Memoires 1971-1972

[p. 139]

Moskou

29 november 1971

National Hotel, kamer 420

Diep geslapen en gedroomd. Werd wakker op het moment dat ik Loet Kilian omhelsde. Hij zei: ‘Moet dat nou?’

‘Behalve de dingen, die uit mezelf komen, lijkt me niets van ook maar de geringste waarde.’ - Oscar Wilde.

Hij stierf, nog maar 46 jaar oud. Ik zou met psychiater C.J. Schuurman over Wilde willen spreken. Peter moet het ook lezen. Het valt me op hoe weinig Wilde rekening hield met de zestien jaar jongere Douglas. Ik wilde dat Wilde, die zo dikwijls over spirit en priority of soul spreekt, ook maar een keer zou erkennen dat hij pervers bezeten was om een zestien jaar jongere man te verkrachten, die dus Douglas heette.

Gisteravond kwam Sumartono meteen naar me toe. Het was prettig om samen te zijn. Hij vertelde dat juffrouw Reiniers een gebaar tegenover hem had gemaakt van ‘geen aandacht aan besteden’, toen tijdens de vorige reis Harry en ik de ambassade verlieten en iemand vroeg wanneer ik weer naar Indonesië zou reizen. Ik antwoordde namelijk: ‘Als Suharto is opgehoepeld.’ Dit is een seksloze samenleving. Mij vallen alleen soldaten op, de rest ziet er allemaal hetzelfde uit, armetierig meestal, een beetje als in oorlogstijd. Grijs en grauw. Er worden weinig kleuren gedragen.

Ben om 18.55 uur in het befaamde Moskouse Conservatorium. Ben van plan intens te genieten en de wereld te vergeten. Een oud mannetje (en een oude vrouw) bedienden de garderobe, waar ik mijn konijnenjasje afgaf. Zijn spierwitte haar en gezicht roerden me. Er lag blijdschap, vriendelijkheid en een zekere kinderlijkheid op te lezen. Misschien is hij wel tevreden nog te kunnen werken en onder mensen te zijn.

Lees Oscar Wilde intussen. Hij zegt dat men niet voorzichtig genoeg kan zijn zijn vijanden te kiezen. Maar wie kiest in hemelsnaam vijanden? Het klinkt of jezelf kiest om griep te krijgen. Ik heb een plaats op de derde rij en een violiste uit het orkest flirte. Twee rijen achter mij zit ambassadeur Tammenoms Bakker, die met twee dames arriveerde. Streepjespak à la Luns. Nu weet hij meteen dat ik terug ben in Moskou.

[p. 140]

Het tweede pianoconcert van Brahms wordt magistraal gespeeld: zwaar. Na twee encores vroeg de zaal om meer, maar ik ben vertrokken. De oude heer in de garderobe wilde me in mijn jas helpen. Dat wilde ik niet en vertrok zonder tip te laten. Ik ging terug en voelde me nog meer opgelaten toen ik hem een halve roebel in kleingeld gaf. De auto van de ambassadeur met vlag stond al te wachten.

‘Cynisme is slechts sentamentaliteit, die een dag vrijaf heeft (...)’. - Oscar Wilde.

‘Verhevenheid van ziel werkt niet aanstekelijk’. - Oscar Wilde.

Als Wilde eens kon weten wat er zich nu, in 1971-1972 zoal afspeelt in de wereld op het gebied van homoseksualiteit. Everywhere, zelfs in England, the good old Albion.

30 november 1971

Er staan weer duizenden mensen in de rij voor de tombe van Lenin. Beangstigend.

Een auto moet je een dag van te voren aanvragen en kost dan 2,80 dollar per uur. Veel papierwerk. Van taxi's ben je nooit zeker en maar weinig chauffeurs begrijpen waar je het over hebt. Het beste is de juffrouw van Intourist in het Russisch te laten opschrijven waar je heen moet.

Bij de Pravda kon de receptioniste de naam van Olga Chechotkina in onze letters niet lezen. Ik bracht Olga als gevraagd het boek van Taylor over Vietnam, I.S. Stone over de Fifties en The Age of Aquarius als speciale therapie.

Chocola is hier onbetaalbaar. Een plak kost twee of meer roebel. Drie kleine, platte reepjes zeventig kopeken.

Bezocht Asaturjan in het televisiehoofdkwartier. Hij scheen deze keer gehaast. De tolk was louzy. Een contract neemt doorgaans een halfjaar in beslag om tot stand te komen. Er moeten zo veel instanties aan te pas komen, zelfs het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ze noemden Spartacus een gigantisch project en lieten doorschemeren pessimistisch te zijn over de mogelijkheid dit ballet te filmen. Was teleurgesteld. Ben eigenlijk blij dat ik morgen weer kan vertrekken.

Ik heb Fedorowski gebeden en gesmeekt dat dr. Gvishiani meteen op Van Doorne van daf zou antwoorden, opdat ik de brief morgen mee kan terugnemen. Dan gaat er tenminste ook iets wel vlot in Moskou.

Ahram Katchaturian is 1 en 2 december in Keulen. Ik wil hem daar gaan ontmoeten.

Lees gefascineerd het Roman Polanski-gesprek in Playboy.

[p. 141]

Sumartono kwam me halen. We reden naar zijn appartement in een flatgebouw gereserveerd voor diplomaten. Het gebouw was een haveloze troep. Het had ook een verfje nodig. De lift kraakte en zuchtte van ouderdom. De flat zelf was haast primitief, een antieke keuken en de vloerbedekking was hopeloos. Ongelooflijk. Geen wonder dat Ton naar Indonesië verlangt. Ook de maaltijd, die hij had bereid, was miezerig. Bami met hier en daar een schijfje worst. Zelfs helemaal geen groenten. Wel nog wat rijst met enkele stukjes vlees. Je kunt hier natuurlijk ook bijna niets krijgen.

We zaten tot één uur te praten. Toen hij me terugreed naar het National Hotel werden we door een auto tot aan het Kremlin Plein gevolgd. ‘Dat is de kgb’, zei Sumartono, ‘dat gaat hier zo.’ Ze reden zelfs vlak achter ons met volle, niet gedimde lichten. Onbeschaamd. Hij vertelde dat ze vrouwelijke agenten op diplomaten afstuurden. Er was wel eens door een vrouw aangebeld, die voorgaf de telefoon te willen gebruiken. Afrikaanse studenten die hoeren van de zoveelste verdieping uit het raam flikkeren en andere verhalen. Diplomaten kunnen zich niet bewegen zonder bespioneerd te worden. Een Cubaanse diplomaat had in zijn gebouw het portret van Fidel Castro aan de buitenkant van zijn voordeur, wat Sumartono bespottelijk vond. Ambassadeur Muljadi had gezegd, wanneer ik zijn gezicht zie (dat van mij dus) ken ik hem misschien.¹⁸⁰ Hij noemde een Indonesische generaal, die onlangs De Verraders had gelezen. Een andere diplomaat op de ambassade herinnerde zich dat ambassadeur Zain hem eens had gezegd: ‘Hij is de lieveling van Bung Karno.’ We spraken natuurlijk over Bung Karno. Ik legde met verve mijn positie vis-à-vis Indonesië uit. Ik raakte zo opgewonden dat Sumartono tranen in zijn ogen kreeg. Wat ik wilde zeggen was dat Indonesiërs zich op hun knieën behoorden te gaan schamen omdat zij Bapak aan zijn lot hebben overgelaten toen hij werd doodgemarteld door de generaalskliek van Suharto. ‘Wat heeft Sukarno niet voor Indonesië gedaan?’ vroeg ik, ‘en wat doen deze verdomde generaals voor het land? Hun zakken spekken, de smeerlappen.’ Ik wilde Sumartono meenemen naar mijn kamer om hem een kopie te geven van een interview met Dewi Sukarno. Maar de vrouwlijke Cerberus op de gang, die over alle gasten waakt, verbood dit.

180 Ik ontmoette admiraal Muljadi in 1966 tijdens een ontbijt met Bung Karno op het Istana Merdeka in Jakarta.

1 december 1971

Ontmoette dr. Jermen Gvishiani voor tien minuten. Ik had een

[p. 142]

kleine agenda voorbereid en vloog er door. In ieder geval was de brief van hem aan Van Doorne gereed.¹⁸¹

Ik stelde voor dat we premier Kosygin door een aantal West-Europese tv-commentatoren via Eurovisie aan het woord zouden kunnen laten. Zij reageerden - Fedorowski was erbij - enthousiast. Ik vroeg of het niet beter was de heer Keldysh in Nederland te filmen, waarop dr. Gvishiani zei: ‘Waarom niet wanneer hij in Washington is, dan heb je Handler en hem bij elkaar?’ Er waren ook twee secretarissen aanwezig die notities maakten. Deze twee heren, Henry Shvedow en een assistent, liepen mee naar beneden naar Fedorowski's kantoor. Het viel me op dat hij zijn boeltje zorgvuldig had afgesloten. Hij opende de deur en we bespraken een mogelijke outline voor een milieufilm.

Fedorowski: ‘Your idea of filming Kosygin was splendid. Now, dr. Gvishiani will think about it, and, of course he is going to tell his father-in-law.’ Dat had ik ook aldus bedacht. Zij bewonen tenslotte dezelfde villa. Wanneer dit lukt heb ik een doorbraak en een coup tegelijk: Aleksei Kosygin op Europese televisie via Eurovisie als een internationale voetbalwedstrijd.

Fedorowski zei ook dat een kleine Nederlandse firma in Amerika voor de Russen computers kocht, maar er waren problemen ontstaan bij het verkrijgen van onderdelen. Deze werden wel uit de vs afgezonden, maar op een of andere manier verdwenen ze spoorloos bij doorzending naar de Sovjet-Unie. Ik zei dat ik dit eens met dr. Emile van Konijnenburg zou bespreken en misschien kon hij helpen door zijn luchtvaartcontacten.

Ontmoette bij State Television een meneer Kouznetsov, die vertelde dat er alleen met Italië een vijfjarencontract in overweging was. Onderhandelingen over een mogelijk protocol waren aan de gang. Carel Enkelaar zal in aanvulling op zijn brief van 26 november 1971¹⁸² naar Sergei Lapin, Chairman of the State Committee for Television and Radio of the ussr Council of Ministers ook nog eens moeten telegraferen. Kouznetsov adviseerde dit: ‘I am not high-placed enough to take decisions.’ Hij vroeg vooral zijn naam in het telegram te vermelden.

Fedorowski vertrouwde me overigens nog een informatie toe. De man, die in Holland computers voor de Sovjet-Unie aankocht, had hen gezegd in verschillende landen bankrekeningen te hebben. Het was gebleken dat hij had gelogen. ‘He is sending every day long cables by telex and now he wants to come here to look for his lost shipments.’

181 Zie bijlage 12.

182 De brief overhandigde ik aan Kouznetsov.

[p. 143]

Sumartono zei gisteravond: ‘Ik kan Spartacus honderdmaal zien.’ Ik ook dus.

Mevrouw Wolkova vroeg me naar haar kantoor te komen. Tot mijn verwondering kondigde ze aan geen relevant materiaal over de president van de Academie van Wetenschappen, M.V. Keldysh, te kunnen achterhalen. Zij zou nog verder zoeken en over een paar weken materiaal naar Amsterdam nazenden.

Wandelde een uur in de motregen. Ik vind het voor de kinderen die om kauwgom vragen zelf vernederend als zij zo bezig zijn. Soms kijken oude, bleke gezichten van mensen van het ‘oude regime’ in verbazing en verwarring naar me. Wat kan er in hemelsnaam in hun hoofden omgaan bij het zien van een welvarende man uit het westen? Vrouwen kunnen steels een lachje weggeven en zijn eigenlijk dikwijls flirterig. Er wordt veel geginnegapt. Ze hebben kennelijk geen kaas gegeten van gays en weten dit ook niet in te schatten.

Wond me op toen de klm-employé begon met te zeggen dat mijn naam niet op de passagierslijst voorkwam. Een Intourist-auto bracht me naar het vliegveld met een chauffeur met Edenhat. Hij noemde het Russische vehikel ‘our Rolls Royce’. Hij reed als een smid. Kocht een model van de tv-toren van Moskou.

De heer Van der Ploeg, klm-vertegenwoordiger, vertelde dat sovjettelevisie al twee filmpjes van de klm liet zien en a.s. zondag komt een derde. Wat een gelul van Tammenoms Bakker met zijn ‘wat staat er tegenover.’

‘A psychopath is a moral imbecile.’ - Cesar Lombroso.

Sumartono vertelde overigens dat de avond dat hij mij na middernacht naar het National Hotel had gebracht er tweemaal 's nachts was opgebeld en weer opgehangen. De kgb wil weten of hij bij mij was blijven slapen of was teruggekomen. Tot 02.00 uur 's nachts kon hij nooit de bbc krijgen. Daarna werd er door de Sovjets niet meer gestoord omdat iedereen dan sliep.

Kocht Russische champagne, zoals broer Theo heeft gevraagd. ‘(...) the astonishing fact, that lack of love, even cruel treatment, in childhood seems often among psychopaths to produce the power to inspire love and fanatical devotion.’ Playboy

Hoogendijk van Elsevier reist mee terug Hij heeft dus eindelijk de Sovjet-Unie ontdekt. Hij is samen met een lange lul, met wie ik eens mee naar huis ben gegaan in Amsterdam-Oost om een nummer te maken dat mislukte. Geloof dat hij recensent is.

[p. 144]

klm-flight 853

Ik vind de damesstewardessen in uiterlijk en general appearance hollend achteruitgaan. Het selectieproces wordt natuurlijk ook steeds meer ‘verfijnd’. Zo is de selectie voor Nijenrode ook naar de knoppen gegaan. Sumartono vertelde dat sas en Swiss Air dikwijls Indonesische diplomaten vrije tickets gaven: ‘Maar de klm nooit, terwijl we toch heel dikwijls met de klm vliegen.’ Hij kent de Hollanders - en de klm vooral - nog altijd niet.

Tien Indonesische ambassadeurs worden vervangen, waaronder generaal Taswin Natadiningrat in Den Haag. Nu komt de smeerlap generaal Alamsjah als ambassadeur naar Nederland. Weten ze dan op Buitenlandse Zaken helemaal niet meer dat ik hem in 1966 in de publiciteit bracht vanwege het corruptieschandaal met de heer Worms, Cornelis Verolme, Adam Malik, de Pertamina Olie Maatschappij en die andere notoire Suharto-corruptor, generaal Ibnu Sutowo? Natuurlijk is deze schurk automatisch agreement verleend en zal straks op Soestdijk zijn geloofsbrieven aan koningin Juliana overhandigen bij een glaasje sherry. Ze doen maar. En Suharto lacht in zijn vuistje want hij neemt iedereen in de maling.