo werk ik dus niet.

Henry Mellen van de ‘Whiffenpoofs’, het beroemde koor van Yale University, schreef me om te vragen of ze tussen 5 en 7 juli a.s. in Amsterdam met een groep van veertien man, verdeeld over kennissen en vrienden van mij, zouden kunnen overnachten om een paar optredens te verzorgen. Dat fix ik alleen nooit. Hoe hulp te bieden?

Lloyd de Mause schrijft dat mijn poging hem in Gallery aan het woord te laten, bijna was gelukt. Hij beklaagde zich erover hoe moeilijk het was de publiciteit te halen. Hij sloot in hoe commentator Garry Wills had geschreven dat Lloyd en diens collega's met Jimmy Carter and American Fantasy⁶⁷ hadden voorspeld dat de president misschien nog niet helemaal ‘bonker’ was maar dit zeker wel zou worden en zelfs een oorlog zou ontketenen. Wills stak met de psychohistorie flink de draak. De Wall Street Journal onderstreepte het feit dat psychohistorici dikwijls de noodzakelijke toegang tot bestudeerde objecten missen, wat een feit is.

Ik vond bij thuiskomst ook een brief van Black Panther, El-

67 Dit boek werd in Memoires 1977-1978 besproken.

[p. 76]

dridge Cleaver. Hij schreef het jammer te vinden dat we elkaar niet konden treffen tijdens mijn afgelopen aanwezigheid in de vs.

Tot mijn onuitsprekelijk ergernis en verontwaardiging heeft Zulfikar Ali Bhutto de doodstraf gekregen. Het slaat absoluut nergens op.

Ik heb vanavond op televisie naar een vpro forumdiscussie van enkele uren onder voorzitterschap van Henk Hofland gekeken. Het was een chaotische bende. Henk zat compleet voor aap, ook al kon hij er niets aan doen. Een rode flikker beklaagde zich dat er plannen zijn om de pissoirs te verwijderen om daarmee antipoot-knokploegen geen kans te geven te gaan rammen op nichten die zich soms daar ophouden. Het sloeg allemaal nergens op.

20 maart 1978

Belde Henk Hofland om te vragen hoe hij de waanzin had overleefd. ‘Nou, ik heb me niet verveeld,’ zei hij.

Ik herinner me dat tijdens mijn tussenstop in Londen Edwin boudeerde over de mogelijkheid dat Peter voor een centerfold in Blueboy Magazine naar Florida zou kunnen gaan. ‘Why would you do it,’ zei hij, ‘ifyou know you hurt me with it?’ Peter bracht naar voren wat het verschil was met de Carte Blanche-show waar ze immers beiden in Londen aan hadden meegedaan, eveneens naakt. Ik wees Edwin er op dat ik zijn opmerking in de richting van Peter op chantage vond lijken, ‘and please realize that perhaps you hurt Peter more often than you realize, just because Peter will never say much when that happens’. Later liep Peter nog mee in de richting van het Drury Lane Hotel. We omhelsden elkaar heel lief in een verlaten Londense straat....

Omdat ik per telefoon bezig ben een reis voor admiraal Zumwalt naar Moskou te regelen, belde ik zojuist met Edward Ivanian in het Instituut van professor Arbatov. Het is misschien beter dat ik uit mezelf naar de bvd ga om ze uit te leggen waar ik mee bezig ben.⁶⁸

De heer Coté van de amro vertelde dat de acf geld als water verdiende en ik zeker op de aandelen zou moeten blijven zitten. Minister De Koning van Ontwikkelingssamenwerking heeft gezegd dat de regering het project waar Casper Bake aan werkt in West-Suriname blijft steunen. Suriname moet nu zelf 50 miljoen hiervoor lenen op de internationale geldmarkt.

68 Zie bijlage 10.

[p. 77]

Er zijn drie brieven van mijn vriend Nikolai uit Kiev gekomen. Om 18.00 uur haalde ik Volodja Molchanov op bij het Alpha Hotel. We moesten eerst een pakje afleveren bij de heer Van Dantzig van het Concertgebouw, die behulpzaam wil zijn bij vertrek (vlucht) uit de Sovjet Unie van de pianist Volodja Feltsman. Hij wil tegen iedere prijs weg. We gingen naar Amerbos, waar ik eten voor hem maakte. Volodja had brieven voor Feltsman naar België en Amerika verzonden. Het beviel hem niet diensten te verlenen voor sovjetdissidenten, ook al waren de Feltsmans vrienden en buren. Gewetensvragen dus. Hij zat aan mijn bureau te werken en zei: ‘Gisteren heb ik een paar bananen gegeten. Die hebben we in Moskou eens per jaar.’ Over de volgens het recept van Peter gemaakte sla zei hij: ‘Jullie zijn gelukkig dat je zoiets kan klaarmaken, wij hebben niets.’ Hij voelde zich in mijn werkkamer volkomen thuis, keek rond naar alle boeken en merkte op: ‘Ik kan me goed voorstellen dat Tamara Sachnazarova zo op jou reageerde....’⁶⁹

Ik vroeg hem wat hij vond van de ontvoering van de Italiaanse premier Aldo Moro. ‘Niets,’ antwoordde hij. ‘Ik ben geïnteresseerd in Italiaanse muziek en literatuur. Vorig jaar hebben we een boek met gedichten van Nederlandse dichters in Moskou uitgegeven. Oplage: twintig- tot vijfentwintigduizend. In twee dagen uitverkocht.’

Nu hij privé een auto had, betekende dit dat hij de komende dertig jaar niet voor een ander voertuig in aanmerking kwam. Hij wilde dat Consuelo ook over een auto zou beschikken, geen denken aan dus. Hij vertelde, hoe er bij een industrieel complex bij Moskou onrust en stakingen dreigden. ‘Toen is Brezhnev gekomen en heeft het bedrijf een oorkonde gegeven met een onderscheiding. Er gebeurde verder niets. Het Russische volk heeft een tsaar nodig, een dictator, zodat iedereen kan buigen en “ja” zeggen. Ze moeten bestuurd worden. Dat is slecht, maar zo is het nu eenmaal.’ Ik bracht het gesprek op de gevluchte cellist Rostropovich. ‘Hij was een unieke vriend van mijn ouders. Hij dirigeert nu een orkest in Amerika.’

‘Ja, maar een van de minst gerenommeerde en onbekende orkesten, dat in Washington dc,’ voegde ik hem toe.

Dat verbaasde hem. Hij vertelde dat alle leden van de sovjetdelegatie, die hij als tolk begeleidde, op hun kamers in het Alpha Hotel in het Russisch gedrukte werken van Solzhenitsyn en andere dissidente schrijvers hadden aangetroffen met pamfletten: ‘Laat de Joden gaan!’

69 De apn-journaliste uit Moskou die een beetje verliefd was geworden. Zie vorige delen.

[p. 78]

Jan Cremer belde. We besloten er een half uurtje heen te gaan. Er werd natuurlijk wodka geschonken, wat voor mij vuurwater is. Het boekje Sneeuw werd tot in den treuren besproken. Intussen had Molchanov tegen de delegatieleider gezegd dat hij naar een bioscoop zou gaan. Hij belde het hotel zelfs op met de vraag aan de leider of hij een half uur later thuis mocht komen.

21 maart 1978

‘Zie je,’ zei Volodja Molchanov gisteren, ‘dat ik je nu alles zeg?’ ‘Lieve Volodja,’ antwoordde ik, ‘vind je dat een vondst? Ik doe nooit anders, heb nooit anders gedaan en zal nooit iets anders doen.’

‘Iedereen bij Novosti spreekt over de prijsstijgingen in ons land, maar niemand doet iets. Russen zijn mensen die alleen maar lullen,’ aldus Volodja.

Molchanov voorzag Hans Knoop van het weekblad Accent van een foto van Pieter Menten met Poolse boeren. ‘Je had er zo 10.000 gulden voor kunnen krijgen,’ had Knoop gezegd. ‘Wat kan ik voor jou doen?’

‘Niets,’ antwoordde Volodja, ‘maar misschien kan je me een abonnement op Accent bezorgen.’ Zo gezegd, zo gedaan. Nummer een, twee en drie arriveerden, toen kwam een brief of Volodja het abonnementsgeld maar even wilde betalen. Dat was het einde van die belofte geweest.

Volodja deed Jan Cremer het verhaal hoe Friso Endt eindelijk ook in Moskou was gearriveerd, met hem had aangepapt, bij vertrek Molchanov zelfs drie zoenen had gegeven en vervolgens het befaamde artikel, Volodja wie ben je? in nrc Handelsblad had geschreven met de implicatie dat Volodja een kgb-agent zou zijn geweest.

Mijn vriend Alexander Drozzinv uit Leningrad zendt me nu een adres, waar ik hem zal kunnen vinden. Ik verlang er naar die jongen terug te zien.

22 maart 1978

Generaal Alexander Haig heeft weer eens van de daken geschreeuwd dat West-Europa de neutronenbom nodig heeft om het sovjetgevaar te kunnen weren.

De Volkskrant vraagt zich af: hoe lang nog Suharto? Suharto vergrijst als machtssymbool. ‘Steeds minder kan hij steunen op zijn achtergrond (het leger) en op de brede volksmassa heeft Suharto nooit hoeven te rekenen, ook al niet door de onduidelijkheid die rond hem heen hangt bij de zogeheten communistische poging tot een coup in 1965.’

[p. 79]

Gisteravond kreeg ik Paul Aalbers, chef actualiteiten vpro, op bezoek. Hij deed me aan Ton Kors denken. Aardig ventje. We spraken tot 02.15 bij een glas wijn. Ik zou voor 200 gulden per uitzending tijdens mijn wereldreizen berichten kunnen doorbellen.

Molchanov belde dat zijn delegatie een bezoek aan de Fokker fabrieken zou hebben willen brengen, maar dat Washington en de navo nog geen toestemming hadden gegeven. Dus de mop ging niet door: Nuts.

Casper Bake is terug. Na een vakantie in Brazilië is er een einde aan zijn contract in Suriname gekomen.

Zijn ouders hadden gevraagd hoe prins Bernhard er achter was gekomen dat hij in Apoera zat. Casper, die ingevolge mijn beruchtheid zorgvuldig blijft omzeilen waar hij kan dat we vrienden zijn, verzon maar wat als antwoord. Zijn moeder had zelfs opgemerkt dat het tegenwoordig minder nuttig was in het openbaar een vriend van Bernhard te worden genoemd.

Ik wil een boekje schrijven Brief aan Amy Carter, als kritiek op Amerika zoals ik dit land sedert 1948 leerde kennen. Ik loop voortdurend rond met ideeën hierover.

23 maart 1978

Ik heb de brief met verzoeken van de Whiffenpoofs van Yale bij Mark van Heuven op de Amerikaanse ambassade gebracht.⁷⁰ Hij zou de zaak door de cultureel attaché verder laten afwikkelen. Hij is tenslotte politiek attaché. Volodja Molchanov was trouwens bij me toen we elkaar in de Posthoorn ontmoetten. Ik vertelde Mark, in Volodja's aanwezigheid, dat ik voor admiraal Zumwalt bezig was een bezoek aan Moskou te regelen. ‘Als ik merk dat Arbatov verkeerde ideeën heeft over deze Amerikaan en omgekeerd, wat is dan natuurlijker dan te proberen een ontmoeting tussen beide heren te regelen?’ Mark keek zeer bezorgd. Volodja zei later: ‘Je vertelt altijd teveel.’ Ik heb er geen moeite mee. Het is gewoon waar wat ik zei. Ik belde Van Heuven later op, die niet gepikeerd leek, maar wel vroeg hoe het kwam dat Molchanov zo uitstekend Nederlands sprak. ‘Hij promoveerde op Couperus, omdat door Nederlands te leren hij zich onmisbaar maakte (op advies van zijn vader, directeur van de Bolshoi) en waardoor hij redenen zou hebben naar het buitenland te reizen, zoals nu met een delegatie naar Nederland.’

Op de sovjetambassade ontmoette ik ambassadeur Romanov,

70 De Van Heuvens kwamen uit New Haven, Connecticut. In 1948-1949 speelde ik met Marks moeder in het New Haven Symphony Orchestra.

[p. 80]

samen met Molchanov en ambassade-attaché Prokchorov voor perszaken. Romanov zei dat hij privésignalen uit Moskou had ontvangen dat ik zowel Leonid Brezhnev als Aleksei Kosygin zou kunnen interviewen. Hij had Volodja Molchanov de nodige instructies gegeven de contactpersoon in Moskou te bezoeken om die zaken nader uit te werken. Ik kon mijn oren niet geloven en bedankte hem zeer.

Ik vertelde hem over de ontmoeting in New York met dr. Jermen Gvishiani en mijn plan met admiraal Zumwalt. Romanov vertelde dat Gvishiani in mei in Brussel zou zijn en dan eveneens naar Holland zou komen. Hij zou Gvishiani zelf mee naar Hoogovens nemen. Ik dacht, ja, ja, en what about me? Ik heb een belangrijke bijdrage geleverd voor noppes, want mijnheer Keijer ziet geen kans om in de buurt van Gvishiani te komen. Dat akkefietje heb ik op eigen kracht bij Gvishiani aangezwengeld.

Romanov zei ook: ‘If Gvishiani insists that he wants to visit Philips in Eindhoven, I will not go and ask. You must ask it for him.’

Ik dacht: dat weet ik. Een paar jaar geleden hakte Philips ook al met de botte bijl ten aanzien van Moskou.

Ik vroeg naar de nieuwe ambassadeur in Moskou, Kasper Reinink.

‘He is doing an excellent job. Mr. Huydecoper van Nigtevegt only destroyed what we had achieved between our countries.’

Ik verwachtte niet anders, Reinink enigermate kennende. Wat waren zijn indrukken van de nieuwe minister C.A. van der Klauw?

‘Much better than Van der Stoel.’

Als Gvishiani nu maar werkelijk komt. Romanov vertelde naar iemand in Moskou ‘much more important than Gvishiani’ geschreven te hebben, om druk uit te oefenen dat hij zou komen. Zijn komst zou de kansen voor Hoogovens verbeteren. Prokchorov liep mee naar het hek van de ambassade en liet doorschemeren dat Romanov mogelijk te optimistisch was geweest over de Brezhnev-Kosygin-interviews. Nog lang niet alle problemen zijn daarvoor opgelost.

Romanov vroeg zelfs: ‘Who is that fool Edward Jay Epstein, who wrote that Oswald worked for the kgb?’

Ik antwoordde dat ik had geprobeerd hem te ontmoeten, maar dat hij oostindisch doof was geweest.

‘Of course, he was,’ aldus de ambassadeur. ‘He was paid to write that nonsense.’

Ik vrees dat Romanov meer dan gelijk heeft.

[p. 81]

Volodja Molchanov vertelde het gesprek voor de Nieuwe Revu met Alissa gelezen te hebben. ‘Jullie zijn hier toch absoluut gek,’ zei hij. ‘Hoe kun je over zulke intieme dingen in een weekblad spreken?’

Romanov had het blad bij de kapper zien liggen. De ambassadeur vertelde nog iets curieus. ‘Some time ago at an official dinner, an official of Foreign Affairs asked me: ‘How did Oltmans know that the agreement for ambassador Reinink was given in Moscow in four days?’ So, I replied: ‘Did he say that? I don't read Dutch, I see no articles or papers except for De Telegraaf when my name is mentioned.’ Altijd proberen ze weer vanuit Buitenlandse Zaken op subtiele manieren me een hak te zetten.

Mijn tr 6 begaf het weer eens op weg naar het avondeten bij de Cubaanse ambassadeur en mevrouw Martorell. Ik moest, samen met Keke (die altijd mee is) met een taxi naar de Van Alkemadelaan. De hond mocht in de vestibule liggen en ging zoet slapen.

Er waren ook twee jonge Cubaanse doktoren en twee vrouwelijke artsen die hier Immunologie hadden gestudeerd en morgen via Madrid naar Havana teruggingen. Hun indrukken waren om te beginnen dat Nederlandse studenten beangstigend oppervlakkig waren. Wat verder was opgevallen, was hoe de antisovjetpropaganda hier dag in dag uit op volle toeren draaide. Over wat er in Cuba gebeurt en is bereikt, weet niemand iets. Doorgaans reageren mensen bij ontmoetingen door te laten merken dat Cubanen gevaarlijk zouden zijn. Wat ze ook niet begrijpen, is dat terwijl de studiebeurzen tot april geldig waren, ze nu al naar huis gaan, omdat de examens voorbij zijn en ze hun taak eerder hebben volbracht.

Ook in de trein naar huis - mevrouw Martorell reed me naar het Centraal Station - ging Keke zoet op de grond liggen slapen.

24 maart 1978

Suharto is door het zogenaamde volkscongres van 920 leden, voor een derde termijn van vijf jaar ‘gekozen’ tot president. Er was natuurlijk geen tegenkandidaat. De verkiezing nam tien minuten in beslag. Hij was er zelf niet bij aanwezig. De verrader Adam Malik wordt vice-president. Zo verlopen ‘verkiezingen’ in Moskou of in Peking exact hetzelfde, alleen Suharto is een cia-keuze.

Er is een journalist in de vs, Edward Robb Ellis, die sinds zijn jeugd een dagboek bijhield en nu zegt twaalf miljoen woorden

[p. 82]

te hebben geschreven en dat zijn reportage 4,8 meter plank in beslag neemt. In totaal schreef hij 49 jaar een dagelijks verslag. Hij beklaagde zich in de New York Times dat de meeste beschaafde landen dergelijke documenten zorgvuldig opbergen, maar in de vs heeft men dienaangaande geen traditie opgebouwd. ‘Every good historian is eager to find and use diaries kept during the period about which he is writing. Even journals of obscure people are valuable, for they mirror the mood of a given era. Honest writing is more precious than precious writing.’ Dat is mijn enige zorg, hoe mijn dagboek veilig te stellen.

Raphael Soyer, zijn tweelingbroer Mozes en jongere broer Isaac waren afkomstig uit Borisoglebsk uit tsaristisch Rusland. Raphael tekende een leven lang mensen en heeft nu zijn dagboek gepubliceerd. ‘I wished I had more eyes in the back and in the sides of my head,’ heeft hij geschreven. Hij tekende nooit uit herinnering; ‘(...) never trusting my memory or imagination’. Dat is ook mijn credo bij het schrijven.⁷¹

De Cubanen gisteren vonden iedereen in Nederland erg pessimistisch. ‘We in Cuba are optimistic. We are strong now. The Americans can't do anything to us anymore.’ Ze vroegen ook of ik Marx had gelezen.

Niet dus, ‘want zijn stellingen kloppen niet, zoals die van een nieuwe Marxistische mens. Ik heb in de afgelopen zeven jaar nog niet een zo'n nieuw ontworpen exemplaar in de ussr ontmoet.’

‘Yes, but you should read it for his way of thinking, his methods, his dialectics.’

‘For me, the man is a waste of time.’

Aart van der Want zendt me de foto van de moederzeehond die gebogen ligt over een half gestroopte baby. Het Canadese ministerie heeft vergunning verleend 180.000 dieren te stropen

71 The New York Times, 6 november 1977.

[p. 83]

dit jaar. Ook Noorwegen doet mee aan deze waanzin. Mensen zijn totaal walgelijk.

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt wordt vandaag 85 (?) jaar.

Ik ben me een ongeluk geschrokken. Ik ben de amro nu 99.000 gulden schuldig, weliswaar gedekt door acf-aandelen, maar ik houd zo niets over.

Robert Shaplen, die indertijd een absoluut shit-boek over Indonesië en Bung Karno schreef, is nu door Frank Snepp geïdentificeerd als een duidelijke cia-journalist. Daar heb je het weer. Hij schreef nota bene ook voor de zogenaamd super betrouwbare New Yorker. Ook Malcolm Browne van The New York Times werkte met Shaplen samen, Browne onderhield op zijn beurt nauwe banden met de cia Station Chief in Saigon, Thomas Polgar. Geen hond onder het grote publiek hier of in de vs begrijpt en wil begrijpen hoe men verneukt wordt. Er is niets tegen te doen. Het corrupte netwerk onder de ‘vrije pers’ is compleet geïnfiltreerd. Dat krijg je nooit meer schoon. Shaplen heeft het ontkend, maar Snepp geeft veel te gedetailleerde gegevens in Decent Interval om er een moment aan te twijfelen.

25 maart 1978

Ik ben de hele dag bezig geweest oude exemplaren van The New York Times te lezen en artikelen uit te knippen. Er stonden een paar postzakken vol. Eigenlijk behoef je geen Nederlandse kranten meer los te kopen, behalve voor lokale dingen, die me steeds minder interesseren.

26 maart 1978

Als ik naar Keke kijk, als hij eet bijvoorbeeld, ben ik steeds weer dankbaar dit voor mijn ouders te kunnen doen. Ik bladerde door foto's van mijn vader uit zijn studententijd, meestal in gezelschap van Indische jongens. Hij lijkt steeds meer ‘een vreemde’, of althans iemand waar ik maar erg weinig van weet.

27 maart 1978

Het is middag. Keke slaapt en blaft in zijn droom. Net als bij mensen valt een hondenlichaam geleidelijk aan uit elkaar terwijl het brein nog up-to-date is. Ik haalde Casper op van het Centraal Station, die koeltjes zei dat ik Keke allang een spuitje had moeten laten geven. Zoiets plaatst me melkwegen ver van mijn vriend af. Hij sprak veel over zijn vakantie in Brazilië, waar hij een beeldschoon meisje van zeventien in zijn vingers

[p. 84]

schijnt te hebben gehad, en smoorverliefd is geworden. Dus een vriendin niet bepaald naast de deur. Hij is op zoek naar werk.

Max Westerman, die bij De Telegraaf werkt, kwam vanavond langs. Hij vertelde dat Johan Olde Kalter aanvankelijk in zijn artikel had geschreven dat ik ‘very charming’ was geweest, maar op bevel van de hoofdredactie was die passage geschrapt. Aan het einde had hij bepaald iets vals geschreven en dat had Max eruit geschrapt. Max had een eerste artikel geschreven voor de krant over communistische wreedheden in de Hoorn van Afrika. De heer Heitink⁷² had hem ervoor gecomplimenteerd. Ik vroeg hem hoe hij dat artikel had durven publiceren, nog nooit een stap buiten Nederland gezet hebbende, bovendien als ‘aankomend journalistje’. Hij antwoordde dat hij een aantal ‘bronnen’ had geraadpleegd. Hij had moeite een kamer te vinden. Ik bood aan dat hij voorlopig de kamer van Peter beneden kon bewonen. Daarop antwoordde hij: ‘En wat denk je dat Goeman Borgesius zou zeggen als ik bij jou woonde?’ Waarom ga ik eigenlijk nog met die Telegraaf-jongen om? Blond, bruine ogen, aantrekkelijk ja, maar ik vertrouw hem nog steeds niet echt.

72 De bvd-‘mol’ bij De Telegraaf.

28 maart 1978

James Wilcott, die van 1957 tot 1966 voor de cia werkte, heeft voor het House Select Committee on Assassinations in Washington bevestigd dat Lee Harvey Oswald voor de cia optrad als ‘secret operative’ in Japan. Gesprekken binnen de cia na de dood van jfk hadden hem er van overtuigd dat Oswald zijn escapade naar de Sovjet Unie als cia spion had gemaakt. Dat is dus precies wat moeder Marguerite Oswald me van het begin heeft voorgehouden.

Henk van der Meijden brengt de paragnost Peter Hurkos in zijn programma. Het herinnerde me aan Croiset, die duizend en één keer door Van der Meijden werd benaderd. Maar Gerard vindt hem een te grote ploert om in diens programma te verschijnen.

29 maart 1978

Alissa Morriën belde en vroeg om een introductie bij Dewi Sukarno in Parijs.

[p. 85]

Joop den Uyl laat bij iedereen thuis, in brievenbussen weer een van zijn klassieke boodschappen stoppen. Hollandser kan het haast niet. Maar daarom lopen juist zoveel mensen achter de man aan.

30 maart 1978

Den Haag heeft twee Russen, S.V. Cheryayev en I.A. Lupukhov het land uitgezet vanwege spionage naar computer- en elektronicageheimen. Je kunt in de vs in iedere boekwinkel absoluut alles over elektronica en computers vrijelijk kopen, dus het is gewoon een potje Koude Oorlog-pesterij waar ze maar niet van willen afstappen hier.

Ik belde achtereenvolgens met Ted Vernède de privésecretaris van prins Bernhard, en diens adjudant Gerritsen, maar zkh is op dit moment niet aanspreekbaar blijkbaar, ook al zei hij in Paramaribo: ‘We moeten eens praten.’ Dit mag dus nog altijd niet van Den Haag.

Iemand van het Marriott Hotel belde. Men had mijn artikel in de Nieuwe Revu over Donald Donaldson gelezen. Na 21 december vorig jaar hadden ze niets meer van hem vernomen. Ze hadden ontdekt dat Dico ook in andere hotels op de bonnefooi had gelogeerd. ‘Het is een ordinaire oplichter,’ aldus het hotel. Wie is die rotzak toch eigenlijk, en leeft hij nu nog?⁷³ De gorilla Koko, die nu 6 jaar is, heeft van Rolex een studiebeurs van 27.000 dollar gekregen. Patty Patterson kan nu weer

73 Nieuwe Revu, 10 maart 1978.

[p. 86]

rustig aan haar doctoraal werken. Koko kent nu 600 woorden in gebarentaal.⁷⁴

74 Ik had Koko en Patty op Stanford University bezocht.

31 maart 1978

Bibeb zond me haar gesprek met Koos Postema voor Vrij Nederland. Een lange roddel over Hilversum. Ik belde haar op en vroeg: ‘Is dit nu de hele mens Postema?’

Keke is een unieke compagnon. Hij vertedert me volkomen, als ik naar hem kijk. Ik kijk dikwijls van de hond naar het portret van mam en besef dat Keke het liefste is wat ze mij heeft nagelaten. Casper, die zijn koffer in de trein had laten staan (maar die werd gevonden), was hier. Hij is aanhankelijk. De foto, die ik van hem met koningin Juliana maakte, staat in het huis van zijn ouders, die schijnen te weten dat het mijn opname was.

David Shipley meldt uit Moskou dat het Kremlin niet ziet hoe het civiele betrekkingen met Carter van de grond kan krijgen. Om te beginnen zit Brzezinski, als Poolse stoorzender, roet in het eten te gooien Ze zullen in Moskou langzamerhand ook wel meer details over de voormalige evangelist Carter te pakken hebben gekregen. Geen wonder dat Shipley schrijft: ‘The chemistry between the Soviet leadership and the Carter Administration has been bad from the start. The Russians appear to have found almost no rapport with the President. He remains nearly the enigma to them he was when he entered the White House fourteen month ago.’⁷⁵

Psychologen aan de Universiteit van Minnesota hebben een studie gemaakt van de rol, die fysieke aantrekkelijkheid in het leven van mensen speelt. ‘Beautiful is good’, is de conclusie. Het stereotype van sterke aantrekkelijkheid - in uiterlijk - zou zijn: ‘Kinder, more genuine, sincere, warm, sexually responsive, poised, modest, sociable, sensitive, interesting, strong, more exciting and of better character.’⁷⁶ Het is een onderwerp waar Peter altijd over bezig is. Maar wat hier staat is onzin.

75 The New York Times, 28 maart 1978.

76 International Herald Tribune, 23 maart 1978.

1 april 1978

Ik schreef prins Bernhard geïnteresseerd te zijn in een ontmoeting. Andere journalisten bezoeken hem ook, waarom ik niet? Wie is Yuri Egorov? Hij schijnt fantastisch piano te spelen.

Belde Theo in Lugano. Hij had al drie maanden niets van onze oudste broer in Kaapstad gehoord.

[p. 87]

2 april 1978

Samuel Cohen is de uitvinder van het neutronenwapen. Hij vindt dat er emotioneel wordt gereageerd in het westen. ‘Beginning with the bow and arrow, battlefield weapons have always emphasized effects against enemy personel,’ zegt hij. Hij redeneert dat kleine tactische atoomwapens eigenlijk een zegen zijn, omdat niet hele steden of gebieden plat gaan maar geselecteerde doelen. Cohen begrijpt niet waarom de wereld hem niet dankbaar is.

Peter overweegt posters te maken en een studio voor physical fitness te beginnen. ‘Ik zou ze een en ander kunnen leren.’ Het klonk een beetje als jezelf iets aanpraten. Het maakt me bezorgd.

3 april 1978

De dagen zijn te kort. Ik droom veel en akelig over mijn vader, over Peter en god mag weten wat, maar sta ook op met nieuwe ideeën. Ik werk aan Brief aan Amy Carter en heb een nieuwe start bedacht. Ik ben voor een Hongaarse receptie gevraagd. Hoe kom ik er onderuit? Ik reed vrouw Hornkamp⁷⁷ naar de bus. ‘Ik denk niet dat ik nog lang zal leven,’ zei ze.

‘Dat is onzin,’ antwoordde ik haar, maar ik geef toe, ze zag witjes.

Ik kwam bij ambassadrice Anna Bebrits binnen samen met ambassadeur Martorell van Cuba, die haar een zoen gaf, dus ik ook. ‘At last,’ zei ze tegen mij, omdat ik alle andere uitnodigingen voorbij had laten gaan, ook omdat ik in het buitenland was. Ik gaf haar bovendien de dikke press kit van Gallery met mijn Donaldson-verhaal. Ik heb Bertens van Buitenlandse Zaken gevraagd een exemplaar van Den Vaderland Getrouwe aan ambassadeur Langkamp in Havana te sturen.

André Spoor was er ook, die vrolijk vertelde een elf maanden oude, buitenechtelijke baby te hebben, die Andrea heette. Hij liever dan ik. Die machofiguren hebben nog altijd hun pik niet onder controle. Hij wilde ook wel een keer naar Cuba. Hij maakte een mopje dat het hem nog nooit op Haagse recepties was gelukt Lepeltak, alias Stan Huygens van De Telegraaf, te ontlopen. Allerlei mensen komen ook naar mij toe en zeggen dag zonder dat ik in de verste verten weet wie het zijn. Gelukkig maar, want het Haagse gedoe ligt buiten mijn horizon.

Ontving een exemplaar van mijn interview in het Belgische blad Knack.⁷⁸

77 Mijn interieurverzorgster uit Purmerend.

78 Knack, 1 februari 1978.

[p. 88]

Anton Constandse is herstellende van een blaasontsteking. Gerda kan nog maar weinig zien met een oog. Hij zei geschreven te hebben dat de Sovjet Unie eigenlijk in Afrika op het juiste spoor zat en werd nu zowel van links als van rechts aangevallen. Suharto heeft zijn kabinet van vijf generaals naar elf uitgebreid. Geen wonder dat de keurige Sultan Hamengku Buwono ix bedankte voor de eer langer als vice-president op te treden. Dit wordt nu de schurk Adam Malik. Het gaat steeds verder de verkeerde kant op met Indonesië⁷⁹

79 The New York Times, door Henry Kamm, 1 april 1978.

4 april 1978

Ik luisterde naar Goyescas. Prachtig.

De sovjets hebben een duizendste cosmosraket de ruimte in geschoten. Waar dienen die dingen voor?

Het is gelukt Jonathan Power van de International Herald Tribune een interview met Georgii Arbatov te bezorgen, zoals Edward Ivanian per telegram bevestigde.

Newsweek⁸⁰ lijkt te hebben ontdekt dat Arbatov ‘the dean of Moscow's America watchers’ is. Hij heeft in een kalm commentaar gereageerd op Jimmy Carters harde toespraak inzake defensievraagstukken voor Wake Forest University, waarin de president waarschuwde dat het sovjetgedrag in Afrika salt ii-onderhandelingen in gevaar kon brengen. ‘It is necessary,’ aldus Arbatov, ‘to decide whether an agreement is to be or not to be.’ De man wint gestaag aan invloed, ook in Westerse media.

Mevrouw van Dijk belde dat zij zich zeer eenzaam voelde nu haar man was overleden. Haar zoon Folkert bezocht haar eens per week, ook om administratieve zaken te regelen. Hemeltje, ik ging twee- of driemaal in de week naar mam, toen zij weduwe was geworden. ‘Vergeet u niet dat u vijftig jaar geluk met hem hebt gedeeld, daar moet u dankbaar voor zijn,’ zei ik.

‘Dat moet je me dikwijls zeggen, Wim.’ Zij vervolgde: ‘Ik ben maar een gewoon mens, en soms...’ Er was nu niemand meer om goedenacht of goedemorgen tegen te zeggen. Het is toch maar een zegen dat ik op dergelijke details mijn leven niet heb gestoeld, want ik heb dat nooit gehad en mis het ook niet. Integendeel, ik vind het heerlijk om alleen te zijn.

Keke zeurde vanavond net zo lang tot ik nog eten voor hem opwarmde. Hij at als een wolf(je). Toch loopt hij soms verdwaasd rond. Soms stopt hij bij de tafel in mijn werkkamer en staat doodstil alsof hij is verdwaald.

80 Newsweek, 10 april 1978.

[p. 89]

5 april 1978

Concentreer me op Brief aan Amy Carter.

Mijn vrienden Casper Bake en Frank Heckman arriveerden laat in de middag. Ze hadden samen getennist. Allebei oorspronkelijk lifters. Terwijl Caspers oom marine-attaché in Washington was, diende Franks vader daar als assistent marine-attaché en werd Frank ook Hugo genoemd, naar de broer van Caspers vader. Ik vond die twee kerels ‘op straat’. Ik heb er altijd een neus voor gehad wie wel en wie niet, behalve de keren dat ik me jammerlijk vergiste. Ik vond Frank veranderd sinds hij een vriendin, Suzanne, met drie kinderen heeft gekregen. ‘Het licht in je ogen is veranderd: heb je er een ander peertje in gedraaid?’ Hij vertelde over zijn verantwoordelijkheidsgevoelens jegens deze vrouw en, gevoelig als hij is, kreeg hij er tranen bij in de ogen. Frank is een schat. Casper is heel anders. Hij wordt nog steeds opgebeld door een vriendin uit Washington dc, maar hij is kennelijk op zoek dichterbij. ‘Willem, waarom zoek je geen vrouw voor me die bij me past.’

Suzanne Piët is naar Poona, India gereisd om de Ashram van een nieuw opgestane goeroe, Bhagwan Shree Rajneesh te bezoeken. Loek Krikhaar uit Amsterdam heet nu Shahid. Hij is ingewijd, draagt oranje kleding en een kralenketting met een portret van de meester. Ik wil er wel een keer heen.⁸¹

81 nrc Handelsblad, 4 maart 1978.

6 april 1978

Volodja Molchanov zond twee brieven. Over mijn Gallery-reportage zijn in sovjetkranten stukken overgenomen.⁸²

Ambassadeur Rod de la Rosa van de Philppijnen is voor mij nog steeds bezig via een contact van het paleis in Manilla, Adrian Cristobal, een reis te regelen.

82 Zie bijlage 11.

7 april 1978

Als ik bij de bakker in de P.C. Hooftstraat parkeer, zie ik het kopje van Keke boven het portierraam mij overal zoeken. Het vertedert me ten diepste.

8 april 1978

Bezocht tante Meta de Vries, mams hartsvriendin uit haar studententijd, in Amsterdam. Ze had verhoging en lag op haar zij. Het was erg slecht met haar. Ze opende haar ogen niet meer. Het was totaal vreselijk om te zien. Dit lijden is mam bespaard gebleven.

[p. 90]

10 april 1978

Eindelijk is de pagina over Peter in Privé verschenen.⁸³

Bolland & Bolland zijn lekkere, Indische ventjes.

83 Zie bijlage 12.

11 april 1978

Peter was blij met het artikel in Privé. ‘Ik heb nooit eerder zulke publiciteit gehad.’ Hij was ook blij zijn moeder te hebben gesproken.

12 april 1978

Aurelio Peccei belde uit Brussel. Hij nodigde me uit 13 juli in Rome te komen, als ik mijn eigen vliegticket betaalde. Ook adviseerde hij me om met Robert Maxwell te gaan praten over het mogelijk uitgeven van het boek met dr. Jermen Gvishiani. Hij gaf me diens directe lijn in Oxford bij Pergamon Press. Ik belde Maxwell, die pas aan de telefoon kwam toen ik Aurelio's naam gebruikte. ‘Anything Gvishiani and you decide to write, I will publish,’ aldus Maxwell. Hij benadrukte: ‘I am much better than Simon & Schuster.’

De pr-mensen voor psychiater R.D. Laing vroegen 50 pond voor een interview met hem ‘to make it worth his while’. Ik verloor bijna mijn zelfbeheersing.

13 april 1978

De dagen zijn te kort. Ben volkomen senang om het begin van Letter to Amy/Brief aan Amy Carter voor Michael Korda gereed te maken.

Peter en Edwin gaan voor een korte vakantie naar Spanje. Zij beschikken over een villa van een vriend bij Malaga. Hoop dat hij waardevolle boeken meeneemt.

14 april 1978

Op z'n Indisch kwam Ralphie Nijendorff onaangekondigd langs. Prijspaardje. Blijf zeer op hem gesteld.

15 april 1978

Iet Last⁸⁴ belde. Zij zei het prettig te vinden dat ik me niet meer met Dallas bezighield. ‘Ik heb me zorgen over je gemaakt.’ Peter heeft ook een zwak voor haar.

Richard Thieuliette is hier om zijn vriendin Sherry Vanilla in Paradiso toe te juichen. Ik ben naar de voorstelling toegegaan en heb me staan vergapen aan de generaties van morgen. Mijn

84 Weduwe van mijn vriend en schrijver Jef Last.

[p. 91]

god. In deze gezichten gebeurt helemaal niets. De popmuziek stond onverdraaglijk luid aan. Ik werd er duf van en balanceerde op de rand van hoofdpijn. Voor mij is een dergelijke vertoning totaal onbegrijpelijk. Zag een enkel lekker ventje, maar er was niemand in die hal, die ik zou hebben willen ontmoeten. Eindelijk zag ik Richard, maar in die ambiance omhelsde hij me dus niet. Sherry Vanilla zingt niet maar schreeuwt in een microfoon, enorm hard, met een knalrode pruik op. Haar stembanden zijn compleet schor. Ik zou wel eens een interview met haar willen hebben.

Ronald en Liesbeth Gase, en Gerben Hellinga kwamen eten. De Gase's hadden kennelijk honger. Ronald zoop behoorlijk veel wijn. Hij leek nerveus. Shell heeft hem niet willen hebben. Hellinga heeft een ballet geschreven Vlinders en een film over de dood van Pissuise. Hij is eens communist geweest, maar nu verafschuwt hij zowel dat systeem als het onze. Totaal nihilisme dus. Hij praat ook over Solzhenitsyn en de standaard nonsens over die man. Hij was twee dagen in Moskou op weg naar Sri Lanka en ik adviseerde hem nog maar even zijn mond niet open te doen over de ussr.

Gerben zei dat toen de rel met De Telegraaf-journalist en de Russen zich in mijn huis afspeelde, Henk Hofland tegen hem had gezegd: ‘Ik moet je mijn kant van het verhaal vertellen.’ Hij vond dat Hofland zich ‘prachtig’ van die ramp had hersteld. Hij was een totaal ander mens geworden, wat ik betwijfel. Ik was teleurgesteld in Hellinga. Zelfs Jan Cremer praat intelligenter over de ussr. Maar goed, af en toe moet ik anderen ontmoeten.

Ambassadeur Djawoto schrijft uit Peking de informatie te hebben ontvangen, zoals het artikel van kolonel Fletcher Prouty inzake de brief van Dewi aan president Ford en de rol van de cia in Indonesië.

Jonathan Power zeurt verder (via zijn secretaresse) over het Georgii Arbatov-interview.⁸⁵

85 Zie bijlage 13.

16 april 1978

Professor Wim Wertheim belde De Nieuwe Linie om te zeggen het met mijn artikel van 12 april, over hoe Amerika het Suharto-regime redde, eens te zijn. Wim Klinkenberg had laten weten mijn artikel over de neutronenbom van 5 april ‘uitstekend’ te hebben gevonden. Zo hoor je nog eens wat.

Dirk Keijer belde dat hij er voor voelde samen naar dr. Jermen

[p. 92]

Gvishiani te gaan. Dat had hij gedroomd! Vorige week was hij uit Moskou teruggevlogen samen met Romanov, die het huwelijk van een dochter had bijgewoond. Morgen gaat hij opnieuw naar Moskou. Ik blijf vraagtekens bij die man zetten.

Hans Donkersloot haalde me over mee te gaan naar een bijeenkomst waar Max van der Stoel zou spreken.⁸⁶ Max bewees opnieuw precies de droogkloot te zijn waar ik hem altijd voor heb aangezien. Hollandser dan een Hollandse Hollander. Volgens hem gaf Henry Kissinger tijdens de regering Nixon de koers aan, wat dus precies andersom is ook al zou Henry graag willen dat de wereld dat denkt. Dat hij bijvoorbeeld de architect van de China-politiek zou zijn geweest is onzin. Henry voerde de door Nixon aangegeven richtlijnen in de buitenlandse politiek uit, daar is geen twijfel over. De oorlog om Cambodja hebben ze misschien samen op touw gezet, maar wat Max staat te beweren, klopt niet. Donkerblauw pak, afgezakte das, nerveus. Ook Mark van Heuven van de Amerikaanse ambassade is hier. Ik zie verder Jerome Heldring en andere journalisten. Max vindt dat we de vs nog altijd teveel met het Nixon-tijdperk associëren. Dat doet hij wellicht, maar ik zeker niet. Hij lult over Amerika op een manier dat de usis zijn praatje geschreven had kunnen hebben. ‘Ja,’ zegt hij, ‘is het niet begrijpelijk dat de vs wel eens uitglijden over het mensenrechten beleid?’ Even uitglijden in Indonesië, Chili, Zaïre, Iran, India, noem maar op! Even uitglijden over Sacharov wanneer er over salt ii moet worden gesproken. Het is eigenlijk een zielenpoot. Hij bedoelt het misschien goed, maar hij ziet alles vanuit de Hollandse hoek. Zoals hij over de Sovjet Unie spreekt, is strikt vanuit een Koude Oorlog-perspectief. Hij weet gewoon te weinig en heeft bovendien de handicap een socialist te zijn.

Iemand vroeg Van der Stoel in welke opzichten Ford van Nixon had verschild. Het verschil was, volgens Max, dat Ford er in was geslaagd de Amerikanen weer met elkaar te verzoenen. Ook niet waar. ‘Ford zei anders toen hij aan de macht kwam dat hij het woord détente niet zou gebruiken,’ wierp ik op.

‘Toen reisde hij naar Helsinki om de akkoorden over Europa te tekenen,’ antwoordde Van der Stoel.

‘Maar waarom is er na Vladivostok geen topgesprek meer geweest tussen Moskou en Washington?’

‘Ford en Brezhnev hebben in Helsinki gesproken,’ wat technisch juist was, maar wat niet met een sovjet-Amerikaanse-top kan worden vergeleken, die meestal enkele dagen duurt.

86 Ik noteerde niet waar het was en onder welke auspiciën.

[p. 93]

19 april 1978

Eindelijk had ik een afspraak met de vertegenwoordiger van Koeweit, Rabbani, op advies van ambassadeur Beelaerts van Blokland in Boedapest, eens zelf ambassadeur in Koeweit. Ik arriveerde precies op tijd om 11.00 uur op zijn kantoor, een ‘rijk’ aangeklede ontvangstsalon, met een kostbaar schilderij van een oude Nederlandse koopvaarder. Een jonge Arabier serveerde koffie. Alles was in lichtblauwe kleur. Hoe kom je erop? Ik had mijn Letter to Amy meegenomen en zat te corrigeren. Om 11.30 hoorde ik Rabbani het gebouw binnenkomen, hij ging meteen naar zijn bureau en er gebeurde niets. Om 11.40 uur was het welletjes geweest. Ik zei tegen de heer Nasser van de receptie geen zin te hebben veertig minuten te moeten wachten en vertrok. Ik schreef Rabbani een briefje dat wanneer hij alle vrienden van de heer Beelaerts van Blokland aldus ontving, dit de reputatie van Koeweit nauwelijks ten goede zou komen. Dus een volgende ontmoeting maar in Amsterdam in het Amstel Hotel.

Willem van den Berghe van de Rijksvoorlichtingsdienst wees me er op dat de adjudant van Bernhard helemaal niet Cornelissen maar Gerritsen heet. Omdat de adjudant van zkh zich in Apoera (Suriname) zo onbehouwen gedroeg, heb ik zijn naam op een of andere manier verruild voor die van onze tuinman op De Horst, Bertus Cornelissen. Van den Berghe begreep niet dat Soestdijk de verkeerd geadresseerde brieven niet had teruggezonden. Willem adviseerde de prins een keer direct en persoonlijk te schrijven en zou, zoals hij in Paramaribo had voorgesteld, een gesprek proberen te regelen. Ik zit er verder niet echt om te springen.

Ik liep even bij mijn oude vriendin Nel Oosthout, de voordrachtskunstenares, binnen. Zij denkt nog altijd dat zij beter naar het buitenland had kunnen vertrekken en dan wereldberoemd zou zijn geworden. Zij heeft sterk het gevoel hier altijd opzettelijk geweerd te zijn, door concurrenten als Josephine van Gasteren, geholpen door media als De Telegraaf.

Jan van Beek, hoofdredacteur van de gpd zond 450 gulden voor exclusieve interviews uit Havana, Milwaukee en New York. Hoe durft hij? Ik schreef hem het onsmakelijk te vinden ‘want vergeet niet het over de kosten, die deze gesprekken met zich meebrengen, te hebben’.

20 april 1978

Er stond een afschuwelijk verhaal in Newsweek over Joe Campos Torres, die in Club 21 in Houston te keer ging na een

[p. 94]

glaasje teveel te hebben gedronken. De Latino werd door drie jonge politiemannen gearresteerd. Hij was bij aankomst op het politiebureau dermate gemaltraiteerd en in elkaar geslagen, dat de agenten opdracht kregen hem naar een ziekenhuis te brengen. Die klus zou door zes man worden uitgevoerd. In plaats van naar het hospitaal, brachten ze de Mexicaan naar een pakhuis aan de rivier en smeten hem van een dok in de rivier. Twee dagen later werd zijn lijk drijvend gevonden. Twee agenten, Terry Denson en Stephen Orlando, werden aanvankelijk veroordeeld tot 2.000 dollar boete en een voorwaardelijke gevangenisstraf van een jaar. De officier van justitie ging in beroep en opnieuw werden geen straffen gegeven die ook maar het minst aangaven dat deze overheidsdienaren gewoon hadden gemoord. Het is toch eigenlijk een beestenbende in Amerika ondanks een ‘in Christus herboren’ president.

Rabbani belde. Hij had zich inderdaad eerst behoren te excuseren te laat te zijn, maar nu ik een brief had geschreven over goede manieren en slechte manieren had hij geen zin meer om te praten. ‘Ik weet dat u een hele belangrijke journalist bent, maar ik moest eerst met Amerika bellen,’ waarop ik zei: ‘Dag mijnheer Rabbani’, en vervolgens hing ik de telefoon op de haak: fuck him.

Hoe leg je zo'n man uit dat ook al was ik de groenteboer op de hoek geweest, ik zijn gast was en a human being - wat met ‘belangrijke journalist’ niets te maken had. Hij had de elementaire hoffelijkheid in acht behoren te nemen. Ik schreef hem dus een aangetekend briefje: ‘Uw telefoontje deed me denken aan de fabel van de rich man who was a fool. U was gewoon onbeschoft. Anderen zouden achter uw rug om hebben gezegd dat u geen manieren heeft. Zo ben ik niet gebakken.’

Liet de eerste vlinder dit jaar naar buiten.

Eindelijk heeft een delegatie van de Opperste Sovjet, hier op bezoek, een visite aan Philips in Eindhoven gebracht. Too little too late. Geen wonder dat ze hier in de achterste koets zitten in Moskou, na Duitsland, Italië en zelfs de vs.

Ik woonde een lezing bij van A. Sassuchin, professor internationale handelsbetrekkingen aan de Lumumba Universiteit in Moskou. Maakte een praatje met Wim Hulst. Ik vind het een aardige man. Hoe reageren Time-advocaten als ze zo'n notitie vinden? De rechter in Dallas heeft tenslotte de uitspraak gedaan dat ik mijn dagboeken ter inspectie zal moeten openstellen voor advocaten van Time. Ze hebben geen idee hoeveel dagboeken ik heb en hoe ze tot in lengte van dagen bezig zouden zijn om door die rijstebrijberg van notities en documenten heen te ploegen.

[p. 95]

In de pauze ging ik naar professor Sassuchin toe. Hij had artikelen over mij in de sovjetpers gelezen. Ambassadeur Romanov had een nadere toelichting gegeven over mijn bemoeienissen met de jfk-affaire. ‘I think it is dangerous,’ zei hij, ‘you should be careful.’ Ik vroeg hem wat er met de drie miljard schilling, die de ussr tegoed had van Oostenrijk, ging gebeuren en vertelde dat Kreisky me had gezegd dat de sovjets niet alleen altijd op tijd betaalden, maar wel erg veel geld tegoed hadden bij Oostenrijkse banken. De bondskanselier was onlangs in Moskou geweest. Het bedrag was opgelopen tot 4 miljard. Oostenrijk had een buitenlandse schuld van 46 tot 52 miljard ‘so it is not too serious’. Maar ik kreeg geen antwoord. Misschien wist hij het niet.

Oud-minister van Buitenlandse Zaken van Indonesië, Subandrio - de boef- zegt in een ncrv- programma dat hij blij is dat nu eindelijk Sukarno wordt gerehabiliteerd. Hij is altijd een hypocriet geweest. Hij verkeert, ondanks dat hij nog in gevangenschap leeft, in opmerkelijk goede staat. Ook luchtmaarschalk Omar Dhani kwam in beeld. Die man is een first class patriot. Suharto hoort te zitten waar hij zit, of liever Suharto verdient de kogel, niet hij.

21 april 1978

Stond om 09.15 uur aan het graf van mijn vader, die twaalf jaar geleden overleed.

Anderhalve straal zon, verder wolken, hagel en ellende zoals gewoonlijk.

In hotel Des Indes liep ik tegen N. van Nieuwenhuysen aan, freelancer voor Elseviers, die vertelde een prachtige kleurenfoto van prins Bernhard, Casper Bake en mij te hebben gemaakt in Suriname, die hij me zal opsturen. De prins had hem een interview gegeven. Daar zie je het weer. Er moet ergens in Den Haag een instructie liggen dat de prins niet met me ‘mag’ spreken.

Aardige ontmoeting in de sovjetambassade met Vitaly Petrovich Ruben, Chairman of the Soviet of Nationalities of the ussr Supreme Soviet, die met een delegatie in Nederland is. Ik had weer een aardig gesprek met ambassadeur Romanov. Het ontdooien zette vroeger in dan gewoonlijk. Hij noemde het bezoek aan Philips het hoogtepunt van de reis. Romanov ging naar zijn bureau, trok een lade open en toonde dat mijn laatste brief van 4 april was. Hij had dus mijn brieven over bijvoorbeeld het interview tussen Jonathan Power en Arbatov, wat ik aan het regelen was, niet gekregen. Die ligt dus bij de bvd. Zo

[p. 96]

gaat dat in Nederland anno 1978. De basterds! Ik ga dezelfde informatie nu aangetekend aan Romanov zenden om te zien of hij die boodschap dan tenminste wel ontvangt. Zou de cia er ook tussen zitten, omdat het een Amerikaan betreft?⁸⁷

Ik reed snel naar huis en eindelijk zag ik mijn vriend Tage Domela Nieuwenhuis terug. We spraken over letterlijk alles onder de zon. Ons contact is op meer dan een wijze uniek. Omdat zijn vader kapitein van een zeeschip is, voelt zijn moeder zich verschrikkelijk eenzaam. Kennelijk legt zij beslag op hem dus hij bezoekt haar wel, maar blijft niet slapen. Ik probeerde hem op allerlei manieren te inspireren haar iets terug te geven voor alles wat moeders kinderen schenken tot en met de fabricage van het klokwerk dat soms lang door tikt. Hij verafschuwt de gedachte naar het klasje voor Buitenlandse Zaken te gaan en overweegt aan Columbia University een rechtengraad te gaan halen. Het gaat hem aan alle kanten voor de wind. We aten bij kaarslicht.

Kenneth Briggs⁸⁸ belicht het ‘rapprochement’ tussen ‘the analyst's couch and the church pew’. Psychiaters en zielenherders van de kerken lijken meer en meer naar elkaar toe te groeien, samen te werken, en ten langen leste te ontdekken dat zij dezelfde problemen bestrijden.

John Struzzo, een rooms-katholieke priester die voor psychotherapeut studeerde, vatte het aldus samen: ‘The most basic issue is the fear of nothingness, the horror of emptiness,’ waar dus alle mensen chronisch aan lijden, en welke gevoelens priesters en psychiaters of psychoanalytici moeten helpen verzachten. Sommige breindokters, zoals Richard Bollinger, therapeut aan de Menninger Foundation in Topeka, Kansas zegt nu: ‘There is a two-way exchange. It is now just as important to know what religion can offer as what psychiatry can.’ Dr. George Serban, hoofd van het onderzoek aan New York University Medical Center en een psychiater vertelde Briggs: ‘We realized people still had their difficulties despite our work. We believed we had replaced God and that was exactly our failure. But we are coming out of it.’ Ik denk dat het nog heel lang zal duren voor mensen zonder totem van God, of koning, kans zien op eigen benen te staan, dus wat Alexander Mitscherlich noemde ‘Society without the Father’.

Minister C.A. van der Klauw heeft net als zijn voorgangers opnieuw geweigerd een sovjetconsulaat in Rotterdam toe te staan, wat zoveel gemakkelijker zou zijn voor de Russen in verband

87 Ik publiceerde hierover in De Nieuwe Linie, 26 april 1978.

88 The New York Times, 21 april 1978.

[p. 97]

met de honderden schepen die de haven aandoen. Wat zijn Hollanders toch mierenneukers. De Belgen hebben al jaren een sovjetconsulaat in Antwerpen, ook in verband met handel en scheepvaart. Wat anders? Spionage?

22 april 1978

Ik lag lang wakker, bezorgd over mijn financiële situatie. Zelfs Nel Oosthout, die ik al zo lang ken, zei laatst dat ze altijd had gedacht dat ik miljonair was. Wanneer ik alle aandelen die ik heb nu verkoop heb ik 189.000 gulden terwijl ik 101.000 gulden schuld heb bij de bank. Ik moet toch langzamerhand iets doen.

Volodja Molchanov zendt meer artikelen uit Oost-Europese bladen over Donald Donaldson.⁸⁹

89 Zie bijlage 14.

23 april 1978

Ik geniet iedere dag van Keke zolang hij nog bij me is. Hij spartelt nog ongehoord tegen wanneer ik zijn ogen met boorwater wil schoonmaken. Hij smult van blikjes Flora.

Bezocht tante Meta de Vries. Ze glimlachte en probeerde van alles te zeggen, waar ik niets van begreep. Ik slaagde erin haar wat koffie te ‘voeren’. Anna Christie gaf me een foto, maar zoals ze nu is vergeleken bij toen is afschuwelijk. Ze begrijpt nog wel dat ik het ben.

Heerlijk gefietst in de polders, iets waar Peter me toe heeft aangezet. Schemerig, windstil, zalig. Er liep een eenzame fazant te snuffelen.

Ik heb trouwens de cheque van 450 gulden van de gpd tout court geretourneerd. Dat stelde een honorarium voor van drie interviews in Amerika en Cuba! Ik neem geen fooien aan!

24 april 1978

Peter schrijft uit Spanje. Ze hebben het heerlijk. Hij draagt een hoed, want anders wordt zijn haar wit. Ze genieten kennelijk totaal.

Hoe is het mogelijk dat het antwoord van G. Robert Blakey⁹⁰ van 16 februari 1978 vandaag pas Amerbos bereikte, terwijl ik voorafgaande aan Dico's affaire de aandacht van zijn Select Committee on Assassinations wilde hebben. Mosterd na de maaltijd. Maar waarom wordt er met mijn post geklierd.

Philip Mok interviewt Luns voor Elseviers⁹¹ onder de pakkende

90 Zie bijlage 15.

91 Elseviers, 22 april 1978.

[p. 98]

kop: ‘de neutronengranaat is een zeer klein onschuldig wapen,’ aldus Luns. Vooral dat ‘onschuldig’ is zo typerend. Hij vindt dat de discussie ‘emotioneel en volstrekt onzorgvuldig’ wordt gevoerd. Hoe krijgt de gek het door zijn keel? ‘Dit wapen is beslist minder dramatisch dan de wapens waarover geen opschudding is ontstaan de laatste tijd,’ aldus Luns. Hij vindt de drukte over dit Enhanced Radiation and Reduced Blast and Fall-Out Shell-wapen wel ‘een beetje te gortig’. Hoe werkt in godsnaam het brein van deze man? Wie geeft hem de kans in naam van Nederland dergelijke waanzin te laten spuien? En er zijn heel wat mensen in dit land, die naar Luns luisteren als naar de pastoor.

De kwaliteitskrant nrc Handelsblad meldt dat de delegatie uit het sovjetparlement ‘geprikkeld’ naar Moskou is teruggereisd. ‘Delegatieleider Roebens,’ aldus de Haagse redactie. De man heet V.P. Ruben. Een bezoek aan de nos-studio's in Hilversum schijnt eveneens een onaangename affaire te zijn geworden. Terwijl een ontmoeting met Nederlandse parlementariërs uitgelopen is op een woordenwisseling over joden, die niet weg kunnen, en natuurlijk niet te vergeten de mensenrechten. Hoe is het mogelijk dat onze vaderlandse betweters kans zien zich altijd weer als lousy hosts te ontpoppen.

25 april 1978

Leonid Brezhnev heeft de meest wijze partij gekozen. De Sovjet Unie zal voorlopig geen eigen neutronenbom tot ontwikkeling brengen. De verklaring uit Moskou volgt op een uitspraak van Jimmy Carter dat hij de productie van het onding uitstelt. Luns heeft zijn lesje te vroeg opgelepeld.

Aan de Nijmeegse Universiteit is heisa ontstaan nadat is uitgelekt dat medewerkers van de subfaculteit der psychologie mogelijk medewerking hebben verleend aan het opstellen van een vragenlijst, waarmee de Indonesische veiligheidsdienst (de Indonesische Gestapo) in staat zou zijn gesteld zogenaamde communisten en Sukarno-aanhangers op te sporen.

26 april 1978

Gisteravond kwam een gemêleerd gezelschap dineren: Alissa Moriën, met Niels Keuls, eens begeleider van Julian Spoor, dan een zekere Els, vriendin van Ischa Meijer, opgetut met een bos rozen en seringen. Ischa zelf kwam laat, heeft het altijd druk en vroeg om whisky, wat ik dus nooit in huis heb. Hij wilde eerst praten, maar mijn eten was gereed dus we gingen aan tafel.

Hij stond al gauw op van tafel, zette in de andere kamer de te-

[p. 99]

levisie aan en ging in een stoel voor de deur zitten, om met één oor naar ons te kunnen luisteren en verder in mijn werkkamer (ongevraagd) te kunnen rondsnuffelen. Op een gegeven moment zat hij in de stoel achter mijn bureau en had een dagboek uit de kast gehaald dat opengeslagen voor hem lag.

‘Wat denk je dat je aan het doen bent?’ vroeg ik.

‘Ja, ik heb altijd eens in je dagboeken willen kijken.’

Mevrouw Hornkamp zei vanmorgen, toen ik vertelde dat Ischa Meijer zou komen: ‘Die heeft op de radio gezegd dat zijn moeder kon dood vallen.’ Vriendin Els opperde dat Meijer het boek over zijn moeder wel eens geschreven zou kunnen hebben om de band met de moeder te herstellen. Crazy.

Ik zei tegen Meijer: ‘Pas maar op dat je geen Julius Vischjager wordt.’ Hij wil nu Carel Enkelaar een hak zetten vanwege de hoge nos-uitgaven voor de reportage over het koninklijke bezoek. De man is een hakkenzetterige klootzak. Ik probeerde hem wat meer gefundeerd aan de praat te krijgen over Hilversum, maar hij is een roddelaar. Hij brak ieder gesprek af met een zogenaamde mop, liet dingen vallen, haalde ongevraagd tonics uit de koelkast, snuffelde in mijn boeken, ging op sokken languit op mijn zitbank liggen, kortom, hij gedroeg zich als een proleet. Ik wil niets met die man te maken hebben. Als ik het allemaal bij elkaar optel, zou ik liever alleen zijn geweest vanavond.

27 april 1978

Gerard Croiset belde terug. Hij zei dat Henk van der Meijden hem en Hurkos had willen samenbrengen. Croiset had geantwoord dat hij het druk had: ‘Ik deed of mijn neus bloedde.’ Hij zei best met De Telegraaf in zee te willen ‘maar met jou en niet met Van der Meijden. Dat moet je natuurlijk niet aan ze zeggen’.

Anita Bryant, de orange juice-koningin uit Florida en kruisvaardster tegen homo's, gaf Playboy een interview. Ze viel zowat door haar stoel, vertelt ze, toen zij voor het eerst las dat mannen bij het pijpen elkaars sperma inslikten. Ik denk dat ik niet graag de dames de kost zou willen geven, die bij de heren hetzelfde doen. Soms kun je er zelfs een éclair of een tompouce mee vullen. Deze preutse tante heeft gewoon niet geleefd.

[p. 100]

‘Is seks dan alleen om kinderen te baren,’ vraagt journalist Ken Kelley.

‘Oh, no. But God created the family to be a picture of perfection. If you could see that bliss as an expression of God's perfection, it would make you yearn to know God.’

‘You are saying that sexual intercourse between man and wife is an acknowledgement of God?’ ‘Right. It is a picture of the church, in a sense. It's a beautiful thing, ordained of God, meant to be enjoyed and pleasurable, not looked on as debased and ungodly or dirty, as so many Christians unfortunately see it. Sex was never meant to be that. God tells us it is like a mystery. It's physical but it becomes spiritual.’

Verderop zegt Kelley: ‘A moment ago you lumped homosexuals into the same category as murderers.’

‘But I am not saying homosexuals are murderers,’ verweert Bryan zich.

‘You are saying they are just as bad.’

‘No, I don't say they are as bad. God says it. It is in the Bible. First Corinthians, I think....’ Die mevrouw is natuurlijk beyond repair. Haar bicameral mind zit nog met een helft vast aan de stemmen van de farao's en alle andere onzin. Onvoorstelbaar eigenlijk, hoe in a free country like the United States zieke geesten de vrijheid krijgen om wijd en zijd hun vervuilende denkwerelden te verspreiden ten detrimente van de kudde. Het levert alleen maar nodeloze vertraging op bij het rijpingsproces naar denkbeelden, die passen bij de late twintigste eeuw, niet bij de hunebedbouwers van weleer. Anita Bryant klinkt als een communiste aan de hand van een denkregime gebaseerd op Christelijk dogma. Dogma leidt tot tirannie, wat ook de imprimatur moge zijn.

Ik had een ontmoeting met H. Goeman Borgesius, die wel vriendelijk was. Ik liet hem recente brieven uit Washington zien en stelde voor dat ik met De Telegraaf zou samenwerken aan de jfk-affaire, bijvoorbeeld met Henk de Mari (die overigens iemand was waar Croiset nogal voor waarschuwde).

‘Dan moeten we wel met open vizier werken en geen oud zeer uit de Nieuw-Guinea-tijd laten doorwerken,’ zei ik.

‘Ik zal De Mari zeggen dat te doen,’ aldus Borgesius.

Ik vertelde met Croiset te hebben samengewerkt. Wat was mijn theorie inzake Dallas? Ik antwoordde: ‘Geen. We weten niet hoe het in elkaar heeft gezeten, en hij die zegt het te weten raaskalt dus...’

‘U hebt veel op De Telegraaf gescholden,’ zei hij.

‘Ja, als pure reactie op de jarenlange, ongemotiveerde, door

[p. 101]

Buitenlandse Zaken en de inlichtingendiensten via uw blad aangezwengelde roddel.’

‘Dat kan zijn,’ zei hij ontwapenend eerlijk.

Ik vertelde dat ik met Anton Veldkamp en Thomas Lepeltak heel behoorlijke gesprekken had gehad en normaal samengewerkt. ‘Maar dan wordt ik ineens op de voorpagina van uw krant aangevallen als zijnde kgb-agent.’

‘Ja, maar dat verhaal stond in Time.’

‘May be, maar u drukt het klakkeloos af, zonder contact met mij op te nemen, zonder mij de kans te geven te reageren.’

Hij drong er tweemaal op aan dat ik zijn groeten aan Henk Hofland zou overbrengen. Hij moest nog een boek aan Hofland terug geven. Ze ontmoeten elkaar ongeveer eens in de vier maanden.

Het eerste deel van de dagboeken van Virginia Woolf is verschenen. Nona Balakian noemt een diary ‘A writer's secret chamber to be guarded against intruders. To Mrs. Woolfit was also a kind of repository for “the loose, drifting material of life”, that has a way of slipping through one's grasp before one can know it's “significance”.’⁹² Ik zal het niet lezen, want die dame interesseert me niet. Een dagboek is geen ‘geheime kamer om indringers buiten te houden’, indringers zoals Ischa Meijer, die ongevraagd een dagboek uit de kast halen en erin zitten te lezen. Zelfs Peter doet dat niet, terwijl hij de enige is, die dat vrijelijk zou kunnen doen wat mij betreft. Een dagboek is voor mij een double check op mijn geheugen ten behoeve van de feiten en de waarheid.

Malcolm Muggeridge is 75 jaar geworden, en publiceerde een autobiografie in twee delen: Chronicles of Wasted Time. The New York Times⁹³ publiceert enkele catch phrases.

‘When mortal men try to live without God they infallibly succumb to megalomania or erotomania, or both (...). Life is a drama, not a process (...). The quest for perfect government ends infallibly in anarchy or the Gulag Archipelago (...). The news media now provide the opiate of the masses (...). I have never doubted that our existence in this world has some sort of sequel. It would seem to me preposterous to suppose that the universe was set up solely to provide a “mise-en-scène” for the interminable soap opera of history, with its stock characters and situations endlessly repeated.’

92 The New York Times, 4 januari 1978.

93 The New York Times, 26 april 1978.

[p. 102]

28 april 1978

Ik ontving een brief van Robert Maxwell met positief nieuws.⁹⁴

Ik heb ze geteld: mijn dagboek bestaat nu uit 774 groene klappers, op dit moment 200.000 pagina's, 50 miljoen woorden, de knipsels meegerekend.

Henry Kamm bericht uit Indonesië vrijwel voortdurend dat er problemen en botsingen zijn met studenten, vooral in Bandung waar zich 24 instituten voor hoger onderwijs bevinden. Op 28 januari namen 7.400 studenten deel aan stakingen tegen de regering, Suharto raakte in paniek en zond 2.500 zwaar bewapenden militairen. Ook in Jogja en Jakarta zijn er de nodige botsingen geweest. Generaal Ali Murtopo, mij wel bekend, is nu minister van Voorlichting geworden en sloot prompt een groot aantal dagbladen, omdat zij zich in hun berichtgeving niet ‘verantwoordelijk hadden gedragen’. Verantwoordelijk rapporteren betekent als werktuig van het Suharto-regime optreden. De nieuwe vice-president Adam Malik schijnt het in zijn broek te doen voor de opkomst van Islamitisch fundamentalisme en extremisme.⁹⁵

Mijn oude vriend Martin Portier kwam naar Amerbos. Hij was geschrokken van mijn gesprek met Alissa in Nieuwe Revu. Hij sprak, net als vroeger, weer zeer geïnspireerd over de religie. De joden waren het oog van God. Geen vijand durfde Israël onder het oog van God aan te vallen. Alles wat nu in het Nabije Oosten gebeurde, was in de Bijbel voorspeld, ook dat er vliegtuigen zouden komen. Hij is op 27 mei vijfentwintig jaar getrouwd. Ik was in 1953 zijn getuige op zijn huwelijk.

Hans Wilbrink van Nieuwe Revu wil geen 50 pond voor een gesprek met dr. R.D. Laing betalen: ‘Dat doen we nooit.’ Duidelijk. Wat doe ik als Nieuwe Revu geen artikelen meer koopt?

94 Zie bijlage 16.

95 The New York Times, verschillende edities in april 1978.

29 april 1978

Ambassadeur Romanov heeft prins Bernhard op paleis Soestdijk de munten van de komende Olympische Spelen overhandigd. Wie steekt er toch een stokje voor dat de prins niet naar Moskou kan reizen, zoals Romanov zegt, wat Bernhard zelf beslist zou willen doen en waartoe hij meerdere malen door Romanov werd uitgenodigd?

[p. 103]

30 april 1978

Tom Hansen (25) is een proces tegen zijn ouders begonnen in het District Court van Boulder, Colorado ‘omdat zij hem niet behoorlijk hebben opgevoed’. Het proces valt onder de betiteling malpractice parenting. Tom wil 350.000 dollar schade uitbetaald krijgen, al was het maar, omdat hij de rest van zijn leven psychiatrische behandeling nodig heeft.

Om 01.45 uur werd er aangebeld. Ik keek uit het raam en zag de blonde kop van Casper Bake. Hij was met zijn lievelingsvriendin Pauline Barnaart en zeven anderen uitgeweest en had whisky gedronken. Hij was licht teut. Hij snurkte vreselijk. Ik ben vandaag dan ook maar een half mens. Trouwens, hij vroeg gisteravond al na een kwartier: ‘Kan je je niet even scheren, anders denk ik er teveel aan dat ik met een man in bed lig.’ Ik zou van Casper kunnen houden, misschien zelfs met hem een homorelatie kunnen hebben, maar ik zal nooit het initiatief nemen bij deze jongen om te proberen zijn seksualiteit in de richting van mannen om te buigen.

Ik zag de film Turning Point en ben later ver gaan fietsen. De lammetjes sprongen op elkaars ruggetjes. Als je daar een keer in je leven werkelijk naar kijkt, raak je nooit meer in je leven een lamskotelet aan. Het was zalig in de polders, vooral omdat ik de enige fietser was.

Heb wat Nocturnes van Chopin op de Yamaha-vleugel zitten ‘lezen’.

1 mei 1978

Henk Hofland: ‘Wim luister, iets ernstigs. Ik ben morgen vijfentwintig jaar in de journalistiek. Er is om 18.00 uur een bijeenkomst in de Bols Taveerne.’ Ik kan niet. Ik belde André Spoor en ontdekte dat de Bols-affaire niet morgen maar woensdag was. Dan maar iets eerder terug uit Londen. Vervolgens belde ik Henk, die antwoordde: ‘Pak van mijn hart.’

Bezocht mijn vaders zuster, tante Yuut.⁹⁶ Heerlijk om haar over de jeugd van mijn vader te horen spreken. Hij kreeg eens met mijn grootmoeder⁹⁷ ruzie in de auto in Nijmegen. Mijn grootvader⁹⁸ zette hem op de plaats rust uit de auto, zonder een cent op zak. Hij moest maar zien hoe weer in Den Haag te komen. ‘Bedenk je wel,’ zei tante, ‘het Nederlandse wegennet was voor de Eerste Wereldoorlog slechts een verzameling landwegen. Jouw vader zei alles. Hij had een enorm rechtvaardig-

96 Mevrouw J.C. Mennega-Oltmans.

97 Mevrouw Jacoba Oltmans-Klink.

98 Ir. Willem Oltmans, naar wie ik werd genoemd.

[p. 104]

heidsgevoel.’ Het resultaat was dat eigenlijk niemand hem in huis wilde hebben. ‘De bedoeling was dat hij in Nijmegen op school zou gaan, maar je grootvader heeft hem toen maar weer mee terug naar Semarang genomen. Ik had een uitzonderlijk contact met je vader.’ Heerlijk om zulke verhalen te horen. Eigenlijk had ik haar mee uit eten moeten nemen, maar zij is beter bij kas dan ik. Ik ga gauw terug om meer te horen.

Ik reed naar Houten en viel bij Gerard en Adèle Croiset - die er charmant uitzag - binnen. Gerards ogen waren helder. Hij herhaalde niets met Henk van der Meijden te maken te willen hebben. Zijn felheid hierin geeft meer aan dan antipathie. Ook de heer Van Praag van het Parapsychologisch Instituut wilde niets meer met brave Henk te maken hebben. ‘Die heeft met hem over de telefoon gesproken en de volgende dag stond een totaal verdraaid verhaal in De Telegraaf.’ Toch probeerde ik hem over te halen om over deze ‘signalen’ van onbetrouwbaarheid heen te stappen. ‘Okay,’ zei hij tenslotte, ‘als hij bereid is in te gaan op de nieuwste proeven met elektronische apparatuur, ja.’ Ik zal dat voor een lobby bij De Telegraaf gaan gebruiken. Misschien spreek ik iemand op de partij van Hofland.

Later nam Gerard me apart en vertelde dat zijn oudste vriend, Carel Enkelaar, tegenwoordig niet dikwijls meer opbelde. Waarom vertelde hij me dit? Hij is eveneens bezig een stichting op te richten, waar royalties in moeten worden gestopt om te voorkomen dat de belasting 70 procent van deze inkomsten inpikt.

Tenslotte reed ik naar Baarn om mijn voormalige pleegmoeder, mevrouw Van Dijk te bezoeken. Zij was ouder geworden. Ze is nu 77 jaar. Aanvankelijk verliep het gesprek prima, tot zij besloot mij het doodsuur van haar man opnieuw te beschrijven. Hij werd per ambulance naar het ziekenhuis gebracht, waar de arts mevrouw Van Dijk terzijde nam.

‘Wat denkt u?’ vroeg hij haar.

‘Dat mijn man reddeloos verloren is.’

‘Ik ben blij dat ik u dit niet behoef te zeggen,’ aldus de behandelende geneesheer.

Daarop moest zij ontzettend huilen. Er kwam geen einde aan. Ik bleef roerloos op mijn stoel zitten. Ik kon niets doen. Ik overwoog wel om haar in mijn armen te nemen, maar ik voelde het niet echt. Wat te doen? Ik voelde me wel heel ernstig over alles, maar ik kon niet huilen. Zij gebruikte tissues, die als draden werden door haar stroom van tranen. Hoe de oude dame te troosten? De heer Van Dijk had haar wel eens gezegd, te ho-

[p. 105]

pen dat zij eerst zou overlijden, omdat hij sterker was om het verdriet te verwerken. Hij had haar nog gezegd: ‘Ik ben heel erg ziek, ik zal doodgaan.’ Folkert van Dijk was als eerste uit Rotterdam naar het ziekenhuis gekomen. De vader had gezegd: ‘Jullie moeder is altijd erg lief voor jullie geweest. Zullen jullie (de drie zoons) lief voor haar zijn?’ Folkert had ‘ja’ geknikt.

2 mei 1978

De tranen van mevrouw Van Dijk waren vreselijk. Ik verstijfde. Zij vertelde voor het eerst dat zij en haar man de jaren dat ik bij hen in huis was, mij ieder weekeinde opgetogen naar De Horst in Bosch en Duin hadden zien vertrekken en als ik 's maandags weer terugkwam en ze vroegen hoe het was geweest, ‘dan antwoordde je “fijn” Wim, maar dan zei mijn man tegen je “zit niet te liegen” want we konden de blauwe plekken op je gezicht en in je nek zien.’ Afschuwelijke herinneringen. Wat ik luguber vond - en misschien ook weer niet - was dat zij de urn met zijn as in huis wil hebben. Zij wees de plek op de schoorsteen aan.

Vrije Volk-journalisten Geert-Jan Laan en Rien Robijns hebben uitgevlooid of koningin Juliana echt de rijkste vrouw terwereld is.⁹⁹ Hun artikel: De armoede van de Oranjes. Nu begrijp ik waarom veel Nederlandse schilderijen in Rusland terechtkwamen. Anna Paulowna, de vrouw van Willem ii, verkocht diens schilderijenverzameling voor een appel en een ei aan tsaar Nicolaas i, (173.823 gulden). Er wordt uitvoerig ingegaan op de reden waarom prins Bernhard inderdaad moeite had ‘de eindjes aan elkaar te knopen’. Hij kocht zelf het landgoed Warmelo voor zijn moeder, terwijl Wilhelmina op zeer gespannen voet met prinses Armgard verkeerde en dus geen vinger uitstak. Een treurig verhaal, maar de Oranjes barsten minder van de poen dan algemeen wordt aangenomen.

99 Haagse Post, 29 april 1978.

Amsterdam-Londen

Ik kan niet wachten om Peter te omhelzen. De zon is toch nog doorgebroken.

Lord Chalfont kankert op George Kennap, de Amerikaanse Oostblokspecialist.¹⁰⁰ Kennan denkt dat een meerderheid van de Europeanen van mening is, dat de sovjets vroeg of laat het continent plat zullen lopen, tenzij de Amerikanen zorgdragen voor atoomafschrikking. Chalfont stelt dat ‘very few people in Western Europe seriously believe that the Russians intend to

100 The Times, 2 mei 1978.

[p. 106]

launch an overt military attack’. Ik weet het nog zo net niet. De opruiers hier zijn overtuigd dat ‘de Russen komen’. Ik denk dat zelf absoluut niet meer, omdat ik als Chalfont, voldoende op de hoogte ben van het ‘decision making climate’ in het Kremlin. In 1948 vertrokken mijn broers per auto naar Kaapstad, omdat we een sovjetinvasie vreesden. Dat was ook een gedeelte van mijn redenering om naar Yale te gaan. Nu weet ik dat we niets te vrezen hebben uit Moskou.

Aram Khatchaturian is overleden. Hij was een vriend. Ik ben blij en dankbaar hem gekend te hebben.

3 mei 1978

Londen, Drury Lane Hotel

Gisteren nam ik een trein naar Oxford en een taxi naar Pergamon Press voor een gesprek met Robert Maxwell. In de hal stond mijn bezoek op een schoolbord met krijt aangekondigd. We spraken een half uur in zijn enorm ruime werkkamer. Hij zat op me te wachten aan het einde van een lange conferentietafel. Zoals ik Peter vertelde: hij ontving me uitsluitend omdat ik een vriend van Aurelio Peccei en Jermen Gvishiani ben. Hij zei overigens dat hij mij belangrijkere interviews dan met Arbatov en Gvishiani kon bezorgen, zoals met Aleksei Kosygin en Leonid Brezhnev zelf. Gvishiani had ons boek ook met hem besproken en was met een interviewvorm akkoord gegaan. Hij had Maxwell gevraagd zijn groeten over te brengen.

De ‘tycoon’ wilde weten hoeveel tijd ik nog dacht nodig te hebben. Ik antwoordde: ‘Nog acht uren gesprekken.’

Maxwell is bereid 2.000 dollar voorschot te betalen en 5.000 exemplaren te drukken, wat belachelijk is naar Amerikaanse maatstaven. Hij gaf me een exemplaar van het door hem uitgegeven boek over Brezhnev plus een foto van de sovjetpresident met hemzelf. Het is gemakkelijk om een dergelijk boek in elkaar te flansen. Wat ik wil schrijven moet authentiek zijn. Ik gaf hem 50 uitgewerkte pagina's Gvishiani-interviews. Hij wil ook dergelijke vlugge boeken over Mao en Desai samen laten stellen. ‘No, I don't think Indira Gandhi will be back in power, but I know her well,’ merkte hij op. Toen ik vertelde dat Michael Korda het maar een bezoeking vond met de sovjets te werken, zei hij: ‘He does not know how to deal with them,’ waar Maxwell wel eens gelijk in zou kunnen hebben. Ik onthoud me vooralsnog van een opinie over de man. Op mijn uitlating dat ik Jimmy Carter voor geschift zag¹⁰¹ - om

101 Zie bijlage 17.

[p. 107]

met Bijbels te leuren langs Amerikaanse deuren - antwoordde hij: ‘No, I do not think Carter is mad. We all use the same toilet paper,’ wat ik niet direct begreep. Bedoelde hij dat we allemaal aan de Bijbel vast zaten en dat die Bijbel toiletpapier was? Hij bereidt boeken voor over Carter en Waldheim.

Ik moest anderhalf uur op R.D. Laing wachten, maar hij gaf me wel anderhalf uur van zijn tijd. Hij was aardig, zelfs verwarmend. Ik begon - nu Nieuwe Revu niet wilde betalen - een cheque op Chase Manhattan ter waarde van 50 pond te geven. Vooraf had ik hem aan de telefoon gehad. ‘What are we talking about,’ vroeg hij. ‘Let's have an open agenda.’ Geleidelijk raakte hij echt op dreef. Ik vroeg me een moment af of hij ooit een nicht was geweest.

Ik vroeg: ‘Wat zie je als je naar een ander kijkt?’

‘Het gedrag van die ander, niet diens ervaring of kennis.’

‘En wat zien we tijdens een verkiezingsredevoering van een ijverige politieke streber?’

‘Dan hoort men er iets bij, maarte weinig mensen zijn zich er van bewust dat zij een theatervoorstelling bijwonen, een maskerade.’

Daar denk ik precies zo over.. En zo belandden wij bij het dilemma hoe aan leiders te komen, die gegarandeerd goed bij hun hoofd waren. Laing ziet psychologen als andere mensen: ‘Sommigen zullen evenwichtig zijn, anderen beslist niet.’ Carter, als oud-marineofficier en oud-gouverneur van Georgia, was getest door de functies die hij bekleedde. Dus als je gaat testen, wie moet de test uitvoeren? Ik wees er op dat Richard Nixon de kluit zeventien jaar, in allerlei functies tot en met die in het Witte Huis, had belazerd tot hij door de mand viel.

Vervolgens bespraken we de nieuwste rage in Amerika in Christus herboren te worden, zoals Carter. Dr. Laing zei een bijeenkomst van 300 protestantse dominees in Princeton University te hebben bijgewoond. Hij gaf toe ‘merkwaardige dingen’ te hebben gehoord. Toen hij zijn colleges volgde als jongeman, hadden ook gelovige leerlingen in de klas gezeten, maar naar zijn beste weten was geen van hen klinisch gek geworden. Hij kende zelfs een in Christus herboren professor, die ook nog hoogleraar pathologie was. De man promoveerde op de vraag over hoeveel chromosomen Jezus gehad zou kunnen hebben, nadat hij uit de maagd Maria was geboren. ‘Dit werd als een ernstige wetenschappelijk studie opgevat,’ aldus de antipsychiater Laing, ‘dus je begrijpt met welke problemen men wordt geconfronteerd. Wanneer je werkelijk in het bijbelver-

[p. 108]

haal gelooft, zou Jezus dus slechts de helft van de chromosomen moeten hebben ten opzichte van anderen.’

Ook roerde ik het onderwerp van de psychohistorie aan. Hij noemde het werk van Lloyd de Mause in New York meteen ‘belangrijk’. ‘What he writes looks at first glance as a bunch of sweeping statements, but he is on to something. Perhaps, he feels that I am not taking him too seriously. Well, tell him he is wrong. I certainly do take him seriously.’¹⁰²

102 Nieuwe Revu, 15 september 1978.

15.00 uur Londen-Amsterdam

Ik ben al weer op weg naar huis. Ik heb Peter veel te kort gezien. Hij heeft een standby ticket voor panam. De douche in het Drury Lane Hotel werkte niet. Ik voel me vies en plakkerig. Ik vertrok daarom zonder de nota te betalen.

Peter las Where the wasteland ends van Theodor Roszak. ‘He influences me already,’ zei hij. Hij zou het boek mee naar Spanje nemen. Hij had Turning Point gezien en tranen in zijn ogen gekregen op het moment dat het meisje bloemen aan haar moeder gaf. Edwin verduidelijkte: ‘Zijn tranen liepen tot in zijn nek.’ Hij verwacht veel van zijn trip naar Florida voor de fotosessie met Blue Boy. Ik dacht herhaaldelijk: kon zijn moeder maar eens zien hoe uitstekend hij het maakt in Londen.

Malcolm Muggeridge begint zijn memoires met een citaat van Pascal: ‘Nous ne vivons jamais, mais nous espérons de vivre: et, nous disposant toujours à être heureux, il est inévitable que nous le soyons jamais.’¹⁰³ We hopen niet te leven, we leven van a tot z. Bovendien hoeven we helemaal niet te doen of we gelukkig zijn. Wat is dit trouwens, geluk? Peter kennen en pret en tranen met hem delen dat is leven en geluk tegelijk.

103 Malcolm Muggeridge, Chronicles of Wasted Time, William Morrow & Co., New York, 1973.

Amsterdam, in de tram

Het was zeer zeer goed dat ik naar de Bols Taveerne ben geweest. Henk leek oprecht blij dat ik er was. Hij was lief tegen Mimi Hofland en zijn zoons Henk en Raymond. Henk junior is iets groter dan ik, ziet er absoluut zalig uit, maar als hij zijn mond opendoet..., wel. Mimi is oke. Zij herinnerde zich dat toen Henk junior 1 jaar oud was toen ze mij in Kew-Gardens opzochten en ik het verdomde mijn platen zachter te zetten voor de baby. Anton Constandse gaf aan iets te willen gaan zeggen. Ik overlegde met André Spoor. Henk zelf vond het een leuke gedachte. Constandse deed het erg aardig en ging op

[p. 109]

een stoel staan. Hij herinnerde zich 1953, toen we allemaal samen op zijn buitenlandredactie zaten. Hij zei dat ik ‘aardbevingen’ had veroorzaakt die dagen en was dan ook maar negen maanden gebleven.¹⁰⁴ Hij beschouwde het een aanbeveling voor de democratie dat we ons allen op onze eigen wijze hadden ontplooid. ‘Ze hebben me later allemaal verloochend,’ was een zin was die ik niet begreep. Henk omhelsde Constandse zelfs. Ik zei hem dan ook, dit een vooruitgang te vinden. Vervolgens sprak zijn vriend Jan Vrijman en tenslotte Henk zelf, die als eerste Joop van Tijn ter sprake bracht en vervolgens mij en misschien een dozijn anderen, maar hij vergat André Spoor, die nota bene zijn kop bij nrc Handelsblad had gered. Hij zei dat hij hen die moed betoonden, als vrienden beschouwde. Ik zei tegen hem: ‘Wat zonde dat je moeder deze avond niet mee kon maken.’ Henks vader is 83 jaar en ligt in een ziekenhuis. Al met al voelde ik me ver van de hele kliek af staan.

104 Ik werkte twaalf maanden bij het Handelsblad.

4 mei 1978

Amerbos

Er lag een brief van Jonathan Power om te bedanken voor het contact met Georgii Arbatov.¹⁰⁵

Ben eerst Keke in Bosch en Duin gaan halen.

De schrijver W.S. Rendra is weer door Suharto gearresteerd. Mejuffrouw Büringh Boekhoudt belde dat ik al heel lang niet ten tonele was verschenen. Ik had haar echter een self adressed kaartje gezonden om te laten weten wanneer het schikte. (Dit arriveerde de volgende dag.)

Leo Derksen blikte in De Telegraaf terug op het defilé op Soestdijk op 30 april. ‘Hebt u ooit Belgen zo langs hun vorst zien marcheren? Hebt u ooit koningin Elisabeth van Engeland op Buckingham Palace zien wuiven naar het 67ste pupillenelftal van Leeds United? Hebt u ooit de koning van Zweden een twee meter lange koek in ontvangst zien nemen met een gulzige blijdschap alsof de koek hem juist nog van de hongerdood redt? Hebt u Idi Amin ooit zo verrukt naar een borduurwerkje zien kijken?’ Hij geeft zelf het antwoord. ‘Neen, dat hebt u

105 Zie bijlage 18.

[p. 110]

niet! En dat is maar goed ook! Koninginnedag is, evenals (vermoedelijk) koninginnesoep, een typisch Hollands gerecht....’¹⁰⁶

Allemaal leuk en aardig, onschuldig, naïef, onvolwassen, maar op de keper beschouwd, is het een ziekelijke persoonsverering, die als kut op dirk slaat. Hoeveel jaar zal er nog nodig zijn voor de kudde om deze ziektebeelden te ontgroeien?

Henk Hofland zei gisteravond niet te begrijpen waarom ik in de jfk-affaire ‘bleef hakken’. Voor de rest vond hij dat ik ‘interessante dingen deed’. Hofland is nooit een doorbijter geweest. Hij is liever lui dan moe en als hij zich te veel moet inspannen laat hij de boel de boel. Ik ben nu eenmaal door de ontmoeting met de moeder van Lee Harvey Oswald in de Dallas-zaak gerold en houd er van zaken af te maken. Dat is alles. Ik volg het bezoek van Leonid Brezhnev aan Bonn via de Duitse televisie op de voet.

Richard Barnet schrijft in de Times over hoe de mythe van overvloed in de wereld de afgelopen tien jaar plaats maakte voor de mythe van schaarste. Daar hebben wij met Limits to growth van de Club van Rome in belangrijke mate toe bijgedragen. Maar goed ook. Zij die denken dat je van eeuwigheid tot zaligheid als gekken met de bronnen van de planeet kan blijven omspringen, zijn niet goed snik. ‘The growing awareness of the physical and economic limits to growth has under minded the very basis of Keynesian liberalism,’ aldus Barnet, ‘and is calling into question the basic promises of the American system.’

De econoom Leonard Silk en politieke wetenschapper David Vogel hebben zelfs de vraag gesteld of de vs zich nog wel een one man one vote system kunnen veroorloven. Samuel Huntington, adviseur van de National Security Council in Washington heeft zelfs gezegd: ‘The problems of Government are too complex to accommodate the conflicts inherent in democratic rule.’ Huntington waarschuwde zelfs voor wat hij ‘excessen van democratie’ noemde. ‘Elsewhere in the world,’ aldus Barnet, ‘the collapse of democratic experiments and the rise of authoritarian regimes lend support to the increasingly fashionable view that strong rule, not democracy, is the wave of the future.’

‘In an age of slow growth, the cost of natural resources is going up and the value placed on human life is going down. This, indeed, is the heart of the global human-rights problem.... An

106 De Telegraaf, 3 mei 1978.

[p. 111]

increasing proportion of the world's population is becoming irrelevant to the productive process. Automation has dramatically reduced the number of hands needed to make what the world wants (...). What to do about the surplus population, to use a phrase from Dickens's time, is the number one problem for political leaders around the world. In a condition of scarcity, managing societies made up of millions of people without jobs, money or hope invites Draconian economics and brutal politics (...). Others preach the “lifeboat ethic” in which only the poorest billions are pushed out of “spaceship earth” to make room for the rest. Only a generation ago Americans were appalled by the genocidal mind-set behind Hitler's project for ridding the world of inferior races. Now it is becoming almost fashionable here to suggest that too many people are getting in the way of society.’

Barnet trekt een opzienbarende conclusie: ‘We will be forced either to bring our economic institutions into line with the fundamental humanist and democratic values we profess to or openly reject them in favor of the “lifeboat” ethic. The anger and fear, (following tension and desperation abroad, lead-ing to violence everywhere) inevitable demands for less democracy and for more executions (as recently seen in a rise of terrorism in even West-Germany) (...). When an economic system cannot meet the goals of a democratic political system by supplying the needs of the majority, then either the one system or the other must change. In the twentieth century, facism in various guises (...) has indeed been a conventional therapy for sick economies (...). The idea of a world community is meaningless unless it starts from the premise that every man, woman and child on earth is a member.’¹⁰⁷

Juist gisteren benadrukte de Volkskrant een rede van Joop den Uyl voor Queen's College in Oxford, waarin hij aandringt op een keuze door het Westen voor ‘beperkte groei’. De formatie van een nieuwe regering liep in 1977 stuk op dit punt, omdat het cda weigerde mindere economische groei, loonmatiging en een rechtvaardiger verdeling van inkomens te aanvaarden. De roomsen hebben nog een lange weg te gaan om geboortebeperking te aanvaarden, laat staan dat ze zouden begrijpen dat we een andere weg in moeten slaan, zoals Silk en Vogel hierboven bepleitten. Ze lopen met z'n allen als gewoonlijk achter rond het Binnenhof. Hoe kan het ook anders. Ze weten het immers strijk en zet beter dan de rest van de wereld.

107 The New York Times, Sunday magazine, 16 april 1978.

[p. 112]

5 mei 1978

Henry Kamm waarschuwt dat in Indonesië iedereen die wat te betekenen heeft een generaal is. Bijna alle belangrijkste Indonesische bedrijven zijn volgepropt met generaals, die als miljonairs leven. Ik heb het symptoom in 1966 al duidelijk onderstreept door het geval van generaal Ibnu Sutowo wereldkundig te maken, die toen de Pertamina olie-industrie leidde. Naar schatting bezetten 15.000 militairen posten die normaal gesproken door burgers bekleed werden. ‘Will the army ever voluntarily go to the barracks in Indonesia?’ vraagt Kamm zich naïef af.

Het irriteert me dat Ischa Meijer zes pagina's interview met Willem Ruys in Nieuwe Revu heeft geschreven. Het heeft er alle schijn van dat hij mijn positie als vaste interviewer daar probeert over te nemen. Onfris mannetje.

Henk van der Meijden belde, een figuur van wie ik niet had gedacht hem ooit aan de telefoon te zullen hebben. Maar na mijn gesprek met Goeman Borgesius heb ik Gerard Croiset dus overtuigd toch iets met de man te doen. Hij ging akkoord met het behandelen van Croisets elektronische proeven. Hij vroeg het betreffende materiaal met een taxi naar De Telegraaf te laten brengen. Ik heb er mijn boekje over jfk bij gedaan.¹⁰⁸

‘Toen je in de subway ging, wilde ik je vragen om mijn moeder te schrijven,’ aldus Peter per telefoon uit Londen. ‘Maar ik dacht: daarmee belast ik hem teveel met mijn eigen wensen.’ Ik had zijn moeder gisteren al geschreven dat alles goed ging. Ik krijg 10.000 gulden op mijn acf-aandelen. Dat helpt.

108 Het rapport en ander materiaal over de proeven, bevindt zich in mijn dagboek.

6 mei 1978

Ambassadeur Romanov zendt me een boekje over Brezhnev.¹⁰⁹ Michael Korda van Simon & Schuster heeft de eerste pagina's van Letter to Amy gelezen maar vindt ze dus niets. Broer Theo schrijft me uit Lugano gedetailleerde en zeer ter zake doende kritiek. Hij vindt dat de ‘punch’ in de brieven ontbreekt en dat er ‘lack of coherence’ is, waar hij gelijk in heeft. Hij illustreert met voorbeelden hoe het verhaal verbeterd zou kunnen worden. ‘Hope you will not be disappointed with my remarks. They are given in a spirit of keen interest. I trust you will send me the other letters in due course.’

Ik werk non-stop aan het verbeteren van het manuscript.

109 Zie bijlage 19.

[p. 113]

8 mei 1978

Max Westerman kwam bij me eten.

9 mei 1978

Droomde van een bruin kalf dat op me afkwam en vervolgens een zwerm grote katten. Ik wist niet hoe ze van mijn lijf te houden.

Ik lunchte voor het eerst sinds jaren met Henk Hofland bij Keyzer. We ontmoetten elkaar om 12.40 uur. Ik was er emotioneel van geworden toen we uit elkaar gingen om 15.10 uur. Het viel me mee om weer op gang te komen. Hij sprak veel en vertelde me enkele insides over zijn vertrek als hoofdredacteur bij nrc-Handelsblad. Ook over de rollen die André Spoor en de heren Pluijgers en Stijkel hadden gespeeld. Fijne heren. André herwon Hoflands respect door het schilderij uit het huis van de therapeut Jurriaans weg te halen. Evenals Spoor verklaart Henk deze man voor gek. ‘Hij heeft Hans Koetsier ook gek gekregen,’ aldus Hofland. Ook is hij het met me eens dat Ischa Meijer een totale nul is. Hij had foto's meegebracht van een zalig huis in Zuid-Frankrijk dat Mimi en hij daar hebben. De waarde is drie ton en van hun huis in de Boticellistraat vijf ton. Of ik het kinderachtig vond dat hij ze had meegebracht? Allerminst. Ik vond de foto's, ook van Henk junior, geweldig. Lubberhuizen en Willem van Beusekom hadden er gelogeerd.

Henk denkt tijd te kort te komen voor alles wat hij nog wil doen. Maar als hij zich laat nakijken zeggen de artsen dat hij de bloeddruk heeft van iemand van negentien jaar. Lijkt me sterk, met wat hij allemaal drinkt. Hij wil een roman schrijven ‘want ik heb een erg goed geheugen’. Daar twijfel ik dus wel eens aan, maar je kunt jezelf tenslotte veel aanpraten. Ik vraag me dat zelfs zeer af, want als hij zo'n goed geheugen had, zou hij anders jegens mij moeten handelen dan hij doet.

Hij had een gesprek met Dries van Agt gevoerd. ‘Die man is gek,’ zei hij. Over zijn vader zei Henk: ‘Die is al door magere Hein aangeraakt.’ Toen ik antwoordde dat ik dat ongepaste taal vond, zei hij: ‘Een grapje.’ Na dit gesprek had ik maar een wens: aan mijn vleugel te zitten en notities in mijn dagboek te maken. In plaats daarvan ging ik eerst naar Thermos, kreeg een intense blow job en maakte later maar weinig aantekeningen.

Vanmorgen bezocht ik Dirk Keijer in Hilversum. Hij probeerde me af te poeieren. En alsof hij het rook, vroeg hij zelf of ik gekomen was om over geld te spreken. Ik zei langzamerhand al heel wat akkefietjes in overleg met hem te hebben opgeknapt,

[p. 114]

zoals bij Jermen Gvishiani, wat hij toe gaf. Hij beloofde tegen juli 10.000 gulden te zullen betalen.

Hij gaf me doorslagen van brieven aan ambassadeur K.W. Reinink in Moskou en Mr. K.H. Beyen op het ministerie van Economische Zaken waarin hij protest aantekende tegen het feit dat de overheid geen vinger voor hem uitstak. Hij vertegenwoordigt met Investronic een twintigtal bedrijven in Moskou. Op de komende beurs aldaar (Selkhoztekhnica-78) heeft hij voor 400 m2 ingeschreven. Hij richt vooral zijn gram op mr. S.J.J. Baron van Voorst tot Voorst die op alle mogelijke manieren Investronic saboteert.¹¹⁰

Wat me ook verbaasde, was dat Keijer al enkele jaren Rudi van Meurs kent, die in Vrij Nederland over de bvd schrijft. Hij toonde me eveneens in de Staatsalmanak de naam van een ambtenaar bij het ministerie van Financiën (van Heusen?) die 250.000 gulden had uitgeloofd voor degene, die de werkelijke activiteiten van Dirk Keijer zou blootleggen. Hij zei dat de bvd hem beschouwde als behorende tot de Nederlandse arm van de kgb. Ik geloof daar dus helemaal niets van.¹¹¹ Van Voorst had tegen Keijer gezegd: ‘Als u bereid bent om naar de bvd te gaan, dan kan alles worden opgelost, maar ik houd me nu aan mijn instructies.’ Beyen, noch Reinink had hem geantwoord.

110 De brieven waren gedateerd 7 april 1978.

111 In 1993 vraag ik me echter af of Keijer voor Nederland spioneerde. Met de komst van Gorbatsjov in 1985 draaide Keijer in Moskou in de soep en kneep er tussenuit naar Florida. Dit verterkt mijn gedachte des te meer.

10 mei 1978

Herinneringen! Wat een dag; 33 jaar geleden begon de Tweede Wereldoorlog voor ons.

Peter vertrekt eerst naar New York en gaat daarna naar Florida voor de opnamen voor Blue Boy. ‘Ik voel me vreemd,’ zei hij toen ik hem in Londen belde, ‘om alleen te gaan.’ Ik gun hem deze trip volkomen, een uitvloeisel van het simpele feit dat ik bij Gallery toevallig tegen Neal Boutwell aanliep. Peter vliegt met panam.

The New York Times wijdde een halve pagina aan Carl Jungs inzichten over ufo's A Modern Myth of Things Seen in the Sky.¹¹² Zou Robert Jastrow dit boek gelezen hebben? Ook deze Zwitserse psychiater - niet in het Times-artikel maar in het boek - gaat terug naar de Egyptenaren en spreekt over belangrijke overgangen van de collectieve psyche, zoals van de eeuw van Taurus naar Aries, of van Aries naar Pisces, toen het chris-

112 C.G. Jung, Flying Saucers: A Modern Myth of Things Seen in the Skies, Harcourt, Brace & Company, New York, 1959.

[p. 115]

tendom aanving. Nu naderen we met z'n allen Aquarius. Jung zegt zijn reputatie van ‘truthfulness, trustworthiness, and scientific judgement’ op het spel te willen zetten om zijn gedachten over deze materie te ontvouwen, hier dus de mythologie der ufo's, ondanks het besef dat wat hij gaat zeggen ‘extremely unpopular’ is.

Eigenlijk wijdt Jung een aantal pagina's aan de faraohelft van de bicameral mind, al spreekt hij er niet over zoals Julian Jaynes van Princeton dit een kwart eeuw later zou doen. Hij memoreert aan ‘mandala's’, de beschermende cirkel, die het Zelf als eenheid moet uitdrukken en aan ‘yantras’, de visuele patronen bij meditatie, die voornamelijk dienen als hulpmiddel om, bij situaties van psychische verwarring wanneer men van zijn stuk is gebracht, naar evenwicht toe te werken. Volgens Jung zullen spontane fantasiebeelden, dromen en ander producten van actieve verbeelding in tijden van psychische fragmentatie het archetype van orde, het Zelf, gemakkelijk een weg vinden in de breinen van mensen.

Jung zegt in de Times dat goden ‘on the antique level’ (de tijd van de farao's) en ufo's dicht bij elkaar liggen ‘to compensate the split-mindedness of our age’. Hij vervolgt: ‘It has a particularly important role to play among the other archetypes in that it is primarily the regulator and order of chaotic states giving the personality the greatest possible unity and wholeness.’ Dan zegt hij (in 1959): ‘We have indeed strayed far from the metaphysical certainties of the Middle Ages, but not so far that our historical and psychological background is empty of all metaphysical hope.’ Met andere woorden, de faraohelft van het brein is ook vijftig jaar later nog in volle bloei. ‘A myth is essentially a product of the unconscious archetype and is therefore a symbol which requires psychological interpretation. For primitive man any object, for instance an old tin that has been thrown away, can suddenly assume the importance of a fetish. This effect is obviously not inherent in the tin, but is a psychic product.’¹¹³ De Times zette boven de beschouwing van Jung, flying saucers - perhaps a 99 percent psychic product. Hoe komt het eigenlijk dat Nick van Nieuwenhuysen en zovele anderen exclusieve gesprekjes met prins Bernhard in Suriname hadden, en ik, die in 1961 nogal iets speciaals voor hem regelde op het Witte Huis, kom er niet aan te pas? Tenslotte ben ik ook journalist. Mijnheer Nieuwenhuysen komt met twee pagina's in Elseviers, welk blad een omslagverhaal met

113 The New York Times, 25 maart 1978.

[p. 116]

prins Bernhard maakte.¹¹⁴ Een onderzoek wees uit dat 49 procent van de Nederlanders nog altijd veel sympathie voor Bernhard heeft, 39 procent in enigermate sympathie en 11 procent geen. Coen van Harten wijst op een aantal van zijn functies en de teneur van het omslagverhaal is dus ‘let bygones (van Lockheed) be bygones’.

Een klein aantal van prins Bernhards huidige functies:

- Curator Nederlands Economisch Instituut

- Voorzitter Nationaal Rampenfonds

- Lid van het Bestuur Nederlandse Centrale Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek tno

- Regent en Stichter Stichting Prins Bernhard Fonds

- Voorzitter Stichting het Spaans, Portugees en Ibero-Amerikaans Instituut

- Erevoorzitter Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart

- Beschermheer Comité voor hulpverlening aan Oorlogsinvaliden en Nabestaanden

- Erelid Contactcentrum op Voorlichtingsgebeid

- Beschermheer Hollandse Maatschappij der Wetenschappen

- Erevoorzitter Koninklijk Instituut voor de Tropen

- Beschermheer Koninklijke Nederlandse Reedersvereniging

- Erevoorzitter Koninklijke Nederlandse Zeil- en Roeivereniging

- Erevoorzitter Koninklijke Noord- en Zuid-Hollandse Redding Maatschappij

Erevoorzitter Koninklijke Noord- en Zuid-Hollandse Maatschappij tot Redding van Schipbreukelingen

- Beschermheer Mars en Mercurius

- Beschermheer Nationale Vereniging Het Zeilend Zeeschip

- Beschermheer Nederlandse Comité voor de United World Colleges (World College of the Atlantic)

- Beschermheer Nederlandse Maatschappij voor Nijverheid en Handel

- Beschermheer Prins Bernhard Stichting

- Beschermheer Rotary Nederland

- Beschermheer Stichting Culturele Betrekkingen Nederland-Mexico

- Erevoorzitter Vereniging van Delftse Ingenieurs

- Beschermheer African Medical Research Foundation amrf

- Honorary President European Oceanic Association eurocean/p>

- Patron World Veterans Federation

- Beschermheer Bond van Nederlandse Militaire Oorlogsslachtoffers

- Beschermheer Genootschap Engelandvaarders

- Beschermheer Stichting Meer Ontspanning voor Ernstige Oorlogsgewonden moveo

‘Ik kan je nu wel vertellen,’ zei Henk Hofland gisteren, ‘dat het die gek Heitink¹¹⁵ was, die jou die kool heeft gestoofd bij het grand événement bij jou thuis met de sovjetdiplomaten.’

114 Elseviers, 6 mei 1978.

115 Adjunct-hoofdredacteur van De Telegraaf.

[p. 117]

Daar zou ik dan eens met de man over moeten spreken, maar hij vertelt toch de waarheid niet. Heitink is de bvd-man bij De Telegraaf, dat weten we al heel lang.

Ik zie nu pas bij toeval dat Nils Shapiro een hoofdartikel over mij in Gallery Magazine heeft gepubliceerd.

Frank Heckman belde en herinnerde me er aan dat we elkaar vandaag vier jaar geleden hadden ontmoet.

Ik ben uitgenodigd voor de presentatie door Peter Loeb van Prins Pim: overdenkingen van een levensgenieter. Ik kan het niet opbrengen op om me in Pim de la Parra's gedachten te verdiepen, ook al doen Hugo Claus, Wim Verstappen en Sylvia Kristel dat dus blijkbaar wel.

Belde met Peter in New York. Ze willen foto's van hem maken voor een omslag van New York magazine. Hij was naar Kew Gardens gegaan, waar hij in een coffeeshop me had geschreven: ‘I was very emotional.’ Dat zijn ook mijn herinneringen uit de tijd dat ik er woonde en dat Peter mij daar opzocht.

13 mei 1978

Guruh, de jongste zoon van Sukarno, is hier. Hij belde om 19.15 uur. Ik haalde hem op aan de Rozengracht, waar hij logeert. Hij had nu weer kort haar. Hij is vorig jaar in Mecca op pelgrimstocht geweest. Een vriend van hem was mee, raakte zoek en niemand had ooit nog van hem gehoord. ‘The Arabs rape young Indonesian boys and then kill them,’ zei hij. ‘And that is the holy city of Mecca.’

Guruh is helemaal in de muziek. Hij componeert graag en laat dan anderen zijn muziek uitvoeren of zingen. Hij woont nu in het huis van zijn moeder in Jakarta. Zuster Fahmawati is naar een buitenwijk verhuisd. Hij roert het onderwerp Suharto niet aan, maar zegt het met me eens te zijn dat de man een verrader is. Hetzelfde geldt voor Adam Malik. Maar nu is een adjudant van Bapak, die zoete broodjes bakte met Suharto, de burgemeester van Jakarta geworden. ‘The people really hate Suharto by now,’ zei hij, ‘they realize they made a mistake.’ Terwijl hij dus duidelijk onderstreept enerzijds van muziek, dans en de kunsten te houden, wil hij zich anderzijds ook met politieke zaken bezighouden. Hij zou wel in de vs willen gaan studeren ‘but not where other Indonesians are. I want to be free so that nobody knows me.’

[p. 118]

14 mei 1978

Jonathan Power heeft Willy Brandt geïnterviewd.¹¹⁶

Jimmy Carter heeft tegen een groep Latijns-Amerikaanse journalisten gezegd dat Fidel Castro onder de knoet van het Kremlin zat en daarom troepen in het Nabije Oosten en Afrika had ingezet. De president vond het volkomen belachelijk dat Cuba zich voordeed alsof het tot het blok van niet-gebonden landen te behoren, want het werkt, internationaal gesproken, in perfecte harmonie met Moskou. Dat is waar. Maar heeft Carter zich ooit een moment verdiept in wat Cuba werkelijk vertegenwoordigt?

Ik blijf van mening, ook in 1993, dat Fidel Castro nooit en te nimmer Fulgencio Batista, en het fascistische Cubaanse regime - dat door Washington en de maffia honderd procent werd gesteund - uit Havana heeft verdreven om het met een Communistische dictatuur te vervangen. Het was de leugen, die hij later lanceerde om volledige steun uit Moskou tegen de vs te krijgen dus door te fingeren dat hij eigenlijk altijd communist was geweest, wat hem na de val van de ussr de das om is gaan doen. In 1993 zie ik Fidel Castro als een tragische figuur in liga met Broz Tito, die beiden aanvankelijk uitstekende revolutionaire doelen behaalden en verwezenlijkten, maar wier idealen uiteindelijk toch ten onder zoude gaan. En Washington mist de grootheid van handelen om, na de ineenstorting van het communisme, de blokkade rond Cuba - die altijd misdadig is geweest - op te heffen en aartsvijand Castro ‘een vluchtroute’ aan te bieden. Laat men in Amerika nooit vergeten hoeveel moordaanslagen vanuit Washington, al te beginnen onder Eisenhower en jfk op Fidel werden beraamd. Met andere woorden: Amerika heeft allerminst schone handen ten aanzien van Cuba.

116 The New York Times, 13 mei 1978, door Bernard Gwertzman.

15 mei 1978

Ruth Carter Stapleton is toch werkelijk van de ratten gevreten. Deze evangeliste woonde in Rutherford, New-Jersey een bijeenkomst van 50.000 zogenaamde ‘charismatische Christenen’ bij. Dat zijn mensen die denken dat de Heilige Geest hen bovennatuurlijke krachten heeft geschonken, zoals genezen en voorspellen. De zuster van de president beklom het spreekgestoelte en deed een beroep op alle aanwezigen hun naasten hun zonden te vergeven. ‘I am not an accident,’ zei deze dame, ‘Jezus loves me as though I were the only one in the whole world.’

[p. 119]

Zij waarschuwde: ‘Sometimes, we Christians talk too much. We are supposed to go back into the world and live the message.’¹¹⁷

Om 16.00 uur ontmoette ik ambassadeur A. Romanov. Hij zei zojuist de diplomatieke post te hebben geopend. Hij was in het bezit van de lijst met namen van interviews, die ik voor een nieuw boek had aangevraagd. Prokchorov kwam later binnen om de namen en functies te vertalen. De ambassadeur herhaalde dat hij in zijn hart overtuigd was dat ik uiteindelijk ook premier Kosygin en president Brezhnev zou kunnen interviewen. De lijst met namen is inderdaad indrukwekkend. Nu moet ik vragen opstellen, die ze van te voren willen hebben.

De ambassadeur vertelde dat Dirk Keijer als grote baas van Investronic de heer Rodenburg van Philips had opgebeld, maar die had gewoon keihard geantwoord: ‘You are not interesting to me, if the ambassador himself phones it is a different matter.’ ‘A day later I called Rodenburg myself,’ vertelde Romanov. ‘He said, he would not be in the Netherlands between May 24-28, when dr. Jermen Gvishiani will be here. I then suggested, that perhaps a member of the Board could replace him during his absence to meet with Gvishiani. He flatly replied: “They are buzy too”. Therefore, Philips remains anti-Soviet.’ Ik zei: ‘These attitudes make me mad.’

‘Frankly,’ aldus de ambassadeur, ‘me too.’ Hij had na die onbeschoftheid van Rodenburg het gesprek ogenblikkelijk beëindigd.

Andere reacties op Gvishiani's bezoek waren positief geweest: Heineken was geïnteresseerd evenals de Chemische Fabriek Naarden en akzo. Ik wil de acf eveneens proberen te interesseren. Gvishiani komt eerst enkele dagen naar Brussel, waar ik hem zal kunnen spreken. Romanov had opnieuw een artikel uit De Nieuwe Linie, dat ik aan hem persoonlijk had gezonden, niet ontvangen. Hij keek nog even in zijn aparte laatje rechts in zijn bureau. Niets. De heer Ruben van de Opperste Sovjet had laten weten dat mijn gesprek met hem correct was weergegeven.

Ook de minister van Wetenschapsbeleid had gezegd dr. Gvishiani te willen ontmoeten.

117 The New York Times, 13 mei 1978, door George Vecsey.

16 mei 1978

Vanmorgen belde ambassadeur Romanov dat hij een boodschap had ontvangen dat dr. Gvishiani vanwege persoonlijke gezondheidsproblemen niet naar Nederland zou komen. Rom

[p. 120]

zei dat hij er tien minuten over had gedaan om het slechte nieuws te verwerken alvorens mij te bellen.

Ik vroeg hem of het een nuttige gedachte zou zijn Wim Kok als voorzitter van het fnv eens in te lichten, hoe Philips kansen in de Sovjet Unie liet liggen. ‘Alright, but just say, that what you know, you heard from Dirk Keijer.’ Met andere woorden hij wilde niet mijn zegsman zijn. Prima. Hij was ook bereid Kok een lunch aan te bieden. Desnoods aanstaande vrijdag meteen. Maar hij belde er later over terug en zei vrijdag verhinderd te zijn, vanwege een bezoek aan Buitenlandse Zaken. Ik belde Peter in New York. Hij had gedineerd met Tony Staffieri van Gallery, die hem had gewaarschuwd dat de mensen die Blue Boy runden, absolute ‘basterds’ waren, dus dat hij op zijn hoede diende te zijn. Hierdoor was hij toch enigermate nerveus geworden over Florida.

17 mei 1978

Ik heb de auto bij Triumph in Gouda gebracht.

Aart van der Want kwam me gezelschap houden. Ik heb hem gezegd dat het zeer wel mogelijk is dat de zogenaamde Rode Brigades niet bestaan en dat al dit soort onrust eigenlijk door de cia wordt geïnspireerd.¹¹⁸

Gianni Agnelli, de baas van Fiat, heeft tegen Jordan Bonfante van Time gezegd dat ‘links’ Italië als slagveld heeft gekozen, omdat het zwak is.

Hoe komt het toch dat captains of industry alleen links van boze opzet verdenken? Waarom niet rechts? Bonfante vraagt of Agnelli denkt aan sabotage vanuit het buitenland.

‘I have no proof that Italian terrorism is led by any foreign power. It is generated in Italy.’

Hij verdenkt ook Moskou niet, maar waarom zegt hij niets over Washington? Tenslotte weten we langzamerhand exact hoe de cia en de maffia maar al te dikwijls elkaar de bal toespelen. Agnelli denkt dat een extraparlementair modus vivendi in Italië op den duur tot de mogelijkheden behoort, zelfs ‘some sort of Peronis-like “justicislism” - if it is to avoid outright military dictatorship’ rekent Agnelli tot de mogelijkheden.¹¹⁹

Keke ligt zo lief beneden te slapen. Hij ligt in de schaduw in de tuin, ik zit in de zon. Als ik zijn pootjes over de tegels in de gang hoor roert dit mij. Ik zal hem erg missen later. Het feit dat ik voor het diertje kon zorgen heeft het verlies van mam ontzettend verzacht.

118 Zo vraag ik me in 1993 ook nog steeds af of RaRa wel bestaat.

119 Time, 22 mei 1978.

[p. 121]

Ik heb Casper het zakmes van mijn vader gegeven dat hij altijd en altijd bij zich droeg. Hij antwoordde dat zijn grootvader een gouden zakmes had gehad, het aan zijn broer had gegeven en het gestolen was. Prompt daarop, na het nonchalant in zijn zak te hebben gestoken zonder verder iets te zeggen - ook niet thanks - zei hij: ‘Mag ik jou iets vragen? Ik wil een cadeau van je hebben.’

Ik wist meteen wat het was, mijn blauwe ski-jack. Ik zei: ‘Natuurlijk,’ maar was het er absoluut niet mee eens. Het ergerde me zelfs. Moeilijk dit te verklaren: ik vind dat hij het niet verdient. Peter zegt het altijd precies: ‘Bij Casper ontbreekt iedere verbinding tussen hoofd en hart.’

18 mei 1978

Ik kreeg de brief die Peter op Heathrow schreef voor zijn vertrek naar New York.

Krijg onder ogen wat Ischa Meijer rapporteerde in de Haagse Post over de ontmoeting met mij in Suriname. ‘Nou ja,’ had ik gezegd, ‘Nederland had weer eens een diplomatieke stommiteit begaan, en wij hadden hem vergeten te feliciteren.’ De idioot liet weg dat het om de gelukwens van Nederland aan Leonid Brezhnev ging, die tot staatshoofd werd benoemd. ‘Toen heb ik wel meteen een seintje aan de koningin gegeven. Die schat wist van niets. Nou, ik kan je verzekeren dat er toen een en ander is gebeurd,’ aldus citeert deze mijnheer mij opzettelijk ins blau hinein. Hij doet verder of hij uitgebreid met prins Bernhard heeft gesproken in Suriname, na de introductie van Thomas Lepeltak dus. Het kan best waar zijn, maar nogmaals waarom Meijer en Nieuwenhuyzen wel en ik niet?

Ik haat mezelf als Keke me tureluurs maakt. Dan draag ik hem driftig van de tuin de gang in en sluit hem op opdat ik rustig in de tuin kan werken. Ik kan het gezeur niet hebben, maar ik word vrijwel prompt door schuldgevoelens overmand.

De dagen zijn te kort. Er is zoveel te doen. Ben met mijn gedachten erg bij Peter, die nu in Florida is.

19 mei 1978

Elf jaar geleden ontmoetten Peter en ik elkaar. Het is de verjaardag van Erik van der Leeden.

Aize de Visser van Bosch & Keuning is niet in mijn Brief aan Array geïnteresseerd. Ik heb de nieuwe versie ook naar Michael Korda bij Simon & Schuster gezonden.

Volgens Carter zijn er thans 40.000 Cubanen in Afrika.

[p. 122]

Bezocht Madame Deliane de Ramaix bij haar dochter Pauline Quarles in Nieuw-Vennep.¹²⁰ Zij sprak over onze wandelingen in Baulers - dertig jaar geleden - als ‘poëtisch’. Mijn ouders waren een keer naar Château Bouillon gereden om geld dat ik van haar had geleend terug te brengen. ‘Ik herinner me je moeder, she was very beautiful. Van je vader heb ik niet zo'n herinnering.’

120 Zie Memoires 1925-1953.

20 mei 1978

De brief van Peter uit Kew Gardens, Long Island, is er.

Volgens de who zouden veertig miljoen mensen in de wereld aan mentale afwijkingen leiden, aldus de Deense directeur-generaal Halfdan Mahler. Ik denk dat het eerder 400 miljoen gevallen zullen zijn. Hoe komen ze aan zo'n getal?

Onlangs heb ik een lezing gegeven in Groningen over mijn bemoeiingen in de kwestie Nieuw-Guinea. Gisteravond kwamen drie studenten om het door hen gemaakte verslag, dat zou worden gedrukt, door te nemen.. Het laatst arriveerde Wim IJvereef (23) tot wie ik me onmiddellijk aangetrokken voelde.

De docent geschiedenis had na mijn voordracht onmiddellijk gezegd: ‘Oltmans is ontmaskerd als bron.’

Henk Hofland had er eveneens gesproken naar aanleiding van het fameuze Tegels Lichten, waar dus wat Nieuw-Guinea betreft in enigermate aan het werk van anderen in die zaak wordt gerefereerd, want zelf was hij te lui om een poot uit te steken. Terwijl wat hij er over mij in zegt, geklets in de ruimte is, zoals mijn eigen memoires voldoende onderstrepen. Toen de studenten dus mijn tekst wilden drukken, zoals van de andere sprekers in de serie, had de docent dermate veel druk uitgeoefend dit niet te doen ‘alsof hij er zijn baan door kwijt zou raken’, aldus de heren uit Groningen.

Ze brachten eveneens kritieken mee van andere beroemdheden à la Hofland, zoals van prof. dr. J.W. Schulte Nordholt over mijn jfk-boekje - een artikel dat ik overigens nooit eerder had gezien. George de Mohrenschildt was volgens deze hoogleraar ‘een duidelijk geestelijk gestoorde persoon, die beweerde meer te weten van de moord op Kennedy, zonder dat hij precies wilde zeggen wat dan wel’. De wijsheden van een professor! George, indien hij inderdaad betrokken was bij Dallas, was als de dood zichzelf via schuldbekentenissen de bak in te draaien. Hij schommelde tussen gewetenswroeging en bekennen. Schulte Nordholt vervolgde dat ik ervan uit ging dat jfk door meer dan één man werd vermoord - zoals de hele wereld

[p. 123]

nota bene op de film van Zapruder kan zien - en ‘dat de cia de waarheid tegenhoudt en Oltmans knoopt er allerlei vermoedens aan vast (het boek zit vol suggesties).’

Dan zegt hij: ‘Het boek is van een verregaande slordigheid en heeft geen enkele werkelijke betekenis. Het is een interessant voorbeeld van wat voor een schijnwereld er rondom bepaalde gebeurtenissen kan worden opgetrokken en hoe genoeglijk er in die wereld geleefd wordt. Hoe men een dergelijk boek, dat zelfs de namen van verschillende mensen zoals Cronkite en Conally consequent fout spelt, serieus kan nemen als een bijdrage tot een juridische kwestie is een raadsel.’

Het is waar dat ik buitengewoon slordig ben met namen, spelling, syntaxis, en wat dies meer zij. Bij mij staat de maximale inspanning een zo volledig mogelijk, waarheidsgetrouw verslag aan te bieden compleet voorop, en dat heeft tot gevolg kromme zinnen en spelfouten. Die zaken interesseren me geen moer. Wat heb je aan prachtig Nederlands schrijven, zoals van Hofland altijd wordt gezegd, terwijl je eigenlijk te maken hebt met achter-de-ellebogen-journalistiek?

Voor mij was de betrokkenheid van George de Mohrenschildt bij de jfk-affaire ‘geen juridische kwestie’ als voor Schulte Nordholt. Voor mij was Dallas een zaak van motieven, misdaad en schuld. De bestraffing daarvan was een juridische kwestie, maar daarvoor diende eerst de werkelijke gang van zaken te worden geconstrueerd. Dat was het enige waar ik van 1966 tot 1976 mee bezig was geweest in Dallas.

Een andere mijnheer, mr. D. Schaafsma is van mening dat ik in de kwestie jfk mijn rol als journalist heb overstegen en door pedante opmerkingen en ijdele trekjes wordt mijn reportage ‘enigszins ontsierd’. Maar het is toch ‘een boeiend verhaal geworden’, een van de 150 boeken over de moord op John F. Kennedy.

Drs. D. Boonstra heeft Den Vaderland Getrouwe besproken en ‘wie denkt op grond van de titel dat hier een vurig patriot aan het woord is komt bedrogen uit. (...) Maar wie op grond van enige kennis van de persoon van Oltmans verwacht dat interessante beschouwingen ten beste worden gegeven, krijgt gelijk.’ Hij vindt het ‘een boek dat blijft boeien’. En dan in de laatste zin van zijn ‘kritiek’ schrijft hij mijn verslag aldus de grond in: ‘Het is echter erg moeilijk voor Oltmans om waarheid en fantasie van elkaar te scheiden. Inzicht en naïviteit, bescheidenheid en grootspraak zijn nauw met elkaar verweven.’¹²¹

121 De wraak op dit geschrijf, zullen mijn dagboeken zijn.

[p. 124]

Dr. G. van Roon schijnt mijn boek Europa eens te hebben besproken. ‘Natuurlijk is het ene interview meer geslaagd dan het andere, maar het resultaat is zeker de moeite van het kennisnemen en overwegen waard.’

Over mijn boekje ussr: 1976-1990 heeft John Löwenhardt blijkbaar al twee jaar geleden geschreven dat ik zonder enige kennis van zaken beweerde dat wij in het Westen altijd vals over de Sovjet Unie zijn ‘en dat hij tenminste wel even een tipje van de sluier zal oplichten’. Ik heb dat nooit beweerd, bovendien had ik in 1976 al twaalf reizen naar de ussr gemaakt en wilde ik met een reisverslag niets meer en niets minder publiceren, dan reisindrukken. P. Krug heeft in zijn recensie over dit boekje terecht naar voren gebracht: ‘Hoewel Oltmans als niet-communist voldoende oog heeft voor de tekortkomingen in het sovjetexperiment, betoogt hij dat dit een goede kans van slagen heeft.’

Dankzij de Groningse studenten neem ik voor het eerst kennis van twee zeer positieve kritieken van proff dr. Kwee Swan Liat over mijn twee Club van Rome-interviewboeken die verschenen bij Bruna. Een andere criticus, drs. H.H. Ahaus noemt deze boeken ‘opmerkelijk, waanzinnig boeiend, meeslepend chaotisch’.¹²²

Professor C.J.F. Böttcher heeft trouwens in nrc Handelsblad een lans gebroken voor de Club van Rome naar aanleiding van veel, gebruikelijke onzin over dit gezelschap, nu weer gelanceerd ter gelegenheid van een proefschrift eerder deze maand van Wil Thissen. Samen met ir. O. Rademaker onderzocht hij de oorspronkelijke Club van Rome-modellen van Dennis Meadows en zijn team - modellen die feitelijk werden geïnspireerd door mit professor Jay Forrester - en ze hebben er een aantal mankementen aan geconstateerd. C. Caljé van de nrc Handelsblad is op de zaak teruggekomen.¹²³ Hij onderstreepte gelukkig dat ‘het eerste rapport van de Club van Rome aanzienlijk aan het inzicht heeft bijgedragen dat de aarde steeds kleiner wordt en we ons niet langer een “cowboy economie” kunnen permitteren. Er zal meer en meer een doelgericht internationaal beleid moeten worden gevoerd, voor een zorgvuldig beheer van de energiebronnen, voor de bestrijding van de altijd nog toenemende honger, voor maatregelen tegen de vervuiling van de oceanen en voor een gemeenschappelijke exploitatie van de oceaanbodem.’

Ook Böttcher mengde zich een tweede maal deze maand op

122 nrc Handelsblad, 18 mei 1978

123 nrc Handelsblad, 19 mei 1978.

[p. 125]

de opiniepagina van nrc Handelsblad in het gekrakeel en noemde Dennis Meadows' rapport ‘een geslaagd voorbeeld van pionierswerk’.¹²⁴ Toch ergert het me Böttcher zo aan de weg te zien timmeren, want hij steekt geen poot meer uit voor de Club van Rome, minacht Aurelio Peccei en vijzelt wel zijn eigen reputatie op die manier steeds weer op door te poseren als ‘de grote man’ van de Club in Nederland.

124 nrc Handelsblad, 13 mei 1978.

21 mei 1978

Gerard Reve schreef een nieuw boek Oud en eenzaam. Ik zal het overslaan.

Vond Wim IJvereef verreweg het aardigst van de studenten. Hij droeg een slobbertrui ‘door ma gebreid’. Later zei hij: ‘Misschien heb ik mijn gevoeligheid van mijn moeder.’ Hij had een heerlijke nek, die ik wel eens in mijn vingers had willen hebben.

Hij stelde de verrassende vraag: ‘Moet Nederland volgens jou fregatten aan Iran leveren?’

Mijn antwoord was: ‘Ja en nee.’

Soms denk ik dat Keke een beetje blind is. Als ik hem een stuk kip geef, hapt hij er naast.

Peter schrijft uit New York nu iedere dag The New York Times te lezen. ‘I can understand why you are hooked on it.’ Nu blijkt dat niet Tony Staffieri Peter mee uit eten nam maar omgekeerd. ‘I thought that was better to do and more elegant,’ schrijft hij. Okay. Tony schijnt Peter voldoende advies te hebben gegeven over hoe met de Blue Boy-heren om te springen. Ik werk dag in dag uit aan het manuscript voor Brief aan Amy Carter.

In Thermos ontmoette ik Harry Hagedorn van de nos. Er is heisa over zijn baas Carel Enkelaar, die dit jaar acht weken van kantoor is weggeweest en na de Surinamereis tien dagen naar zijn ‘dacha’ in Buurse in Twente verdween. Andere roddels heb ik geen zin in te noteren. Hij dacht dat het gesprek met Alissa in Nieuwe Revu het einde had betekend van de vriendschap tussen Peter en mij. Wat denkt zo'n man? Het zegt meer van hem dan van ons.

22 mei 1978

Keke is erg zoet, maar wanneer ik hem oppak voelt hij soms zo broos. Als ik hem op zijn wankele pootjes zie trippelen, ben ik tot tranen geroerd.

[p. 126]

Vanavond heb ik 92 pagina's van de Nederlandse tekst gelezen en ik ben opeens zeer pessimistisch ten aanzien van het Amy Carter-manuscript. Of is het gewoon de bekende kwestie van de wet der afnemende meeropbrengst? Ik heb er te lang aan gewerkt. Door het urenlange tikken had ik zelfs even moeite met pianospelen. Ik moet de hele hap een paar dagen laten liggen. Soms krijg ik beelden om de journalistiek helemaal te verlaten en Dirk Keijer om een pr-job te vragen. Hans Knoop is toch ook op een goede dag naar Caransa overgestapt? Het moet er langzamerhand op uitdraaien dat ik de poen ga opvijzelen.

Sophie Meilof en haar man vertrekken als buren. Erg jammer. De hemel mag weten wat ik nu krijg.¹²⁵

125 De verandering van buren zou inderdaad onplezierig worden.

23 mei 1978

Iedere dag die God geeft is de lucht bij het opstaan asgrauw. Het is te koud om zonder jack met Keke te wandelen.

Een tandje dat bij Keke in de onderkaak los zat, is weg.

Ik bezocht Wim Kok bij het fnv en overhandigde hem - mede als oud-Nijenrode student - Den Vaderland Getrouwe. ‘Dus ik houd aan je bezoek een pil van een boek en een lunch bij de sovjetambassadeur over?’ Hij nam niet alle uitnodigingen van ambassadeurs voetstoots aan. ‘Toen in januari Tunesische vakbondsleiders in de bak werden gegooid, belde de Tunesische ambassadeur dat we eens kennis moesten maken. Ja dat kan dus niet,’ aldus Wim Kok.

Ik dacht: de man snapt er niets van, dat is een reden te meer om de ambassadeur te ontmoeten. Waarom denken Hollanders toch altijd ‘het al te weten en geen verdere informatie nodig te hebben?’ Niet willen praten, ook met regeringsinstanties van landen die voor ons impopulaire maatregelen nemen of andere systemen nastreven, is een zwaktebod dat ten eigen nadele werkt.

‘Met Zuid-Afrika zie ik het ook niet zo zitten, maar ik heb geen enkel bezwaar ambassadeur Romanov te ontmoeten,’ aldus Kok. ‘Het komt eigenlijk niet voor dat ambassadeurs contact met ons opnemen.’

Ik zei maar niet dat die gedachte ook uit mijn koker en niet uit die van Romanov was gekomen. Ik benadrukte dat ook dr. Jermen Gvishiani naar Nederland zou komen en hij hem ook eens diende te spreken.‘als schoonzoon van premier Kosygin’. Misschien zei hij het als vakbondsleider pour besoin de la cause, maar hij antwoordde: ‘Het kan me totaal niets schelen of het

[p. 127]

mijnheer X of mijnheer Y is, het gaat hier zuiver en alleen om zakelijke belangen.’

Kok begrijpt in de verste verten niet hoe de ussr in elkaar zit. Hij vond het een beetje vreemd dat ik er vanuit ging dat de internationale afdeling van het fnv een afdeling Oost-Europa en Sovjet Unie zou hebben.

‘Onze internationale afdeling is vrij goed bezet,’ aldus Kok.

Ik vertelde hem wat ik wist van de gang van zaken bij Hoogovens en Philips ten aanzien van Moskou. Kok zei dat hij vicevoorzitter van de ser was en dat de voorzitter De Pous, die ook president-commissaris bij Philips is, hem had gezegd dat hij eens een bezoek aan Eindhoven diende te brengen. Ik bepleitte dus bij Kok en passant dat hij iets zou proberen te doen aan het kansspel der gemiste mogelijkheden in de ussr door Gvishiani al jarenlang te schofferen en met Hollandse arrogantie de economische mogelijkheden in het Kremlin categorisch af te kappen, wat de werkgelegenheid niet ten goede kwam.

Peter belde uit Miami dat Neal Boutwell aan de cocaïne was en hij dus de nodige voorzorgsmaatregelen had moeten nemen. ‘I love myself too much for that,’ zei hij. De eerste foto's waren genomen maar Neal had alles idioot geregeld. De baas van Neal, B.B., kon zijn poten niet van Peters portefeuille met foto's afhouden. Peter was gisteravond met een secretaresse van Blue Boy gaan zwemmen. Dat was een verademing geweest. ‘We hugged and I needed that very much.’ Hij klonk opgewonden en heeft kennelijk een spannende tijd.

Lennox Bower, medewerker van Pat Russell in Dallas, schrijft of ik eerst weer duizend dollar wil zenden voor het Time-proces en voorts dat indien ik niet als de bliksem alle gestelde vragen een voor een beantwoord, ze niet verder kunnen.

Ik heb onmiddellijk de vijftien vragen schriftelijk beantwoord en opnieuw herhaald niet van plan te zijn Time-materiaal uit mijn dagboeken beschikbaar te stellen.

Jaap Jansen belde dat Sukarno door Suharto als held van het volk was uitgeroepen. ‘Ja dat doet die mijnheer om zijn eigen nek te redden,’ zei ik. ‘Sukarno wordt door de man die hoogverraad jegens hem pleegde in zijn eer hersteld, een eer die hem nooit of te nimmer afgenomen had mogen worden. Je moet bovendien niet denken dat je een dergelijk commentaar ter begeleiding in nrc Handelsblad aantreft.’

Ik belde Dewi Sukarno in Parijs. Al zes maanden lang schijnt Suharto bezig te zijn het graf van Bapak vanuit Oost-Java naar de hoofdstad terug te brengen. Onder druk heeft hij mrs. Widjojo, de zuster van oud-president Sukarno, hiervoor mee ge-

[p. 128]

kregen. ‘But we are all against it, Hartini, Guntur and we. Suharto now needs Bung Karno's name, but he is responsible for his death. General Ali Murtopo withheld the medication, that Bapak needed. Now he is making all this noise. The Sukarno family absolutely refuses to cooperate with him. You can quote me.’

24 mei 1978

De trouwdag van mijn ouders. Onvergetelijk.

Gerben Hellinga heeft de film Vlinders gemaakt, die vanavond wordt uitgezonden. Het werk is bedoeld om vooroordelen over ballet, ‘kitsch en gewriemel aan andermans lijf’ te bestrijden, en te laten zien dat een avondje ballet niet slechts voor homoseksuelen en aanverwant publiek bestemd is.

K.L. Poll, literair specialist aller specialisten in Madurodam, becommentarieerde Reve's nieuwe verhaal. Hij schijnt te beginnen met te vertellen dat zijn eigen leven hem als onbelangrijk en zinloos voorkomt.

‘Waarom beschrijf ik een leven waarin ik geen duiding of zin kan ontdekken? Ik zou het niet kunnen zeggen of het zou moeten zijn omdat ik hoop dat de Genade zich door mijn pen zou kunnen openbaren.’

En verder: ‘De communistische pornografie heeft mij besmet met een gepreoccupeerdheid met wreedheid, die alle andere gevoelens en gedachten op de achtergrond drong. Sadistische taferelen van kerkers en verhoren zouden voortaan in mijn verbeelding onveranderlijk elke gewaarwording van seksuele lust vergezellen....’ Allemaal onzin, die man.¹²⁶

Ik bezocht, met de tr 6 op weg naar Brussel, de moeder van Peter in Tilburg. Ik probeer altijd Peter in haar te herkennen. Het is overduidelijk, hij heeft het binnenwerk van zijn moeder. De band tussen die twee is heel sterk. Zij vertelde dat toen hij laatst uit Londen kwam en weer in zijn eigen bedje sliep, hij beneden was gekomen en had gezegd: ‘Ik heb zo heerlijk tussen de schone lakens in mijn eigen bed geslapen, het was alsof ik weer terug was in mijn baarmoeder.’ Zijn moeder vertelde dit met geëmotioneerde ogen. Die uitspraak had haar kennelijk bewogen. Ik vond dat zij, nu zij 74 jaar is, niet meer zoveel alleen zou moeten zijn, dat kan eigenlijk niet. Mam wilde dat ook, maar zij had tenminste een telefoon, Peters moeder heeft niets. Waarom omhelsde ik haar niet! Omdat de hele sfeer om me heen momenteel koud en naar is.

126 nrc Handelsblad, 19 mei 1978.

[p. 129]

Terwijl ik in het Metropole Hotel in Brussel zat te schrijven, hoorde ik Aurelio Peccei's stem: ‘Willem!’ Hij droeg een donker streepjespak met een roze coltrui. De stem van deze man heeft langzamerhand voor mij een speciale betekenis. We reden naar het vliegveld Zaventem en dronken daar een glas spawater. Het komt niet in hem op een hapje samen te eten of aan te bieden. Het doet me denken aan het optreden van Emile van Konijnenburg van de klm en Koos Scholtens van de Shell¹²⁷, alles doen wat ze vragen maar krenterig als de pest. Toen ik hem zei dat ik zeer op de kleintjes moest letten, bood hij aan een vliegticket te verzorgen uit de Club van Rome-pot zodat ik naar Rome kan komen voor een aanstaande bijeenkomst. Jermen Gvishiani zou worden uitgenodigd, maar hij verwachtte niet dat hem zou worden toegestaan te komen. Hij meldde dat het water en vuur was tussen minister voor Buitenlandse Handel Nikolai Patolichev en Gvishiani. De prestige en de invloed van Gvishiani zou snel achteruitlopen, had Aurelio uit betrouwbare kringen vernomen. Hoe kan dat nu? Maar het laatste nieuws zou zijn dat hij ging scheiden van Ludmila Kosygin, wat zijn ster weer zou doen rijzen. Ik denk altijd weer dat ik Aurelio tot nieuwe hoogtepunten inspireer door onze uitstekende wisselwerking.

Hij is diep overtuigd dat sinds de oprichting van de Club van Rome in 1968 ‘the human condition has further declined’. Er zijn wel in bepaalde gebieden van onderzoek nieuwe ontdekkingen gedaan, die de mensheid ten goede zijn gekomen, maar in het geheel genomen worden we meer bedreigd. Het rapport Grenzen aan de groei heeft in ieder geval bijgedragen tot veel meer in de toekomst kijken en uitkienen wat er gedaan moet worden om erger te voorkomen. ‘The decline of the average human lot is going to continue. To reverse the trend some decisions have to be made now. We have ten years at most to change in earnest the fundamentals in human society. It cannot be carried out by a few elites, a few governments, some political parties, one charismatic leader or the scientific community.’

Aurelio vervolgde: ‘I think it will perhaps be not as difficult to obtain a change of hearts and minds of governments, as to change the outlook on the world of ordinary people, the small fellow in the street, or in the countryside, who feels that something is wrong, that change is needed. All change must belong to vast masses of people. Never before there has been such a demand for true leadership.’

127 Zie Memoires 1961.

[p. 130]

Hij noemde het concept van nationaliteiten en staten de vloek van onze tijd. De overgang van het taboe van soevereiniteit voor een land en volk geworteld in honderden jaren geschiedenis naar een gemeenschappelijk wereldbeeld van een planeet ondeelbaar voor iedereen, was al even moeilijk als om het absolute taboe van materiële groei los te laten. ‘But this myth is now dwindling, like the population problem. Finally we can discuss here and there, that perhaps the growth of population should be curbed. We laugh at our ancestors who lived in tribal cultures. But look at our taboos. Who dares to touch the question of national sovereignty, or to propagate we should have less children. It is extremely difficult to change accustomed ways of living, institutions, or old-fashioned structures of society into something new. It can only be achieved through a very strong personality of a leader, or a very strong ideological movement which dares to go against the grain of everything that was before and have sufficient credibility to obtain new goals.’

Ik vroeg hem wat er sinds de bijeenkomst van de Club van Rome in Salzburg aan concrete resultaten was geboekt. Toen werd er uitgeroepen dat er een nieuwe economische orde diende te komen. Aurelio antwoordde dat wanneer we een datum wilden prikken, we 1974 konden nemen, toen Algerije in de vn een initiatief ontplooide welk leidde tot de aanvaarding van een resolutie ten aanzien van een nieuwe economische orde in de wereld. ‘That was four years ago,’ vervolgde hij. ‘Nothing has been done. There is no fundamental attitude in the world conclusive to do anything concrete into that direction.’ Als oorzaken noemde hij dat sommige leiders, misschien drie of vier, te sterk op veranderingen hadden aangedrongen, waardoor zij anderen bang hadden gemaakt om iets te ondernemen. De liberale democratieën van de noordelijke helft van de wereld bleven besluiten uitstellen, leverden slechts achterhoede gevechten en hielden voornamelijk aan de status quo vast. De socialistische landen hielden zich helemaal afzijdig, alsof een nieuwe economische orde in de wereld hun verder niet aan zou gaan. Waarschijnlijk zouden de jaren 1974-1978 niet helemaal verloren gaan, want Peccei beschouwde het een winstpunt dat meer mensen intussen psychologisch rijp waren geworden voor de overtuiging dat we zo niet verder konden gaan. Misschien was men nu eindelijk bereid concessies naar elkaar toe te doen om gezamenlijk nieuwe manieren uit te dokteren om de toekomst leefbaar te houden.

[p. 131]

Aurelio verwees naar het rio rapport¹²⁸ en een andere Club van Rome-studie, Goals for mankind, waaraan geleerden uit China, de ussr, India, Arabische landen, en vele anderen meewerkten. ‘One dividend of these past years is that more people became convinced that we cannot go on in this situation of a stalemate. Everyone is better prepared to make concessions, to find areas of common interest, leaving aside areas that divide us, but reach some agreements where there is mutuality and common purpose. Human imagination and creativity is finding new ways of cooperation, like a second youth, a second phase of hope. But the Club of Rome was established with a clause of self-destruction. When we consider our task is finished, somebody else can take over from us. We will eventually disband. We did not want to have the bad character of many organizations to go on for ever.¹²⁹ But at the moment, there is unfortunately no other tool or group which possesses our basic characteristics. For instance: we have a global view, geographically, geo-politically and problematically. We are embracing all problems for all of mankind.

We have long-range views. Others have them only in one field and not in others.

I don't think there is any other organization in the world that has as its purpose to create public debates, not on all the issues we try to raise. Take the Institute of System Analysis in Vienna. They limit themselves to scientific en technical problems. They don't take into account psychological, sociological, ethical or spiritual sides of the world's problematic.’

‘Maar voorlopig zet de Club van Rome haar werk voort?’ vroeg ik.

‘No doubt. Let me add, we were bold in 1968, when we were the only organization in the world that forecast that we are going from bad to worse. Today, our work is even more needed. The situation in the world has further declined so much. We do not have more than ten years when the energy situation will have warlike proportions.’

Hij vervolgde dat terwijl de wereld bergafwaarts glijdt, het een ‘uphill battle’ is om het brede publiek van de ernst van de situatie te overtuigen. Dat is een van de contradicties van de huidige wereld. ‘Something radical must be done to steer mankind towards a better course. People might be stupid, egotistical and so on, but they are not so stupid to commit suicide like lemmings.’

128 Jan Tinbergen, rio (reshaping the international order), E.P. Dutton, New York, 1976.

129 Lang na Peccei's dood houdt een aantal bestuursleden de Club krampachtig overeind.

[p. 132]

In Brussel lunchte ik met mijn oude vriend Vladimir Kouznetsov.

Hij begon met te vragen of een krant de lunch, die ik hem in Hotel Metropole aanbood, zou restitueren.

‘Nee, ik betaal meestal zelf.’

‘In dat geval ben je mijn gast,’ aldus de conseiller de l'ambassade, die gemakkelijker zoiets kan afschrijven dan ik.

Kouznetsov beschouwde ambassadeur Romanov als een Nikita Khrushchev-type en nam hem kennelijk niet al te serieus. Ik vertelde dat ik een demarche had ondernomen om Wim Kok eens onder vier ogen samen te brengen met Romanov. Kouznetsov hield een lange monoloog over China en het Chinese gevaar. Hij zei dat in de hele wereld Chinezen woonden en dat zij bijvoorbeeld vrijelijk in laboratoria in de vs en Frankrijk werkten, om vervolgens eens per jaar in Peking te rapporteren wat ze te weten waren gekomen. Wat hem scheen te ergeren was dat het Westen heel goed op de hoogte was van Chinese spionagemethoden, en dit oogluikend toeliet in tegenstelling tot wanneer Russen zich ergens vertoonden. China was nu misschien nog geen probleem, maar zou dit over twintig jaar zeker worden.

We spraken ook weer lang over mijn jeugd en gevoelens voor mijn ouders. Kouznetsov is de man, die na de dood van mam mij adviseerde als monument voor haar te trouwen en een kind te krijgen. Hij vroeg zelfs naar Peter, wat ik aardig vond. Op een gegeven moment zei hij: ‘You are a rare person.’ Daar zou hij wel eens gelijk in kunnen hebben.

25 mei 1978

Ik sprak met Kouznetsov zelfs over hoe ik naar het graf van mijn ouders ga. Hij geloofde niet dat ik dagelijks aan mam dacht, toen ik dit zei. Ik dacht na of het waar was en antwoordde: ‘Het heeft misschien ook te maken met het feit dat ik voor

[p. 133]

haar hond zorg.’ Keke lag vanavond zo lief te slapen in zijn mand, opgerold als een dot watten. Die lieve kleine hond; vreselijk hem zo oud te zien worden.

Ik ontving een brief van Peter voor vertrek naar Miami vanuit New York geschreven. ‘I never felt so detached from the mentality here. Everything seems to evolve around sex in New York. The way people stare at you is not funny anymore. Got a nice tan for the pictures in Florida. So, I am all prepared.’

Dirk Keijer belde: ‘Ik ben ergens ten noorden van de Oostzee.’ Hij zei dat Gvishiani, door nu niet naar Nederland te komen, hem in zijn hemd had gezet, want hij had een groot diner voor de man geregeld. Nu bracht dit ook een wijziging in de door hem aan mij toegezegd 10.000 gulden pr-geld.

Ik at alleen in Lage Vuursche aan een tafeltje, waar ik dikwijls met mam zat. De pijn van haar verlies vervaagt toch wel. Kan pijn verharden? Tijd doet alles en alles vervagen. Wanneer je terug blikt (Henk Hofland), dan herleeft alles weer, alle geïnvesteerde emoties en ervaringen. Maar wat dood en voorbij is, verdwijnt in de eeuwigheid als een ster in het universum.

Sprak tot 23.15 uur met Lex Poslavsky.¹³⁰ Hij had vandaag een symposium over schizofrenie bijgewoond en was getroffen geweest door het creatieve denken van de aanwezige Amerikanen. Hij zag er patent uit. Hij was als altijd gedetailleerd, terzake en scherp. Wat hij vroeger leerde, weet hij nog exact. Hij heeft meer moeite met nieuwe stof, wat hij langzaam en moeilijk opneemt. We hadden wat verhitte discussies over de ussr versus het Westen. We belandden bij de psychohistorie. Volgens hem zou Jimmy Carter er van uit zijn gegaan dat wanneer hij het publiek nu maar voor hield hoe de Heer het wilde, de goegemeente hem wel zou volgen, maar dat pakte dus anders uit en daar schrikt de president van.

Charles Donker heeft een dagboek uit gegeven verlucht met tekeningen. Vera Illes wijdt er een pagina aan. ‘1 of 2 december 1975. Vanmorgen heb ik een poosje naar een blauwe reiger gekeken, die achter het atelier in het weiland rondstapte. Hij stopte en keek roerloos naar de grond, minuten lang. Alleen op zijn rug bewogen in de wind kleine veertjes. Opeens greep hij met zijn snavel een veldmuis, hield het spartelende beest 20 seconden in de punt van zijn bek en slikte het toen in een keer in.’ En verder: ‘Als je ziet wat een ellende het in de natuur is, hoe beesten mekaar afmaken dan klopt er niets van de hele schepping. Toch voel ik mij in de natuur het beste thuis.’¹³¹

130 Mijn oom, professor in de psychiatrie.

131 nrc Handelsblad, 7 april 1978.

[p. 134]

27 mei 1978

Pierre Trudeau heeft de atoombewapening van alle Canadese vliegtuigen afgesmeten. De eerste. Eindelijk. Zal nu de cia op hem loeren?

Volgens tass hebben de sovjets Cosmos 1012 gelanceerd. Al jaren vraag ik me af: waarvoor?

‘I am sitting on the bay right on the water,’ schreef Peter uit Miami. ‘It's hot but the wind keeps it perfect. I am looking at boats and palm trees, and it is very mellow.’ Hij heeft kennelijk de eerste nacht in Miami met Neal Boutwell een nummer gemaakt, wat hij eerlijk toegeeft in tegenstelling tot vroeger, maar waar hij blijkbaar toch spijt van heeft. ‘Everything is so erotic here.’

Ik ben benieuwd naar meer nieuws. Droomde dat Peter achter mijn ouderlijk huis De Horst in het bos was en twee kerels de oprijlaan opkwamen. Zij gingen hem achterna en sloten hem in. Maar ik ging er naar toe en dacht: ik heb de sleutel van de deur van het huis, waarop ik wakker werd met een erectie.

Op 6 juni zou een boek uitkomen ter gelegenheid van Bung Karno's 77ste geboortedag met liefdesbrieven en zijn testament. Suharto heeft het verboden, omdat het boek ‘nationale tegenstellingen zou kunnen opwekken’. Ook Guntur Sukarno was er tegen Er zijn warempel wel belangrijker dingen over deze man te melden dan liefdesbrieven.

Ik had een lang gesprek met ambassadeur Alexander Romanov. Hij droeg leren klompjes en een vest. Ook hij begon over China. ‘We knew that Mao's ideas were a bit backward dating from Chinese Mandarins. Lenin himself came from the Mandarins. Trotzky had a more pro-bourgeois attitude. In 1949 we entertained a great friendship with Mao. Till 1960 we had no arguments with him not about territorial disputes either. After all we have some 5.000 kilometers borders with China.’

Vervolgens had Mao de theorie ontwikkeld dat een atoomoorlog hem niet deerde, want al zou de Chinese volksrepubliek 300 miljoen verliezen lijden, dan waren er nog honderden miljoenen Chinezen over om de fakkel over te nemen. ‘He came twice to Moscow,’ aldus de ambassadeur. ‘So we told him, we have now all entered the nuclear age, don't talk like that.’ He called us ‘revisionists’. Khrushchev jumped up and said: ‘Who, me?’ We educated 20.000 Chinese in the ussr and told them: ‘Don't think like animals’.’

De ambassadeur gaf me een bulletin van 25 mei met daarin onderstreept een verklaring van de Chinese vice-premier Zu Mu vanuit Kopenhagen. ‘We wish to see a strong Europe. We are

[p. 135]

sure that likewise Europe wishes to see a strong China.’ Hij onderstreepte dat Bram Stemerdink (pvda) in de kamer had gezegd dat Nederland geen Lance-raketten met atoomkoppen nodig had. Ook gaf hij me een Novosti Bulletin van april, nr. 41/358 over Sovjet-Chinese betrekkingen. Hij wijdde uitzonderlijk lang over China uit, zoals Kouznetsov in Brussel deed. Intussen had hij een brief van de heer Glastra, mij wel bekend, van Philips ontvangen. Men was nu in Eindhoven eindelijk bereid de heer Gvishiani in Moskou te gaan bezoeken, waarover de ambassadeur verheugd scheen. Ik gaf hem nog wat achtergronden over Wim Kok en vertelde dat hij bereid was te komen lunchen. Blijkbaar had Romanov gerekend op mijn aanwezigheid daarbij, waar ik dus niet over pieker. Hij vond het eleganter om dan te zeggen dat ik verhinderd was, maar dat wil ik dus niet. ‘I never even hinted that I would be there. That is wholly a matter for you and him.’ Hij wist niet dat de Gvishiani's op scheiden stonden. ‘I had mrs. Gvishiani as a guest in The Hague twice. I knew her long before I knew him.’

Eigenlijk was het roerend, zoals hij het China-materiaal voor me had geprepareerd, met een slip er aan dat het voor mij was bestemd. Om 12.10 uur moest ik hem onderbreken omdat ik ging lunchen bij ambassadeur Martorell van Cuba en zijn vrouw.

28 mei 1978

Ik heb voor mijn gevoel afscheid genomen van tante Meta de Vries in het verzorgingstehuis. Ik geloof dat zij het voelde. Ik was zeer van streek en moest mijn tranen onderdrukken toen ik vertrok. Ik heb haar ingefluisterd: ‘Tante, gaat u slapen, gaat u slapen.’ Wat ik bedoelde was: slaap voor eeuwig lieve schat, want ik wil niet dat je nog een minuut langer moet lijden.

Dirk Keijer zei in Duitsland als pr-man de Fürst von Cramm, familie van prins Bernhard, te hebben ingeschakeld. Wanneer hij een stand inricht op de landbouwtentoonstelling in Moskou, zou hij mij willen inzetten. Voorlopig beloofde hij de helft van de 10.000 gulden.

Wim Klinkenberg had een nieuwe mop. Een jongetje had zijn fiets tegen het nationale monument gezet. Een agent had hem gewaarschuwd dat dit niet kon, want prins Bernhard zou een krans komen leggen. ‘Hindert niet,’ zei het jongetje, ‘ik heb mijn fiets op slot gezet.’

De mooiste tijd van de dag om te fietsen, is tegen de schemering. Het land ruikt goddelijk, vooral als er gras is gemaaid. De sloten wemelen van de kikkers. Koetjes en lammeren likken

[p. 136]

elkaars gezichten. Een eend had vijf kuikentjes groot genoeg gekregen dat ze niet meer om zullen komen. Ze maakten spektakel in het water en deden de moeder in alles na. Dan verlang ik bij thuiskomst piano te spelen, Chopin natuurlijk.

29 mei 1978

Zowel Michael Korda van Simon & Schuster als nu ook Francis Greenburger, de literary agent in New York, meldden met mijn manuscript Letter to Amy niets te kunnen beginnen.

Time wijdt een omslagverhaal aan de Koude Oorlogproblemen in Afrika, met een tekening van Fidel, Brezhnev, Carter en Giscard d'Estaing in de oerwouden op de omslag.¹³²

132 Zie bijlage 20.

30 mei 1978

Enrico Berlinguer, de Spaanse communistenleider, heeft in Barcelona gezegd - wat ik al enkele dagen geleden tegen Ronald Gase zei - dat de Aldo Moro-operatie in Italië geknoei van de cia moet zijn geweest.

Het schijnt dat Jimmy Carter tijdens een gesprek op het Witte Huis Andrei Gromyko op uiterst ruwe wijze te kennen heeft gegeven dat de sovjets dienden op te lazeren uit Afrika. Borrelpraat of een kiem van waarheid?

G. Rasid meldt in nrc Handelsblad dat Masagung, de fameuze uitgever in Jakarta, het boek over Sukarno wilde uitgeven dat onlangs is verboden. Guruh Sukarno vertelde laatst dat hij, en zijn broer Guntur, soms met Taufan en Baju, zonen van Bapak uit het huwelijk met Ibu Hartini, naar de bioscoop gaan om publiekelijk te demonstreren dat de Sukarno-familie een blok vormt.

Ik ben met de bus naar de stad gegaan en wandelde vanaf het Centraal Station naar het Leidseplein. Dankzij goedkope tickets van Fred Laker wemelde het van de Yanks in de stad. Maar mijn landgenoten herken ik niet meer. Aardige gezichten zijn zeldzaam. Ik vind het meeste wat ik zie rondkuieren op het enge af. De mensheid takelt steeds verder af. De mensen worden bovendien alleen maar gekker.

De International Herald Tribune wemelt weer van de Amerikaanse stommiteiten. Rowland Evans en Robert Novak melden dat de Italiaanse inlichtingendienst de hulp van de cia inriep in de Moro-affaire, maar omdat het Congres de cia zoveel beperkingen oplegde, waren ze met handen en voeten gebonden om de ‘left-wing terrorists’ te grijpen, die de premier eerst

[p. 137]

ontvoerden en vervolgens vermoordden. Evans en Novak zijn als de Heitinks van hier. Ik geloof ze voor geen cent.

Jim Garrison, de Officier van Justitie in New Orleans is eindelijk tot rechter gekozen.

31 mei 1978

Als een lijster heftig te keer gaat, is er een kat in de buurt.

Ik ben opnieuw aan het Amy manuscript begonnen en werk keihard - met een nieuw lint in de machine.

Peter is ziek. Hij weet nog niet of hij hepatitis a of b heeft. Hij was onmiddellijk naar dr. Frederick Stern op Fifth Avenue gegaan, die had gezegd: ‘I help you as a service to my friend Willem.’ Dat moet in Miami zijn gebeurd. Verdomme. Voel me er enigermate verantwoordelijk voor. ‘Je kunt het zelfs van een glas krijgen,’ zei hij, ‘heb maar geen paniek.’ Maar dat heb ik dus wel, want het is hartstikke besmettelijk.¹³³ Hij moet zich rustig houden, mag een jaar niet drinken (gelukkig) en moet vitaminen nemen en rusten.

133 Ik schreef dr. F. Sterm meteen een brief om hem te bedanken.

1 juni 1978

Heb gisteravond in bed de dagen teruggelezen rond het overlijden van mam. Er is veel van bewaard gebleven, maar het is toch ook nog onvolledig. Stel je voor dat ik niets had genoteerd?

Carter heeft weer eens een aantal enormiteiten gelanceerd. Hij noemde bij een navo-bijeenkomst in Washington een aanval op West-Europa een aanval op de vs, alsof we dat niet al sinds 1948 weten, wat het inzetten van alle middelen noodzakelijk zou maken, dus ook atoomwapens. Er wordt weer eens 80 miljard tegen de waanzin aangesmeten. De Volkskrant wijdde hier ook aandacht aan en zag kans de Amerikaanse sovjetspecialist Marshall Shulman te vertalen met ‘maarschalk’ Shulman, en niet eens als grapje.

2 juni 1978

Toen ik vanmorgen beneden kwam stonk het huis dermate naar de gassen van de passerende stadsbussen dat ik eerst alle deuren open moest zetten. Van pollution control hebben ze hier nog nooit gehoord.

Het Hoge Gerechtshof in Washington heeft beslist dat de media geen speciale bescherming genieten wanneer de gerechtshoven toestemming geven dat regeringsambtenaren huiszoe-

[p. 138]

king mogen verrichten naar documenten, in het geval van criminele onderzoeken. Je kunt er donder op zeggen dat advocaten van Time zich hierachter zullen verschuilen om bij mijn dagboeken te komen. Het Vierde Amendement van de Grondwet beschermt burgers tegen dit soort zaken, maar niet bij criminele onderzoeken.

Carter is opnieuw flink bezig geweest. In vette letters meldt de International Herald Tribune dat hij salt heeft bevroren. Die man is niet goed bij zijn hoofd. De inkt van het artikel van Robert Kaiser en Walter Pincus was nog niet droog of het Witte Huis ontkende in heftige bewoordingen dat Carter zulks zou hebben gedaan. Maar de jongens van The Washington Post zuigen zoiets niet uit hun duim. Paul Warnke heeft snel geprobeerd die onzin over het gebruik van atoomwapens die Carter gisteren lanceerde, af te zwakken. Hopeloos allemaal.

Ik belde Peter: hij heeft hepatitis b. Incubatietijd 50 dagen. ‘Your call makes my day,’ zei hij. Hij gaat zondagvond terug naar Londen.

Ik zag een magnifieke vertolking van Chopins tweede pianoconcert door Arthur Rubinstein. Ik herinner me nog zo goed die avond in New York, toen hij drie stukken voor piano en orkest op één avond vertolkte. Ik houd van zijn tempo. Je krijgt het gevoel, tot in de kleinste details, dat hij aan de piano zingt, dat dit de wijze is waarop de muziek eigenlijk gespeeld moet worden. Intens muzikaal. Prachtig. Onvergetelijk die man, hoe banaal ik hem ook vond in de film over zijn leven.

Alsof ik wist dat het vroeg of laat zou gebeuren. Het enige zwarte konijntje dat altijd zat te knabbelen bij de bocht naar de snelweg, is doodgereden.

3 juni 1978

Richard Thieuliette is jarig. Dit was ook de verjaardag van wijlen ambassadeur Sukardjo Wirjopranoto. Ik zou graag zijn weduwe terug willen zien.

Ben toch naar tante Meta de Vries gegaan. Zij herkende me meteen. Er zat een slang in haar neus. Haar gezicht was gezwollen. Zij maakte vreselijke geluiden. Verschrikkelijk haar in zo'n toestand te zien. Ik vluchtte. Durfde haar niet aan te raken trouwens. Alsof je de dood aanraakt.

Zette Tosca op in de auto.

President Ford uit scherpe kritiek op Jimmy Carter. Hij gaf een lezing in Texas voor 13.000 dollar. Dat is andere koek. Maar Gerald Ford zelf is een sukkel in het kwadraat.

[p. 139]

4 juni 1978

Ontmoette gisteravond Jan Cremer. Hij zag er bruingebrand en goed uit. Hij vond Frankrijk evenmin als Amerika een rechtsstaat. Canada was een behoorlijk land en West-Duitsland. ‘Als je daar naar een tuut stapt word je geholpen. “Berufsverboten” dat is politiek dat interesseert me helemaal niet, weet je wel’ zei hij. Hij dacht dat als de sovjets naar West-Europa kwamen en er werd aan zijn deur gebeld, dat hij dan eerst zou kijken wat voor ster er op de pet van de man zat, ‘en dan zeg ik, God dank dat je er bent, dat jullie er zijn, en laat me nu terug aan mijn werk gaan.’ Toen ik daarop voorzichtig naar voren bracht dat zijn ‘werk’ na een invasie misschien niet meer als ‘kunst’ zou worden beschouwd, veranderde hij van onderwerp.

Hij dacht niet dat Peter Loeb voor mij een uitgever zou kunnen zijn. Hij gaf meer ‘literaire werken’ uit, zoals zijn Logboek dat over twee weken zal verschijnen. Hij wilde bij die gelegenheid twaalf mensen voor het diner uitnodigen, waaronder de ouders van Babette en mij.

We gingen naar een restaurant, waarvan de Turkse eigenaar jarig was. Deze man bleef champagne aandragen. Ik geloof dat we niet voor ons eten betaalden. Ik zei dat ik voor mijn couvert zelf wenste te betalen. We zaten aan een grote, ronde tafel tot 01.15 uur, toen vertrok ik. Ik wilde nog even langs het Vondelpark wippen.

Jan Cremer vertelde overal in de vs, Canada en elders gedeelten van zijn notities te hebben verstopt. Wanneer hij een dagboek had, zoals ik, dan zou hij er nooit foto's van laten nemen, laat staan een foto ervan op een kaft van een boek laten zetten. Hij vond het ook absurd dat ik interviews in mijn huis zou geven. ‘Het zijn allemaal ratten, de collega's,’ zei hij. ‘Weet je wel, ze doen lief in je gezicht, maar ze haten je. Straks komt er een of andere mafketel, die je hele file gapt. Hier op de gracht hangen borden bij de kantoren dat er 10.000 gulden wordt geboden voor teruggave van een gestolen archief.’ Babette is wel lief. Ze herhaalde maar dat er niet tegen Jan te discussiëren viel. Ik zie al hoe hij haar er over een paar jaar weer uitkeilt.¹³⁴

Professor Charles Nessen van Harvard, die Daniel Elsberg in de Pentagon Papers-affaire verdedigde, wijst er op dat sedert 1969 meer dan 500 Amerikaanse journalisten werden opgeroepen om inzage in hun notities te geven, wat tot nu toe slechts zelden tot daadwerkelijk ingrijpen heeft geleid. Met de uitspraak

134 Het is nu 1993 maar Babette is nog altijd bij Jan.

[p. 140]

van het Hoge Gerechtshof van vorige week, verwacht hij dat meer en meer journalisten een klop op de deur zullen krijgen. Het ziet er naar uit dat Time ook zijn zin krijgt in de zaak van mijn dagboeken.¹³⁵

Het Committee on the Investigation of Assassinations uit het Amerikaanse Congres is volgens Jerry Cohen en Nicholas Chriss van de Los Angeles Times na twintig maanden van diepgaand onderzoek geen stap verder gekomen bij het onderzoeken van de moorden op jfk en Martin Luther King. Er werden 1.500 personen ondervraagd en er is vijf miljoen dollar uitgegeven. Alleen advocaat Mark Lane schijnt van mening te zijn dat er wel degelijk ‘nieuwe gegevens’ aan het licht zijn gekomen.

Peter is dood- en doodmoe en ziek in Londen teruggekeerd. Hij wordt nu geel door de hepatitis b. Edwin zei dat hij er immuun tegen was, omdat hij uit Zuid-Afrika kwam. Dat lijkt me onzin.¹³⁶

135 The New York Times, 4 juni 1978.

136 Toch heeft Edwin toen geen geelzucht gekregen.

5 juni 1978

Gisteravond laat ben ik nog de weiden in gefietst. Opeens waren alle lammeren weg. Had er nog ergens licht gebrand, zou ik hebben gevraagd wat er met ze was gebeurd. Er waren wel nog een paar jonge kalveren, die echt tweemaal naar me toe holden langs de rand van de sloot. Wanneer je ze over elkaars snoeten ziet aaien en likken, houdt je denken prompt op, anders zou je nooit meer vlees eten.

Jan Cremer hield een tirade tegen vissers. Hij verbaast me altijd weer. ‘Amerikanen hebben nog geen godsdienstoorlog gehad,’ zei hij. Daarom waren mensen in Duitsland veel menselijker, want zij hadden echt geleden. Ook Fred en Elly de la Bretonnière zaten aan onze tafel. Nadat ik Keke, die lange tijd in de auto had geslapen, had uitgelaten, nam ik hem mee het restaurant in en zette het oude beestje op schoot. Fred en Elly vonden het onacceptabel maar in Jans ogen zag ik vertedering, wat me zeer veel over hem zei.

Andrei Gromyko heeft Amerika verrast met een voorstel dat beide grootmachten het testen en uitzetten van intercontinentale, ballistische raketten met onmiddellijke ingang zouden stopzetten. Dat kan Washington helemaal niet gebruiken. De Amerikaanse wapenindustrie zou op de keien komen te staan. James Reston heeft er op gewezen dat wanneer de politie inzage mag eisen bij media en journalisten van de door de ‘vrije

[p. 141]

pers’ vergaarde informatie, zoals de rechters thans hebben bepaald, de Pentagon Papers waarschijnlijk nooit het daglicht zouden hebben gezien. Diezelfde Chief Justice Warren Burger, die heeft helpen verdoezelen wat er in de jfk-zaak is gebeurd, is weer op het oorlogspad. Reston waarschuwde dat ook Watergate zo nooit zou zijn uitgekomen. ‘If the police can demand access to newspaper files, under court orders which the Government can easily demand, then anybody who differs with the Government will hesitate to tell the truth,’ schreef Reston terecht.¹³⁷

137 Time, 12 juni 1978.

6 juni 1978

Heb mijn komende Bernhard-verhaal herschreven.

Bung Karno's verjaardag.

Ik heb bij Delprat een spuit tegen geelzucht gehaald. Hij was geruststellend over besmettingsgevaar.

Ernst Utrecht zond een kaart uit Peking, waar hij twee hele dagen gesprekken voerde met oud-ambassadeur Djawoto van Bung Karno.

Jan Cremer was van mening: ‘Als je naar Carter of Van Agt kijkt, weet je dat ze niet te vertrouwen zijn, met Helmut Schmidt is het een andere zaak.’ Daarom zou hij liever in Duitsland wonen.

In Los Angeles is gisteren herdacht dat Bobby Kennedy tien jaar geleden werd vermoord.

Rob Soetenhorst, die werkelijk van toeten noch blazen weet, heeft in een kapitaal stuk het boek van Edward Jay Epstein in de nrc besproken.¹³⁸ Hij overtreft zichzelf in flinkheid door er op te wijzen dat Epstein meer informatie van De Mohrenschildt zou hebben losgekregen ten aanzien van Lee Harvey Oswald dan ik. Wat Epstein meldde ‘was meer dan de Nederlandse vorser Willem Oltmans heeft bereikt’. Rob wil flink doen tegenover zijn vrouw, die waarschijnlijk meer in haar mars heeft. Ronald Gase belde me erover op, want ik had aanvankelijk niet willen reageren. Maar daar gaan we dus. Schreef een brief aan de nrc.¹³⁹

‘Waarom schreef Soetenhorst dat De Mohrenschildt “pretendeerde” een intieme vriend van Oswald te zijn geweest. Ik heb acht uren bandopnamen met het echtpaar De Mohrenschildt over die vriendschap. Op 10 mei 1976 schreef George mij met de hand een brief dat Epstein weer eens op bezoek was geweest

138 nrc Handelsblad, 6 juni 1978.

139 Wat hier is weergegeven, is slechts een passage uit die brief.

[p. 142]

en dat hij zijn vrouw het woord had laten doen, omdat hij zelf geen zin had met Epstein te praten. “En voor al die onzin zond de man ons zelfs een kist kaviaar,” aldus De Mohrenschildt toen.’

7 juni 1978

Er is geweldige heibel in Washington over een zogenaamd door Cuba geïnitieerde invasie van Zaïre vanuit Angola door ‘Katangese rebellen’. Vice-president Carlos Rafael Rodriguez van Cuba heeft in de vn gezegd dat de beschuldiging ‘absolutely false’ is en dat zal best waar zijn. Want Carter verdomt het de relevante documenten - en zogenaamde cia-bewijzen - aan het Congres te geven. Dan weet je hoe laat het is. De sovjets gebruiken Cubaans kanonnenvlees in Afrika. De Amerikanen hebben de koning van Marokko voor hun karretje gespannen om 1.200 Marokkaanse soldaten ter versterking van de smeerlap Mobutu naar Zaïre over te vliegen.

Carter heeft voor de Naval Academy in Annapolis een heldhaftige rede gehouden, om flink te zijn tegenover mama Carter in Plains, Georgia en vooral ook jegens Rosalyn, zijn voornaamste adviseuse.¹⁴⁰ De president sloeg een ultimatieve toon aan zoals, wanneer jullie je niet beter naar onze wensen gedragen, dan lopen jullie het gevaar dat we nog recalcitranter worden jegens jullie.¹⁴¹ Hij heeft wel gelijk dat Moskou probeert de sovjet-invloed in Afrika te vergroten, maar de Amerikanen doen exact hetzelfde. Pravda reageerde met een artikel dat Carter maar ‘vreemde dingen’ debiteerde. De rijke landen hebben Mobutu maar even snel 100 miljoen dollar extra toegestopt, want het is nu cruciaal om de ‘rooie’ invloed te keren in geheel zuidelijk Afrika. Frankrijk, Engeland, West-Duitsland en België werden meegezogen in de gift voor de verrader van de Kongo.

Sprak vanmorgen één uur met ambassadeur Romanov. Wim Kok komt 20 juni a.s. alleen bij hem lunchen. Dat is geregeld. De vice-voorzitter van het sovjetcomité voor Europese Samenwerking, N.A. Pankov, die met een delegatie in Nederland is, liep in de hal en omhelsde me tweemaal. Ook professor M.A. Krutogolov is weer mee, even als professor B.S. Waganov, rector van de Academie voor Buitenlandse Handel en professor W.I. Gantman van het Instituut voor Wereldhandel en Internationale betrekkingen, bepaald een zware delegatie voor een kleine landje. Ook Pankov trok tijd uit voor een ge-

140 The New York Times, 30 mei 1978, door Martin Tolchin.

141 De officiële tekst van de rede zit in mijn dagboek.

[p. 143]

sprek van een half uur. Hij begon zelfs over mam en roerde vervolgens mijn jfk-activiteiten aan. ‘We were all very worried about your safety, don't go back to America this year, stay here and write’. Ik concludeerde dat hij rapporten van Kouznetsov gelezen moest hebben. Hij zei zelfs ‘Das ist ein Befehl’ om kracht bij te zetten dat ik in Holland moest blijven.

Evenals Romanov begon ook Pankov te zeuren over China. Ik geef toe, ik begrijp geen moer van Peking. Ze verwachten daar een wereldoorlog. Zolang de grootste helft van de wereld in armoede en kommernis verkeert, zal er wel gelazer met de rijke landen blijven maar een wereldbrand lost niets op. Volgens Pankov was Mobutu niets anders dan de stroman van Washington, Brussel en Peking. Het verbaasde me dat hij dit zei. Carter moet zijn mannelijkheid bewijzen vooral omdat er weer verkiezingen in aantocht zijn.

Romanov ging een stapje verder. Ook hij stak een Schwerenöterige tirade over China af en vroeg vervolgens of ik er een artikel over wilde schrijven, wat hij dan naar Moskou zou sturen met de aantekening mijn artikel aldaar te publiceren. Maar, dit is nu exact het soort streep, welke ik nooit of te nimmer zal overschrijden, om me voor zoiets te lenen.

Het ministerie voor Buitenlandse Handel had Nederland van de lijst geschrapt om zaken mee te doen. De ambassadeur vervolgde dat hem in april op zeer hoog niveau in Moskou andermaal was gevraagd waarom Den Haag nooit had geantwoord op het uitdrukkelijke voorstel aan Max van der Stoel door premier Aleksei Kosygin, om gezamenlijk de oliewinning in de ussr aan te pakken. Ook op het verzoek om een consulaat in Rotterdam te mogen openen, had Van der Stoel gewoon gezegd: ‘Uw bemanningen zijn zo gedisciplineerd, u hebt geen ambtenaren nodig om hen bijstand te verlenen.’ Negentienhonderd sovjetschepen lopen jaarlijks Rotterdam binnen, soms zelfs vijf tegelijk.

West-Duitsland was bezig voor vijf miljard dollar staal aan de ussr te verkopen, omdat Bonn de beste condities aanbiedt. ‘We wanted to order three ships in the Netherlands,’ aldus de ambassadeur. ‘This was an order for 350 million dollar. But the Germans gave us better conditions. Now hic is saying to us “why did you not give us the order? We would have offered the same conditions.” I told them: “Who do you think we are!”’

Romanov bracht een bezoek aan minister Van Ardenne. ‘He does not know what goes on. He is no Lubbers.’ Hij bezocht eveneens Hans Wiegel. ‘I gave him a complete run down, just

[p. 144]

as I gave you, about what is happening with Philips, Hoogovens, everything. He was quite surprised. Parts of my information he knew nothing about.’

Ik vroeg hem of Wiegel ook over de dissidentenvraagstukken was gaan zeuren.

‘No, no, no!’ riep hij uit.

Romanov had 30 leden van het parlement uitgenodigd voor een receptie morgen ter ere van de bezoekende sovjetdelegatie. Hij beschouwde het als een soort test om na te gaan wie er in Europese zaken waren geïnteresseerd.

Ik zei tegen hem: ‘Nobody.’

‘I think so too,’ zei hij meewarig. Hij gaf weer eens aan wat een hell of a job het was om sovjetambassadeur in Den Haag te zijn. Hij had bovendien voortdurend verwijten vanuit Moskou te incasseren. De heer Hooglandt van Hoogovens had hem gezegd dat hij het bedrijf eens zou moeten bezoeken, maar hij hoorde er al drie maanden niets meer over. ‘Of course, the best offers we are getting from Japan, but we cannot concentrate all our business there. You will find hundreds of Japanese nowadays in Moscow, looking for business.’

Peking had aangeboden de vriendschap met Moskou te herstellen wanneer Mongolië aan Peking zou worden overgedragen. Vreemd, maar ik geloofde hem niet. Ik zat naar hem te kijken en vroeg me af hoe hij er over twintig jaar, met pensioen, uit zou zien: zittend op een bankje in het park in Moskou? Het Kremlin had China er op gewezen dat Mongolië een lid van de vn was en dat men een aantal verdragsverplichtingen met Mongolië had. ‘We zijn niet bang,’ zei de ambassadeur. ‘We zijn voor niemand bang, maar alle levens die oorlogen kosten! China heeft vier miljoen man gestationeerd langs onze grenzen.’

8 juni 1978

Begraafplaats Den en Rust. Ik zette twee rozen met lange stelen op het graf van mijn ouders ter ere van 10 juni aanstaande. Diep emotionele gebeurtenis. De tuinman had mooie bloemen geplaatst. Ze stonden zo lief. Ik zocht hem in de tuin op. ‘Ik heb geen mensen meer. Vroeger verzorgde ik de 800 graven hier. Nu misschien nog vier of vijf. Voor u wil ik het nog wel doen.’

Om 09.45 uur kwam ik Beatrix tegen in een hofauto, gevolgd door een Mercedes.

Lex Poslavsky adviseerde Peter vooral niet aan te raken: ‘Je zou er drie maanden zoet mee zijn.’ Misschien is het beter dat

[p. 145]

Peter in Londen blijft. Lex waarschuwde dat het moeilijkste van alles was het desinfecteren: borden, glazen, alles.

Bezocht mejuffrouw Büringh Boekhoudt. Zij is nu 85 jaar en heeft veel pijn omdat haar kraakbeenderen zijn versleten. Maar haar geest is super. Het werd een uitstekend bezoek. Zij bestreed mijn mening over de Sovjet Unie en Cuba met de klassieke Westerse uitgangspunten als: geen vrijheid, je raakt je appartement kwijt (ik vergat waarom) en wanneer ze maar zouden ophouden met zich te barsten te drinken zouden ze misschien een kans hebben.

Ik vertelde over Suriname en Casper met de prins en we belandden bij Beatrix. De Lockheed-affaire was een verschrikking geweest.

‘Hoe heeft de prins zo dom kunnen zijn? Ik dacht een moment dat dit het einde van het koningshuis was. Misschien is dit een betere oplossing, maar waarom hij nu weer overal verschijnt en op de voorgrond treedt, vind ik onbegrijpelijk. Hij had uit zichzelf moeten terugtreden.’ En zij vervolgde: ‘Maar ik weet uit de eerste hand hoe verschrikkelijk Lockheed bij de kinderen (zij bedoelde Beatrix) is aangekomen. Koningin Juliana kon nooit met kinderen omgaan. De prinsessen hingen altijd aan pappie.¹⁴² Nu is hij van zijn voetstuk gevallen. Dit heeft de ogen meer geopend voor de moeder, maar vooral onderling zijn de prinsessen nu veel closer geworden. Ze hangen aan elkaar.’

Onlangs had Beatrix haar opgebeld dat zij een goede reden had te komen. De volgende dag kwam zij om 10.30 uur. Zij chauffeerde zelf en een rechercheur begeleidde haar. Zij was vijf minuten te vroeg. Zij moest een rede houden in Hamburg voor het Hanse Verein. Zij wilde die doornemen.

‘Er waren wel een paar foutjes in. Nadat zij de rede had voorgelezen, wilde zij het nog een keer doen. Zij vertelde het al vele keren voor Claus te hebben gedaan, maar die lijkt me niet makkelijk. Hij geeft zich ook niet gauw. Toch schijnt de verhouding erg goed te zijn, zo maakte ik uit haar verhalen op.’ De prinses bleef tot 12.30 uur.

‘Heb je niet op de jubileumfilm gezien,’ vroeg juffrouw Boekhoudt, ‘dat wanneer koningin Juliana een kind van Margriet wil voorlezen, het weg loopt? Alle kinderen in de familie zitten rond Beatrix en raken haar aan. Juliana groeide op in een glazen huisje. Beatrix is veel realistischer. Zij ziet het koningschap als een roeping. Wanneer er zaken niet behoorlijk zijn georga-

142 Alle vier de prinsessen kregen onderwijs van juffrouw Boekhoudt, maar Beatrix noemde haar tegenover mij “een tweede moeder”.

[p. 146]

niseerd, wordt ze kwaad. Ze kan het ook niet hebben wanneer ze haar laten wachten. Zij klaagde dat de kinderen soms lastig waren en in de auto vochten. Zij had een waarschuwing gegeven. Toen dat niet hielp heeft ze er eentje in het bos uit de auto gezet en naar huis laten lopen.’

Ik voerde aan dat ik Beatrix eigenlijk niet aardig, nodeloos arrogant en koud vond. ‘Beatrix is wèl heel lief,’ zei ze verontwaardigd. Ik besefte dat zij een van de weinigen in het land was, die haar van kinds af aan als een beste vriendin heeft gekend. ‘Wat ze vooral haat is vleierij. Zij zegt wat ze denkt. In dat opzicht is ze als jij. Ze is absoluut eerlijk.’

I loved that sentence, but who will ever say it but her?

‘Die hooghartigheid is allemaal verlegenheid,’ aldus mejuffrouw Boekhoudt. ‘Zo'n rede in Hamburg, daarvoor zit ze eigenlijk verschrikkelijk in de rats. Maar ze zei te zullen vertellen hoe het was gegaan. Nauwelijks was ze zaterdagavond terug uit Duitsland of ze belde op.’

‘Koningin Juliana is veel chaotischer dan Beatrix. Juliana heeft ook geen hobby's. Zij zou zich geen raad weten zonder haar job. Zouden we dan in plaats van een koningshuis een president moeten hebben?’

Ik antwoordde dat het in ieder geval psychisch gezonder zou zijn. Zij was het opmerkelijk eens dat bepaalde aspecten van het koningshuisgedoe uit den boze waren. Zij heeft duidelijk een oog voor de hopeloosheid op den duur. ‘Misschien is het juist zo lang nog goed gegaan met het koningshuis, omdat we deze eeuw vrouwen op de troon hebben gehad,’ suggereerde ze.

Zij volgt alles op de voet, wat mij betreft. Ze had de kat van Soetenhorst tegen mij in de nrc gezien. Ik legde haar uit wie Epstein was, wie Soetenhorst was en wat de realiteit inzake De Mohrenschildt was, die alles al in 1968 tegen mij had verteld, waar Epstein nu mee aan is komen zetten als primeur. Ook herhaalde zij dat ze de Nieuwe Revu een vreselijk blad vond en vroeg: ‘Waarom doe je eraan mee?’ Ik legde voor de zoveelste keer uit dat ik geen andere kansen kreeg om in Nederland te publiceren.

Wat juffrouw Boekhoudt enkele malen onderstreepte, was hoe vreselijk zij het vond dat Beatrix in wezen zo lief was en tegelijkertijd zo'n heel andere pers had. Ik zei dus dat Irene op mij de aardigste en intelligentste indruk maakte. Maar zij schudde haar hoofd en gaf aan dat Beatrix haar favoriete prinses was en bleef.

[p. 147]

9 juni 1978

Vanavond boden Dirk en Inge Keijer op het terras van de villa aan de Utrechtsestraatweg in Hilversum een buffet aan voor de sovjetdelegatie. Het was allemaal nog al overdone, maar ze weten ook niet hoe zoiets eigenlijk hoort. Ik vond dat Pankov deze keer heel anders en vreemd deed. Ik heb dan ook nauwelijks een woord met hem gewisseld. Professor Krutogolov wandelde met me op en neer, arm in arm. Hij zei dat de situatie ernstig was omdat niemand wist wie Brezhnev uiteindelijk zou opvolgen. Over Carter zei hij: ‘One would expect from a statesman to know where he is going. Carter is totally unclear.’ Ambassadeur Romanov vertelde dat van de 30 uitgenodigde parlementsleden, slechts vijf op zijn ontvangst waren komen opdagen. Hij sprak ook weer over een door mij te schrijven artikel over China in de context van wereldwijde ontwapening. Ik wilde vroeg weg, want Casper Bake kwam naar Amerbos, maar ik kon de autosleutels nergens vinden. Romanov was de enige die me hielp zoeken. ‘My driver Makarov will get your car started for you.’

10 juni 1978

Ik word 53 jaar vandaag. Broer Theo belde al om 07.00 uur. Later belde mejuffrouw Boekhoudt en zelfs mevrouw Van Dijk uit Baarn. Dus de oercontacten uit het verre verleden.

Casper blijft nog een dag, tot morgen. We zijn bij Neeltje Pater in Broek in Waterland gaan eten.

Peter is in Londen gebleven, omdat ik hem dat rechtstreeks heb gevraagd met het oog op het risico van desinfecteren van alles, zoals Poslavsky me waarschuwde. Hij vond het een afknapper maar begreep het uitstekend.¹⁴³

143 Ik heb over dit walgelijke besluit vele maanden wroeging gehad.

12 juni 1978

Carter is een ordinaire bedrieger evenals alle presidenten vóór hem. Fidel Castro heeft Washington er van op de hoogte gesteld dat hij inderdaad van te voren heeft geweten dat rebellen uit Katanga een inval in Zaïre wilden doen en dat hij heeft geprobeerd die invasie te verijdelen. Het Witte Huis was dus exact ingelicht, terwijl Carter wereldwijd bekend maakte dat Castro niets heeft gedaan om de inval te helpen voorkomen. Castro heeft de in Havana verblijvende Amerikaanse diplomaat Lyle Lane hierover geïnformeerd, die per telegram zijn ministerie op de hoogte stelde. Pas nadat senator George McGovern

[p. 148]

een kopie van deze waarschuwing tijdens een besloten hoorzitting van de commissie voor buitenlandse betrekkingen had voorgelezen, heeft cia-directeur Stansfield Turner de zaak bevestigd. Carter belazert de zaak net als de rest.

Milan Potuznik¹⁴⁴ arriveerde al om 11.15 uur op het Centraal Station en het zou een bijzondere dag worden. Hij zag er absoluut prachtig uit. Zijn haar zat super, misschien iets te super, zwarte broek, zwarte sweater en een blauw open shirt, om zo op de foto te gaan. Ik bracht hem later terug naar Rijswijk waar we thee dronken met zijn vrouw Molly en zoontje Patrick. Molly onderstreepte dat Milan van haar was en benadrukte hoe heerlijk zijn handen konden masseren.

‘De eerste paar uren tijdens de oversteek per klm naar Amsterdam dat we naast elkaar zaten, heb je dermate krachtig en psychisch op me ingehakt, dat was moeilijk voor me, maar je wilde natuurlijk uitvinden wie ik was,’ zei Milan uit zichzelf. Molly had zelfs bij zijn vertrek naar Amsterdam gezegd: ‘Je laat je toch niet door hem pakken?’ Opzienbarend, die onzekerheid waar niet de minste reden toe is. Over Patrick zei hij: ‘Ik ben blij dat ik hem heb gemaakt.’ Helaas leek het ventje meer op zijn moeder. Zij wil nog een kind, hij zeker niet. Hij vond mijn leven rommelig, waarop ik hem mijn dagboek heb laten zien. ‘Dat vind ik het indrukwekkendste wat ik ooit heb gezien.’ In Australië had hij voor 200 dollar aan een reclamefilmpje voor jeans meegedaan.

Zijn vader overleed toen hij twaalf jaar was. Zijn oudste broer werd lid van de partij en werkte in een Tsjechische mig-fabriek en kreeg moeilijkheden nadat Milan - die de vlucht met zijn moeder besprak - naar Nederland vluchtte. De eerste jaren hier waren moeilijk. Steeds weer moest hij zijn dissidente leven aan Hollanders vertellen, terwijl hij zeker wist dat ze toch niet zouden begrijpen wat hij had meegemaakt.

Er stonden foto's van Milan, toen hij pas in Nederland was, schouderlang haar, een lief ventje. Nu is hij in handen van een bedisselende haaibaai-stewardes. Er zijn sinds toen duidelijk veel stromingen aan zijn uitstraling toegevoegd. Zijn moeder probeerde al zesmaal een vergunning te krijgen hem te bezoeken. Ik zei hem dat indien hij maar op jongere leeftijd met homoseksualiteit in aanraking was gekomen, hij nu een nicht zou zijn geweest. Dat weet ik zeker. Ik heb hem nauwkeurig geobserveerd. Zijn lichaam is zozo, zijn reet is vrij plat, maar hij heeft aan atletiek gedaan. Gaf hem mijn ussr- en jfk-boekjes.

144 De Tsjech die ik in een klm-toestel ontmoette. Zie ook fotokatern.

[p. 149]

Ik had een lang telefoongesprek met Peter. Ik zei dat ik opnieuw aan Letter to Amy was begonnen. ‘Het is goed dat je zo kritisch bent,’ zei hij. ‘Are you happy?’ vroeg hij onverwachts. ‘Nee dat ben ik nooit en kan ik ook nooit meer zijn,’ antwoordde ik.

Daar was hij het niet helemaal mee eens. ‘Er zijn toch gelukkige momenten?’ vroeg hij.

‘Nee Peet, er zijn mooie momenten en soms fijne momenten, zoals ik bijvoorbeeld nu met Milan Potuznik heb gehad, maar dat zijn nog altijd geen “gelukkige” momenten.’ Hij zei dat zijn familie heel lief op zijn aanval van geelzucht had gereageerd. ‘Toen mijn moeder hoorde dat ik ziek was, heeft ze bijna gehuild,’ zei hij. Ook de zussen Dorine en Lies hadden hem in Londen opgebeld.

13 juni 1978

Ik ben het oneens met Leonid Brezhnev dat hij er tegen is om Rudolf Hess (84) langzamerhand vrij te laten zoals bondspresident Walter Scheel hem heeft gevraagd. Ik haat minds die niet kunnen vergeven.

Heb Frits Philips maar weer eens geschreven naar aanleiding van de onzin die hij nu weer in Vrij Nederland debiteerde, door de Sovjet Unie klakkeloos met Nazi-Duitsland te vergelijken. Zelfs Luns zegt in hetzelfde nummer van Vrij Nederland op pagina drie tegen een correspondent van tass in Washington, dat hij natuurlijk niet het misdadige Hitler-regime gelijk wil stellen met de regering van de ussr.

‘Terwijl Philips de minister van Buitenlandse Zaken van China omhelst - Mao bracht volgens een Amerikaans senaatsrapport dertig miljoen mensen om het leven - weigert u om Jermen Gvishiani in Eindhoven te ontvangen. Het is eigenlijk te dol om waar te zijn. Wat ik me in goede gemoede afvraag is of u er ooit wel eens rekening mee houdt hoe komende generaties u zullen beoordelen tegen deze achtergronden. Ik ben ook tegen het sovjetsysteem, maar ik vrees dat heren als u het proces van ontspanning slechts vertragen, bijvoorbeeld door de sovjetambassadeur mee te delen dat men te druk is om hoog bezoek uit Moskou te ontvangen.’ Verder benadrukte ik in de brief dat zijn ‘kronkels’ de economische belangen van Nederland en die van de werkgelegenheid ernstig bleven schaden.

Ik schreef ook Wim Kok een paar regels om zeker te zijn dat hij het gelul van Philips en het gesprek van Joop van Tijn met Luns niet zou missen.¹⁴⁵

145 Vrij Nederland, 10 juni 1978.

[p. 150]

Carlos Rafael Rodriguez

Newsweek komt met een omslagartikel¹⁴⁶ A New Cold War? en een portret van Zbigniew Brzezinski. We zitten midden in een confrontatie, hoe kan er een nieuwe koude oorlog uitbreken? Er wordt ook weer aandacht gegeven aan de kletspraat van Carter dat Cuba de invasie van Katanga zou hebben geregeld. Mijn goede vriend Carlos Rafael Rodriguez heeft in de vn gezegd dat Carter loog en dat zijn verhalen waren gebaseerd op ‘impudently repeated lies’. Ik denk dat hij de waarheid spreekt. Eens zullen de documenten dit uitwijzen. Op het Witte Huis verklaarde een functionaris: ‘The president has finally concluded that the Russians are out to screw him.’ Ja, alsof Carter white like a lily is. Carter doet niet anders dan de boel belazeren.

Miklós Rácz vertelde dat hij de komst van de sovjetdelegatie had gemeld bij Harry Hagedorn van de nos die had geantwoord: ‘Schrijf maar een briefje.’

Wibo van de Linde van avro liet Schoup een gesprek filmen met professor Krutogolov waarbij slechts een onderwerp ter sprake kwam: mensenrechten. De delegatie was hier om over de neutronenbom te spreken! Krutogolov presenteerde een uitstekende rationale voor het geval Orlov, maar Schoup gooide er natuurlijk een afschuwelijk commentaar tegen aan. Pieter

146 Newsweek, 12 juni 1978.

[p. 151]

de Vink en Maarten van Traa - dan noem je er ook twee - maakten een afspraak met professor Gantman in het Holiday Inn in Leiden. Hij is een der belangrijke figuren in Moskou op het gebied van Oost-West-betrekkingen. Er werd 45 minuten lang touw getrokken over het voorstel van Gantman in het Russisch te spreken, omdat hij meende niet voldoende het Engels te beheersen om op televisie te verschijnen. Hij wilde dan niet gaan zitten hakkelen. Men werd het niet eens en de Vink en Van Traa vertrokken met een cameraploeg van vier man onverrichterzake terug naar Hilversum. Wat moet men in Moskou van ons denken?¹⁴⁷

Er waren op 8 juni in Nieuwspoort bij het vertrek van de sovjetdelegatie trouwens maar acht ‘bevriende’ journalisten aanwezig. Het anp nam een stukje erover op in het dagelijkse bulletin. Rácz zei dat geen enkele krant er een letter over had afgedrukt.

Alexander Solzhenitsyn heeft bij de aanvaarding van een doctoraat in de letteren aan Harvard een verward verhaal afgestoken dat het Westen ‘has grown slack, pusillanimous and evil through devotion to man's appetites instead of God's design.’ Shenker schrijft: ‘In the tones of an evangelist excoriating sinners, he said that the West had lost its courage, that political and intellectual bureaucrats had declined into depressed passivity and perplexity while displaying weakness and cowardice.’

‘I have spent all my life under a Communist regime,’ aldus Solzhenitsyn. ‘I will tell you that a society without any objective legal standard is a terrible one indeed. But a society with no standard but the legal one is not quite worthy of man either.’¹⁴⁸ The Washington Post haalde in een hoofdartikel aan dat de schrijver het Westen niet acceptabel achtte als model ‘for my country’. Volgens het blad spreekt hij in een geest van een ‘boundless cold war’ jegens de ussr en wijst hij detente zonder meer af. Ik vraag me af of Solzhenitsyn dat werkelijk bedoelt. Hij lijkt veel meer beide systemen af te wijzen, maar wat dan?

James Reston vatte de contradictie samen in een commentaar some sense, some silliness.¹⁴⁹

147 Van Traa leidt in 1993 de PvdA in het parlement op het gebied van buitenlandse betrekkingen.

148 The New York Times, 9 juni 1978, door Israel Shenker.

149 International Herald Tribune, 12 juni 1978.

[p. 152]

14 juni 1978

Fidel Castro heeft aangeboden met Jimmy Carter samen te komen. De Amerikaanse president laat zich wel erg kennen door dit te weigeren. Wie heeft de meeste boter op zijn hoofd?

Ik lunchte met Henk Waltmans. Ik lichtte hem in over Philips en Hoogovens en wat er zich zoal met de Sovjet Unie afspeelde. Gaf hem ook de informatie van Dirk Keijer over de problemen met Buitenlandse Zaken en de ambassade in Moskou. Hij verzekerd me tot tweemaal toe de zaak met Beyen te zullen bespreken. Hij kende Beyen, want toen prins Bernhard zich had bemoeid met de verkoop van fregatten aan Iran, heeft hij Beyen opgebeld. Hij heeft toen de staatssecretaris gedreigd in het parlement te zullen interpelleren, tenzij hij, Beyen, nooit meer met een woord over de bemoeienissen van Bernhard zou reppen. Ik schrok eigenlijk zeer van deze uitspraak. Maar Den Haag is langzamerhand dermate corrupt dat ze het niet meer merken. Ik informeerde Keijer over mijn gesprek met Waltmans wat hij als ‘zeer goed werk’ omschreef. Hij had nog steeds geen antwoord van Beyen gekregen. Ik vroeg Waltmans of hij een dagboek bijhield. ‘Veel te link,’ zei hij.

15 juni 1978

De acf-aandelen zakken steeds verder. Misschien heeft mejuffrouw Büringh Boekhoudt gelijk. Vroeger had ik 10.000 gulden dividend nu maar 7.000 gulden.

Peter moet nog twee weken kalm aan doen maar verwacht dan veel beter te zijn.

Milan Potuznik belde. ‘Jij hebt zo'n sterke persoonlijkheid. Je hebt zoveel bij me in beweging gebracht. Ik heb over zeer veel nagedacht.’ Die jongen trekt me dus ook erg aan. Dan ben ik altijd geïnspireerd. Ik heb geregeld dat fotograaf Kees Hageman hem zal ‘bekijken’. Hij voelt er inderdaad voor fotomodel - als bijverdiensten - te worden, wat ik trouwens dacht dat hij al was.

Rob Soetenhorst heeft ten langen leste mijn brief over zijn geklets inzake Dallas en het boek van Epstein vandaag opgenomen. Hij blijft volhouden Epstein - die zijn materiaal tien jaar na mij bij George de Mohrenschildt wegsleepte - een betere speurder te vinden dan mij. Maar wat te verwachten van een mediocre recensent als Soetenhorst?

Belde Peter nog een keertje. Hij zat als een huismus thuis televisie te kijken en kranten te lezen. Hij signaleerde in de International Herald Tribune voortdurend artikelen die verband legden tussen voedsel en kanker krijgen in de vs.

[p. 153]

Leopold Senghor heeft in Newsweek¹⁵⁰ gezegd: ‘I am a socialist and a democrat. I have always welcomed and hoped for détente and peace between the United States and the Soviet Union. But for détente to be given a chance, both sides must have a genuine desire for peace. And the evidence is that the forces of international communism are intent on waging and ideological struggle in Africa, for obvious geopolitical reasons....’ Ik herinner me mijn gesprek met president Senghor van Senegal in Salzburg. De Sovjet Unie is omringd door Amerikaanse militaire bases - en omgekochte militaire regeringsleiders - dus nu de communisten iets dergelijks in Afrika proberen, wordt er elders moord en brand geschreeuwd. Waarom zouden alleen Amerikanen zich dergelijke geopolitieke en militaire voorkeurposities mogen permitteren?

150 Newsweek, 12 juni 1978.

16 juni 1978

Bij het ontwaken kreeg ik beelden van een stervende tante Meta de Vries in een verzorgingstehuis. Ben ik dankbaar nog te leven? Ik weet het niet. Zou ik meer van mijn ‘er zijn’ hebben kunnen maken? Waarschijnlijk. Ons denken is er te verward voor misschien. Kijk maar hoe Erik van der Leeden of Loet Kilian zich opstellen. Van Loet kreeg ik trouwens een lieve brief. Wanneer vrienden niet meer uit zichzelf behoefte tonen langs te komen, dan zit ik ze nog wel een tijdje achter hun reet aan, want er zijn nu eenmaal longterm friends die ik nooit zou willen verliezen, maar er komt een moment dat zelfs ik het opgeef.

Ik zou nog wel eens met de heer van Doeveren - als drie jaar geleden - een gesprek willen hebben en heb hem dit geschreven. Bij de bvd werd gezegd dat hij met vakantie was.

Bracht een bezoek van enkele uren aan mijn vaders zuster, tante Yuut Mennega in Soest. Het is heerlijk om met haar over onze achtergronden te spreken. Mijn grootvader Ir. Willem Oltmans (haar vader dus) trouwde met de dochter van een notaris uit Voorburg, Jacoba Klink.

‘Hij wist dat zij van huis uit een zenuwpees was. Ik vind het een schandaal dat hij toch met haar is getrouwd.’

‘Maar dan was u er niet geweest,’ zei ik onhandig.

‘Jawel, dan zou ik alleen een andere moeder hebben gehad,’ zei ze ad rem.

Als kind had zij de nodige scènes in Semarang tussen haar ouders meegemaakt. Uiteindelijk was grootvader van zijn vrouw

[p. 154]

gescheiden en was bij de Javaanse Sima Sastro Pawiro terechtgekomen.

‘Sima was echt geen straatmeid. Ik heb een foto van haar broer gezien met een kris. Je grootvader was aanvankelijk van plan de twee kinderen in het tehuis van Paatje van der Steur te doen zoals iedereen het die dagen deed, die kinderen had met een Javaanse vrouw. Maar hij hield van Wim en Corrie. Het was in die tijd (vóór de eerste wereldoorlog) moedig om de moeder en de kinderen mee naar Holland te nemen. Hij kon het niet over zijn hart verkrijgen de moeder van de kinderen te scheiden. Maar jouw vader was niet in staat om de schok van de scheiding van zijn ouders te verwerken. Hij wilde aanvankelijk niets meer met zijn vader te maken hebben. Hij werd mee naar Semarang teruggenomen en moest in huis bij de familie Tielenius Kruijthoff. Voor zijn terugkeer naar Indië was hij een aardige, spontane flapuit. Toen hij na de scheiding van zijn ouders terugkwam, herkende ik hem niet meer. Hij was een ander mens.’

Ik vertelde haar dat mijn vader altijd emotioneel over de vervanging van zijn moeder door een Javaanse was gebleven. Hij adviseerde mijn twee broers en mij immers ons leven lang niet naar Indië te gaan ‘omdat Nederlanders zich in de tropen heel anders en ongepast gaan gedragen’.

Tante vervolgde: ‘Je vader vergalde mijn huwelijksdiner, want hij zei geen stom woord tegen zijn vader. Het was pijnlijk. De Mennega's hebben het niet zo gemerkt. Maar ik dus wel. Mijn vader was dermate upset over de situatie dat hij zich bedronk.¹⁵¹ We gaven ons huwelijksdiner in een hotel. Toen we allemaal weggingen kon hij niet op of neer. Hij heeft het hele feest alleen maar tegen de zuster van je moeder, tante Jetty, gesproken. Hij danste alleen met haar, wat je moeder bespottelijk vond. Ik heb er later nog wel eens met je moeder over nagepraat.’

Zij was het eens dat in onze familie erg weinig werd gezegd over persoonlijke verledens en emoties.

‘Naar eigenlijk,’ zei ze, ‘dat onze ouders nooit iets persoonlijke vertelden. Ik weet eigenlijk niets van de jeugd van mijn vader.’¹⁵²

Reed van Soest naar Laren voor een ontmoeting met mijn oude vriend Indro Noto Suroto. Zijn moeder is nu 81 jaar. Hij bezoekt haar eens in de maand. Zijn voormalige vrouw, Dinie, is aan een hartaanval overleden.

151 Mijn vader heeft juist zijn hele leven niet gedronken; net als wij: hoogstens één glaasje port of één glaasje wijn.

152 Hetzelfde geldt voor mijn ouders.

[p. 155]

17 juni 1978

Nicolae Ceausescu en echtgenote zijn op officieel bezoek in Londen en dineerden op Buckingham Palace. Hij tekende een contract van 400 miljoen dollar voor de aankoop van vliegtuigen.

Keke is deze dagen engelachtig.

Honoré de Balzac werd 20 mei 1799 geboren Hij zou zijn moeder gaan haten, omdat hij vond dat hij niet genoeg aandacht kreeg. ‘He spent his life,’ schreef Noel Gerson,¹⁵³ ‘simultaneously despising her and trying to win her approval. Aware of his contempt from early childhood, she withheld the love and praise he craved. This attitude was in large part responsible for making him an emotional cripple, but it also endowed him with the furious compulsive drives that made him a great novelist (...).’ Eine alte Geschichte aber immer wieder neu.

Henk Broekhuis, alias Karel van 't Reve, heeft Anton Constandse in een artikel voor nrc Handelsblad voor ‘gek’ versleten. Gelukkig komt Henk Hofland zijn voormalige leermeester te hulp in een brief waarin hij Reve van ‘een vergissing of anders een infame aantijging’ beschuldigt. Onbegrijpelijk dat zo'n man überhaupt onder een schuilnaam in de nrc schrijft, want wie weet nu dat de idioot die er aldus op los kletst diezelfde hooggeleerde Reve is, die furore maakte in Moskou als Het Parool-spion en uit dankbaarheid voor ‘den vaderland bewezen diensten’ voor zijn leven binnen zou lopen.

153 Noel Gerson, The Prodigal Genius, Doubleday, New York, 1972.

18 juni 1978

Ik zond prins Bernhard een foto uit Suriname en voegde er aan toe dat het me een raadsel is gebleven, waarom hij in Paramaribo tegen me heeft gezegd: ‘We moeten eens praten.’ Beïnvloed door mejuffrouw Boekhoudt schreef ik eveneens dat hij beter in de achtergrond kon blijven dan erewachten in burger, met opgespelde decoraties blijven inspecteren. ‘Iedere weldenkende burger in dit land heeft u, zoals dit heet, met de billen bloot gezien.’ Ook liet ik opnieuw weten - net als andere journalisten dit in Suriname deden - wel eens een gesprek met hem te willen opnemen.

Wat me van mezelf blijft beangstigen, is dat ik vanmiddag nog een foto van Keke nam, omdat hij zo lief lag te slapen. Maar een paar uur later, als hij werkelijk stinkend vervelend is, krijgt hij een paar ferme tikken op zijn bibs. Ook toen ik probeerde

[p. 156]

zijn bijna dichtgekoekte ogen weer schoon te maken, stribbelde hij dermate furieus tegen dat ik niet anders kon dan een paar meppen uit delen. Ik ben dan buiten mezelf in zo'n ogenblik van pure razernij. Op zo'n moment haat ik het beest. Zo ben ik ook Peter eens aangevlogen. Wat is dit in Godsnaam?

Het was een genadige dag met warme zon, blauwe lucht, rust en bijna stilte. Ik kwam thuis, ging in mijn stoel zitten, keek mijn werkkamer rond en dacht: dit is paradise, te mooi om waar te zijn. Ik woon hier al negen jaar. Ongelooflijk.

Iedereen staart vanavond naar het voetballen Ik ben naar de schaapjes gaan kijken in de polders. De dieren in de weiden komen zoveel aardiger over dan de meeste mensen, ook al staan ze koteletjes te worden. Peter zou intens hebben genoten van de lucht van het pas gemaaide gras.

19 juni 1978

Aize de Visser van Bosch & Keuning wil ook het helemaal herschreven manuscript van Brief aan Amy (Carter) niet hebben. Jammer, want ik heb er knoerthard aangewerkt.

Het stinkt weer ongelooflijk buiten vanwege de akzo fabriek in Noord. Het verpest alles terwijl het zo'n mooie avond is.

Milan Potuznik is zeer, zeer, zeer bijzonder. We hebben een totaal contact. Ik zal nooit seks met hem hebben, want dat station is gepasseerd. Ik pikte hem vandaag op. We gingen naar het Promenade hotel. ‘Als ik een boek neem, lees ik vier pagina's,’ zei hij, ‘en dan dwaal ik opnieuw af naar alles wat we besproken hebben. Dan begin ik weer van voren af aan.’ Hij begrijpt ook nu pas de waarde van mijn dagboek. Er is zoveel over deze jongen te vertellen. Waar te beginnen? Ik geloof dat onze ontmoeting hem ook diep heeft geraakt. Een geval van love at first sight? We zijn nu pas een v ijftien uren samen geweest.

Keke is onverwoestbaar. Hij viel van de trap, terwijl ik piano speelde, gaf een gil en wandelde in de gang beneden op en neer. Hoe is het godsterwereld mogelijk? Dat bolletje van het beest moet toch een tik hebben gekregen?

20 juni 1978

Milan vertelde hoe hij uit Tsjechoslowakije was gevlucht ‘als een vogeltje met achttien gulden op zak’. De keuze op Nederland was puur toeval geweest. In de bladen stonden reportages over jongens die voor hun vakantie in de haven van Rotterdam hadden gewerkt. ‘We gingen dus ambassades in Praag af voor adressen. We wilden best bumpers poetsen in de Austin

[p. 157]

autofabrieken. Niemand antwoordde, alleen uit Nederland kwamen twee brieven met de mededeling dat men geen open plaatsen had. We hebben toen met weinig moeite met het briefpapier in handen die afwijzingen in open invitaties kunnen omzetten. Een vriend werkte op een typemachinefabriek. Hij bracht het goede lettertype mee. Wij werkten twee dagen om tien regels te produceren. Die brief brachten we toen bij de politie. Het stikte eigenlijk van de fouten, maar we kregen de uitreispapieren. De ambassade gaf ons de visa. We zijn toen met z'n drieën naar Nederland gegaan. De anderen twee zijn teruggekeerd. Zij waren nog niet klaar om asiel te vragen. Ik had me erop voorbereid en was 98 procent zeker dat ik niet zou terugkeren. We moesten bovendien later dat jaar alle drie in militaire dienst. Ik was ook de enige die een enkele reis had gekocht. We kwamen op 29 juli 1969 op het oude Schiphol aan. Ik snoof de zeelucht op. Ik was al in Joegoslavië geweest maar zo had ik de zee nooit geroken. Misschien was het ook de vrijheid die meespeelde. In het vliegtuig zat een Tsjechisch voetbalteam. Er was voor hen een bus gereserveerd, dus we reden met hen mee. Die bus ging naar Den Haag. Iemand had me iets meegegeven voor een Tsjechische vrouw. Toen we met een taxi bij haar huis taxi arriveerden, bleek zij met vakantie naar Praag te zijn vertrokken.’

Milan slaagde erin een job in de haven van Rotterdam te krijgen.

‘We sjouwden zakken fosfaat tot onze ruggen er kapot van gingen.’

Die eerste jaren moet hij zich suf genaaid hebben in Den Haag, want Molly heeft er nog wel eens moeite mee dat vrouwen haar aankijken met ogen van: ik heb jouw jongetje gehad. Milan begreep niets van anonieme seks met boys in een sauna. ‘jij die zo esthetisch bent ingesteld, hoe kan je in die orgies meedraaien?’ vroeg hij.

Ik legde uit dat dit slechts sexe pour sexe was, het doorblazen van het systeem, om verstoppingen te helpen voorkomen, en helemaal niets met emoties van ‘houden van’ te maken had en vergeleken diende te worden met de bronstijd der dieren, wanneer de hertenbeesten met hun geweien elkaar om het bezit der dames bestrijden.

Hij had juist de jobstijding ontvangen voor twee tentamens, waar hij dacht voor geslaagd te zijn, als een baksteen te zijn gezakt. Dat deprimeerde hem. Molly had hem een aantal maanden mee naar Australië genomen, toen zij daar voor de klm was gestationeerd, maar dat kost hem nu een studiejaar. We

[p. 158]

gingen samen zijn zoontje van school halen. Ik wachtte in de auto. Toen ik hem weg zag lopen dacht ik: mijn kop eraf als het geen nicht is. Maar de nichterij was natuurlijk in het Communistische Praag geen route die het overwegen of experimenteren waard was. ‘Je hebt me gezegd,’ zei hij, ‘dat ik met te trouwen op het verkeerde paard heb gewed en dat houdt me erg bezig.’ Ik probeerde mijn standpunt voorzichtig wat terug te draaien, want hem in verwarring brengen is het laatste wat ik zou willen. Milan blijft een unieke ervaring.

21 juni 1978

Oeroeg belde. Hij heeft een zoon! ‘Breng later maar naar mij,’ zei ik.

Admiraal Elmo Zumwalt schrijft dat hij rechtstreeks contact met Georgii Arbatov in Moskou heeft opgenomen.

Nadat ik Milan - met pijn in mijn hart - had thuis gebracht, reed ik naar de sovjetambassade. Persattaché Prokchorov wachtte me bij het hek op. Hij nam mijn brief voor apn Novosti en de heer Nedbajev in ontvangst. Hij zei naar ze geseind te hebben: ‘Jullie kennen de heer Oltmans voldoende om te weten dat wij hem niet aan een touwtje hebben.’

De lunch van Romanov met Wim Kok had drie uur geduurd. De ambassadeur kon me om 18.00 uur ontvangen. Prokchorov moest me vast vertellen dat het een ‘very frank and open discussion’ met Kok was geweest. Ik merkte aan Prokchorov dat hij geen idee had dat ik de zaak had versierd. Ik had overigens geen zin een paar uur op de ambassadeur te wachten.

Belde Wim Kok. ‘Was het een nuttig gesprek geweest?’

‘Misschien wel,’ zei hij. ‘Over de zaak met Philips is mij binnen een week meer gedetailleerde informatie toegezegd. Over Hoogovens was op dit moment niet veel meer te zeggen dan we al weten.’

Ik vroeg hem dat als er op een later tijdstip publiciteit in zat of hij mij dan de primeur wilde gunnen.

Omdat ik met een parlementaire delegatie naar Hongarije reis, is Keke weer eens in de kennel. Het arme beest.

Ik ging op de fiets de polders in. Heel Nederland zat naar de voetbalwedstrijd tegen Italië te kijken. Een visser zat langs een sloot vol kikkerdril.

‘Ziet er niet best uit,’ zei ik in het voorbijgaan.

‘Ja, ik denk dat ze naar het voetballen zijn gaan kijken.’

Even later zag ik een vette koe druipend van de modder uit een sloot klimmen.

Ik stapte af en zei: ‘Stomme koe, je bent een smeerlap.’

[p. 159]

Hij spitste zijn oren draaide zijn kop, keek me aan en zei: ‘Boe!’

‘Ja, je bent een stommeling.’

‘Boe!’

Ik dacht, iemand zou me moeten zien. Ze zouden zes maal acht bellen.

Peters vriend Edwin van Wijk speelt in Evita in Londen. De première is een succes geworden. Ze hadden na afloop een party op een boot op de Theems. Ik raadde hem aan veel te rusten.