Logo DBNL
Memoires 1974-1975 (2005)

Memoires 1974-1975

(2005)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Washington D.C.

7 februari 1975

Statler Hilton, Room 762

Heb bij aankomst het allereerst Peter op Amerbos gebeld. ‘Wat lief... een echte verrassing,’ zei hij. De televisierubriek van de nrc had vraagtekens bij de Zapruder-film gezet maar verder meldde hij ‘niets lulligs’.

Henk Leffelaar van de gpd vertelde Den Vaderland Getrouwe te hebben gelezen. In de stafvergadering op de ambassade was de passage aangaande dr.ir. S.H.A. Begemann ter sprake gekomen - de man die met leugens opzettelijk mijn contacten in het Congres had verziekt - en Leffelaar meldde: ‘He is still boiling mad about it. Een zeer ambitieus mannetje, maar hij is niet stom.’ Dit laatste kan ik me niet voorstellen, na wat hij tegenover mij probeerde uit te halen. Omdat ik ergens over ‘flapdrollen van Buitenlandse Zaken’ had gesproken had de ambassadeur, baron Van Lynden gezegd: ‘Zou hij mij bedoelen?’ waarop de staf had gegiecheld.

Je wordt er meteen al weer bij het ontbijt aan herinnerd dat de door Amerika begonnen slachtpartij in Cambodja verder raast. Smack in het midden van de New York Times vanmorgen een opname van kinderlijken bij een door een raket getroffen school. Sydney Schanberg meldt uit Pnom Penh dat president Gerald Ford het Congres om 497 miljoen dollar heeft gevraagd om de frisch fröhliche Krieg in Cambodja vooral door te kunnen laten gaan. Amerikaanse dagbladen zijn vrijwel non-stop sinds 1945 opgesmukt met oorlogsplaatjes want de minds van Washington hebben maar één doel: het militair-industriële complex aan werk te houden, want zou er immers niet meer worden geschoten en gemoord dan dondert de Amerikaanse economie in elkaar. Het is diep beangstigend.

Mauriac filosofeert over de dood. Ben er niet van onder de indruk. Hij zegt dat André Gide op zijn sterfbed werd gevraagd: ‘Are you suffering?’ Hij antwoordde: ‘Yes, the struggle between reason and unreason continues.’ Mauriac: ‘(...) the most famous authors die alone, and their last words are heard by no one.’

York, Pennsylvania

Voorafgaande aan mijn lezing om 14.00 uur lunch met zeven dames van de Woman's Club. Barbara Applegate boekt mij nog altijd, maar nu voor Eastman Boomer Management in New York. Zo'n happening met bejaarde vrouwen is een ware ramp. Alles verliep verder normaal.

Neem de bus terug naar Washington. Er is een prachtige avondlucht. Ik duik weer in Mauriac. Een ster verbaast me altijd weer. Vooral a lonely star on top of the 22 sky.

8 februari 1975

Washington

Jack Anderson meldt dat de cia de typewriter van Philip Agee214 van een afluisterapparaat had voorzien. De hemel mag weten of dat op Amerbos ook het geval is. Dat mijn huis wordt afgeluisterd staat vast. Volmaakte onzin.

Ik wilde Peter bellen en vroeg een operator Amerbos voor me tedraaien. ‘Amsterdam is that in Greece?’ vroeg zij.

Probeerde professor Justus van der Kroef in Bridgeport te bellen, maar zijn nummer thuis is gewijzigd en bij navraag op de universiteit wilde men mij niet helpen. Hij kan barsten.

Ontmoette kolonel L. Fletcher Prouty, een voormalige liaison-officier tussen de cia en het Pentagon van 1955 tot 1963. In zijn boek The Secret Team215 schreef hij: ‘I was one of those briefing officers for contacts between the cia and the Department of Defense on matters pertaining to the military support of the Special Operations of the cia. Special Operations is a name given in most cases, but not always, to any clandestine, covert, undercover, or secret operations by the Government or by someone, us citizen or a foreign national (...). It is usually secret and highly classified.’ In het voorwoord zegt hij verder voornamelijk met Allen Dulles en John Foster Dulles te hebben gewerkt, evenals met diverse ministers van Defensie en voorzitters van de chefs van staven. Hij herinnert er aan dat Henry Kissinger ook eens een briefing-officer is geweest.

Fletch was een vriendelijke Virgina country squire. Groot nieuws kwam er niet uit, maar door het feit hij uitzonderlijk op niveau geïnformeerd was, kon ik toch een aantal zaken in een kader plaatsen. Hij legde het voornaamste accent van alles wat hij vertelde op de illegale activiteiten van de cia. De ellende is be-

gonnen onder de regering-Eisenhower, die Richard Nixon de vrije hand gaf om als voorzitter van ‘Special Group 5412’ de cia-invasie van Cuba voor te bereiden met alle desastreuze gevolgen van dien. jfk nam die operatie klakkeloos over en haalde het meest gigantische bakzeil van zijn regeringsperiode bij de Varkensbaai op Cuba. ‘Direct na dit débacle,’ aldus kolonel Prouty, ‘begonnen de Kennedy's een diepgaand onderzoek naar wie in hemelsnaam de sleutel tot deze vervloekte operatie in handen had gehad. Robert Kennedy heeft in die dagen urenlang op zijn bureau gezeten, zonder vrijwel een woord te zeggen, om te luisteren naar een stroom van deskundigen en getuigen. Intussen selecteerden de toenmalige directeur van de cia, Allen Dulles en generaal Maxwell Taylor, wie er voor Bobby zouden verschijnen...’

Twee maanden later tekende jfk twee memoranda, nsam 55 en 57, waarin hij bepaalde dat alle door de vs uit te voeren militaire operaties, inbegrepen die van de cia, voortaan zouden vallen onder de gecombineerde chefs van staven. Zoals Prouty het formuleerde: ‘Kennedy zag er op toe dat alle mogelijk clandestiene operaties van de cia onder verantwoordelijkheid van de normale bevelvoering van het Pentagon zouden komen.’ Kolonel Prouty vertelde: ‘Ik was de verantwoordelijke officier, die deze decreten bijvoorbeeld aan de toenmalige voorzitter van de chefs van staven nader diende toe te lichten.’ Het ging om generaal Lyman Lemnitzer. Deze gaf openlijk toe: ‘Ik kan het gewoon niet geloven, maar hier weet ik helemaal niets van.’ Fletch benadrukte dat het hier om de man die de hoogste militaire rang in de vs bekleedde ging, die geen Ahnung had wat de cia aan clandestiene militaire operaties uitvoerde.

‘Op 2 oktober 1963 keerden minister Robert McNamara en generaal Maxwell Taylor van een inspectiereis naar Vietnam terug. Zij overhandigden jfk een rapport waarin de mogelijkheid van het vermoorden van president Ngo Dinh Diem en diens broer Ngo Dinh nu openlijk werd geopperd. Op 5 oktober 1963 seinde het Witte Huis naar ambassadeur Henry Cabot Lodge in Saigon om vast een begin te maken met het leggen van contacten met mogelijke coupgeneraals. Vier weken later werden Diem en zijn broer door de cia vermoord. Nog eens vier weken later werd jfk in Dallas om zeep geholpen en lbj zat op het Witte Huis. Deze laatste zou de oorlog in Vietnam pas werkelijk op volle toeren laten gaan draaien. Eigenlijk was alles wat Fletcher Prouty vertelde zo diep onthutsend omdat hij feitelijk voor me duidelijk maakte wat er de laatste jaren vanuit Washington zoal in de wereld is ondernomen aan de

meest smerige moordpraktijken. cia-directeur Richard Helms zit ook voortdurend te liegen wanneer hij door het Congres wordt ondervraagd, zoals over pogingen om Fidel Castro te vermoorden.

‘Ik ben in een positie om te verklaren,’ aldus Prouty ‘dat Helms wel degelijk op de hoogte was van plannen om Castro te vermoorden. Hij had nagenoeg de volledige controle over alle clandestiene operaties tegen Cuba in die dagen. Helms was namelijk toen de voornaamste assistent van Richard Bissell, de directeur van het departement van dirty tricks van de cia. Mij is toen verzocht een vliegtuig van de luchtmacht beschikbaar te stellen om twee agenten op een weg nabij Havana af te zetten. Deze moordenaars in spe waren uitgerust met geweren met telescopische lenzen. Zij zouden Castro vanuit een gebouw, waar hij iedere dag langsreed, dood moeten schieten. Ik zond een klein toestel met vijf zitplaatsen en het keerde veilig op de luchtmachtbasis Eglin in Florida terug. Ik meen me te herinneren dat beide mannen voor zij Havana bereikten reeds werden gearresteerd.’ Hij benadrukte dat de sjah van Iran al sedert 1953 een cia-boy was geweest - amice van prins Bernhard - wiens bodyguards door de cia worden getraind en in de gaten gehouden: ‘zoals met koning Hoessein van Jordanië, koning Hassan van Marokko en tot voor zijn dood met Ngo Dinh Diem het geval was.’

Zelden voelde ik me meer doordrongen van de smeerlapperij op grote schaal door een lange reeks zogenaamde keurige heren van goede naam en faam, die zich in werkelijkheid in alle richtingen als ordinaire gangsters gedragen. Wie zou hebben kunnen denken dat een man als Robert McNamara zich met moordpraktijken zou inlaten?216 Kolonel Prouty zei nog iets uitermate belangrijks. Hij herinnerde er aan dat de Watergate-affaire ontplofte, nadat een getuige, Alex Butterfield, naar voren kwam die vertelde dat de hele zaak op tape stond. Dit gegeven gaf de doorslag. ‘Ik ben er namelijk nog altijd van overtuigd,’ aldus Prouty ‘dat de zogenaamde doorbraak in Watergate door twee totaal onbekende journalisten van de Washington Post (Bob Woodward en Carl Bernstein) doorgestoken kaart is geweest om zaken van oneindig veel groter belang vooralsnog onder de kurk te houden.’ Prouty is er van overtuigd dat nu de Commissie van senator Frank Church de cia gaat doorlichten er maar een getuige nodig is in de klasse van Alex Butterfield ‘en dan zullen de onthullingen van Watergate op een zondagmiddag-

picknick lijken in vergelijking met wat we dan te weten zullen komen.’217 Kolonel Prouty hoopt dat eindelijk uit zal komen welke maffiapraktijken er door de cia in de wereld worden uitgehaald zonder zich om God noch gebod te bekommeren, opdat wat jfk zich had voorgenomen te doen, hier paal en perk aan te stellen, alsnog kan worden uitgevoerd.

Ik ontmoette Eric Boogerman, met wie ik indertijd op de redactie van het Algemeen Handelsblad heb gezeten onder dr. Anton Constandse. Hij is nu nrc-correspondent hier. Hij liet zich ontvallen: ‘Ik hoop dat Spoor deze keer meer geluk heeft met je informaties, want hij is laatst immers vreselijk uitgegleden met die Indonesische affaire en die brieven van Sukarno aan Dewi?’

‘Wat?’ riep ik uit.

‘Ja, dat hoorde ik tenminste in Nederlandse journalistieke kringen.’

‘Man, je kletst uit je nek.’

‘Ja, ik weet er verder ook niets van.’

‘Dan is het dubbel zo gevaarlijk om dergelijke onzin klakkeloos te herhalen.’

‘Ik zie wel dat je nog niets bent veranderd.’

‘Nee, jij ook niet. De brieven van Sukarno spraken voor zichzelf, waren een primeur van de eerste orde. De rotzooi die eromheen ontstond was opzettelijke sabotage om dit materiaal uit André Spoors bureau bij de nrc te laten verdwijnen, wat aan Dewi geretourneerd had moeten worden.’ Boogerman leek me in 1953 al geen hoogvlieger, vandaar dat hij nu voor niemand minder dan Spoor in Washington zit.

Later ontmoette ik Henk Leffelaar van de gpd. Geen van beiden, noch Boogerman, noch hij, wisten wie kolonel L. Fletcher Prouty was, ik heb ze maar verder niet wegwijs gemaakt. Wat me wel interesseerde was dat Henk vertelde eens een mysterieuze ontmoeting met de bvd in het Metropole Hotel in Brussel te hebben gehad - in het grootste geheim natuurlijk - waar hem werd aangeboden de redactie van een Newsletter op zich te nemen die zakelijke en industriële geheimen uit westerse landen zou verspreiden met het doel de Sovjets om de tuin te leiden en op een dwaalspoor te brengen. Moet je nagaan. Ik adviseerde hem dit verhaal maar niet teveel rond te strooien omdat het bewees waar de bvd hem voor aanzag, namelijk een gullible guy die voor dergelijke spionagekarretjes zou kunnen worden gespannen. ‘Waarom denk je dat ze mij zoiets nooit

hebben aangeboden?’ vroeg ik Henk, die ik overigens (als een in Indië geboren collega) aardig en sympathiek vind.

Henk had wel een bezoek aan Bernard Fensterwald van de onderzoekscommissie over Dallas gebracht, maar verdacht zijn comité van cia-bindingen. Fensterwald heeft Henk wijsgemaakt dat hij aanwijzingen had dat George de Mohrenschildt enkele weken na de moord op jfk op de Bahama's een geldbedrag in ontvangst had genomen. Ik waarschuwde hem geen canards van Fensterwald te publiceren om zijn eigen geloofwaardigheid niet in de waagschaal te stellen.

Vanavond zag ik de film Deep Throat; een horreur. A civilization in decline.

9 februari 1975

Washington

Ben zeer onvoorzichtig geweest. Toen ik de vertegenwoordiger van Peking, Huang Chen - die in 1957 in Jakarta was - niet telefonische kon bereiken heb ik vlug een briefje geschreven, dat Barbara Applegate voor me per expresse heeft verzonden. Ik denk nu dat het op de ambassade van Formosa terecht is gekomen, wat eigenlijk zeer vervelend is.

Er is enig kabaal ontstaan over de benoeming door senator Frank Church van William Miller als directeur van de senaatscomité die de cia gaat onderzoeken. Hij wordt door velen als te links gezien. Op Fords Witte Huis heeft men al gezegd: ‘This is an absolute disaster.’218

Joseph Kraft ken ik al vele jaren, nog uit de tijd van het gevecht over de vrijheid voor Algerije in de vn waar hij zich met verve voor inzette. Ook hij schrijft ter gelegenheid van het feit dat Ford nu zes maanden president is: ‘No one, to be sure, could possibly mistake Mr. Ford for Mr. Nixon. For one thing, Mr. Ford is an honest man.’ Hoe krijgt hij deze woorden uit zijn strot of op papier? ‘Mr. Ford seems free of personal hangups,’ aldus Joe Kraft. Het is gewoon aantoonbaar dat Ford net zo vrolijk met de leugenaars in het Washingtonse meeheult als Nixon en de rest. Waar komt dit fabeltje over Ford toch vandaan? Tom Brokaw van nbc-televisie heeft op de buis Ford recht voor zijn raap de vraag gesteld of hij dacht dat hij slim genoeg was om president te zijn. Een Harris-poll heeft aangetoond dat slechts elf procent van het publiek van mening is dat Ford de competentie bezit om leiding te geven aan de Amerikaanse economie.

Om 13.00 uur bezocht ik mijn oude vriendin Hella Pick van de Manchester Guardian in haar flat in Georgetown. Ik had haar sedert 1968 niet meer gezien. We raakten vrijwel meteen in een onaangenaam gesprek. De Club van Rome deed meer kwaad dan goed, zei zij. Er waren belangrijker zaken te regelen dan primitieve voorspellingen over computer simulations in de economie. Er waren meer dan zeven miljoen werkelozen in de vs. Dat was andere koek. Er zouden bloody riots komen deze zomer. Zij was gewoon agressief. Toen ik over de cia en Dallas begon zei ze nota bene: ‘I have no doubt, that you have had your cia connections...’ Ik was met stomheid geslagen. Ik dacht ze is mesjoche geworden.219 De Zapruder-film had zij niet gezien en volgens haar was het niet te bewijzen dat Dallas een samenzwering was geweest. Henry Kissinger was geen crook, hij had slechts herhaaldelijk bad judgment getoond. ‘How can you call Gerald Ford dishonest, because he believed Lee Harvey Oswald killed jfk?’ riep zij uit.

‘Ford is hardly anybody: he was a member of the Warren Commission: he used his position as politician to fool everybody, because he did not write that he believed Oswald killed jfk. Ford said Oswald did. Period.’

Later zijn we in een Franse bistro in de buurt wat gaan eten. Zij zou er de voorkeur aan geven niet in de vs te wonen. Ze was zo vriendelijk me op National Airport af te zetten.

Er is een boek verschenen, The Chinese Secret Service220, door Richard Deacon, een pseudoniem voor een Britse journalist. Wie zegt me dat Deacon geen Henk Leffelaar is, die zich in tegenstelling tot hem wel door de cia of wie dan ook heeft laten gebruiken. Mijn oude vriend Liao Ho-shu wordt genoemd als een der belangrijkste defectors der laatste jaren. Hoofdstuk 33, pagina's 413-425 is aan hem gewijd. Deze passage gaat voornamelijk over de fameuze lasseraffaire uit 1966221. Volgens Deacon bemoeiden de bvd, de cia en de sovjet-gru (militaire inlichtingendienst) zich met die affaire. Op 24 januari vroeg de heer Liao - nog gekleed in pyjama - politiek asiel in Den Haag en op 5 februari werd hij door de cia naar Amerika overgebracht en dook onder. Hij vreesde door de Chinese geheime dienst te zullen worden vermoord. Ik verbaas me steeds minder over wat zich in deze wereld afspeelt.

Ik race door Mauriac, want ik vind hem oppervlakkig en ver-

velend. ‘Fifty years of reading: what remains of it?’ vraagt hij ergens. Hij had zich enigermate in neurobiologie moeten verdiepen. Hij moet de pest aan Gide hebben gehad. ‘To those, like André Gide, who worry to the very end about keeping up with current happenings and culture I want to say: “Cannot you see that you are porous and that the old cracked pitcher can retain nothing?” Onzin. Mauriacs hypochondrie is not my cup of tea.

Neem een kamer in de Van der Bilt ymca aan 47th Street.

10 februari 1975

New York

Broer Hendrik is vandaag 53 jaar geworden.

De New York Times pleit voor het in de hand hebben der dualiteit in de menselijke natuur die zwalkt tussen de gave om tescheppen en positief bezig te zijn en de parallelle capaciteit om te vernietigen en te doden. Dan slepen ze er Norbert Wieners boekje The Human Use of Human Beings bij wat als een tang op een varken slaat (behalve de titel misschien). Wat het blad te elfder ure na bijna vijftien jaar moord en doodslag in Vietnam en Cambodja benadrukt is ‘(...) that each life is precious’. In plaats van dat de bonzen in politiek Washington over ‘a widow's grief and a soldier's knifing pain’ denken en spreken, wordt er door Ford en Kissinger slechts over national security geredekaveld. Daar zijn ze bij de Times wel laat achter. ‘There are no abstract humans. There are no cheap minds or cheap bodies. There are persons. Every one of them holds his or her own life dear. Everyone of them looks rather like the face each of us sees in the mirror.’222 Wat mij betreft had deze krant mogen inlassen dat het niet aangaat voor blanken, gesteund door zwart Amerikaans kanonnenvlees aan het andere einde van de wereld een massaslachting onder bruine Aziaten aan te richten door eigen verziekt denken over national security want bruine human beings likewise have no cheap minds or cheap bodies! Maar dat staat er niet bij.

Intussen heeft Richard Nixon zijn overgangsstaf en medewerkers verloren nu de eerste zes maanden na zijn aftreden voorbij zijn. De voorpagina van de Times drukt een medelijdenwekkend plaatje af van Nixon wandelend in het veld, ‘Lonely and ill.’ Ja, ja, erg zielig. ‘Still insisting that despite errors of judgment, that he is innocent of any criminal wrong doing,’ aldus meldt Everett Holles.223

Anthony Lewis wijst er op dat marionet Nguyen Van Thieu de afgelopen twee jaar pertinent heeft geweigerd zich aan de Parijse vredesakkoorden inzake Vietnam te houden. Hij verbood zelfs om ze in de pers te laten afdrukken. Alsof Nixon en Kissinger dit niet hebben geweten! Lewis benadrukt dat Kissinger, terwijl hij zich tegenover de wereld voordeed als vredesstichter het prima vond dat de oorlog verder gewoon doorging, alleen sneuvelden nu voornamelijk de ingehuurde Zuid-Vietnamese jongens als veredeld Amerikaans kanonnenvlees. ‘Henry Kissinger would rather have war,’ aldus commentator Lewis, ‘than any visible political alternative.’ Lewis constateert: ‘An American Secretary of State is deliberately holding back a process that might lead to the end of a gruesome war,’ en zo is het natuurlijk precies. Kissinger is waarschijnlijk een der grootste rotzakken, die de Amerikaanse buitenlandse politiek ooit heeft opgeleverd. Nixons briljante keuze!224

Der Ring des Nibelungen, de eerste maal in 1876 in Bayreuth opgevoerd, zal voor het eerst weer door de Metropolitan Opera ten gehore worden gebracht. Sinds Hitlers Götterdämmerung in de bunker in Berlijn in 1945 werd deze cyclus dermate met de nazi's vereenzelvigd dat men aarzelde haar uit te voeren. Er wordt al honderd jaar gefilosofeerd over de betekenis ervan. Nietzsche dweepte eerst met Wagner en dat bekoelde later blijkbaar. Shaw schreef een perfecte kritiek op Ring of the Nibelungs genaamd The Perfect Wagnerit. Zou ik graag willen lezen, maar dat betekent eerst luisteren naar vier avonden Wagner: Das Rheingold, Die Walküre, Siegfried en Götterdämmerung, volgens de Times bijna 14 uur muziekgenot.225 Geen wonder dat Wagner 26 jaar (1848-1874) aan deze tour de force werkte. Wat weten we toch bitter weinig.

Wat is truth-language? De stelling dat de droom van onze hedendaagse cultuur zou zijn: ‘to invent a kind of speech enabling us to be understood deeply, fully, as if all our partial selves had suddenly become transparent and an unlimited message emerged.’226 Als dat eens waar kon zijn. Whitman, Rimbaud, Lawrence en zelfs Yeats gingen er van uit dat zij het geheim van ‘een tweede taal’ beheersten. Deze truth-language zou zelfs kunnen dienen als een vorm van therapie om de in de wereld opgelopen ‘wonden’ te helpen helen. Marc Kaminsky heeft over dit onderwerp een boekje geschreven en stelt dat ‘the poem begins with the beginning of the person's true talking.’ Ik heb

hier moeite mee, want voor mij zijn gedichten juist geforceerde kronkelpaden kunstmatig door de ziel in samenwerking met de mind aangelegd.

Paul Zweig vertelt een anekdote over Jean Jacques Rousseau: ‘as an old man persecuted and more than a little mad,’ die er plezier in had zichzelf midden in een passage te onderbreken, waarbij hij de lezer de vraag stelde zich een wereld als de onze, in alle opzichten, voor te stellen: ‘except that in it the impressions of nature are more penetrating. The inhabitants of this world resemble us in every way, yet they experience a greater closeness to the world and to each other. Even their language hugs the truth effortlessly. It speaks directly from the heart, so that seeing, knowing and loving become one. If we could only speak such words, Rousseau sighed, we would let the truth-language emerge.’ Ik denk dat gezien het feit dat minds vanaf de geboorte worden vervuild met de meest irrationele onbedaarlijke onzin en wanbegrippen, die geen enkele verbinding hebben met de realiteit van de Umwelt, er nooit een enkele kans is op het ontstaan van een truth-language via gedichten of op welke andere manier ook. De oorsprong van het apparaat dat mind heet is al naar de knoppen voor de baby de kans heeft gekregen een mensje te worden.

Newsweek meldt dat de leeuw van Judah, keizer Haile Selassie van Ethiopië (82), tegenover bezoekers in het Menelik paleis te Addis Ababa - waar hij nu dan weer woont - doet alsof hij nooit werd afgezet. De bedienden spreken hem ook nog steeds aan met your imperial majesty.227 Dit kan verder ook geen kwaad. Toen ik tegen Hella Pick zei dat het me was opgevallen dat senator Henry Jackson aan de coup van 1965 in Indonesië had gerefereerd als een veiligheidsmaatregel om Amerikaanse troepen in de rug te beveiligen (in Vietnam) antwoordde zij: ‘My God, who talks about Indonesia these days (...)!’ En dat is dan een der meest prominente journalistes van het Verenigd Koninkrijk. De bbc roept haar er ook altijd bij om ‘commentaar’ op de wereldverhoudingen te geven.

Mora Henskens, mijn oude vriendin, loodste me de vn in. Ik kreeg alle noodzakelijke prikken voor een bezoek aan Singapore en Sri Lanka: pokken, cholera en tyfus. Voel me er ellendig door. Sprak met Mora weer over mijn milde neiging toch voor nageslacht te willen zorgen. ‘Ik wil wel,’ zei ze. Ze is wel erg opgeblazen en gezet geworden, helaas. Het oog wil tenslotte ook wat.

Neem een treintje naar Rahway in New Jersey voor een bezoek aan Merck & Co. Amerikaanse treinen bevinden zich veelal nog in het stadium van het boemeltje dat wij voor de oorlog van Den Dolder naar Baarn namen om naar het lyceum te gaan.

Tonie Knoppers en een andere heer ontvingen me vriendelijk, maar alles wat Tonie me eerder had gezegd, bleek thans niet meer geldig. Merck dacht er niet over om in de ussr te investeren, laat staan om knowhow te verkopen, terwijl een joint-venture ook niet on the cards was. Chemische industrieën vestigden zich inderdaad in de Sovjet-Unie, maar farmaceutische bedrijven als Merck en acf dachten er niet over. Tonie kletste maar wat, ook tegen ambassadeur Romanov, en Romanov en ik in commissie tegen dr. Jermen Gvishiani. Toch zie ik Knoppers als een verstrooide professor, niet als een flessentrekker zoals de meeste mensen zijn. Later reed hij me naar het station in Cranford. Hij vertelde dat de huidige Chairman of the Board een bastard was, vandaar dat hij was weggegaan. Maar hij ontvangt een uitstekend per diem consultancy fee.

Vanavond vertoont abc-televisie The Legend of Lizzie Borden naar een televisiescript van mijn oude makker William Bast.228 John O'Connor looft Bills werk in een recensie vanmorgen in de New York Times. Ik heb ernaar gekeken, maar voelde me te ziek om de film in me op te nemen.

11 februari 1975

Voel me nog ellendig. Stuurde twee kaarten naar Peter. Kocht voor broer Theo's verjaardag Jacob Bronowski's The Ascent of Man. Voor mezelf de memoires van Malcolm Muggeridge en een boek over Balzac.

Gerald Ford gaf vanavond een persconferentie op televisie. Hij herhaalde voor de zoveelste keer dat hij het noodzakelijk achtte om het regime in Saigon met 300 miljoen dollar te helpen ‘so that they can fight aggression by North Vietnam.’ Hij herinnerde er nog even aan dat de vs reeds 55.000 soldaten aan het Vietnamese avontuur hadden opgeofferd, over het leven van invaliden en permanent verminkten wordt nooit gesproken - laat staan over Aziatische slachtoffers die zich voor het Washingtonse karretje hebben laten spannen. Verder veel geklets in de ruimte, erom heen draaien en zoals gewoonlijk zo min mogelijk werkelijke informatie verschaffen.

Lad Johnson, de secretaris van de Indonesische Kamer van

Koophandel in Wall Street kwam naar Mora Henskens' flat. Ik ken die goede man nu bijna twintig jaar. Hij is even verontwaardigd als ik over het regime in Jakarta en noemt het ‘een fascistische dictatuur’, evenals het regime van Lee Kuan Yew in Singapore. Arnold Brackman was een week in Indonesië geweest en had in de New York Times geschreven dat er ‘internal peace’ heerste in Indonesië. ‘He is an ass,’ zei Lad, wat ik al jarenlang weet.

Mora vertelde dat een familielid van Luns, baron Van Heemstra, advocaat ergens in Manhatten, haar had gevraagd of zij bereid was bij het secretariaat van de vn - waar zij tenslotte een prominente positie heeft - voor de cia te spioneren. Zij had geantwoord: ‘Nooit!’ Ik adviseerde haar voorzichtig te zijn aangezien het voorstel van meneer Van Heemstra op zichzelf een valstrik zou kunnen zijn.

12 februari 1975

De sneeuw valt met pakken neer en er is geen kans om naar Boston te vliegen. Heb Henry Richardson ingelicht, die teleurgesteld leek. Ga zo gauw mogelijk.

Putnam & Sons heeft nu mijn eerste serie Club van Rome-gesprekken in een pocket edition uitgebracht. Prima.

Telefoneerde met Dries Ekker, de voormalige journalist die door Luns werd beloond met een post binnen het ministerie van Buitenlandse Zaken, toen zijn persbureautje op de fles ging. Ekker was de man die in 1958 schandalige leugens over mij in Het Parool schreef en met wie ik tot mijn ongenoegen in 1966 een ontmoeting had in de bungalow van president Sukarno te Bogor. Nu schijnt hij op de post te zitten van een andere lamstraal, Sjef van den Bogaert, die mij het leven zuur maakte in de dagen dat de Nieuw-Guinea-kwestie in de vn speelde.229 Ik geloof dat deze Ekker zich zowaar een bz-accentje heeft aangemeten. Hij schijnt nu naar de ambassade in Washington te worden overgeplaatst. Ik vroeg hem wat hij wist van het bloedbad in Mexico City in 1968 toen een aantal studenten in koelen bloede door de politie werden vermoord. Hij was in die dagen persattaché in Mexico. Hij geloofde wel dat Luis Eccheveria, als minister van Binnenlandse Zaken, erbij betrokken was geweest, maar hij noemde het ‘onjuist’ om hem voor de moord op de studenten verantwoordelijk te houden. Wanneer de minister, die over de politie gaat, van geen wanten weet, wie is er dan verantwoordelijk?

Zag Shampoo met Warren Beatty en de sterren Goldie Hawn, Julie Christie en Lee Grant. Niemendalletje, maar pleasant entertainment.

13 februari 1975

Anthony Lewis wijst erop hoe Kissinger, toen hij voor Nixon in 1969 naar Washington kwam, in een serie geheime gesprekken met ambassadeur Anatoly Dobrynin er op had gewezen dat Washington niet zou aarzelen ‘to destroy North Vietnam if necessary - necessary to preserve a non-Communist Government in Saigon.’ Eigenlijk benadrukte Kissinger tegenover Moskou dat indien men een werkelijke detente wenste, de conditie was dat de sovjets er voor zouden zorgen dat Hanoi zich koest hield. Lewis noemt Kissingers beleid om Saigon en Pnom Penh tegen iedere prijs uit de klauwen van communisten te houden ‘the symbol of manhood in his diplomacy.’ ‘One striking thing about the Kissinger position is how little it has to do with the wishes of the Vietnamese and the Cambodians. They must go on with a war, however destructive, because the end result of the political alternative might weaken Henry Kissinger's posture vis à vis the Soviet Union.’ Lewis spreekt openlijk over Kissingers karakter. ‘Resentment at slippery tactics and deception is catching up with Mr. Kissinger.’ Dit zal je op niveau in je schoenen worden geschoven. Het is bovendien waar. Precies als Luns, maar in Holland houdt men zijn mond, althans bijna alle journalisten doen dit. Een Anthony Lewis hebben we in ieder geval niet.230

Bernard Weinraub bezocht mevrouw Indira Gandhi. Hij wijdt uit over India's betrekkingen met de Sovjet-Unie. Het is dezelfde benadering als die van Bung Karno (uiteraard). Wanneer Weinraub haar voorhoudt dat India soms dichter tot Moskou dan tot Washington lijkt te staan zegt zij: ‘Haven't they stood by us whenever we have needed any help? When we wanted to first industrialize, they were the first people to help us with heavy industry. Whenever there was any war, we have not asked for their military help, but they have stood by us.’ Waar zij natuurlijk volkomen gelijk in had was te onderstrepen dat India en de vs beide democratieën zijn en toch geen al te vriendschappelijke betrekkingen onderhouden, wat zij verklaarde met het voorbeeld dat voor Washington het feit dat India een democratie is nauwelijks meetelt. ‘It is obvious,’ aldus mevrouw Gandhi, ‘that in your administration there has not been much

understanding of India. I don't think democracy comes into it. When you see American friendship with other countries, democracy has not really come into the picture at all.’231 Schitterend. Zo is het exact. Neem Indonesië, Chili, Kongo, Vietnam, Korea, Formosa, om niet te spreken van de regimes in Latijns-Amerika.

Harold Schönberg232 schrijft over Gaspard de la nuit als ‘an incredible Neo-Lisztian challenge hypnotizing contemporary pianists’, een stuk waar mam zo van hield. Hij vertelt dat Ravel Jeux d'eau in 1901 componeerde, toen hij nog een student op het Parijse conservatorium was. Debussy hoorde het en bestudeerde het nauwkeurig, al had hijzelf nog weinig muziek voor piano geschreven. Aanvankelijk waren zij goede vrienden, maar geleidelijk dreven zij uit elkaar. Op den duur wilden zij zelfs niets meer met elkaar te maken hebben, net als Freud en Jung. Ik zal nooit begrijpen waar dit voor nodig is. Oltmans en Hofland? In ieder geval niet van mijn kant. Er is absoluut helemaal niets waarop ik jaloers ben wat Hofland betreft. Hij is hij, ik ben ik en we hebben eigenlijk niets van elkaar. Waarom dan niet coëxisteren? Ravel en Debussy waren blijkbaar als leidende componisten van de nieuwe Franse school wel jaloers op elkaar. Debussy kritiseerde Ravel in scherpe bewoordingen en op zijn beurt moet Ravel gezegd hebben dat Debussy's Jardin sous la pluie wel verdacht veel op Jeux d'eau leek.

Van Ravel is gezegd dat hij een mysterieuze man was die als dandy door het leven ging.233 Hij had veel vrienden, was internationaal vermaard. ‘He lived a quiet bachelor existence, and the quieter he lived, the more rumors there were. He was a jew. He was a homosexual. He was this and that. Nobody really knows, though there is no evidence at all that there was jewish blood in him,’ aldus Schönberg. Debussy en Ravel waren allebei consciously anti-Wagner. Gabriel Fauré - een andere favoriet van mij - was zijn leraar in compositie. Ravel leefde van 1875 tot 1937 ‘suffering from aphasia and other problems associated with brain damage.’ Hoeveel jaren luister ik al niet naar Debussy, Ravel en Fauré en geen van deze details was me bekend.

Shuttle naar Boston

Vrijwel iedereen leest de Times vanmorgen dat is toch een signaal van vooruitgang. Maar de mensen die slechts de trein naar

Boston kunnen bekostigen zullen wel de Daily News meepikken.

Blader in de Amerikaanse pocketeditie van Limits to growth. Ik zou mam hebben willen vragen hoe zij gedacht zou hebben dat vader naar mijn boeken zou hebben gekeken.

Ontmoette eindelijk B.F. Skinner weer, ditmaal niet in zijn huis maar in zijn betrekkelijk kleine kantoor op Harvard University. Hij was memoires aan het proeflezen. Zijn ogen moeten slecht zijn geworden. Zijn rechterbrillenglas vertoont een versterkte lens. Hij zag er frail, thin, and very old uit. Hij droeg een geel gestreept hemd, goedkope broek en goedkope das. Hij zag er eigenlijk verschrikkelijk uit. Ik vertelde dat professor Masaya Sato op de terugreis uit Amerika in Amsterdam was gestopt en hoe hij mij tijdens het eten in het Okura Hotel op het hart drukte dat hij, Skinner, een genie was. Hij genoot van het verhaal.

Vervolgens vroeg ik hem hoe het stond met zijn plannen naar China te gaan, waartoe ik hem reeds enige jaren aanmoedigde. Een redacteur van een nieuw opgericht tijdschrift had hem verzocht die reis te maken en er voor hen over te schrijven, maar er waren nog altijd problemen met de financiën. Hoe is dit godsterwereld mogelijk in een land als Amerika wanneer het om de psycholoog Skinner gaat? ‘Also, I have talked to a number of people that did go,’ vertelde hij, ‘and I think, I know now about as much as I would have discovered by going there a few weeks myself.’ Ik stond versteld van die domme uitspraak. Hij werkte nu vol gas aan zijn autobiografie die 700 pagina's zou beslaan. (Ik ben in 1991 al aan 5.250 pagina's toe). ‘I am seventy years old now, and if an illness befalls me, I might not have left the energy to do the work still ahead of me.’234 Ik vroeg hem hoe mevrouw Skinner het maakte. ‘She is lecturing at schools with slides about the various Boston Museums. She tells the children where they can go and what they can see there. I will tell her, that you asked about her.’ Ik vertelde over de sovjetpsycholoog A.N. Leontiev, mijn nieuwe vriend in Moskou. Hij kende de naam, maar had hem nooit ontmoet. Maar omdat ik me Leontievs kritiek op Skinner niet exact herinnerde veranderde ik van onderwerp. Je vraagt je alleen af waarom wetenschappers van het kaliber-Skinner niet meer reizen en daar tegenaan zitten te hikken. Ik heb zelf vrijwel vanaf het begin in 1955 als journalist permanent internationaal gereisd.

De directeur van de fbi, Clarence Kelley, heeft bekendgemaakt

geen gehoor te zullen geven aan een verzoek van een groep Amerikanen onder leiding van de activist en acteur Dick Gregory om het onderzoek naar wie jfk heeft vermoord opnieuw te openen. Gregory en zijn vrienden beschuldigen de cia van betrokkenheid via Watergate-samenzweerder E. Howard Hunt. Vrienden van Henry Richardson, Bob Katz en Travis Brown (‘my mother is a Huydecoper’), haalden me op Logan Airport in Boston af. Ze vertelden dat ze eens een gesprek van dertig studenten met B.F. Skinner bijwoonden. Na afloop ging een van hen naar Skinner en vroeg hoe hij tegenover Z.P.G. (Zero Population Growth) stond. Na enig over en weer gepraat vroeg Skinner: ‘Are you in the Psychology Department?’

‘No, professor, I am in Sociology.’

‘Then what are you doing in this meeting,’ antwoordde Skinner. Dat is inderdaad ten hemelschreiend, maar hem enigermate kennende, verwonderde het me eigenlijk niet.

Toen ik bij Skinner wilde vertrekken en op de lift stond te wachten hoorde ik het gekoer van duiven. Ik opende een deur en daar waren dozijnen van de beroemde Skinner-duiven. Vele waren wit, overvet en zaten in lange rijen in kooien met gaas ervoor, die zo klein waren dat zij zich nauwelijks konden bewegen. Ze pikten en schraapten de metalen boxen, waar kale protestplekken op zaten. Een vrouw was bezig duivenshit in een plastic bak te vergaren. Ik keek naar de arme dieren en werd er helemaal naar van. Dat zal dan waarschijnlijk mijn laatste herinnering aan B.F. Skinner blijven. Wat kan je in godsnaam leren van neurotische, dolgedraaide duiven!

Vervolgens bracht ik een bezoek aan het zogenaamde Assassination Information Bureau van Katz en associates235. Blijkbaar heeft Richard Sprague zich met de oprichting ervan bemoeid. Vrijwel vanaf het begin van ons gesprek raakte ik al gedesinteresseerd. Ik geloof zeker dat de groep toegewijd en oprecht bezig is, maar er is natuurlijk niemand op een passend niveau in Washington bereid ook maar een minuut naar deze heren te luisteren. Het houdt ze bezig, maar het is allemaal voor niets. Henry Richardson gaf een small party. De eerste die arriveerde was professor David Riesman, die indertijd geen interview voor mijn Limits to growth-boek wilde geven. Nu ontmoette ik hem toch, de schrijver van The Lonely Crowd. Hij droeg een tweed jasje en leek me een gedesillusioneerd en pessimistisch mens. Maar soms had hij een warme glimlach. Toen we in een kring stonden zei hij nogal onbeschoft: ‘I know you want to

talk to me, so let's stand over there.’ We raakten in gesprek en hij vertelde sedert 1956 zich ingespannen te hebben om te waarschuwen voor de achteruitgang van het onderwijssysteem in de vs. Maar zijn stem was in de wildernis verloren gegaan. ‘Why don't you present your views on an urgent basis on the Op-Ed page of the New York Times?’ vroeg ik. Dat vond hij zelfs niet de moeite waard. Hij had er geen zin meer in en zei bovendien veel andere dingen te doen te hebben. Ik begrijp zoiets niet. Hij noemde professor Edward Teller ‘the most dangerous man in America.’ Wat later in het gesprek zei hij zonder blikken of blozen: ‘I am glad, you said that you felt Edward Teller to be a dangerous man.’ Ik was perplex. Om te beginnen had professor Riesman dit gezegd en in een paar minuten tijd werd er vrijwel ongemerkt een andere draai aan gegeven, wat niet wegneemt dat ik het met die stelling in principe eens was.

Telefoneerde met Peter op Amerbos, die meteen ‘dag schat’ zei, alsof hij mijn telefoon had verwacht.

14 februari 1975

Boston-San Francisco, United-jumbo

Henry gaat voor Shell in Londen werken en komt waarschijnlijk niet naar Amsterdam.

Van het vliegveld ben ik naar de sauna in Turk Street gegaan. Christopher Wren meldt uit Moskou dat Leonid Brezhnev weer schijnt te zijn opgekrabbeld. Hij is voor het officiële bezoek van premier Harold Wilson voor het eerst in het openbaar verschenen. Wilson vroeg erg tactisch: ‘I am very glad to see you, you are looking well. Were you resting?’ Brezhnev wimpelde de vraag met een handbeweging af en zei: ‘I will tell you later.’ Brezhnev vond dat Wilson er jonger uit zag dan de vorige keer. ‘It is the beer I drink,’ zei hij. ‘We drink mostly vodka here,’ aldus Brezhnev met aplomb.236

15 februari 1975

Een hond lag onder de gekruiste benen van een mondharmonicamuzikant. Maar af en toe opende hij een oog om de zaak in de gaten te houden.

Gisteravond was ik naar de Rich Street sauna gegaan. Je houdt het niet voor mogelijk wat er op zo'n avond allemaal rondloopt. Er gaat niets boven yanks op dit gebied. Ik herinner me trouwens dat ik een paar dagen geleden in de E-trein subway in Manhattan een neger zag binnenkomen, van wie ik mijn ogen

niet kon afhouden. Hij was me bijna gepasseerd, toen hij een stap terug deed en zei: ‘Wim.’ Het was Bob Thomas die mij zei in 1963 in Amsterdam te hebben ‘ontmoet’. Hij wist nog dat ik in die tijd bij mijn ouders in Huis ter Heide was.

Rich Street is het opwindendste screw house in de wereld. Ik heb zeker, durf het nauwelijks te schrijven, een paar dozijn kerels in mijn kluiven gehad. Ik heb geen tweede orgasme gehad maar non-stop gerotzooid. Een aantrekkelijke neger nam me mee naar zijn kamer en het was het vaste liedje: ‘I want to feel you (met mijn penis) deep in me’, maar daar doe ik niet aan mee. Wat opvalt is dat je eigenlijk absoluut geen affectie of liefkozende bewegingen ziet tussen hen die met elkaar bezig zijn. Het is een oneindig geile, zich uitlevende bende. Gewoon animal behavior. Alles wat op tederheid zou kunnen wijzen wordt blijkbaar vermeden. Dan zijn er types, die verder zonder enige beweging, met hun handen op de rug tegen iets aan staan met een kerel op zijn knieën voor zich, die hun penis leeg lebbert. Ik kan me wel wat opwindenders voorstellen.

Omstreeks 03.15 uur gebeurde iets vervelends. Op een donkere overloop, dichtbij de ingang van een soort slaapzaal met britsen waar iedereen op bezig was elkaar te vermaken, was een kleine gespierde gedrongen jongen aan het graaien naar mijn penis, maar hij had in zijn andere hand een brandende sigaret waarmee hij blijkbaar een hem passerende jongen raakte. ‘You are burning me, damn it,’ zei de grote forse kerel, die ik toen nog niet helemaal kon zien. De kleine vloog hem aan met de woorden: ‘You damned Jap, I am a Philippino.’

‘I am a Philippino too,’ zei de lange jongen.

‘Nobody calls me shit, I am an aristocrat,’ zei de kleine. Ik probeerde de lange jongen vriendelijk weg te duwen opdat hij door zou lopen. Maar de kleine vloog hem als een aap die een sprong maakte aan terwijl hij hem aan zijn lange zwarte haren naar beneden trok. Ik probeerde ze uit elkaar te halen en dacht aan Keke van mam en Beer van tante Jetty, die elkaar in Bilthoven ook zo waren aangevlogen. Nu zag ik de lange jongen pas beter, hij had een goddelijk lijf, maar een minder aantrekkelijk gezicht. Een tand was door zijn lip gegaan. Hij bloedde. Ik nam hem mee naar de receptie. Er werd een antiseptisch middel op gedaan. Ik slaagde erin de kleinere guy I am sorry tegen de lange jongen te laten zeggen, die echter zijn buik van alles vol had en naar huis ging. Een uurtje later kwam het opgewonden standje weer bij me. Ik lag in een donkere hoek te slapen, maar hij kon aan mijn penis blijkbaar merken dat ik het was. Hij zei spijt van het incident te hebben en was bereid het

goed te maken. ‘I do anything you want. You want me to suck you? Shall I screw you? You want to fuck me? Anything. Punish me for what I have done. How would you punish me?’ vroeg hij. Ik dacht: door je strot af te bijten. Ik zei verder niets. Hij was lange tijd met mijn penis bezig, die hij uiteindelijk leeg zoog.

Om 07.35 uur nam ik de bus naar het vliegveld en vloog met United naar Los Angeles.

In Westwood ontmoette ik eindelijk Kim Hocker weer, de jongen waar ik eens in Parijs tegen aanliep en met wie ik een aantal brieven wisselde. Vooral het eerste uur was hij nogal nerveus, omdat hij weet dat ik op jongens tippel. Hij vertelde een tijdje een relatie met een getrouwde vrouw te hebben gehad om over dit punt geen misverstand te laten bestaan. Zijn haar was door de zon vrijwel wit en zijn lijf was volkomen bruin gebrand. Hij droeg laarzen, corderoys en een sweater. Hij studeert en geeft ook nog 25 uur per week tennisles. Zeer aantrekkelijke jongen, maar we liggen te ver uit elkaar.

16 februari 1975

Los Angeles

Logeerde als altijd bij William Bast en Paul Huson. Ze zijn nu negen jaar lovers.

Paul is bezig met een nieuw boek How to test and develop your e.s.p. Gerard Croiset spreekt daar ook wel eens over, een hint dat ik dat ook zou moeten doen. Pieker er niet over. Laat mijn grijze haren ook niet wegwerken, zoals menig kapper voorstelt. Paul vindt juist dat Croiset meer dan wie ook zijn gaven zou moeten proberen uit te dragen en vooral de weg zou moeten wijzen hoe ze te ontwikkelen.

We zijn gaan dineren in Dar Maghreb, een Marokkaans restaurant. Als altijd een uitstekende conversatie met die twee.

17 februari 1975

Werd om 05.00 uur wakker omdat ik dacht dat Keke blafte. Droomde op dat moment van mam. Ik zou Letters to my Mother willen schrijven, juist nu zij er niet meer is. Op weg naar het vliegveld was ik in tranen bij gedachten aan mijn ouders.

De New York Times publiceert twee pagina's getuigenissen van de directeur van de cia, William Colby, om de senaat duidelijk te maken dat men inderdaad de eigen burgers heeft afgeluisterd en bespioneerd, maar dit zou zijn gebeurd aan de hand van de National Security Act van 1947. Dat is natuurlijk de kapstok

waar ook de bvd een handje van heeft om hun walgelijke praktijken aan op te hangen. Colby zei onder meer:

ACTIVITIES WITHIN THE UNITED STATES
‘c.i.a. of course carries out certain activities within the United States. About three-fourths of its employees live and work in this country. Most are in the metropolitan Washington headquarters area, performing analysis, staff direction, or administrative support.
About 10 per cent of c.i.a.'s employees work in the United States outside the headquarters area. They carry on activities related to or supporting our foreign intelligence mission which must be done here, such as personnel recruitment and screening, contracting for technical intelligence devices, or collecting foreign intelligence available here.’
SECURITY AND COUNTERINTELLIGENCE
‘I have already mentioned my responsibility for protecting intelligence sources and methods. It is out of this responsibility, and because of the need to protect the nation's intelligence secrets, that c.i.a. has built over the years a capability, using security and counterintelligence techniques, to protect those secrets and guard against penetration of our intelligence activities.
A degree of secrecy, and an ability to protect some secrets, is essential to our work. This literally can be a matter of life and death for agents operating abroad, whether they be our own employees whose identification with c.i.a. would make them obvious targets for terrorists, or citizens of totalitarian regimes who have agreed to report to us on their own governments.’

Julian Huxley (87) is overleden. Sir Julian, van huis uit bioloog, werd als ‘Britain's public scientist no. 1’ beschouwd, zegt de Times. ‘From science he drew a philosophy, a system of ethics and a challenging theory of psychosocial evolution that involved eugenics, or selective human breeding, and culminated in something in the nature of a religion. This he called evolutionary humanism, a creed that places its ultimate faith in human possibilities.’ Huxley zei: ‘Man's destiny is to make possible a maximum fulfillment for the greatest number of human beings (...). This is the only goal at which we must aim.’237 Ik herinner me deze sympathieke man uitstekend toen ik hem in Hempstead een paar jaar geleden interviewde.

De Koreaanse dichter, Kim Chi-ha, is in Seoul vrijgelaten.

P.G. Wodehouse (93) is overleden. Hij schreef bijna honderd romans, zestien toneelstukken en nog veel meer. Massa producent. Geloof er niet echt in.

Lees The Shape of Minds to Come.238 Taylor's openingsregel: ‘There are over one million different species of animals on the earth, but only one of these is able to speak and record its speech (...). This unique ability is called symbolization, with

written words standing as symbols of ideas (...). It is here, in the use of symbolic thought, that man has the edge over other living things. It is in the ability of his mind to manipulate symbols that he scores.’

De mens schrijft al 5.000 jaar lang. ‘He has an efficient thermostat in his brain (...). However, the mental revolution is only in its infancy.’ Toen ik bij het Algemeen Handelsblad als journalist ging werken verdiepte ik me in de slag van de Fransen om Dien Bien Phu in Indo-China. Eerder was ik bijna in Korea gaan knokken. Daarna ontmoette ik Sukarno en verdiepte me jarenlang in de Revolution of Rising Expectations van de Derde Wereld. Maar sedert Peter in 1967 in mijn leven kwam ben ik overgestapt op iets proberen te begrijpen van de kern van ons zijn. ‘The brain controls all activity,’ schrijft Taylor. ‘In the brain are to be discovered the causes of human behavior.’ Zo waar! Maar wat weten we feitelijk over de centrale regelen controlekamer in ons hoofd? Absoluut niets. ‘The brain is considered the control unit of behavior’. Taylor noemt ook José M.R. Delgado in Madrid als een der prominenten in de wereld inzake hersenonderzoek.239

We naderen de bergen van Colorado met hun schitterend besneeuwde toppen. Vanmorgen bewonderde ik nog de bloemen, citroenen en sinaasappelen aan de bomen in Bill Basts tuin. Denver roept herinneringen op aan de romantische ontmoeting met Jonathan Raymond vele jaren geleden. Normaliter zou ik in deze stemming mam een brief hebben geschreven. Polly Grimes haalde me, net als tien jaar geleden, van het vliegveld af. Ze leek me kleiner geworden en was grijs. Morgen spreek ik in het Fine Arts Center van Colorado Springs. Zij vroeg me om in het Broadmoor Hotel aan de voet van de Cheyenne Mountain te logeren.

Ik telefoneerde George de Mohrenschildt in Dallas en vertelde dat er een verhaal in omloop was dat hij een bedrag op de Bahama's in ontvangst had genomen voor de jfk-moord. Hij wilde weten van wie. Ik gaf de route aan via Henk Leffelaar naar Bernard Fensterwald. Hij wilde verder weten of Leffelaar zou willen getuigen en hij zou zijn advocaat Patrick Russell op de zaak zetten. ‘Patrick says to circulate this story is a criminal offense. I could sue the bastard which would be fun, you know.’ Intussen tetterde Jeanne de Mohrenschildt als gewoonlijk via een ander telefoontoestel in het Russisch er doorheen. Ik belde Leffelaar collect in Washington, die bevestigde voor de

gpd-bladen te hebben geschreven dat volgens Fensterwald George de Mohrenschildt op de Bahama's 250.000 dollar in ontvangst had genomen voor betrokkenheid bij de moord op jfk. Ik lees een schokkend artikel van professor Kenneth Clark.240

Hij woonde op het Aspen Instituut in Colorado een conferentie bij over ethiek en moraal in de Amerikaanse samenleving. Er werd door topmanagers gesproken over omkoperij en het vervalsen van de boeken als een onontkoombaar feit van de hedendaagse Amerikaanse realiteit. Ook omdat niemand der aanwezigen op deze voor professor Clark onthutsende mededelingen in ging, liet hij schoorvoetend een geluid van protest horen, waarop men collectief te kennen gaf dat hij een naïeve man was. ‘They reacted to my persistent questions as if I were an unrealistic child who did not understand the economic and political rules of the great American game.’

‘The crisis of inconsistencies in American life - the American Dilemma - is primarily a crisis of moral ambivalence. It is an honesty-dishonesty dilemma that pervades all dimensions of our social, economic, political, educational, and indeed, our religious institutions,’ aldus professor Clark. ‘Reality, efficiency and morality are defined as if they were synonymous: that what is a real and moral lead to success. If this is found to be too abstract an approach even for a pragmatic morality, then outright moral cynicism and hypocrisy are available as alternative approaches to personal success and effectiveness.’241

17 februari 1975

Colorado Springs

Charles Colson, de Watergate-inbreker, heeft op nbc-televisie gezegd dat Nixon al in december 1973 wilde aftreden maar ernstig betwijfelde of Gerald Ford de zaak kon overnemen. Hij was natuurlijk, volgens Nixon, ‘a nice and clean man’ (moet je nagaan), maar hij zou niet in staat zijn om Henry Kissinger in toom te houden en bovendien zou Nixon tegen Colson hebben gezegd: ‘You know, Henry really is unstable at times’, aldus de unstable Nixon over de unstable Kissinger. Dit meldt Associated Press allemaal voor de gezelligheid in het ochtendblad aan de ontbijttafel.242

Taylor meent dat de ‘mental revolution’ het tijdperk van ‘personality engineering’ heeft ingeluid. Men is begonnen met delen van de persoonlijkheid in bepaalde centra van de hersenen

te lokaliseren. ‘Het leerproces plaatst de onderzoekers nog altijd voor raadsels. Het gaat er om de elektrische activiteit tijdens het opnemen van nieuwe data te doorgronden.’ En dan komt hij op het geheugen. ‘We have still to understand what form the memory trace takes. It could be a change in the connections between nerve cells caused by increased ease of sending a signal from one cell to another, or alternatively it could be brought about by an increased number of connections between various cells.’

De lezing verliep goed. Er volgde een lunch in de Winter Garden van Broadmore. Vroeger huisden er flamingo's in deze ruimte. Nu zaten er animals die kunnen lezen en schrijven, volgens Taylor althans. Polly Grimes bracht me naar Denver.

Denver, Royal Palace Mote

Telefoneerde Peter op Amerbos. Alles is prima. Ik belde de vader van Jonathan Raymond in Guilford, Connecticut. Hij wist niet waar Jono was, misschien in Texas of Oklahoma.

Ze jagen in Amerika per vliegtuig op arenden, ook al is dit bij de wet verboden. Ik denk eigenlijk, in tegenstelling tot professor Clark die zich nog uitslooft, dat de Amerikaanse samenleving redeloos is en reddeloos verloren. De trend ligt vast. Ze gaan naar de knoppen. Kijk naar televisie. Het leeuwendeel van wat je krijgt voorgeschoteld is phoniness and shit, misdaad, moord en doodslag en de vergevorderde verwording van waarden, waaronder de fundamenteelste principes. Daarbij komt de dreiging dat de Amerikaanse verloedering de rest van de wereld zal overspoelen.

Hernieuwde contacten met George de Mohrenschildt. Ik stelde voor dat zij de zaak zouden laten rusten. ‘Are you kidding?’ riep Jeanne door het andere toestel. Spoedig erna werd ik door Patrick Russell opgebeld. Ze zijn blijkbaar van plan Bernard Fensterwald in rechten aan te spreken. ‘I hope this Fensterwald has a lot of money,’ aldus Russell.

18 februari 1975

Denver, Colorado

Prachtigste weer van de wereld. Zon en een koude blauwe hemel.

Vandaag sprak ik om 11.00 uur in het Phipps Auditorium. Alles verliep normaal. Verkocht tien boeken aan de dames met opdracht natuurlijk. Polly liet de lunch vervallen om geld te sparen.

‘In highly developed countries, this last quarter of the 20th



illustratie

century is, for the male half of the population the Age of Prostatism,’ schrijft Gilbert Cant in de Times.243 Het is eigenlijk treurig dat ik na een halve eeuw te hebben geleefd voor het eerst een deskundig verhaal lees over de prostaat. Zestig percent van Amerikaanse mannen ouder dan zestig jaar lijden aan een vergrote prostaat en tegen de tijd dat zij tachtig jaar zijn is het percentage tot 95 percent toegenomen. Prostaatkanker is de derde meest voorkomende malignancy en komt op de derde plaats bij sterfte door kanker onder mannen.

Wanneer de prostaat opzet, oefent hij druk uit op de urethra waardoor de urinestroom wordt beperkt of afgeknepen. Hierdoor ontstaan complicaties als blaasontsteking, nierproblemen en deze kunnen fatale gevolgen hebben.244 Ik lees het artikel niet helemaal uit want ik word er naar van. Je moet iedere dag dat je zonder major mishaps leeft God op je blote knieën danken, maar dat vergeten we permanent.

Denver-Pueblo, Frontier Airlines

Taylor: ‘It is known that as human beings get older their intelligence decreases (...) and is paralleled by a comparable reduction in weight of the brain (...) there is some connection between intelligence and the size of the brain.’

Taylor herinnert er aan dat wanneer je zestig jaar wordt je meer dan twintig jaar hebt geslapen. Hij onderscheidt ‘a slow wave sleep’ en een ‘fast wave sleep’. Slaap nr. 1 vertoont ‘little bodily movement’, terwijl slaap no. 2 ‘rapid eye movement and other distinct bodily activity’ vertoont.

Ik werd in Pueblo afgehaald door een jonge kerel die een firma in bevroren voedsel bleek te bezitten. Zijn vrouw droeg een bontmantel, die vrijwel tot de grond reikte. Zij was afschuwelijk opgemaakt. Er was een feest voor mij georganiseerd in een kelderrestaurant. De ‘chique’ van Pueblo was uitgenodigd,

waarvan ik maar weinige mensen te pruimen vond. Er was een aardige advocaat, een voormalig district attorney. We spraken over Dallas. Bijna niemand in dit land weet dat Gerald Ford een boek over Lee Harvey Oswald heeft geschreven. Ik gaf ze wat achtergronden en ze reageerden of ze het in Keulen hoorden donderen. De president van de grootste plaatselijke bank meende dat men waarschijnlijk over honderd jaar zou kunnen beoordelen of de oorlog in Vietnam een blunder was geweest. Hij zei zich gespecialiseerd te hebben in Aristoteles. Als dat waar is zou hij geen onzin over Vietnam moeten debiteren. Hij was echter wel geporteerd voor het verlenen van stemrecht aan achttienjarigen, waar de rest van de dinertafel vrijwel unaniem tegen was.

19 februari 1975

Pueblo, Holiday Inn

De positie van de regering van verrader maarschalk Lon Nol in Pnom Penh schijnt steeds penibeler te worden. Meer dan tachtig procent van de voedsel-, brandstof- en munitievoorraden van het regime worden in allerijl door Amerika aangevoerd om die rotzak maar zo lang mogelijk in het zadel te houden, de tegenvoeter van Suharto! Sydney Schanberg meldt in de Times dat Washington eigenlijk nu alleen nog munitie aanvoert en de behoeften van de bevolking totaal veronachtzaamt. Wie verbaast dit nog?

Gaf een lezing in het Arts and Conference Center van Pueblo.

illustratie

Dit is dan weer Amerika op zijn best. Een betrekkelijk kleine plaats in Colorado met een dermate magnifiek modern gebouw uitgerust om in alle culturele behoeften te voorzien. Ik heb er in mijn lezing iets over gezegd wat kennelijk een oppepper voor de plaatselijke trots was. Na afloop kwam een verslaggever vra-

gen hoe je Zapruder en Jay Forrester schreef. In de binnenlanden weten ze helemaal niets over Dallas en jfk.

Vlieg via Chicago's O'Hare terug naar Manhattan.

B.F. Skinner schreef About Behaviorism245. Het is pas verschenen. Ik pikte het in San Francisco op. Hij noemt ‘behaviorism not the science of human behavior, it is the philosophy of that science.’ Hij onderscheidt neurochemische processen in ons hoofd van states of mind in hetzelfde hoofd, die tot gedrag leiden. De neurofysiologen geven mind een fysieke basis. Hij citeert professor Delgado: ‘Everyone accepts now the fact that the brain provides the physical basis of human thought.’ Deze benadering, ook door Freud genoemd, werd samengevat als Physiological Psychology. Maar dan zegt Skinner: ‘We cannot anticipate what a person will do by looking directly at his feelings or his nervous system, nor can we change his behavior by changing his mind or his brain.’

Vanuit een oogpunt der fysieke wetenschappen zijn mentale gebeurtenissen of gedrag niet waarneembaar, laat staan verklaarbaar. ‘No two observers can agree on what happens in the world of the mind,’ aldus professor Skinner. ‘Are the feelings we experience just before we behave wholly unrelated to our behavior? What about the power of mind over matter in psychomatic medicine?’ vraagt hij. ‘What about psycho-physics and the mathematical relation between the magnitudes of stimuli of sensations? What about the stream of consciousness? What about intrapsychic processes of psychiatry, in which feelings produce or suppress other feelings and memories evoke or mask other memories? What about the cognitive processes said to explain perception, thinking, the construction of sentences, and artistic creation? Must all this be ignored because it cannot be studied objectively?’246 Hij stelt dat de mensheid zich nu 2.500 jaar heeft beziggehouden met gevoelens en mentale processen in 's mensen hoofden: ‘but only recently has any interest been shown in a more precise analysis of the role of the environment’ in die mallemolen van onze bovenkamers. ‘Ignorance of that role led in the first place to mental fictions, and it has been perpetuated by the explanatory practices to which they gave rise.’ Je behoeft geen behaviorist te zijn om te begrijpen dat de heer Skinner hier een punt heeft.

O'hare-La Guardia, twa

Ben in gedachten bij mijn ouders en in tranen zittend in dit

toestel op weg naar huis. Hoe kan je na hun dood je ouders nog dank betuigen? Vladimir Kouznetsov denkt door alsnog een kind ter wereld te brengen. Maar voor mij blijft de kloof, die mij van vrouwen scheidt, onoverbrugbaar. Schreef een briefje aan mijn vriendin Penny Hedinah in Jakarta.

20 februari 1975

New York City

Ben tegen 22.00 uur in Everard Baths aangekomen en bracht er de nacht door. Wat er allemaal rond liep was niet te geloven. Vraag me altijd weer af waarom zoveel negerjongens mijn kamer, die donker is met de deur op een kier, binnenkomen en dan niet meer van mijn penis weg willen. Een jongen wist werkelijk niet van ophouden en speelde er zo zalig mee - als een jonge kat met een knot wol - dat ik het rustig liet gebeuren. Viel later in slaap en droomde over een ontmoeting met Beatrix en Claus. Beatrix vertelde mejuffrouw Boekhoudt in antwoord op mijn briefje te hebben gebeld. Er was een discussie geweest of Miss B.B. naar Beatrix zou komen of omgekeerd. Vervolgens was er een vaasje met drie oranje bollen dat mam had toebehoord. Ik gaf het aan Beatrix. Waar komen dergelijke dromen vandaan? Symboliseren ze ergens een geheime wens om op voet van gelijkheid met hen om te gaan?

Telefoneerde met professor Jay Forrester in Boston en jfk-onderzoeker Dick Sprague. Het schijnt dat de vertegenwoordiger uit Texas in het Congres, Henry Gonzales, om heropening van het onderzoek naar de moord in Dallas wil verzoeken. Hij vertelde eveneens dat een vriend, de man die de Zapruder-film had weten los te krijgen, deze film onlangs aan advocaat David Belin, die nu de Rockefeller Commissie die de cia moet doorlichten begeleidt, had getoond. ‘Belin almost fainted,’ aldus Dick.

panam flight 92 naar Amsterdam

Kocht The Diaries of Franz Kafka.247 Vlieg door het jaar 1914. Zegt me eigenlijk niets.

Ben terug bij Skinner. Hij schrijft dat Bertrand Russell eens opmerkte dat dieren, die door Amerikaanse gedragsdeskundigen werden bestudeerd, zich gedroegen als Amerikanen.

Professor Skinner wijst verder op het verschil tussen gevoelens en proberen onder woorden te brengen wat men voelt. ‘We may take feeling to be simply responding to stimuli, but report-

ing is the product of the special verbal contingencies arranged by a community.’ Hetzelfde geldt volgens hem voor behavior. Gedrag is ondenkbaar zonder environment. Welke zijn de anatomie en fysiologie die aan gedrag ten grondslag liggen? ‘In an important sense all behavior is inherited, since the organism that behaves is the product of natural selection (...). The question is not whether the human species has a genetic endowment but how it is being analyzed (...). When and how did mind evolve? Plato is said to have discovered the mind, but it would be more accurate to say that he invented one version of it (...). What sort of physical gene could carry the potential of mind, and how could mind satisfy physical contingencies of survival (...)? Mind has been said by some - Teilhard de Chardin, for example - to be the end and purpose of evolution, if not something beyond it (...). What has evolved is an organism, part of the behavior of which has been tentatively explained by the invention of the concept of mind.’


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums