Memoires 1970-1971
(2003)–Willem Oltmans–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 1]
| |
Parijs19 juni 1970Zenuwentoestand. Het vliegtuig vertrekt te laat. Dan moet ik ook nog eerst mijn visum voor Indonesië in Parijs ophalen. Daarna vertrekken Dewi Sukarno en ik om 12:00 uur van Orly richting Jakarta. Alle ochtendbladen melden dat de toestand van president Sukarno kritiek is geworden. Hij heeft naar Dewi gevraagd. Gisteravond, tijdens het diner met Peter in Americain, kon ik haar eindelijk in Parijs bereiken. Ze wilde onmiddellijk vertrekken en vroeg of ik haar wilde begeleiden. Minister Ali Murtopo had tegen Associated Press gezegd: ‘She can come. Bung Karno asked for her.’ Ze vervolgde: ‘From other sources I am being told, I will be killed.’ Dewi had met Bung Karno's eerste vrouw, Fahtmawati, getelefoneerd.Ga naar voetnoot1 Zij had beloofd Dewi van het vliegveld af te halen. Zij had twintig gesprekken met Tokio gevoerd. Ambassadeur Ashari, de Indonesische duta besar in Parijs was in Kopenhagen, wat extra problemen opleverde met visa. Gevraagd werd of in mijn paspoort mijn beroep werd opgegeven. Dat was het geval. We gingen snel naar huis. Ik telefoneerde met Gerard Croiset. ‘Toch zie ik niet dat hij nu zal overlijden,’ zei hij opnieuw. Ik deelde dit Dewi mee. Ze zei: ‘Ik heb de Indonesische ambassadeur gezegd dat ik naar Jakarta ga en daar blijf ik bij. Omdat Bapak eerst in mijn huis woonde, maar nu naar een ziekenhuis is overgebracht, zullen er geen conflicterende situaties ontstaan.’ Tegen 22:00 uur vertrok ik met de auto richting Parijs. Voorbij Breda schoot me te binnen dat ik mijn cabin bag met kostuums had vergeten. Trouwens de auto liep weer warm. Ik besloot terug te keren en naar Le Bourget te vliegen. | |
16:00 uur
| |
[pagina 2]
| |
Ambassadeur Ashari was pas tegen het middaguur in Kopenhagen te bereiken. Dewi stelde voor eerst naar de kliniek in Montparnasse te gaan. We moesten ons laten inenten tegen cholera. Japan Airlines had een Mercedes met chauffeur beschikbaar gesteld. Men zou het jal-toestel naar Bangkok ten behoeve van Dewi vertragen.Ga naar voetnoot2 Terug op de ambassade zeurde de paspoortbeambte opnieuw over mijn beroep van journalist als vermeld in mijn paspoort. Hij had standaardinstructies in een dergelijk geval eerst Jakarta te raadplegen. Dewi stelde voor dat we het woord journalist zouden wegstrepen. Meneer Susjono was onvermurwbaar. Intussen zat de station manager van jal begrijpelijkerwijs op hete kolen. Deze meneer R. Urdow lanceerde een propaganda-cadenzje dat jal een dozijn jaar geleden als 98ste vliegmaatschappij in de wereld was begonnen en nu naar de vijfde plaats was opgeschoven en ongeveer gelijk stond met de klm. Het doel was panam te verslaan.Ga naar voetnoot3 jal had onlangs vijftien jumbojets besteld, terwijl boac er nog maar dertien had. Dewi: ‘De jal is loyaal. Ze zijn zeer nationalistisch. Ze doen wat ze maar kunnen voor me.’ Meneer Urdow haalde zelfs een Breda Bier, terwijl ik nooit bier aanraak. Na omstandig getelefoneer, ook met de ambassadeur in Kopenhagen, kwam uit de bus - althans volgens de persattaché - dat de ambassade in Parijs alleen gemachtigd was Franse journalisten op eigen houtje een visum te geven. Ik zei dat ik in ieder geval zou gaan, desnoods zonder visum en de persattaché, een Minangkabauer, benadrukte dat dit ook zijn advies was, maar of ik dat niet wilde publiceren. We stapten dus twee uur te laat aan boord, first class. De kleine Kartika werd door Mrs. Azuma, haar Japanse gouvernante, begeleid. We waren moe. Dewi en ik vielen allebei in slaap. Tijdens de stopover in Caïro arriveerde Abdel Gamal Nasser in een Cadillac voor het gebouw. Hij kwam koning Hoessein van Jordanië afhalen, die met een lijntoestel arriveerde. Het publiek applaudisseerde. Nasser heeft inderdaad een towering figure. Hoessein droeg een uniform met een baret. Zij omhelsden elkaar. Zij liepen hand in hand naar de wachtende auto. | |
Teheran - New DelhiKartika staart me steeds aan en op een gegeven moment noemde ze me ‘papa’. Het ging me door merg en been, want we wa- | |
[pagina 3]
| |
ren op weg naar haar eigen vader, die stervende was. Professor Utrecht had gewaarschuwd: ‘Jou trappen ze er in Jakarta weer met een lel uit. Maar Dewi kan een paar maanden worden lastig gevallen en zelfs vastgehouden over die corruptieaffaire.’ Sukarno en Dewi zouden honderden miljoenen hebben verduisterd, wat dus geklets in de ruimte was. Dewi zond vanuit het vliegtuig een telegram naar de Nederlandse ambassadeur in Jakarta, Hugo Scheltema, dat ik geen visum had en of de ambassade bij aankomst assistentie kon verlenen want ik begeleidde haar naar haar ernstig zieke echtgenoot. Dewi vertelde dat twee Japanners - ze vertelde niet wie zij waren, maar ik neem aan dat het Japanse journalisten zijn - in Bangkok in het toestel zouden komen en meevliegen naar Jakarta. Daarvoor waren dus de eerdere twintig gesprekken met Tokio geweest. Ze zou doen alsof zij hen niet kende en niet met hen spreken. Ze wilde, vermoed ik, ingedekt zijn wanneer zij in Jakarta onbehoorlijk zou worden behandeld, dan waren Japanse media dus standing-by. Verbaas me steeds weer over haar intelligentie en vooral efficiëntie. Na aankomst in Indonesië zouden zij haar in een andere auto volgen en kamers nemen in Hotel Indonesia en ten alle tijden beschikbaar blijven. Zij wilde zelf rechtstreeks naar Slipi rijden, naar haar villa Wisma Jaso, die door Bung Karno voor haar werd neergezet. ‘I have many many clothes and shoes there,’ zei ze. ‘Also the ashes of my mother and brother are there.’Ga naar voetnoot4 ‘And when they refuse to let me into my own house, I will stay in the car in front of the gate until someone goes in or out and they would have to bodily remove me. I had to think of all eventualities. I cannot wait at the airport until my luggage is being searched, or take a cab. Cabs would refuse to take me. Anyway, I am prepared for the worst and expect to have to go through hell.’ Dewi: ‘Suharto is not like Bapak, who could forgive mistakes. Suharto will get even and think of revenge. I do not know where and when Bapak insulted him that he became his worst enemy.’ ‘Maybe, when he nominated General Pranoto as successor of General Yani,’ zei ik. Dat was ook volgens haar een mogelijkheid. ‘In those days in 1965, Suharto was already scheming to revenge himself. I was not allowed to go to the Istana without a written permission by him - so, in fact, Bapak lost already power immediately after September 30, 1965.’ Zij vervolgde: ‘My article, the Open Letter in Vrij Nederland was like thro- | |
[pagina 4]
| |
wing the glove for a duel, but this time I will be as hard as steel (...).’ Ze vertelde Peter en mij enige weken geleden aldat zij in 1966 al haar dagboeken en fotoalbums in Wisma Jaso had achtergelaten en dat veel van haar notities in code waren, wat zij alleen kon ontcijferen. Zij vroeg zich af wat met al haar bezittingen kon zijn gebeurd. Ik dacht: ‘Alles is natuurlijk door Suharto verwijderd.’ Dewi: ‘Everybody says I am crazy to go to Jakarta, but now I must do it. Rachmawati Sukarno told me also that she would come to the Airport. But maybe she will be prevented from fetching me, because everything I say and have said lately, Suharto knows of course. You and I can stay with Rachmawati if we cannot stay in Wisma Jaso. We could, for instance, live with Rachmawati during the day and go back to my house to sleep.’ Intussen sprak zij veel over het boek dat we in Zuid-Frankrijk zouden gaan schrijven. | |
20 juni 1970New DelhiKartika had een tekenblok met een vis erop. Ik zei: ‘Mrs. Azuma can make excellent drawings.’ ‘I did it,’ zei Dewi. ‘Let me draw a caricature of Suharto.’ Hier in New Delhi zonden we in alle vroegte een tweede telegram naar ambassadeur Hugo Scheltema. We zagen trouwens een bericht in de New York Times dat Bung Karno naar een speciale vleugel van het militaire hospitaal in Jakarta was overgebracht en blijkbaar de enige patiënt in die afdeling was. Al zijn kinderen hadden hem bezocht, evenals mevrouw Fatmawati Sukarno. Een schoonzoon had gezegd: ‘It is not critical. It is the same old kidney stone and his blood-pressure has gone over 200.’Ga naar voetnoot5 De berichten bemoedigden ons. Sukarno zou op 20 juni overlijden. Ik houd het voor zeer goed mogelijk, en heb het sedert die dag altijd voor mogelijk gehouden, dat Bung Karno gewoon door Suharto is vermoord. Hij was ziek, hij had al jarenlang nierproblemen. Ondanks de alarmerende berichten die de gecontroleerde Indonesische pers naar buiten bracht zeiden de berichten vanuit zijn onmiddellijke omgeving dat er duidelijk geen levensgevaar bestond. Toch overleed hij twee dagen later. We zullen het waarschijnlijk nooit weten, evenmin zoals het er op lijkt dat de ware moordenaars van jfk en van zovele anderen ooit bekend zullen worden. Daarbij komt dat Gerard Croi- | |
[pagina 5]
| |
set, niet de eerste de beste in dit soort zaken, herhaaldelijk had gezegd dat Sukarno niet nu, maar pas over een jaar zou heengaan, ‘al zou het beter voor hem zijn wanneer hij nu zou overlijden,’ aldus Croiset. Er is natuurlijk altijd een mogelijkheid dat wanneer eenmaal ook Suharto van het toneel zal zijn verdwenen er nagelaten geschriften of andere bewijzen boven tafel zullen komen over wat er op 30 september 1965 precies in Jakarta is gebeurd en of het militaire regime Bung Karno bij zijn overlijden in 1970 een handje heeft geholpen. Tijdens de vlucht van New Delhi naar Bangkok (en daarvoor) maakte ik aantekeningen over hoe Dewi haar herinneringen wilde schrijven. ‘I would like to speak about Indonesian women, Indonesian men, Indonesian society, Indonesian intelligentia, Indonesian economics and Indonesian politics (in deze volgorde). So, you could say, all these views as expressed through the eyes of a young woman, who first arrives in Indonesia. Then, of course, I will have to speak about Sukarno as he was in reality, what he meant to me, and what I meant to him. What I want to make very clear is the enormous gap between the man and the publicity he was given worldwide.Ga naar voetnoot6 Also, I should describe how he, as a man, and I as a woman, were fighting each other all the time, not that we were shouting at each other, but we were struggling for getting our different opinions across. Remember when I was only 19, I was introduced to President Sukarno. I did not know what it meant at the time having seduced him, nor that this would lead to an incredible most elegant life in Jakarta. People had no idea what I really sacrificed for him from my side. No one expected me to be a dignified person, which of course, I was. Perhaps, it would be too artificial if I all of a sudden would write a dignified book. After all, I, too have many faces and many sides to my character. I would not write an open history book, but rather write the story behind the history of Bung Karno. As a witness to him, I perhaps lived his open history, but this is the part of his life, that is already abundantly covered by the media and journalism. I want to write Sukarno's inside history. Remember, the man, who introduced me to Sukarno made a big mistake. He did not calculate at all, that I could fall in love with Sukarno, and I did. Willem, I would be so happy, if I would be allowed to speak | |
[pagina 6]
| |
the truth about him. I would also like to show who I am in our book, aimed at those who over-estimate me, as well as those, who under-estimate me.’ Dewi wilde het boek in ieder geval beginnen met de ontmoeting in Tokio. Ze was in die tijd in een lichte crisis. Zij probeerde wat te schilderen en de betrekkingen met haar familie waren problematisch. ‘Sukarno was a master in controlling the techniques of holding people's hearts. How he did it was his secret. Through his magnetism he held on to the admiration of people. He was that kind of politician from top to toe. For Bung Karno Indonesia and the Indonesian people came absolutely first. On the 2nd, 3rd and 4th place again came his country and the people. I might have come at the end. In last instance he even refused to be my beloved husband. His people and country would come first, even if I needed him. He would double-cross me in order to not lose the love of the Indonesian people. At first, I really felt lost in Jakarta. I was a foreigner. I was Japanese. I needed him. I didn't care whether the entire world would become my enemy, as long as he was with me. But the cruel truth was, and this I soon discovered, that the wife of a politician had to sacrifice whatever was necessary because his political position came first. It was like the story in a movie, I once saw. Two men were holding swords. The one man asked: “please sacrifice yourself”. But the other was thinking: “I cannot lose to this opponent”, and that is how it is. No man will drop his sword for another man. Western countries are guided by a different mentality. In the Orient a man will ask himself, “maybe I cannot drop my sword, but still, it should be an honour to sacrifice myself”.’ ‘For me,’ zei Dewi, ‘it was a cruel experience that actually not even my husband was protecting me. At first, he was clever enough, not to let me know about other women. But I began to discover more and more about other women in his life, when I was expecting my first child. I got into a frightened mood. At a time, when I needed him most, being my husband, I had the deepest reservations about his love. When I cried, I would go into the bathtub and let the water run, because I wanted nobody to know, not even the servants, how unhappy I was at that time.’ Dat was ook de periode, waarover zij eerder sprakGa naar voetnoot7 toen ze uit Wisma Jaso verdween en enige tijd in een klooster op een berg verbleef. Na vier jaar was Dewi eindelijk weer op weg naar haar nu ernstig zieke man. Het deed haar ken- | |
[pagina 7]
| |
nelijk wonderen om honderduit over hem te spreken. Ik luisterde aandachtig, probeerde zoveel mogelijk aantekeningen te maken. Maar we waren beiden moe van de lange nacht in het vliegtuig. Vervolgens schreef Dewi voor het geval we elkaar in Jakarta na aankomst zouden kwijtraken een lange lijst met contactadressen in Jakarta en ook Tokio op. We verwachtten eigenlijk te zullen worden gearresteerd. Alles is mogelijk met de idioten van dit militaire regime. Indien we inderdaad van elkaar gescheiden zouden worden was Dewi op te sporen onder de schuilnaam Miss Toshiko Kobayashi. Ze vertelde nu pas dat ze premier Eisaku Sato van Japan rechtstreeks had benaderd om te vragen zijn invloed aan te wenden, opdat zij de ernstig zieke Sukarno zou kunnen bezoeken. Het hamerde door mijn hoofd dat Peter heel erg ongerust was over deze onderneming naar Jakarta te gaan en had gezegd: ‘Misschien kom je nooit meer terug.’ Ambassadeur dr. Zairin Zain had me toegevoegd: ‘Denk er maar aan meneertje, je hebt eens al op de lijst van het Indonesische leger gestaan om uit de weg te worden geruimd.’ Het is een krankzinnige onderneming waar we mee bezig zijn. Vanavond zal ik weer in Indonesië zijn, tenminste als ik zonder visum zal worden toegelaten. We stappen in Bangkok over op flight 711 van jal naar Jakarta. Wat zullen ze daar tegen ons gaan ondernemen? Het is allemaal zeer spannend. Sukarno noemde dit Vivere Pericoloso, waarbij hij dus Mussolini citeerde. Maar zie hoe Bung Karno en Mussolini eindigden. | |
16:00 uur
| |
[pagina 8]
| |
Dewi nam me terzijde. We besloten dat ik naar Tokio zou doorvliegen en daar op haar zou wachten. Ik stelde zeven dagen voor. ‘Can't you make it two weeks?’ vroeg zij. Ik maakte snel een aantal opnamen van de gesprekken aan de trappen van de beide toestellen. Mijn ticket werd overgeschreven en toen Dewi het me teruggaf vond ik er later een biljet van honderd dollar in. Dat was lief. Maar ik weet eigenlijk niet eens hoeveel geld ik bij me heb. Daar stijgt haar toestel op. Arme Dewi, nu moet zij the works in Jakarta alleen tegemoet treden. De hemel mag weten hoe dat zal gaan en wat er zal gebeuren. Als in een flits is zij weer uit mijn leven verdwenen. Het verliep te vlug om te beseffen dat ons plan in duigen is gevallen. Ik had verwacht tenminste enkele dagen in Jakarta te kunnen zijn. Wat nu? Ze zou in Jakarta een brief aan Peter posten, die eindigde met de zin ‘my life belongs to you’. Dewi had sterke twijfels over wat de Indonesische militairen, vooral nu Sukarno in een door hen gecontroleerd ziekenhuis lag, met de oud-president zouden kunnen uithalen. ‘After I told ambassador Askari that I was going to him with or without Suharto's permission, they must have gotten scared. They probably said to themselves: “This crazy woman might come and go to her house Wisma Jaso”. So it could have been a trick to say he is seriously ill and therefore they transported him quickly to a military hospital. Now, they control Sukarno's body and they can put him to sleep, if they want too and tell the world he is in a coma. This is what I said to a Japanese newspaper, but the answer was “We will not print this, because you have a vivid imagination”. Perhaps, I do, but they do not know of what this military regime is capable off.’ We hielden ons ook vast aan wat Tommy SuhartoGa naar voetnoot9 nog geen twee dagen geleden had gezegd, dat de toestand van Bapak niet kritiek was. | |
17:20 uurHet toestel vliegt boven Cambodja, het land waar meneer Nixon nog eens een aanvullende oorlog is begonnen.Ga naar voetnoot10 | |
19:30 uurDe Golf van Tonkin, Noord-Vietnam, waar de cia op eigen Amerikaanse oorlogsschepen schoot om Lyndon Johnson te dwingen Hanoi te bombarderen. | |
[pagina 9]
| |
Dewi's stem klinkt nog steeds in mijn hoofd. Ik vergat haar nog een exemplaar van De Verraders te geven bestemd voor Bapak. Dewi: ‘Ik heb tenslotte geschreven dat Suharto's handen met bloed waren bevlekt.’ Zij was op het ergste voorbereid. Ik vroeg haar, kijkend naar een vrij aantrekkelijke Japanse steward: ‘Do you like Japanese men?’ ‘No.’ Ik antwoordde: ‘I do not know whether I do, I'll find out some day.’Ga naar voetnoot11 Zij lachte weliswaar, maar ik weet eigenlijk niet of het haar toch niet tegenstaat, homoseksualiteit. Vannacht maakte ik drie stoelen gereed voor Dewi om op te slapen. Ik ging, met gebruikmaking van een stapel dekens, languit naast haar op de grond van het toestel liggen. Bij het wakker worden zei Dewi: ‘You must have been the first man ever who slept in a jal plane on the floor.’ |
|