Logo DBNL
Memoires 1971-1972 (2003)

Memoires 1971-1972

(2003)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

14 november 1971 (vervolg)

Casper en zijn vriendin153 waren op Schiphol. Hij was minder attent en minder vol aandacht als anders. Hij scheen me niet te begrijpen en dat irriteerde me. Maar Pauline is een schat. Ik waardeerde hun komst zeer.

Telefoneerde met André Spoor. Hij heeft morgen een afspraak met oud-premier Willem Drees. Prima. Hij luncht dinsdag met Emile van Konijnenburg. Zou natuurlijk al deze zaken in de eerste plaats met Henk Hofland hebben willen afwerken, maar die is te lamzakkerig om een poot uit te steken.

Het Adres aan de Staten-Generaal is in Propria Cures154 verschenen.

Prins Claus bedankt voor toezending van de tekst van de Club van Rome-film.155

Ging met Casper en Pauline in de Cave eten en wie wandelde als een verrassing binnen: Peter. Hij was eerst wat gespannen maar het werd oergezellig. Ik moet erg dankbaar zijn voor zoveel expressions of affection.

15 november 1971

Amerbos 205

Draai de love scene uit Spartacus voor Peter.

Op de Cornell University in Ithaca, New York is een rapport verschenen waarin staat dat Richard Nixon meer bommen boven Noord-Vietnam liet afwerpen dan lbj in zijn tijd. Het zijn ordinaire oorlogsmisdadigers, maar dat mag je zelfs in Nederland niet zeggen, laat staan schrijven. Ik herinner me hoe ik in 1968 met Nixon meereisde156 en hij tijdens zijn verkiezingscampagne de Amerikanen beloofde vrede in Vietnam te zullen maken. Hij had van Dwight Eisenhower geleerd hoe de oorlog in Korea was beëindigd; hij zou hetzelfde in Vietnam doen. Nu is het 1971.157

De Telegraaf citeert een Tsjechische generaal, Jan Sejna, die zegt dat de sovjets gereed zijn voor een aanval op de navo. Anderhalf miljoen Russische troepen zouden met pantsereenheden bijvoorbeeld in vier dagen Scandinavia kunnen bezetten. In geval van verzet tegen een dergelijke invasie zouden nog eens anderhalf miljoen man kunnen worden toegevoegd.

Telefoneerde met Joop den Uyl. Hij is geïnteresseerd in het achterhalen van de door Anak Agung gemeldde feiten. Hij vroeg me aan André Spoor te zeggen hem op te bellen.

Zocht contact met daf. In eerste instantie is men inderdaad nieuwsgierig naar mogelijkheden tot zaken te komen in de Sovjet-Unie.

Wim Klinkenberg, die ik verslag uitbracht, zei: ‘Mijn ervaring in de Sovjet-Unie is dat wanneer de Russen je eenmaal vertrouwen ze dat ook voor driehonderd procent doen.’

Den Uyl was vooral ook geïnteresseerd te weten of oud-ambassadeur J.H. van Roijen bereid was over de brug te komen met wat hij ongetwijfeld weet van het gelieg van Joseph Luns. Telefoneerde Aurelio Peccei in Rome om verslag te doen van mijn bevindingen in Moskou. ‘Excellent, you did a splendid job.’ Van hem komende klonk me dit als muziek in de oren. Hij was enthousiast over de gedachte van een film met Keldysh en Handler. Hij ontmoet dr. Gvishiani nog deze week. Een ontmoeting met ons drieën zit er mogelijk in.

Besloot dr. Van Roijen voor een laatste maal een waarschuwing te zenden dat wanneer hij zijn mond blijft houden hij als ‘zak’ de geschiedenis in zal gaan. Ik sloot een kopie van mijn brief in Elsevier van 13 november in, waarin ik openbaar maakte (wat André Spoor dus vertrouwelijk van Van Roijen had vernomen) dat hij naar koningin Juliana was gegaan om er op te wijzen dat Luns ‘onzorgvuldig verslag uitbracht over door hem - en Van Roijen - gevoerde gesprekken in Amerika, met name over de kwestie Nieuw Guinea.’ Ik wees er op dat er ‘morele moed’ voor nodig was om over de brug te komen inzake het ongelijk van Luns.’158

Voorts legde ik de heer Van Roijen uit oud-premier Willem Drees tot 24 november a.s. te hebben gegeven om zijn mond open te doen in deze zaak. ‘Voor mij is deze thans rond. Ik deel u zonder meer mee,’ aldus schreef ik Van Roij en, ‘dat als ook u niet de moed hebt voor de waarheid en de geschiedkundige reconstructie van de feiten een offer te brengen (als u dit als een persoonlijk offer mocht zien) noch uw persoonlijke more-

le bezwaren opzij kunt zetten in het belang van het koninkrijk, dat ik niet zal aarzelen alle bij dit schandaal betrokken personen zonder meer het zwembad in te duwen (zoals Hofland dit eens stelde ten aanzien van de groep-Rijkens). Ik koester volledige minachting en ik walg van het zogenaamde fatsoenshalve stilzwijgen van regeringsnotabelen, die te laf zijn om een zogenaamde populaire schavuit als Luns aan te pakken.’159

16 november 1971

Peter belde uit Oostelbeers. ‘Dag mijn lieve Bebbes (...).’ zei hij. Hij las Grenzen van Robert Jay Lifton.

Harry Hagedorn belde om te zeggen dat Kees van Langeraad uitermate enthousiast was om een portret van Keldysh en Handler met Aurelio Peccei als moderator te filmen, zoals ik inmiddels had voorgesteld en waaraan ook Peccei graag wilde meewerken. Carel Enkelaar had al gezegd: ‘Dan gaan we schakelen.’ Hij vindt het immers heerlijk om met satellieten te werken.

André Spoor belde. Willem Drees heeft tegenover hem bevestigd dat hij Luns nooit plein pouvoir in Genève heeft gegeven, zoals Luns het thans deed voorkomen. Er werden inderdaad wel telegrammen onderschept van de Indonesische delegatie naar Jakarta, die anders luidden dan wat aan de conferentietafel werd gezegd. Drees tegen Spoor: ‘Wij kenden de code.’

Maar wat Drees pertinent ontkende was dat men van Nederlandse zijde ooit een telegram van Sukarno in handen zou hebben gekregen, waarin hij opdracht zou hebben gegeven - zoals Luns kletst - om de conferentie te doen mislukken. Spoor achtte het geheugen van Drees in deze zaak ‘fenomenaal.’ ‘Hij wist alles nog, aldus André. Toch was hij niet bereid om nu met grote koppen in de kranten Luns tegen te spreken. Hij schrok van het voornemen van prins Anak Agung dit te gaan publiceren. Hij zou stappen ondernemen om te proberen dit te voorkomen.

Ik heb de socialist Willem Drees altijd, en dit in tegenstelling tot de communis opinio, een figuur zonder ruggengraat gevonden. Mij maakte hij reeds in 1958 schriftelijk zwart zonder zich behoorlijk over de feiten te informeren. Hij trapte blindelings in de mooie verhalen en grollen van Luns en deed dat jarenlang tot hij eigenlijk nu pas van zijn schrik en verwondering tegenover Spoor blijk gaf, toen hij tot de ontdekking was gekomen dat Luns een
flessentrekker was. Hoe komt het dat ik dit al in 1956 wist? Voornamelijk omdat ik staande aan de andere zijde van het politieke geschil met Indonesië me grondig was gaan informeren, en juist bij Sukarno zelf. Mijn opinie over Willem Drees had dus altijd al op een laag pitje gestaan. Na het gesprek van André Spoor met de man wist ik het helemaal zeker. Haagse politici zijn onderlinge reputatieredders. Van mannen van stavast hebben ze in het Haagje nog nooit gehoord, de stumpers. En het Nederlandse volk slaapt door de nep en oplichterij heen.160

16 november 1971 (vervolg)

Ik moedigde Spoor aan direct Joop den Uyl te bellen, wat hij zou doen.

Ik telefoneerde prins Anak Agung. Hij was buitengewoon verheugd dat Willem Drees tegenover Spoor alles had bevestigd. Ik vroeg hem dringend niet te buigen onder de druk van Drees absoluut niets openbaar te maken, ook al was hij feitelijk als ambassadeur in dienst van Suharto en moest hij rekening houden met politieke implicaties. Drees zou immers in Jakarta kunnen vragen Anak Agung de mond te snoeren. Het was nu erop of eronder om de praktijken van Luns bloot te leggen. Hij gaf me de indruk niet te zullen wijken. ‘Wij zullen nog meer samenwerken in deze zaak,’ zei hij mij. Hij zei ook dat ambassadeur Hugo Scheltema hem vanuit Jakarta had geschreven het hartgrondig eens te zijn met het artikel dat hij in Elsevier had gepubliceerd. Waarom doet echter geen van deze heren zijn mond open in publiek? Anak Agung vond bovendien dat Luns ‘de goedheid en het fatsoen van Willem Drees’ had misbruikt om zijn eigen falen in Nieuw-Guinea en Indonesië op televisie goed te praten.

Catherine Cleaver, de echtgenote van de Zwarte Panter-leider, is uit Algiers naar de vs teruggekeerd.

Lunchte met Richard Thieuliette. Probeerde hem te stimuleren een studie te volgen. Hij dacht over sociologie of sociale psychologie. Hij zei steeds minder intiem met Hans Geerlofs te zijn en alhoewel hij de relatie het liefste niet afgebroken wilde zien, voelde hij toch dat deze naar het einde liep.

Bezocht mam, die moe was. Zij bleef op om een film met Fernandel te zien. Eigenlijk zou ze meer moeten rusten.

Gerard Croiset vertelde in elkaar te zijn gezakt: ‘Het was een dubbeltje op zijn kant.’ Hij had een acute bloedvergiftiging gehad: ‘met zes bloedflessen boven mijn hoofd.’ Daarna was

nog eens een ader op zijn arm geïnfecteerd geraakt, die hij zei zelf te hebben gemasseerd en genezen. Er moeten nu stenen uit zijn blaas worden gehaald en zijn prostaat moet worden verwijderd. Is me nog al niet niets. ‘Maar u krijgt er toch iets anders voor?’ zei ik. Hij bulderde van het lachen.

Hij wilde weten hoe het in Rusland was gegaan. Ik vertelde alles. ‘Jij hebt het in je om een groot mens te worden, als je je hoofdzaken maar in de gaten houdt en niet ouwehoert.’ Hij vroeg ook: ‘Heb je nu al wat ontvangen?’

‘Bedoelt u geld?’ vroeg ik. Hij gaf te kennen dat mijn geldzaken zich wel zouden regelen.

17 november 1971

Heb intriest gedroomd. Weet niet meer wat.

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt heeft last van haar nek en hoofd. Er zijn röntgenfoto's gemaakt.

Nu weet ik wat ik droomde. Mam vertrok op een boot met de honden. Ik was woedend. De dood was geloof ik een thema. Mijn vader kwam er ook in voor. De triestheid ervan hangt nog om me heen.

Emile van Konijnenburg heeft een uitstekende ontmoeting met André Spoor gehad. Zij willen met verdere onthullingen wachten tot het boek van Anak Agung uitkomt. Van uitstel komt afstel. Ik ben het hier helemaal niet mee eens.

Aurelio Peccei telefoneerde. Hij ontkende gezegd te hebben dat ik een ontmoeting met Gvishiani en hem in Genève zou kunnen hebben. Hij had slechts gezegd dit te willen proberen te regelen. Twee jonge mensen hadden hem in Londen een film getoond over ongeregeldheden in Tsjecho-Slowakije; of ik belangstelling had voor de nos? Ik zei: ‘Not so much. It is my experience that in delicate matters as ours, always strange people show up in order to spoil matters.’ Beetje vreemde zaak. Hij reageerde koeltjes.

Een uur later belde Aurelio opnieuw. Hij had met Jermen Gvishiani gesproken. ‘He said, you are a very able man. He will be ready to see you in the Palais des Nations in Geneva in the afternoon. He will be very glad to talk to you (...).’ Daar moet ik dus heen. Je kunt beter met hem in Zwitserland spreken dan in Moskou. Aurelio doet al jarenlang hetzelfde.

Amsterdam-Den Haag (trein)

Een dame zit me uit te tekenen. Doe net of ik het niet merk. Frits Böttcher gaat morgen naar Soestdijk om koningin Juliana in te lichten over de Club van Rome. Bij een eerdere gelegen-

heid, vertelde hij, zat hij met Hare Majesteit in de tuin van Soestdijk. Er zwiepte een tak van een boom tussen hen in wat enigszins stoorde. Toen Frits suggereerde er iets aan te doen, zei Juliana: ‘Nee, professor dat doe ik wel even zelf (...).’ Zij brak de tak bij de stam af door er eigenlijk aan te gaan hangen; de tak kwam met veel geweld naar beneden. Hun onderwerp van gesprek was de Raad van Advies voor Wetenschapsbeleid. Maar iemand had haar de verkeerde informatie verschaft, namelijk over de ruimtevaart en hm begon hem daar dus over te vragen. Frits vroeg zich af of het verhaal van de ruimtevaartinformatie waar was.

Op 8 oktober had ik vrij groot opgemaakt en exclusief voor Nederland gemeld dat de Club van Rome op 7 en 8 december in Nederland bijeen zou komen. Böttcher vertelde dat de heer Heldring van de nrc ontstemd was geweest over het feit dat hij niet als eerste was geïnformeerd. Ook voelde hij zich gepasseerd daar tot dusverre voornamelijk Spoor en Hofland zich met de kwestie hadden beziggehouden, omdat de Club hen via mij voortdurend benaderde. Böttcher vertelde dat Heldring hem wel eens raadpleegde bij het schrijven van hoofdartikelen. Ze zitten al jaren in dezelfde eetclub. Ging met Lucia Böttcher bij een Chinees een hapje eten. Frits moest ergens een speech afsteken. Ik verzekerde Frits dat nu Hofland wist dat Böttcher in Rotterdam was geboren, niet in Kralingen, maar in een minder gegoede buurt, en geen lid van de roeiclub De Maas was geweest - hij zijn mening had gewijzigd. Frits vond dit ‘kinderachtig’. Hij herinnerde eraan het onhebbelijk te hebben gevonden dat Hofland in Leiden ostentatief eerder was weggegaan.

18 november 1971

‘Man has no nature. What he has is (...) history.’ - Ortega y Gasset.

Zag in het ziekenhuis, toen ik Croiset bezocht, een dametje huilen in een stoel op de gang. Zij sprak waarschijnlijk tegen haar zoon. Het roerde me. Ik haat het iemand tranen te bezorgen. De tranen van Ellen Thomassen waren niet om mij, maar werden door haar illusies opgeroepen. Zo gaat het al te dikwijls.

‘Normality? It is either a four sided triangle or a square circle.’ - Thomas Szasz.

Aan Disraeli werd eens gevraagd om an agreable gentleman te formuleren. Hij antwoordde: ‘A gentleman who agrees with me.’

Zit op Schiphol. Het is 07.15 uur. Ik wacht op de kist naar

Genève. Legioenen mensen kunnen het niet laten te slurpen bij het drinken. Horen zij zichzelf niet? Onbegrijpelijk.

Amsterdam - Genève, KL 331

Vrijwel leeg toestel. Peter adviseerde vooral mijn halters te blijven gebruiken. ‘Wanneer je het goed doet heb je morgen pijn.’ ‘Freedom is just another word for nothing left to lose.’ - Janis Joplin.

Ik weet niet meer wanneer ik het laatst in Genève ben geweest. Marcel Jouhandeau begint zijn Au cent actes divers met: ‘Les femmes nous conduisent plus efficacement que les garçons à l'homosexualité’. Geloof er absoluut niets van. Of misschien toch wel.

Genève

Telefoneerde Dewi Sukarno in Villa Raja in Gland. Zij was vriendelijk en verrast. Zij ontving mijn kaart uit Moskou en mevrouw Azuma161 had meteen de postzegels ingepikt. Zij vond mijn brief aan Masagung te scherp. Zij zou een reis naar Peking gaan maken om zaken te doen. Zij had ook een brief van prins Sihanouk van Cambodja ontvangen. Hij bevindt zich in Peking helemaal niet in gevangenschap. Hij communiceert geheel vrij met de buitenwereld. ‘Now, I must go, I have to prepare something. Give my love to Peter.’

Om 16.15 uur ontmoette ik Jermen Gvishiani in het Palais des Nations. Had een lijstje met onderwerpen voorbereid. ‘I sold dr. Keldysh already earlier on the idea of a film, but then something came in between.’ Hij vond de gedachte prima. Wat Spartacus betreft had hij Fedorowski de instructie gegeven mij bij Madame Furtsewa te introduceren ‘as a friend’. Ik rapporteerde de indruk te hebben dat de onderhandelingen met de televisie in Moskou uitstekend waren verlopen. ‘Well, I told them, you were not only working for television, but that you were helping in other areas with excellent contacts as well.’ Hij was het ermee eens om de samenwerking met een milieufilm te beginnen. Zijn ogen dwaalden af naar een attractieve dame, die in de lounge rondhing.

Toen ik over daf begon reageerde hij vrijwel onmiddellijk met ongeveinsde belangstelling. Hij vroeg een brief dienaangaande naar zijn bureau in Moskou te zenden met brochures en informatie over de mogelijkheden. ‘I think,’ zei hij, ‘we could cooperate in the future in establishing contacts with Dutch in-

dustry through you,’ zei hij. Hij zou op 29 november terug zijn in Moskou.162

Buffet de la Gare, Genève

Op het menu stond ‘Assiette du jardinier’. Gelukkig was het wat in Parijs ‘crudité's’ heet. Heerlijk. Zoiets bestel ik dankzij Peter.

Salvador Allende is nu een jaar aan de macht in Chili. Newsweek vraagt zich af: ‘Chili under Marxism: does it work?’163 Amerikaanse bedrijven zijn snel vertrokken, uitgekocht of genationaliseerd. Dat maakt het er voor Allende niet gemakkelijker op. Ieder Latijns-Amerikaans land dat onder het Amerikaans dollarimperialisme tracht uit te komen is spoedig ten dode opgeschreven, want een zichtbare blokkade, zoals rond Cuba, of een onzichtbare blokkade (Chili) is het onmiddellijke gevolg. De stem voor Allende, was een stem tegen de Amerikaanse overheersing. De wraak uit Washington is zoet. De kraan wordt dichtgedraaid.

Op het vliegveld kocht ik voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog weer een doos Nestrovit, die mijn ouders voor de oorlog altijd uit Zwitserland meebrachten. Het is het meest volledige vitaminetablet (van Roche Nestlé) dat denkbaar is en het ziet er uit als een blokje witte chocola.164

Dr. Gvishiani vertelde in West-Duitsland contracten te hebben gesloten met Telefunken, Höchst en Daimler-Benz. Het waren vijfjarige overeenkomsten op het gebied van technische samenwerking. Ik zei hem dat Theo Schaapveld van daf met enige terughoudendheid had gesproken, omdat veel zakenmensen een drempel over schijnen te moeten wanneer Rusland ter sprake komt. Vooral ook, omdat een bedrijf als daf niet geïnteresseerd is in barter-deals maar hard cash. Dat hebben de sovjets juist niet. Gvishiani knikte, omdat hij dit dus kende en begreep.

Ik zag dat François Gonet, de voormalige man van Inez Röell165 haar naam in de nieuwe telefoongids onveranderd heeft laten staan.

Ontmoette Aurelio Peccei om 22.40 uur op het vliegveld (hij kwam uit Rome). We namen een auto naar Hotel President. Hij dronk bier en ik een Drambuie. Ik vertelde hoe alles de laatste weken was verlopen. ‘If the Russians want something, like

they seem interested in daf, or they are prepared to make films with you, it is better to do it fast,’ zei hij. Hij vroeg allerlei details, bijvoorbeeld hoe lang ik met Gvishiani had gesproken.

19 november 1971

Cointrin, Genève

De Herald Tribune kondigt een diner aan op Villa Rajada, te geven door Dewi en de Spaanse bankier Francisco Paesa, ter gelegenheid van hun verloving. Uitgenodigd zijn koning Michael van Roemenië en koningin Anne, koning Victor Emanuel van Italië en de prinses van Napels. Het diner wordt op 25 november als Thanksgiving Dinner aangeboden. Dewi verklaarde in de krant dat hij: ‘wonderful was en maar 35 jaar oud’. Ik moet het allemaal nog zien. Zij sprak er met mij geen woord over. Zond een felicitatiebriefje.

Belde Fedorowski in Moskou, die aankondigde dat de Club van Rome-film ten langen leste door de heer Heinemann van de ambassade was afgegeven.

Japan verloor 1.500.000 soldaten in de Tweede Wereldoorlog. Hoe is dit mogelijk. Hirohito is de 124ste keizer. Hemeltje.

KL 332 naar Amsterdam

Bergen zonneschijn bij het opstijgen. Hoewel ik deze twee dagen veel heb gelezen heb ik me met al het wachten op Peccei en Gvishiani ontzettend verveeld. Je kunt niet altijd verder lezen. Als in de gevangenis van Haarlem geldt de wet van de afnemende meeropbrengst ook daarbij.

Life publiceert een meer dan belangwekkend artikel over The Mystery of Memory van William Bradbury.166 Het raadsel van je herinneringsvermogen intrigeert me mateloos. Bradbury herinnert zich hoe dertig jaar geleden een andere jongen zand in zijn ogen smeet, inbegrepen de stemmen en zijn gekneusde gevoelens. Ik geloof er niets van. Als kind werd ik op mijn vliegende Hollander in de Rubenslaan in Bilthoven door een achteruitrijdende auto aangereden. Dat was nog voor De Horst. Ik moet vijf jaar oud zijn geweest. Ik herinner me het moment, misschien door de angst en verder door de familieverhalen. Maar herinner je je stemmen? In Maarssen, toen we nog op Meerwijk woonden en ik misschien twee jaar was liep broer Hendrik de grasmachine te trekken. Ik stak mijn handje erin en het ringvingertje van mijn linkerhand - het litteken is er 65 jaar later nog - bengelde erbij. De huisarts, dokter Venter, ver-

scheen. Hij desinfecteerde de wond en verbond de zaak zo strak dat de vinger weer prachtig aangroeide. Hoe kan ik die man bedanken voor het feit dat ik cello en de rest van mijn leven piano kon blijven spelen? Maar wat herinner ik me in concreto van dit voorval?

Tolstoi schreef terecht tegen zijn 80ste jaar: ‘From the day I was born until I was three years old, all the time I was nursing and being weaned, beginning to crawl and walk and talk, however I rack my brains, I can remember nothing (...). From the child of five to me now is only a step. From the newborn babe to the child of five is a great leap. From the embryo to the newborn child is an abyss.’ Ja, en wat speelt zich af tussen de man en vrouw en het ontstaan van het embryo?

Al 2000 jaar geleden probeerden de Grieken het geheugen te ontleden en te begrijpen. Aristoteles ging er van uit dat de zintuigen herinneringen in het geheugen opborgen zoals een zegelring een afdruk in was achterlaat. Plato omzeilde het enigma door er vanuit te gaan dat werkelijke ideeën al bij geboorte in de hersens bestaan. De Grieken hadden het bij het rechte eind door er vanuit te gaan dat hersenen een onvoorstelbaar aantal visuele beelden kunnen opbergen. Ralph Haber van de University of Rochester denkt zelfs dat het aantal beelden dat de hersens kunnen opslaan geen grenzen kent. Het onderwerp fascineert me zonder weerga.

Bij thuiskomst eerst een afspraak bij daf gemaakt voor 26 november. Daarna ga ik terug naar Moskou.

Dineerde met Richard bij Deli. Hij staat voor een moeilijke beslissing. Hij wil zijn relatie met Hans Geerlofs niet opgeven. Maar hij vindt dat Hans stilstaat en is vastgeroest in zijn modelstaan.167 Richard wil in een volgende fase terechtkomen. Hij lijkt eindelijk zover zijn illusies over een filmcarrière in Rome te laten varen. Hij wil gaan studeren. Tezelfdertijd wil hij zijn residency (groene kaart) in de vs niet opgeven. Hij zei deze zorgen alleen met mij te bespreken. ‘Wanneer jij je levensstijl wijzigt heb je kans dat Hans met je mee evolueert,’ zei ik.168

Alain Vidal-Naquet zendt een knipsel uit The New York Times169 dat zijn filmscript The two Chinese gereed is en officieel is aangekondigd. ‘It is about a Chinese Kissinger sent to Washington to arrange a visit by Mao Tse-tung. Outraged, the Soviet-Union, United-States rightwingers and Chinese Nationalists

join forces to kidnap this Chinese Kissinger,’ meldt de Times. ‘The hero of the story (written in collaboration with Oliver Stone, who is not in the United-Nations) is a hippie, the heroine, an American journalist.’

Lang telefoongesprek met Emile van Konijnenburg over hoe de daf-, Gvishiani- en de ussr-mogelijkheden te hanteren. ‘Als jij het niet was zou ik geld aan je vragen voor wat ik je nu vertel,’ zei hij. ‘Je vraagt daf te participeren in de reeds gemaakte en nog te maken kosten.’ Een voorlopige fee van 10.000 gulden was okay. ‘Naast deze kosten bied je aan te werken op “no cure no pay”-basis, maar wanneer er een contract totstandkomt dient er overleg plaats te vinden. Ik zal je een voorbeeld geven. Mevrouw Hartini Sukarno wilde 200.000 dollar voor de bungalow in Batutulis hebben. Ik zei: “Mens, je bent gek, je moet 228.000 dollar zeggen, dan denken ze tenminste dat je gecalculeerd hebt”.’

Peter en ik gingen tegen middernacht naar de nachtsauna. Geloof het of niet, ik had Peter Gottmer in mijn vingers, zalig ventje. Later zat ik Peter te vertellen op bed dat ik via daf miljoenen zou verdienen en dat ik dan het fluwelen pak voor hem kon kopen dat hij ergens had gezien. ‘Het enige wat ik wil is een gouden hart (...),’ zei hij en doezelde weg.

21 november 1971

Aurelio Peccei informeert in Londen de heer Roy Jenkins over de Club van Rome en haar doelstellingen.

Frits Böttcher heeft opnieuw een ontmoeting met koningin Juliana op Soestdijk gehad. Het gesprek duurde tweeënhalf uur. Zij spande zich in veel aantekeningen te maken, soms letterlijk ‘alsof het een dictee was,’ zei hij. Hij wil Aurelio aan de koningin voorstellen: ‘Wanneer we er tijd voor kunnen vinden.’170 Hij was eveneens door Pieter van Vollenhoven naar paleis Het Loo uitgenodigd maar Frits had er geen zin in en had laten zeggen dat Pieter maar op zijn kantoor moest komen, waarop Van Vollenhoven de volgende dag het had laten afweten.

Peter lag gisteravond na het eten languit op de grond in mijn werkkamer Grenzen van Lifton uit te lezen. We voelden ons volmaakt relaxed. We lunchten trouwens bij Thijs Chanowski met Harry Hagedorn en diens vriendje Peter.

22 november 1971

Gerard Croiset is vanmorgen geopereerd.

Ik telefoneerde broer Theo in Zürich en vroeg hem bij Vontobel Bankiers in Zürich een rekening voor me te openen. Stel je voor dat daf inderdaad 10.000 gulden betaalt?

Om 10.00 uur een ontmoeting bij de vara op initiatief van Milo Anstadt, die erbij was, met Piet ten Nuyl, Ben Elkerbout - met wie ik vrijwel meteen in de clinch zat - en nog iemand, ik geloof Montagne. Ik stelde voor reportages in Guinea te maken via mijn contact met Diallo Telli daar en ook om Mohammed Heikal, hoofdredacteur van Al Ahram in Cairo te filmen. Elkerbout kondigde aan me morgen te zullen laten weten wat ze hadden besloten.

De Rijks Voorlichtings Dienst heeft Propria Cures gebeld en om zes exemplaren van de krant met ons Adres aan de Staten-Generaal gevraagd.

Bracht Peter naar cs. We waren het eens dat we het zo heerlijk hebben gehad dat woorden overbodig waren.

Zond prins Bernhard Propria Cures toe, plus een editorial uit The New York Times over de verkwisting van miljoenen bij het Persepolis-feest: ‘Terwijl Teheran nog niet eens riolering heeft.’ Hij zal wel denken...

Milo Anstadt belde dat Ten Nuyl en Montagne best wilden samenwerken, maar Elkerbout ‘eng’ had gedaan. Hij voegde eraan toe: ‘Jalousie de métier’.171

Frits Böttcher belt op om me te informeren dat we op 7 december de Club van Rome kunnen entertainen. De nos moet de gastheer zijn, vind ik. Belde Harry Hagedorn. ‘Ik dacht dat jij dat diner zou betalen (...).’ Hij zei verder over mijn kolom Baikal in De Typhoon: ‘Ik zei maar niets waar anderen bij waren tijdens de lunch met Chanowski, maar je moet geen stukjes meer uit Newsweek overschrijven.’ Ik was betrapt. Hij had gelijk. Dat is dus de sympathieke kant van Harry Hagedorn. We beginnen meer en meer uitstekende collega's te worden. Echt vertrouwen zal er nooit zijn.

Viel onder het lezen van Erich Fromm is slaap. Later staarde ik naar het portret van mijn vader op de vleugel. Wat een enigma. Het lijkt zo lang geleden dat hij er was: 1967. Dat kille graf, ons aller voorland. Wat verdrukken we toch gedachten over de dood, het onvermijdelijke moment dat ons allen wacht.

Richard Nixon heeft de afl-cio-vakbond toegesproken. De voorzitter, George Meany, zegt in een reactie dat Nixon: ‘Een zwakke man is en een zwakke man is een gevaarlijke man. Hij is zwak, omdat hij bang is.’ Nixon is een kletskous, zoals ik in

1968 in New-Hampshire aan den lijve heb kunnen constateren.

23 november 1971

Droomde van een vliegtuig dat prompt werd neergeschoten. Ik meen me te herinneren bij De Horst. Kon meteen niet meer slap en.172

Peter zei dat hij dacht met Casper best seks te kunnen hebben. ‘Ik denk dat ik hem zou bijten.’ Ik antwoordde: ‘In ieder geval na mij.’

De ncrv (Van Maanen) zag het niet zitten om in december op het onderwerp Club van Rome terug te komen in verband met de vergadering in Nederland. Frits Böttcher maakte in een circulairebrief bekend dat er in het voorjaar van 1972 een Club van Rome-tentoonstelling zal komen. De sponsor is de Kamer van Koophandel en Fabrieken te Rotterdam. We hebben toch wel iets los gemaakt met onze film.173

Zond broer Theo 200 dollar om als begin op mijn rekening bij Vontobel te storten. Meer heb ik nu niet.

Het voorgenomen huwelijk van Dewi Sukarno heeft vandaag de voorpagina van De Telegraaf gehaald.

24 november 1971

Gisteravond stond Frits van Eeden voor mijn neus. Peter belde, maar het gesprek werd niets. Frits kletste maar door. Hij was verliefd op iemand van de klm. Zijn oude vriend Ruud zag hij nog wel eens. Frits is nu koster geworden van een kerkje bij de Houtrustweg, waar hij in januari permanent gaat wonen. Heel en passant vertelde hij dat vorige week een beeld van een paard van hem was onthuld.

Heb via een bloemenman op de hoek een nieuwe interieurverzorgster, mevrouw Boomsma. Wanneer je zegt dat de rechterhanddoek voor de handen is neemt zij de linker.

Carel Das van Cinecentrum zegt nu dat Polytel, Hamburg maar matig in sovjetprojecten belang stelt. Nu dat weer.

Aurelio belde. Dr. Gvishiani was in Neuchâtel ingesneeuwd geweest. De Rus had dr. Peccei gezegd op de hoogte te zijn van interne problemen bij de nos: ‘But I told him you fought back and you won. He has much admiration for your work.’ Vanmorgen legde ik eindelijk contact tussen Joop den Uyl en André Spoor over de Luns-affaire.

Amsterdam-Eindhoven

Stralende zon over het boerenland. Ontmoette Peter. Hij zag er, ja, hoe uit? Hij had iets weldadigs over zich. ‘Je ziet eruit,’ zei ik, ‘of je net de buit binnen hebt.’ Hij antwoordde: ‘Ik heb heerlijk gefietst (...) en af en toe hoor je een koe en boe (...), ik roep altijd terug (...), dit soort tochtjes zijn “a cure”, weet je dat?’ Met trimmen in het bos had hij een boer van in de 50 ontmoet, die toen hij aan kwam rennen al naar zijn gulp had gekeken.

Peter zoekt een boekje geschreven door een zekere Cohen: Psychologie als science-fiction. Grenzen van Lifton heeft hij uit. Dineerden in Cocagne met een beaujolais.

Ik werd in Eindhoven door een auto van daf afgehaald. Ik ontmoette een meneer Van de Pol die over export naar Oost-Europa gaat. In de Sovjet-Unie heb ik nog niet veel gedaan,’ zei hij. Theo Schaapveld, van public relations en nog een derde man woonden het gesprek bij. Schaapveld had de heer Van Doorne persoonlijk geïnformeerd, die onmiddellijk geïnteresseerd was geweest. Ik stelde voor dat er meteen een brief meeging gericht aan dr. Gvishiani en Schaapveld zei dat Van Doorne deze moest tekenen. Ik overhandigde een concept voor die brief. We wachtten tot de bioscoopzaal vrijkwam en toen zag ik de film daf made in Holland die we op de Sovjettelevisie willen laten zien. Dan heeft de heer Tammenoms Bakker zijn zin. Hij was niet onaardig, gemaakt door Hugenoot van der Linden voor Cinecentrum. Zo haalt Carel Das zijn centjes binnen.

In 1970 was de omzet van daf één miljard. Er zijn twee zonen van de heer Van Doorne in het bedrijf. Eén is 39 jaar oud en nu president van het bedrijf. De beide zonen hebben op hun beurt drie zonen, die allen in het bedrijf zijn opgenomen. Niemand roerde het onderwerp van een honorarium of vergoeding van de door mij te maken kosten aan, dus deed ik dat toen ik met Schaapveld alleen was. Ik volgde Konijns raad op, noemde 10.000 gulden als aanbetaling plus kosten.

Toen ik met Peter over Dewi Sukarno sprak, zei hij: ‘Dat is nu een proteïsche persoonlijkheid,’ refererend aan het boek van Lifton.

25 november 1971

Droomde dat een levensgrote roofvogel op een rots zat, opsteeg en een andere vogel najoeg en miste. De andere vogel ontkwam. Wil Ledel174 vertelde dat zijn zoontje Lorenzo op school over

de Club van Rome had gesproken. Ik wil de jongen meenemen naar een persconferentie van Aurelio.

Kompas, Loosdrecht

Lunch met Carel Enkelaar, Harry Hagedorn en Carel Das. Zeer plezierig. Er werd natuurlijk flink gemarchandeerd, maar ik raak eraan gewend, en alles verliep okay. Carel Enkelaar begrijpt precies hoe ik opereer en in principe ondersteunt hij mij. Harry trouwens ook, zeker na de reis naar Moskou. Das heeft reële problemen met Polytel. Ze preferen een debat tussen Keldysh en Handler in plaats van een portret. Maar we kunnen toch eerst korte filmpjes van 7 1/2 minuut maken over wie deze twee heren zijn? Ze maakten bezwaar tegen Aurelio Peccei als moderator, maar ik probeerde mijn been stijf te houden. Zij twijfelden aan zijn gespreksleiderschap. Daar zit wat in, maar tenslotte is hij ook een troefkaart.

Bracht mam bloemen. Het mistroostige weer hield me er vanaf naar vaders graf te gaan. Slap.

In ieder geval heeft Enkelaar mijn komende reis naar Moskou goedgekeurd. Ik leverde concepten voor brieven om mee te kunnen nemen, twee voor Enkelaar, een voor Das.

Prins Bernhard heeft een vierdaags privé-bezoek aan Roemenië gebracht. Hij meent dat onze milieudeskundigen in Roemenië nieuwe inzichten kunnen verwerven ten aanzien van de bestrijding van water-, lucht-, en bodemverontreiniging. Nieuwe industrieën mogen er niet dichter dan vijftien kilometer rond een bebouwde kom worden gebouwd. Bossen worden in verspringende vierkanten, als bij een dambord, gerooid.

Carel Enkelaar vroeg me aantekeningen te verwijderen, die ik enkele jaren geleden in mijn dagboek maakte aangaande een conflict tussen hem en de regeringscommissaris, want hem was later gebleken dat zijn informatie onjuist was geweest. Indertijd had ik in overleg met Carel de journalist Frank de Jong op de zaak gezet met het door Enkelaar toen gewenste resultaat. Hierbij is die zaak rechtgetrokken. Ik verwijder niets, nooit.

Enkelaar is bereid gastheer te zijn bij een diner voor journalisten en de leiding van de Club van Rome. Het gaat erom een deelnemerslijst op te stellen, deze beperkt te houden, zodat er zinnige gesprekken kunnen worden gevoerd.

26 november 1971

Mijn artikel Heeft Luns ons misleid heb ik naar Vrij Nederland gezonden. Rinus Ferdinandusse vroeg me om 10.00 uur te komen. Ik ontmoette hem met Joris van den Berg, de enige man

bij vn waar ik een hoge pet van op heb. Dit scheen Ferdinandusse uitstekend te weten, want hij stelde voor, om niet het stigma te krijgen dat de vendetta Oltmans-Luns in Vrij Nederland werd uitgevochten, dat Joris aan de hand van mijn artikel een stuk zou schrijven. Hier ging ik direct mee akkoord, want het ging tenslotte om openbaarmaking van de informatie en laat Joris maar met de eer strijken. Mij best. ‘Ik vind het materiaal belangrijker dan mijn reputatie dat ik dit wereldkundig zou maken,’ zei ik. Ik raadde Joris trouwens aan bij het samenstellen zowel met André Spoor als met Den Uyl contact te hebben. Ik vroeg wel 350 gulden voor het binnenbrengen van het materiaal waar Ferdinandusse mee akkoord ging. Ik word nog eens ‘rijk.’ Ik vond hem deze keer trouwens aardig, maar hij had ook een primeur van me nodig.

Telefoneerde dr. Philip Handler in Washington. Hij zei me reeds te hebben geschreven met plezier te willen meewerken aan een televisieprogramma met hem en Keldysh. De heer Keldysh had weliswaar vorige maand een bezoek aan Amerika afgelast, maar hij hoopte dat het alsnog spoedig zou plaatsvinden. ‘Doe uw voordeel met deze informatie,’ aldus Handler, ‘maar spring er voorzichtig mee om.’

Vervolgens arriveerden kennissen van dr. Peccei, Dan en Erna Segal uit de vs, met een film over de behandeling met lsd van neuroses in Tsjecho-Slowakije. Peccei had blijkbaar precies op dezelfde manier gereageerd; hij geloofde niet in de film en distantieerde zich ervan. Ik stelde voor dat we de film morgen bij Thijs Chanowski zouden gaan bekijken. Ik haal Harry Hagedorn erbij.

Een chauffeur van daf bracht de brief van de heer Van Doorne om naar Moskou te nemen.175 Wie had ooit gedacht dat ik nog eens voor daf op pad zou zijn?

Mevrouw Croiset vertelde dat Gerard de artsen een plek had aangewezen waar volgens hem nog een abces zat. De informatie was juist geweest. Het gaat nog niet beter met hem.

Emile van Konijnenburg waarschuwde: ‘Wanneer je over je eigen centen praat, overleg dan eerst even met mij. Vertelde hem dat zijn voorstellen door daf wat betreft mijn honorarium waren geaccepteerd. Wat niet wegneemt dat wanneer Konijn nu, in 1971, zoiets tegen me zegt, ik allerminst ben vergeten dat hij zijn eigen toezeggingen - en die van de Groep-Rijkens tegenover mij - nooit is nagekomen.

De Segals kwamen 's avonds voor een glas wijn. Peter was er

ook. André Spoor belde. Hij had vanmorgen enkele uren met Joop den Uyl176 doorgebracht. De fractieleider van de pvda zou Kamerstukken zien te achterhalen met wat Willem Drees ten tijde van de Conferentie van Genève en in het Indonesië-conflict in het algemeen had gezegd. Wanneer het mij dan zou lukken om via oud-ambassadeur Howard Jones in Washington de stukken te laten achterhalen betreffende de gesprekken tussen Luns en John Foster Dulles over Nieuw-Guinea, dan zouden we harde feiten hebben om Luns tegen de muur te kunnen zetten. De pvda had overigens geen behoefte, zo had Den Uyl gezegd, om Joseph Luns een trap na te geven. Ik kon het verder uit mijn hoofd zetten dat Luns of Van Roijen uit zichzelf de waarheid op tafel zouden leggen. Ik verzekerde André dat ik me niet wilde neerleggen bij defaitistisch geklets van de pvda, want het kwam er op neer dat Den Uyl feitelijk niets wilde doen. Spoor begreep dat ik niet tegengehouden kon worden. Joris van den Berg had nog geen contact met Spoor opgenomen, dus ik telefoneerde Ferdinandusse.

De Telegraaf brengt een vijfkolomsartikel van Robert Kroon uit Gland, Zwitserland177 over het feest van de 31 jarige Nahoko Nemoto, beter bekend als Dewi Sukarno. Zij vertelde nu aan Kroon niet in het voorjaar van 1972 te zullen trouwen maar zich dan te verloven. Zij beklaagt zich opnieuw over Bung Karno's behandeling in Suharto's gevangenschap en benadrukt tegenover Kroon dat Sukarno nooit een communist is geweest net zo min als zij verbonden was aan de cia, zoals dikwijls is beweerd. Verder is de meeste informatie oude koek, behalve details over Francisco Paesa, die zijn nieuw. Peter noemde het een goedkoop verhaal.

Catherine Cleaver heeft in een lezing aan de Louisiana State University gezegd dat de Zwarte Panter-organisatie is overgenomen door pro-Nixon-elementen en niets meer heeft te maken met het welzijn van zwarten in de vs. Het is niet langer een revolutionaire club die voor zwarte Amerikanen strijdt.

In korte briefjes deed ik een laatste beroep op Willem Drees en J.H. van Roijen als rechtgeaarde Nederlanders met hun informatie voor de draad te komen en ermee op te houden de reputatie van voormalige medestanders te proberen sauveren.

Peter ging mee naar Schiphol. Ik parkeerde de auto in de ondergrondse garage. We constateerden dat we nooit meer ruzie hebben. Hij sprak als altijd erg lief over zijn moeder en zei dat

hij haar lieveling was.178 Zij besprak altijd alle familieaangelegenheden met hem en vroeg hem dan, namens haar, een der andere kinderen179 het een of ander over te brengen.

Met de sas flight 552 naar Kastrup gevlogen en nu met su 551 A van Aeroflot naar Moskou. Het is een gloednieuw straalvliegtuig met vier straalmotoren aan de staart. De stoelen zijn nauw en vervelend.

Dommelde in en dacht na over wat Peter had gezegd. Hij vindt dat de nos-shit met Neelissen en Panoramiek, en daarna alle ontwikkelingen met de Club van Rome, plus de rotzooi over Joseph Luns me hebben veranderd. Misschien. Ik ben in ieder geval aan het eind van mijn Latijn om loyaal en eerlijk resultaten te bereiken en vooral op die basis voor de nos te werken. Uiteindelijk gebruiken ze je contacten en je vist zelf achter het net. Ik ga nu veel directer op mijn doel af, so help me God.

Lees nog eens in Oscar Wilde's The Portrait of Dorian Gray. Wanneer Wilde over nachten vol angst in de gevangenis spreekt krijg ik een ‘flash’. Bij het lezen van de scène tussen Wilde en Bosie moet ik voornamelijk aan Richard denken. Trouwens Wilde moet zelf ook vrij gek zijn geweest. Peter vond zelfs dat mijn gezicht, ogen en mond in de laatste paar jaar waren veranderd en menselijker geworden. Het drama van Oscar Wilde boeit me.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums