Memoires 1971-1972

[p. 250]

New York

6 februari 1972 (vervolg)

Koop altijd als eerste van alles The New York Times. Drie Cambodjaanse patriotten zijn gefusilleerd uit wraak voor een aanslag op de lokale quisling: de Amerikaanse ambassadeur die in Pnom-Penh geen moer heeft te maken, to begin with. Die drie Cambodjanen zijn de werkelijke helden.

Peking beschikt nu over raketten die Moskou en zelfs de Poolse grens kunnen bereiken. Frisse morgen. Wat schreef Anthony Lewis: ‘The politicians are still talking about more guns and more goods while the scientists know that limits are the urgent need.’

Dit brengt me op Luns en enkele artikelen, die ik tijdens de oversteek las. De Haagse Post wijdde zes pagina's aan ons ongecontroleerde militair-industriele complex, geschreven door Joost Breuker en Michel Korzec.³¹² Zij wijzen er op dat maar heel incidenteel in het parlement vragen worden gesteld waarbij bijzonderheden over het defensiebeleid ter sprake komen. Het ontbreekt bovendien de meeste parlementariërs aan specialistische kennis. Zij vertellen dat in 1968 de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns voor een subcommissie van de Commissie voor Buitenlandse Zaken van de Tweede Kamer een verhaal afstak over toegenomen Russische dreiging langs alle navo-flanken. Bij de noordelijke sector maakte de bewindsman melding van Russische grensschendingen langs de Noorse grens. De hp vervolgt: ‘Het is te danken aan een snelle reactie van het psp-Kamerlid Fred van der Spek, die inlichtingen hierover bij de Noorse ambassade ging inwinnen, dat aan het licht kwam dat Luns dit verhaal uit zijn duim had gezogen.’

Kijk, daar heb je het weer. Moet zo'n idioot de navo leiden? Geen wonder dat de Noren onlangs bekendmaakten dat zij Luns voorlopig maar niet in Oslo wilden zien. Wanneer ik deze alinea niet in de hp was tegengekomen zou dit belangrijke detail over Luns' duidelijke onbetrouwbaarheid me weer zijn ontgaan. Jammer dat ik dit artikel niet eerder las. Nederlanders, ik-

312 Haagse Post, 21 december 1971.

[p. 251]

zelf inbegrepen, weten eigenlijk niets over wat zich ook bij ons achter de schermen op militair gebied afspeelt.

Er is nog een Luns-affaire geweest, met een wat positievere bijsmaak. Hij heeft zich in de afgelopen weken intens met Malta bemoeid. C.L. Sulzberger zette in een beschouwing uiteen hoe belangrijk Malta als strategisch steunpunt was.³¹³ De Amerikanen gebruiken Malta voor de Zesde Vloot om zowel Noord-Afrika als Israël te kunnen bestrijken. Er liggen tal van krachten op de loer, vanuit de ussr, vanuit Arabische hoofdsteden, zelfs vanuit Belgrado, om de regering van Malta met de heer Dom Mintoff aan het hoofd, aan hun zijde te krijgen. Op 28 december zond Mintoff een bedekt ultimatum naar Londen. Engeland zal tien per cent meer moeten gaan betalen voor gebruik van haar bases op Malta. De Britse regering wil op de oude voet verder gaan. Op 14 januari begonnen in Rome besprekingen tussen lord Carrington, de Britse minister van Defensie, Dom Mintoff en natuurlijk Luns, als navo-zetbaas. De Telegraaf berichtte op 15 december dat Luns zijn druk op Engeland in deze zaak had vergroot, voornamelijk op aandrang van de vs, West-Duitsland en Italië. Iedereen schijnt bang te zijn dat Malta een variant op Cuba dreigt te worden. Luns zou al in het diepste geheim naar premier Edward Heath zijn gevlogen om de druk verder te vergroten om toch vooral aan Mintoff toe te geven. Ook premier Mario Colombo van Italië bemoeit zich met de zaak. Je houdt je hart vast wanneer Luns er zich mee bezighoudt.³¹⁴

Ik stap over naar Washington met National Airlines. Wat altijd meteen opvalt, is de walgelijke luxe hier. De onnodige overdaad. Het zal de Sovjet-Unie een eeuw kosten deze achterstand in te halen en terwijl ze daarmee in Moskou bezig zijn gaan we intussen allemaal naar de knoppen. Alle vluchten zijn door de sneeuw vertraagd. Zag een lief jongetje met lang haar, een sailor. Ook een zwarte parachutist, type Sumarto³¹⁵, met een snor en een lekkere bek. Hij is groot, om in te bijten.

313 The New York Times, 19 januari 1972.

314 Er zou dan ook prompt gedonder tussen Luns en Mintoff komen.

315 Mijn vriend van het Garuda I bataljon in Egypte: zie Memoires 1953-1957.

7 februari 1972

Washington dc

Als ik denk dat Peter met George naar Parijs is geweest om hom ondergoed te showen krijg ik het warm over mijn hele lichaam, nu, op dit moment.

[p. 252]

Metroliner naar Baltimore, Maryland

Stralende zon. Mijn gedachten worden overvleugeld door Peter. Hoe werkt dit? In Amerbos zit ik beschut en mijn werkkamer voorkomt dat ik me door hem verlaten voel. Nu zit ik als een vogel op straat en trek helemaal naar hem toe.

Ontmoette Klaas Jan Hindriks van de nos bij O'Henry's dat gesloten was, dus we ontbeten op het station. Hij leek me onzeker. Welbeschouwd heeft hij de nos-job in de vs gekregen, die ik had willen hebben, ware het dat ik geen gedonder had met Den Haag. Maar hoe wist hij nu van mijn daf-bemiddeling in Moskou? Er wordt dus altijd weer meer gekletst dan ik verwacht. Waar moet ik in hemelsnaam over spreken tegen de meisjes van de Notre Dame Prep School in Baltimore? Ontmoette Earl Arnett, die erover in de Baltimore Sun zal schrijven.³¹⁶ Hij haalde me af. We wilden ergens lunchen, maar alles was dicht. We reden naar het college en hadden er een onbeschrijflijk slecht maal. Ik warmde Earl een beetje op om vooral te vermelden wat ik over meneer Luns, als navo-chef, had te vertellen.

316 Zie bijlage 21.

8 februari 1972

Washington dc

Toen ik gisteren tegen 17.30 uur uit Union Station kwam liep ik tegen Joop van Tijn en een tv-crew op. Hij had opnamen gemaakt met I.S. Stone, Tom Wicker en anderen en wilde naar de primaries voor de presidentsverkiezingen.

Het schijnt dat Paris Flammonde, een jfk-onderzoeker (naar de moord in Dallas) teruggetrokken woont in Pennsylvania.³¹⁷ Bernard Fensterwald vertelde dat een professor van het College of Physicians and Surgeons van Columbia University, John H. Lattimer, artikelen publiceerde, die het Warren Report over de moord op jfk ondersteunden. De man was van huis uit uroloog. Fensterwald vond het maar een vreemde zaak dat juist hij zich zo definitief uitsprak over de theorie dat Kennedy door één kogel was doodgeschoten. Hij was van mening dat ‘George de Mohrenschildt might turn out to be of much more importance than we originally assumed.’ Dat denk ik al heel lang, mede op grond van wat Gerard Croiset vanaf het begin heeft gezegd. Fensterwald hield zich naast de Kennedy-affaire nu ook bezig met het redden van poolberen...

Het leek me nodig dr. Lattimer te ontmoeten. Klaas Jan nam contact op met Carel Enkelaar en Ben van Meerendonk werd

317 Hij schreef: The Kennedy Conspiracy, Meridith Press, New York 1968 waarin hij ook mijn auto-ongeluk beschreef.

[p. 253]

op de zaak gezet in New York City. Hij meldde er niet in te zijn geslaagd de arts te bereiken. Ook nbc kon niet helpen. Geloofde er allemaal niets van. Ik vond zelf in de kortst mogelijke tijd uit waar Lattimer zich bevond en Enkelaar ging er mee akkoord dat ik de benodigde informatie zou verzamelen, maar hij benadrukte dat Klaas Jan Hindriks dan later de man zou kunnen filmen. Dit verdomde ik. Altijd weer hetzelfde liedje. Telefoneerde Henk Leffelaar, een bruikbare collega, die de gpd hier vertegenwoordigt. Hij wilde over de Lattimer findings wel ‘een klein berichtje maken.’

In een wetenschappelijke studie gepubliceerd in International Surgery³¹⁸ schreef Lattimer: ‘One of the specific findings of the Warren Commission Report - which has been the prime target for critics - has been their conclusion that a single bullet from Oswald's rifle traversed President Kennedy's neck, turned slightly, then pierced Governor Conally's chest below the right scapula. The Commission Report postulated that this same bullet then shattered the Governor's fifth rib, turned completely sideways, emerged from below his right nipple, went sideways through his right wrist, turned still further to turn completely around and ended up sticking backwards into the skin of his left thigh. From this position the long narrow bullet was dislodged and was found on a stretcher upon which it was deduced that Governor Conally had lain. Volgens Lattimer had de eerste kogel, nummer 399 van de bewijsstukken, geen vitale delen van jfk's lichaam geraakt. Het was de tweede kogel geweest ‘which struck President Kennedy in the right side of the back of the head which was severely disrupted and proved fatal.’

Volgens dr. Lattimer hebben de vele critici van het Warren-rapport nagelaten te onderzoeken wat er mogelijk en niet mogelijk was. Vele experimenten schijnen te zijn ondernomen, ook om na te gaan in welke mate kogels schade toebrengen bij het penetreren van lichamen en het raken van botten. Lattimer en zijn vrienden komen dan tot de conclusie dat het heel wel mogelijk is dat de kogel, die eerst jfk raakte, zijn reisje door het lichaam van Governor Conally vrolijk heeft vervolgd daarbij een aantal kronkelwegen volgend. Het is eigenlijk te gek om los te lopen. Toch wil ik die man spreken.

Ik neem contact op met het kantoor van Jack Anderson om te zien of ik informatie in zijn beschouwingen kan wurmen over de ware gedaante van Joseph Luns, zoals ik dit indertijd ten

318 Volume 50, nr. 6, december 1968.

[p. 254]

aanzien van Richard Nixon bij zijn mentor, Drew Pearson, deed.³¹⁹

Zie een black waiter met een zalige reet en gespierde benen.

‘To live alone one must be an animal or a God,’ heeft Aristoteles gezegd. ‘Or a philosopher.’ - Nietzsche.

Wilde naar een film. Kon alleen een James Bond vinden. Thank you. Kocht in plaats hiervan Basic Writings of Nietzsche.³²⁰

Ben tegen Mike Polonik aangelopen. Hij verliet in 1964 de sovjetdelegatie bij de vn en is in 1968 teruggekomen als eerste secretaris op de sovjetambassade hier. Hij was belangstellend te horen dat ik zijn land via dr. Jermen Gvishiani en de Club van Rome was binnengekomen. Hij kende Gvishiani.

Om 16.50 uur zag ik kans door te dringen tot de assistent van Anderson, Brit Hume.³²¹ Ik legde hem in het kort uit waarover ik wilde praten. Hij ging naar Anderson en kwam vrijwel meteen terug en zei nota bene: ‘If it was information about the Secretary-Generalship of navo it could be really important, but who cares what he did before he went to Brussels?’

‘Wait a minute,’ zei ik. ‘The least you can do is listen to me briefly. You should have this information. If he was a crook prior to going to Brussels, what do you think he will do in navo?’

‘Come up, tell me,’ zei hij.

Dewi Sukarno is verloofd met Francisco Paesa, aldus vertellen de kranten. Ik geloof nog steeds niet dat zij met de man zal trouwen.³²² Schreef haar een briefje.

Uiteindelijk heb ik een uur met Brit over Luns gesproken. Hij ging op de zaak in detail in. Hij zocht en vond zelfs Pearsons commentaar uit 1968 over Nixon en mezelf. Hij zat wel af en toe te gapen en was kennelijk moe, maar hij concludeerde ook: ‘This is quite a scandal with Luns being close to persona non grata in Norway en Denmark.’

‘You are telling me. He has fabricated cloak and dagger stories about Soviet infiltrations while there were none. The man is a danger to himself and everybody else.’ Hij zei Anderson te zullen overtuigen er over te schrijven: ‘who leaves his column in this respect to me anyway.’

319 Die contacten dateren uit Nixons campagne voor het presidentschap in 1968.

320 Basic Writings of Nietzsche. The Modern Library, New York 1968.

321 Brit Hume is in 1991 een vooraanstaande televisiereporter in Washington d.c.

322 Dit zou bewaarheid worden.

9 februari 1972

Droomde van mijn ouders en Dewi. Zij had een nog in plastic verpakt reclameschilderij van de klm aan de muur gehangen.

[p. 255]

Mijn grootmoeder Poslavsky zei in mijn droom dat zij blue jeans ‘zo elegant’ vond en ik antwoordde: ‘natuurlijk, want benen komen er prima in uit.’ Overigens het laatste wat mijn grootmoeder zou hebben gezegd of ik zou hebben geantwoord. Later wandelde ik in een tuin met mijn grootmoeder, hand in hand (ook ondenkbaar) maar zij veranderde plotseling in mejuffrouw Büringh Boekhoudt (wel denkbaar.)

Peter zit weer met George in Parijs voor een fashion show of een vakantietje, ik weet het niet, maar ik houd mijn hart vast.

Gisteravond telefoneerde ik in Boston met oud-ambassadeur Howard Jones. Hij was zeer hoffelijk en zei: ‘I congratulate you on your persistence on Luns.’ Hij bevestigde andermaal absoluut niets te weten van zogenaamde toezeggingen en concrete promises door John Foster Dulles aan Luns. Toen ik hem vervolgens op de man afvroeg of hij de documenten betreffende de ontmoeting van Dulles met Luns van 8 oktober 1958 wilde declassificeren distantieerde hij zich meteen en zei: ‘I don't know if this could be of much help at this stage,’ wat een duidelijke uitvlucht was. Toen ik vervolgens suggereerde dat Jack Anderson er misschien beslag op kon leggen, reageerde hij vlug met: ‘That would be by far the best (...).’ Ze zijn uiteindelijk allemaal hetzelfde.

Ik ontmoette vervolgens de heer W.H. Heeres. Hij had contact met me opgenomen over de Luns-affaire. Hij was een oud-Indië-krijgsgevangene en gaf me een kopie van een brief die hij van koningin Wilhelmina in dit verband had ontvangen.³²³ Hij had op de Amerikaanse televisie een gesprek met een Nederlandse diplomaat gezien, die bevestigde dat Wilhelmina in de oorlog tweeënhalf miljoen dollar op een rekening voor kleinkind Beatrix had gestort. Anderson had ook over hem geschreven en hoewel hij non-stop kletste vroeg ik me voortdurend af wat waar was en wat uit de duim gezogen. Hij wilde uitzoeken welke afspraken er tussen Luns en John Foster Dulles waren gemaakt.

Peter kwam voortdurend terug in mijn gedachten. Ik realiseerde me hoe heerlijk ik me zou voelen te weten dat Peter in zijn ziel - ook al is hij met George in Parijs - ook aan mij denkt en aan onze tripjes naar Frankrijk. Ik stemde mezelf dan altijd helemaal op hem af en dan gingen we echt in elkaar op.

Sprak twee uur met Henk Leffelaar, die al meteen over mijn actie bij Jack Anderson wilde schrijven, maar ik vroeg hem te wachten tot het einde van de maand. Hij vroeg verbazingwek-

323 bijlage 22.

[p. 256]

kende dingen, zoals: ‘Maar wat zou er zijn gebeurd, wanneer Luns niet over Genève zou hebben gelogen?’

‘Dat is hetzelfde of je je afvraagt wat er zou zijn gebeurd als Assepoester niet haar schoentje had verloren

‘Maar waarom zou Luns hebben gelogen? Wat kunnen zijn motieven zijn geweest?’ vroeg Leffelaar.

‘Daar moeten psycho-analytici maar een antwoord op vinden. Ik ben niet van plan daaraan mijn tijd te verdoen,’ antwoordde ik.

Dom Mintoff is in Rome geëxplodeerd en de besprekingen over Malta zijn afgebroken. Mintoff bewaarde zijn scherpste uitlatingen voor de heer Luns: ‘Who tried to present us with an ultimatum, but Malta isn't a colony of the Netherlands or of Britain or anyone else. We are a free country and want to defend our independence.’ De premier zei zelfs dat Luns ‘had not come in good faith to Rome.’ Daar kunnen we in Den Haag en Jakarta van meepraten.³²⁴ Le Monde vraagt zich zelfs af of Luns misschien gebruik heeft gemaakt van de Italiaanse goede diensten als scherm waarachter de besprekingen tussen Athene en de navo des te gemakkelijker konden plaatsvinden, want er is eveneens geduvel over de Amerikaanse basis in Piraeus. Een akkoord over Piraeus maakt een basis op Malta minder dringend. Mintoff schijnt het spelletje van Luns door te hebben gekregen. Opvallend is ook dat de Washington Post vandaag Luns op een hoop schuift met the old stand-fast orthodoxy in de navo. Het geleuter van Luns op een onlangs in Washington door hem belegde persconferentie vat de Post als volgt samen: ‘The argument of navo bureaucrats (Luns en Co), and some others that the troops in Europe are needed to ward off an imminent Soviet invasion is nonsense: it is also bad politics, because practically no-one believes it.’³²⁵ Terwijl de heer Luns daarbij ook nog spreekt over invallen van sovjetmilitairen in Noorwegen, die er niet zijn geweest. En dan te bedenken dat de bewijzen, behalve dat ze voor iedereen waarneembaar op straat liggen, aan de hand waarvan aangetoond zou moeten worden wat voor een man deze Luns is, in geheime laden liggen, waar niemand bij kan, zoals ook in de bureauladen van André Spoor, die brieven over het onderwerp-Luns ontvangt, die hij (als journalist) geheimhoudt. Wat zei hij me ook weer? Was hij niet journalist en zette hij niet wat hij wist in zijn krant?

Arthur Schlesinger jr. heeft zondag over the secrecy dilem-

324 The New York Times, 9 februari 1972.

325 The Washington Post, 9 februari 1972.

[p. 257]

ma geschreven.³²⁶ Hij begon met James Madison te citeren: ‘A popular Government, without popular information, or the means of acquiring it, is but a prologue to a farce or a tragedy: or perhaps both.’ Dat is Den Haag Vandaag ten voeten uit. Professor Schlesinger vermeldde dat de Pentagon files twintig miljoen geheime documenten bevatten, terwijl ‘99.5 per cent of those classified documents could not be prejudicial to the defense interests of the nation.’ Daar gaat het dus ook niet om in de Nieuw-Guinea- en Indonesië-affaires. Het gaat uitsluitend om het behoud van reputaties van een kliek patentmodderaars, die de nationale belangen in Zuidoost-Azië permanent in de soep hebben gedraaid. Je moet er maar niet over nadenken wat er zou gebeuren als Luns eindelijk van zijn piëdestalletje zou vallen en wie hij in zijn val allemaal mee zou slepen rond het Binnenhof. De hele santenkraam heeft boter op zijn hoofd in de Papoea-affaire. Schlesinger vertelt hoe jfk in een brief van 6 september 1961 aan Dean Rusk er op wees dat documenten niet langer dan vijftien jaar geheim behoorden te blijven. Hij schreef zelfs het volgende: ‘The idea of no secrets at all is an arresting one. It is perhaps true that our secrecy system has kept more things from the American people than it has from the enemy. The North Vietnamese, the Chinese and the Russians knew all about the cia war in Laos; only the American Congress and electorate were kept in the dark. It is also true that the secrecy system has been a fertile source of blunder and folly in foreign policy. Without secrecy, the British would not have got into Suez nor the Americans into the Bay of Pigs, nor would it have been so easy for successive administrations to deepen American involvement in Indo-china.’

In dit verband wil ik kort vermelden dat ik pas in 1991 beslag wist te leggen op voor mij van vitaal belang zijnde documenten over onwettige maatregelen die minister Luns in 1962 - en de jaren daarvoor - tegen mij nam, en als minister uitvaardigde. Ten tijde dat ik deze notities uit Washington twintig jaar later terugvind, loopt er een procedure tegen de Staat der Nederlanden omdat Luns zijn bevelen met geheim liet stempelen. Ik verkeerde als burger en journalist van Nederland in onwetendheid over de van de zijde der overheid tegen mij genomen maatregelen, waarbij ik ernstig zou worden belemmerd bij de uitoefening van mijn beroep. Hoe meer ik over de persoon van Joseph Luns in mijn dagboek teruglees, hoe meer ik begin te begrijpen hoe ongecontroleerd hij zijn mis-

326 The New York Times, Sunday Magazine, 6 februari 1972.

[p. 258]

dadige streken binnen het raamwerk van de vaderlandse democratie heeft kunnen uithalen.

10 februari 1972

Droomde van een hond, die in een modeshow meedeed. Herinner me er niets meer van.

Henk Leffelaar vertelde me dezer dagen een lunch op de Nederlandse ambassade te hebben bijgewoond. Hij had naast Hendrik Casper Maclaine Pont gezeten die hem vertelde dat prins Bernhard een jaar of zo geleden tijdens een diner op de ambassade een korte rede had afgestoken en cryptisch had gesproken over de anti-Nederlandse gevoelens van de Kennedy's. ‘Ik hoop niet dat deze diplomaat Bernhard verkeerd heeft begrepen, want anders is hij niet naar behoren geïnformeerd over de werkelijke gevoelens van de prins. Hij moet daarmee een steek onder water naar Luns hebben gegeven,’ zei ik en voegde eraan toe: ‘dat weet ik absoluut zeker.’ Leffelaar had trouwens het hoofdartikel in de Washington Post met de trap naar Luns niet opgemerkt. Hij is correspondent voor de gpd.

Aanvankelijk had ik enig vertrouwen in de beroepsbekwaamheid van Brit Hume tot het moment dat ik hem vroeg of hij A Heritage in Stone van Jim Garrison³²⁷ had gelezen. ‘Nee,’ zei hij kortaf. ‘Garrison is a fraud. You know he is also a homo-sexual pervert (...).’ Hij toonde me een artikel van 23 februari 1970 door Jack Anderson - of misschien wel door Brit Hume - geschreven: jim garrison accused of molesting boy 13.

Ik zei Garrison sinds 1968 te kennen: ‘en als Garrison een homo is, die een jongen van 13 heeft aangerand, dan ben ik met Albert Schweizer naar bed geweest.’ Afgezien van het feit dat van de beschuldigingen ten aanzien van Garrison allang geen draad meer over is, vraag je jezelf af hoe het komt dat een jonge veelbelovende journalist als Brit zo scherp bevooroordeeld wat betreft Garrison kan zijn. Bovendien, hoe kan je een oordeel hebben zonder te hebben gelezen wat de man zelf heeft te zeggen?

Een uur in de zon en kou gewandeld. Ontmoette dr. Philip Handler, vriendelijk en informatief als altijd. Zijn sovjettegenspeler, M.V. Keldysh, president van de ussr Academy of Sciences, had zijn voorgenomen reis naar de vs uitgesteld, dus het verwonderde hem ook niet dat het filmplan niet doorging. Brit is wel bezig geweest om via het State Department te weten te komen wat Luns en John Foster Dulles op 8 oktober 1958

327 Het eerste verslag van de Officier van Justitie in New Orleans naar de moord op jfk. Later volgde een tweede verslag: On The Trail of the Assassins.

[p. 259]

hebben besproken. Hij belde in mijn bijzijn met William F. Franklin van de Benelux Desk. Er werd aangegeven dat de betreffende geheime stukken zich waarschijnlijk in St. Louis bevonden. Hij moet nu een schriftelijk verzoek namens Jack Anderson indienen gericht aan Donald Simon, Chief of Record Services. Ze zullen verplicht zijn de Freedom of Information Act uit te voeren. Jack Anderson, to speed matters up, heeft Brit toegezegd eerst Luns ter sprake te zullen brengen in zijn televisieprogramma en later zullen de gegevens in zijn commentaar voor de kranten, waaronder de Washington Post, worden verwerkt. Volgens Hume lezen vijfenveertig miljoen Amerikanen Andersons verhalen. Hij verschijnt in zevenhonderd bladen.

W.H. Heeres heeft de waarheid verteld. Jack Anderson schreef op 4 oktober 1971 over zijn problemen dat het State Department hem discrimineerde, omdat hij geen Islamiet was. Hij had namelijk gesolliciteerd bij het Foreign Service Institute om les in Behasa Indonesia te geven. Hij was afgewezen omdat hij ‘maar’ een oud-indischman was met twintig jaar ervaring in Indonesië. Het instituut gaf er de voorkeur aan de baan aan een Indonesische staatsburger te geven. Ik had Heeres geadviseerd de advocaat Joe Borkin te benaderen om hem juridisch bij te staan. Dit had hij inmiddels al gedaan. Hij gaf me een kopie van een brief, die hij aan Borkin had geschreven, die ik knetter vond, helaas.

11 februari 1972

Robert Keatley schrijft in de Wall Street Journal dat Richard Nixon feitelijk naar Peking reisde om meer druk op de sovjets uit te oefenen om zich inschikkelijker tegenover het westen te gedragen. ‘Because the us remains the Russians' chief rival in the super power game, Chairman Mao Tse-tung has approved inviting the capitalist world's Mr. Nixon to Peking for wide-ranging talks (...) the Nixon visit is designed to give the Russians something extra to worry about (...) the Russians are now No. 1 enemy of China, and this causes Peking to emerge from isolationism.’³²⁸

De nucleaire fysicus Ralph Lapp³²⁹ waarschuwde dat de reikwijdte van de atoomraketten van Mao gestadig toenam. In een artikel the ring widens; for what purpose, voorzien van bovenstaande kaart, gaf Lapp aan hoe de communistische dreiging was toegenomen. Op 16 oktober 1964 ontplofte de eerste Chinese atoombom, gevolgd op 18 juni 1967 door de eerste-

328 Wall Street Journal, 11 februari 1972.

329 Later zou ik dr. Lapp zelf interviewen.

[p. 260]

Chinese H-bom. In totaal hebben de Chinezen al twaalf atoomtesten uitgevoerd, waaronder testen die tweehonderdmaal de kracht hadden van de bom die boven Hirosjima ontplofte. Wie weet heeft Tricky Dick Nixon ook wel om die reden besloten maar eens in Peking thee te gaan drinken.³³⁰

330 The New York Times, 6 februari 1972.

Washington-Pittsburgh, Northwest Airlines, flight 311

Love is the spiritualization of sensuality - Nietzsche.

Ben dag in dag uit met Peter bezig. Zou hem eigenlijk nog maar één dienst willen vragen: mijn gevoelens te sparen.

Het is stralend zonnig weer. Ik begin zin te krijgen. Ik moet natuurlijk op de eerste plaats intens dankbaar zijn voor het maken van deze trip.

Arthur Koestler heeft het gevoel dat de ‘life sciences have fallen a century behind physics’.

Het is zeventig mijl naar Wheeling. De limousine van het vliegveld bracht me te laat voor een televisie-interview, waardoor de dames van de Woman's Club uit hun humeur waren.

[p. 261]

Zag gistermiddag de film Eroticon. Ongelooflijk wat een shit. Je zag de sperma uit de pikken spuiten, en het voornaamste thema was dames die heren een blow-job gaven. Ondenkbaar dat waar ook ter wereld je open en bloot een kaartje voor dergelijke rotzooi zou kunnen kopen.³³¹ Het schijnt trouwens dat pornografie op video in opbloei is. Binnenkort wordt dit een multi million dollar business en dan maar gauw de rest van de wereld ermee overstromen. Over die vorm van pollution hoor je nooit.

Zond Vladimir Kouznetsov in Den Haag het artikel van Robert Keatley over Nixon en China. Dan hebben de sovjets iets om zich over te ergeren.

‘No-one is accountable for existing at all (...) one is a piece of fate.’ - Nietzsche.

Ik werd door een klein oud dametje afgehaald, Mrs. Edgar Fox. Er was een lunch met acht mevrouwen. Het gesprek maakte me wanhopig. Hoe hier door te komen? ‘The Democrats would get us back with Russia, that's why I vote for Nixon,’ zei een dame en meer van die onzin. Ik probeer het te vergeten. Iemand zei haar familie tot 1290 in Holland te hebben opgespoord en een ander bezat een huis op de Bahamas. Aan één dame vroeg ik of zij kinderen had. Toen haalden ze allemaal foto's van kinderen en kleinkinderen tevoorschijn. De lezing vloog voorbij en ondanks dat het gehoor uit tweehonderd dames uit Wheeling, West-Virginia bestond raakte ik in mijn gebruikelijke trance. Ze kwamen me later allemaal overtuigen ‘how wonderful’ ik was geweest. En dat alles voor vierhonderd dollar.

In het vliegtuig terug naar New York kwam een student, Mark Kuehn uit Dix Hills, New York, bij me zitten. Dat gebeurt altijd weer. Lekker lang haar en een kale blue jeans met een paar vlinders erop genaaid. Hij studeerde natuurkunde en had de hoogste cijfers, maar hij wilde eigenlijk dierenarts worden. Hij had een klein houten schip bij zich met twee masten. Hij had er gedurende zes weken ongeveer vier uur per dag aan gewerkt. ‘I did it, because I couldn't be with my girl, so I made it for her.’ Dus werktherapie ter compensatie van sensualiteit... Mark vond de wereld maar ‘a yoke’. ‘That's why I am having a good time.’

‘Kinderen?’ vroeg ik.

‘Perhaps, some day, by adoption.’ Dus adoptie als gemakkelijkste weg in plaats van copuleren?

Ben in New York regelrecht naar St. Patricks gegaan om in

331 Onvoorstelbaar dat ik dit maar twintig jaar geleden schreef; nu is de wereld met porno overspoeld.

[p. 262]

mijn vaste hoekje twee kaarsen te branden. Dat moet soms gewoon. Vervolgens naar een ander vast plekje, de coffeeshop in het Waldorf Astoria Hotel. De grapefruit was heerlijk. Life is good to me. I find myself always complaining about values and purposes, unfaithfulness and loneliness, emptiness and no-love. But I do appreciate what I do have, and what is given to me, what I am doing, what I hear and what I experience. Perhaps the lack of beauty and harmony is what hurts. The non-existence of a meaningful relationship around me, is that what makes me view life on the whole pessimistically?

Barbara Applegate vertelde dat de kranten melding hadden gemaakt van het feit dat Dewi's vriendin Cindy Adams in een witte Rolls Royce haar werkeloosheidscheque was gaan ophalen. Logeerde bij mijn Yale-vriend Jim Carmichael, dat wil zeggen hij is zelf op reis, maar zijn lover John, de Filippijnse jongen, ontving me hartelijk. Hij kwam om 01.30 uur thuis en ging op kussens in de zitkamer liggen. Ik ging hem halen en ontdekte dat hij een heerlijk lijf heeft. We kroelden, zonder werkelijke affectie, laat staan seks. Je kan zijn hoofd beter wegdenken. Zijn verhouding met Jim lijkt duister. Een paar etages hoger woont Jims ‘hulpje’ in het leger, Jackson, een neger uit de luchtmacht. Hij leek me slim en to the point. We hebben lang zitten praten. Ben naar Boys in the sand van Wakefield Poole gegaan over gays op Fire Island, het nichteneldorado in de zomer. De film bestond uit eigenlijk drie nummers tussen jongens. Nr. 2 en 3 waren blonde nichten. Het laatste nummer was een nogal aantrekkelijke blonde kerel, die tippelde op een zwarte reparateur van een telefoonkabel. Hij hing eerst aan een paal en van het een kwam het ander. Wel opwindend eigenlijk, vooral omdat ik zelf ontelbare malen in soortgelijke situaties ben geweest. Wat ik me altijd weer realiseer als je naar zo'n vertoning kijkt, hoe betrekkelijk beperkt de mogelijkheden zijn bij het bedrijven van seks.

New York kachelt zienderogen achteruit. Waar je ook kijkt, de kwaliteit van de krantenstalletjes, de coffeeshops, vele zijn nu dicht op zaterdag. Overal noise van jukeboxen en luidsprekers, kauwen op chewing gum - een stom gezicht - en er wordt het liefst zwaar bij gesmakt. Appels glimmen op de groentenbakken van de rotzooi die erop wordt gesmeerd om ze mooier te doen lijken. Amerikanen zijn matador om er voor te zorgen dat zoals iets eruit ziet absoluut niets meer heeft te maken met hoe het werkelijk is. Ik zie niemand, ik verlang naar niemand in dit oord en heb zelfs geen zin naar een steam bath te gaan; doe het ook niet om zuinig te zijn.

[p. 263]

Mark Kuehn gaf me zijn adres en wilde ook mij kunnen schrijven. En wat ik aandoenlijk vond was dat hij na een gesprekje van een uur van Pittsburgh naar La Guardia zei: ‘I want to make for you a ship too (...).’³³²

Lees Albert Szent-Gyorgyi's The Crazy Ape written by a biologist for the young.³³³ In 1937 kreeg hij de Nobelprijs voor zijn studies in metabolisme en de ontdekking van vitamine C.³³⁴ Szent-Gyorgyi meent dat iedere idioot de keuze kan maken tussen ‘pleasure and pain, yet man seems to be bent on choosing the latter, on bringing about the “Kingdom of the Cockroaches”.’ Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft de mensheid een triljoen dollar aan bewapening uitgeven - als het niet meer is - wat hij niet alleen stom maar ook uiterst misdadig vindt. ‘We live in a new cosmic world which man was not made for (...). We are forced to face this situation with a caveman's brain, a brain that has not changed much since it was formed. We face it with our outdated thinking, institutions and methods, with political leaders who have their roots in the old, pre-scientific world and think the only way to solve these formidable problems is by trickery and double talk, by increasing our atomic arsenal - which is already sufficiently stocked to kill every single living individual three times over (...).’ Hij bepleit dat een nieuwe wereld nieuwe ideeën, methoden en andere ‘nieuw-denkende’ leiders nodig heeft.

‘Whatever man does he has to do it first in his mind, and the mechanism underlying the mind is the brain.’ Hij vervolgt: ‘Thus, when discussing human action, we must have a look at the brain and see what sort of organ it is and for what purpose it was shaped by nature (...). Man's brain was not developed by nature to search for truth, but to search for food, safety, and the like; to search for advantage, to help man get through the day alive. The brain is an organ of survival. Human action is motivated by need and desire, and the brain is the instrument of human gratification (...). Our whole nervous system developed for one sole purpose, to maintain our lives and satisfy our needs (...).’

Nu ik twintig jaar later deze ‘ontdekking’ uit de The Crazy Ape teruglees past de vermelding van het feit dat dit boekje van 85 pa-

332 Ik zou er veel voor over hebben te weten wat er van die jongen (met zijn scheepje) is geworden. Maar hoe?

333 Albert Szent-Gyorgyi, The Crazy Ape written by a biologist for the young, Universal Library, Grosset & Dunlap, New York 1971.

334 Michael Gorbachev zou in 1985 over ‘nieuw denken’ beginnen te orakelen. Had hij maar in 1972 Szent-Gyorgyi gelezen.

[p. 264]

gina's een keerpunt in mijn denken en beleven heeft veroorzaakt. Hoofdstuk III, pagina's 19 tot 21 is (als dit hele boekje van de toen 79-jarige Hongaar) lotsbepalend voor me geweest. Het was de eerste maal dat ik me bewust verdiepte in het vraagstuk brain en mind. Dit onderwerp zou de daaropvolgende twintig jaar centraal staan in mijn verlangen er meer over te weten te komen. Het was een eerste begin van een bibliotheekje over deze vitale chip in onze hoofden. Tenslotte zei hij zelf (pagina 24): ‘The only thing worth striving for is new knowledge and beauty.’

Dineerde vanavond met Alain Vidal-Naquet. Ik wilde eerst weten wat er was gebeurd met het script dat hij samen met Oliver Stone schreef. ‘Oliver did not push hard enough,’ zei hij. Alain is de vertegenwoordiger van de fao (Food and Agricultural Organisation) bij de vn maar hij zou assistent van Aurelio Peccei willen worden en een project opzetten over ‘how intellectuals are failing society.’ Hij noemde Robert Fack, de huidige Nederlandse permanente vertegenwoordiger ‘not very bright’ en secretaris-generaal Kurt Waldheim ‘an ass’. Ik vrees dat hij gelijk heeft. ‘The Americans seem to enjoy it tremendously, if the Chinese castigate the poor Russians,’ zei hij. Een hooggeplaatste functionaris had hem toevertrouwd een weddenschap te willen aangaan dat hij voor het einde van het jaar een Chinese diplomaat uit Peking geneukt zou hebben. Alain had een Italiaans homovriendje te logeren. Toen ze samen naar Boys in the sand waren gegaan had de Italiaanse jongen van wat hij zag letterlijk moeten overgeven. Zij hadden de bioscoop moeten verlaten.

Er wonen zeer veel zwarten in Jim Carmichaels condominium building aan Fifth Avenue. De herrie en kabaal die zij maken is onvoorstelbaar. Ik hoor een dronken vrouw te keer gaan. Zou een prima ervaring voor Ellen Thomassen zijn met haar voorliefde voor zwarten in Zuid-Afrika.

13 februari 1972

George Ball produceert een uitstekend artikel over Nixons komende bezoek aan Peking, is this trip necessary?³³⁵

Hij is van mening ‘that toward the end of the 20th century, the United States is moving back toward the medieval dynastic practice (...) the day-to-day shaping of foreign policy has been largely transferred from the Department of State (the Cabinet) to the White House and its Staff (the court), while the actual

335 The New York Times, Sunday Magazine, 13 februari 1972.

[p. 265]

transaction of diplomatic business has been, an increasing measure, preempted by the President (as sovereign), acting personally or through his Assistant for National Security Affairs. Meanwhile, the Department of State atrophies while ambassadors become messenger boys (...).’

Ball trekt vervolgens een vergelijking met hoe Neville Chamberlain in 1938, na persoonlijk contact met Adolf Hitler, rapporteerde dat ‘peace with honor’ werd gegarandeerd. ‘Few myths,’ onderstreepte hij, ‘have done more harm than the sentimental conceit, that men of different countries can understand one another better through direct conversation, than when their exchange of views and ideas is filtered through experts sensitive to the nuances that derive from different cultures (...).’

Ball vindt het maar een slappe zaak dat Nixon zichzelf naar China uitnodigde en dan nog wel voor een week. Hij omschrijft Mao (79) en Chou En-lai (74) als uiterst ervaren gesprekspartners. ‘To be sure, Chou En-lai is an astute statesman, a man who views the world through wide-angle lenses, and the prospect of discussing geopolitics of playing the big game in an intricate world chess match is yeasty stuff (...).’ Bung Karno dacht er precies zo over en onderhield met de Chinese leiders uitstekende betrekkingen. Maar in Sukarno's geval werden bepaalde Indonesische militairen door de cia wijsgemaakt dat hij dit deed om Indonesië in handen van het internationale communisme te spelen en dat er dus een coup tegen hem moest worden georganiseerd. Hoe kon Sukarno politiek bedrijven in Azië buiten Peking om? De amateurs in Washington verwachtten dat Bung Karno zich in een Chiang Kaishek of Singhman Rhee zou ontpoppen en als rechtgeaarde marionet van de Amerikanen zijn land zou besturen. En nu, een paar jaar later gaan de Amerikanen zelf zoete broodjes bakken in Peking. Het is te gek om los te lopen.

Het blijft overigens verdacht, en in dat opzicht had ik hem mijn foto niet moeten geven, dat André Spoor opeens ook zijn aantekeningen van zijn gesprek met Anak Agung Gde Agung was kwijtgeraakt. Eigenlijk zijn ze allemaal draaitollen wanneer het erop aankomt, inbegrepen Spoor, ‘mijn held.’

Telefoneerde met Brit Hume. Er zit langzaam schot in de zaak. Jack Anderson gaat over Luns schrijven en erover op tv spreken.

‘Sex and hunger are the strongest appetites in man and therefore evoke the strongest feelings in him. While hunger has often led to war and revolution, sex has not (...). Sex is only im-

[p. 266]

portant ecologically (...). In sex, the sublime and the vulgar are separated only by a hair's breath.’ - Albert Szent-Gyorgyi.

14 februari 1972

Twee kaarsen in St. Patricks, voor Peter en mezelf. ‘We are the masters of our universe’ meent Szent-Gyorgyi.

Een Chinees opgetuigd in Amerikaanse textiel kan er zeer aantrekkelijk uitzien. Laatst zag ik ook een Chinese jongen, schouderlang haar, met een vioolkist.

Ging naar de Beacon steam-bath en het was in tien minuten bekeken. In de stoom een nummer met een redelijke jongen.

Kocht Leonard Bernsteins Mass. Hij schreef deze muziek voor de opening van het John F. Kennedy Center for the Performing Arts in Washington, A Theatre Piece for Singers, Players and Dancers. Alvin Ailey verzorgde de choreografie.

‘Desire dies when it is fulfilled: love remains eternally unsatisfied.’

15 februari 1972

Edgar Snow is overleden.

‘They love love, and what is loved is nothing more, strictly speaking, than a pretext.’ Ortega y Gasset³³⁶

Prachtig stralend, zonnig weer. Kocht op Fifth Avenue in een uitverkoop een witte peau de suède winterjas met een schaapsvoering.

Ben nogal geschokt te lezen dat Stendhal driekwart van zijn liefdesaffaires uit de duim zou hebben gezogen. Ortega citeert Abel Bonard uit diens boek The Amorous Life of Stendhal. ‘We are dealing with a man who never truly loved nor, above all, was ever truly loved. His life is filled with false love affairs. All these false love affairs can leave in one's soul is the melancholy knowledge of their own falseness and the experience of their dissolution.’³³⁷ Hij citeert eveneens Kant in zijn theorie over kennis: ‘That our erotic emotions are not controlled by the object toward they move, but, on the contrary, that the object is conceived by our impassioned fantasy? Love dies because its birth was an error.’

In de jaren vijftig spelde ik De l'Amour van Stendhal. En nu deze deconfiture. Wat weten Ortega of Bonard van de werkelijke ‘psychische temperatuur,’ zoals Ortega dit noemt, van Stendhal? Hoe weet je überhaupt wat true love is. Weet iemand dat?

336 Jose Ortega y Gasset, On Love, aspects of a single theme, Meridan Books, New York 1971, p. 24.

337 Bibliothèque de Cluny, Volume 21, 1938.

[p. 267]

Neem een vliegtuig naar St. Louis en lees. Ik sluit me voor de loud mouthed Americans af.

Ortega omschrijft ‘the heart’ als een ‘acceptance and rejection machine, which is the foundation of our personality (...). In their choice of lovers, the male and female reveal their essential nature (...). The type of human being which we prefer reveals the contours of the heart.’ Was Bung Karno in love met Dewi uit admiration for an object of art?

Beneden ons ligt de Mississippi rivier.

Nam een bus naar Belleville, Illinois, alwaar ik moet spreken voor de National Shrine of Our Lady of the Snows, wat dit ook voor organisatie mag zijn. Nam een kamer in de Hyatt Lodge. Father Francis Schaeffer klopte op mijn deur. Toen ik hem in zijn glorie zag staan kreeg ik kippenvel. Bij welke sekte was ik nu beland? Het schijnt een Laymans Foundation te zijn voor the promotion of Christian motivation and inspiration. De folder zegt: ‘Wouldn't you like to join this group of men and women dedicated to the promotion of devotion for Mary?’ Men kan voor tien jaar intekenen à raison van honderd dollar per jaar. De zaak is groots opgezet. Waar moet ik tegen deze toegewijde Christenen over spreken? Er zal een diner zijn en dan volgt mijn toespraak. Father Schaeffer was om te beginnen van mening dat de reis van Nixon naar Peking het resultaat was van een communistische samenzwering. ‘Daarmee wilt u dus zeggen dat president Nixon een communistische samenzweerder is?’ vroeg ik. Ik zag geen kans hem te doen inzien dat we nu eenmaal met de Chinezen deze planeet deelden en dat ontmoetingen in Peking onvermijdelijk waren.

Ik heb mij het vuur uit de sloffen gesproken voor deze exotische groep. Ik zal wel nooit weten waar ik de energie en het

[p. 268]

enthousiasme vandaan haal om altijd weer tegen de klippen op te proberen uit te leggen dat there is more between heaven and earth they dreamt of in our philosophy. En vooral, zonder te laten merken dat ik eigenlijk denk dat ze geschift zijn.

16 februari 1972

Belleville, Illinois

Als er iets is dat me lange tijd bezighoudt is het de befaamde War Powers Act, die een president van de vs in staat stelt de meest krankzinnige avonturen vrijwel op eigen houtje te beginnen.³³⁸ Senator Jacob Javits van New York heeft dit al geruime tijd door en spant zich in die macht van het Witte Huis bij te stellen in overeenstemming met de gewijzigde situatie in zowel de vs als de wereld. Javits onderstreept in de Times³³⁹ dat het de hoogste tijd wordt om de balans on ‘war-making-powers’ tussen de president en het Congres te herstellen. ‘The real danger is, that Presidents can - and do - shoot from the hip.’

Droomde van Peter en werd van streek wakker, omdat hij me had ontweken. Ik kon hem nergens vinden. Toen ik hem vond vroeg ik of hij verliefd was geworden op een jongen in Brussel. Dat besluit had hij nog niet genomen. Dan was er een negerjongen in mijn droom, tegen wie ik zei dat ik van hem hield, maar corrigeerde mezelf en zei dat ik het meeste om Peter gaf. Daarna stond ik aan de deur van zijn moeders huis in Tilburg en deed mijn beklag.

Mis mijn piano, de halters en zelfs de honing, die Peter me voorhoudt in te nemen. Een psycholoog vertelde in de Today show van nbc dat het zeer verkeerd was van een ouder om aan een kind te zeggen dat hij dom was: ‘want het kind is geneigd dit te geloven.’ Het bracht herinneringen bij me terug van De Horst. Helaas benadrukten mijn beide ouders tegenover ons alle drie hoe voortreffelijk hun leerresultaten waren geweest, wat waar was vergeleken bij ons. Ik herinner me dit maar al te goed. Heel onprettig en naar.

‘Flesh is essentially a physical body charged with psychic electricity, in short with character.’ - Ortega y Gasset.

Wat me steeds weer opvalt in dit land, is het betekenisloze gebruik van woorden all around. Er wordt met superlatieven gesmeten, die nergens op slaan. Het woord ‘briljant’ heeft iedere betekenis van iets hoogst uitzonderlijks verloren. Ik luisterde

338 The New York Times, 14 februari 1972.

339 De manier waarop George Bush in 1990-1991 de zogenaamde Desert Storm oorlog tegen Irak ontketende is er twintig jaar later een pijnlijk bewijs van waartoe Amerikaanse presidenten ongecontroleerd kunnen besluiten.

[p. 269]

naar een gesprek tussen Dick Cavett met David Niven. Het draagt allemaal verder toe bij dat niets meer echt is. De show van Cavett is gewoon slecht theater en verliest steeds meer aan waarde als bron van informatie.

Vanmorgen sprak ik in het Belleville Area College. De directrice voor Student Activities, Marilyn Cote, zei dat er eigenlijk voor niets bijzonders meer geld was. ‘We can't even buy paper this month.’ Er is geen coffeeshop of cafetaria; ze werken uitsluitend met automaten op dit college en dus met oneetbaar voedsel. De sandwiches voor onze lunch waren uit Belleville gebracht maar ook die waren eigenlijk niet te pruimen. Mijn lezing werd door twaalf van de acht- of negenhonderd studenten bijgewoond. Er moesten twee klassen onder dwang bijgehaald worden. Later gaf ik om 10.00 uur en 14.00 uur nog twee extra lezingen. Een student zei na afloop verbaasd te zijn dat het College ‘a radical like you’ had uitgenodigd. Het ontbrak er nog maar aan dat hij me een communist had genoemd. Een studente onderbrak me met de vraag: ‘Who cares: jfk is dead isn't he?’

Marilyn Cote vertelde dat vorig jaar een student zich had ingeschreven, die later een cia-spion bleek te zijn, om na te gaan welke studenten drugs gebruikten. ‘I don't know whether we have one this year,’ liet zij er vrolijk op volgen. Dicht bij het college was een gevaarlijk kruispunt. Vier studenten waren er bij een botsing levend verbrand. De studenten hadden alles gedaan om de Illinois Legislature te bewegen stoplichten te plaatsen. Zij kregen als antwoord dat er geen geld voor was. Tenslotte moest een referendum worden georganiseerd en pas toen gaf de staat Illinois geld voor een stoplicht. Dit is dan het rijkste land ter wereld in 1972. Hun prioriteiten zijn fucked up. Szent-Gyorgyi waarschuwt niet voor niets dat een ‘military-centered society is a death-centered society marching towards doom.’ Dat is Amerika ten voeten uit. Hoeveel miljarden blijven naar de waanzinoorlog in Vietnam stromen? Maar vooral geen stoplicht in Belleville, Illinois. Ze zijn ziek.

Een student kwam naar me toe en zei dat zijn vader in Korea had gevochten. ‘Why worry about killing reds?’ had hij thuis geleerd, ‘they have anyway such a different view of death than we do.’ Een collegeprofessor vertrouwde me toe dat hij drie jaar had geprobeerd de vastgeroeste minds van zijn studenten in beweging te brengen zonder het minste resultaat. Hij gaf het op.

Airport St. Louis

‘We can find in love the most decisive symptom of what a

[p. 270]

person is (...). The essence of life consists precisely in longing for more life (...) (dit vraag ik me af). When it is not this, life is sick, and, in its measure, is not life.’ - Ortega

‘Thought is not blind. It thinks a thing because it sees that it is as it thinks it. Equally, love loves, because it sees that the object is lovable (...).’ Ortega quoting Leibnitz. Ik denk dat gevoel en intuïtie verstrengeld zijn met zien.

De lichten van Manhattan vanuit de lucht bij avond zijn altijd weer imposant, ook met die duizenden bewegende automobiellampen die over de bruggen rijden.

17 februari 1972

New York City

Een vreemde maar duidelijke droom. Ging uit met mam, maar had een afspraak met prins Bernhard. Eerst moesten we naar Ton Neelissen om een brief bestemd voor Bernhard op te halen, die lang over tijd was. Vervolgens reden we naar Soestdijk. Er was een moment van irritatie, omdat mam me niet bij kon houden, en ik was toch al te laat voor de afspraak. Op het moment van aankomst stapte de prins juist met drie andere heren achterin een Rolls Royce. De brief was geadresseerd aan Bernhards secretaris Van der Leeden, (Erik) en er stond een schaakspel op een tafeltje. Ik draaide me om om mam te halen en er was een enorme truck geladen met hout en takken en van onder al dit hout riep iemand slogans. Daarop had mam ook het paleis bereikt. Zij stond mij glimlachend aan te zien en zei dat ze moe was van het lopen. Toen ik wakker was, zag ik mam er nog steeds staan in haar groene wollen jas. Ik zei tegen mezelf - denkend over haar dood, zoals ik altijd doe - dat ik dit beeld van haar opnieuw diep in me wilde begraven en opbergen. Wanneer Henk Hofland hetzelfde met zijn moeder zou hebben gedaan, en geen nare dingen over haar zou hebben gezegd, zou ik nu anders tegenover hem staan dan het geval is. Op dat moment keek ik naar mijn blote benen en dacht aan mijn eigen lijkkist.

Keek op de televisie naar het vertrek van Richard Nixon naar China. Twee ass holes, Marshall Green³⁴⁰ en John Holdridge³⁴¹ worden op de voorpagina van de Times vermeld als de specialisten die Nixon zullen moeten adviseren.

Telefoneerde met Peter. Hij was terug uit Parijs van zijn hom modeshow. Het was wel opwindend geweest, maar het was een vreemde gewaarwording om slipjes te tonen, omdat duizenden

340 Kende ik vanuit Washington en Jakarta.

341 Kende ik van een ontmoeting in Washington op het Witte Huis.

[p. 271]

mensen eigenlijk alleen maar naar zijn lichaam hadden gekeken. Dat weet je van tevoren bij die job. Hij moest het weekeinde naar Keulen en een week naar Grenoble, allemaal voor hom. Arme Peter. Ik herkende zijn stem nauwelijks. Hij was helemaal apathisch. Probeerde hem op te monteren en vooral op te houden met in de put te zitten. Hij had gelezen dat Jef Last was overleden. Arme Jef.

Ik telefoneerde hem een tweede maal, omdat ik zijn stem totaal apathisch had gevonden en ongerust was. Nu was hij op. De eerste keer was hij in diepe slaap. Peter Gottmer was jaloers geweest over de reis van Peter en George naar Parijs en was ook ten tonele verschenen wat had geleid tot hot scenes. ‘George denkt dat hij iedereen kan krijgen en praat alleen maar over seks, dus dat was wat mij betreft snel bekeken,’ zei Peter. Hij had het boek dat ik hem zond, The Psychology of Motivation, in dank ontvangen. Misschien was het egoïsme, maar ik ben blij dat ik Peter heb gebeld.

18 februari 1972

George Ball zei op de nbc Today show dat Nixons reis ‘een diplomatieke overkill’ was, waar ik het mee eens ben, en wat ik trouwens in mijn recente lezingen ook heb bepleit. Hij had Kissinger eerst verder moeten laten onderhandelen, maar hij was bang dat Henry dan helemaal met de eer zou gaan strijken. Vanmorgen bracht ik een bezoek aan de Science Editor van The New York Times, Walter Sullivan. Hij had vorig jaar met bewondering kennisgenomen van de tekst van mijn Club van Rome-film en men had overwogen een uittreksel ervan op de Op-Ed-pagina te plaatsen. Maar al was het een scoop om Jermen Gvishiani voor een tv-camera te hebben gekregen, hij zei uiteindelijk toch weinig. Wat een beetje waar was, maar toch ook niet helemaal.

Sullivan is op Yale geweest en zag er ook naar uit. Hij vroeg of ik een gezin in Holland wist waar zijn dochter Elisabeth de zomer als paying guest kon doorbrengen.

Ben naar de flat van Leonard Freed aan West Street verhuisd, waar de kakkerlakken vrije doorgang hebben. Ik sprak weer lang met mijn oude vriend, de fotograaf, maar zijn reacties en opmerkingen kan ik soms echt niet volgen, zeer Amerikaans.

Wim Klinkenberg zendt me een nieuw meesterwerk van meneer Jacques Gans.³⁴² Ik ben deze keer ‘een journalistieke diva’ en ‘een collaborateur van het Kremlin.’ Dat kan gewoon alle-

342 De Telegraaf, 11 februari 1972.

[p. 272]

maal in ons meest populaire ochtendblad. Lezers krijgen de krant die zij verdienen. Meneer Gans windt zich blijkbaar onbedaarlijk op over het feit dat ik Telegraaf-fotograaf Peter Zonneveld laat vervolgen op grond van overtreding van de Privacywet. ‘Op zichzelf geloof ik dat er van Telegraaf-zijde niet het minste bezwaar tegen een dergelijk proces bestaat. Nog afgezien van het feit dat een dergelijk proces een tienduizendtal nieuwe abonnees pleegt op te leveren, kan het bovendien uiterst leerzaam zijn de vreemde kronkelwegen van het meneertje Oltmans zorgvuldig en nauwkeurig uit de doeken te doen. Ik zie de diva daar al bij een stevig kruisverhoor rondspartelen,’³⁴³ aldus Gans. Ook zond Klinkenberg twee ingezonden brieven aan de nrc uit de lade van André Spoors hooggeplaatste Nederlanders. Dr. J.C. Kruisheer, van 1957 tot 1961 gevolmachtigd minister aan de ambassade in Washington, die ronduit stelde dat ‘tenzij de heer Luns het tegendeel bewijst er nimmer door de Amerikaanse regering een toezegging werd gedaan Nederland op Nieuw-Guinea militaire bijstand te verlenen. Zolang de heer Luns zwijgt, blijft de verdenking (dat hij onwaarheid spreekt) bestaan (...).’ Ziehier.³⁴⁴ De heer Kruisheer meent dat een uiteindelijk oordeel over meneer Luns aan de geschiedschrijving moet worden overgelaten. ‘De journalist Oltmans wil hem als een misdadiger voor de rechter dagen,’ zegt de heer Kruisheer. Het is toch duidelijk dat de Haagse kliek niet in staat en ook niet bereid is die meneer te laten hangen. Wie anders moet in dit land uitmaken of iemand liegt dan de rechter? Kruisheer denkt aan een inside beoordeling, bijvoorbeeld door drie ministers van Staat. Dat blijft immers gekonkel onder elkaar van de ‘boys van het Binnenhof.’ Natuurlijk moet je de hulp van een onafhankelijke rechter inroepen. Kruisheer behoort zelf tot de in-crowd, net als dr. J.H. van Roijen die met ongelooflijke minachting voor de mensen van dit land zijn mond stijf dichthoudt. Verder laat Spoor Mr. C.L.W. Fock, oud-secretaris-generaal van Algemene Zaken, aan het woord. Deze vindt dat er helemaal geen onderzoek moet komen en dat de Tweede Kamer het besluit van de Kamercommissie in de prullenbak moet gooien.

343 De Telegraaf, 11 februari 1972.

344 Luns heeft de rest van zijn leven hierover geen bewijzen geleverd.

19 februari 1972

Droomde dat ik Henk Hofland het nieuwste artikel van Jacques Gans liet zien, die het voor hem opneemt tegen mij en je

[p. 273]

moet maar niet vragen hoe, op welke toon, en met welke onzinnige beelden (als diva nota bene).

Sneeuw en regen.

Dean Acheson³⁴⁵ schreef Present at the Creation. ‘Indonesia only recently free of Sukarno's baneful squandering of great human and material resources, has started to move ahead.’ Dan weet je meteen dat je zo'n boek kan overslaan. Luns komt er trouwens helemaal niet in voor.

345 Voormalig minister van Buitenlandse Zaken van de vs.

20 februari 1972

Sliep, sliep en sliep. Droomde dat ik generaal Sutikno Lukitodisastra verweet dat Bung Karno tijdens zijn laatste jaren buitengewoon misdadig was behandeld. Hij kreeg er tranen van in zijn ogen, net als ik.³⁴⁶

Gisteren bezocht ik de Persons. Bernhard vertelde dat Luns tijdens een bijeenkomst met de pers eens tegen een voortreffelijke man als ambassadeur dr. J.G. de Beus zei: ‘Ambassadeur, gaat u eens even kijken in de conferentiezaal hoe het ermee staat? Dat is aardig voor de pers.’ De Beus antwoordde iets van: ‘Zou het niet beter zijn om te wachten tot de afloop van de stemming?’ Waarop Luns tegen De Beus zei: ‘Ambassadeur, nu!’ Daar zaten dan een aantal persvertegenwoordigers bij, die er vanzelfsprekend geen melding van maakten. Geen wonder dat Luns me overal weert. Person is later naar De Beus gegaan om zich te verontschuldigen dat hij dit moest meemaken. Maar Person zet het ook niet in de krant. Maar welke krant zou het afdrukken? De Telegraaf? Ook maakte Luns bij die gelegenheid Sukarno nog eens extra belachelijk naar aanleiding van Luns' bezoek aan Indonesië, waarbij Bung Karno vooral grapjes over seksualiteit zou hebben gemaakt. Gelukkig heb ik zelf met Bung Karno over dat bezoek van Luns gesproken en er ook in mijn Memoires over gerapporteerd.

Dineerde met Dan Turner, mijn vriend uit Texas, en zijn moeder. Hij wilde naar een bar. Ik wilde naar huis en Peter schrijven. Ik hoorde me tegen Dan zeggen: ‘Sukarno kende ik beter dan mijn vader.’ Woorden! Die zin was waar en niet waar. Ik voelde en dacht meer zoals Sukarno, maar kennen deed ik mijn vader natuurlijk veel beter. Jammer dat Dans haar langzamerhand is geknipt als een meisje. Zijn kapper moet een fag zijn. Schreef weer een zeven pagina's lange brief aan Peter, maar ben

346 In 1966 bezocht ik met Sutikno Bung Karno en toen gebeurde hetzelfde, zoals in de Memoires beschreven.

[p. 274]

nog steeds niet tevreden.³⁴⁷ Toch wil ik hem een acceptabel levensteken zenden.

Sartre schreef over André Gide: ‘He lived for us a life which we have only to relive by reading (...).’ Twintig jaar geleden begon ik mij te verdiepen in Gides dagboek. Wanneer ‘herbeleven’ van een leven het doel van een dagboek zou zijn, zoals Sartre eronder lijkt te verstaan, dan denk ik dat mijn dagboek hierin slaagt. Gide was mijn inspiratie. Maar ik heb altijd gedacht: ‘Er mist teveel aan, dat moet mij niet overkomen.’

In het hoofdstuk The Living Gide³⁴⁸ schreef Sartre dat men na de dood van André Gide ontdekte ‘how much he remained alive. Thought has its own geography’. Ik denk dat thought builds its own pyramids. En wie weet wat er in de gangen en spelonken van die gigantische bouwsels begraven ligt? ‘Gide is an irreplaceable example,’ aldus Sartre, ‘because he chose, to become his truth.’

Er arriveerde een lieve brief van Casper.

Het is toch hoogst opmerkelijk dat je via live satellietverbindingen het actuele moment van Richard Nixon, die voet op Chinese bodem zet, op je schermpje in New York kan volgen. Hij heeft the football, een attachékoffer, bij zich, waarin de gecodeerde kaarten zitten, waarmee hij doelen kan uitkiezen voor een mogelijke tegenaanval indien de vs tijdens zijn afwezigheid met atoomraketten zouden worden bestookt. ‘These cards are matrices that fill gaps in prepared command messages. The experts allow only five minutes for an off-shore, submarine-launched missile to reach the us, and 30 minutes for an icbm, and hours for a bomb attack.’³⁴⁹

Ben nog even in de truck section langs de rivier gaan kijken, waar zich iedere avond Vondelpark-activiteiten afspelen, en meer. Een neger tippelde, maar ik dacht en dan? Ik wil toch nog eens met Lex Poslavsky spreken,³⁵⁰ die een paar jaar geleden zei dat wanneer ik niet in psychoanalyse zou gaan ik later de kans liep volkomen te vereenzamen. Het lijkt er meer en meer op dat hij gelijk gaat krijgen. Gerard Croiset vond het toen onzin en adviseerde dat ik mijn eigen weg moest volgen. Wie heeft gelijk?³⁵¹

347 De meeste zitten nog altijd in mijn dagboekklappers

348 Jean Paul Sartre, Situations, Fawcett Premier Book, New York 1965, pp. 50-54.

349 Newsweek, 21 februari 1972.

350 Mijn oom, de psychiater.

351 Ik denk in 1991 dat Croiset gelijk had

21 februari 1972

Er is nog steeds geen kolom van Jack Anderson verschenen. Ik

[p. 275]

belde Brit Hume in Washington dc ‘Jack held it up,’ aldus Brit, ‘since he got some secret Government cables about Joseph Luns. Now, when they would fit in, the piece would be even much better. So, I guess, we'll carry it on Friday.’

Was in St. Patricks: twee kaarsen, one for Peter, one for me. De centenophaler, met kale kop, vroeg me mijn wollen muts af te zetten: ‘You are inside a church, Sir.’ Toen hij even later met luide stem de kathedraal aan een toerist, vader met kind, stond uit te leggen, riep ik: ‘Sstt, don't talk so loud, you are inside a church.’

Schreef een kolom over het stoplicht in Belleville, Illinois voor De Typhoon.³⁵²

352 Schreef jarenlang een eigen kolom voor De Typhoon, waar ik hier eigenlijk nooit over bericht.

New York - Chicago

Daar gaan we weer. Stralend zonnig weer. Heb de psycholoog Rollo May gebeld en om een interview gevraagd.

Op O'Hare vliegveld belde ik Peter. ‘Ik wist dat je zou bellen,’ zei hij. Hij heeft een show in Grenoble en plakte er een paar dagen vakantie aan vast. Allemaal voor hom. Zoiets zou een paar jaar geleden ondenkbaar zijn geweest: dat hij op eigen houtje de hort op zou gaan. Piepkuiken wordt groot. Hij voelde zich fysiek nog steeds niet goed. Typisch Peter: wat tegen zijn natuur indruist veroorzaakt chemische reacties bij hem. ‘Ik omhels je, twaalf zoenen,’ zei hij.

Chicago-Sioux City, Ozark Airlines

Vanuit de lucht zag ik bij aankomst enkele honderden koeien, in omheiningen, voor een abattoir wachten; een afschuwelijk gezicht. Er stond een laag gebouw bij, met rookpluimen. Life transformed into cans through machines and mass-slaughter. We zijn de gevangenen van het verleden.

Rodeway Inn

Er was niemand om me af te halen. Ook geen boodschap.

Terwijl je op televisie uitgebreid kon zien hoe meneer Nixon zijn opwachting maakte bij de Chinese leiders gingen de hevige Amerikaanse bombardementen op Noord-Vietnam gewoon door. Boven Laos zou een mig-jager zijn neergeschoten.

Ik moet in de Augustana Lutheran Church de Knife and Fork Club toespreken. Er is een diner gearrangeerd in smoking.

Twee heren en hun dames haalden me af. De een importeerde bloembollen uit Nederland, de ander was de directeur van het

[p. 276]

abattoir, nota bene. Ze verwerken tweehonderd dieren per uur en: ‘We process 2000 animals on an average a day.’ Ik zei dat paarden wisten, wanneer zij gedood zouden worden. ‘Dat doen stieren ook’, aldus de directeur, ‘want zij ruiken het bloed van de dieren die reeds werden geslacht.’ Hij leidde het grootste slachthuis in de vs. Vlees wordt in bevroren toestand geëxporteerd met trucks en spoorwegwagons. Dat was het wat ik vanuit de lucht had gezien.

23 februari 1972

De televisie wordt overstroomd met beelden uit China. Bij de ontmoeting van Nixon met Chou En-lai zag ik John Holdridge naast de president zitten. Hij spreekt Mandarijn Chinees en vertaalt dus. Mijn brief aan Nixon dat Holdridge ‘an ass hole was’ en dat hij meer aan Joe Borkin kon hebben was dus een blunder, aangenomen dat Nixon die ooit zag. Waarschijnlijk werd deze aan Holdridge getoond.³⁵³

Je hoort de meest stomme commentaren uit Peking. ‘Well, Pete (or John, or God knows what) the President seems to be in ninth cloud (...), he considers this visit to Mao Tse-tung surely the highlight of his career and his public life (...).’

Kan niet ‘in contact’ met Sartre komen.

Jung heeft tegen professor Richard Evans gezegd: ‘Als je in Schopenhauers filosofie gelooft, zeg je “Het is een hel om geboren te worden”. Er bestaat een Grieks gezegde dat “het schoon is jong te sterven (Gerard Schimmelpenninck bij de politionele actie op Java), maar het mooiste van alle dingen is niet geboren te worden.” Filosofie, ziet u.’³⁵⁴ Hoe vaak heb ik deze filosofie niet verkondigd en gezegd er de voorkeur aan te hebben gegeven het vierde (dus niet geboren) kind in ons gezin te hebben willen zijn?

Jung: ‘Een gedragspatroon is de wijze waarop een wevervogel zijn nest bouwt. Dat is een geërfd patroon in zijn binnenste (...) wij worden geboren in een patroon; wij zijn een patroon. Wij zijn een structuur, die van tevoren door de genen werd vastgesteld (...). De anima is een archetypische vorm die het feit uitdrukt dat een man een minderheid aan vrouwelijke genen bezit (...). Al in de 16de eeuw hadden de Humanisten ontdekt dat de man een anima had en dat elke man een vrouwelijke kant had. Dat hebben ze gezegd; het is geen moderne uitvinding. Hetzelfde is het geval met de animus. Het is een manne-

353 Later, toen Holdridge ambassadeur in Jakarta was geworden, zou ik weer met hem corresponderen.

354 R.I. Evans, Gesprekken met Jung, Lemniscaat, Rotterdam 1971.

[p. 277]

lijk imago in de geest van een vrouw dat soms geheel bewust is en soms niet helemaal bewust.’

Cirkelend boven Chicago

Jung formuleerde de droom als de manifestatie van een situatie in het onbewuste, vanuit het onbewuste gezien.

Moline, Iowa, Blackhawk Hotel

Probeerde mam te bellen. Geen antwoord.

Een abc-verslaggever leunt op een elektrische stoel en vertelt dat daar in Jackson, Florida de afgelopen jaren 169 personen op die wijze om het leven kwamen. Wat doe je met een dergelijke informatie?

Vanavond sprak ik de Knife, Fork & Spoon Club van Davenport toe, in een gehuurde smoking.

Intussen waren er op tv beelden van de Nixons op de Chinese Muur te zien. Alleen de vogels konden ze toen niet buiten houden. Monumenten als de expressie van denkfouten uit het verleden.

Wat heeft het voor zin tegen tachtig mensen in Davenport, Iowa te praten, die naar een lezing komen om de eigen ideeën herbevestigd te krijgen en in de verste verte niet openstaan voor andere, laat staan nieuwe gedachten. Dat is die andere muur: niet de afgesloten ruimte van een natie, maar de afgesloten ruimte rond de mind. Ze luisteren niet eens naar woorden en gedachten, die ze niet herkennen en waarmee zij zich niet kunnen identificeren. Waar ben ik toch mee bezig en dat voor vierhonderd dollar alles inbegrepen, ook de ergernis. En toch geef ik me iedere keer weer helemaal. Ik zou eigenlijk duidelijk moeten maken alleen nog voor jonge mensen en studenten te willen spreken. Maar dan houd je helemaal geen lezingen meer over.

26 februari 1972

Belde gisteren na de landing op La Guardia Peter op vanuit een telefooncel. Zijn ‘Willem’ klonk als muziek in mijn oor. Hij vliegt via Parijs naar Grenoble.

Ben eerst naar de Beacon steam bath gegaan. Een jongen kwam mijn kamer binnen en verzorgde een perfecte blow job. Amerikanen zijn hierin geoefend als nergens ter wereld. Mijn gedachten waren trouwens bij Peter en Casper.

Limits to Growth door Donella Meadows, Dennis Meadows, Jorgen Randers en William Behrens is bij Potomac Associates Book uitgekomen. A Report for the Club of Rome's project on the Predica-

[p. 278]

ment of mankind (prijs 2,75 dollar). Het werd me met compliments van de samenstellers toegezonden. Aurelio Peccei komt ook naar Washington dus ik verander mijn reisschema en ga er heen.

Ontmoette Mora Henskens gisteravond. Zij had Harry Hagedorns vriendje Ewout Quispel op bezoek gehad. Harry wilde mij bij de nos weg hebben, dat staat nu vast. Peter heeft het altijd gezegd. Ik zal op een open confrontatie aansturen want het gesodemieter heeft nu lang genoeg geduurd.

Ook Mora - evenals Alain Vidal Naquet - zegt dat Kurt Waldheim een rund is en dat de corruptie in het secretariaat langzamerhand de spuigaten uitloopt. Zij kan het weten, want zij werkt er aan de top. Vooral de sovjets zijn blij met Waldheim, want hij is te manipuleren. Sommige vergaderingen kunnen niet plaatshebben want er is geen geld voor security guards. Een puinhoop dus.

Bernard Person had zijn diensten aangeboden aan de keurige meneer H.N. Appel van het Algemeen Dagblad. Hij kreeg een honds onbeschoft briefje terug: ‘Wij denken er niet over om zeshonderd gulden per maand te betalen voor twee artikelen van u uit New York. Bovendien zouden wij geen plaatsing kunnen garanderen. Bovendien willen wij u niet voor het hoofd stoten (...).’ Person heeft steeds meer moeite als journalist zijn hoofd boven water te houden. Hij wordt ook steeds ouder. Mijn voorland.

27 februari 1972

De kolom van Jack Anderson in The Washington Post is verschenen:

dutch double talk.
Joseph Luns, secretary general of navo and one of the best known diplomats in Europe, is caught up in an embarrassing controversy that threatens to become a major scandal.
Luns, former Dutch foreign minister, has been claiming for years that Holland's loss of New-Guinea to Indonesia in 1962 was caused by us failure to keep its promises to the Dutch.
But evidence is mounting that there never were any such promises. And a Committee of the Dutch parliament has now asked for a full dress investigation of Luns' statements.
Luns first made the charge of a us double cross at the time the Dutch surrendered New-Guinea to Indonesia in 1962. However, he did not elaborate.
In 1969, Luns spelled out his charge. He said, the Dutch Go-

[p. 279]

vernment had received ‘concrete promises’ of full support from the Kennedy Administration in defending New-Guinea against Indonesia in 1962.
But Luns said, that when fighting broke out, then Attorney General, Robert Kennedy paid Indonesian dictator Sukarno a friendly visit and subsequently persuaded his brother to forget commitments to the Dutch. Luns charged that Robert Kennedy was anti Dutch.
By the time Luns detailed his charge, of course, both Kennedy brothers were dead. But his version has been challenge by a host of former Kennedy aides.
Such advisors as Theodore Sorensen, Arthur Schlesinger and McGeorge Bundy have all said, that the Kennedy Administration had no such commitment to the Dutch.
Hearing of this, Luns changed his story. He now says, the commitment dated back to a 1958 meeting between him and President Eisenhower's Secretary of State, John Foster Dulles.
Dulles, of course, is also dead. But Howard Palfrey Jones who was deputy assistant secretary of state for Far Eastern Affairs under Dulles, says he knew nothing of any such agreement.
State Department officials we have contacted have also said they know of no such commitment.

Wat wil Luns nu eigenlijk nog? Henk Leffelaar haalde het artikel bij Anderson op en zette het op de telex naar de gpd.³⁵⁵

Vond een verbazingwekkend interessant boekje van de Britse bioloog C.L. Duddington. Ook hij wijst er op dat de bevolkingsgroei rampzalige gevolgen zal hebben. ‘Unless more food can be produced, either by finding new sources or by using our present ones more efficiently, the population of the world will have to be reduced by starvation. The hormone is a chemical messenger (...) food is broken down by means of enzymes (...).’ En je vraagt je af wat we eigenlijk op school wel leerden. Het lezen van Duddington is een traumatische ervaring. Robert Reinhold wijdt een zeskolomsartikel in de Times aan het verschenen mit-rapport van de Club van Rome. Er worden natuurlijk weer economen en wetenschappers bijgesleept, die er zelfs bij zeggen het rapport niet te hebben gelezen, maar die a-priori tegen zijn. De titel suggereert ook een vermindering van groei wat inderdaad niet in de aard van het beestje zit. Dennis Meadows zegt in Reinholds artikel - maar er wordt niet echt geluisterd en gelezen - ‘Our view is that we don't have

355 Zie b.v. Haarlems Dagblad, 26 februari 1972: anderson beschuldigt na oltmans luns van verdraaiingen.

[p. 280]

any alternative - it's not as though we can choose to keep growing or not, we are certainly going to stop growing. The question is, do we do it in a way that is most consistent with our goals or do we just let nature take its course.’³⁵⁶

Suharto heeft volgens James Sterba in de Times³⁵⁷ weer eens gedreigd geweld te zullen gebruiken vanwege oppositie tegen mevrouw Tien Suharto plan om een Disney Land te bouwen. Mevrouw Suharto wordt door haar betrokkenheid bij corruptie al heel lang ‘Mevrouw Tien Percent’ genoemd. Er zijn weer arrestaties verricht en ook collega Aristides Katoppo heeft er weer aan moeten geloven. Suharto heeft nooit anders gedaan dan gemoord en geweld gebruikt. ‘I will not hesitate to return to the firmness I showed on October 1, 1965,’ zei hij. Onbegrijpelijk. Niemand steekt een vinger uit. Links georiënteerde mensen en communisten mogen van Washington (en Den Haag) rustig worden uitgemoord, maar o wee, als het eens andersom was.

Marshall Berman wijst er in de Times³⁵⁸ op dat waar onze ouders en grootouders misschien nog bij voorkeur romans lazen - wat gewoon waar is - huidige generaties zich meer en meer in psychologie, sociologie en antropologie verdiepen. Erik Erikson is de Tolstoi van onze generatie: Margaret Mead zou de George Eliot kunnen zijn: ‘she is our culture matriarchial sage.’ David Riesman zou onze Thackeray kunnen zijn, hoewel het er op lijkt dat hij ook soms onze Flaubert is. R.D. Laing onze Dostojevski. Dit is Bermans inleiding tot het zojuist verschenen boek van Erving Goffman, een sociologie- en antropologieprofessor aan de University of Pennsylvania. Berman noemt Goffman: ‘coming closer than any living writer to being the Kafka of our time.’ Goffman noemt zijn boek Microstudies in Public Order.

Goffman bestudeert al een aantal jaren het dagelijkse leven ‘as a ritual order, in which a society's central beliefs about the rights and the character of persons are reaffirmed and revealed.’ Hij ziet het gezicht als ‘the basic unit in this ritual process’ wat we het dagelijkse leven noemen. ‘Our ritual face is not the person we “really” are, but rather the image we want other people to have of us, our persona, the mask we wear, the role we want to play.’ Goffman ziet iedere ontmoeting als ‘a masked dance.’ Hij vervolgt: ‘Our ritual togetherness is usually no more than a facade, maintained by means of discretion and white lies. Every participant makes an adjustment, by convincing himself,

356 The New York Times, 27 februari 1972.

357 The New York Times, 21 februari 1972.

358 The New York Times, Magazine Section, Book Review, 27 februari 1972.

[p. 281]

with the tacit support of others, that he is what he wants to be (...). The society that emerges from these strange encounters and social contracts is a kind of perverse blood brotherhood, with more blood than brotherhood.’

‘Occasional moments of embarrassment make shake these masks, but they are strong enough to withstand shocks. Inside men's heads is chaos and dread, but outside the dead beat of everyday life goes on.’³⁵⁹

359 Het ontbreekt aan ruimte meer over Goffman te vertellen; ik maakte in ieder geval meer aantekeningen.

28 februari 1972

Mohawk Airlines, New York - Elmira

Moet een lezing geven voor de ‘Monday Afternoon Club’ in Binghamton, New York.

Bob Dalke kwam een interview maken voor de Sun Bulletin.³⁶⁰

360 Zie bijlage 23.

29 februari 1972

Nare dromen over geklier met beesten en enge toestanden.

Twee kaarsen bij St. Patricks zoals bijna iedere dag. Ga altijd naar de plek waar ik met Peter stond.

Lunchte met Lili Marescot, haar moeder en Alain Vidal Naquet in de vn.

Ontmoette Dan Turner, die nu voor zijn werk modellen in het leger moet gaan zoeken voor Military advertising. Hij zei: ‘It's like being paid to cruise among soldier hunks.’

Het communiqué uit Peking is redelijk en fair. Ik denk niet dat Moskou, Delhi of Tokio er aanstoot aan kunnen nemen. Maar de onzichtbare psychologische fall-out in Azië moet vernietigend zijn. Wat gaat Suharto doen nu de Aziatische communisten opeens zelfs voor Washington acceptabel zijn? James Reston noemt Nixons China-reis ‘his finest hour’. Ik ben het met prins Norodom Sihanouk eens, die Nixon nu de voornaamste promotor van het communisme in Azië noemt.

1 maart 1972

Boston, Massachusetts

Sprak twintig minuten met Godfrey Godsel bij de Christian Science Monitor over de Luns-affaire. Hij zou het door Harry Ellis, hun correspondent in Bonn, laten uitzoeken.

Jonathan wachtte me in de hal van het gebouw op. Een bewaker zei tegen me dat er iemand op me wachtte die eruit zag alsof hij van plan was een bom te plaatsen. Dit was waar, maar dat

[p. 282]

vertederde me dubbel zoveel wat betreft Jonathan Raymond. Who cares? Ruig, ongeschoren, een tweedehands jack van een buschauffeur, eigenlijk een beetje vies, wat me bij hem niets kan schelen. Ik zei: ‘Jono, ik heb zin om je kleren uit te trekken, om meer dan één reden en je in een bad te stoppen.’ Hij zei dat hij met twee vrouwen samenwoonde, namelijk de vrouw van een arts en een meisje dat verliefd op hem is. Hij niet. Het loopt uit de hand, maar ze zwemmen allebei in het geld. Hij heeft als gewoonlijk bijna niets. Jono is nu 27. Hij heeft zijn draai nog steeds niet gevonden. Hij heeft zijn cello verkocht. Hij herinnerde me aan Richard Thieuliette toen hij zei: ‘Ik bezit niets op de wereld, behalve wat kleren.’ Hij wilde eigenlijk terug naar Colorado. ‘It's beautiful out there.’ Hij is nog steeds taxichauffeur. Ik zocht naar argumenten, want tenslotte had hij een graad in de filosofie gehaald. ‘How can I teach if my image of this absurd world is so unclear in my own head, Willem? If I had a degree in Biology, it would be another matter.’ Hij vroeg naar Peter, Harisanto en Richard. Ik heb gezegd dat als hij ooit werkelijk problemen had hij me collect moest bellen.

Bracht een bezoek aan het American Program Bureau om te onderzoeken of ze lezingen voor me wilden boeken. Het is een club jonge mensen. Ontmoette ook de televisiestaf, eveneens jongelui. Bob Monosky, de televisieproducer, leek me te gebruiken. We bespraken de mogelijkheid van een serie ontmoetingen voor tv tussen Amerikaanse en Russische studenten. Tenslotte was er een ontmoeting met de salesmen geregeld, ook allemaal jonge mensen.³⁶¹

361 Helaas zouden we nooit tot zaken komen, ondanks plannen en een correspondentie.

2 maart 1972

Washington, Everett Hotel

Vandaag wordt de mit-studie van de Club van Rome officieel in het Woodrow Wilson International Center for Scholars van de Smithonian Institution geïntroduceerd. De Washington Post wijdt een hoofdartikel aan de bijeenkomst: to prosper and live. Terecht schrijft de krant dat de Club ‘a valuable warning heeft gegeven.’ ‘Uncontrolled population and economic growth mark a road to disaster (...). To discount these studies as “simplistic” as some critic do, misses the main point.’ Het blad noemt ook andere groei dan bevolkingsaanwas en gnp. ‘There's growth of knowledge and wisdom in managing our heritage. This includes moral growth in learning to live with mutual understanding and cooperation on our common spaceship (...).’

[p. 283]

Ik ontmoette Aurelio Peccei al om 07.45 uur in het Stattler-Hilton-Hotel. Hij had weer allerlei paperassen en mededelingen voor me. Ik vroeg hem het succes van de Club in Holland naar voren te brengen in zijn aanstaande rede. Hij vergat het, maar Alexander King ging er wel uitvoerig op in.

Er was een uitgelezen gezelschap aanwezig. Dennis Meadows hield een inleiding en er werd door een senator gevraagd of hij ook in zijn computermodel de waarschijnlijkheid van oorlogen had meegeprogrammeerd. Die man dacht zeker dat de mit-machines een soort waarzegcapaciteit hadden. Dennis antwoordde afgemeten: ‘No, senator, there is no war in our global model.’ Zijn vrouw Donella zat hem devoot aan te gapen, terwijl hij zijn oratie afstak. Later vroeg ik hem: ‘Doesn't it sound like music when they now speak of the Meadows-model?’

‘It's not fair: it is really Jay Forrester's model,’ antwoordde hij. Dat wist ik ook. Professor Forrester sprak eveneens en noemde het de tekortkoming van onze tijd dat niemand een schatting naar de einder van de tijd kon maken. Wie wist waar zijn kleinkinderen mee bezig zullen zijn? Meadows: ‘Growth within a long-term vision knowing where we want to go is absolutely necessary. Growth without that vision will lead to the conclusions of our report.’ Hij vervolgde: ‘We tried to understand general behavioral tendencies (...). We used the computer only as a bookkeeping system to be able to speed up our calculations.’

Ik zat tijdens de lunch naast Desmond Smith, een cbs-producer, die me eventjes verzekerde: ‘Sukarno was the greatest public figure I ever met.’ Eindelijk eens iemand die Bung Karno ook had gekend en zich behoorlijk over hem uitliet. Hij zou best samen willen werken bij onze sovjetprojecten. Dr. Philip Handler was er natuurlijk ook. We waren het eens dat het een moeizame zaak was afspraken te maken zolang je absoluut geen staat kon maken op de sovjets. Het was nu weer helemaal niet zeker of Jermen Gvishiani naar Londen zou komen.

Had een boeiend gesprek met de Indiase ambassadeur L.K. Jah. Zowel over Richard Nixons reis naar Peking als over Indonesië. Hij bleek overtuigd dat Sukarno zijn tijd in 1965 had uitgediend en diende te verdwijnen. ‘Did that justify Suharto's bloodbath? And, what now? All of a sudden China is very acceptable to Washington, while the cia conspired against Sukarno because he had warm relations with Peking?’

‘I look upon the situation the same way as you do,’ zei de ambassadeur.

[p. 284]

‘I consider that a great compliment,’ antwoordde ik.

Ontmoette ook Anthonie T. Knoppers, van Nederlandse origine, president van de chemiegigant Merck & Company. Hij noemde zichzelf ‘mentally a growth addict’. Om die reden was het mit-rapport moeilijke kost voor hem.

Minister Elliott Richardson van Health, Education and Welfare sloot de bijeenkomst.

H. Leffelaar was even binnengewipt maar meteen weer weggegaan want hij had 's avonds een avro-uitzending. Ik belde Eddy Lachman, correspondent van de nrc en vroeg waarom hij niet was geweest. ‘Dat bepaal ik, mijnheer Oltmans, wat ik naar Holland zend. De Club van Rome-zaken zijn mij uit onze krant bekend. Tot voor een week had men in Washington nog nooit van de Club van Rome gehoord.’ Ik vertelde hem dat minister Richardson een uitstekende rede had gehouden. ‘Dat was gewoon nieuws, meneer Lachman.’

‘Ik had vandaag nu eenmaal andere dingen aan mijn hoofd.’ Hij zei in de jaren vijftig, toen Hofland nog op een woonboot woonde, over mij te hebben gehoord. Van de rel in Nederland wist hij niets, ook niet dat Anderson over Luns had geschreven. ‘Anderson is een vieze leugenaar,’ zei Lachman. Ik benadrukte dat Anderson en Brit Hume het State Department hadden geraadpleegd. Hij adviseerde eens met McGeorge Bundy te gaan praten. Ik vertelde McBundy op film te hebben met wat hij over de kletspraatjes van Luns had gezegd. Hoe brengt zo iemand het tot correspondent in de vs voor de nrc?

Ontmoette de heer P. Siderius, staatssecretaris van Milieubeheer. Hij zei grote bewondering voor dr. Jermen Gvishiani te hebben. ‘Bij die ontmoeting, waar u ook was, in het Promenade Hotel, kon eigenlijk alleen professor Casimir van Philips hem bijhouden.’ Toen ik over de Luns-affaire begon bevroor zijn gezichtsuitdrukking. Hij zei dat we ons met nobeler onderwerpen, zoals de Club van Rome, bezig moesten houden. Wat is dit toch dat in de broek scheiten voor Luns in Den Haag?

3 maart 1972

Washington dc

Had opnieuw een vliegensvlugge ontmoeting met Aurelio Peccei in het Stattler-Hilton-Hotel en informeerde hem over de affaire in mijn huis met de Telegraaf en de sovjetdiplomaten. ‘Those are the facts of life, that's nothing,’ zei hij gerustellend. Ik wilde de achterklap van andere zijden voor zijn. Hij vroeg hoe de zaken met Carel Enkelaar en de nos stonden. Philip Handler had gezegd aan alles te zullen meewerken wat ik zou onder-

[p. 285]

nemen op het gebied van gezamenlijke producties met sovjet-autoriteiten. Hij zou me lang van tevoren informeren als hij iets wist over de nieuwe datum van de komst van Gvishiani naar het Westen.

Ontmoette mijn oude vriend Warren Unna van de Washington Post. Hij schijnt uitgerangeerd te zijn en is nog slechts correspondent voor de Indian Statesman. Hij vroeg me mee te gaan naar de ymca voor een gezamenlijke sauna, maar dat doe ik niet met hem.

Robert Reinhold rapporteert vanmorgen in de Times over de festiviteiten van gisteren. Er waren tweehonderdvijftig 250 notabelen uit Washington present. Senator Claiborne Pell³⁶² van Rhode-Island had gezegd: ‘You presume man is rational, but man is an emotional creature. How do you convert the mit report into an action program.’ De vraag die gisteren door mijn hoofd speelde was eveneens: wanneer begint de Club van Rome met na te denken over de brain. Het gaat immers om de implementatie van de Limits to growth filosofie? Hoe leg je een brug tussen deze problematiek? Praten, nadenken en vervolgens ernaar handelen?

Ontmoette mijn oude vriend Michael Polonik van de sovjetambassade. Hij voelde zich ziek en was niet naar kantoor gegaan. Hij wilde eerst niets eten, maar ik overreedde hem een dairy salad te nemen. Hij leek geïnteresseerd om in samenwerking met the American Program Bureau in Boston een televisieprogramma op te zetten rond een discussie tussen Amerikaanse en sovjet-studenten.

Hij adviseerde: ‘Don't be in a rush with your judgement about Nixons Peking trip. I think, Nixon himself is still not quite sure, at all, what he has achieved. We are in the Soviet-Union in good shape, anyway.’ Lichtte hem in over Luns. Hij betwijfelde sterk of Luns uit de navo gekeild zou worden.

Dineerde met Barbara Applegate.

Nauwelijks open ik Nietzsche of ik kom weer helemaal ‘in beweging.’ Nietzsche beschouwt het als de taak van opvoeders: ‘Teaching to see, to think, to speak and write.’ Het zou kunnen, dat je van ouders het ‘zien’ meekrijgt. Althans een gedeelte ervan. En de rest? Hoe werkt ‘leren’? Verderop zegt hij: ‘There would be no Platonic philosophy at all if Athens had not possessed such beautiful youths: it was the sight of them which first plunged the philosopher's soul into an erotic whirl

362 Hij zou in de loop der jaren zich zeer voor de Club van Rome inspannen en werd bevriend met Aurelio Peccei.

[p. 286]

and allowed it no rest until it had planted the seed of all high things into so beautiful a soil (...).’³⁶³

363 Friedrich Nietzsche, Twilight of the Idols: The Anti-Christ, Penguin Books 1968, p. 80.

4 maart 1972

Washington dc

Ben ongeduldig om naar Amsterdam terug te gaan, ook al zullen er wel weer de nodige gevechten moeten worden geleverd. Bantam Books heeft al een pocket op de markt gebracht met een fotoreportage van Nixons reis naar Peking. Free enterprise! Henk Leffelaar deelt mee dat Heldring opkrast bij nrc Handelsblad. Good riddance. André Spoor wordt enig hoofdredacteur en een ventje van de Leidse Courant, Rob Soetenhorst, adjunct. Hofland lijkt permanent uitgerangeerd. Zielig.

Bracht een bezoek aan oud-indischman Wilhelmus Heeres in Pottsville. Hij haalde me met dochter Pita af. We hebben tot 23.30 uur zitten praten. Ik heb nu een duidelijker beeld van Wil Heeres, tot dusverre had ik voornamelijk mijn correspondentiekennis. Hij is een echte ex-koloniale superdoordouwer. Hij liet eens zijn rug behandelen door Croiset en leest boeken van Tenhaeff. Hij is me sympathiek, maar helaas overdrijft hij constant.

Ben voor het slapen gaan even alleen het dorp rondgewandeld.

5 maart 1972

Washington dc - Pittsburgh, Northwest Orient

De Heeres hebben me op National Airport afgezet en dank de hemel weer op mezelf te zijn.

Eddy Lachman mag van mij op Anderson schelden, maar voorlopig verwijst een hoofdartikel in de Washington Post - ook niet de eerste de beste krant - naar nieuwe onthullingen van Anderson in de zogenaamde itt-affaire, waar sommigen van de hoogste functionarissen uit de regering Nixon bij zijn betrokken. Volg het niet exact, want het is een vervelend verhaal.

Russell Baker van de Times heb ik altijd would be en opgefokt gevonden. Ik lees hem dan ook bijna nooit. Maar vandaag komt hij met een ‘kritiek’ op het mit-rapport, waar hij kennelijk niets van heeft begrepen, hopende dat hij het stuk kent en inderdaad ook heeft gelezen. Hij stelt het voor alsof de Club van Rome het einde van de wereld heeft aangekondigd. Zonde van het papier. Gelukkig zegt Anthony Lewis op dezelfde pagina: ‘The Club of Rome say that the purpose of its report is to provoke thought, not despair.’ Hij vervolgt: ‘The thinking can-

[p. 287]

not be left to the ecological enthusiasts. It would be quite wrong, intellectually and morally, to suggest that resolution of the dilemma of economic growth be left to those who have identified it. The decisions required are political: they are for all of us.’³⁶⁴

Opnieuw een sneeuwstorm. Maar de bus rijdt. We riskeren ons leven maar weer eens voor de lieve dametjes van Parkersburg, West-Virginia.

Ik zit te bedenken dat ik Peter sedert 23 december niet meer heb gezien. Maar waarom schrijf ik het steeds op wanneer hij me bezighoudt? Ik denk minstens evenveel aan mam. Ik maak me zorgen dat zij deze vier weken veel meer alleen is dan anders. Ik probeer me haar voor te stellen en haar stem te horen.

364 The New York Times, 5 maart 1972.

6 maart 1972

Parkersburg, West Virginia

De zon schijnt volop.

‘The most spiritual human beings, assuming they are the most courageous, also experience by far the most painful tragedies: but it is precisely for this reason that they honour life, because it brings against them its most formidable weapon.’³⁶⁵

Hij zal met ‘spiritual human beings’ hen bedoelen, die geest prioriteit verlenen boven materie. Begrijp de bedoeling van ‘assuming they are the most courageous’ niet. Ondergaan zij tragedies omdat zij misschien kwetsbaarder zijn, meer met hun hart leven, zoals dit heet? Hoe meer ik over die zin nadenk hoe minder ik haar begrijp. Zou je de onmacht van ‘uncontrolled minds, and its filthy fallout’ als ‘wapens’ kunnen omschrijven? ‘Great men, like great epochs, are explosive material in whom tremendous energy has been accumulated (...). Great human beings are necessary.’ Nietzsche noemt dan Napoleon als voorbeeld. Zouden de Russen, die door Napoleon onder de voet werden gelopen, Napoleon ook als ‘genie’ omschrijven?

Sprak voor tachtig dames van de Woman's Club in Hotel Chancellor in Parkersburg. Ze waren woedend over sommige passages, vooral betreffende China. Nu blijkbaar Nixon in Peking is geweest zijn dezelfde Amerikanen, die de Volksrepubliek jarenlang uit de vn wensten te weren, opeens tot de conclusie gekomen dat de Chinese communisten hun broedervolk is geworden. Ik hoop dat dit de laatste maal is dat ik voor Amerikaanse dames in de binnenlanden van de usa heb hoeven te

365 Uit Twilight of the Idols: The Anti-Christ.

[p. 288]

spreken à raison van 350 dollar, waar dan reis- en hotelkosten af moeten, plus een percentage voor het management.

Okay, let's go home!

Allegheny Airlines naar Pittsburgh

Nietzsche noemt Dostojevski ‘the only psychologist, by the way, from whom I had anything to learn: he is one of the happiest accidents of my life, even more so than my discovery of Stendhal.’³⁶⁶

Het overstappen in Pittsburgh en op jfk verliep voorspoedig. Neem panam 92 naar Amsterdam.

366 Idem.

07.10 uur, ochtendgloren.

Het strand van Zandvoort doemt op uit de zee. Wanneer zal ik er weer met Peter van genieten?