Logo DBNL
Memoires 1967-1968 (2002)

Memoires 1967-1968

(2002)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Huis ter Heide

26 maart 1968

Nauwelijks was ik thuis in de bungalow, of Peter belde. Hij was in high spirits.

Ging met mam in Driebergen lunchen.

Het weerzien met Peter was totaal.

27 maart 1968

Bracht mam bij het graf van mijn vader.

Nu het meer dan duidelijk is dat Robert Kennedy de aanval op lbj op alle fronten opende en hem aanvalt op zijn uitzichtloze Vietnambeleid - wat moeilijker is te pruimen van een collega Democraat dan een Republikein - lijkt Lyndon Johnson steeds nerveuzer en onverdraagzamer te worden. ‘There is something about the man that reacts to a Kennedy, an aide remarked of Lyndon Johnson,’ aldus Time. ‘To be sure, there is something about the President that reacts to any meaningful challenge to his authority, but the response is reflex and relentless when the defial comes from a Kennedy. True to form, scarcely 48 hours after Robert Kennedy became an open rival for the presidency, Johnson launched a massive counterattack.’ Hij reisde van hot naar her om wereldkundig te maken dat zijn critici niet zeiden ‘Cut and run’ of ‘Pull out’, ‘but they say they want to do less than we are doing. But we are not doing enough to win the war the way we are doing it now.’ lbj heeft intussen generaal William Westmoreland uit Vietnam teruggeroepen.

Waar deze schermutselingen op neer komen is dat Lyndon Johnson straks voor zijn politieke leven zal moeten knokken nu hij door zowel senator Robert Kennedy als senator Eugene McCarthy in zijn positie op het Witte Huis wordt bedreigd. Bij de Republikeinen wordt het na het terugtrekken van Nelson Rockefeller steeds duidelijker dat Nixon als kandidaat zal worden aangewezen. Johnson tegen Nixon? Of Kennedy tegen Johnson? Interessant.

Professor Weijel antwoordde dat hij door tijdgebrek geen nieuwe analyse op zich kon nemen. Hij adviseerde Dr. N. Treurniet te benaderen.

28 maart 1968

Life magazine heeft er in toegestemd dat Jim Garrison nu de Zapruder-film van de moord op jfk mag zien en voor de grand jury in New Orleans mag vertonen. Hij heeft er lang voor moeten knokken.

In Tsjecho-Slowakije is veel onrust ontstaan. Onder druk van de bevolking is partijchef Antonin Novotny (63) als president van de republiek afgetreden. Alexander Dubcek heeft de leiding overgenomen en schijnt verregaande hervormingen te willen doorvoeren. Opmerkelijk is dat partijchef Nicolae Ceausescu in Roemenië blijkbaar de tekens aan de wand heeft begrepen en ook in zijn land hervormingen wil doorvoeren. ‘Everyone should be free to criticize the Communist party, Ceausescu told his Central Committee, even when diverse and wrong views appear’172

C.G. Jung: ‘The gigantic catastrophes that threaten us are not elemental happenings of a physical or biological kind, but are psychic events. We are threatened in a fearful way by wars and revolutions that are nothing else than psychic epidemics. At any moment, a few million people may be seized by madness, and then we have another world war or a devastating revolution. Instead of being exposed to wild beasts, rumbling rocks, and inundating waters, man is exposed today to the elemental forces of his own psyche Psychic life is a world power that exceeds by many times all the powers of the earth.’ Woorden, mij uit het hart gegrepen.

Generaal Suharto is unaniem tot volledig president van de Republiek Indonesië benoemd voor de duur van vijf jaar. Het Volkscongres bepaalde dat op zijn laatst in juli 1971 verkiezingen zouden moeten worden gehouden.

29 maart 1968

Trino Flothuis heeft Gerard van het Reve in Greonterp geïnterviewd voor de Haagse Post. De schrijver schijnt een brief naar dagbladen te hebben geschreven, waarin hij Ho Chi minh moordenaar heeft gezet. ‘Het leek me gewoon goed om eens een ander geluid te laten horen en te vorsen hoe men er op reageert. Het blijkt, dat een betrekkelijk kleine groep schreeuwers de wereld in pacht denkt te hebben.’ Hem wordt gevraagd, of hij zich wel eens in het vraagstuk Vietnam heeft verdiept. ‘Enigszins ja. De zaak is niet zo simpel als men het wel voorstelt. Afgezien van die eeuwige strijdvraag wie er nu be-

gonnen is en wie zich niet aan de verdragen heeft gehouden, trouwens, wat het verscheuren en je kont afvegen van verdragen betreft, hebben de communisten wel een behoorlijke ervaring, maar fundamenteel is het voor mij een strijd tussen een kapitalistische Zuid-Vietnam, een democratie in wording, en een Noord-Vietnamese communistische politiestaat.’ Reve simplificeert het vraagstuk Vietnam tot deze vraag: Ben je voor die democratie in wording of voor die politiestaat? Hij is tegen de films van Joris Ivens en bewondert de schrifturen van Erich Hoffer de linkse vakbondsman uit Amerika. Hij heeft in sommige argumenten oppervlakkig gezien gelijk, maar jammer dat hij in essentie een warhoofd met een grote - dikwijls smerige - bek is. Maar hier wordt hij gezien als een belangrijke meneer, volksschrijver nummer één.

30 maart 1968

We sliepen in Hotel Unique en reden naar het strand. We zaten tegen een paal. Ik las hem voor uit Plato's Symposium, waarin homoseksuele liefde uitvoerig wordt besproken. Hij las ook, in Jung. Hij heeft ook regelmatig in de Sunbeam gereden.

31 maart 1968

Maakte een lange rit met mam en de honden. Zij maakte gekookte vis; ze weet dat ik dat heerlijk vind.

3 april 1968

Stuttgart

Logeer bij Harisanto en Marguerita. Zijn studie architectuur vordert uitstekend. Hij blijft een van mijn closest friends.

Op de terugweg stopte ik in St. Dizier om de moeder en de stiefvader van Richard Thieuliette te ontmoeten. Ik nam een koffie in Café de l'Industrie wat een vreemde, emotionele ervaring was zonder Richard. Schreef hem een triest briefje.

6 april 1968

Na moeilijke, emotionele dagen en tal van conflicten lig ik in bed naast Peter in Hotel Unique en luister naar zijn adem. Ik denk dat ik nooit ofte nimmer in woorden zal kunnen samenvatten wat ik op zo'n moment werkelijk beleef en voel.

Nieuwe ellende in Amerika. Dominee Martin Luther King (39) is op het balkon van het Lorraine Motel in Memphis, Tennessee doodgeschoten. Onmiddellijk zijn rassenonlusten in minstens twintig Amerikaanse steden uitgebroken. Overal zijn troepen en nationale gardisten ingezet om de onrust te bestrij-

den. President Lyndon Johnson zegde zijn voorgenomen reis naar Honolulu in verband met de oorlog in Vietnam meteen af en hield een televisietoespraak. Hij zal op 8 april een gezamenlijke zitting van het congres toespreken. J. Edgar Hoover leidt weer persoonlijk het onderzoek, net als in Dallas met de moord op John F. Kennedy. Dominee Ralph Abernathy neemt de leiding van de Southern Christian Leadership Conference van King over. Koningin Juliana zond een telegram van deelneming aan mevrouw Coretta King.

Een niet te beschrijven heerlijke dag met Peter.

7 april 1968

De terugslag na 24 uur met hem is totale leegte. Hoe zou het zijn wanneer er van totale overgave sprake was?

Time heeft Eldridge Cleaver ontdekt. Er wordt op gewezen, dat hij twaalf jaar in gevangenissen zat en nu voor Ramparts schrijft en een fulltime revolutionair is. Maar volgens Time is hij ook ‘an authentically gifted prose stylist capable of evoking picturesque images and fiery moods.’ Evenals James Baldwin meent Cleaver ‘that the root cause of racial prejudice in America is sexual.’ Hij zegt: ‘that as a result of the Negro's years of servility, the black male has been systematically robbed of his masculinity. Thus “castrated”, the negro also has been denied his development as a positive intellectual and social force.’173

Professor Guy Pauker van de Rand Corporation in Californië, die ik, niet wetende dat hij voor een inlichtingendienstorganisatie werkte, op 9 juli 1957 zelf aan president Sukarno voorstelde, maakte in Newsweek een opmerking, die mij opnieuw te denken gaf. Net als in de meeste Amerikaanse media werd het nieuwe Indonesische staatshoofd in een Heil-Suharto-artikel in het zonnetje gezet.174 In Washington werd immers alles beter geacht, dan de onafhankelijke, ‘non-aligned’ Sukarno, die vriendschappelijke betrekkingen onderhield met Peking, Hanoi en Pyong Yang, de Aziatische aartsvijanden van Amerika. Dus ook een militaire, nu berekenbare militaire dictator ongeacht of hij 500.000 of 1.000.000 miljoen mensen om zeep bracht. ‘In strategic terms, laments dr. Guy Pauker, expert on Indonesia, is it far more important whether Indonesia remains stable and anti-Communist, than whether we win in Vietnam.’ Ik weet dat professor Pauker in Amerikaanse regeringskringen als een gewichtige stem in het kapittel werd beschouwd. Toen de regering van Lyndon Johnson - in tegenstelling tot de Kenne-

dy's, die uitstekende betrekkingen met Sukarno onderhielden - de cia haar gang liet gaan ‘to topple Sukarno’ om pro-westerse generaals in zijn plaats te installeren, was de oorlog in Vietnam, zoals ik steeds vermoedde, een doorslaggevende factor geweest. Professor Pauker brak dan ook een lans voor meer financiële steun aan het Suharto-regime en bekloeg zich dat het Westen ‘only 1 per cent of what the U.S. spends each year in Vietnam’ bereid was naar Suharto als steun te zenden om de zogenaamde anticommunistische stabiliteit in Indonesië overeind te houden.175

Dineerde met mam in Lage Vuursche.

8 april 1968

Jan Cremer zendt een reuzenpostkaart met: SNOOPY FOR PRESIDENT (A distinguished combat hero). Zijn Belgische vriendin was bevallen van een dochter, Candide-Celia (8 pond 11 ons). ‘Amerikaans staatsburger, maar ze is een hele mooie! Met fantastische handen en voeten, alles heel lang, met knalblauwe ogen en lichtblond haar, dus als je te zijner tijd van gedachten verandert, dan weet je waar je zijn moet voor een prachtige meid. Groeten van de vader! Jan Cremer.

P.S. Wel geheim houden si vous plait.’

 

De moord op dominee Martin Luther King heeft 26 doden, 1.100 gewonden en 7.000 arrestaties in de vs opgeleverd. In Washington D.C. werden bijna 12.000 soldaten ingezet. Er waren duizenden militairen in het hele land nodig om razende negers in toom te houden. The Economist vraagt zich terecht af hoeveel radicale zwarte Stokely Carmichaels er zijn in de vs.176

9 april 1968

Peters brief van 20 maart bereikt me in Huis ter Heide. Hij bedankt voor alle toegezonden boeken, muziek, en dagboekbladen. Hij had een droom gehad over kanker. ‘Ik was bij de dokter, die met een vreemd licht op mijn borst scheen en doodgewoon zei dat ik op mijn 33ste jaar aan kanker zou sterven. Heb de hele nacht liggen uitrekenen, hoe ik die elf jaar zou besteden: aan wellustig uitleven van al mijn driften of aan nuttige hoogstaande bezigheden. Dag lieve Wim, Peter.’

George de Mohrenschildt schreef opnieuw, uit Dallas en op papier van de Petroleum Club: ‘Thanks for you delightful let-

ters... Yesterday we were at a reception in an Episcopalian Church here. It is one of the newest and “best” churches socially and financially. Probably 15 million dollars for the buildings alone. Jeanne and I blew up! Damn Christians. Negroes live in ghettos and the whites built this expensive monstrosity. They do not understand anything. We are moving to a better place, 3607 Charming Lane (Turtle Creek Village Apartments). Hope to see you soon, George & Jeanne.’

10 april 1968

De Times meldt, dat er opnieuw studentenonlusten in Indonesië zijn uitgebroken en dat de regering Suharto spreekt over een communistisch complot om Bungkarno weer aan de macht te brengen. Sukarno wil allang niet meer door niemand, ook niet door rechts, aan de macht teruggebracht worden. Daar ben ik zeker van. De enige, die dit kan bevestigen later, zal Ibu Hartini zijn. Het leger kletst maar wat over een communistische samenzwering om nog meer Bungkarno-aanhangers te kunnen arresteren of doodschieten. Studenten zouden zich nu ook ongerust maken over het feit dat Suharto helemaal geen democratie nastreeft maar een militaire dictatuur heeft gevestigd. Dat hadden die amateuristische broekjes met hun grote bekken van de kami, toen ik ze in 1966 in Jakarta sprak, kennelijk niet door, terwijl ik me schor zat te praten om ze de werkelijkheid in te lepelen.

De rozenkweker G. Wijnhoven uit Wanssum heeft een rozerode roos met een lange steel gekweekt die de naam Lunsroos zal dragen.

Richard Thieuliette zond me opeens een telegram uit New York met de tekst: ‘Thinking of you, Richard.’ Hij leeft gewoon mee met wat hij weet van de ups en downs met Peter. Zijn telgram trof me zeer.

Meneer Sjef van den Bogaert nodigt me warempel uit voor een diner waarbij prins Bernhard eregast zal zijn, maar ik ga dan met Peter met de auto naar het zuiden. Misschien werpen alle protesten eindelijk enige vruchten af.177

11 april 1968

Het is, alsof mam hoopt dat ik voorgoed weer in Nederland, misschien wel in Huis ter Heide, kom wonen. Ik heb al heel wat keren gedroomd, dat iemand iets dergelijks zou willen of hopen. Kees van Langeraad zei blij te zijn geweest met het Eldridge

Cleaver-gesprek. Hij zei tevens dat het interviewen voor de camera naar zijn mening ook steeds beter ging.

Gerard Croiset heeft een beschrijving gegeven van de moordenaar van Martin Luther King. ‘De dader is ongeveer 40 jaar oud; hij draagt een grote, lichte gleufhoed, gewoonlijk achter op het hoofd, een groenachtige stropdas over de open kraag van zijn overhemd.’ Die groene kleur verbaast me, omdat Gerard ook heeft gezegd dat de Cubaanse schutter in Dallas een groene portefeuille bezat. Deze moordenaar was 1,78 lang, schoenmaat 46, breed geschouderd, gele gelaatskleur, grove vlezige neus, blauwe ogen.

Croiset vertelde verder dat hij in 1961 had gewaarschuwd dat een zekere arbeider van een machinefabriek in West-Duitsland gearresteerd zou moeten worden wegens moord, en nu schijnt dezelfde man opnieuw twee mensen te hebben vermoord. Bild Zeitung heeft hem er over benaderd. Hij vroeg me: ‘Waar denk je dat al het werk dat ik verzet, toe zal leiden?’ Hij gaf me een stencil, Kenmerken van het leven. Dit behelsde Croisets filosofie over vragen als: in harmonie komen met het oneindige: ‘De harmonie zie ik het beste gesymboliseerd in hetgeen in een periode in de Middeleeuwen speciaal door de alchemisten, naarstig werd gezocht, namelijk de stimulansloze circulatie, het perpetuum mobile.’ Blijf moeite hebben hem te volgen.

12 april 1968

Haalde Peter in Tilburg van school. We vertrokken naar Parijs.

13 april 1968

We liepen een winkel op Au Printemps binnen, waar Bertie Hilverdink in de Elisabeth Arden-stand een vrouw stond op te maken.

We vertrokken naar het zuiden en stopten bij de kathedraal van Chartres, waar we twee kaarsen brandden.

15 april 1968

Tolosa, Spanje, Pasen

In San Sebastian was geen kamer te krijgen. We vonden hier een pension. Onbeschrijflijk fijne dag samen.

Seia, Portugal, Hotel Residencia Serra de Estrela

Na Tolosa ontbeten we ergens. Toen ik bij een garage wilde betalen bleek Peter mijn portefeuille ergens te hebben laten lig-

gen.178 We hadden al een paar honderd kilometer gereden, dus had het geen zin terug te gaan. Het maakte me even verdrietig, maar ik had me snel onder controle. Via Burgos en Salamanca bereikten we Portugal. We zitten nu op 300 kilometer van Lissabon.

Opeens spanningen. Hij liet een klein jongetje al onze bagage het hotel in torsen. Toen ik er wat van zei, liep hij boos weg.179 Terwijl ik de auto in de garage van het hotel zette, was Peter op het balkon van onze kamer gestapt en stond in zijn onderbroek ostentatief oefeningen te doen. Voor het hotel stond een groep jongens zich te vergapen aan de blonde Tarzan daar boven. Ik verbood hem dit te doen, maar hij ging gewoon door en ging een expandertrekveer gebruiken bovendien. Ik sloot eerst de balkondeuren, wat niet hielp. Toen liet ik de rolluiken naar beneden zakken en liet hem tien minuten voor lul op het balkon staan.

Later toen we gingen slapen gaf hij me een zoen en zei: ‘Dag Wim.’

16 april 1968

We lachten om gisteren. We hadden allebei gelijk. ‘Een scène uit Cyrano de Bergerac,’ zei Peter. We reden naar Lissabon en namen een kamer in hotel Florida.

17 april 1968

Vandaag lijkt Peter er niet helemaal bij. We namen koffie op een terrasje, wat blijkbaar een tippelplaats was, want ik zag een vrolijke militair, die duidelijk op een pretje uit was. Ik stelde voor dat ik hem zou gaan halen. Hij bleek een vriend te hebben en tot Peters verbazing kwam ik met twee Portugese soldaten terug.

Via Faro richting Sevilla

Peter was erg lief. We hebben het Alcazar bezocht en in de kathedraal twee kaarsen gebrand. Al was het maar één moment: het was een complete overgave.

Halverwege Algeciras kon de kap van de Sunbeam eindelijk neer. Visje gegeten op een terras. Peter zei ooit in een scriptie over Slauerhoff te hebben gelezen, dat deze ook over Tanger schreef.

20:05 uur

We nemen de boot naar Ceuta.

19 april 1968

Chechaouèn, Marokko

Het lukte met onze papieren Marokko toch binnen te komen. We reden naar Tetouan en verbleven in Hotel Nacional. Er deed zich een incident voor. Een paar Marokkaanse jongeren bedreigden ons; de politie moest er aan te pas komen.

De kasbah was romantisch. We liepen 's avonds door de straatjes. Peter maakte veel foto's, bij een blauwe hemel en stralende zon. De bergen zijn prachtig om doorheen te rijden. De wegen voortreffelijk, door de Fransen aangelegd. De mensen vriendelijk, soms enthousiast. Een perfecte dag.

Tanger, Hotel Rif

We maakten een autotocht van acht uren naar Tanger. Peter is helemaal bruin geworden en ziet er zalig, gezond en goddelijk uit. We hebben alleen maar genoten en nog eens genoten. Deze dag is niet te beschrijven.

Onze kamer ziet uit op de haven en de zee. Schreef Richard en natuurlijk ook mam.

20 april 1968

Malaga, Hotel Malaga Palacio

We hebben, na opnieuw een zalige dag samen, hier overnacht. We vertrokken naar Madrid. Lang voor Granada moest de kap neer, want het was bewolkt. We lunchten op een terras bij het Alahambra. Er zou zoveel te vertellen zijn, te schrijven zijn, maar het gaat gewoon niet. Woorden schieten te kort.

21 april 1968

Madrid, Hotel Residencia Mayorazgo

Peter komt uit de badkamer: ‘Voel jij je ook zo zalig?’ Ik belde mam op, omdat mijn vader drie jaar geleden is overleden. Zij scheen in high spirits. We gingen naar het Prado om de Greco's en Goya's te zien. We houden geen van beiden van musea. Alle muren hangen overal vol. Je weet niet waar je het eerste moet kijken. Musea vind ik een saaie bedoening. Toch zag ik een schilderij van Goya, ‘The dog buried in the sand’, wat me aangreep. Ik kocht er een reproductie van op briefkaart. Alleen de kop van het dier steekt nog boven het zand uit. Eerst dacht ik dat het was ‘Dog looks around an old oak tree.’ Wat is er in de schilder omgegaan, toen hij dit doek vervaardigde?

We wilden in Toledo naar een stierengevecht gaan, maar het was uitverkocht. Mam reageerde alsvolgt: ‘Ik heb het niet nodig om een dergelijk gevecht te gaan zien om er van te walgen.’ Toen we bij het stadion kwamen zagen we trouwens net een zwaar bloedende stier, die werd weggezeuld. Gewoon, op een motorfiets met laadbak, open en bloot. Ik schreef Richard een brief en sloot een coquelicot in, de bloem waar ik al jarenlang een love-affair mee heb. We gingen naar de gay-bar Playboys. Ik vind dat Peter nog altijd, wanneer we samen zijn, te openlijk flirt.

Ondanks uiterlijk veel plezier, bleef ik toch inwendig verdrietig, net als toen ik vorig jaar zomer met Richard een reis maakte. Ik masturbeerde vannacht onder een hete douche, wat me in herinnering bracht hoe onvolmaakt onze relatie is en zal blijven. Maar ik maakte vorderingen om er niets van te laten merken. Tezelfdertijd erodeerde het natuurlijk wel onze verhouding. Heb nu geen tijd mijn gedachten exact te formuleren. Stemmingen.

22 april 1968

Niet ver van de grens, bij Salvatierra lag er olie op de weg, en vloog ik bij een heuveltje in een flauwe bocht van de weg en kwam aan Peters kant tegen een boom tot stilstand. De auto was een puinhoop en er viel niet meer mee te rijden. Juist voor ons was een Mercedes met een nog veel grotere snelheid uit de bocht gevlogen en in een veld onderste boven tot stilstand gekomen. Wij hadden artisjokken gekocht en al rijdende gegeten en hadden dus een matige vaart. Peter bloedde iets bij zijn oog, omdat zijn zonnebril was gebroken. Hij was trouwens uit de auto geslingerd en was verschrikkelijk geschrokken. We zijn naar een lokaal ziekenhuis gegaan en hebben een arts naar het wondje laten kijken en hem laten onderzoeken. Gelukkig had Peter niets.

We hebben de auto leeg gehaald, omdat er niets meer mee was te beginnen. Het chassis was verbogen. Ook de vaas, die we eerder voor mam hadden gekocht, namen we mee. Je verbaast je wat er allemaal uit zo'n wagen komt. We namen een taxi naar het dichtstbijzijnde station en een trein naar Parijs.

24 april 1968

Parijs, Hôtel De France et de Choiseul

Wanneer ik Peter in de ochtend naast me in bed zie liggen, gaat er iets onbeschrijflijks door me heen. Waarom is toch niets echt en blijvend? Wat jammer dat zoveel ervaringen en gedachten

van deze heerlijke reis verloren zijn gegaan, want ik heb bijna niets opgeschreven. Ik verleer het aan mijn dagboek vast te houden.

We namen de T.E.E. naar Amsterdam.

26 april 1968

Huis ter Heide

Hier is alles okay. De zon is warm en weldadig. Blijf thuis omdat ik zonder auto zit. Mam heeft nu eindelijk de hoed van mijn vader van de kapstok genomen. Zij wilde veel over de reis weten. Ze kon niet geloven dat we op een terras naast het Alahambra hadden geluncht zonder het unieke gebouw zelf te bezoeken. ‘Wat hebben jullie dan wel op reis gedaan,’ vroeg ze. Hoe mam uit te leggen hoe we genoten hebben van zoveel andere dingen en van elkaar.

Peter belde en zei zich neerslachtig te voelen.

Eerst eens kijken wat er in de wereld is gebeurd. James Earl Ray werd verdacht en gezocht in verband met de moord op Martin Luther King.

De oorlog in Vietnam draaide op volle toeren. Nu werd de marionet, maarschalk Ky door Washington verdacht van opiumsmokkel. Eerst was hij de trouwe, gehoorzame bondgenoot. Ze wilden hem nu blijkbaar kwijt. Er waren veel berichten over vredespogingen. U Thant was in Parijs. Twee Franse hoogleraren reisden naar Hanoi en een Harvard-professor, Henry Kissinger scheen zich eveneens met de zaak te gaan bemoeien. De Vietcong zag kans om ter waarde van 132 miljoen dollar Amerikaanse oorlogsvliegtuigen op te blazen. In mei zullen 45.900 jonge Amerikanen opgeroepen worden om dienst te nemen en naar Vietnam worden gezonden. Het Amerikaanse leger had een dagorder uitgevaardigd dat wanneer ze in de jungle olifanten zien, deze niet mogen worden neergeschoten, tenzij ze beladen zijn, want dan betekent het dat ze Vietcong-goederen vervoeren.

In Indonesië zijn opnieuw 52 militairen gearresteerd verdacht van het oprichten van een communistische cel om Sukarno weer aan de macht te helpen. Wat in dat land gebeurt, is een aanfluiting jegens het gezonde verstand en hogemate misdadig. Maar het Westen schreeuwt nu eenmaal alleen moord en brand wanneer de mensenrechten van pro-westerse personen worden geschonden. Communisten tellen niet. Bovendien zijn een meerderheid van de anti-Suharto elementen in Indonesië helemaal geen communisten. Ze krijgen het communistische etiket opgeplakt opdat ze kunnen worden opgeruimd voor ze een

gevaar vormen voor de militaire dictatuur. Luchtmaarschalk Omar Dhani de voormalige opperbevelhebber van de auri nam de schuld van anderen op zich, aldus meldt De Telegraaf. Dhani werd ter dood veroordeeld voor zijn vermeende rol in de 30 septemberbeweging van 1965. Verscheiden van zijn medewerkers, door Dhani tijdens zijn proces verzwegen, zouden eveneens van de geplande coup op de hoogte zijn geweest. Ik geloof geen woord van wat er uit Jakarta wordt vrijgegeven over die affaire, zolang de werkelijke coupgeneraals aan de macht zijn. Ik weet alleen, dat Omar Dhani een eerste klas militair is, een patriot, en een vriend van Bungkarno. Dat zegt voor mij trouwens meer dan genoeg. Bungkarno benoemde in zijn plaats Sri Muljono Herlambang, een andere trouwe Sukarnist. Ik ken hem sinds 1957, toen hij de Dolok Martimbang, het vliegtuig dat Bungkarno van de Sovjets had gekregen, bestuurde. Muljono is een half jaar na Bungkarno's benoeming eveneens gearresteerd, maar er is geen enkele beschuldiging jegens hem uitgebracht. Ze hebben hem alleen achter slot en grendel gezet omdat dat hij Sukarnist is.180

27 april 1968

Zon, warmte, de tuin en een boek. Lees een boek van Alfred Adler.181

Speelde mams lievelingsstuk Nights in the gardens of Spain van Da Falla. Ze vroeg of we op tuinen hadden gelet tijdens onze reis. ‘Ja, zoals de tuin van het Alcazar in Sevilla,’ antwoordde ik.

Tante Jetty en tante Annie Wibaut kwamen lunchen. Mam geniet nog altijd intens van samenzijn met haar meest vertrouwde vriendinnen.

21:40 uur, Air France, vlucht 917 naar Parijs

Jef Last wordt 70 jaar. In Parijs is de correspondentie tussen André Gide en Roger Martin du Gard bij Gallimard verschenen. Zal het straks kopen. Elseviers publiceert enkele brieven uit het boek geselecteerd en becommentarieerd door Boudewijn van Houten. Boven het artikel staat: ‘LITERATUUR, Die gek Jef Last’. Wat unfair! Ik ken Last niet. Ik weet, dat hij van Indië en Indonesië hield. Dat zegt me genoeg. Echt een Elsevier-methode om iemand af te maken. Welke genoegdoening geeft het meneer Van Houten? Is hij op die manier eerlijk jegens Last, zijn lezers, zichzelf? Hij citeert bovendien die zin-

snede uit een brief van Martin du Gard, want iedereen weet, dat Gide en Last vrienden waren.182

28 april 1968

Café de la Paix: ontbijt op het terras.

Peter is naar een sportschool.

Zag met mam van de week op televisie een gesprek met Godfried Bomans. Trino Flothuis had nu ook een lang interview met hem in de Haagse Post.183 ‘Ik dacht dat humor overwonnen droefheid was, zo iets. In alle geval is het een verschijnsel dat pas bloeit als je door de melancholie bent heengegaan.’ Is dat zo? Bomans zegt een Teilhard de Chardin-man te zijn. ‘Ik zie een toenemende vergeestelijking, een toenemende herseninhoud!’ Misschien heeft hij daar gelijk in, maar zelf heb ik geen echt contact met Teilhard kunnen krijgen.

Als de duiven koeren, gaat het regenen. Dat ontdekte ik vroeger al in de tuin om De Horst. De duiven zijn onrustig. Peter vroeg ook al wat er met me was. ‘Wim, what did I do?’ vroeg hij. Eigenlijk niets. Of juist niets, en dat maakt me ondanks het heerlijke hier-zijn triest. Liep naar zijn bed, boog voorover, maar hij onttrok zich aan mijn omhelzing.

Kocht de brieven van Gide en Martin du Gard. Ik geniet van Gide's brieven, maar sla de brieven van die andere man snel over. Waar komt die nieuwsgierigheid, die gretigheid vandaan om brieven van Gide te lezen? Wat ik eigenlijk zoek zijn bepaalde zinnen, expressies van genegenheid in zijn relatie tot zijn vriend, en vooral, bepaalde gevoelsuitdrukkingen. Al het gezemel over politiek of literaire kritiek interesseert me eigenlijk geen moer. Ik zoek steeds de mens Gide, die ik trouwens al vele jaren ‘ken’. Ik vind al meteen op pagina 35 een brief van Gide, gedateerd op 28 juni 1935, waarin hij Jef Last bij Roger Martin du Gard introduceert. Hij schrijft: ‘Mon estime et mon affection pour lui ont grandi de jour en jour: dès que vous le connaîtrez un peu vous comprendrez qu'il soit aujourd'hui l'un de mes meilleurs amis.’ Waarom heeft Boudewijn van Houten niet uit deze zin een kop boven het artikel gebreid? Misselijk. Ik schreef een brief aan Jef Last.

‘Sur ma table, votre photographie me sourit...’ schrijft Gide op bladzijde 91 aan Martin du Gard. Hoe kan dit eigenlijk? Nadat Gide zo uitdrukkelijk jegens Martin du Gard van zijn achting en affectie voor Jef Last blijk gaf, moet je toch wel een

ongeciviliseerde boer zijn om terug te schrijven, ‘die gek Jef Last’.

19:50 uur, T.E.E. naar Amsterdam

Arthur Koestler vraagt zich in een artikel voor de Observer af hoe de mensheid kans heeft gezien van de geschiedenis een soepzooi te maken. Hij constateert: ‘The main trouble with man appears to be, not that he is an excessively aggressive creature, but an excessively loyal and devoted creature. He seems to have a stronger biological, need than any other species to belong, to attach himself to a person, a group or idea, to transcend the claustrophobic confines of his self. He cannot live alone and he cannot leave alone.’184 Peter leest het artikel nu.

We hadden vandaag een unieke dag in Parijs. Compleet contact, zalig. ‘Misschien kennen wij elkaar nu weer een beetje beter,’ zei hij. Sinds de nacht in Tanger, die Peter de Virginia Woolf nacht doopte185, staan we natuurlijk nog dichter bij elkaar. Vooral Peter wordt steeds meer zichzelf. Noemde hem vandaag een keer Riri (de troetelnaam voor Richard), waar ik van schrok. Deze notities zijn compleet onvolledig. Ik liftte van Tilburg via Den Bosch naar huis.

29 april 1968

Mam was vergeten om de sleutel buiten te leggen, dus stond ik om 02:00 uur vannacht voor een gesloten deur. Ik moest haar wekken. Ze verwelkomde me met ‘Wimmes’, wat altijd een prima teken is. Ik keek naar haar gezicht. Ze leek me opeens zo oud geworden.

Gisteren hadden we een fijn gesprek in de trein. We omhelsden en zoenden elkaar volkomen natuurlijk. Hij is het liefste in mijn leven.

Ik heb een nieuwe auto besteld, een Triumph TR-5. Ik nam afscheid van mam. Zij was weer in tranen. (Ik ook). Gezellig met Peter in de stad gegeten. We zijn uitgegaan.

30 april 1968

Schiphol

We logeerden in Unique. Peter kwam mee naar het vliegveld om me weg te brengen. Ben vervuld van een gevoel van dankbaarheid, zoals ik niet geloof, ooit voor wat maar ook zo intens dankbaar te zijn geweest. Dankbaar voor alles wat we samen beleefden. Dankbaar voor de lange dagen dat we samen kon-

den zijn. Dank je lieve Peter voor alles. En aan de andere kant is het eigenlijk waanzin om elkaar te bedanken. Waarom? We hebben immers alles letterlijk samen gedaan en samen genoten. Ook samen doorleefd, en hoe. Er zijn hier veel mensen om me heen. Ik kijk naar ze en stel mezelf duizend vragen Wat voelen ze? Wat denken ze? Wat willen ze? En wanneer de cirkel zich sluit ben ik bij me zelf terug en dan weet ik het niet. Zou alleen willen zijn. Na die twee weken met Peter zou ik compleet in mezelf willen terug keren. Misschien wel om alle emoties en ervaringen echt te verwerken.

KL 643 naar New York

Het toestel is tot de laatste plaats bezet. Er is een joodse groep met wel 100 man aan boord op doorreis vanuit Israël. Breed gerande zwarte hoeden, knopen in hun baarden, orthodox gedoe. Vreemd die mensen die zijn stil blijven staan.

Las een stuk in een boek van Markies de Sade, maar zijn geschrijf maakte me misselijk. Peter raadde me aan, toen we in een boekwinkel snuffelden het Particulier dagboek: 1917-1924, van Paul Léautaud te kopen.186 Dat is meer mijn cup of tea. Léautaud zag als kind zijn vader iedere avond met een andere vrouw thuis komen. Hij vermeldt ook zijn eerste liefdeskus. Wie gaf Peter een eerste kus? Wie herinnert zich zoiets naar waarheid?

Op een bepaald moment heeft Léautaud 40 katten, tien honden, een gans en een geit in huis. Ik hou van dieren, maar niet van een zwijnentroep. Op 18 februari 1917 beschrijft de brave Léautaud een ‘bijeenkomst’ met Madame...: ‘Na de maaltijd was ze in de zetel gaan zitten, die altijd in de eetkamer staat, ze sjorde haar rokken op, spreidde haar dijen, stak haar k.. vooruit Eerst tongde ik haar een beetje, toen ze het orgasme voelde komen, vroeg ze me om haar met mijn p... te mast..... Zo kwam ze klaar en omdat deze wrijving zijn uitwerking op mij evenmin had gemist, liet ik mijn sp... over haar heen lopen.’

Dergelijke beschrijvingen laat ik aan Léautaud over. Heb nooit zelfs de behoefte gevoeld zo gedetailleerd intieme momenten te beschrijven. Een enkele keer, als het een functie heeft, zoals in mijn eerste Memoires een eerste bedervaring met Inez Röell. Toen heb ik er lang over getwijfeld, maar het moest worden vermeld, omdat het doorslaggevend was waarom ik me van haar afkeerde en terug naar Bertie Hilverdink ging.

We landen op Long Island. Lage wolken en regen. Moet meteen overstappen op weg naar Richmond, Virginia.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


landen


datums