Logo DBNL
Memoires 1972-1973 (2004)

Memoires 1972-1973

(2004)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

22 oktober 1972

Amerbos 205

Toen ik het huis binnenwandelde wist ik dat Peter er was. Ik keek om de deur van de slaapkamer. Hij was in diepe slaap. Beautiful. Belde mam, die tweemaal herhaalde blij te zijn dat ik heelhuids terug was.

Stapels en stapels brieven. Beantwoordde er al negen.

Jan Buis van Bruna zegt: ‘De hele wereld is laaiend enthousiast over je interviews: voor mijn part schrijf je vijfhonderd pagina's. We moeten ze integraal afdrukken.’ Dat kan niet.

Fred van der Spek belde dat de journalist Vos van de Brabant Pers hem zojuist had gebeld dat de regering het niet doet en een onderzoek naar Luns' beleid inzake Nieuw-Guinea niet zal plaatsvinden. De zakken! Wat een ruggengraatloze bende.

Van Vaz Dias zijn tientallen knipsels gearriveerd, alle van 7 oktober, de dag waarover de bladen volkomen tegenstrijdig berichtten. De correspondent van de Volkskrant in Den Haag meldde dat premier Biesheuvel na afloop van het kabinetsberaad had gezegd dat ‘deze kwestie voorlopig van de baan was.’ Het Parool meldde daarentegen dat Biesheuvel had gezegd dat er ‘geen diepgaand onderzoek’ zou komen. Ze zoeken het maar uit. Je wordt er moedeloos van.

We aten met Erik en Helga van der Leeden. Peter maakte een speechje, wat er op neerkwam dat hij van tijd tot tijd guys tegenkwam om een nummer mee te maken: ‘Maar met niemand kan ik zo omgaan als met Willem.’ We hebben er voor één keer een glaasje champagne op gedronken.

24 oktober 1972

Amsterdam-Parijs, KLM 401

Er waren brieven van mevrouw Hartini Sukarno en Sukmawati Sukarno. Mevrouw Hartini had al gehoord dat Rahadian en Tuti Yamin op Amerbos hadden gelogeerd. Zij was ook blij dat Guruh hier had gezeten. Zij wachtte op ‘de reddende engel’ die haar een ticket zou bezorgen zodat zij Holland zou kunnen zien. Begrijp niet dat Emile van Konijnenburg daar niet allang voor had gezorgd, na alles wat Bung Karno voor hem deed. De re-

gering schijnt haar geen cent te vergoeden als president Sukarno's weduwe. Hoe durven zij zich aldus te gedragen? Daar moet je Suharto voor zijn.

Henk Hoflands boek Tegels Lichten is verschenen. Al zijn vrienden hebben erover geschreven, en soms lange lappen tekst, zoals Max Snijders voor de gpd. Henk is in Snijders ogen ‘een essayist pur sang (...). Het tekent hem als een cynicus, vermoeid, scherpzinnig en vermaakt (...).’ Hij beschrijft een aantal historische gebeurtenissen en schijnt ook enige aandacht aan de Nieuw-Guinea-affaire te hebben besteed. Het zal me benieuwen. Hans Gruyters schrijft er anderhalve pagina in de Haagse Post over. H.A. Lunsh of twee pagina's in Elsevier. In De Tijd schreef A.J. Cuppen dat Henk ‘in het voorbijgaan de rol en de figuur van de journalist Oltmans tot op de weke graat fileert.’ De belangrijkste publicatie is waarschijnlijk die van medehoofdredacteur André Spoor, die in de nrc op de opiniepagina een vierkolomsartikel schreef: h.j.a. hofland portrettist van de bekokstovers. Volgens Spoor laat Hofland in zijn boek de groep-Rijkens, met Oltmans en Werner Verrips, door de mand vallen.287 Dat lijkt me vreemd, want én Spoor én Hofland weten beter. Maar goed. Bob Groen, een andere vriend van Hofland, merkte in de Volkskrant op: ‘Observaties over mensen als Oltmans en Verrips versterken de indruk van een plechtig beheerd gekkenhuis....’ En, natuurlijk kan ir. W. Stam in De Telegraaf ook nu zijn mond weer niet houden en noemde mij ‘journalist’ tussen aanhalingstekens en Hofland ‘één van de beste Nederlandse stilisten, met een vlijmscherpe pen en een grimmig gevoel voor humor’. Wie weet gaat het er in het leven wel eerder om wat voor mens je bent im groszen und Ganzen, dan of je eersteklas Nederlands op papier weet te krijgen. De Nieuwe Linie heeft mijn reportage over het bezoek aan Albert Szent-Gyorgyi gepubliceerd.288

Vrij Nederland schreef op 21 oktober dat ik verstek had laten gaan bij de feestelijke aanbieding van Tegels Lichten door Henk Hofland. Iedereen wordt genoemd die wel aanwezig was. Ik heb in een brief aan Vrij Nederland een eerste dementi op Tegels Lichten gelanceerd en meteen een paar andere zaken rechtgezet.289 Vervelend overigens dat dit nodig is. Hij lijk nu ook veel rotter te schrijven dan in Opmerkingen over de chaos in 1964. Ik heb zijn nieuwe boek gekocht, maar nog niet alles gelezen.

Marshall McLuhan did it again. Hij heeft nu een briefje ge-

schreven waarin hij meldt het hem toegezonden interview onbruikbaar te vinden. He can go and fly a kite. I'll use it anyway.290 Eerst wilde hij geld hebben en nu zit hij opnieuw te draaien.

Gisteravond zat Jaap van Meekren te keuvelen op televisie over een kindertehuis en een geschil tussen een paar artsen en een inspecteur van volksgezondheid. Daar wordt het tv kijkende publiek tussen 22.00 en 23.00 uur op vergast.

Ontmoette Jean-FranÇois Revel (48) die in zijn bestseller Without Marx or Jesus opzien baarde door de vs als de meest revolutionaire staat in de wereld te omschrijven. Er ontstond veel kabaal over onder Europese intellectuelen. Hij acht in ieder geval de Franse cultuur ‘in a state of collapse’.291

Ik vond deze ontmoeting maar zozo. Vriendelijk en enkele hoogtepunten, maar is hij niet eigenlijk onzeker van zichzelf? Van 55 Quai de Bourbon ging ik naar de sovjetambassade en ontmoette de heer Tscheremouchkine, die de uitnodiging van daf aan Jermen Gvishiani nog rustig op zijn bureau had liggen. Over sovjetefficiency gesproken! Ik vroeg hem of hij de brief misschien met de diplomatieke post naar dr. Gvishiani zou kunnen expediëren. ‘Mieux plus tard que jamais,’ zei de man ook nog.

Twee kaarsen in La Madeleine.

Time spreekt over ‘protogyny’, wat betekent: the development of a male from a functional female. Dit schijnt bij tropische vissen voor te komen. Een Australische zoöloog, D.R. Roberston, heeft dit bij vissen in de Great Barrier Reef bestudeerd en waargenomen.292

Jim Garrison, de officier van justitie uit New Orleans, gaat scheiden. De man is gemold: 1.000 tegen 1; wie kan ertegen op?

Indonesië zit in de Veiligheidsraad en is waarschijnlijk het enige lid van de v-Raad, dat geen diplomatieke betrekkingen met het permanente lid in Peking heeft.

Revel had gisteren met Herman Kahn geluncht. Ze kennen elkaar ook allemaal. Ik zei dat ik Kahn niet in mijn boek wilde hebben, evenmin als Erich Fromm. ‘You are the only and first journalist in the series.’

‘I am not a journalist. I am a professor of Philosophy...’ Zijn curriculum vitae zegt iets anders.

Hij gaf me een exemplaar van zijn boek over Marcel Proust. Ik zei: ‘He seems such a sensitive man. He always reminds me of Claude Debussy.’

‘That is true,’ antwoordde Revel, ‘but Proust is a more important man.’

‘Is that so?’ vroeg ik hem, maar ik liet het maar schieten. Wie is belangrijker, Napoleon of Beethoven. Zal ik wanneer deze twee boeken af zijn aan mijn eigen dagboeken beginnen?

Revel citeerde George Painter dat de homoseksualiteit van Proust ‘not exclusive was’. ‘The truth is that it is Proust himself who is the source of the dogma. We know from a famous passage in André Gide's Journal that he maintained “that he had never loved women except spiritually and had never known love except with men”.’293 Painter zou aantonen dat Proust wel met dames zou hebben gevreeën. Revel zegt dan terecht: ‘Painter seems to us to be wrong when he treats some very minor incidents, which he mentions in this context, as decisive proof of sexual love with women.’ Soms denk ik dat het enige voordeel van het in het wilde weg kappen van alle bomen in de wereld is dat er vroeg of laat geen papier meer zal zijn voor het verspreiden van onwaarheid en onzin.294

Op de terugvlucht met de klm zei de stewardess: ‘U hebt hard gewerkt vandaag, U bent vanmorgen en nu constant bezig geweest’ Waar, maar ik beschouw alles wat ik doe niet als werken maar als leven.

Thuis lagen boodschappen van professor Daniel Bovet uit Rome, van Edgar Morin, de Franse ecoloog en schrijver van I'Homme et la Mort, van B.F. Skinner295, van Bertrand de Jouvenel, van Edward Teller, van sir Julian Huxley, van Robert Fano van mit en vele anderen.

De heer Luns is weer eens in het nieuws. Hij heeft nu zijn lidmaatschap van de kvp opgezegd. Wel ja. Jan Vos van de Brabant Pers belt en waarschuwt om niets van Joop den Uyl te verwachten in de Luns-affaire: ‘want die is nu geconcentreerd op zijn wens om premier te worden.’

Heb Max Snijders van Het Utrechts Nieuwsblad geschreven naar aanleiding van zijn verhaal over Hoflands Tegels Lichten dat ook prof. mr. F.J.F.M. Duynstee onomwonden heeft gemeld dat mijn reportages en Open Brief van 17 en 24 juni en 1 juli 1961 in Vrij Nederland in het algemeen de openheid in Nederland voor een oplossing in Indonesische richting inzake Nieuw-Guinea had doen toenemen. Dat vergeten de heren critici maar al te graag.296

Minister Adam Malik van Buitenlandse Zaken van Indonesië wordt ook steeds gekker. Tot ieders verbazing, zelfs in Jakarta, heeft hij aangekondigd niet meer te zullen antwoorden op vragen van journalisten. Dit moet voortaan via het ministerie worden gedaan.

25 oktober 1972

Eindelijk een moment rust. Zit aan de vleugel, met Chopin, natuurlijk. Het neemt de constante druk weg. Nam mam mee naar Lage Vuursche. De herfstkleuren waren prachtig. We namen weer een chateaubriand samen. Zij genoot. Zij wil iets nieuw kopen voor de komende cocktail ter ere van Aurelio Peccei. Zelfs tante Jetty - doorgaands een krent - had haar hiertoe aangemoedigd.

Jan Buis zei: ‘Je wordt schatrijk, kerel. Doubleday betaalt voor een optie 15.000 dollar. Het contract wordt opgesteld. Misschien heb ik zelfs te weinig gevraagd.’ De Franse uitgever Lafont bood 10.000; Der Stern 10.000 D. Mark voor drie interviews als voorpublicatie.’ Hoe het allemaal werkt mag de hemel weten. Ik laat het aan Bruna over. De heer Pfeifer van Ambo had tegen Buis gezegd: ‘Hoe kan je in godsnaam met Oltmans in zee gaan. Aize de Visser gaf hem 10.000 gulden voorschot op een boek met Dewi Sukarno, dat er nooit is gekomen.’297

Eigenlijk was het ontstellend hoe Buis over zijn baas Henk Bruna sprak. Hij vroeg of ik hem niet voor mijn cocktail wilde uitnodigen: ‘Hij is een reuze snob.’ Dat wist ik wel, maar hoe kan je die man passeren? Hij hamerde op het feit dat hij van alle kanten voor mij werd gewaarschuwd en dan maakte hij het grapje dat hij niet meer terugkop. Hij vroeg Pfeifer zelfs of hij niet mee wilde doen om de komende financiële klap te helpen opvangen. Er werden ook grapjes binnen het bedrijf gemaakt dat Buis zich eerst met Jan Cremer en nu met Willem Oltmans had ingelaten.

Even later kwam de heer Henk Bruna ook binnen. Hij zei zich onze familie vanuit Bosch en Duin uit de oorlog te herinneren. Het werd een vriendelijk gesprek.

27 oktober 1972

Wanneer Peter op Amerbos is staat mijn dagboek vrijwel stil. Erwin Aschmoneit,298 moddervet, kwam binnenvallen. Hij schijnt Afrika vaarwel te hebben gezegd en zit voornamelijk in

Parijs. Hij zat eigenlijk vol valsigheden. I was not amused. Hij adviseerde om Vincent la Pré bij American Express te bellen en advies te vragen voor een trip met Peter met Kerstmis. Dat werkte uitstekend. We hebben een reisje naar Agadir in Marokko geboekt.

Het is toch eigenlijk een belediging voor de menselijke waardigheid, of het menselijke ras in haar geheel, dat er een staakt-het-vuren in Vietnam is bewerkstelligd uitsluitend omdat meneer Nixon herkozen wil worden als president van Amerika? Gesteld dat de verkiezingen in de vs een maand eerder zouden plaatsvinden, dan hadden we één maand eerder een staakt-het-vuren tegemoet kunnen zien. Heeft iemand berekend hoeveel levens er nu worden gespaard?

Peter had gedroomd dat ik een recital had gegeven. Hij vond twee briefjes van 25 gulden in zijn portefeuille en merkte op: ‘Ik weet nu niet wat ik moet zeggen: ik wou dat ik ze niet had gezien.’299

Wilde hem slechts een steuntje in de rug geven met zijn reisgeld op en neer naar Amsterdam.

28 oktober 1972

Gezellige post. Penny Hedinah heeft last van astma en is ziek. Geloof dat zij best Jakarta zou willen ruilen voor Amsterdam. Maar ik durf het niet aan, niet nog een keer.

Mijn vriendje David Ellis uit Boise, Idaho is nog steeds in Kent, Washington. Hij is campaign-werker geweest voor een 51-jarige Chinees die in de politiek wilde gaan, maar de man heeft verloren. ‘When I was in High School,’ schrijft David, ‘I thought High School politics were ridiculous. When I was in College I felt the same about College politics. Now that I am a full citizen and an adult and responsible I find myself wondering about elites and their functions and even their advantages.’ Ik ben zeer op David gesteld geraakt. In de Jonathan Raymond-klasse.

Ambassadeur Howard Palfrey Jones300 schrijft uit Californië dat er een kans is dat hij naar Holland komt. Als dit gebeurt, zal hij contact opnemen.

Emile van Konijnenburg heeft een operatie van bijna twee uur ondergaan. Het moet ernstig zijn geweest. Hij zegt niet precies wat het is. Hij moet rust houden. Heb direct mevrouw Hartini Sukarno geschreven.

30 oktober 1972

De afgelopen twee dagen, omdat Peter er was, schoot schrijven er bij in. Hij was zeer aanhankelijk. Hij wandelde met Hans Tulleners in de polders. Hij zat een paar uur ononderbroken aan mijn bureau voor school te werken. Allemaal heel ongewoon. Hij heeft een sportschool gevonden en vindt dit heerlijk een paar uurtjes in de middag.

Officier van justitie J.J. Abspoel zegt dat Milo Anstadt een zodanig getuigenis over de affaire in mijn huis met de door Hofland binnengesmokkelde Telegraaf-fotograaf heeft afgelegd, dat de zaak in een volgend stadium kan komen.

De daders van de slachtpartij in München zijn miraculeus naar Libië ontkomen. Perfect.301 Israël is razend.

‘Henk Hofland heeft met Multatuli gemeen dat hij zo goed schrijft. Dat kan niet vaak genoeg worden gezegd. Hij heeft een heldere, meeslepende, overtuigende en vaak sarcastische stijl,’ aldus De Journalist. Het blad noemt Tegels Lichten met als ondertitel Of ware verhalen over de autoriteiten in het land van voldongen feiten ‘een stilistisch meesterwerkje (...). Eén keer in de vijfentwintig jaar zo'n boekje en we zijn weer helemaal bij.’

De hoofdstukken II en III gaan over Indonesië en Nieuw-Guinea. Ze beslaan de pagina's 17-76 (van een boek van 224 pagina's). Blijkbaar op Ibiza voornamelijk uit het hoofd geschreven. Laat ik, omdat hij het is, voorzichtig formuleren: hij licht in de verste verte geen tegels: hij floddert door de gebeurtenissen van 1949-1962 heen, en helaas, hij heeft noch de moeite genomen, noch zich werkelijk voor het dekolonisatieproces in Indonesië voldoende geïnteresseerd om er met kennis van zaken of verstandig over te kunnen meepraten.

De voornaamste bezwaren tegen Hoflands onkunde inzake deze onderwerpen zijn de volgende.302
Het was volgens Hofland ‘niet verdedigbaar om Joseph Luns als hoofddader te noemen’ van het Indonesië-debacle.303 Hij stelt het voor als ‘zijn’ ontdekking dat heren als Drees, Romme en Oud minstens even veel boter op het hoofd hadden. Waar het na de Conferentie van Genève omging (1955-1956) was dat vanaf dát specifieke moment Luns het voertouw overnam om Sukarno persoonlijk een loer te draaien. De bezetenheid waarmee Luns tussen
1956 en 1962 kost wat kost heeft geprobeerd Nieuw-Guinea te behouden, onder andere aan de hand van verdraaiingen van toezeggingen van John Foster Dulles, en gelieg over zijn ontmoeting met president Kennedy in 1961, is eigenlijk vergelijkbaar met wat we nu, in 1991, George Bush hebben zien doen, eerst tegenover Manuel Noriega van Panama en daarna tegenover Saddam Hussein in Irak. Bij Luns speelde op eenzelfde wijze de persoonlijke bezetenheid inzake de figuur Sukarno een overwegende rol om over lijken te gaan bij het proberen een onhaalbare kaart haalbaar te maken. Ik zie dit fundamenteel anders en baseer me op de voorgaande delen van mijn Memoires om mijn mening te onderbouwen. Niemand van de groep-Rijkens, waar ik zeven jaar mee in contact was (en Hofland op mijn krachtig aandringen slechts na 1961, dus het laatste jaar van haar bestaan) zag Luns als de ‘enige kwaaie pier’ in de affaire. Was Luns niet bezeten van anti-Sukarnisme, dan zou hij na 1956 hebben moeten inzien niet naar een frontale botsende oplossing van het geschil met Jakarta over Nieuw-Guinea te zoeken en in die richting leiding geven aan het buitenlandse beleid ten aanzien van Indonesië (juist ook omdat hij jonger was dan de anderen, zoals Hofland terecht signaleert).
‘De groep-Rijkens heeft geen invloed op de Nederlandse Nieuw-Guinea-politiek gehad.’304
Ik denk dat dit wel degelijk het geval is geweest en baseer die mening op mijn verslag, eerst in De Verraders - wat Hofland nu ‘een door de pers verwaarloosde getuigenverklaring’ noemt; hij gaat wijselijk niet in op de oorzaak van die verwaarlozing - en later in Den Vaderland Getrouwe305 en op de reeds verschenen Memoires (1925 tot en met 1961) over die periode. De enige werkelijk waardevolle bron die verslag had kunnen doen van het werk van de groep-Rijkens was (behalve ik) Emile van Konijnenburg. Hij zou echter onverwachts, vroegtijdig overlijden. Mijn dringende beroep op diens erfgenamen om het uitgebreide archief van Konijn te bewaren en over te dragen aan een geschiedkundig instituut werd beantwoord met de vernietiging van alles wat Van Konijnenburg juist zorgvuldig had verzameld en verwoord.
Wat Nieuw-Guinea betreft ben ik absoluut niet door de groep-Rijkens het veld in gestuurd (Hofland pagina 55). Ik ontmoette Sukarno in Rome in 1956 en wist nauwelijks dat er een kwestie-Nieuw-Guinea bestond, laat staan welke beroering deze wekte in Indonesië. Ik heb op mijn oom A. Bronsing, directeur van de Mij. Nederland, beroep gedaan mij te helpen een reis naar Indonesië te financieren. En na twee lange artikelen in Elsevier - die de aan-
dacht trokken van de heren rond Paul Rijkens - kwam ik als vanzelfsprekend in contact met gelijkdenkenden. Werner Verrips werd pas in 1961, dus vijf jaar later, inderdaad door de groep-Rijkens het veld in gestuurd, feitelijk om mij uit te schakelen. Ik heb alle gebeurtenissen dienaangaande uitvoerig beschreven.
Dan herhaalt hij opnieuw dat ik in Italië door Sukarno zou zijn betoverd. Hij schreef dit reeds in Opmerkingen over de chaos. Ik neem hem deze vervalsing van feiten zeer kwalijk. Ik had toen allang moeten begrijpen dat iemand die (pagina 38) over ‘mijn vriend Cees Kodde’ schrijft en op pagina 55 verzuimt te melden dat hij het was die ‘zijn vriend Wim Oltmans’ in de journalistiek haalde, natuurlijk helemaal mijn vriend niet was. Ik zou er tot 1990 over doen een streep onder het geval Hofland te zetten.
De drie pagina's gewijd aan Werner Verrips zijn grotendeels onwaar en doen onrecht aan de werkelijkheid rond die man en hebben dan ook met het lichten van tegels in de verste verte niets van doen. Vooral misleidend is de indruk die Hofland wekt dat hij Verrips uitstekend zou hebben gekend, wanneer hij vermeldt de avond voor diens dodelijke autoongeluk nog met hem te hebben zitten praten. Enfin: mijn beschrijving over hoe de Indonesische generaal Parman hem achter zijn vodden zat en wat ambassadeur dr. Zairin Zain hierover later heeft gezegd, geeft voldoende aan dat Hofland voor de zoveelste maal zich met een jantje-van-leiden van een hoogst ernstige zaak afmaakt: de moord op Werner Verrips.
Ook wanneer hij de komst van de heer Ujeng Suwargana naar Nederland bespreekt (drie pagina's) als afgezant van generaal Abdul Hans Nasution tracht hij de indruk te wekken dat een televisie-interview, door hem bewerkstelligd, wel een doorbraak zou zijn geweest bij het veranderen van de publieke opinie in Nederland. Hij zegt dat ‘één Nederlandse journalist’ (wie, Hofland?) de vragen en antwoorden aan Nasution zou hebben voorgekauwd. Maar waar hij absoluut niets over vertelt is dat deze Ujeng aan iedereen rondbazuinde dat Nasution de macht van Sukarno zou gaan overnemen, en dat feitelijk Ujeng Suwargana de voorloper was van de later berucht geworden ‘Dewan General’ - Raad van Generaals - die beoogde Sukarno af te zetten. De coup van 1965 draait nota bene om deze manipulaties, maar daarover had Hofland op Ibiza blijkbaar geen krantenknipsels bij zich. Ook verzwijgt hij zijn eigen rol bij het in Nederland naar voren schuiven van de Papoea-student Frits Kirihio, die door Indonesië als propagandawerktuig werd gehanteerd om de publieke opinie in Nederland te beïnvloeden.
Wat camoufleert Hofland nog meer in Tegels Lichten? Hij beschrijft
wel enige ongeoorloofde interventies van de bvd ten kantore van Het Algemeen Handelsblad ten aanzien van zijn voormalige chef Anton Constandse, maar hij verzwijgt wat er verder allemaal in deze sector is voorgevallen.306
‘Ongeacht hun eventuele verheven bedoelingen hebben de mannen van Rijkens en hun aanvoerder in geen enkel geval bewezen dat zij hielpen bij de oplossing van het Nieuw-Guinea-probleem.’ (p. 62) Okay; ik verzoeke de lezer er deel V van mijn Memoires op na te slaan, hoe ik op 5 april 1961 - zonder overleg vooraf met iemand van de groep-Rijkens - naar Walt W. Rostow, (Kennedy's naaste adviseur) ben gegaan met een memorandum inzake Nieuw-Guinea - waar Hofland reeds toen een kopie van had, en welk tegeltje hem bij het tegels lichten kennelijk is ontglipt -. Wat er sedertdien zoal tussen Washington en Den Haag - en hoofdspeler Joseph Luns - is voorgevallen staat allemaal gedocumtenteerd in mijn dagboek en bewerkt in mijn Memoires. Laat de geschiedenis maar beoordelen wie er werkelijk tegels lichtte: Hofland of ik.

31 oktober 1972

Er is gedonder binnen de nvj, wat ik concludeer uit het feit dat mijn hoofdredacteur Cees Meijer van De Typhoon zich uit het bestuur heeft teruggetrokken. In zijn geval zegt dat wat. Hij schijnt het oneens te zijn met een nieuw model-statuut voor redacties van dagbladen. Zij zoeken het maar uit.

Dewi Sukarno belde dat ze binnenkort in Parijs zal zijn. Zij vroeg wat ik van het boek van professor J.D. Legge over Bung Karno vond. Geklets dus. Zij wilde Legge schrijven om te protesteren wat hij over haar had geschreven. ‘I had more education than any of his other wives,’ zei ze, ‘I finished High School.’ Die dame denkt alleen aan en over zichzelf, while using Bung Karno's name day in day out. Schreef haar meteen een brief van vier pagina's over het Legge-boek dat de man kennelijk niet wist en nooit heeft geweten wie Sukarno was en drong er op aan dat zij geen brief aan hem zou schrijven over zichzelf. Vijftien minuten later belde zij weer. ‘This is confidential, but I will open a very fashionable boutique in Paris - help me to find an acceptable name. I also will start an international manufacturing company - try to find a good name also.’307

Jan Buis heeft een tweede hartaanval gehad en ligt in een ziekenhuis in Soest. Hij drinkt en rookt te veel en windt zich permanent veel op.

Ambassadeur Thomas Carter van Canada in Den Haag beantwoordt mijn protest op de behandeling door de Canadese douane. Hij had op 15 september al smoesjes gezonden, waar ik geen genoegen mee nam, en nu voegt hij er nog meer leugentjes om bestwil aan toe.

1 november 1972

Prachtig herfstweer. Peter is op een hom-modeshow in Düsseldorf.

Gerard van den Boomen is het ermee eens dat zijn redacteur mijn reportage over Szent-Gyorgyi totaal heeft verknoeid. Zo gaat dat onder thuisblijvers.

Zag een poes een sprong naar een vlinder maken. Sloeg hard genoeg op de ruiten om een ramp te voorkomen.

Anton Constandse kan niet op de receptie voor Aurelio Peccei komen, evenals André en Julian Spoor. André moet naar Parijs. Ik vertelde Constandse met welk interviewboek ik bezig was voor Bruna: ‘Dan ben jij toch nog de voornaamste internationale reporter van het oude Handelsblad-stelletje geworden,’ zei hij.

2 november 1972

Ging gisteravond naar het Vondelpark en liep vrijwel meteen tegen een blonde onderwijzer uit Alkmaar aan. Hij kwam mee naar Amerbos. Een niet onaangename nachtelijke rag party was het gevolg.

Eigenlijk begon Constandse gisteren te lachen toen ik de naam Club van Rome noemde: ‘Geloof je erin?’ vroeg hij. Daarop noemde ik hem enige namen van reeds geïnterviewde ‘grootheden’ en pas toen maakte hij bovenstaand opmerking, die me goed deed omdat hij dat zei.

To the Editor:
The world is rightly outraged by what happened in Munich and before at Tel Aviv's airport and many other places.
But it would be a dangerous mistake to concentrate indignation only on these mad acts of violence as they are the direct result of the world's indifference to the problems faced by thousands of Palestinian families who are still waiting to see their problem solved.
Alain Vidal-Naquet
New York, Sept. 8, 1972

Alain heeft een brief in de Times gezet welke precies mijn eigen standpunt in de zaak van München verwoordt.

Gisteravond ging ik met mam dineren. Ik ergerde me voor de zoveelste maal aan haar beige plastic handtas. Weet niet waarom, maar ik heb het deze keer gezegd: ‘En u hebt nog wel zo'n mooie.’308

Erik van der Leeden belde. Hij zal Loet Kilian helpen met wiskunde voor zijn vliegexamen. Indische jongens onder elkaar. Lief.

Böttcher blijft onbereikbaar en laat dan Lucia zeggen dat hij is verhinderd. De lul. Lucia vraagt altijd naar Peter.

Casper Bake die ik sinds Pasen niet meer heb gezien309 schrijft een aardige brief dat hij het contact weer hersteld wil zien. Always okay with me ten aanzien van hem.

3 november 1972

Utrecht, Congresgebouw

Amusante affaire. Een duizendtal mensen op een congres georganiseerd door npo (reclame en marketing) over het onderwerp Grenzen aan de groei en de Club van Rome. De sterren van de dag: Wouter van Dieren, Willem Brugsma en Wout Woltz, alsof zij de zaak via Philip Handler, McGeorge Bundy en Aurelio Peccei hebben ontdekt. Een speciale krant van 28 pagina's Weekblad Ariadne is verschenen. Letterlijk iedereen staat erin. Pagina 2 volgeschreven door Van Dieren, pagina 3 door Woltz. Ik kom er niet aan te pas, laat staan dat ik zou worden genoemd. Ze hebben mijn Jay Forrester-film toch gebruikt. Van Dieren heeft me in dit verband genoemd, maar die mededeling werd snel overschaduwd door het feit dat hij als persoonlijke vriend van Dennis Meadows aan het Congres werd voorgesteld. Gun het ze allemaal volledig. Ik ben vertrokken.

4 november 1972

Gisteren was mijn ontvangst. Haalde mam om 15.00 uur in Bilthoven af met de honden.

Peter arriveerde als eerste. Hij zit nu geconcentreerd aan mijn bureau te werken voor een examen. Er werden trouwens zojuist rozen bezorgd. Peter ‘wist’ dat ze van Bibeb waren. Het blijft een bijzonder mens.

Indro Noto Suroto arriveerde met een vriendin (geen succes), Jaap Jansen tegelijk met de heer en mevrouw Bruna, voorts Bi-

beb. Aurelio arriveerde per taxi. Meneer Willems was er, de freelance-butler, met witte handschoenen en een strikdasje. Eigenlijk had je weinig aan hem. Voor hij kwam vertelde ik mam en Peter een zilveren serveerblaadje te hebben gekocht, waarop mam zei: ‘Misschien past meneer Willems nu niet bij je blaadje.’ Later had ze tegen Peter gezegd: ‘Hij valt mee.’ Zij had zich ook verbaasd over de houding van de Bruna's die hadden gedaan alsof zij ons kenden uit Bosch en Duin. ‘Ik heb die man nooit ontmoet.’ Peter lachte voortdurend om mams humor. Dat hoort nu eenmaal bij ons. Jammer dat hij vader nooit heeft gekend, die was helemaal het toppunt. Peter kon het vooral met Bibeb en Indro uitstekend vinden.

Aurelio en ik overlegden weer over de lijst van interviews. Hij zou graag zien dat er een vooraanstaande artist in zou worden opgenomen en bracht de naam Roberto Rosselini weer naar voren. Ik denk eerder aan Ingmar Bergmann. Hij noemde ook Denis de Rougemont en Jacques Costeau. Gunnar Myrdal zie ik deze week in Stockholm. ‘They say, his wife, Alva Myrdal, the Swedish Minister for Science is much better,’ aldus Aurelio.310 Alexander King van de oecd had me geschreven dat ik misschien John Maddox van Nature magazine moest hebben, rabiaat anti Club van Rome. Maar ook Aurelio was van mening: liever niet. ‘Too much prestige for Maddox,’ zei Aurelio zelfs. Volgens mam en Peter had ik enkele zeer ontactische opmerkingen gemaakt die Aurelio's gezicht hadden doen betrekken. Helaas zat hij naast mevrouw Bruna en niet naast mam. Mam heeft nauwelijks een woord met hem kunnen wisselen. Zij zag er erg mooi, supereenvoudig, maar daarom juist superchic uit. Voor mij was mam de ster van de avond.

Later zijn we nog naar Thermos gegaan. Het werd veel te laat. Heb altijd moeite Peter weer mee te krijgen. Het ergerde me dermate dat ik op de logeerkamer ben gaan slapen.

5 november 1972

Paul Ehrlich zendt het goedgekeurde interview. Gunnar Myrdal bevestigt ons gesprek op 16 november. Mary McCarthy schrijft me rond Kerstmis in Parijs te kunnen ontmoeten. Konrad Lorentz schrijft uit het Max Planck Instituut in Seewiesen dat zijn programma een interview ‘in depth’ niet toelaat. Ook John Kenneth Galbraith kan op dit moment geen tijd voor een gesprek vrijmaken. Er zit altijd ook tegenwind bij.

Jan Buis belde uit het ziekenhuis op om te informeren hoe de

ontvangst van Aurelio op Amerbos was verlopen. Hij zei dat Wim van Beusekom, zijn rechterhand, het interviewboek subtiel zit te saboteren (verwondert me niets) en dat vanwege die sabotage ‘wij het nu verder samen moeten doen’. Prettig.

De Bruna's hebben Aurelio in hun zilverkleurige Jaguar naar het Hilton Hotel gebracht. Wij zijn met mam, Peter, Bibeb, Jaap Jansen en Ellen van der Ploeg in de Cave gaan eten. Ik heb toen blijkbaar gezegd dat als ik doodging mijn boeken voor Peter zouden zijn. Bibeb vertelde toen dat Ko van Dijk altijd over zijn dood sprak tegen zijn vrouw van even in de twintig, die daarop dan wit wegtrok. ‘Als zij ooit nog eens van hem wegloopt, is het daarom,’ aldus Bibeb. Daarop vroeg Peter aan mam of gedachten aan de dood haar wel eens bezighielden. ‘Nooit,’ zei ze. ‘It is unavoidable, it is reality; why worry about it?’ Ik geloof dat dit hem verwonderde.

6 november 1972

Peter heeft vandaag examen geschiedenis. Soms vroeg hij me iets. Wie was Sjahrir? Wie was Van Mook. Of Beel? Had ze alle drie ontmoet en vertelde hem erover.

Emile van Konijnenburg belde. Hij is herstellende. Hij begon over Tegels Lichten. Hij zei het boek ‘walgelijk’ te vinden. ‘Iemand heeft het mij gebracht net toen ik uit het ziekenhuis was en dacht mij ermee op te vrolijken. Dat iemand zoiets schrijft...’ ‘Als je maar vals schrijft dan heb je succes’, of iets van dien aard, zei hij. Hij vervolgde: ‘Wat Hofland heeft gedaan is als wat gebeurde toen Fons Jansen werd gevraagd voor de Bezige Bij te schrijven: als het maar schokkend is...’ Toen ik naar voren bracht dat Hofland feitelijk weinig of niets van de werkelijke toedracht van de kwestie-Nieuw-Guinea wist antwoordde Konijn meteen: ‘Hij wil het ook niet weten. En om dan de Greet Hofmans-zaak weer uit de mottenballen te halen!’

Na dit gesprek belde ik met Joris van de Berg. Hij was het eens dat het nuttig zou zijn Emile van Konijnenburg over Tegels Lichten te interviewen voor Vrij Nederland. Ook kwam ik met Cees Meijer overeen dat ik een kritiek op Tegels Lichten in De Typhoon zou publiceren.311

7 november 1972

Gisteren gezellig met mam in Lage Vuursche gegeten. Zij gebruikte de handtas van Saks. Ik kon wel huilen en zei tegen haar: ‘Ik wilde dat ik maar niets had gezegd.’ Zij lachte. Zij

vond Bibeb erg aardig. ‘De lieve Bibeb,’ zei ze zelfs. Zij vond de avond op Amerbos ‘enorm gezellig’.

Peter blokt samen met Theo Cammann voor zijn examen. Het zal prima gaan. Mam zou voor hem duimen.

Ontmoette Henk Bruna in Utrecht in zijn werkkamer. Hij had mam een lady gevonden wat we al wisten en overbodig was om tegen mij te zeggen. En hij had tegen Aurelio benadrukt hoe plezierig hij het vond dat hun wegen elkaar hadden gekruist.

Bezocht Gerard Croiset. Hij vertelde een speciale thee te moeten drinken want er zat gruis in het kanaal tussen zijn lever en zijn nier. Verder adviseerde hij opnieuw naar George de Mohrenschildt te schrijven en de ontmoeting met Cyril Wecht door te zetten. Hij adviseerde wel het interviewboek voor de zomer te laten uitkomen, want anders wordt het door andere publicaties achterhaald. Ik geloofde hem en zond hierover een telegram naar Jan Buis in het ziekenhuis.

Schreef eveneens een kritiek op Tegels Lichten voor De Nieuwe Linie. Het is één pagina geworden.312 Deed er als ‘trekker’ een exclusieve foto van Bung Karno met Mao bij.

Vanmiddag was om 13.30 uur een hoorzitting belegd bij de rechter-commissaris P.L. Miechels in verband met de Peter Zonneveld-affaire in mijn huis. Henk Hofland had vanmorgen moeten verschijnen, was daartoe opgeroepen en had zonder bericht van verhindering verstek laten gaan. Nu moet hij onder dwang verschijnen en rechter-commissaris Miechels zei: ‘Het vreemd gedrag te vinden voor iemand van zijn standing.’ De juffrouw van het Hilton, Marianne Koldewij, scheen er wel te zijn.

De advocaat van De Telegraaf - was het Wieringa? - merkte op: ‘Misschien wordt de hele zaak wel geseponeerd’. Ik antwoordde: ‘Dat denk ik niet, als ik juist geïnformeerd ben.’ Waarop rechter-commissaris Miechels zei: ‘Ik denk het ook niet’ en Wieringa c.s. keken zuur. Het werd een verhoor van vier pagina's dat zorgvuldig werd uitgetikt op een schrijfmachine en dat ik moest ondertekenen. Miechels kent mij nu beter. Er werd veel gelachen - ook door Wieringa - en zelfs door de griffier. Uit een en ander bleek dat Marianne - waar zogenaamd alles om had gedraaid, want Hofland had haar meegenomen omdat Zonneveld haar niet te pakken kon krijgen313 - uiteindelijk toch met Zonneveld mee naar huis was gegaan. ‘She was right,

zou hetzelfde hebben gedaan,’ merkte ik op ter aanduiding dat ik wel met Zonneveld en niet met Hofland de hort op zou zijn gegaan (in Mariannes schoenen dan). Ik zei gewoon tegen de heer Wieringa het een vervelende, nare zaak te vinden, maar dat het mijn plicht was er tegen in verweer te komen, want wat was gebeurd kon niet. Ik zei bovendien tegen rechter-commissaris Miechels dat ik zowel de heer Stokvis als de heer Goeman Borgesius had bezocht om vrede te sluiten met De Telegraaf, maar dat dat niets had geholpen. ‘Ik moet nu met de justitie te werk gaan om die heren bij deze krant tot zinnen te brengen.’ Richard Nixon heeft met een landslide zijn herverkiezing tot president gewonnen. Eerst was er een ontstellend schokkende film op televisie over sommige van de meest hideous crimes, die daar in naam der democratie en de vrije wereld worden begaan en daarop volgde een discussie door de vaste prik van orakels van Delfi in Nederland: Constandse, Heldring, Van 't Veer en Neuman. Constandse was natuurlijk weer de enige die zich fel tegen Nixon keerde. Heldrings geklets vind ik misschien nog het ergerlijkst, omdat hij beter zou moeten weten. Heb hem dit meteen geschreven.314

Het is duidelijk dat de George Wallace-stemmen ook nog eens bij Nixon terecht zijn gekomen, wat andermaal het belang van de moordaanslag op hem aantoont - en wie er uiteindelijk garen door zou spinnen. Wat dat betreft hebben de Sovjets en Chinezen weer op de juiste man gegokt. Hij gooit Vietnam plat, liegt en bedriegt de hele zaak bij elkaar over Watergate en de kudde stemt op Nixon! Precies als Den Haag met Luns. Mijnheer Luns schijnt trouwens de eerste geweest te zijn, in zijn hoedanigheid van grote baas bij de navo, die Nixon met zijn overwinning gelukwenste. Intussen debiteert Luns tegenover Aad van den Heuvel doodgemoedereerd dat senator George McGovern ‘een naïeve en gevaarlijke’ kandidaat was geweest en dat diens kaliber tot Nixons overwinning had bijgedragen. En wanneer hij op een vraag vaag wil blijven antwoordt Luns: ‘Ik kan niet in de diepste roerselen van mijnheer Nixon zien, ik kan uw roerselen niet zien, ik kan mezelf niet zien.’ Ik ‘zie’ Luns galshelder, van top tot teen, en al jarenlang. Gelukkig meent Heldring wel dat het formeel niet juist is dat Luns als navo-hoofd een telegram naar Nixon zendt, want dat doet hij dan feitelijk namens vijftien regeringen die hem in dienst hebben genomen. Luns doet alles immers op eigen houtje. Heeft hij ooit anders gedaan? Terecht stelde Constandse - en natuur-

lijk is hij de enige - het op de eerste plaats voor Vietnam triest te vinden dat Nixon werd herkozen.

8 november 1972

Henk Hofland heeft zich er in Nieuwspoort bij Wim Klinkenberg over beklaagd dat ondanks dat hij mij op televisie zijn excuses had aangeboden ‘ik hem nu toch liet vervolgen’. Ik vervolg hem helemaal niet. Hij moet komen getuigen over wat er is gebeurd, verder niets. Ik heb de heer Pluygers van de nrc opgebeld en hem uitgelegd waarom Hofland diende te verschijnen. Schreef Hofland er ten overvloede een briefje over. Vroeg aan Loet Kilian of Erik van der Leeden hem inderdaad hielp bij zijn vliegexamens. ‘Ja, hartstikke goed,’ zei hij. Ik zie ze voor me, twee van mijn dierbaarsten.

Wim Klinkenberg zegt dat van Tegels Lichten al een derde druk is verschenen. Julian Spoor zegt me het boek ‘één brok rancune’ te vinden, wat het natuurlijk ook is.

Was geschokt te vernemen dat Jan de Vries van de vara moe uit de vs terugkwam, tegen een boom reed en dood was. Ik had juist contact met die aardige jongeman willen opnemen.

Mr. K. Helder van de Raad voor de Journalistiek vindt mijn zaak ‘een mooi geval voor de jurisprudentie’. Henk zal voor de Raad de zaak uiteen moeten zetten, want ik ga tegen Peter Zonneveld natuurlijk gewoon door. Helder zei dat het uiterst moeilijk was geweest contact met Hofland te maken, maar hij zal nu toch komen. Ik schreef Hofland opnieuw: ‘Je bent een walgelijke kerel.’ Eerst al die rotzooi veroorzaken en dan zich nog eens aldus gedragen. Hij zat immers nog op mijn persconferentie in Den Haag met Peter Zonneveld te smoezen. Ik vertrouw de hele zaak steeds minder.

Ik vond een boek van Edward Teller, Our Nuclear Future, Facts, dangers and opportunities,315 dat mijn vader in 1959 in Kaapstad moet hebben gelezen. Er stond een knipsel uit Argus in dat de Krupp-fabrieken bezig waren een atoomkracht te ontwikkelen ter grootte van een kindervuist met de bijnaam the potato reactor, waarmee de Krupp-familie - die mede Adolf Hitler aan de macht hielp - een gooi deed naar concurrentie met Engeland en Amerika. Nu ga ik zelf Edward Teller binnenkort ontmoeten. Wanneer ik zoiets in mijn kast tegenkom, voorzien van mijn vaders handschrift, roert me dat zeer.316

Teller: ‘Fear of what we do not know or do not understand has been with us all ages (...). The real source of important decisions in our country is the people (...). (Wie gelooft dat?) Radioactivity, and processes similar to radioactivity, surround us and have surrounded our ancestors for as long as life has existed on earth. We do not know what life is. We do not know in what detailed manner life is affected by radioactivity (...). All matter is composed of atoms, which are very tiny objects. We cannot see them because waves of light wash over them like ocean waves over a pebble (...). A hundred million atoms laid side by side would be about an inch in length.’

Peter belde. Hij heeft een 8,5 voor zijn examen, samen met een andere jongen het hoogste cijfer. Peter heeft - zoals tante Annie Wibaut laatst in twee minuten doorhad - kennelijk een ‘uitstekend hoofd’ zoals dat heet.

B.F. Skinner zit nu ook te draaien, net als Marshall McLuhan. Ik heb beiden pittige briefjes geschreven.

Paul Samuelson - die waarschijnlijk beter op de hoogte is van de antecedenten van George McGovern dan Luns - schrijft in Newsweek: ‘It hit me hard as a McGovern supporter,’ dat Richard Nixon werd herkozen. ‘Elections, like the World Series and the Olympics, provide us with periodic amusement (...) to let Richard Nixon capture the great middle in American political life is tantamount to abdiction of the good cause.’317

9 november 1972

Bracht mam een mooie ruiker bloemen. Ze nam ze in ontvangst alsof ik haar een kolossaal geschenk gaf en of het de allereerste keer was dat ik bloemen voor haar meebracht. We dronken koffie. Ze vertelde dat de 92-jarige buurvrouw ziek was. Het herinnerde haar aan de dodelijke ziekte van haar eigen moeder toen die ook 92 was.

Ben in godsnaam op uitnodiging van Bruna naar de presentatie gegaan van Ze kunnen van me zeggen wat ze willen van Johnny Jordaan in het café van Tante Leen op de Nieuwendijk. Ik speelde het niet klaar erg lang te blijven.

10 november 1972

Volgens Tieneke Kilian blokken twee van mijn beste vrienden, Loet en Erik, avond aan avond tot 03.00 uur 's nachts.

Liep in de P.C. Hoofdstraat tegen Julian Spoor aan. Ze dineert vanavond met André bij Houben jr. in Den Haag met de Van Agts, Beatrix en Claus.

Ik checkte: Erik en Loet zitten weer te blokken. Het zegt vooral erg veel van Erik dat hij zich zo inzet voor tenslotte mijn vriend, Loet Kilian.

Peter zei een boek in Düsseldorf te hebben laten liggen, maar het is weer één van zijn streken om er naartoe te kunnen gaan. Hij zal wel bij Siegfried of een ander zijn.

Ontmoette Hans Gruyters: ‘Maar je hebt Henk wel erg fors aangepakt na die affaire bij je thuis. Je hebt toen toch zijn vrouw benaderd?’ Dat is de methode van Hofland om mij als tegenzet zwart te maken. Het verhaal dat ik Mimi Hofland opgestookt zou hebben over die Marianne schijnt nog altijd de ronde te doen. Hoe moet hij zich anders verdedigen dan zo? ‘Je bent wel slecht ingelicht,’ zei ik tegen Gruyters en legde uit wat er wel was gebeurd. ‘Ach, Henk was toch zat die avond bij jou...’ Ook dat nog. Ik legde glashelder uit dat hij absoluut niet zat was geweest en dat de hele affaire me steeds meer als doorgestoken kaart voorkwam. Zo gaan die zaken hier. Ze ontmoeten elkaar in bars, waar ik nooit een pas zet, en kletsen er maar op los.

Igor Cornelissen schijnt bereid te zijn met Emile van Konijnenburg een interview te maken over Tegels Lichten. Dit is van vitaal belang. Anders moet ik er in mijn eentje tegen knokken.

11 november 1972

Dr. Cyril Wecht is 27 november a.s. in Fort Worth. Dit is mijn kans om samen te komen met George de Mohrenschildt. Carel Enkelaar heeft momenten dat hij zegt dat we de Kennedy-affaire maar schriftelijk - dus in boekvorm - moeten afhandelen. Soms is hij allerminst een doorzetter.

Oeroeg sliep bij me. Vanmorgen heb ik eens met hem gesproken. Hij had een broer ‘de enige met wie ik contact had’, Ichsan (24), die hij uit Indonesië had willen laten komen om te studeren. Deze ging naar Surabaja om van een andere broer afscheid te nemen, viel uit de trein en overleed. De ouders zijn uit Menado overgekomen om zijn graf te bezoeken. Nu is er nog een broer van achttien die hij zou willen helpen. Na het doodsbericht van Ichsan was Oeroeg dermate upset dat hij twee weken thuisbleef. Er gaat iets zuivers van Oeroeg uit.

Arriveerde om 16.30 uur bij Loet Kilian, maar Eriks vrouw Helga opende de deur. De guys zaten te blokken. Stapels boeken, passers en driehoeken. Begreep er niets van. Gisteravond was het 04.00 uur geworden. Erik is kapot. Loet schijnt met een van de drie vakken grote moeite te hebben. Ook hij zag er moe uit. De pasgeboren baby Guy was nu na zijn ziekte okay. Maandag en

dinsdag is het examen. Erik meent dat als hij zijn hoofd koel houdt, hij het zal halen.

André Spoors hoofdartikel vanavond: over de schreef. ‘Wie wind zaait zal storm oogsten. Daarvan zou zeker elke hoge boom zich bewust moeten zijn. Mr. J.M.A.H. Luns, secretaris-generaal van de navo is dit evenwel kennelijk niet. Voor de zoveelste maal in zijn korte navo-carrière is hij over de schreef gegaan,’ en dan volgt kritiek op de felicitatie van Luns aan Nixon - soort zoekt soort - met diens herbenoeming op het Witte Huis. Wat ik me alleen afvraag is waarom kan deze man ongelimiteerd over de schreef gaan en toch trapt niemand hem eruit. Wat is toch zo bijzonder aan Luns, waarom zo onmisbaar?

Gezellig bij mam gegeten. Zij beschreef opnieuw in detail de avond dat vader zijn hartaanval kreeg en in de woonkamer van de bungalow te Huis ter Heide dood van zijn stoel was gevallen. Ik probeerde ieder woord te onthouden en bestudeerde haar zo nauwkeurig mogelijk. Zij was er nu volkomen rustig over.

Binnen de arp is opnieuw over Luns een stormpje ontstaan tussen ditmaal premier Biesheuvel en de leider van de arp-fractie in de Tweede Kamer, Wim Aantjes. De arp heeft Biesheuvel namelijk gevraagd aan de navo-Raad en de heer Luns de ongerustheid over te brengen van de Nederlandse regering ten aanzien van de regimes in Portugal en Griekenland. Aantjes: ‘Het karakter van de navo is de verdediging van de democratische vrijheden. Juist in dat politiek-militaire bondgenootschap kan je niet zwijgen over hetgeen afwijkt van de essentiële doelstelling.’ Nee, zegt Biesheuvel tegen zijn partijgenoot, dergelijk bezwaren horen in de vn en de Raad van Europa thuis.

Het is puur gekissebis. Terwijl Luns Denemarken en Noorwegen kapittelt voor kritiek op Portugal en Griekenland zou het Nederlandse parlement niet in Brussel bij de navo, maar in Straatsburg en New York bezwaren moeten laten horen. Biesheuvel lijkt ook al weer in de zak van Luns te zitten. Luns blijft ondanks zijn vertrek een bone of contention in de Haagse politiek. De man laat geen gelegenheid voorbij gaan weer een nieuw knuppeltje in het hoenderhok te mieteren.318

13 november 1972

Schiphol

Mam belde al om 06.30 uur om voor noodweer te waarschu-

wen. In Bilthoven waren sirenes afgegaan. Dit met het oog op mijn vlucht naar Londen.

KL 115 naar Londen

Rot geslapen. Mis Peter ook erg. Ik moet ontzaglijk zuinig zijn op mam.

Frits Böttcher heeft zich weer eens geliefd gemaakt bij een nvv Jongerenverbond-bijeenkomst in Beekbergen, waar hij en Sicco Mansholt bij aanwezig zouden zijn. Hij liet zich ziek melden. Ik wil dat Peccei dit weet. Meneer had natuurlijk geen zin. nvv-jongeren zijn voor hem niet belangrijk genoeg.

Denk aan Loet en zijn examen.

Frits van Eeden kwam al vroeg naar het Cumberland Hotel. We gingen in een Indiaas restaurant wat eten. We spraken twee uur lang heel intens. Hij beschreef in detail de complicaties en moeilijkheden van zijn affaire met Bob. Ik probeerde hem uit te leggen dat in zogenaamde love-affairs bijna alles wat we denken en voelen illusionair is. Na een aantal keren seks met Bob te hebben gehad raakte hij juist vertrouwd met zijn lichaam. Ik antwoordde dat dit alles zonder meer tot zelfverlakkerij en het koninkrijk der sprookjes kon worden gerekend.

Frits kan prachtige gevoelsbeschrijvingen geven. Hij lag met Bob op bed en streek hem zachtjes over zijn buik. ‘Ik dacht: nou man, je zult wel weer behoorlijk gezopen hebben want je bent behoorlijk dik.’ Daarom zei hij tegen Bob: ‘Ik zou dit kind best van je willen hebben, ook al was het niet van mij.’ Bob was woedend geweest. Frits' broer Dolf is getrouwd en woont op een boerderij nabij Tiel. Dolfis pottenbakker.

Heb Frits er van proberen te overtuigen dat hij ongekende hoogten in zijn schilderen en beeldhouwen zou kunnen bereiken als hij erin zou slagen zijn hangover ten aanzien van liefdesaffaires, als met Bob, te overwinnen.319

Professor Alan Coddington van Queen Mary College bleek een wat miezerige jonge kerel in een bontgekleurde trui, blauwe corduroy broek en wonend in een vrij armoedig appartement met anderhalf boek. Maar hij was zeer ernstig en kennelijk nerveus over wat hij wel of niet zou zeggen. Die nervositeit werkte op mij door, eigenlijk de eerste keer in deze serie.

Mijn volgende gesprek was met de Right Reverend Hugh Montefiore, de bisschop van Kingston-on-Thames. Met alle respect voor Aurelio Peccei, onder zijn adviezen bevinden zich soms vreemde ‘klanten’. Ik vond de bisschop maar een en-

gerd. Hij had het zogenaamd erg druk en gedroeg zich op het onhebbelijke af. Ik telefoneerde even met Ezra Mishan, de econoom aan de London School of Economics, maar hij stond al weer te dringen en griste zelfs de hoorn uit mijn hand. Hij vroeg me bijvoorbeeld: ‘Who impressed you most, as a person, not of what he said, but as a human being, in your interviews?’ Hij had de lijst in zijn hand en aan een vinger zat een grote zilveren ring met twee gekruiste zwaarden (ook zo bisschoppelijk). Ik nam de lijst terug en ging langs alle namen. Marshall McLuhan? Ja en nee, want hij trok zijn interview weer in. Margaret Mead, nee. Toynbee, Skinner, Lifton, Carpenter, misschien. Rogers, nee. Als mens bewonder ik Aurelio Peccei nog steeds het meest, wat de anderen ook zeggen. Voor mij spant hij de kroon.320

Ik had hem verteld dat lady Jackson, dus Barbara Ward, om geld had gevraagd. Toen het gesprek eenmaal op de band stond bracht ook deze bisschop geld ter sprake. Hij zei niet zelf geld te willen vragen, maar wellicht was het een gedachte de royalties voor een liefdadig doel te bestemmen? Hij doelde zeker op het bisdom Kingston-on-Thames. Ik antwoordde dat er zeer veel kosten met de samenstelling van dit boek gemoeid waren en dat het gewoon een commerciële onderneming was, op touw gezet samen met Bruna. ‘You will become a millionaire,’ aldus de bisschop.321 Ik zei dit zeer sterk te betwijfelen. En terwijl hij de telefoon overnam om met Mishan te spreken, riep hij me toe: ‘My wife will see you out’. Kreeg op de koop toe een ellendig slap handje.

Misschien heeft José Delgado op mij als mens de meeste indruk gemaakt. Ik heb hem ook tegenover bisschop Montefiore genoemd. Noemde ook Michael Harrington, van wie hij nooit had gehoord. Ook Jay Forrester vind ik een belangrijke figuur, maar als mens is hij clumsy. En, John Platt, natuurlijk, maar als mens in het alledaagse leven?

Voor vertrek naar Brussel telefoneerde ik nog met Frits van Eeden. Ik had hem aangeraden zijn huis-tuin-keuken-boompjetuintje-benadering van Bob te laten schieten en eindelijk eens andere jongens te pakken, ook om de Bob-obsessie af te schudden. ‘Ik heb je raad maar opgevolgd’, zei hij. ‘Zie je wel, dat lucht op. Het lukte zeker op de hoek van de straat waar we afscheid namen?’ Frits: ‘Niet helemaal, maar wel na zes minuten.’

Had het volgende gesprek met Edward Goldsmith, ook amice van Aurelio, voormalig redacteur van de Ecologist en coauteur van The Blueprint for Survival. Een rappe prater. De telefoon ging. Hij lichtte de hoorn een moment op en gooide deze er weer op, maar sprak door. Eén van zijn kinderen stormde binnen. Hij knipte slechts met zijn vingers, maar redeneerde tegen mij verder. Hij had een uitnodiging van de Amerikaanse ambassade om een lezing van Paolo Soleri bij te wonen en wilde mij daar naar toe meenemen.

Hij droeg ook steeds meer namen van specialisten aan, die in mijn boek thuishoorden. Hij illustreerde dit met tal van boeken die hij links en rechts uit kasten plukte. Hij is beslist gegrepen door het heilige vuur voor het milieu en de grenzen-aande-groeiproblemen. Ik moest hem letterlijk afremmen, want hij wist van geen ophouden. Hij viel ook Barry Commoner aan en noemde hem zelfs ‘a madman’. Hij was eveneens van mening dat Herman Kahn niet in de serie thuishoorde. Hij was kennelijk ook tegen B.F. Skinner.

14 november 1972

Brussel, Hilton Hotel

Herinneringen aan de tijd toen ik hier met Peter was. Mijn kamer kostte eerst 44 dollar, maar toen ik aanstalten maakte te vertrekken daalde de prijs tot 28 dollar.

De wereld wordt steeds gekker. Leonid Brezhnev maakte net als Luns bekend verheugd te zijn dat Nixon had gewonnen. McGovern zegt nu ook dat de aanslag op George Wallace hem wellicht 20 miljoen stemmen heeft gekost. Maar geen mens in Amerika schijnt zich te willen verdiepen in de vraag wie Arthur Bremer op Wallace, de conservatieve democraat uit Alabama, heeft laten paffen. Ze willen het niet weten. Ze zijn er bang voor na alle andere aanslagen de laatste jaren.

Om 12.00 uur arriveerde ik op de dertiende verdieping van de eeg-building voor een gesprek met Sicco Mansholt, die op 1 januari 1973 aftreedt als interim-president van de Europese Economische Gemeenschap. Terwijl ik wachtte stormde een secretaresse - een echte Hollandse trut - binnen: ‘Wij hebben u afgezegd.’

‘Wanneer?’

‘Gisteren, en de secretaresse bij Bruna zou het u overbrengen.’

‘Ik weet van niets.’

‘Waarom heeft zij u dan niets gezegd?’

‘Als ik straks bij Bruna kom krijg ik een andere lezing te horen.’

‘De heer Mansholt moest gisteren plotseling weg en zijn programma moest helemaal opgeschoven worden.’ Zij wilde hem vragen wat er moest gebeuren, maar om 12.30 uur moest hij naar Straatsburg. Eén minuut nadien zat ik tegenover Mansholt.

Was Peter Schumacher tegengekomen die me er op had gewezen dat Suharto volgende week in Brussel zou zijn ‘Ja, die zal hier één uur zijn,’ bevestigde Mansholt.

‘Vindt u dat we met eeg-geld een asociaal, dictatoriaal, ondemocratisch regime als van Suharto moeten steunen? Het gaat immers om een corrupte generaalskliek die tegen het volk is?’ ‘Natuurlijk moeten wij dergelijke regimes niet helpen. Maar naast die generaals zijn er toch ook een paar fatsoenlijke mensen, zoals professor Sumitro Djojohadikusomo,’ antwoordde hij met pathos.

‘Sumitro fatsoenlijk? Met zijn privé-company, Indoconsult in Genève, Washington en Singapore? Of Mochtar Lubis, de zogenaamde journalist die een privé-airline heeft en zegt geld te moeten verdienen om politiek te kunnen bedrijven?’

‘Ach God,’ Zei Mansholt haast naïef, ‘zijn ze dan allemaal corrupt?’

‘Of course, they are,’ antwoordde ik, ‘ze heulen allemaal met Suharto,’ en ik citeerde Mohammed Hatta over wat hij tegen Emile van Konijnenburg had gezegd. Er was niet meer tijd, hij moest weg. Ik herinnerde me maar al te goed de belofte van die andere fijne minister van Buitenlandse Zaken, W.K.N. Schmelzer, die Suharto had beloofd hem de eeg binnen te loodsen. Dat stond nu dan te gebeuren. Sicco Mansholt zou gastheer zijn, blijkbaar totaal ongeïnformeerd over de werkelijke situatie rond het generaalsregime in Jakarta. Overigens was hij het ermee eens dat Nixon via leugens en smerige trucs van McGovern had gevonden. ‘Het is verschrikkelijk,’ zei hij. De plannen voor mijn twee Club van Rome-boeken, als een meeting of minds, vond hij ‘splendid’.

Le Monde komt met een hoofdartikel over Suharto en zijn eerste Indonesische staatsbezoek aan Frankrijk. Bung Karno bezocht enkele keren Charles de Gaulle, maar dat waren privé-bezoeken, omdat Luns tegen officiële visites krakeelde. Het blad poneert dat meneer Suharto bij de eeg een tegenwicht zou zoeken voor Japanse en Amerikaanse financiële overheersing van Indonesië. Iedereen weet dat Amerika en Japan de Indonesische archipel in hun zak hebben. De ouvertures naar de eeg zijn er enkel en alleen op gericht nog meer miljoenen te laten verdwijnen in de zakken van de generaals die in Jakarta

aan de touwtjes trekken. Met Suharto en zijn vrouw voorop. Maar dat weet Le Monde waarschijnlijk niet, of ze schrijven dit maar liever niet, wie zal het zeggen? Dit is dan de nummer één krant van Frankrijk.322

15 november 1972

Edward Goldsmith werkt met niet minder dan vijftien teams aan een Brits model volgens de Grenzen aan de groei-benadering. Al zijn pogingen om tot een samenwerking met Jay Forrester te komen waren op niets uitgelopen. Forrester antwoordde correct maar afstandelijk. Zal zien of ik kan helpen.

Zag geen kans naar Bilthoven te gaan. Belde mam terug om na te gaan of zij teleurgesteld was. Zal het wel nooit weten. Op Cuba zijn drie kapers van een Amerikaanse passagiersvliegtuig levenslang achter tralies gezet. Mam zei: ‘Castro is in ieder geval de eerste die eindelijk iets tegen die kapers heeft gedaan.’ Bezocht Jan Buis bij Bruna die mijn pagina in De Nieuwe Linie tegen Tegels Lichten van Hofland ‘bloedlink’ vond. Waarom? Emile van Konijnenburg die werkelijk weet hoe het er in Den Haag en in Jakarta is toegegaan staat er volkomen achter. Als Vrij Nederland nu maar een vraaggesprek met Konijn maakt.323

16 november 1972

Schiphol

Premier Biesheuvel ontmoette de sovjetambassadeur V. Lavrov die de regering kwam bedanken voor de officiële erkenning van de ddr als onafhankelijke staat. Zo gaat dat.

Peter belde gisteravond: hij had een examen aardrijkskunde gehaald. Even later arriveerde Casper. Hij had ergens gas aangeboord en een dikke spuit modder was naar boven gespoten. Hij was plensnat geworden en daardoor verkouden. Hij droeg vanwege die kou een houtjes-touwtjes-jas geleend van de vader van Pauline. Ik gaf hem een rood ski-jack van mij wat goed staat bij zijn blonde haren. Ik heb er altijd wroeging over gehad dat jack niet aan broer Theo te hebben willen geven toen hij erom vroeg. Ik wil het niet meer zien. Casper bleef slapen. Gezellig. Op weg naar Stockholm. Er zijn Koreaanse kinderen in het toestel. Wanneer ik naar kinderen kijk, denk ik ook wel eens aan de jongens van Henk Hofland die volgens Mimi permanent met andere dames op pad is en de kinderen totaal verwaarloost. Zo is die man helaas geworden.

Opmerkelijk dat de weekbladen mijn beschouwing over Tegels Lichten, inbegrepen de Volkskrant natuurlijk, maar ook Trouw, verzwijgen omdat ze kennelijk niet weten wat ze ermee aan moeten. Nemen ze die houding aan uit egards tegenover Hofland, die ze straks in de kroeg tegenkomen? Wat is dit toch? ‘To sin by silence when they should protest makes cowards of men’, zei Abraham Lincoln. Deze spreuk hing aan de muur bij de econoom Gunnar Myrdal.

‘So, that is how you write books,’ zei deze mijnheer over mijn Limits to growth interviewproject. ‘You know, I write books quite differently, I do the work myself.’ Het leek me geen enkele zin te hebben er op te wijzen dat in ieder interview veel voorbereiding ging zitten en bovendien, de vraagstelling is immers ook niet weg te poetsen? Myrdal noemde Sicco Mansholt ‘a damned fool’ en later: ‘Jan Tinbergen incidentally, he is another damned fool. Tinbergen is even dangerous. He also never reads books.’ Eigenlijk weigerde hij antwoorden op mijn vragen te geven en bleef refereren aan artikelen en boeken die hij had geschreven. Hij was niet alleen onmogelijk, ik begon hem geleidelijk aan te minachten. Professor B.V.A. Röling was ‘een groot man’, en professor W.F. Wertheim ‘een dierbare vriend’. Vond trouwens dat zijn kantoor iets onvolwassens had, met een namaak Declaration of Independence van de vs aan de muur. Ook veel souvenirspeldjes van zwarte bevrijdingsbewegingen en natuurlijk Martin Luther King jr. was ‘tegenwoordig’.324

Hij excuseerde zich aan het einde van de ontmoeting voor zijn slechte humeur, want een gevolg was van zijn eigen schrijverij waar middenin zat.

Ministerie van Buitenlandse Zaken

Nu zou ik mevrouw Alva Myrdal ontmoeten, de Zweedse minister voor Wetenschapsbeleid. Het zal me benieuwen hoe de mevrouw is die het leven met die man heeft gedeeld. Mevrouw Myrdal was echter charming. Een rode wollen jurk, een prettige werkkamer met uitzicht op het koninklijke paleis. Ze vertelde dat het Zweedse kabinet (waarschijnlijk het enige kabinet ter wereld) vijf dagen per week gezamenlijk de lunch gebruikte. Zij probeerde deze ontmoetingen nooit te missen en punctueel aanwezig te zijn. Ik legde haar uit dat haar man mij als vele anderen als ‘a fool’ beschouwde en vroeg haar of zij hem vanavond wilde uitleggen dat ik dit boek schreef om de bewustwording voor deze vraagstukken in een bredere kring

ingang te doen vinden. ‘We didn't know what you were going to ask us,’ antwoordde zij.

Het gesprek met haar verliep vlot en prettig.

Gunnar Myrdal regelde ook nog een derde gesprek, met Frank Barnaby, directeur van het Stockholm International Peace Research Institute, sipri, dat een belangrijk jaarboek uitgeeft betreffende World Armaments and Disarmament. Ook Frank was detached and aloof, zelfs koel, maar dat schijnt een Zweeds trekje ten aanzien van buitenlanders te zijn. We kwamen op José Delgado, van wie hij blijkbaar niets wist. Hij overlaadde me met materiaal, inbegrepen een studie van 910 pagina's over de wapenhandel met derde wereldlanden, wat natuurlijk ook van de gekke is.

Stockholm-Amsterdam, SAS flight 553

George de Mohrenschildt schreef gereed te zijn om dr. Cyril Wecht, de anatoom-patholoog van Pittsburgh en mij einde van de maand te ontvangen. Op naar Dallas, Texas.325

Bibeb is al tweemaal bij Croiset geweest en werkt aan een interview, dat ik heb helpen tot stand komen. Croiset verwachtte dat er ‘iets’ uit zou komen, een nieuwe reis naar Amerika. Mam is naar Den Haag voor een concert. Zij verheugde zich op een trio met harp van Claude Debussy. Zij zit dan met twee honden van tante Jetty achterin en haar eigen honden zitten voorin naast tante, die rijdt.326 Ik zie het voor me.

De vpro vertoonde in Het Gat van Nederland een filmpje met mr. G.B.J. Hiltermann, wandelend met een tekkel in het bos, een coltrui aan en een geruite incrowd hoed op. Heel eng.

17 november 1972

Nachtmerrie. Amerbos was tot de grond toe afgebrand om mijn dagboek te vernietigen. Ik werd door gangsters bedreigd. Peter Schumacher die ik in Brussel ontmoette waar hij Ernest Mandel, een marxistische econoom ging interviewen, zegt dat de man best aan mijn serie wil mee doen. Vooruit dan maar.

Emile van Konijnenburg zei het knipsel van De Nieuwe Linie met mijn anti-Tegels Lichten-artikel niet te hebben ontvangen. Hoe kan dat? Waarom zou hij erom liegen? Intussen spraken we uitvoerig over mijn nieuwe boek. ‘Je kunt zien, dat ik met je meeleef,’ zei hij. ‘Denk er vooral aan dat als je een verdomd goed schilderij hebt en je hangt er iets lulligs naast, dat je dan

zeer goed op de volgorde van de gesprekken let.’ Hij ging ook in op de titel van het boek en de omslag en adviseerde er met Dick Bruna over te spreken.

Gerard van den Boomen zei dat er geen reacties op mijn artikel waren gekomen. Jaap Jansen: ‘Ik verbaas me altijd weer over jou. Ik vond je artikel waanzinnig goed geschreven.’

18 november 1972

Amsterdam-Londen

Peter kwam gisteravond en is mee naar Londen. We werden door fotograaf Jonathan Moore, voor wie Peter model moet staan - voor the International Wool Syndicate - afgehaald. Peter zei dat dergelijke jobs hem altijd nerveus maakten vanwege de intriges en de types die betrokken zijn bij deze zaken. De Londense Daily Mail had op 14 september 1972 foto's van zwembroekjes afgedrukt, getoond door beachboys. Eén van die boys was Peter.

Jonathan Moore is niet onaardig. Hij noemde de baas van de modelshow ‘a vicious queen’. Hij reed ons naar het Cumberland Hotel. Frits van Eeden kwam meteen. We aten ergens rijst en zijn gaan shoppen. Peter kocht natuurlijk jeans.

19 november 1972

Londen

Ontbijt op bed. Peter heeft iets met privacy in badkamers, want hij werd woedend toen ik binnenkwam toen hij met zijn kop bezig was. Hij smeet de deur weer dicht en zei: ‘Ik kijk toch ook niet wanneer jij je broek aantrekt.’

Ontdekte Malcolm Muggeridges boekje Something Beautiful for God327 over moeder Theresa in Calcutta. Het is met veel foto's geïllustreerd en zou een ideaal formaat kunnen zijn voor een boekje met Dewi Sukarno. Kocht twee exemplaren en zond er één aan Dewi. Peter tekende eveneens mijn brief aan haar. Ook samen een kaart gestuurd aan Sukmawati Sukarno.

Ik schreef Jaap Jansen dat ik had besloten ook enkele jongeren van het nvv - vooral na de blunder van Frits Böttcher - in mijn serie tussen alle ‘grootheden’ op te nemen. Ik vroeg hem me te helpen die jongeren te benaderen.

Willem Brugsma treedt af bij de Haagse Post. Het is daar een constante stoelendans.

Cees Meijer komt nu toch weer terug in het nvj-bestuur. Zo blijven ze allemaal bezig.

Mohammed Hatta (71) heeft gewaarschuwd dat Indonesië onder Suharto ‘door de huidige liberale economische politiek afdrijft naar het kapitalisme, en dat is tegen de Grondwet van 1945’. Herinner me maar al te exact hoe verheugd hij in 1966 met de komst van Suharto was, toen ik hem voor het laatst in zijn huis opzocht en filmde voor de nos.

Telefoneerde mam omdat zij alleen is.

20 november 1972

Londen-Washington, panam flight 107

Liet Peter ongeveer in tranen achter. Hij droeg zijn nieuwe jeans en een roze coltrui en zag er zo puur uit. ‘Ga maar gauw,’ zei hij, ‘want anders is het zo ongezellig, dat je weggaat.’ Hij herhaalde hoe heerlijk we het in Londen hadden gehad. ‘Wij willen altijd hetzelfde,’ voegde hij eraan toe.

Terwijl Peter was gaan modellen kwam Frits onverwachts naar het hotel. Hij sprong op bed. We lagen in elkaars armen. Hij voelde of ik een erectie kreeg en natuurlijk was dat zo. Hij vertelde over Bob en een museumdirecteur, Collin, die hij beter wilde leren kennen. Soms komen diepe herinneringen bij hem boven. Hij vertelde bijvoorbeeld als kleine jongen een konijn ‘Grijsje’ te hebben gehad. Zijn vader had het dier op een dag vermoord, door met zijn voet op de kop van het dier te gaan staan: ‘Zijn ogen puilden uit zijn kop.’ Frits was flauwgevallen en kwam bij in de armen van zijn moeder. De volgende dag zaagde hij zijn vaders pruimenboom om. Hij was bezig zijn jeugdherinneringen op te schrijven. Ik begrijp steeds beter waarom hij minachting voor zijn vader voelt. Hij deed zijn shirt uit toen hij hoorde dat Peter en Jonathan eraan kwamen. Hij had drie grote littekens bij zijn hartstreek. Hij vertelde in de aanloopfase van zijn affaire met deze Bob een poging tot zelfmoord te hebben gedaan. Peter zei: ‘Wat moedig.’ Frits ontkende dit en zei in een vlaag van waanzin te hebben gehandeld.

We namen een taxi naar de studio van Jonathan Moore. Modern en attractief, uitstekend en smaakvol ingericht, twee glazen wijn, een paar poezen, jazz en zelfs Wagner. Hij woonde er met zijn partner, Tom Murray. Frits ging terug naar Bob. Wij gingen in een ‘gay restaurant’ eten. Aan een tafel naast ons zaten twaalf guys. Eén, een bink die met zijn rug naar me toe zat, vlakbij Peter, wilde ik beter zien. Ik vroeg Peter hem een tikje op zijn schouder te geven. Hij deed dit prompt wat op zichzelf een enorme vooruitgang was. Later waren we het er over eens dat Jonathan en Tom okay waren. Ik was blij te weten dat Peter

daar in goede handen is. Ik zou verreweg het liefst gebleven zijn, but life goes on. Ik ben om 15.00 uur locale tijd in Washington.

Richard Harris schrijft meer onzin over Indonesië, ditmaal in de London Times. Suharto werd voorgesteld als de reddende engel voor Indonesië. Dankzij die man zou het land thans weer internationaal respect genieten. Het is eenvoudig: het Westen vond in Suharto een willige collaborateur om zijn land uit te verkopen aan westerse winstjagers, iets waar Bung Karno in geen duizend jaar voor te porren zou zijn geweest. Daarom werd Sukarno financieel-economisch gesaboteerd, omdat hij weigerde met buitenlandse Shylocks de koek van zijn eigen natie te verdelen. Daarom speelt de westerse pers het spel met de establishments mee, inbegrepen Japan, om Suharto waar mogelijk in het zonnetje te zetten. Wie stelt werkelijk belang in het wel en wee van Indonesiërs?

Dulles Airport

De chef van de douane werd er bijgehaald omdat een klabak in een koffer een dennenappel, die ik van het graf van mijn vader had meegenomen, ontdekte. Deze werd geconfisqueerd. Later vond ik er nog een in mijn regenjas die dus wederrechtelijk het land is binnengesmokkeld.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums