Memoires 1970-1971

[p. 181]

[Amsterdam (vervolg)]

2 januari 1971

We zijn eigenlijk allemaal producten van een denkfout.

Wat zou er in Dewi omgaan? Eigenlijk is het voor haar een gezonde ervaring iemand te ontmoeten die het geen fluit kan schelen of ze hysterisch wordt of een woedeaanval krijgt. Ik lap haar idiote gedrag aan mijn laars.

Mam sprak gisteren (vier jaar naar zijn dood) met een uitermate opgewekte gezichtsuitdrukking over mijn vader. Weggeredeneerde zielenpijn. Ze vertelde dat hij erg goed was in verrassingen. In 1961 had hij op hun trouwdag de twee Maltezer voor mam gehaald en daarmee het leven van de ene, met de manke achterpoot, eigenlijk gered. Ze vond ook dat ik meer op de Arabesque van Debussy moest studeren.

Van Ralph nog niets gehoord.

3 januari 1971

E.A. Bennett schrijft dat Freud religie als een illusie beschouwde, waarop Jung moet hebben geantwoord: ‘If it was, it had a remarkable capacity for survival.’ Onbegrijpelijk dat twee intelligente mensen uiteindelijk keet kregen. Eens waren Freud en Jung werkelijke vrienden. Zou hier meer over willen weten.²⁰⁷ Mam bedankte dat ik was gekomen, want ik wist dat ze alleen zou zijn. Ik had van haar kerstgeld de Children's Corner van Debussy gekocht. Zij schreef erin ‘Kerstmis 1970, Mam.’²⁰⁸ Ze leest Pearl Bucks boek over de Kennedy's.

Voel ik Peter uit Florida dichterbij komen?

207 E.A. Bennet, C.G. Jung, a Dutton Paperback Original, Dutton & Co, New York 1962, p. 42.

208 De muziek ligt in 1990 op mijn vleugel in Johannesburg. Ik zie dat de opdracht er nog altijd in staat. Ik speel er eigenlijk voornamelijk Dr. Gradus ad Parnassum uit.

4 januari 1971

Cor Meijer belde en zei opnieuw door Dewi te zijn opgebeld. Ik zou onder een andere naam in Hôtel de France et Choiseul hebben gewoond en onder een andere naam per klm zijn teruggereisd. Zij ziet ze vliegen. Cor kreeg de indruk dat Dewi wel weer aan de slag scheen te willen, want ze zei nu vier dagen te hebben verloren. Ze vroeg of ik juridisch advies had ingewonnen over het feit of ik er wel juist aan had gedaan het manuscript uit haar appartement mee te nemen. Ik zei dat het contract voorschreef dat wat gereed was naar Peter Janson Smith in Londen behoorde te gaan.

Croiset: ‘Zij zal wel eerst een ander proberen te vinden, maar over veertien dagen is het wel weer voor elkaar. Zoiets als met

[p. 182]

jou heeft ze nog niet meegemaakt: een echte man. Je hebt de juiste weg bewandeld.’ Hij was door Willem Duys in diens show gevraagd, maar heeft geweigerd, geen serieuze zaak.

5 januari 1971

Ton Neelissen kwam naar Amerbos. Hij had dit seizoen nog zes vrije Panoramieken over en zou de reis met Pearl Buck naar China en een film over mijn think tank-project voor me openhouden. Ik wilde namelijk de tip van dr. Philip Handler opvolgen om in Rome te gaan praten met dr. Aurelio Peccei over diens Club van Rome-project. Spontaan bood hij me aan het think tank-project alleen te maken, maar later stelde hij voor dat Willem Brugsma de eventuele Londense tak ervan zou filmen. ‘Je hebt me net iets anders aangeboden. Wat zit je toch met Brugsma?’ zei ik.

‘Dat is waar,’ antwoordde hij terecht. Hij dacht er trouwens over om bij Panoramiek weg te gaan. Vincent Monnikendam was een mental case, wat natuurlijk hoogst onwaar was, maar hij trok een lijstje met voorbeelden over diens geestesziekte uit zijn portefeuille. Hoe kan iemand in een dergelijk milieu iets constructiefs produceren? Eerlijk gezegd vrees ik dat het omgekeerd is, maar dat zei ik maar niet. Hij zeurde of hij het door mij uit Mexico meegebrachte paardje mocht hebben (van hout) want zijn dochter verzamelde deze. Toen hij binnenkwam stond het Quarteto Italiano op, hij was er idolaat van.

Daarna belde Cor Meijer weer op: ‘Je hebt niet haar kind gestolen, maar haar geesteskind, en ze heeft weer gebeld: vandaag of morgen staat er een vette agent voor je deur.’ Cor was oprecht bezorgd. Ik vroeg haar Croiset te bellen. Die vertelde haar: ‘Over een dag of tien zit het wel weer goed.’ Cor belde terug: ‘Als dat zo is eet ik mijn hoed op.’ Aize de Visser had aangeboden te bemiddelen. Even later belde Gerard Croiset nu toch ook bezorgd op en raadde me dringend aan niet alles maar zeker vijftien pagina's aangetekend naar Peter Janson Smith in Londen op te zenden. ‘Dewi is een intrigante en straks gaat ze de Telegraaf opbellen en die vinden zoiets prachtig. Wanneer iemand je er dan vragen over stelt, kan je antwoorden het werk naar Londen te hebben opgestuurd.’

6 januari 1971

Postte vijftien pagina's van Sukarno and I naar Peter Janson-Smith met een begeleidend briefje.²⁰⁹

209 Al het materiaal bevindt zich in mijn dagboek.

[p. 183]

Ik had Henk Hofland het boek van Robert Kennedy Just Friends and Brave Enemies geleend. Hij is te lullig om het behoorlijk terug te brengen. Hij liet het voor me achter bij de portier van het Algemeen Handelsblad. Times have changed indeed.

Om 20:30 uur werd er aan de deur van Amerbos gebeld. Ik ging naar beneden. Er stond een grote zwarte auto voor de deur en twee heren vroegen of ze binnen mochten komen. De een heette Van Langelaan, hij was van de recherche, de ander was een diplomaat van de Indonesische ambassade, Chartifa Suria Admatja. Ze vroegen waar het materiaal van Dewi was, want zij had een klacht ingediend en gezegd dat ik het had gestolen. Ik had de contracten 's middags gefotokopieerd en liet deze zien evenals het bewijs van het aangetekende stuk aan Peter Janson-Smith. Zij vroegen of ik niet wilde overwegen haar binnen te laten en de zaak uit te praten. Ik legde uit, me richtend tot de Indonesische diplomaat, dat ik het boek wilde schrijven uit aanhankelijkheid tegenover Bung Karno en om geen andere reden, maar nu zij op deze wijze was opgetreden wilde ik haar onder geen beding meer in huis hebben. Wel wilde ik morgen een ontmoeting bijwonen onder voorzitterschap van Aize de Visser. En terwijl we in de gang stonden te praten, hoorden we een enorme klap in de vestibule. Dewi had kans gezien een trap tegen het glas van mijn voordeur te geven, waar nu een flink gat in zat. We gingen naar buiten. Een andere rechercheur had haar niet meer kunnen tegenhouden. Ze werd met enige kracht in de auto teruggezet. Nu werd mij de vraag gesteld of ik een klacht wilde indienen. Ik antwoordde dat ik dit ter wille van Bung Karno natuurlijk nooit zou kunnen doen, maar dat ik het op prijs zou stellen wanneer zij het land verliet en mij niet meer in Holland zou kunnen komen lastig vallen.²¹⁰

Ongeveer op het hoogtepunt van mijn opwinding over wat er was voorgevallen, belde om 23:00 uur Peter uit Oostelbeers op om nieuwjaar te wensen, (ik hoorde Philip Nasta op de achtergrond lopen te fluiten). Hij sprak over zijn reis en had een week heerlijk in Key West alleen gezeten. Hij was in New York in de Actors Studio geweest en zei: ‘Wat doe ik eigenlijk in Maastricht?’ In Manhattan had hij ook zijn negervriend Jerôme weer ontmoet, kortom, hij had genoten.

210 Dit zou twee jaar later een handicap blijken te zijn, want zij zou een persconferentie van een nieuw boek van me bijwonen maar bleek nog steeds geen visum voor Holland te kunnen krijgen.

7 januari 1971

Om 08:00 uur belde Aize de Visser al, gealarmeerd door Cor

[p. 184]

Meijer. Hij klonk opgewekt en geamuseerd. Hij bleek er geheel van overtuigd dat Dewi zich weer eens belachelijk had gemaakt. Om 08:30 uur belde ik mam, die er ook om moest lachen en zei: ‘Je kunt met dit mens niet verder gaan.’ Vannacht werd ik trouwens herhaaldelijk opgebeld en er werd steeds weer opgehangen. De recherche zei dat 222222 me zou kunnen helpen. Gerard Croiset - die me op het nippertje had gered door zijn advies om de stukken naar Londen te zenden - reageerde: ‘Zo zie je wat een helderziende waard is. Blijf rustig en praat alles uit. Zeg dat je alles wil regelen maar op een normale manier.’ Cor Meijer belde met een voor haar typerend grapje: ‘Doen jullie dit eigenlijk allemaal voor de publiciteit rond het boek?’

Gisteravond wist ik Willem Klinkenberg nog uit een bespreking te halen. We ontmoetten elkaar om 23:30 uur in Americain. Ik vertelde hem het hele verhaal, gaf hem fotokopieën van alles en Willem belde meteen met hoofdredacteur Van der Pluym van de Volkskrant. Maar onderweg in een taxi naar Amerbos kwam ik toch tot een ander besluit. Ik had tenslotte tegen de Indonesische diplomaat eveneens gezegd ter wille van Bung Karno en Indonesië geen publiciteit aan het voorval te zullen geven. Een dergelijk bericht in een ochtendblad zou veel mensen aan het denken zetten, wat noch Dewi noch mij ten goede zou komen en gewoon slecht voor de naam van Sukarno zou zijn. Ik belde Wim meteen thuis op. Hij was teleurgesteld, want hij had zijn nek uitgestoken. De Volkskrant wilde er een nogal prominent bericht van maken. Feitelijk was de tekst al gezet om in de ochtendedities nog te kunnen meedraaien. Wim - ik beschouw hem al heel lang als de enige absoluut betrouwbare collega - slaagde erin het verhaal van Dewi en de voordeur van Willem Oltmans weer van de pers te krijgen. Ik ben zowel hem als Van der Pluym zeer dankbaar voor hun bewezen collegialiteit.

Briefje van Peter: ‘Ik voel me erg close met je. Terwijl ik aan je denk ben ik vervuld van een bizarre mengeling van gevoelens. Verheffend zuiver, inspirerend en machteloos. Maar je begrijpt dus nog altijd niet waarom meer contact tussen ons nu niet mogelijk is. Willem, geloof me als ik zeg dat ik deze verdeeldheid haat en tegelijkertijd is ze noodzakelijk voor mijn ontplooiing. Geef je Dewi een zoentje van me. En voor jou geen zoen, maar gewoon een onuitsprekelijk iets anders. Peter.’²¹¹ In Indonesië heeft luitenant-generaal Hartono van het Sukarno

211 Zijn brief was dus voordat hij wist van de botsing met Dewi geschreven.

[p. 185]

getrouwe onderdeel der mariniers, kko, zelfmoord gepleegd. Dan kan je nagaan hoe het met dat land is gesteld, en wij sturen straks de koningin. Ze zijn gek.

Mijn brief heeft mijn oude vriend Djawoto²¹² in goede orde bereikt. Ik heb een brief van hem uit Peking, waar ik zeer blij mee ben.²¹³ ‘I also thought about you, each time I read your articles exposing the Indonesian fascist military regime, for example the ones you wrote in some Dutch newspapers exposing Ibnu Sutowo's corrupt practices and the recent one published in Panorama. I, also, thought about you each time I read your name in the Indonesian newspapers as a Dutch journalist who now has become a persona non grata for the Indonesian fascist military regime.’ Hij had zelfs Dewi's Open Brief in Vrij Nederland gelezen. ‘Many articles, including yours, carried facts which I didn't know before. I thought about you because I would like to express my thanks to you for the contributions you have been giving by putting more light into the, for me and many Indonesians abroad, dark corners of the real background of the 1965 disaster the Indonesian people and their country have been plunged into. Moreover, I would like to know more, more and more. I thought that you as journalist who is very familiar with developments in Indonesia during the last decade, could certainly help me in this respect.’ Hij gaf aan dat ik hem kon schrijven: tonny, PO Box 1657, Peking. Hij vroeg ook om hem meer te vertellen over Ruslan Abdulgani. ‘We have been close friends for a long time.’²¹⁴

Peter belde vanavond. We spraken heel lang. Het hele gesprek werd overschaduwd door een zin van hem: ‘Ik ben het liefste bij jou.’ Ging er later heerlijk op slapen.

212 Sukarno's laatste ambassadeur in Peking ten tijde van de 1965-coup.

213 Brief d.d. 31 december 1970 in antwoord op de brief die Jaap Jansen voor me meegenomen had.

214 Ik kende Djawoto als Antara-journalist sedert 1956 in Rome. Zie Memoires 1953-1956.

8 januari 1971

Mam zei vanmorgen met een lach: ‘Ik heb nog eens over het geval Dewi nagedacht, maar hoe is jouw oude vriend Sukarno aan zo iemand gekomen? Zij mist werkelijk alles. Met recht zou je kunnen vragen, hoe heeft zij het zo ver geschopt? En de rechercheur in kwestie is een prul dat hij haar uit de auto liet ontsnappen. Het zou mij niet zijn overkomen. Ik had aan haar haar getrokken.’

Gisteravond, na dat heerlijke telefoontje met Peter, raakte ik

[p. 186]

dermate door prettige gevoelens overspoeld dat ik gevoelens van affectie en medelijden met Dewi en Karina kreeg. Ik dicteerde nog laat een telegram:

Will return all material without any copies made tomorrow - stop - will never do anything against you Wim.

Nu pas begrijp ik dat Dewi haar kaarten eerst op Cor Meijer had gezet en het via haar had willen spelen, door Cor een afspraak voor een bezoek aan Amerbos te laten maken en dan als verrassing mee te gaan en zo het materiaal op te halen (dat toen al in Londen was). Cor Meijer deed aan het spelletje niet mee en dus ging Dewi toen naar de ambassade en de politie. Ontmoette Cor Meijer en Aize de Visser in Gooiland. Aize zei de enige te zijn die zou kunnen proberen het project te redden.

Vertelde ambassadeur Zairin Zain wat er was gebeurd. Hij hield het voor mogelijk dat de militaire inlichtingendienst van Indonesië de hele zaak alsnog in de publiciteit zou brengen. Hij zei heel goed te weten dat ik haar uiterst correct behandelde, dus dat zij het voor zichzelf had verknoeid. Dat is ook zo.

10 januari 1971

Ging afscheid nemen bij mam omdat ik naar Amerika moest voor lezingen. Ze leek me afwezig. ‘Ik ben er niet bij,’ zei ze, ‘mijn gedachten zweven naar elders.’ Zij is teveel alleen. Ik stelde voor om als ik terug ben en weer mag rijden een trip te gaan maken. Raadde haar aan vooral veel groenten te eten. Ze maakte zich zorgen over wat Dewi zou kunnen doen. ‘Ze steekt je nog dood.’ Ze vond ook dat Peter (25) nu te oud was om geen eigen wil te hebben.

Die andere helderziende, Willem Alfrink, belt ook voortdurend en bemoeit zich met alles: Peter, Dewi, de hele rataplan. ‘Geen wonder dat die monniken haar toen op die berg in Indonesië hebben weggezonden (...). Ik moet jou wel eens twee keer iets zeggen: Dewi heeft de val van Sukarno bewerkstelligd (...).’ Mij is wel eens door mijn hoofd geflitst hoe zij met haar intriges en door waarschijnlijk dezelfde botsingen met Bapak, als ik nu met haar heb, een bijdrage tot die val heeft geleverd. Maar zo'n genie is Dewi nu ook weer niet. Hoewel, juist omdat zij het hevig oneens met hem was inzake zijn Amerikaanse politiek in de kwesties Vietnam en Maleisië en dezelfde absurde scènes met hem over deze zaken maakte als met mij over dit boek, weet je niet in welke mate dit Sukarno nog meer in de

[p. 187]

tegenovergestelde richting dan noodzakelijk was kan hebben gedreven.

Gerard Croiset belde en zei dat hij naar Amerbos kwam. Dit verontrustte me. Hij wilde echter dat ik een aantal pagina's van zijn nieuwe manuscript las, waar mijn kop niet naar stond, maar wat ik toch met zoveel mogelijk concentratie deed. Later nam hij de foto van Pearl Buck en mij tussen zijn vingers en zei: ‘Die komt niet meer in China (...).’²¹⁵ Over Dewi zei hij: ‘Die zal een ander zoeken, maar ze vindt niemand.’ Hij verwachtte niet dat ze verder iets zou ondernemen: ‘Ze was alleen maar hysterisch.’²¹⁶

Keek naar een gesprek van Godfried Bomans met zijn broer, die 35 jaar een Trappist is geweest. Bomans is weer zo iemand die hier tot ‘de groten’ wordt gerekend. Hij zegt aardige dingen op de juiste toon, maar hij is niet echt. Ik blijf hem een quasi cynische vlegel vinden. Hij veinst diepte en is een soort Frederik van Eeden-kopie, afgestudeerd in public relations.

Casper van den Wall Bake had willen komen, maar belde: ‘Er rust geen zege op deze dag.’ Zijn auto was halverwege blijven steken en door de Wegenwacht weggesleept.

215 Hierin zou hij gelijk krijgen.

216 Ook hierin zou hij gelijk krijgen. Wat kon ze ook doen?

11 januari 1971

Telefoneerde mejuffrouw Büringh Boekhoudt. ‘Het is erg goed met me,’ zei ze. Verder sprekend over de Dewi-problemen: ‘Mensen, die in de limelight staan ontkomen er blijkbaar niet aan om corrupt te zijn (...) en ik denk in de eerste plaats in relatie tot jou.’

Willem Alfrink belde voor de zoveelste maal: ‘Willem, je moet oppassen met je werkmethoden, met alles, je gezichtsuitdrukking, de wijze waarop je kijkt en je ogen gebruikt. Je kunt zo niet door het leven blijven gaan. De Chinese ambassade heeft nu toch ook negatief gereageerd op je verzoek om met Pearl Buck naar China te gaan (...).’

Schreef Dewi een lange brief, ook om te melden dat ik naar New York vertrok. ‘Everything that happened since December 31st is very unfortunate, really. But I was sick and tired of being called a thief, a gangster and many other names. I was tired of being abused by you, while I tried my upmost to assist you in making a book. I never stole anything from you. I never intended to steal anything and I never will steal anything from you (...). I have finished the work. There are now 26 pages to

[p. 188]

go to Janson-Smith our pennypincher, and very legitimate literary agent (...). It could have been 50 or 60 pages, easily, if you had listened to your Japanese friends and had controlled your temper and had not treated someone with excellent intentions towards you, as a crook and a thief. We would have made fine progress. No-one ever called me that before and, even from you, I found it quite unacceptable.’²¹⁷

217 Er zitten acht ongeopende brieven aan Dewi Sukarno in mijn dagboek, die zij in de komenden maanden naar Amerbos retourneerde.

12 januari 1971

Vlak voor ik naar Schiphol vertrok, belde Peter: ‘Ben je gepakt?’ Toen ik tegen hem zei dat ik hem ten afscheid tegen me aan wilde drukken, werd ik overspoeld met tranen en nu zit ik met rooie ogen.

panam flight 93 naar New York

Ik droomde vannacht dat ik Peter van station Bilthoven afhaalde. Hij was in gezelschap van een oudere nicht. Toen ik die man groette ging Peter in lucht op. Ik was wanhopig. Ik zocht hem overal, in het dorp, overal. Hij was weg. Daarop belde ik mam om te vragen of hij soms al was gearriveerd. Zij antwoordde in alle staten: ‘Je hebt de toto gewonnen, er zijn hier al twee heren van de televisie geweest.’ Begreep er geen moer van. Mam belde vanmorgen. Ik vertelde mijn droom. Zij reageerde net als ik: ‘Wat heeft die toto ermee te maken? Ik doe nooit aan zulke dingen mee,’ zei ze. Ik dus ook niet. Toen Peter belde vertelde ik hem dit. ‘Duidelijk,’ antwoordde hij, ‘de toto is immers het volkssymbool van een maximaal geluk.’

Ralph kwam afscheid nemen. Ik had hem geschreven. Hij had Tom ontmoet, een voormalige helikopterpiloot uit Vietnam. Hij wilde gaan studeren, wat ik aanmoedigde. Toen ik hem omhelsde kreeg ik een erectie, terwijl love, in die zin van het woord, niet bij onze relatie is betrokken.

Zou in een Open Brief aan koningin Juliana willen schrijven om niet naar Jakarta te gaan, niet naar dit regime in Indonesië dat via verraad en lafhartigheid - om niet te spreken van massamoord tegenover de eigen bevolking - aan de macht is gekomen. Het concept is gereed.²¹⁸

In Vietnam wordt het Amerikaanse leger steeds zwaarder geteisterd door defaitisme, drugs en weigeringen bevelen uit te voeren. De G-I's weten dat de oorlog is verloren en verdommen het nu nog te sneuvelen. Steven Almond (22) verklaarde

218 Zit in mijn dagboek.

[p. 189]

in Newsweek wat ik jarenlang in mijn lezingen zeg: ‘Zend Johnson, Nixon en de politici uit Washington in de helikopters de jungle in; ze weten niet wat ze doen (...).’²¹⁹

Mevrouw Indira Gandhi heeft het parlement ontbonden en vervroegde verkiezingen uitgeschreven voor de 275 miljoen kiezers in 's werelds grootste democratie. Nu de traditionele Congres Partij in tweeën is gesplitst kan mevrouw Gandhi eigenlijk alleen maar regeren door compromissen te sluiten met kleinere partijen waaronder de op Moskou gerichte Communistische Partij. Indira is een dame die ik in hart en nieren bewonder. Haar sterrenbeeld, Saturnus, schijnt gunstig te zijn voor de veranderingen en het slagen ervan, hebben de handwaarzeggers en astrologen voorspeld, want die tellen immers ook mee in de besluitvorming hoe het parlement met 523 zetels te hanteren.

219 Newsweek, 11 januari 1973.