Logo DBNL
Memoires 1971-1972 (2003)

Memoires 1971-1972

(2003)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

2 december 1971

Bij thuiskomst vond ik een briefje van Casper van den Wall Bake met twee fantastische foto's van zichzelf. De schat. Hij is het helemaal, sexy to the limit.

Droomde allerakeligst. Peter was weer zoek. Hij was samen met een zekere Hans.

Vrij Nederland is uitgekomen, met mijn verhaal geschreven door Joris van den Berg: heeft luns ons misleid? Als tweede titel: onderzoek naar het nieuw-guinea-beleid noodzakelijk. Natuurlijk is dit noodzakelijk, maar wat heeft zich de laatste dagen afgespeeld? Joris stelt onomwonden de vraag of Luns geschiedvervalsing pleegt ‘met de hardnekkige wil om zichzelf vrij te pleiten, dan moet worden geconstateerd dat hij letterlijk alles heeft gedaan om een conflict in het Verre Oosten te helpen bevorderen.’ Zo is het dus precies, en hiertegen hebben de groep-Rijkens en ik ons nu juist met hand en tand verzet. ‘De vraag moet gesteld worden of de heer Luns wel de meest geschikte diplomatieke (en niet zozeer politieke) figuur is de navo in deze ontwikkelingsfase te leiden.’ Prima. Dat is wat ik al heel lang bedoel.

Joris vervolgt: ‘Het gruwelijke ervaringsfeit doet zich voor dat Van Roijen zwijgt, dat Drees zwijgt, dat Zijlstra (delegatielid in Genève) zwijgt. En dat Luns dus in feite speculeert op het fatsoen van anderen, die wellicht ook niet gebaat zijn met een in deze vorm weer oprakelen van de geschiedenis rondom de kwestie Nieuw-Guinea, waarin niemand brandschoon was.’ Dit is dus ook wat prins Anak Agung steeds zegt. Maar volgens mij speculeert Luns niet op het ‘fatsoen’ van deze heren, allen geridderd en gegrootkruist wegens verdiensten voor het vaderland, maar op de lafheid en onvaderlandslievendheid van de crème de la crème in de politiek van Den Haag.

Joris constateert verder dat alleen de Indonesiërs geen stilzwijgen over de gang van zaken bewaren, wat gedeeltelijk waar is, maar Indonesiërs kunnen op dit moment in hun geschiedenis het ook niet al te enthousiast opnemen voor de aan Indonesische kant eveneens momenteel verguisde Sukarno. Tenslotte zetelt nu in Jakarta een cia-bewind wat bepaald geen garantie

is voor het achterhalen van de geschiedkundige waarheid of feiten.

Tenslotte komt Vrij Nederland met een suggestie, namelijk om professor dr. S.L. van der Wal, van de Rijkscommissie voor Vaderlandse Geschiedenis te Utrecht opdracht te geven de affaire-Luns en Nieuw-Guinea te laten uitknobbelen. Op mij komt het over als op een op de lange baan schuiven compromis.183

De overzichten uit de weekbladen besteden aandacht aan de vn-primeur, maar niet overmatig en de Volkskrant slechts drie regels. Dat zegt weer alles. De druiven zijn zuur.

Ik belde Joris van de Berg die van mening was dat Willem Drees ‘wel moest’ reageren op dit stuk. Ik heb er namelijk voor gezorgd, wetende dat Willem Drees erop uit was prins Anak Agung de mond te snoeren184, dat de volgende passage in vn stond ten einde de smerige spelletjes van de bonzen in Den Haag bij voorbaat te neutraliseren.

KETJAP
Anak Agung gaat nu een boek schrijven. Het zal in het voorjaar van 1972 verschijnen (Uitg. W. van Hoeve, Den Haag). Nu is al bekend, wat de teneur zal zijn van de lezing die Anak Agung geeft over het mislukken van de zo belangrijke Geneefse Conferentie, waarbij hij optrad als Luns' tegenhanger. De reactie van Luns op de Indonesische ontwerpresolutie was anders dan de voormalige bewindsman het doet voorkomen. Hij moet van het begin af de bedoeling hebben gehad de Indonesische delegatie te vernederen. In privé-gesprekken schildert Anak Agung het verloop van dit gebeuren als volgt. Toen hij tijdens de officiële zitting van de beide delegaties (en niet ‘in de gangen’, zoals Luns beweert) de ontwerpresolutie aan Luns overhandigde, reageerde deze op de van hem te verwachten ‘komische’ wijze met: ‘Het lijkt wel wc-papier dat iemand ergens heeft laten slingeren.’ Hierop zei prof. Sumitro (delegatielid, nu minister van Economische Zaken in het kabinet Suharto) fel: ‘Mijnheer Luns, u moet hier geen ketjap verkopen.’ Luns vroeg toen nog wat dat mocht betekenen (iets tegen beter weten in zeggen), en Anak Agung heeft Sumitro toen gesust. Hij zegt daarover: ‘Ik had grote moeite mijn mensen (Leimena, Sumitro, Roem, Zain) tot kalmte te brengen. De Indonesische delegatie was zeer verontwaardigd.’
Maar er is meer. Voor zijn boek, is Anak Agung dezer dagen (3 november jl.) bij de heer Drees Sr. geweest. Uit zeer betrouwbare bron weten wij, dat de oude heer Drees hem bij die gelegenheid met de armen ten hemel geheven de volgende woorden heeft toegevoegd: ‘De heer Luns heeft ons misleid.’ Uiteraard is dit vertrouwelijk, maar alles is vertrouwelijk. Wat Van Roijen in Den Haag besprak was ook vertrouwelijk, wat Dulles tegen Luns zei ook, alleen de heer Luns zelf lekt telkens naar buiten wat hem de gunstigste voorstelling van zaken lijkt.

Hiermee stonden Willem Drees en ambassadeur Anak Agung Gde Agung reeds bij voorbaat schaakmat, want wat de oud-premier nu nog tegen de Indonesische voormalige minister ook zou zeggen, het konijn was permanent uit de hoed. Ik belde

achteloos Emile van Konijnenburg, die met hese, trillende stem van boosheid verklaarde dat Anak Agung en Spoor des duivels waren, omdat ik de inhoud van hun gesprekken in Vrij Nederland naar buiten had gebracht. Van een ambassadeur van Suharto begrijp ik dit. Van Spoor helemaal niet. ‘Ik zal nu Anak Agung adviseren,’ aldus Konijn, bij wijze van wraak, ‘om zijn gesprek met Willem Drees niet in zijn boek te zetten, zoals hij van plan was te doen.’ Ik geloof er helemaal geen moer van. Gezien de druk van Drees - en anders wel via druk van Den Haag op Suharto - zou Anak Agung de bekentenis van Willem Drees dat Luns iedereen heeft belazerd, nooit hebben gepubliceerd. Er diende met scherp te worden geschoten, dat deed meneer Luns tenslotte ook. Terugschieten is het enige wat deze schuinsmarcheerder begrijpt. To hell with de Haagse bastards, die zich altijd weer achter elkaar verschuilen, in het landsbelang natuurlijk! Het is om te gillen.

Een uurtje later belde ik Van Konijnenburg weer. Hij was al een stuk gekalmeerd. Ze denken allemaal eerst aan eigen contacten en belangen en niemand stelt het landsbelang voorop. En zij zijn nu juist de zogenaamde ‘landsdienaren’.

Life met zijn 5,5 miljoen oplage zal veertig tot vijfenveertig journalisten moeten ontslaan. Hoe werkt dit?

Jim Garrison, officier van Justitie in New Orleans185 is vrijgesproken van de beschuldigingen bij een illegaal gokspel steekpenningen te hebben aangenomen. Wat zijn ze in de vs toch tot gemene streken in staat. Het vrijste land van de wereld, behalve wanneer je in de jfk-moord duikt.

Carel Enkelaar zendt een briefje dat het door hem aan te bieden diner op 7 december in Hotel de Wittebrug doorgaat. Tot mijn verbazing is Ton Neelissen eveneens uitgenodigd. Ik reclameerde bij Harry Hagedorn. Hij begon meteen met: ‘dan kom ik niet.’

‘Man, je reageert als een klein kind. Denk nu even na,’ antwoordde ik. Hij zal het met Enkelaar bespreken. Het blijven boeren. Wat moet Frits Böttcher wel denken? Neelissen zegt mijn medewerking op en Enkelaar nodigt de man uit voor een diner dat door mijn toedoen totstandkomt.

Caspers portret staat nu op mijn bureau. Met mijn ouders en Peter natuurlijk. Met hem zijn weer problemen. Philip Nasta is overwerkt en vertrekt naar Spanje. Een zekere Wichert belde me al een paar maal op. Peter had hem ontmoet en was mee naar Duivendrecht geweest. Er waren verder brieven van Dane

uit San Francisco en die aandacht maakt me weer van streek. Ik zet nog eens een punt achter Peter. Straks is hij weer hier en kan ik naar het gezeik over de telefoon van ene Wichert zitten mee te luisteren. In dit opzicht kan ik Peter niet vertrouwen. Dan heb ik nog liever Casper hier, die echt voor mij komt. Ik overweeg Peter te bellen niet te komen.

Hier past, twintig jaar later, een aanvulling. Uit wat ik hier in mijn dagboek noteerde blijkt weer ten overvloede dat ik op ieder moment dat hij een ervaring met een ander had, die de schijn van enige ernst in zich droeg, opnieuw bij mij onweerstaanbare jaloeziegevoelens opborrelden, alsof hij op seksuele relaties met anderen geen recht zou hebben, terwijl ik dacht dat ik verwerkt had dat Peter en ik voor het leven nooit anders dan platonische vrienden zouden zijn (dus geen seks). Om te beginnen had ik die zelf aan de lopende band. Deze flutontmoetingen, meestal in de womb pool (saunabad Thermos), betekenden verder niets. Saunaontmoetingen komen neer op een variant van mutual masturbation. Of zoals ik het in de loop der jaren als mijn persoonlijke motto formuleerde: keep the plumbing running. Maar zodra Peter hiermee bezig was keurde ik dit af en sloeg ik op hol, zoals hierboven aangegeven. Door de jaren heen heb ik pas leren begrijpen en ervaren dat Peter en ik tot in lengte van dagen onverbrekelijk vrienden zullen zijn en blijven, losstaand van seks, want dat heb ik al meer dan twintig jaar niet meer met hem gehad.

3 december 1971

Peter belde gisteravond. ‘Ik weet dat je upset bent, dus ik dacht, ik zal die schat nog even welterusten wensen.’ ‘Je denkt toch niet echt dat ik naar Amsterdam kom om met Wichert te gaan eten? Ik liep hem tegen het lijf, het blote lijf, dat is alles.’ Sliep onrustig.

07.10 uur

Eén voor één gaan de lichten in de huizen en flats in Amerbos aan.

Mam speelt vandaag kwartet in Bilthoven.

Ik regelde, als beloofd, dat Lorenzo Ledel met zijn moeder Emmy Huf op de persconferentie van Aurelio Peccei186 zal kunnen zijn.

‘Cultuur is het proces waardoor de mens de tijd in zijn macht krijgt.’ - A. Korzybski.

Zond ambassadeur Anak Agung in Wenen een telegram: ‘Please have faith preparations were most careful will contact you soon,’ waarmee ik wilde zeggen: ik wist wat ik deed met Vrij Nederland te informeren. Een tweede telegram naar Jim Garrison: ‘Congratulations and greetings.’ Een derde telegram aan dr. Philip Handler in Washington refererend aan mijn jongste ontmoeting met Gvishiani en het verzoek het maximum aan biografisch materiaal over zichzelf naar Amerbos te zenden. Daar zal ik minder moeite mee hebben dan het geklier in Moskou om gegevens over Keldysh te krijgen.

Ben wat Peter betreft weer wat gekalmeerd. Zijn dergelijke vlagen van woede feitelijk chemische processen? They must be. We know absolutely nothing about how and why we function the way we do.

‘Grote hartstochten zijn voor de groten van ziel, en grote gebeurtenissen kunnen alleen gezien worden door hen die er op dezelfde hoogte mee staan (...). Ze staan met hun neus op zijn geheim en weten er niets van’ [over Guildenstern en Rosencrantz in Hamlet]. ‘Verhevenheid van ziel werkt niet aanstekelijk (...),’ dit slaat op mijn ‘bezit’ willen nemen van Peter.

‘Toen jij je meester had gemaakt van mijn leven, wist je niet wat je ermee doen moest.’ - Oscar Wilde187

Fortmann citeert Margaret Mead, een vrouw die me interesseert.188 Op Bali constateerde zij: ‘Dat de Balinese moeder gewoon is de emoties van het kind uit te lokken, maar daarvoor niet veel terug te geven. Zij blijft tegenover het kind ongeëngageerd. Het kind leert op den duur daarin te berusten en ontwikkelt een persoonlijkheid die niet gemakkelijk in gevoelscontact treedt met anderen, maar voor uitdrukking van gevoelens gebruikmaakt van rituelen en zich gemakkelijk terugtrekt in een psychisch isolement door middel van trances, die in de cultuur zeer veel voorkomen.’ Ik sta hier bij stil, want Bung Karno's moeder kwam uit Bali. Hij heeft het tegenover Cindy Adams aldus omschreven: ‘I am the child of a Balinese Mother of the Brahmin Class. My Mother, Idaju, is of high caste descent. The last King of Singaradja was the uncle of her.’ En verderop: ‘The last King of Singaradja was cheated out of his kingdom, fortune, home, lands and all his possessions by the Dutch. They invited him onto one of their warships for a talk. Once abroad, they forcibly detained him, and then banished

him into exile (...). Mother's hatred of the Dutch she passed on to me.’189

Wanneer niet Cindy Adams maar ik deze zin van Bung Karno had beluisterd had ik hem ertegen beschermd, want de achteloze lezer zou hieruit kunnen concluderen dat president Sukarno alle Nederlanders a-priori haatte, wat absoluut onwaar was. Wat hij hier natuurlijk duidelijk bedoelde was dat hij het Hollandse kolonialisme en imperialisme haatte. Wist Cindy Adams veel. Hollanders hadden juist boven alle andere mensen op deze wereld bij Bung Karno een streepje voor. Dit weet ik zeker.

Maar wat Margaret Mead hier stelde interesseert me hevig. In hoeverre heeft deze Balinese adat invloed gehad op Bung Karno's verdere leven en diens relaties tot zijn echtgenoten, kinderen en mensen in het algemeen? Hoop dat onderzoekers hier eens in zullen duiken.

Fortmann spreekt erover hoe de cultuur eigenlijk een intermediar systeem is tussen het individu en zijn fysische en sociale omgeving enerzijds en tussen het individu en zijn lichaam anderzijds. ‘De cultuur is letterlijk een centrale factor: zij bepaalt hoe andere systemen werken. Zij beïnvloeden elkaar. Er is altijd circulaire causaliteit.’ Eigenlijk is de Club van Rome dus bezig ‘de circulaire causaliteit’ tussen de wereldgemeenschap en de planeet (fysieke mogelijkheden in het universum) uit te kienen, of althans dat is wat zij zou moeten doen.190

Ontmoette de heer Martin van Doorne in Eindhoven om hem de brief van dr. Jermen Gvishiani persoonlijk te overhandigen. Het zal me benieuwen. Hij is midden veertig, klein van postuur (klinkt als Gerard Croiset). Hij ontving me in een zijkamer. We spraken twintig minuten en bij mijn vertrek vroeg Theo Schaapveld waar de tweede vijduizend gulden naartoe moesten. Die gaan dus naar Zürich. Toch wel prettig een extra 10.000 gulden in de wacht te hebben gesleept. Heb er ook het nodige voor bedacht en gedaan.

Vanmorgen zou ik met mam en broer Theo naar het graf van vader hebben willen gaan. Vertrek nu naar Keulen om Ahram Khatchaturian in het Dom Hotel te ontmoeten. Op een gerooid koolveld zie ik een paar honderd schapen met een schaapherder en drie honden. Merkwaardig wat die honden op de wensen van de mens met hun ‘verstand’ in staat zijn te doen. Wanneer Willem Drees blijft draaien en alle betrokken partijen kiekeboe blijven spelen zal er een andere manier moeten wor-

den gevonden om hen ‘de geheimen’ te ontfutselen. De afrekening met Luns moet definitief zijn. Ik heb een brief van Thijs Chanowski voor Khatchaturian bij me.

De maestro excuseerde zich in het Duits voor het feit dat ik even moest wachten, zoals great men doen. Bung Karno deed in 1957 hetzelfde toen ik hem op het paleis wilde spreken.191 Katchaturian was me beneden komen halen. We gingen naar zijn suite 108. Er waren twee vertalers. ‘Are you Russian?’ vroeg ik. ‘No, I am Armenian,’ zei degene die er het aantrekkelijkst uitzag. Had het kunnen weten, want Ahram is zelf Armeniër. Hij verteld dat dr. Jermen Gvishiani hem op 31 oktober had opgebeld over een mogelijkheid van een internationale verfilming van Spartacus. Hij zou later een ontmoeting met Gvishiani thuis hebben. De maestro gaf meewarig te kennen dat de hiërarchie van de Moskouse bureaucratie een struikelblok zou vormen en dat er drie versperringen op onze weg zaten, te weten Madame Furtsewa, al eerdergenoemd, en de heren Lapin van de staatstelevisie en Romanov van Sovin Film.

Hij overviel me met de vraag wat mijn belang in de zaak was. Ik bloosde. Ik zei dat ik op mijn vierde jaar al cello speelde en dat mijn moeder vandaag in Bilthoven strijkkwartet speelde op haar 72ste jaar. Vervolgens merkte hij op dat ik op de cellist Tortelier leek. Als we Spartacus inderdaad zouden filmen was de muziek voor hem van het grootste belang. Hij vroeg zich af hoe magnetic tape in het Bolshoi Theater zou overkomen met alle nodige lichten en dan ook nog de dansers. Hij vroeg op de man af: ‘Is your film aiming at commercial purposes or at art?’ Ik legde uit Spartacus tijdens een bezoek aan Moskou te hebben ontdekt, dat ik eigenhandig anderen had proberen te interesseren en dat we wilden proberen om via Amerikaanse deelname dollars voor het project te krijgen. Natuurlijk zou het een kunstprogramma worden.

Khatchaturian gaf aan dat we met ons project in een wespennest van naijver en jaloezie van instanties en ministeries in Moskou terecht waren gekomen. ‘Our ministers do not know what is needed. They tell us, composers, what to do.’ Hij maakte duidelijk dat hij absoluut het laatste woord zou willen hebben bij de opnames. ‘I want to take the time for it and make it the most beautiful production, the best of Spartak,’ zei hij. Daarop kwam mevrouw Khatchaturian binnen, zeer eenvoudig en aardig. Zij sprak Frans. ‘In Russia everything goes slow,’ zei hij. ‘Therefore, do not try to push your project. It will go

forward step by step.’ Hij was het er mee eens dat dr. Gvishiani een invloedrijke bondgenoot zou kunnen zijn. ‘Where do you want to film?’

‘In the Bolshoi, of course.’ Maar misschien vroeg hij dit om me uit te horen of de film ook in het buitenland kon worden gemaakt zonder de Moskouse obstakels. Wat me het meeste verbaasde was dat nog niemand dit ballet voor televisie opnam.

Neem de trein terug via Venlo en Eindhoven. Het blijft een vreemde zaak soldaten te zien met schouderlang haar. Ik lees dat in de afgelopen week in Vietnam negen Amerikaanse militairen sneuvelden en achtenzeventig gewond raakten. We letten er niet meer op, maar die waanzinoorlog van Nixon gaat nog altijd overminderd door. Hoe is het mogelijk?

De heer Martin van Doorne zei vanmorgen dat daf een aantal jaren had geprobeerd vaste voet in de ussr te krijgen zonder enig resultaat. Daarom verbaasde hem deze weg via mij en nog wel via dr. Jermen Gvishiani zelf. Mij helemaal niet.

Bij thuiskomst telefoneerde ik Peter, die zei net ‘gezuiverd’ uit het bos te zijn teruggekomen.

Warempel zit Joseph Luns doodgemoedereerd bij de lul Willem Duys, voor mij de phoniest guy op de Nederlandse televisie, met zijn eeuwige gemeenplaatsen. Er gebeurt natuurlijk niets. Weet Duys veel. Hij meiert met Luns over bedden, die niet lang genoeg waren voor de ministers rijzige postuur. Ten overvloede prees Duys ook nog de eindeloze leugenverhalen in de zojuist verschenen Memoires van Luns aan.192 De man werd door het televisiepubliek luid toegejuicht. Men ging er zelfs bij staan. Onbegrijpelijk. Hij heeft ook weer iets ‘unieks’ gezegd, althans volgens Associated Press. ‘Vroeger moest men in een rede minstens driemaal over God spreken. Tegenwoordig was het de milieubescherming.’ De nrc zet erboven: ‘Luns: God is nu milieubeheer.’

4 december 1971

Peter arriveerde tegen middernacht met twee Sint-Nicolaascadeautjes.

Hij had bonje met een leraar gekregen omdat hij tijdens de les mandarijnen en wortelen at. De docent was een half uur eerder vertrokken. Ook had hij op de verjaardag van zijn moeder veel gehoord over de levens van zijn negen zussen. Er kwamen liaisons dangereuses voor met andere mannen. Zijn moeder had ge-

zegd: ‘Die toestanden kwamen vroeger niet voor.’ Mam zegt steeds hetzelfde.

Opende zijn pakjes. Een kaasschaaf193 en een hart van chocolabij gebrek aan een gouden hart (...). (Ik gaf hem honderd gulden om iets voor zichzelf te kopen: lang niet zo aardig.)

Joris van den Berg noemde in zijn televisierubriek in de Volkskrant het verschijnen van Luns bij Willem Duys: ‘de echte Sinterklaas.’ ‘Omdat Luns erin is geslaagd politiek en piasserij knap door elkaar te mengen wil niet zeggen dat een zaal om die reden in extase moet applaudisseren als hij zegt dat een minister van Buitenlandse Zaken eigenlijk niet zoveel voor de Kamer hoeft te verschijnen omdat dit maar knap lastig is. Want dan klapt zo'n zaal voor zijn eigen democratische domheid en de heer Luns lacht dan voor een keer niet om zichzelf maar om de mensen, die hem nog steeds tot onwaarschijnlijke hoogte in de populariteitstest laten stijgen.’ Joris had er net zo goed aan kunnen toevoegen dat deze natie, met of zonder parlementaire controle, Luns jarenlang ongemoeid liet om zijn streken in het buitenland bot te vieren, vooral bij degenen, als Sukarno of de Kennedy's, waar hij de pik op had. En waarom kon hij hen schieten? Omdat tenminste zij deze paljas grondig door hadden.

5 december 1971

Broer Theo arriveerde na 18.00 uur en bracht een nieuwe doos Nestrovit en als cadeautje een jamlepel mee.

Gaf hem de Russische champagne en twee dozen zeep, één voor mam en één voor Nellie. Ik telefoneerde mam dat Sint voor haar op Amerbos iets had achtergelaten: ‘Oh, wat gek,’ zei ze. Peter prepareerde een heerlijk light supper: omelet met champignons à la Grec. Peter zei dat Theo's ogen stonden zoals de mijne vroeger.

Jan Cremer belde in paniek. Hij had eigenlijk even geen verblijfplaats en onderdak. ‘Wanneer ik ergens vijfduizend gulden vandaan haal is het geld meteen weg aan schulden. Ik weet het niet meer,’ zei hij. ‘Ik word er doodziek van. Ik denk dat ik maar weer naar Amerika ga.’ Zou dat helpen? Ik ben niet in een positie hem te helpen.

Emile van Konijnenburg was vanmorgen weer gekalmeerd. Hij had het boek van Luns gelezen en ik sta erin.

We hebben ook Heldring voor het Club van Rome-diner uitgenodigd. Heldring heeft tegen André Spoor gezegd: ‘Die Enkelaar is nogal een patjepeeër.’ Dat weten we. Maar hij is ook

hoofd van de programmadienst van de nos. André probeerde Heldring te overtuigen om te komen.

Nu is Jim Garrison met tien andere personen in New Orleans aangeklaagd wegens belastingfraude. Ze blijven aan de gang met die man.

6 december 1971

In een droom zat Bung Karno recht tegenover mij en zei: ‘Ach Wim, Dewi is een meisje,’ maar de rest is weggevallen. Laatst schreef ik Dewi dat ik blij was met haar uitspraak tegen Robert Kroon dat zelfs de ter dood veroordeelde minister Subandrio nog een betere behandeling van Suharto had gekregen dan president Sukarno.

Peter is mee geweest naar de jubileumviering ter ere van Wim Wertheim in de aula van de Lutherse kerk. Hij is vijfentwintig jaar hoogleraar. Ruth McVey gaf een gastcollege.

7 december 1971

Ik droomde van een tijdschrift met een omslag van de moeder van Eldridge Cleaver. Ik probeer een ‘link’ te vinden. Bij de Wertheim-viering werden tijdschriften rondgedeeld met zijn portret op de omslag. Maar hoe kom ik aan Cleavers moeder? Was bij mam in Bilthoven maar er hing toch een zekere koelheid over de ontmoeting.

Ontmoette Emile van Konijnenburg in reistenue op het station in Utrecht. Hij vertrok met drie koffers naar Wenen voor een ontmoeting met Anak Agung. Hij zag er eigenlijk nogal vreemd uit. Konijn dacht overigens dat de enige manier om Luns werkelijk een doodsklap te geven was via The New York Times. Vrij Nederland hielp helemaal niets.

Haalde Aurelio Peccei in Rotterdam op, die zich vanavond achterin mijn tr 5 wrong, opdat ik ook Hugo Thiemann kon meenemen. Was ook in Rotterdam waar in het bijzijn van koningin Juliana de Club van Rome-tentoonstelling werd geopend. Ik stelde Aurelio aan Lucia Böttcher voor, die hij nog niet kende. Fred Emmer liep rond om opnamen voor het nos Journaal te maken. In Hotel De Wittebrug stelde ik Aurelio aan Carel Enkelaar, Harry Hagedorn en Ton Neelissen voor. Ook Joop van Os was er en een technicus die een film zou vertonen. Ik zat gelukkig naast André Spoor, wat de avond plezierig maakte. J.L. Heldring kwam tenslotte ook, druipend van kale kak. Vraag me altijd af waar dit voor nodig is. Of zoals mevrouw Van Vliesvleugel het eens zei: ‘Is men het, dan is men het ook, maar is men het niet, welnu, dan is men het ook

niet.’194 Ton Neelissen heb ik als lucht beschouwd. Eigenlijk had Heldring zelfs aan Spoor gevraagd of hij de uitnodiging van Enkelaar wel kon aannemen. ‘Kom, kom,’ had André terecht geantwoord. Pim Reyntje van de nos had de zaak tot in de puntjes geregeld, met een keurig menu aan een met bloemen versierde ronde dinertafel. Hans Hoefnagels arriveerde en zelfs Willem Brugsma. Carel fluisterde niet te weten hoe hij op de lijst der genodigden was gekomen (...). Enkelaar hield een rede in erbarmelijk Engels. Hij noemde mij natuurlijk niet als de eigenlijke initiatiefnemer van het hele gebeuren. Toch hield hij zich in en de sfeer was prima, geanimeerd zelfs. Aurelio Peccei bedankte in zijn antwoord Carel Enkelaar en de nos bij herhaling en refereerde evenmin aan mij als de schepper van althans de eerste Nederlandse successen van de Club van Rome. Van hem viel me dit tegen. Ik heb de afgelopen maanden geen moment voorbij laten gaan Aurelio, waar nodig, tegenover iedereen te verdedigen en naar voren te schuiven - zeker uit dankbaarheid, maar ook door de goede samenwerking en uit loyaliteit tegenover hem. Wat ik vanavond eigenlijk nodig had was een extra schouderklopje van hem, gegeven in het bijzijn van mijn collega's. Het zat er niet in. Mensen! Ik ga hem vragen waarom hij dit niet deed.

Toen Spoor aan de telefoon werd geroepen riep Carel Enkelaar: ‘Hofland.’ We hadden Henk buitengesloten. Spoor zei na afloop dat Heldring after all de avond delightful had gevonden.

Hans Hoefnagels vertelde me terloops dat hij een gesprek met J. Zijlstra had gehad, die deel had uitgemaakt van de Nederlandse delegatie naar Genève. Hij had tegenover Hoefnagels toegegeven dat wat Luns had gezegd vrijwel neerkwam op leugens over wat er was gebeurd. Maar Hoefnagels mocht hem niet citeren.

In Rotterdam voegde Lucia Böttcher me trouwens toe: ‘Frits heeft gezegd, praat niet te veel met Oltmans.’ What a delightful game to be engaged in.

8 december 1971

Bezocht mam. Ze zei dat mensen als Carel Enkelaar zich gelukkig zouden mogen prijzen deel te kunnen worden van mijn contacten in de wereld. Leg ze dat maar eens uit.

Ik haalde Aurelio vanmorgen op het kantoor van Frits Böttcher af - ironisch genoeg de voormalige woning van Luns - en

bracht hem naar Schiphol. Hij wilde helpen met contacten bij de Belgische en Japanse televisie. We bespraken mogelijke onderwerpen voor de Handler-Keldysh-film. Hij dacht dat de toestand van de oceanen ter sprake dienden te komen.

De Telegraaf was bij Böttcher gekomen met excuses dat dit blad nog met geen woord over de Club van Rome had gerept. ‘Maar de primeur was niet van ons,’ aldus André de Kromme. Hij had nu een gesprek met Frits gevoerd dat vandaag groot opgemaakt in De Telegraaf is verschenen. Denk je even in, de primeur was van de nos-televisie op 26 september. Dan doe je bij een krant als deze dus helemaal niets. Zielig, maar dat weten we al heel lang.

Ben naar Arnhem gegaan en heb bij Casper op zijn kamer gegeten. Hij volgt een landbouwcursus met accent op irrigatie. Hij toonde een film van vijfentwintig minuten over zijn verblijf en werk in Israël. Ik ben om 00.30 uur vertrokken hoewel ik aarzelde om te blijven slapen. Zijn arm was om mijn middel toen we naar zijn opnamen keken. Hij deed mijn armband af en om zijn eigen pols.

Hij vertelde dat zijn vader, toen hij chef-staf was, de regering op verzoek had meegedeeld dat Nieuw-Guinea onverdedigbaar was. Jaren later, toen hij bij Luns een afscheidsvisite bracht, had de minister gezegd: ‘Ik herinner mij u om uw mening dat Nederlanders niet bereid zouden zijn om hun grondgebied te verdedigen...’ Nieuw-Guinea Nederlands grondgebied? Casper vroeg daarop zijn vader, de generaal, waarom hij hierover altijd zijn mond had gehouden. Hij antwoordde: ‘Toen ik mijn mond had moeten openen doen heb ik hem dichtgehouden, dus ik kan nu lastig een trap nageven.’ Zo gaat het blijkbaar met alle ‘hooggezetenen’!

Aurelio zei: ‘Enkelaar seems a shrewd man...’

Luisterde naar Fantasia van Debussy. Verlang naar een telefoontje van Peter.

10 december 1971

Wim Wertheim belde om te zeggen dat hij het openingsverhaal over Luns in Vrij Nederland met plezier had gelezen.

Emmy Huf was niet met zoon Lorenzo bij Aurelio verschenen. Zij was vanwege een interview verhinderd. Prioriteiten. De jongen had er zich zo op verheugd. Dat zo'n moeder zoiets niet begrijpt.

Propria Cures publiceerde twee aardige artikelen. Eén van Peter Hagtingius over de lafhartigheid van Willem Drees, het andere

een ‘Vrijmoedig Commentaar’ op de onthullingen van Joris van den Berg in Vrij Nederland.195

Heb zoals mam adviseerde de pianopartij van de Variations Symphoniques van César Franck gekocht. Misschien ook omdat Peter de muziek prachtig vond. Bij Begeer haalde ik een zilveren blad om glaasjes op te serveren.

Bezocht John Massaut van de acf. Hij bezit een gerenoveerd pand. Ik moest alles zien, wat me matig interesseerde en zeker niet de tijger in zijn slaapkamer, die hij op Sumatra had geschoten. In Indonesië zijn ze bezig de plantages weer te rehabiliteren. De Bandungse Kininefabriek bezit weer samen met de acf het monopolie in Indonesië. ‘Wij doen ook grote zaken in China,’ zei hij. Hij kan nog altijd de vs niet in vanwege een hangende rechtzaak over handelingen in strijd met de Amerikaanse monopoliewetgeving. Hij heeft twee aardige zoontjes. Eén kwam net van judoles. Zijn vrouw zag er patent uit.

Tot 1940 had de acf belangrijke zaken in Moskou gedaan en ook wel in Oost-Europa, nu zelfs nog. Met de Russen gebeurt niets meer. Hij dacht dat Moskou kinine uit India betrok, maar wie weet hadden ze belangstelling weer zaken te openen.

Amerbos is eigenlijk mieters geworden. Hoe lang zal ik er nog van kunnen genieten?196

De New York Times publiceert een Man in the News-portret van Joseph Marie Antoine Hubert Luns. Dit is dus niet wat Van Konijnenburg bedoelde. Wanneer de Times met een ‘Heil Luns’-verhaal komt, wat is er verder dan nog te doen om de man in zijn werkelijke perspectief te plaatsen? Waar?197

11 december 1971

Massaut vertelde dat Joyce van der Meer, een Amerikaanse journaliste in Den Haag, met hem over de acf-operatie in Indonesië wilde spreken. Ik adviseerde voorzichtig te zijn, want dat haar banden met inlichtingendiensten bekend waren. Dit verwonderde hem. Hij vond Willem Brugsma ‘een nette vent’ en mijn voormalige zwager, baron Krayenhoff (Gu)198 ‘ook zo aardig.’ Mensen in Massauts positie kunnen zich gewoon niet veroorloven om sommige mensen te zien voor wat zij waard zijn.

Lunchte met mam in de Lage Vuursche. Zij omhelsde me met speciale affectie om te bedanken voor de tulpen, die ik had meegebracht. Toch voelde ik geen echt ‘contact.’ Ik geloof dat ik

aan een vorm van contactstoornis lijd. Ook zit het incident van laatst nog onder de oppervlakte van mijn huid.

Bezocht Gerard Croiset, die me zeer bleek en vermagerd leek. Er zat een bakje aan zijn bed vast om in te urineren. Vreselijk. Ziekenhuizen blijven me de schrik op het lijf jagen. Ze maken me miserabel door het leed dat je overal tegelijk ziet.

13 december 1971

Een eend is al tien minuten bezig Amerbos over te steken. Voortdurend moet hij terugkeren vanwege het verkeer. Hij wacht steeds op het randje van het trottoir. Doet me aan de duiven van B.F. Skinner denken. Belde mam om haar dit te vertellen.

Emile van Konijnenburg liet weten dat prins Anak Agung zeer ontstelt was geweest, niet zozeer over wat was gebeurd, maar dat hij zich in mij zou hebben vergist. May be. Ik moet hem dus nog duidelijker uitleggen wat mij gemotiveerd heeft. Konijn blijft geïnteresseerd om samen te werken, maar zei: ‘Sedert jij regelmatig heen en weer reist naar Moskou zeg ik niets meer over de telefoon.’ Ik zal inderdaad wel afgeluisterd worden, vroeger vanwege Sukarno, nu vanwege Gvishiani. Wie volgt?

14 december 1971

Schreef Drees trouwens dat nu hij bleef zwijgen en niet de moeite nam mij te antwoorden of over Luns zijn mond open te doen mijn minachting voor hem met de dag toenam. Ik vervolgde dat de Nobelprijswinnaar Albert Szent-Gyorgyi heeft gezegd dat ‘wanneer je je tussen boeven bevindt en je zwijgt je zelf een boef bent.’ ‘Ik aanvaard de uitdaging. Al moet ik een breekijzer hanteren, we zullen de schofterij van deze mijnheer Luns - en zijn keurige grootkruisdragende handlangers - openbreken. Wat ik alleen niet begrijp is dat u het zover laat komen en niet uit eigener beweging de feiten op tafel legt. U schijnt zich niet te bekommeren over hoe de geschiedenis uw houding zal beoordelen.’199

Prachtig stralend weer. Bracht twee rozen naar het graf van mijn vader op Den en Rust. Stond lang stil en verdiepte me in zijn leven. Verdrietig.

‘Je kunt met je hele verstand naar iets kijken,’ zei Peter. I love Peter. Hij is niet ‘the’ love, maar er is niemand anders. Ik houd het meeste van hem, maar ik voel me niet zo totaal in bewe-

ging als ik zou willen of zoals we vroeger samen waren. Gelatenheid is het wachtwoord.

Bracht mam bij tante Annie Wibaut in Apeldoorn. De honden gingen mee. Ik observeerde beide dames, jeugdvriendinnen. Zij kennen elkaar sinds 1917. Tante sprak over oom Jo Wibaut. Ik liet hen alleen om een bezoekje te brengen aan Pauline Quarles en haar dochter Deliane, genoemd naar Paulines moeder, Madame de Ramaix.200 Wicher en René de Marees van Swinderen wonen in Phoenix, Arizona. Ook Hetty van Swinderen is er momenteel.201 Hetty heeft een voetoperatie gehad, die mislukt is. Zij is er invalide door geworden. Hun moeder is enige jaren geleden overleden. Mevrouw de Ramaix bewoont nog altijd Château Bouillon bij Brussel en is op dit ogenblik alleen op reis in Australië. Zij is nu 81 jaar.

Jan Cremer vindt de 5000 gulden schadevergoeding vanwege het besluit de musical Rockerette in Rotterdam niet op te voeren, onvoldoende. Hij gaat via een advocaat 10.000 eisen, de andere 5000 voor de schrijver Gerben Hellinga.

15 december 1971

Mijn eerste journalistieke leermeester, Anton Constandse, nam gisteravond deel aan een vara-discussie over defensie en navo-problemen. Ik telefoneerde zijn vrouw hoe ik van zijn bijdrage in Achter het Nieuws had genoten.

Vanavond wijdt de nrc er een hoofdartikel aan. Op buitengewoon muggenzifterige wijze wordt er op gewezen dat Constandse per abuis had gezegd dat Noorwegen, Denemarken en Frankrijk op de jongste navo-bijeenkomst op wederzijdse troepenvermindering (en een gesprek hierover met het Warschau Pact) hadden aangedrongen en Nederland zich daarbij niet had aangesloten. In werkelijkheid hadden de drie landen zich uitgesproken voor een spoedige Europese Veiligheidsconferentie, wat dus inderdaad iets anders is dan praten over troepenvermindering. Het hoofdartikel noemt nu iedereen in de discussie incompetent en niet deskundig, terwijl de krant vermijdt om uit te leggen waarom Nederland zich niet achter Noorwegen, Denemarken en Frankrijk schaarde om spoedig een Europese Veiligheidsconferentie te organiseren? Ik zou wel eens willen weten of Hofland dit rotartikel over zijn (en mijn) vroegere buitenlandredactiechef heeft geschreven, of J.L. Heldring misschien?202

Bracht een bezoek van twee uur aan mejuffrouw Büringh Boekhoudt.203 Dit was de laatste keer in haar eigen huis aan de Steynlaan, waar ik sinds mijn veertiende jaar altijd ben geweest. Zij verhuist binnenkort naar een flat aan de Amalialaan. Zij voelde zich redelijk en had geen pijn. Zij stond er op dat ik een ziekenverzekering zou nemen, en niet morgen, maar nu, meteen. ‘Zal je me schrijven of je het hebt gedaan?’ Zij vond dat ik er het geld dat ik van daf had gekregen voor moest gebruiken. Zij vond mijn huidige bezigheden zeer bij me passen: ‘Want je brengt de nodige beschaving bij al deze contacten mee.’

Zij zei uitstekend te begrijpen waarom Willem Drees aarzelde zich uit te spreken tegenover Joseph Luns. Juist omdat hij, Drees, een onkreukbare reputatie had, kon hij niet nu Luns een trap nageven. Dus zij hanteerde dezelfde redenering als generaal Van den Wall Bake, Caspers vader. Ik zei dat ik eerder bevroedde dat Drees aarzelde omdat hij niet voor ‘Pierre Snot’ wilde staan na Luns al die jaren te hebben getolereerd en door Luns in het ootje te zijn genomen. Wanneer een Drees in 1971 er voor uit zou komen dat Luns loog, moet hij tezelfdertijd immers blootleggen dat deze Luns over hem heen walste en hem ook belazerde? Ik was fel (inwendig), ook op mejuffrouw Boekhoudt, waar ik me niet van herinner dat dit ooit eerder is voorgekomen. Ik kreeg het gevoel van ‘zelfs u?’

Zij was op bezoek bij prinses Beatrix op Drakenstein geweest, die haar voortreffelijke koppen van haar zoontjes, die zij had geboetseerd, had laten zien. Friso had zich geen zier van de aanwezigheid van juffrouw Boekhoudt aangetrokken, maar Willem Alexander en Constatijn waren vol aandacht voor haar geweest. Zij vertelde het altijd jammer te hebben gevonden dat Beatrix een prinses was. ‘Zij had zovele andere mogelijkheden.’ Zij dacht bovendien dat prinses Beatrix er niet rouwig om zou zijn geweest, wanneer zij geen prinses was geweest. Zij achtte het uitgesloten dat koningin Juliana, althans voor haar 65ste jaar, zou aftreden. ‘Zij vindt het heus wel leuk om koningin te zijn en zo gezellig is het ook niet meer op Soestdijk.’ Zij gaf opnieuw te kennen niet gecharmeerd te zijn van prins Bernhard, ook omdat hij grof kon zijn. ‘Claus is een man die lief kan zijn,’ zei ze. Joseph Luns had ze altijd al ‘een beetje louche gevonden.’ Zij verwonderde zich dan ook niet over wat ik haar vertelde.204

Het was een uitstekend bezoek. Ik observeerde haar steeds meer

gerimpelde gezicht en stelde mezelf duizend vragen, zoals ik bij mam doe. Maar haar mind is vitaal en scherp, zoals ik haar altijd heb gekend.

17 december 1971

Voel me stil en heb weinig te zeggen.

Peter heeft een economietentamen.

Gisteravond belde Wouter van Dieren of ik wist waar Aurelio Peccei was, want Dennis Meadows had afgezegd. Ik bleef formeel en verwees hem naar Frits Böttcher. Eigenlijk, zoals uit een telefoontje van Frits later bleek, amuseerde hij zich evenals ik dat het gekonkel achter onze rug om spaak was gelopen. De nos had immers het plan (van Ton Neelissen) om de optredens van Meadows nu op 2 januari onder leiding van Brugsma te laten uitzenden.

Misschien is ambassadeur Anak Agung Gde Agung wel helemaal niet zo uit zijn humeur als Van Konijnenburg me gezegd heeft. Hij zendt althans een vriendelijke nieuwjaarskaart.



illustratie

Journalist Kuijk van Trouw belde me. Ik hield hem voor dat hij na het verschijnen van Vrij Nederland de boot had gemist door niet Drees te bellen en de zaak te helpen opengooien. Zijn verweer was dat zijn gevoel hem had ingegeven dat Drees niet was te vertrouwen. Eens had Drees gewoon gezegd dat wat Kuijk had geschreven niet waar was, want dat hij de journalist niet had gesproken. Om die reden had hij nu Drees ook niet gebeld. Onzin.

18 december 1971

Gisteravond laat belde Peter. Ik wilde echter slapen. Mijn affectie voor hem is alive, maar de vuur en vlam van vroeger is weg: krijg het warm bij deze gedachte. Op weg naar Rotterdam Hilton kwam ik langs Delft en dacht: wanneer Erik van der Leeden ooit voor mijn deur staat moet ik deze dan voor zijn gezicht dichtsmijten.205 Why is it that relations deteriorate so miserably? Neem het verwateren van de vriendschap met Henk Hofland, Martin Portier, of nu Erik? Alles sterft altijd af en gaat dood, morsdood. It's mad, mad, mad. Alleen omdat ik zo uitzonderlijk hardleers ben duurt het bij mij gewoon langer om de gewijzigde realiteit onder ogen te zien. En dan ontdek je op een dag dat je kanker in je buik hebt, en na een lange lijdensweg verdwijn je zelf ook gewoon helemaal. Geen haan die ernaar kraait. Eigenlijk geldt hetzelfde voor de meeste betekenissen van het hier-zijn.

Aurelio arriveerde per trein uit Brussel (in een trui). We reden snel naar Den Haag naar het bureau van Frits Böttcher in de voormalige residentie van Luns. Hij had met de heer Loudon van Shell gisteravond mee kunnen rijden, maar had nog afspraken in Brussel. Ik vroeg hem of hij Dennis Meadows ervan had weerhouden in Nederland op te treden. Dit was niet het geval. ‘Ik laat de pers altijd vrij haar gang gaan,’ antwoordde hij.

Bezocht Frits van Eeden. Hij heeft nu een aardig huis. Het ligt ideaal en heeft een tuin. Zijn Deense dog was enorm gegroeid. Hij was in Londen geweest en had Harald Binder weer ontmoet: ‘Hij is mooier dan ooit.’ Maar op Picadilly was hij tegen een zekere Bob aangelopen en warempel hij was weer eens verliefd.

19 december 1971

Onrustig gedroomd. Inez Röell was in het geheim in Holland. We hadden plezier, zoals het in de jaren vijftig ook was. Ik zou haar moeder willen opbellen, maar ik ken haar voldoende om te weten dat zij mijn intentie verkeerd zou interpreteren. Er was veel meer. Ik heb nog steeds niet van Casper gedroomd. Zit hij niet diep genoeg? Welke functie hebben dromen toch? Ze zweven door je geest als een kind dat lukraak op pianotoetsen timmert. Het is alsof dromen door de computer van de hersenen graaien. Hoeveel generaties aardse stervelingen hebben zich nu al met deze vraag beziggehouden en niemand is er nog

ooit uitgekomen. De vooruitgang, die ons zo dierbaar is, zou misschien helemaal niet moeten worden geambieerd.

Aurelio's vliegtuig vertrok niet door het erbarmelijke weer. Hij kwam naar Amerbos en telefoneerde met Alexander King in Parijs. Later vertelde hij dr. Gvishiani voor het eerst in 1963 te hebben ontmoet. Hij maakte ook kennis met Ludmyla Gvishiani, premier Kosygins dochter, maar ondanks hun closeness was Aurelio nooit voor een bezoek aan hun dacha buiten Moskou uitgenodigd. Deze buitenhuizen van de hoogste regeringsfunctionarissen liggen allemaal in een verre buitenwijk van de hoofdstad met volledige bewaking, waardoor eigenlijk niemand vrij is te ontvangen wie hij wil.

In maart zal er een Club van Rome-bijeenkomst in New York zijn, waarvoor Edmund Muskie, Robert McNamara, Cyrus Vance en andere weldenkende figuren zullen worden uitgenodigd.206 Henry Kissinger, Edward Kennedy en Kurt Waldheim staan eveneens op de lijst. ‘We threaten no-one,’ zei Aurelio, ‘but we do want steps to be taken, or we will raise hell until they do.’ Het leek wel of hij met deze opmerking antwoord gaf op critici als Bram van der Lek, Hofland en anderen, terwijl Peccei uiteraard niet op de hoogte is van hun ongefundeerde bezwaren.

André Spoor schijnt boos te zijn geweest op de, mijns inziens, zeer terechte aanval op hem in Propria Cures, getiteld drees op het spoor.207 ‘Ik ben er nu weer een beetje overheen,’ zei hij. Er werd trouwens een waarheid als een koe tussen de regels door verweven, namelijk dat André Spoor ‘de echte hoofdredacteur’ van nrc Handelsblad is, wat Hofland in zijn zak kan steken. Emily Zain telefoneerde dat zij van ambassadeur Zain wilde scheiden en teruggaan naar de vs. Zij werd ‘knetter’ van haar man, die te beledigend tegenover haar was geworden om langer te verdragen. Nu is zijzelf ook geen katje om zonder handschoenen aan te vatten. Ik probeerde haar te sussen, maar er is niets wat ik kan doen om te helpen.

Vandaag zag ik Ellen Thomassen weer. Mam zei: ‘Het lijkt me een meisje dat veel kan, ik heb wel een zwak voor haar.’ Ik ook wel. Maar wanneer ze Casper beschrijft als ‘één van je attributen’, dan denk ik, wat moet ik met haar. ‘Je verzamelt alleen maar jonge jongetjes om je heen, die tegen je op zien,’ aldus Ellen. Nee, ik ging met de jonge mensen van Propria Cures in zee omdat zij onvoldoende verpest waren en nog niet in het Haag-

se gekonkel waren meegezogen om te kunnen - en te durven - helpen - bij het ontrafelen van de Lunsiaanse politieke beerput. Paganini Variations van Rachmaninov. Vroeger speelde ik dit in Huis ter Heide, vooral om mijn vader ervan te laten genieten. Onvoorstelbaar, om na je dood nooit meer muziek te kunnen beluisteren. Je zou in je graf platen moeten kunnen opzetten.

20 december 1971

Droomde van ‘iemand’, die met een geweer op een vergadering stond te mikken. Naderbij gekomen bleek het mijn oude Sing Sing-vriendje, Al Brust, te zijn, die het uniform van een sovjetsoldaat droeg.

Joseph Luns heeft voor de Deutschlandfunk verklaard dat er vóór 1973 zeker geen Europese Veiligheidsconferentie zal kunnen worden gehouden. De multilaterale voorbereiding van een dergelijke ontmoeting kan pas na de ondertekening van het slotprotocol van het Viermogendheden-akkoord over Berlijn beginnen. Washington zit gewoon te traineren. Luns voert zijn instructies braaf uit. Dat was natuurlijk waar Anton Constandse in de televisie-uitzending op doelde. Hij had gewoon gelijk. Luns zet zijn intriges in Brussel voort.208

Ontvang weer uit Washington een Newsletter, Vol. I, no. 3 van het Committee to Investigate Assassinations, voorgezeten door Bernard Fensterwald. Waar halen ze de energie vandaan om te denken dat ze dit hopeloze complot ooit zullen ontrafelen?

Heb met Peter in Tilburg gegeten. Hij moet vanavond tentamen doen. Het onderwerp was anarchie. Constandse schreef er een boek over. Het heeft me nooit geïnteresseerd.209 Peter zei echter nu beter te begrijpen wat bijvoorbeeld provo's motiveerde. ‘Ik heb zin om zo'n onderwerp perfect te behandelen,’ zei hij.

Ik heb de recente waanzin tussen India en Pakistan en het gedonder over Bangladesh wel gevolgd, maar nu wil ik toch een open brief van André Malraux op de voorpagina van Le Figaro noemen, waarin hij scherpe kritiek op de vs lanceert voor hun dubieuze rol in dit conflict. Malraux herinnert zich een gesprek tussen wijlen generaal de Gaulle en Richard Nixon (daar noemt hij er ook eentje) uit begin 1969. De Gaulle had Nixon er op gewezen dat Amerika, zonder het te willen, het machtigste land ter wereld was geworden, maar dat Washington zich nauwelijks kon permitteren om die macht absent-mindedly te hante-

ren.210 Malraux kritiseert Nixon dus, omdat Amerika weigert de uitkomst van de verkiezingen te erkennen in Oost-Bengalen, waarbij sjeik Rahman, de nog steeds gevangengehouden leider van die mensen, een verbluffende overwinning boekte. Maar zo gaat het altijd met Washington: er wordt van de daken geschreeuwd dat er ‘vrije verkiezingen’ moeten komen en wanneer ze ongunstig voor de vs uitvallen, wordt de cia ingezet om onderhands pro-Amerikaans verzet te organiseren.211

Ik ontvang een brief van mams notaris M.J. Meijer op papier van Meijer & van der Laan, van Haersolte, Kalff & Kappeyne dat de stukken gereed zijn ter ondertekening, waarbij zij ons ieder 100 acf-aandelen schenkt. Ik vind het een absoluut vervelende affaire en ben er inwendig faliekant tegen dat Theo dit toch heeft doorgedreven, omdat ik weet hoe mam dit, al is het ten onrechte, opneemt. Theo bedoelt het goed, maar er komt een dosis gevoelloosheid aan te pas, die pijn doet. Althans mij. Theo zendt me overigens een interview met Dewi Sukarno uit de Sunday Times.212 Mevrouw blijft aan de weg timmeren. Op de vraag hoe het voelde om Bung Karno's derde vrouw te zijn, antwoordde Dewi: ‘He was not just my husband. He was the professor, I was his pupil. He was my passion, my love, my everything. I would gladly have died for him.’ Helaas geloof ik dit niet.213

Televizier vertoont de verschrikkelijkste beelden uit Dacca. Pakistan terroriseert die mensen natuurlijk weer met hulp en instemming van Washington. Ontzettend. Godzijdank weiger ik geconditioneerd te raken voor die verschrikkingen en onzinnigheid. Het blijft recht door me heen gaan.

Bladerde door dagboeken van 1960 en de drama's met Frieda over geld en ander gelazer. Wat lijkt het allemaal ver weg, irreëel en vreemd dat al die shit is neergeschreven. Wat wanneer ik morgen van het toneel verdwijn? Croiset heeft het al eens gezegd: ‘Wie zal het allemaal lezen?’ Alles is vastgelegd. Gerard zit er wel vaker naast.

George en Jeanne de Mohrenschildt zenden een kerstgroet uit Dallas. Hij begint in het Russisch. Hij spreekt zelfs over Dewi en vervolgt: ‘Lee Harvey Oswald is delighted with the fall of the dollar, our victories in Vietnam and the admission of Red China (...). When shall we see you? (...). Isn't Nixon great. The ussr will be crying that he may cancel his trip to Moscow.

He would like to whip those “bad boys” in the Kremlin.’214

Ook een kaart van Casper en Pauline met een eigen tekening van twee engeltjes holding hands: ‘Is uw keuze ook wees lief voor elkaar?’

22 december 1971215

De brief van de notaris arriveerde vanmorgen. Het maakte me geëmotioneerd. Ik belde mam meteen. Zij probeerde het voorval af te doen met een lach en: ‘zo is nu eenmaal de realiteit.’ Ik blijf uitermate ambivalent over dit alles. Ik vertelde dat Toon Quarles een eigen geschoten fazant had doen toekomen. ‘Die zou je aan de kat kunnen geven,’ zei ze, ‘die vinden zoiets zalig.’

Telefoneerde met Loet Kilian. Ik kreeg sterk de indruk dat hij de overgang naar Nederland maar een ramp vindt. Maar, met zijn Indische inslag zal hij er voor zichzelf een compromis van maken. Vooral het familiegedoe van zijn schoonfamilie is natuurlijk niets voor hem. Wederzijdse visites over de vloer en voortdurend geklets is het laatste waar hij op wachtte. ‘One half of me is happy, so you give and take,’ zei hij. Lieve Loet, hij blijft voor mij een der allerdierbaarsten. Ik ken hem namelijk door en door, van haver tot gort. I love him. Period.

Vandaag is de dag van het belangrijke diner op Amerbos. Heb met Peter alle belangrijke zaken in de stad ingeslagen: zelfs een kalkoen op Peters suggestie waar ik dus niets om geef. Hij werkte met het grootste plezier aan de gerechten. Harry Hagedorn belde af. Verwonderde me nauwelijks.

Casper Bake arriveerde als eerste, blazer, das en flanel. We vonden een compromis. Hij trok een gele col van mij aan en ik een Daks flanel in plaats van jeans. Daarna arriveerden Frits Böttcher en Lucia en vervolgens de Enkelaars. Henk Hofland telefoneerde tweemaal om te zeggen dat hij later kwam en arriveerde pas om 22.00 uur. Tekent de man. Hij bracht een dame mee, die Els heette, terwijl ikzelf Mimi Hofland had uitgenodigd. Hij ging in mijn dagboeken kijken en zocht in het jaar 1960 op dat hij toen met Mimi bij me in Kew Gardens kwam. Hij scheen bepaalde dingen te vinden. Hij maakte zich zorgen, denk ik, vanwege achterbaksheid tegenover anderen en of ik dit wellicht genoteerd zou hebben. Ik laat veel weg van Henks streken in diens persoonlijk leven, waar ik trouwens niet in ben geïnteresseerd. Maar ik vond het onbeschoft dat hij deze juf-

frouw presenteerde bij mijn gasten. Hij ergerde zowel Carel Enkelaar als Frits Böttcher door over de moord op jfk op te merken: ‘De man is dood, wat kan het je schelen.’ Hij gedroeg zich in de contramine en lullig en voorspelde bij vertrek op de valreep dat Frits Böttcher met zijn Club van Rome de risee van Nederland zou worden.

Henk zei overigens dat hij bezig was voor de nos een portret over de oude Willem Drees samen te stellen. Maar hij wist notabene niet dat zijn medehoofdredacteur André Spoor onlangs bij Drees was geweest en bepaald een opmerkelijk gesprek met de oud-premier had gehad. Wat voor verhouding hebben die twee? Dat zijn dan collega's. Om misselijk van te worden, die toestanden. Hij lachte zich overigens tranen om een verhaal van Enkelaar over een Twentse boer.

Toon Quarles arriveerde met de toegezegde fazant. Hij sprak af en toe zeer luid, zoals hij gewoon is en Peter vroeg zich tegenover mij af of hij okay was. Henk vond Toon natuurlijk het aardigst van iedereen. Marlene Quarles zegt me niet veel.216

Carel was wel aardig en vooral maakte wat hij zei meestal sense. ‘Maar hij wil zichzelf voortdurend bewijzen,’ zei Peter. Linny Enkelaar werd ook geleidelijk luidruchtiger. Ik vrees dat ze uiteindelijk, althans volgens Casper, ‘apezat’ vertrokken. Casper was trouwens erg aanhankelijk. Lief zelfs. Hij vertrok in zijn Eend na middernacht. We omhelsden elkaar.

Carel sprak vrij uitvoerig over zijn interne problemen en gevechten bij de nos en illustreerde een en ander met de tactieken die hij volgde. Lijkt me heerlijk zo'n job. De Enkelaars vertrokken om 01.15 uur. Ik was kapot. Maar omdat we min of meer hadden afgesproken een nachtsauna te pikken, en omdat Peter me enorm met alles had geholpen en het leeuwendeel voor zijn rekening had genomen meende ik mijn belofte te moeten nakomen. Ik werd al snel door een kerel leeggelebberd en was tegen 03.30 uur werkelijk op het punt van afknappen beland. Peter zat op een bank yoga te doen en zei door een Duitser met een saunaborstel te zijn bewerkt. We sliepen een gat in de dag.

Mas Diarto informeert vanuit Solo: ‘Is this your final round against Luns?’

23 december 1971

Opnieuw gruwelplaten in de pers over de strijd in Oost-Pakistan, mede dankzij misdadige Amerikaanse bemoeiingen.

Loet Kilian belt om te waarschuwen dat een daf-directeur naar China is vertrokken.

John Gerassi sprak met Jean Paul Sartre.217 Deze benadrukt dat de moderne intellectueel de plicht heeft te schrijven ‘with the masses’. Hij zegt: ‘Today, it is sheer bad faith, hence contrarevolutionary, for the intellectual to dwell on his own problems, instead of realizing that he is an intellectual because of the masses and through them: therefore he owes his knowledge to them and must be with them and in them; he must be dedicated to work for their problems, not his own.’ Aangenomen dat ik begrijp wat Sartre bedoelt met ‘the masses’ zie ik niet hoe ik ben geworden wat ik ben ‘through them’. Het lijkt me onzin. Iets anders is dat ik als journalist mijn functie zie als een brug slaan tussen ‘the masses’ - dus mijn krantenlezers en televisiekijkers - en waardevolle en terzake doende informatie. Dat is alles.

Verder meent Sartre dat kranten zouden moeten worden gecollectiviseerd en geschreven - met weglating van namen van journalisten - ‘by masses who fight’. Hij droomt. Hij zegt verderop zelf: ‘The concept of freedom of the press is a bourgeois concept.218 The masses don't worry about such things, and you will never see workers protesting press censorship, here in France at least, and I would conjecture that neither in the us would masses wage a campaign against censorship of reports from Vietnam.’ Voorzover ik het kan beoordelen van achter mijn bureau op Amerbos kan het de masses van Nederland geen moer schelen of Luns de kluit heeft belazerd. Het is maar een zeer kleine groep met namen genoemde journalisten, die zich überhaupt inzetten een gedeelte van feiten en de waarheid te presenteren of te achterhalen.

24 december 1971

Het eerste Club van Rome Nederland Bulletin is binnen (7 pagina's).

Mijn oude vriend majoor Frederick Wallace van de Amerikaanse Luchtmacht219 is komen logeren.

Peter is de Kerstdagen in Oostelbeers, wat me emotioneel zeer beroert. Vraag me af of ik eigenlijk nog wel van Peter houd.

Kerstdag 1971

Lieve kerstkaart van mam (gisteren).

Zette Peter bij station Utrecht af. Hij gaf me twee zoenen, maar ze lieten me eigenlijk koud. Hij komt pas dinsdag terug. Zou met Casper naar Parijs willen gaan. Geen woord van Erik, Frits, Martin, John: alleen kerstgroeten van periferiecontacten zoals van de hele Brandpunt-club. Peter kocht een verzilverd kopje voor zijn moeder. Gaf hem een doos schrijfpapier en zei: ‘Voor je brieven aan Dane in San Francisco.’220

Wipte bij Gerard Croiset binnen. ‘Dat vind ik leuk,’ zei hij. Hij zag er beter uit. ‘Denk je dat ik alles weer zal kunnen,’ vroeg de helderziende. Ik dacht van wel. Hij vond de daf-deal redelijk en zei: ‘Je hebt jarenlang beneden je niveau gewerkt.’ Dat mag zo zijn, maar wat kan ik eraan doen?

Dineerde met mam in Lage Vuursche. Zij gaf me dertig gulden om een boek te kopen.221

I always watch her and watch her and watch her - as if I say to myself - I never want to forget what I saw or felt. Ik wil ook naar het graf van mijn vader.

Barry Chan telefoneerde, de jongen die ik vijftien jaar geleden in Hongkong ontmoette en met wie ik een korte hevige affaire had. ‘You know why I chose Holland for my vacation,’ zei hij, ‘because of you.’ Ik vroeg hem naar Amerbos te komen. ‘Oh, no,’ antwoordde hij: ‘I have first to sleep and then I go to the dok.’222 Mensen kletsen maar wat. Net als Richard Thieuliette die aankondigt: ‘I want to see you,’ maar naar Amerbos gaan is te ver.

Gisterochtend had ik op de valreep nog een onaangename ontmoeting met Carel Enkelaar en Harry Hagedorn. Er was geen geld om in Washington een portret met Philip Handler te maken. Althans, ze hadden mij er niet bij nodig. Kon mijn oren niet geloven. ‘Laten we dan maar over het ecologie-programma in de Sovjet-Unie spreken,’ zei ik, hen te verstaan gevende dat ik het plan eenvoudig zou torpederen, wanneer ze me buitensloten. In reactie op deze opmerking dreigde Enkelaar aan dr. Aurelio Peccei te zullen seinen dat ik niet langer voor de nos werkte. Ik lachte hem in zijn gezicht uit en vroeg: ‘Bedoel je dat als dreigement?’ Dan zou ik naar de vpro kunnen overlopen, werd gezegd. ‘Wel nee, ik laat Nederland in zijn eigen vet gaarkoken en ga naar het buitenland,’ antwoordde ik. Maar ik vertelde niet dat Aurelio al druk bezig was contacten voor me te leggen met buitenlandse televisiemaatschappijen. Vervolgens besprak ik het gemarchandeer van de nos-leiding

met Wim Klinkenberg. Hij adviseerde onder alle omstandigheden mijn voet dwars te blijven zetten.

Henk Hofland nam de avond dat hij hier was mijn Dunhill lighter in zijn handen en maakte er grapjes over. Ik was het ding die avond prompt kwijt. Heb me gek gezocht en dacht: ‘Die heeft Henk in zijn zak gestoken.’ Belde Mimi Hofland de volgende dag, maar die wist van niets. Ik heb Hofland er echt van verdacht, terwijl ik zojuist de aansteker in mijn klerenkast terugvind.

Tweede Kerstdag 1971

Bracht twee anjers naar vaders graf. Tranen. Een biecht? Verdriet over Peter of mezelf? Ik dacht ook aan het graf van Bung Karno en aan mevrouw Hartini. Mijn vriendin Poem, uit Jakarta, had me ook gevraagd naar het graf te gaan. Ik doe het uit mezelf.

Mam leek moe. Zij wilde boter op een plak krentenbrood voor me doen en ik riep: ‘Oh no, no butter please!’ Waarom deed ik dat? Ik sta nu twee plakken krentenbrood met boter te smeren op Amerbos. Mensen zijn onmogelijke wezens.

Kaart van Sumartono uit Moskou. Brief van mijn oude vriend Rudi Smit.223 Hij adviseerde bij een volgende film van de Club van Rome er rekening mee te houden ‘dat het intelligentiepeil in Holland ongeveer dat van een kind van 12 jaar is.’

In Playboy staat een boeiende dialoog tussen de kenner van mystiek en Zen-Boedisme Alan Watts en de voormalige voorzitter van de British Interplanetary Society, Arthur Clark, die tegenwoordig op Ceylon woont.224

Clark: ‘We have to look on sex as something other than a way of producing offspring.’

Watts: ‘We have to start seeing sex more and more as play. The playful element of it is obvious, because nature has always been playful (...).’

I couldn't agree more.225

27 december 1971

André Spoor heeft Henk Hofland nu eindelijk over zijn gesprek met Willem Drees ingelicht, maar diens portret over de oud-premier is al gereed voor de nos; Hofland doet er verder niets mee. Ben niet van plan me erover op te winden.

De kerstrede van hm de koningin was opgebouwd rond haar

gesprek met Frits Böttcher en de Club van Rome-problematiek. Alhoewel hij als opvolger van Mario Brosio een nieuwkomer bij de navo is, voert Luns in Brussel reeds het hoogste woord. Wat weet die man eigenlijk van defensie-aangelegenheden? Hij zorgde onlangs voor een zoveelste schandaal tijdens een gesprek met de Noorse televisie. Hij had de regeringen van Noorwegen en Denemarken de les gelezen over hun kritiek op Griekse en Portugese regimes, dus navo-bondgenoten. Hij vond dat deze kritiek in de Verenigde Naties thuishoorde. Denemarken reageerde fel. Het ministerie van Buitenlandse Zaken in Kopenhagen deelde officieel mee dat de nieuwe secretaris-generaal er verstandig aan zou doen er aan gewend te raken dat de regering van elke lidstaat van de navo het volledige recht heeft de eigen verantwoordelijkheid vast te stellen inzake internationale problemen - en het volledige recht heeft haar mening over deze zaken te geven.

In een hoofdartikel onderstreept nrc Handelsblad vanavond dat nog nooit de regering van een lidstaat een secretaris-generaal zo scherp op zijn vingers heeft getikt. Op 1 mei ll. had de nrc al voor moeilijkheden rond Luns gewaarschuwd door er op te wijzen dat Luns weliswaar had aangekondigd bij de navo ‘de eerste tijd alleen maar te luisteren’ maar dat hem dit als ‘dienaar’ van vijftien ministers van Buitenlandse Zaken waarschijnlijk moeilijk zou vallen. ‘Zonder twijfel heeft de secretaris-generaal deze (Deense) reprimande verdiend,’ schrijft het blad. Het gedrag van Luns is zijdelings een blamage voor Nederland, maar daar schijnt geen hond zich hier wat van aan te trekken. Ontmoette vandaag Carel Das bij Cinecentrum om nog een keer te proberen of hij geïnteresseerd was in een gefilmd gesprek tussen Philip Handler en M.V. Keldysh. Hij was hogelijk verbaasd dat Enkelaar en Hagedorn hadden geprobeerd zonder mij naar Washington te gaan om Handler te filmen. Ook hij vond het waanzin dat Enkelaar onder die omstandigheden Neelissen voor het Club van Rome-diner had genodigd. Hij zou met de nos, zijn vrienden, gaan praten, maar dat helpt verder niets. Intussen committeerde Cinecentrum zich evenmin.226

28 december 1971

Twee kaarsen in het Begijnenhof.

Haalde mam op. We brachten in Soest een bezoek aan haar schoonzuster.

Harry Hagedorn belde. Hij had nooit bedoeld te zeggen dat ik niet mee mocht naar Washington voor de Philip Handler-film en zeker niet voor een door mij voorgesteld project. Begreep er niets meer van. Kees van Langeraad kon vanwege huiselijke problemen niet mee, dus Vincent Monnikendam - die ik uitstekend vind - zou meegaan als regisseur.

Alsof het nog niet genoeg was geweest legde de heer Luns er nog een schepje bovenop in een radiogesprek met Link van Bruggen. De nrc publiceert een voorpaginakop: luns: deense minister komt pas kijken. Volkomen ongegeneerd wees de secretaris-generaal van de navo op het feit dat de Deense minister van Buitenlandse Zaken pas kort in functie was. Zelf negentien jaar minister geweest zijnde wist hij natuurlijk uitstekend, dat de Deense bewindsman bij een zo belangrijke zaak en conflict namens de gehele Deense regering sprak. Luns lijkt duidelijk boven zijn theewater. Hij bakt ze steeds bruiner.

Om 10.00 uur belde professor Böttcher, in milde paniek. Dennis Meadows had een kopie van de eind-tekst van het voor de Club van Rome geschreven mit-rapport aan Wouter van Dieren toegespeeld. Op 17 januari zou Van Dieren het in de publiciteit willen brengen. Of ik Aurelio Peccei wilde bellen. Daar was ik dus goed genoeg voor. Ik bereikte dr. Peccei minuten later. Hij zou maatregelen nemen. Ik vroeg hem Frits zelf te bellen. Ook zou hij een contract naar Spectrum zenden opdat de Nederlandse editie van het Club van Rome-rapport snel kan uitkomen.

Gisteravond belde ik met Link van Bruggen. Hij vertelde te weten dat er momenteel een briefwisseling tussen Willem Drees en Joseph Luns plaatsvond. Ik bepleitte dat die Haagse heren altijd achter de coulissen hun geschillen bevochten en dat wij, journalisten, daar iets aan behoorden te doen. Hij deelde ook mee dat ambassadeur Hugo Scheltema hem in Jakarta had gezegd dat Den Haag er bij Indonesië (via hem) op had aangedrongen niet opnieuw een generaal als ambassadeur naar Nederland te sturen, maar Suharto lapte dergelijke ‘verzoeken’ aan zijn laars. Ik gaf hem het telefoonnummer van Anak Agung in Wenen en lichtte hem over het gesprek Drees-Anak Agung in. Mevrouw Suharto wil een eigen Madurodam gaan opzetten door een soort Disneyland aan te leggen van Indonesië in miniatuur, wat honderd miljoen gulden zal gaan kosten. Er zijn eindelijk weer eens studentenprotesten in Indonesië. Een woordvoerder van de presidentsvrouw heeft gezegd dat de studenten kunnen protesteren zoveel ze willen, het project gaat door.

Henk Hofland vertelde dat zijn volgende project over oud-minister van Buitenlandse Zaken D.U. Stikker zal gaan, eveneens voor de nos-televisie. Ik probeerde hem op een paar sporen te zetten, maar die man is een journalist die zich alleen op reeds betrede paden begeeft en er wel voor waakt zijn vingers te branden. Ik verweet hem met juffrouw Els naar mijn huis te zijn gekomen: ‘Ik laat haar nu zakken,’ zei hij.227

Dineerde met mam in een petit-restaurant. Vannacht was zij opgestaan denkende het licht te hebben aangelaten, maar het was het maanlicht buiten geweest. Voorzichtig besprak ik met haar of het niet noodzakelijk was een ziekteverzekering te nemen, waar mejuffrouw Boekhoudt mij zowat toe had gedwongen om te doen. ‘Je vader zei altijd dat wij dat niet nodig hebben’, wat wat hem betrof waar was, want hij is in 1966 letterlijk doodgevallen. ‘Op mijn leeftijd kost dat tweehonderd gulden in de maand. Ik moet het maar avonturen,’ zei mam. Naar haar kijkende flitste het door mijn hoofd hoe grootmoeder Poslavsky was heengegaan via een langdurig ziekbed, thuis, in Zeist, met mijn moeder, mijn tante, een huishoudster en soms een verpleegster aan haar ziekbed. Ik zag beelden van mam in eenzelfde situatie. Voorlopig zal ik zoveel mogelijk bij haar zijn als ik maar kan. Zij was diep teleurgesteld geen kerstkaart te hebben gekregen van haar oudste zoon in Kaapstad, broer Hendrik, die tenslotte altijd haar lieveling is geweest. Zijn portret als jongetje staat altijd bij haar bed, evenals een foto van mijn ouders in de tuin in Kaapstad.

Wandelde diep in gedachten op de Wassenaarse Slag. De zee was zeer onstuimig. Nadien ontmoette ik Emile van Konijnenburg bij Corona. Hij wilde me een ‘eerste les’ geven in het zaken doen. Hij adviseerde ook Cornelis Verolme te benaderen met het oog op sovjetprojecten. Hij was bereid om met Frits Philips te gaan spreken indien de sovjets bereid zouden zijn computerdata met Philips uit te wisselen. Hij zei bijvoorbeeld: ‘Tussen wat je doet en naar buiten zegt moet een waterdicht schot zitten (...). Je gaat bij Verolme ventileren wat dit concern Rusland zou kunnen bieden en je stelt dan voor dat je je zult gaan inspannen bij Gvishiani om de Sovjets ervoor te interesseren. Wanneer je dat doet gaat de kassabel rinkelen.’

Prins Bernhard heeft in een televisiegesprek in Amerika gezegd dat er minstens twintig Nederlandse families rijker waren dan koningin Juliana. Bij de opmerking dat Hare Majesteit dikwijls de rijkste vrouw ter wereld werd genoemd, riep pb uit: ‘Ik wou

dat het waar was.’ Hij zei dat een thesaurier door een bank werd geadviseerd over de belegging van het vermogen van de koningin en dat de regering jaarlijks volledige inzage in de inkomsten en uitgaven van het koninklijk huis had. Konijn zei dat dit niet juist was, omdat niemand calculeert wat het grondbezit van de koningin is, noch het vruchtgebruik ervan. Hij dacht dat Heineken wellicht meer effecten had dan Juliana, maar wie anders zou rijker kunnen zijn dan de Oranjes? Mij zal het worst wezen.

30 december 1971

Ik voorvoelde, toen Peter me laatst twee zoenen gaf op het cs in Utrecht, dat hij voorlopig niet terug zou komen. Hij aarzelde. Bij het wegrijden heb ik toen gedacht: I couldn't care less. Toch wind ik me mateloos op over zijn stilzwijgen en altijd weer vraag ik me af welke rol de jaloezie speelt, wanneer hij bij Philip Nasta in Oostelbeers is. De wonden der levenden zijn eindeloos veel dieper en pijnlijker dan die van de doden. Ze zijn grover en ook onzichtbaarder dan die van zieken of fysiek gewonden. Ze helen tergend langzaam, of niet.

Joseph Luns krijgt van alle kanten op zijn lazer vanwege zijn onzinnige uitspraken. Michel Debré, de Franse minister van Defensie, heeft verklaard dat Frankrijk meer belang heeft bij het samen met de Sovjet-Unie versterken van de Europese veiligheid, dan bij een grotere coördinatie op militairgebied met de navo-landen. Hij was het volkomen oneens met secretaris-generaal Luns, die juist aandringt op grotere coördinatie van de West-Europese strijdkrachten. Luns zou dit willen om een verdere isolering in Europees verband van de vs te voorkomen. Ik zie het voor me: de Amerikanen - die de achtergronden van Luns heus wel door hebben - maakten een deal met deze onfrisse meneer: hij is nu de krullenjongen voor Washington in West-Europa.

Joop den Uyl heeft minister Schmelzer formeel gevraagd om Luns op zijn vingers te tikken en hem duidelijk te maken dat hij gewoon in dienst is van vijftien regeringen en hij zijn grote mond zal moeten houden. ‘Luns wordt immers door dertien democratisch gekozen parlementen indirect gecontroleerd,’ aldus Den Uyl. Wat een geklets. Ze zagen in Den Haag al geen kans Luns te controleren, laat staan dat dertien parlementen met vogels van zo verschillende pluimage er toe in staat zouden zijn. Belachelijk. Daarbij komt dat Schmelzer natuurlijk helemaal geen ‘partij’ is voor die man met zijn grote bek.

Intussen presenteert De Telegraaf in de serie De grote drie van Ne-


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums