Memoires 1972-1973

[p. 259]

Amsterdam

10 december 1972

Amerbos 205

De taxi draaide de straat in. Er brandde licht. Maar er was geen Peter, zoals ik had gehoopt. Hij kwam een half uurtje later. Ik vroeg maar niet waar hij die nacht was geweest. Theo Cammann had ook op Amerbos gelogeerd, een gedachte die me onrustig maakte, want eigenlijk wil ik dat niemand ooit in huis is wanneer ik er zelf niet ben.

Reed eerst naar mam. Zij was bezorgd geweest, omdat ik nagenoeg dagelijks in andere vliegtuigen had gezeten.

Bracht alle resterende gesprekken bij Bruna en realiseerde me nu een boek met vijfenzeventig interviews te hebben gemaakt. Er heerste een lichte paniek, want Jan Buis is weer terug in het ziekenhuis, wat mogelijk de uitgave van mijn boek zal vertragen.

11 december 1972

Mahlers negende symfonie. Had ik nodig.

Peter ging gisteravond in de plensregen wandelen en kwam thuis met een nat hoofd. We dronken wijn. Midden in de nacht voelde ik een been en juist toen ik aanstalten maakte tot ‘de aanval’ over te gaan werd ik goed wakker en realiseerde me dat het Peter was en draaide me om. Seks maakt al heel lang geen deel uit van onze relatie en heeft er eigenlijk nooit echt deel van uitgemaakt.

Toen ik van de bakker terugkwam hoorde ik Peter via de telefoon in de slaapkamer Engels praten. Onmiddellijk dacht ik aan iemand uit Londen, of de Amerikaan die aan de Vinkeveense plassen woont (hij had hem ‘het zaligste nummer van zijn leven genoemd’) of misschien een vriend uit Düsseldorf. In werkelijkheid was het Linda, een Amerikaans meisje dat me al een paar maal had proberen te bereiken en waar hij me over had verteld. Ik geneerde me voor mijn grenzeloze jaloezie en achterdocht na al die tijd dat ik Peter nu ken: vijf jaar.³⁶² Is iedereen zo, of is het alleen mijn hang-up.

362 Het zou nog vele jaren duren voor die jaloezie en achterdocht tegenover Peter was verdwenen.

[p. 260]

Jan Cremer belde op uit Londen. Hij wilde een film over een reis met de Trans-Siberische Express maken en vroeg mij hem bij de sovjetambassade te introduceren.

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt maakte het goed. Emile van Konijnenburg heeft leverklachten en is pas enkele dagen pijnvrij. Leef met hem mee. Er kwam een kerstkaart van prins Anak Agung Gde Agung uit Wenen. Jaap Jansen regelde een gesprek met Henne Pauli van het nvv Jongeren Contact.

Guruh Sukarno belde: ‘I am longing for you.’

12 december 1972

Oeroeg was vannacht hier. Van tijd tot tijd zijn deze bezoeken onmisbaar, ook al houden ze me de hele nacht bezig.

Ambassadeur Sudjarwo Tjondronegoro (58) is in Jakarta overleden. Hij was een ras-Javaan, een rasnationalist, een rasdiplomaat en dus een vriend van Bung Karno.

Joseph Luns heeft op 18 oktober 1971 een persoonlijke brief aan Joop den Uyl geschreven die om de een of andere reden op 24 november 1972 uitgerekend door De Telegraaf integraal werd gepubliceerd. Bij het afscheid van Luns in Den Haag hadden enige dames een tafelkleed gemaakt waarop alle handtekeningen van alle ministers, die met Luns in de diverse kabinetten hadden gezeten, waren geborduurd, behalve één, die van Den Uyl. Hieruit vloeide een briefwisseling tussen beide heren voort. Luns wilde verder niet ingaan op het niet aanbrengen van Den Uyls handtekening op ‘het theetafelkleed’.

‘Waar ik wel behoefte aan heb, is te reageren op je uitlating dat je je zo sterk geërgerd hebt aan mijn “conservatisme”. Niet dat ik hierdoor persoonlijk gegriefd ben, maar ik vind het een bedenkelijk symptoom dat de leider van de grootste Tweede-Kamerfractie blijkbaar zo beïnvloed is door de tegen mij gerichte aanvallen van Nieuw Links en de ultraradicale elementen in zijn partij, dat hij in die vuilspuiterij blijkbaar zelf is gaan geloven. Zulks is een zorgelijk teken voor wat betreft de interne ontwikkelengen in de pvda en de mogelijkheid dat zij wederom regeringsverantwoordelijkheid zal dragen. Ikzelf - ik heb het vele malen publiekelijk gezegd - ben steeds een groot voorstander geweest van het meeregeren door de pvda in coalitiekabinetten, doch de evolutie naar het radicalisme en het zich in feite verwijderen van gezonde democratische beginselen, die kenmerkend zijn voor de pvda, sinds Nieuw Links een overheersende invloed heeft verworven, maakt zulks in toenemende mate onwaarschijnlijk. Ik betreur dit met het oog op de regeerbaarheid van ons land’,

aldus Luns.³⁶³

Bracht mam bij de begrafenis van de heer Jacobse, de garagist

363 De Telegraaf, 24 november 1972.

[p. 261]

uit Bosch en Duin, die haar voor de oorlog in haar blauwe Oldsmobile leerde autorijden en die we allemaal ons hele leven hebben gekend. Ik moest dit wel doen, maar na het gebed aan het graf ging ze er akkoord mee weg te gaan. Ik zie haar nog zitten in de aula. Zij was geroerd. Ik was bang dat ze zou gaan huilen. Ze had moeite weer eens op hoge hakken te lopen. Later deze week gaat zij mevrouw Jacobse met tante Jetty bezoeken. Ik plaagde haar dat zij me deed denken aan vrouw Holle. Vloog naar Brussel en de douanebeambte keek in het kaartsysteem. Werd al ongeduldig, omdat het zo lang duurde en, tient, ik zat erin. De man keek trots, want hij had beet, dacht hij tenminste. Mee naar een kantoortje. Commandant gebeld. Eerst heb ik Ernest Mandel gezocht die ook mee naar boven ging, want tenslotte zou ik hem interviewen. Ik kon intussen met mijn gesprek beginnen. ‘Het komt in mijn memoires,’ zei Mandel, ‘dat ik socialistische propaganda heb zitten maken op een politiebureau.’ Intussen typte een beambte een verklaring die ik moest ondertekenen. Heb het stuk zelfs niet gelezen. We bedankten de beambte voor de gastvrijheid en zetten ons gesprek elders voort.³⁶⁴

Mandel mag Frankrijk, West-Duitsland en de vs als marxistische econoom zelfs niet in. Hij probeert nu handtekeningen in Nederland te verzamelen om de boycot opgeheven te krijgen, maar Joop den Uyl heeft tot dusverre niet willen tekenen. Dit is natuurlijk belachelijk. Mandel makes a lot of sense, hoewel ik nooit zal begrijpen waarom zulke mensen er zonodig Marx bij moeten slepen. Mandel was a priori tegen Aurelio Peccei. Ik zei hem dit onintelligent te vinden. Net als Henne Pauli, wiens eerste zin was: ‘We zullen Peccei wel eens even in de pan hakken...’

Peking heeft Pearl Buck opnieuw een visum geweigerd. Zij wilde na 40 jaar, zelf nu 80, nog eenmaal China bezoeken. Onintelligent handelen is nauwelijks een prerogatief van de kapitalistische wereld.

Op 4 mei 1970 om 12.24 uur openden dertig National Guardsmen op de campus van Kent University in Ohio het vuur op tegen de oorlog in Vietnam demonstrerende studenten. Dertien studenten werden getroffen, waarvan er vier sneuvelden. James Michner wijdde een boek van 559 pagina's aan dit drama.³⁶⁵ De ouders van Allison Krause, een meisje dat die dag werd

364 Later bleek me dat Hertz Automobielen mij had opgegeven wegens een vermiste huurauto die ik al meer dan één jaar geleden gewoon na gebruik had teruggebracht.

365 James Michner, ‘Kent State’. What happened and Why, Random House, New York 1971.

[p. 262]

doodgeschoten, hebben de staat aangeklaagd. Het Opperste Gerechtshof in Washington dc heeft gisteren geweigerd zelfs naar een pleidooi van de vader van het achttienjarige slachtoffer te luisteren of in overweging te nemen. We zijn in onze vrije democratische westerse wereld dermate gewend om ervan uit te gaan dat er sprake is van ‘een rechtsstaat’ dat we niet meer merken wat dit zogenaamde rechtssysteem vertegenwoordigt en dat dit een aanfluiting is. Het Opperste Gerechtshof dekte zonder meer de war crimes van de staat.

De Yale Corporation kondigde in New Haven aan dat er op Yale zal worden gestreefd naar een 3-2 ‘male-female ratio’ van studenten. Ik kan me Yale op die manier helemaal niet voorstellen. Vind het geen vooruitgang, helemaal niet zelfs.

Belde mam dat ik weer veilig op Amerbos was. ‘Dank voor al je zorgen,’ zei ze, wat me als muziek in de oren klonk. Dan heb ik toch ooit ook wel iets goed gedaan.

Meer Mahler.

13 december 1972

Het is inderdaad wonderbaarlijk om vanaf de maan naar de aarde te kunnen kijken. Ook de maanwandeling van de astronauten is haast niet voor te stellen. Vader had er alles voor gegeven dit via televisie mee te kunnen beleven.

Ik lees de final text van het gesprek met de psycholoog Kenneth Clark. Vroeg hem: ‘C.G. Jung heeft eens gezegd dat de vernietiging van Hirosjima niet een ramp der technologie maar een ramp van de psychologie van de mens was.’

‘Yes, I am in complete agreement with that. What fascinates me is that so many of my colleagues in psychology refuse to face this understandably difficult reality. The Vietnam disaster is as psychologically backward in the latter part of the twentieth century as medical sciences were in the sixteenth century. We cannot afford it any longer.’³⁶⁶ Wanneer er zelfs psychologen zijn die Jung niet kunnen volgen, laat staan dat ingenieurs van doom machines als Edward Teller er geen jota van begrijpen. Het blijft intussen wel beangstigend dat een man in de positie van Teller antwoordde, toen ik hem deze zelfde vraag voorlegde: ‘I don't know what you mean.’

Heb een protest ingediend bij de nvj tegen de sabotage van mijn werk in Washington door een lid van de ambassade, de heer Begemann. Wim Klinkenberg zei: ‘Ik heb al over die figuur gehoord: een cia- mannetje. Heb eveneens H.J. Roethof van

366 On Growth, Putnam & Sons, New York 1974, p. 298.

[p. 263]

de Tweede Kamer geïnformeerd. ‘Een flinke vent,’ aldus Klinkenberg. Ik weet wel beter.³⁶⁷ Bovendien denk ik dat Begemann gewoon een Luns-mannetje is. Dit breekt me voor de zoveelste maal op.

Guruh Sukarno woont nu in de studentenflat aan de Cleyndertweg, Vijfde verdieping, kamer 23. Erg klein allemaal, met een bureautje en een boekenkast. Hij maakte van een gevonden matras een soort ligbed. Hij heeft zelfs geen radio. Daar zal ik voor zorgen. Hij moet ook een platenspeler hebben. Boven zijn bed hing een poster van Marx, terwijl die van zijn vader achter de deur hangt. Hij schijnt Sanskriet als hoofdvak te nemen.

367 Zie Memoires 1953-1957.

14 december 1972

Promenade Hotel

Bracht Loet Kilian zijn Frye boots. Erik heeft niet gereageerd op het bericht dat Loet was gezakt voor zijn examen. Erik ging weer eens in lucht op. Typisch hem.

Bezocht H.J. Roethof thuis, maar ik wist het al van tevoren: had het beter kunnen laten. Hij zat in zijn salon op pantoffels naar me te luisteren en reageerde noch positief noch negatief. Hij adviseerde de zaak-Begemann met Piet Dankert te bespreken en een civiele procedure te starten.

15 december 1972

Fred de la Bretonnière heeft nu een eigen leerwinkel: knap. Liep er binnen en keek in zijn zalige ogen. Zou hem het liefst tegen me aangedrukt hebben.

Later kwam Casper Bake. We dineerden in de Prinsenkelder. Het probleem met zijn vriendin was dat hij niet kon garanderen wat voor inkomen hij later zou hebben en omdat de freule het nogal comfortabel gewend is, blijft dit een probleem.

16 december 1972

Vanmorgen haalde ik Richard Thieuliette van Schiphol. Hij was in Londen geweest. Prompt kwam Linda, een vriendin van David Ellis naar Amerbos, maar dit bezoek was geen succes. Daarop hebben Richard en ik Casper mee naar Thermos II genomen. Hij stribbelde bij de auto nog even tegen of hij wel mee zou gaan, maar toen hij eenmaal binnen was genoot hij helemaal.

[p. 264]

17 december 1972

Een computerdeskundige van ibm uit Delft, een zekere meneer Smit, kwam me bezoeken en kletste één uur over de bemoeiingen van Joseph Luns met het aankopen van wapens. Hij scheen bij de th in Delft te werken, zat nerveus met zijn vingers te frutselen en hij leek me een goedwillend mens. Ik vroeg hem nog maar eens terug te komen, indien hij over waterdichte bewijzen aangaande zijn verklaringen beschikte.

Guruh Sukarno kwam lunchen. Hij gaat donderdag voor de kerstvakantie naar Jakarta.

Pauline had tegen Casper gezegd alleen op zijn relatie met mij jaloers te zijn. Andere vriendinnen konden haar niet schelen. Vreemd. We zijn zuiver vrienden en verder gebeurt er helemaal niets tussen Casper en mij. Why worry?

18 december 1972

[p. 265]

Hoe te beschrijven wat ik voel nu ik al weer dagenlang taal noch teken van Peter hoor? Gevoelloosheid misschien? Onverschilligheid ten aanzien van alles wat hij doet of laat. Hij zegt wel ‘ik ben het liefste bij jou’ maar hij fileerde naar Düsseldorf om Siegfried nog te zien voor het nieuwe jaar. Intussen wachtte Richard Hunter al een paar dagen bij mij op Peter. Een lief ventje eigenlijk. Ik heb hem zojuist op Schiphol gedropt. Weg dus.

Officier van justitie J.J. Abspoel zegt een halve meter documenten en Kamerstukken uit Den Haag te hebben laten komen om na te gaan hoe de nieuw aangenomen Wet op de privacy is bedoeld. Hij gaat dit tijdens de kerstvakantie uitpluizen. Op die wet wordt De Telegraaf aangepakt. Het duurt allemaal alleen zo goddamn lang.

Ben onder de indruk van de ontmoeting met Henne Pauli, Dick van Gelswijk en Tjerk de Blauw. Dick is tuinier, Tjerk bakker. We spraken bij De Blauw thuis, die overigens een zenuwachtig baasje was. Zijn grijzende moeder bracht een kan koffie in zijn spreekkamer, waar nvv-jongeren de eerste en derde dinsdag van de maand hun problemen kunnen komen uitspreken.

Zeer geleidelijk ontdooiden de heren. Henne Pauli lag me wel. Ik heb ze iets over mezelf verteld, inbegrepen de acf-achtergrond³⁶⁸. Maar hun mening was dat het de Clausen en Mansholten waren die, hoewel ze goed overkwamen, feitelijk een nuisance factor waren, omdat zij diepgaande veranderingen in de samenleving eigenlijk in de weg stonden. Zij werden door de kapitalisten naar voren geschoven om de arbeiders in slaap te sussen. Er zijn 400.000 werkende jongeren in Nederland. Het ontbreekt aan eenheid in de vakbeweging, evenals onder de jongeren zelf. Er is een federatieve raad gevormd, die weliswaar van tijd tot tijd vergadert, maar het uiteindelijk resultaat ervan is nihil. Een ander onoverkomelijk probleem zijn de financiën. Een werkende jongere van achttien jaar betaalt f 7,50 per maand contributie. Er zijn dan ook slechts 140.000 werkende jongeren aangesloten.

Ik zei dat ik wenste dat ik hen niet had ontmoet. Want nu wil ik hier meer over weten. Hier moet iets aan te doen zijn. Ik telefoneerde met Jaap Jansen en wilde mijn ervaring met hem bespreken, maar hij was er als gewoonlijk weer niet. Je zou kunnen zeggen: hier zijn 400.000 Nederlandse ‘kinderen’ van 20 tot 26 jaar die zich feitelijk onderdrukt en onmachtig voelen.

368 Dat mijn grootvader ir. H. van der Woude een der oprichters van het kinineconcern was geweest.

[p. 266]

19 december 1972

Ben het eigenlijk eens met Richard Falk van Princeton dat de volmaakte stilte in de hele westerse wereld over de bombardementen van Nixon en Kissinger op Noord-Vietnam een teken aan de wand is voor de ondergang van een beschaving. Nixon laat Vietnam zonder pardon verder platgooien.³⁶⁹ Is er verschil met Hitler en Göring in Rotterdam? It's utterly, utterly disgusting. Waar kan ik schrijven wat ik erover zou willen zeggen? In de Typhoon? Waar? We zijn machteloos ten opzichte van dit zinloze geweld. We zijn, zoals Lifton waarschuwt, geïmmuniseerd ten aanzien van deze afzichtelijke misdaden. Wanneer vallen de schellen van de Amerikaanse ogen?

Bracht twee rozen op het graf van vader. Er waren nieuwe graven bijgekomen. Wanneer ik daar sta te mijmeren en naar de kruinen van de naaldbomen staar bevind ik me voor een compleet raadsel: life. Den en Rust blijft een bedevaartplaats voor een eerbetoon aan mijn vader. Dan betrap ik me er tezelfdertijd op hoe emotioneel afgestorven ik me voel. Ik geloof ook langzamerhand in niets meer en ben steeds minder bij hindert-nietwat betrokken. Laat staan dat ik emotioneel nog warm zou lopen. Het beetje gevoel dat je hier en daar nog opbrengt is veelal geconditioneerd in het verleden, zoals het bezoekje vandaag aan madame Déliane de Ramaix en haar dochter Pauline Quarles.³⁷⁰ Er zijn nog wel echte en oprechte gevoelens over, maar ze worden steeds meer overstemd door die kunstmatige façade, die je gedurende de jaren opbouwt en die dan het naamkaartje draagt van Willem Oltmans.

Hoe is het gods ter wereld mogelijk dat uitgerekend Marcus Bakker (cpn) de enige in het parlement is, die gaat interpelleren over wat onze grote bondgenoot Richard Nixon allemaal in Vietnam uitvreet.

369 Toen George Bush in 1991 hetzelfde in Irak deed vond vrijwel de hele wereld, nu inbegrepen Moskou, dit prachtig. Voor mij was er geen verschil met Nixon in Vietnam.

370 Zie Memoires 1925-1953.

20 december 1972

Kreeg Fré Meis aan de telefoon toen ik de heer Bakker wilde feliciteren met zijn initiatief. Ze wisten nog niet hoe laat Bakker aan het woord zou komen. Ik belde H. Wit bij de Typhoon, maar de krant van morgen zat vol. Hij wilde niet dat ik een stukje doorbelde over Vietnam en Nixon. Wat voor zin heeft het in De Nieuwe Linie mijn hart te luchten? Je moet juist bij rechts infiltreren. Koningin Juliana zal ook wel met Kerstmis over alles onder de zon redekavelen, behalve over de misdadige

[p. 267]

oorlog in Vietnam, laat staan dat zij dit bloedbad zal veroordelen. Heb de London Times en de Manchester Guardian er maar eens op nagekeken. Daar doet men ook of er geen vuiltje aan de lucht is.

Dr. C.J. Schuurman heeft weer een nieuw boek geschreven.³⁷¹ ‘Het psychische leven blijkt een volwaardige kant te zijn van de werkelijkheid, die men niet straffeloos kan negeren.’ Hij spreekt over: ‘De ademhaling van het leven te leren kennen.’ Casper belde met zijn reactie op Thermos II: ‘Ik voelde me na die sauna zo clean, ik wilde niet roken en geen borrel.’

Loet kwam naar me toe. We waren close en intense. Ik realiseerde me opnieuw hoe mooi zijn ogen zijn, althans wat zijn ogen mij zeggen. Als ik naar hem luister vraag ik me af tot op welke hoogte hij werd beïnvloed door de jaren dat we in New York samenwoonden. Toen Tieneke binnenkwam was de sfeer in één klap weg tussen ons. Het komt niet vaak meer voor dat we anderhalf uur samen kunnen praten. Hij vertelde me over de problemen, haat en nijd, tussen afdelingschefs bij de klm. We vroegen ons af hoe hij nu verder moet met zijn poging om vliegenier te worden.

De heer De Brauw van ds'70 heeft het over de hypocrisie van Marcus Bakker in de affaire-Vietnam. De Noord-Vietnamezen zijn geen heilige boontjes, maar wat daar door Amerika wordt uitgevreten kan natuurlijk helemaal niet.

Van Loet reed ik naar Erik van der Leeden. Hij zag er niet goed uit, bijna haveloos. Hij was vlees gaan halen. Hij verwachtte dat ik zou blijven eten. Ik ontdekte eigenlijk nu pas dat hij zich specialiseert in de elektronenmicroscopie. Ik weet niet precies wat dit behelst, maar hij schijnt de biologisch-medische kant te willen opgaan. Ons contact was weer prima. We keken naar het nieuws over Vietnam. We waren opnieuw close. Er kwam iemand met een collectebus voor Vietnam aan de deur. We gaven ieder een gulden. Zo geven we dan uitdrukking aan ons medeleven met de ruïnes in Azië. Eigenlijk dieptreurig.

371 C.J. Schuurman, Ik luister en antwoord. Fundamentele psychische problemen in binnen- en buitenwereld. Ankh-Hermes, Deventer 1972.

21 december 1972

Droomde van Richard Nixon. Hij was op een cricket- of baseballveld. We spraken samen. Ik betrapte me erop hoe slijmerig aardig ik eigenlijk tegen de kloot was. Ging naar Marjorie Kellogg om het te vertellen. Later kwam Nixon naar een bijeenkomst van de un Correspondents Association, welke bij iemand thuis werd

[p. 268]

gehouden. We hingen uit de ramen om hem door de straat aan te zien komen wandelen. Bewakers arriveerden via de etenslift. Wonderlijk zaak, dromen.

Guruh kwam even groeten. Een vriendje, met Loets Amerikaanse boots en kleren aan, lang haar en aardig, bracht hem naar Schiphol. Hij heeft brieven bij zich voor mevrouw Hartini en Sukmawati. Hij droeg een strak zwart fluwelen jasje en een groen fluwelen broek met een soort klompschoenen. Zijn vader zou zijn ogen niet hebben geloofd. Hij liet de sleutels van zijn flat bij mij achter.

Kerstkaart van Emile van Konijnenburg met een kleurenfoto die hij van een Balinees masker maakte. Ik belde hem op. Hij moet opnieuw voor een dag of tien naar het ziekenhuis. Wat is er met hem?³⁷²

De Amerikanen hebben deze zomer zestig Noord-Vietnamese ziekenhuizen met de grond gelijkgemaakt.

372 Het was zijn laatste levenssteken; hij zou spoedig overlijden.

22 december 1972

Marokko is een heerlijk vooruitzicht. Maar na al het verrichte werk heb ik noch een officiële overeenkomst noch een behoorlijk voorschot van Bruna gehad. Jan Buis is in de lappenmand en niets is werkelijk geregeld. Nota's stapelen zich op, wat me depressief maakt. Toen ik gisteren eindelijk Aurelio Peccei te pakken kreeg zei hij dat hij woensdag de hele dag had geprobeerd me telefonisch te bereiken. Maar nadat ik in New York heb gezien hoe hij La Roche voor het lapje hield geloof ik hem eigenlijk ook niet meer.³⁷³ Ik heb hem geschreven geen fondsen te hebben om ook nog naar Thor Heyerdahl in Zuid-Frankrijk te gaan.

En dan is er nog de Begemann-affaire die ik via het nvj-bestuur moet regelen.³⁷⁴

373 Dat incident heb ik eerder niet in deze memoires opgenomen. Het leek me onbelangrijk, maar nu refereer ik er toch aan.

374 Bovendien had ik een tandarts uit Zeist voor een Medisch Tucht College gedaagd wegens het uitschrijven van absurde rekeningen, wat ook enige rompslomp veroorzaakte.