Logo DBNL
Memoires 1967-1968 (2002)

Memoires 1967-1968

(2002)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

New York

5 maart 1968

Kew Gardens, New-York

Bij thuiskomst lag er een brief van George de Mohrenschildt, geschreven op papier van de Dallas Petroleum Club. ‘Decided to stay in Texas: California never appealed to me and now it's worse than before. There is so much phoniness, bullsh..., balone, ugliness and overt hatred there. I wonder what will happen in California in the summer? The police and the possies are getting ready. But they miss the real cause of all this unrest. Come to see us - stay with us. Jeanne sends her best. G. de M.’ Ik telefoneerde hem meteen. George nodigde me uit om een weekeinde naar Texas te komen en samen te gaan logeren op ‘een van de mooiste ranches’. Eigenaar was een meneer Sylvester Dason, die 50 miljoen dollar in de petroleumindustrie had verdiend. Ik dacht aan Croisets herhaalde uitspraken dat het complot tegen jfk op een ranch buiten Dallas was uitgekiend door zes heren. Ik telefoneerde onmiddellijk Carel Enkelaar in Hilversum, die op zijn beurt Gerard Croiset op de hoogte bracht. Carel belde terug en zei dat ik de uitnodiging moest accepteren en moest overwegen om dat weekeinde op die ranch op een camera vast te leggen. Croiset had gewaarschuwd dat het een gevaarlijke missie was en dat ik me diende in te dekken. Daarop belde ik Jim Garrison, legde de zaak uit en vroeg zijn advies, en hoe ik mijn veiligheid kon garanderen, indien ik zou gaan. Garrison antwoordde over een paar dagen een voorstel te zullen doen. Ik wil 15, 16 en 17 maart naar Texas gaan.

6 maart 1968

Nashua, New Hampshire

Heb me aangesloten bij de Richard Nixon campaign trail. Lees iets intens rottigs. Voel het in mijn body. Wat is het: woede, verontwaardiging? Alsof er lege lucht in plaats van bloed door mijn aderen stroomt. In Look magazine is een dagboek opgenomen van een negerstudent, die in Vietnam was. Ik vind een passage op 7 maart 1967 geschreven. ‘While we were making a body count, sergeant Young kicked a Vietcong body to see if

he was really dead. He had to be. Bullets had punctured him from head to toe. Young asked for my knife. I gave it to him and watched him cut off the V.C.'s finger and remove a gold ring. I walked away real quick. I didn't wait for my knife, because I was too sick. Sometimes we rode through some towns with 5 dead Vietcong tied to the back of our tank. This, I suppose, was revenge for our guys, who were killed yesterday and castrated. I have seen soldiers (ours) wearing a pair of dried out Vietcong ears around their necks on a string. Jones, a negro guy, who joined us, recently killed a civilian the other day in front of his three kids...’

10:50 uur, De Havilland Executive (19 seats)

Werd aan Richard Nixon voorgesteld. Ga proberen een werkelijk ter zake doend gesprek met hem te hebben. Hij heeft een zware stem en wel een prettig air over zich. Hij heeft zelfs een gebruinde huid, maar eigenlijk is hij lelijk. We filmen waarschijnlijk morgen om 10:00 uur, dan heb ik genoeg Nixon-sfeer ingeademd om een zinnig gesprek te voeren. De cbs-guy waar ik mee zal werken is 38 jaar oud, kalm, getrouwd, en prettig in de omgang.

We vliegen over de besneeuwde velden van New Hampshire. Mijn gedachten zijn bij Peter. Wanneer ik op mijn horloge kijk vraag ik me af waar hij op dat moment zou kunnen zijn. We passeren Mount Washington in stralende zonneschijn.

In Whitefield hield Nixon een rede. Hij spreekt veel te lang. Same old story. Teveel willen zeggen in de kortst mogelijke tijd, en dan wanneer het voorbij is, zijn de niet-geoliede hoofden van boeren en buitenlui murw en in de war. Nixon is zelf echter enthousiast over wat hij heeft te vertellen. Hij is een kruisvaarder, geen filosoof. Hij is bovendien uitgekookt en eigenlijk oneerlijk. Hij valt Lyndon Johnson over alles wat los en vast zit aan, ook over Vietnam natuurlijk, maar de lul geeft geen enkele tastbare, concrete, bereikbare oplossing aan voor de problemen van Amerika. Wat is deze vorm van politiek bedrijven toch vals. En wat een verschil met Bungkarno, wanneer hij op campagne ging en het land bereisde en zijn meningen verkondigde.

Vliegen naar Keene, New Hampshire

Heb besloten een extra tekst in te spreken. Wanneer Nixon de volgende week de voorverkiezing in deze staat wint, beschikt de nts tenminste een gefilmd beeld uit de vs van haar eigen medewerker zelf.

Ik heb Zijn en hebben van Gabriel Marcel bij me. ‘De liefde - of de eerbied - voor de waarheid herleid tot trouw,’ schrijft hij. Volgens Marcel moet worden erkend hoezeer trouw vastzit aan een fundamenteel gebrek aan kennis van de toekomst. ‘Als ik iemand trouw zweer, dan weet ik niet welke toekomst ons wacht, en in zekere zin weet ik zelfs niet wat voor iemand hij morgen zal zijn. En het is juist dit niet-weten, dat aan mijn gelofte haar waarde en haar gewicht verleent. (...) Proust heeft gelijk. Wij staan niet ter beschikking van onszelf. Er is een deel van ons wezen waartoe wij plotseling toegang krijgen onder vreemde en wellicht zelfs niet goed voorstelbare omstandigheden. Eén ogenblik krijgen wij de sleutel te pakken. Een paar minuten later is de deur weer gesloten en de sleutel verdwenen. Vernederd en bedroefd moet ik aanvaarden dat het zo is.’157

Bij aankomst in Keene ging er iets mis met de gereserveerde auto's. Wij waren te vroeg, of de stoet was te laat. Ik raakte in gesprek met Richard Nixon en John Chancellor van nbc staande bij een vleugel van het toestel dat ons had gebracht. Nixon richtte zich tot mij en legde een hand op mijn schouder: ‘U als Nederlander wil ik vertellen, wat wij Amerikanen in Azië eigenlijk helemaal fout hebben gedaan.’ We spraken eerst over Vietnam. Daarna kwam hij op Indonesië. ‘Toen de Nederlanders politionele acties in Nederlands-Indië hielden en streden tegen Sukarno, toen hadden wij, Amerikanen, de mariniers moeten zenden om u te helpen. Wanneer wij dat zouden hebben gedaan, zouden wij nu geen oorlog in Vietnam hebben gehad.’ John Chanecellor zweeg als het graf.

Ik geloofde nauwlijks wat ik hoorde. Dit was een politicus, die mee deed aan de wedloop voor het presidentschap van de vs. In 1968 speelde hij nog altijd met gedachten als het zenden van mariniers naar andere delen van de wereld, in dit geval in 1948 naar Indië, wat toen eigenlijk al Indonesië was. En omdat men in 1948 niet geholpen zou hebben Sukarno op de knieën te krijgen zaten de vs nu met de oorlog in Vietnam opgescheept? Het was complete onzin wat Nixon opdiste. Van Nixon was trouwens bekend dat hij indertijd president Dwingt Eisenhower adviseerde om atoomwapens in te zetten om de Fransen in Indo-China bij de slag om Dien Bien Phu helpen. Eisenhower trapte er niet in. Uit zijn memoires - die ik in 1965 las - blijkt dat hij zelfs gekant was tegen het zenden van soldaten naar Azië, laat staan het gebruiken van atoomwapens.158

In verscheiden verkiezingsredes had ik Nixon gisteren en vandaag horen verklaren dat hij van generaal Eisenhower had geleerd in zijn functie van vice-president van de vs hoe de vrede in Korea tot stand was gekomen. Hij kondigde in iedere rede aan dit schitterende voorbeeld te zullen volgen, en indien men maar op hem zou stemmen, zou hij er voor zorgen, dat er vrede in Vietnam kwam.

Naast mevrouw Pat Nixon reisden er een aantal vooraanstaande medewerkers mee. Pat Price, de speech-writer; Herbert Klein, de p.r.-man; John Ehrlichman, assistent van de presidentiële kandidaat; Dwight Chapin, appointment's secretary; Bob Haldeman en professor Richard V. Allen, de veiligheidsadviseur van Nixon. Ik wendde mij verontrust tot professor Allen, die inderdaad zijn oren niet kon geloven dat Nixon die uitspraak had gedaan. Hij vroeg verontrust of ik de uitspraak al had gepubliceerd. ‘Nee, nog niet, maar ik hield mij het recht voor,’ antwoordde ik. Allen vloekte. We waren met drie journalisten in het vliegtuig, John Chancellor (nbc), Bob Semple van The New York Times en ik. Geen van beiden begrepen zij de portee van Nixons uitspraak. Ik had de blunder alleen voor mezelf

In Keene sprak Nixon in een grote zaal, waar eerst een dominee een gebed opzegde, nogal belachelijk allemaal. Naast me zat een journalist, die stonk alsof hij zich in geen week had gewassen. Ik beschouw Nixon als onoprecht en niet erg origineel in wat hij heeft te zeggen. Hiervan ben ik nu overtuigd. Iedere dag dezelfde uitgekiende mopjes en zowel hij als zijn vrouw lachen steeds weer ‘spontaan’ om dezelfde bakken. Het is een zeer onechte toestand. Nixon is just another phony.

21:00 uur

Weer een toespraak van Nixon. He is oversimplifying the issues. Of liever hij is gewoon oneerlijk. Het beroerde is dat wie je ook in dit land beluistert, geen van de zogenaamde leiders praten echt verstandig. Ja, Robert Kennedy, senator Fulbright en een paar anderen. Nixon zit zichzelf hier vanavond gewoon te verkopen, zoals een handelsreiziger langs de deuren gaat met Hoover stofzuigers. Ik kots eigenlijk van dit hele verkiezingsgedoe.

Gorham, New Hampshire, Motor Country lnn, Room 50

We zijn hier laat in de avond aangekomen. Wanneer ik op de dag van gisteren terugzie, zou ik die liever met Peter hebben doorgebracht. Eerste conclusie: een smerig politiek spel, misleidend, oneerlijk, onsportief, walgelijk, zichzelf in de wegstaand, rot en het zal leiden tot een verdere uitholling van de

vs. Tweede conclusie: de mensen praten te veel. Wanneer je in het presidentiële vliegtuig luistert naar het geklets van bijvoorbeeld journalisten, dan is het toch wel duidelijk dat de meeste mensen 24 uur per uur er dag bezig zijn indruk op anderen te maken. Derde conclusie: Ik moest vandaag weer aan die prachtige uitspraak van Konrad Adenauer denken, die eens tegen Sir Ivon Kirkpatrick heeft gezegd: ‘Wat zonde, dat de Heer de intelligentie van de mens beperkingen oplegde zonder tevens diens stupiditeit te beperken.’159

7 maart 1968

Ben als eerste in de eetzaal en geniet van de zon en de stilte. Ik zit in een soort serre met uitzicht op de rand van een vallei vol met blauwgrijze sparren. Op de achtergrond besneeuwde bergen.

Marcel: ‘Hoe kan ik een belofte doen, mijn toekomst bindend vastleggen? Elke verbintenis is ten dele onvoorwaardelijk, dat wil zeggen, dat het tot haar wezen behoort in te sluiten, dat geen rekening zal worden gehouden met bepaalde, op zichzelf wisselende elementen van de toestand, op grondslag waarvan deze verbintenis is aangegaan.’ Dan schrijft Marcel: ‘Hoe zou ik een ander iemand aan mij kunnen binden, een iemand die ik bij definitie niet kan kennen, omdat hij nog niet is?’ Hemeltje.

Conway, New Hampshire

Heb zojuist buiten met cbs een opname van tien minuten gemaakt over Nixons verkiezingsreis.

Eigenlijk komen dezelfde huisvrouwen en oude besjes naar Nixon luisteren, die dikwijls op mijn lezingen af komen. De anderen? Die zijn bezig en het kan ze geen bal schelen wat er wordt gekletst. Ben zeer onder de indruk van de algehele doorzichtige onechtheid van alles wat hier gebeurt.

Ik heb er genoeg van. Ik ga naar huis. Heb behoefte aan verheffender zaken dan Nixons verkiezingscampagne.

Northeast Airlines, Yellow-bird jet

Het toestel vliegt door een strak blauwe avondlucht, zonder de geringste schommelingen, in een strakke lijn. Er zit een groep van vijftien jongens met bedrukte gezichten in dit vliegtuig. Het zijn nog jochies. Ze zijn kennelijk voor de dienst opgeroepen. Kanonnenvlees. Ik probeer iets te begrijpen van wat er in ze om moet gaan. Zou iets bemoedigends tegen ze willen zeggen, maar wat? We zijn allemaal machteloos in dit grote duistere spel van kwaad in de politiek. Straks zullen ook zij zich als

beesten gaan gedragen en uitgedroogde, afgesneden oren om hun hals dragen. Of burgers neerpaffen die volmaakt onschuldig zijn. De schietschijven van Lyndon B. Johnson, daar zitten ze. Vreselijk.

Marcel: ‘Hoogmoed mag niet het beginsel zijn waarop trouw berust.’

Marcel: ‘De leidende gedachte is dat we om vast te stellen of een verbinding geldig is, rekening moeten houden met de toestand waarin de ziel, die haar aangaat, zich bevindt...’

Pierre Galante, de man van Olivia de Havilland160, schreef een biografie over Charles de Gaulle. Hij citeert de generaal alsvolgt: ‘Johnson, he is a cowboy, and that's saying everything. If he had been born in Europe, he wouldn't have stayed but gone to Africa to hunt water buffaloes or to America to search for gold. But born in the land of the ranch and the colt, he shot his way up to sheriff. He is a legionnaire, a regular Army non-com, earns his stripes, one after the other. He makes me think of Bernadotte, the French marshal who became king Charles XIV of Sweden, a sergeant who's been crowned. An efficient man without any style. I rather like Johnson. He doesn't even take the trouble to pretend he is thinking. Roosevelt and Kennedy were masks over the real face of America. Johnson is the very portrait of America. He reveals the country to us as it is, rough and raw. If he didn't exist, we'd have to invent him.161 Ik zie lbj precies zo, alleen de ramp is dat deze man zo gemakkelijk voor het karretje van de cia-moordenaars in Azië kon worden gespannen.

8 maart 1968

Maakte in alle vroegte een opname in de cbs-studio in Manhattan, die vanavond met de klm naar de nts moet. Ik wil deze reportage wel zien voor ze wordt verzonden.

New York is misschien de meest spannende stad ter wereld, maar je kunt je er ook het eenzaamst voelen. Ik zou nu tegen Peter willen schreeuwen hoe ik naar hem verlang en zou willen dat hij hier nu met me samen was. Zal ik mijn vroegere kracht terug krijgen en alleen verder gaan?

Alfred Cortot speelt een Berceuse van Chopin

9 maart 1968

Aan een stuk 12 uur lang geslapen. Doe mijn werk en ben alleen. Blijf alleen. Hij, die niet echt alleen kan zijn, kan niets voor zichzelf, laat staan voor een ander doen.

Lieder eines fahrenden Gesellen van Mahler, lievelings muziek van Freddy Heath, die me er op Yale kennis mee liet maken. Ik zal dit nooit meer vergeten.

12 maart 1968

Ondanks veel wind en een sneeuwbui zit ik in een 727 jet van National Airlines naar Washington D.C. Evelyn Lincoln, die 12 jaar de persoonlijke secretaresse van John F. Kennedy was geweest schreef het boek Kennedy & Johnson.162 Ik had het boek gelezen en me over tal van details verbaasd. Ik wilde met haar zelf spreken. Mevrouw Lincoln lardeerde haar herinneringen met voorbeelden en incidenten over de boerse onwelvoeglijkheden van lbj en de dikwijls gespannen voet waarop beide heren met elkaar omgingen. Wat ook duidelijk wordt is dat jfk beslist alles in het werk wilde stellen om in 1964 lbj te wippen en te vervangen door bijvoorbeeld gouverneur Terry Sanford van Noord-Carolina, ook een zuidelijke politicus, maar een ontwikkeld en beschaafd man.

Een marinier nam afscheid van zijn ouders, zusje en vriendin. Hij zoende en zoende haar maar, en kuste uitgebreid haar borsten die uit een decolleté jurk puilden. De familie stond vrolijk van het tafereel foto's te maken.

National Press Club, Washington D.C.

Al het personeel hier zijn negers gekleed in goudgele jasjes, wat de tent een koloniaal cachet gaf. Mrs. Lincoln kwam hier naar toe. We namen een taxi naar de cbs-studio Ik sprak 28 minuten met haar. Ze was geen Jim Garrison. Ze babbelde vrij ongeorganiseerd maar door. Haar kerninformatie was echter belangrijk. Ze beschreef de betrekkingen tussen jfk en lbj als ‘hopeloos’. Al haar herinneringen zijn gebaseerd op een nauwkeurig bijgehouden dagboek. Ze vertelde bijvoorbeeld, hoe Johnson haar kantoor binnen kon lopen en haar dan vroeg ‘een braaf meisje’ te zijn, om hem en Ladybird in de Air Force One van de president in te delen. Om veiligheidsredenen vlogen de president en de vice-president juist nooit in hetzelfde toestel. jfk kon maar niet geloven dat Johnson het altijd weer probeerde, maar iedere keer opnieuw stootte hij zijn neus.163

13 maart 1968

Ben in Het verschijnsel mens van Teilhard de Chardin begonnen. Telefoneerde met Peter.

Zag de film met Evelyn Lincoln bij cbs. Ben niet tevreden, maar er is het een en ander van te gebruiken.

Richard Thieuliette is depressief. Alles leek hem zinloos en leeg. Hij had zich al dagen niet geschoren toen ik bij hem kwam. Ik maakte me zorgen over hem. Hoe was het bij mij toen ik 22 of 23 jaar oud was? Ik had nog altijd nooit met iemand geslapen. Pas toen ik 25 jaar was ontmoette ik Bertie Hilverdink.

Teilhard: ‘De cel, de natuurlijke zaadkorrel van het leven, zoals het atoom de natuurlijke zaadkorrel van de anorganische stof is. De cel: haar moeten we trachten te begrijpen, indien wij willen meten waarin die specifieke drempel overschrijding van het leven bestaat.’

Zag de Deense film Elvira Madigan met Pia Degermark en Thommy Berggren, de romance tussen een huzaar en een koorddanseres.

14 maart 1968

In de muur tegenover mijn bed is een nis. Er staat een beeld in van een Javaanse priesteres. Toen ik wakker werd vielen door de jaloezieën een tiental zonnestralen dwars over dit beeld. Het was alsof haar gezicht opeens leefde. Ik glimlachte en mijn gedachten waren bij Peter.

Gil Palmetier belde op, hij wilde morgenavond komen slapen. Laat hij zijn neus maar ergens anders snuiten.

Ging voor de lunch naar Richards flat. We vlogen elkaar letterlijk om de hals. Had. Gaf hem een boek over Twiggy. We zagen later Guess who's coming for dinner met Sidney Poitier. Liep even bij Jan Cremer binnen en ging daarna naar mijn negervriend Charles Harley. Hoeveel jaar ken ik hem al? Hij vroeg zelfs naar Frits van Eeden. Het is zijn mening dat seks neerkomt op: ‘A fucks B, or B fucks A’, en wanneer het niet daar op neerkomt, is alles wat eromheen plaats vindt slechts spielerei. Volgens Charles' opvatting zou ik dus nog nooit werkelijk seks met een ander mens hebben gehad.

Vanmorgen ontmoette ik in de vn-ambassadeur Achkar Marof van Guinee, ook al vele jaren een persoonlijke vriend. Kwame Nkrumah van Ghana bevindt zich in Conakry. Ik wil proberen deze eerste president van Ghana te interviewen.

15 maart 1968

De regering in Jakarta heeft niet minder dan vijftien buitenlandse banken toestemming gegeven om kantoren in Indonesië te openen, waaronder de Bank of America, Chase Manhattan, First National City, American Express en anderen. Er zijn zeven nieuwe concessiecontracten voor olie-exploitatie gesloten evenals voor de nikkel- en tinexploratie. itt gaat een station voor satellietverbindingen bouwen. Siemens en Philips beginnen nieuwe projecten. In totaal zouden, sinds het aftreden van Bungkarno 45 nieuwe investeringsprojecten zijn getekend. President Sukarno werd op subtiele manieren door het westers kapitaal gesaboteerd, omdat hij het verdomde naar hun pijpen te dansen. Nu zitten er pro-westerse militairen op de sleutel positie's. Zij kunnen net zoveel dollars en investeringen krijgen als nodig is om de nieuwe militaire dictatuur op de been te houden.

Ontmoette in Sun Luck Imperial, op 935 Lexington Avenue Ruslan Abdulgani, de Indonesische ambassadeur bij de vn en oud-minister van Buitenlandse Zaken. Hij is bereid in mei een televisie-interview aan me te geven. Ik heb hem voorgesteld samen een boekje te maken, bestaande uit op band opgenomen gesprekken. Hij heeft zoveel herinneringen uit zijn boeiende loopbaan en was bijna steeds in de directe omgeving van Bungkarno. Hij vertelde geanimeerd over zijn onderhandelingen in Peking met Chou En lai, en in Moskou of Praag. Zijn bol zit vol met authentieke herinneringen aan Bungkarno.

Ambassadeur Abdulgani vertelde bijvoorbeeld dat hij vooral bezwaar had gehad tegen de ongelijkheid in de Chinees-Indonesische betrekkingen. Chou En lai liet dr. Subandrio indertijd testen. Hij ontbood de minister 's nachts om één uur voor een gesprek en liet Bandrio letterlijk van bed lichten. Bandrio is gegaan. Toen wisten de Chinezen, aldus Mas Ruslan, ‘dat zij alles met hem konden doen.’ Hij vertelde ook, hoe tijdens onderhandelingen in Praag over de tekst van een gezamenlijk regeringscommunique na afloop van president Sukarno's staatsbezoek, de Tsjechen probeerden chantage te plegen. Zij schermden met een hoge onderscheiding voor de Indonesische president en speelden zodoende in op wat zij als een zwakke plak van Sukarno beschouwden. ‘Sukarno had die onderscheiding nodig in zijn, overwicht op onze eigen pki,’ zei Abdulgani.164

In Ethics van Aristoteles vind ik: ‘To defend the truth even at the cost of our most intimate feelings, since, though both are dear, it would be wrong to put friendship before the truth.’

Liep bij Richard binnen. ‘Peter does not really love me,’ zei ik. ‘Then, why the hell do you waste your time’, was zijn reactie. We werden gestoord door bezoek van een Chileens gogomeisje in een superminirok die met Richard de koffer in wilde. Hij ging met haar de straat op. Ik bleef lezen en piano spelen. Er lag een foto van Richards vader in Indo-China. Hij sneuvelde, toen Richard één jaar oud was. De foto werd genomen toen zijn vader zo oud was als Richard nu is. Zij lijken intens op elkaar. Het hangt er maar vanaf hoe diep je er over nadenkt wat er gebeurde en in welke mate je je dit aantrekt. Vader aan flarden geschoten in Vietnam en zijn zoon is dwalende in New York op zoek naar liefde en houvast. ‘Dacht je,’ zei hij zojuist tegen me, ‘dat ik niet mijn hele leven heb geweten wat liefde is?’ Hoeveel Amerikaanse kinderen verliezen op dit moment hun jonge vaders aan de fronten in Vietnam en zullen in de toekomst vaderloos in de wereld staan met alle psychische gevolgen van dien?

Marcel schreef over je overgeleverd voelen zonder houvast, waardoor de onrust ontstaat, die ik bij Frits, Erik, Richard en nu Peter (of mezelf) zo duidelijk waarneem. Henk Hofland, Martin Portier, John van Haagen, Loet Kilian, Harisanto en anderen. ontlopen die ‘onrust’ door een huwelijk aan te gaan, in sommige gevallen zo goed en zo kwaad als het gaat; soms met bijdames en soms groeien ze compleet dicht. Marcel schreef: ‘Als ik samen ben met iemand, die niet beschikbaar is, ben ik mij bewust samen te zijn met iemand voor wie ik er niet ben. Ik word dus teruggeworpen op mezelf.’ Het kardinale punt in deze passage is wat Marcel onder beschikbaar verstaat. Peter is totaal voor mij beschikbaar, minus seks dan. Is hij dan ‘dus’ niet beschikbaar? Verdoe ik daarom, zoals Richard zojuist zei, mijn tijd?

‘Niets ter wereld is minder aan een bezitting gelijk te stellen dan de ziel. (...) Mijn leven. Het feit, dat het me letterlijk zinloos kan lijken maakt een integrerend bestanddeel uit van zijn structuur. (...) Er is slechts trouw ten opzichte van een persoon, geenszins ten opzichte van een idee of een ideaal.’ Aldus Marcel. Maar is dat zo? Is het niet mogelijk trouw aan een persoon te combineren met trouw aan de idealen van die persoon? Sukarno is voor mij van deze mogelijke integratie het meest pertinente voorbeeld. Want wanneer ik hem als persoon verdedig - omdat over hem wordt gelogen - dan verdedig ik pa-

rallel aan de man Bungkarno, diens idealen. Ja. Zo is het.

De nts zal niets van het door mij in New Hampshire gemaakte materiaal rond Nixon gebruiken. Om te beginnen schijnt niemand in Nixon een mogelijke winnaar te zien. Ik dus wel.

16 maart 1968

Ging slapen met Nuages van Debussy op en stond op met de Variations Symphoniques van Franck. Muziek is nooit af te nemen.

Brieven van Peter. ‘Wat hebben we toch een tijd achter de rug. Die is werkelijk onuitsprekelijk en niet reconstrueerbaar. Onze hoogten en diepten liggen eng dicht bij elkaar en wisselen elkaar in snel tempo af. Toch vind ik ze wel nodig, in zekere mate. In een vriendschap leert men elkaar zodoende beter kennen.’ Hij leest het boek van professor Van Wijngaarden over volwassenheid. ‘Wel vind ik, dat hij alles teveel vanuit zijn rooms-katholieke gezindheid beredeneert. Jij denkt er geloof ik ook zo over. Maar verder behandelt hij problemen waar ik ook nog veel mee bezig ben, zoals objectiviteit, subjectiviteit, vooroordeel, het polaire in de mens enzovoorts. (Bedankt.)’165 Hij eindigt de eerste brief met de herbevestiging dat onze relatie niet meer is weg te denken.

Telefoneerde mam in Huis ter Heide. Ze speelde een strijkkwartet vandaag en leek in high spirits. Gelukkig.

Over telefoneren gesproken. Jim Carter (19) had in een vliegtuig moeten zitten dat door de Vietcong werd neergeschoten en waarbij 45 militairen om het leven kwamen. Een officier bezocht de ouders van Jim en deelde mee dat hij in Vietnam was omgekomen. Een paar dagen later belde de zoon zijn ouders uit Saigon op. Door een toeval had hij niet in het toestel gezeten. Lees een pocket over hoe de Amerikanen het Vietnamese dorp Ben Suc met de grond gelijk maakten. Iedereen praat over Vietnam, maar in deze reportage wordt een werkelijk stuk smart en lijden verwoord. Ik zend het aan Peter. Af en toe moeten we vanuit de filosofie ook even op aarde terugkeren.

Lees in Meditations van Marcus Aurelius. ‘Remember,’ waarschuwt ook hij, ‘that man lives only in the present, in this fleeting instant. (...) Do not waste what remains of your life in speculating about others, to wonder what so-and-so is doing and why, or what he is saying, thinking, or scheming - in a word anything that distracts you from fidelity to the Ruler within

you - means a loss of opportunity for something else...’ What else? Is Peter dan so-and-so and nothing more?

‘Things can never touch the soul, but stand inert outside it, so that disquiet can arise only from fancies within. (...) All visible objects change in a moment, and will be no more. Think of the countless changes in which you yourself have had a part. The whole Universe is in change, and life itself is but what you deem it. (...) Many grains of incense fall om the same altar: one sooner, another later - it makes no difference. (...) Does the emerald lose its beauty for lack of admiration?’ Marcus Aurelius.

Al Brust, mijn Sing Sing-vriendje, nu 35 jaar oud, kwam langs. Hij legt nog steeds tegels in badkamers van in aanbouw zijnde flatgebouwen voor 230 dollar per week. Hij was verbaasd dat ik Aristoteles én Aurelius las, want hij schimpte altijd. Hij vertelde over seksorgies met een motorcycle-gang in Miami, want 's winters neemt hij een werkeloosheidsuitkering en gaat een aantal maanden op vakantie naar Florida. Met andere leerjongens werd een griet op een biljarttafel geneukt. Hij houdt er nu twee vijftienjarig jongens op na, die hij vertrouwd maakt met seks. De één vindt het heerlijk om door Al geneukt te worden en de ander zuigt zijn penis wanneer hij maar wil. De boys wonen met hem samen. Ik gaf hem een glas abrikozensap. Hij zei: ‘Bedankt, vitamine E voor erectie.’ Zijn levensfilosofie: ‘Only pain is even more meaningless than pleasure. So, you have got to stay on the pleasure side.’

Heb gisteren met Jean d'Arcy van de vn-televisie besproken of Harry Hagendorn van de nts in aanmerking kon komen voor de Latijns-Amerikaanse reis. Een vn-team zal er in juni-juli naar toe gaan.

‘A wilful lie is a sin, because the deception is an act of injustice. An involuntary lie is also a sin, because it is a discordant note in Nature's harmony and creates mutinous disorder in an orderly Universe. (...) Mutinous indeed it is, when a man lets himself be carried, even involuntary, into a position contrary to truth. (...) For infection of the mind is a far more dangerous pestilence than any unwholesomeness or disorder in the atmosphere around us. (...) The gods either have power or they have not. If they have not, why pray to them? If they have, then instead of praying to be granted or spared such-and-such a thing, why not rather pray to be delivered from lusting for it or grieving over it? (...) I often marvel how it is that though each man loves himself beyond all else, he should yet value his own opinion (of himself) less than that of others. (...) Everything is but what

your opinion makes it: and that opinion lies with yourself. Renounce it when you will, and at once you have rounded the foreland and all is calm: a tranquil sea, a tide less haven...’ Marcus Aurelius.

Kan niet wachten deze notitie's naar Peter te zenden.

17 maart 1968

De regering Johnson maakte bekend 35.000 tot 50.000 man te zullen oproepen om deel te gaan nemen aan de slachting in Vietnam. ‘The number is moderate, compared with the 206.000 men requested by General William Westmoreland.’166 Die 6.000 extra zijn zeker de te verwachten doden, die hij heeft gecalculeerd. Intussen bouwen de Vietcong steeds meer tunnels in de richting van Khe Sanh, dat nog steeds door mariniers wordt bemand. Sommige ondergrondse gangen zijn al op zo'n 100 meter van Amerikaanse positie's waargenomen. Alles is met prikkeldraad verdedigd en volgehangen met Claymoremijnen, ‘which spray steel pellets in an arc when donated.’

Ik heb de nts gewaarschuwd dat Robert Kennedy op Meet the press komt, zodat de opnames hiervan morgen naar Hilversum kunnen gaan en het Nederlandse publiek er woensdagavond van kan meegenieten. Carel Enkelaar belde zelf om te zeggen dat men enthousiast was over de komende Kennedy-film.

Lees en lees en wil alles aan Peter zenden.

‘Ascertaining the truth is the function of any part of the intellect. (...) Choice entails the exercise of reason or thought as well as a disposition of character. (...) When an inconsistent man is unable to resist the temptations of pleasure, he is not in possession of knowledge, but only of belief. (...) The deliberate voluptuary is more likely to be cured, since there is a chance of persuading him to alter his point of view. (...) What is it that awakens friendship? (...) Not only must the feeling between friends be reciprocated: the friends, I suggest, must be alive to this. (...) When a friendship is founded on the expectation of some advantage to be received, it is thinking of one owns good. When it is based on the expectation of pleasure, they are thinking of what is pleasant to themselves. Their affection is not for the object of their affection as such. (...) These two forms of friendship then are grounded on an essential factor - an accident - because in them the friend is not loved for being what he is in himself but as the source of perhaps some advantage, of some pleasure...’ Aristoteles.

Aristoteles wijst er op dat mensen voortdurend veranderen en met deze veranderingen veranderen vriendschappen en de mensen om ons heen. Op die manier sterven zovele vriendschappen een natuurlijke dood. De raison d'être is verdwenen. ‘Perfect friendship is only established by time and intimacy.’ (Peter zette er later een paar dikke strepen bij). ‘Many friends, if being alike in character, their intimacy has taught them to love each others character. (...) If friends are asleep, or in different parts of the world, they cannot express their mutual affection in deeds. For separation in space does not kill friendship outright, it makes only its active exercise impossible. Yet, if the absence is prolonged, it does seem to dim the memory of the friendship itself. (...) Nothing is so characteristic of friends as their fondness for each others company.’ Aristoteles.

Ontmoette Ellen Thomassen in Manhattan. Ik vroeg welke indruk Peter op haar had gemaakt, toen we haar in januari na de sportschool in Amsterdam waren tegen gekomen. ‘Ja, dat gaat niet Wim. Duidelijk van de straat gevist.’ Ik vroeg wat zij bedoelde. ‘Nou ja, niets voor jou.’ Op hetzelfde moment zat een neger een paar tafeltjes verderop mijn aandacht te trekken Ik veranderde van conversatie en dacht na over afweermethoden tegen vrouwen, zoals een slang gif in zijn tanden heeft. Of zoals een egel zijn stekels op zet. Wat hebben vrouwen aan valsigheid te bieden, wanneer zij zich diep in hun vrouwzijn voelen aangerand, wanneer iemand, tot wie zij zich aangetrokken voelt een andere man zoveel aantrekkelijker vindt dan haar?

Op de terugweg in de metro naar Kew Gardens zegt Aristoteles tegen me: ‘Happiness is not a condition not a state of mind or a disposition of character. Happiness is a form of activity. Happiness is not in need of anything - it is self-sufficient. (...) Almost every objective we chose is chosen for an ulterior purpose. But not happiness. Happiness is an end in itself.’ En dan, ‘Contemplation is the highest form of activity, since the intellect is the highest thing in us and the objects that come within its range are the highest that can be known.’

Hieronder, gericht tot Peter: ‘Sorry voor al deze zware aantekeningen, lees ze als je niet moe bent, zin en tijd hebt, zie maar.’ (Later zette hij in de kantlijn ‘lief’).

18 maart 1968

De hele dag met televisiezaken bezig geweest. Oninteressant.

19 maart 1968

Mooi weer. De vogels fluiten in de bomen. Fijn gevoel. Mijn broer Theo is vandaag 40 jaar geworden. Denk aan hem op zijn kinderdriewieler, of aan onze reizen voor de oorlog met onze ouders. Telefoneerde hem.

20 maart 1968

Vertrek naar San Francisco. Een moeder neemt afscheid van haar zoon, die kennelijk naar Saigon vertrekt. Ik heb zo met ze te doen. Hun gezichten spreken boekdelen, smart, afscheid. What else is life than one, long, ever returning farewell?

Ik heb van C.G. Jung Psychological Reflections bij me en Conversations with Andre Gide van Claude Mauriac167. Voel me vreemd en onbestemd in een soort overgave in alles. Ik ben dankbaar dat ik in ieder geval Peter en Richard een gevoel van zekerheid kan en heb gegeven. Zij weten dat ik er voor hen ben, all the time. (Peter schreef in de kantlijn: ‘Dat is waar.’)

(En alsof ik me tot hem richtte) Liefs voor jou. Mijn hand ligt even teder op je hoofd, waar je ook slaapt. (In de kantlijn: ‘fijn’.)

Jung: ‘The man we can call with justice modern is solitary. (...) People will do anything, no matter how absurd, in order to avoid facing their own souls.’ Geniet van lezen. Je hoeft eigenlijk nooit echt alleen te zijn. Er zijn zoveel schrijvers en componisten in wie je op kunt gaan.

T.W.A. flight 49

Laatst schreef Peter, dat ups en downs nodig en onvermijdelijk waren. Jung: ‘The stirring up of conflict is a Luciferian quality in the true sense of the word. Conflict creates the fire of affects and emotions, and like every fire it has two aspects: that of burning and that of giving light.’ (Door Peter later onderstreept). ‘Emotion is the chief source of all becoming conscious. There can be no transformation from darkness into light and of apath into movement without emotion.’ (Peter in groene inkt: ‘Grote geesten gaan vaak door een hel.’) Jung vervolgt: ‘The meeting of two personalities is like the contact of two chemical substances: if there is any reaction, both are transformed.’ (Nieuwe groene strepen.)

Jung: ‘Whatever we say will always be too much, too false, too inadequate, and even too misleading.’ (Twintig groene strepen van Peter). Er volgden nog vele pagina's Jung notities, welke soms door Peter later van commentaar werden voorzien.

21 maart 1968

San Francisco

Was gisteravond om 23:00 uur in The Club, de jongenssauna op 132 Turk Street. Het wemelde van gegadigden. Ik had nog steeds geen zin. Kotste van alles. Maar dan..., ik had tenslotte in maanden geen seks gehad. Richard had me als raad meegegeven: ‘Love Peter, love me, but in the mean time fuck!’ Ik ging naar mijn kamer en liet de deur op een kier staan. Er kwamen een paar jongens, ook een hippieneger, maar ik wilde nog steeds niets. Daarna kwam een soort behaarde mensaap, een krachtpatser, binnen. Hij begon me te bewerken, en voilà, ik kwam op stoom. Ik veranderde in een beest. Hij smeekte me hem terug te zoenen, maar dat kon ik niet. Hij was best appetijtelijk, met een schone bek, maar nee. Gistermiddag ging dat met Richard wel. Ik lag naast hem op bed te praten. We kissed each other all the way. Geen seks verder. Toen de pret voorbij was keek ik mijn krachtpatser nog eens recht in de ogen. ‘You are wild,’ zei hij. Het is toch wel triest dat ik van jou houd, Peter en hier in San Francisco aan het rotzooien ben. De mensaap, die Jack heette, kwam zelfs nog twee keer terug voor meer. Jung zegt zelfs: ‘We will be animals as long as we have the body of an animal.

San Francisco Hilton (ontbijt)

Een paar uur na de biecht hierboven ben ik met een negermarinier in een hevige sexbusiness verwikkeld geraakt. Hij wilde nog één keer lekker rommelen voor hij naar Vietnam vertrok. Hij had een absoluut zalig mals lichaam, behoorlijk gespierd, maar niet overdreven bodybuilderig. Heerlijke handen, ik moet bekennen, in één woord ideaal, zoals negers kunnen zijn. Hij was helemaal van de kaart door de intensiteit van ons seksuele contact en fluisterde steeds maar: ‘Oh, my God, baby, baby...’ Hij lebberde mijn penis tenslotte tot de laatste druppel leeg. Hij bleef nog een kwartier na mijn sperma in zijn mond te hebben genomen liggen nakreunen. Heb te lang gewacht. Het was eigenlijk een explosie. Ik heb er dan ook geen spijt van. Kan er weer voor een tijdje tegen. De bestialiteit is weer uit mijn systeem. Beide kerels waren ‘delirious’ en kennelijk meer dan voldaan, een bevestiging, die ik na de langdurige afwijzing door Peter best weer eens kon gebruiken.

‘Within each of us there is another whom we donot know. He speaks to us in dreams and tells us how differently he sees us from how we see ourselves.’ C.G. Jung.

Straatwerkers zijn overal ter wereld hetzelfde type bink, net als glazenwassers.

De Anza Hotel, San José, California

Nelson Rockefeller is dus geen kandidaat voor het presidentschap meer. Ik adviseerde de nts steeds op Richard Nixon te letten, maar Willem Brugsma wist het beter. Hij weigerde naar New York te komen, toen ik de deur bij Nixon had geopend voor een televisiegesprek met de werkelijke kandidaat. De strijd zal dus waarschijnlijk gaan tussen Robert Kennedy en Richard Nixon, wat interessant wordt.

Brandde twee kaarsen in een soort Spaanse kerk. Ga de negeratleten Tommie Smith en Lee Evans interviewen voor de nts. Samen met professor Harry Edwards, ook een neger, die sociologie doceert. Zwarte atleten organiseren een boycot van de Olympische Spelen in Mexico. De actie concentreert zich op de rassenscheiding in de sport. Probeerde Richard te bellen, maar hij was weer niet thuis.

Boeiende ontmoeting. Ik vond vooral Harry Edwards aardig, die zo ver ging om te zeggen dat indien het nodig was het Witte Huis zou worden opgeblazen om Amerikanen aan het verstand te brengen dat het uit moest zijn met apartheid. ‘Desnoods met Lyndon Johnson er in,’ aldus Edwards op de film. Hij droeg een soort imitatie tijgerhuid als jas, wat jammer was, want het maakte hem minder serieus. Ook Tommie vond ik aardig, maar Evans had minder te vertellen, evenals Harry's broer James Edwards en Ken Noel, de organisator van het protest hier.168

22 maart 1968

Nam een vroege bus terug naar San Francisco. Tommie Smith heeft een zoontje van anderhalf. Hij is doodsbang dat ze het kind iets zullen doen. Toen ik voor de camera hier iets over wilde zeggen, werd hij zeer nerveus. Harry Edwards had twee honden en kwam op een avond thuis en vond de dieren met afgesneden koppen.

Om absoluut razend te worden. De San Francisco Chronicle heeft vanmorgen over de hele voorpagina het bericht dat er in Utah 6.000 schapen om het leven zijn gekomen. Er zou met gasprojectielen vanuit een vliegtuig zijn gewerkt om de massale dood te bewerkstelligen. En dan, god beter het, op pagina 12 binnenin vind ik het bericht, dat er tot dusverre 20.096 Ameri-

kaanse soldaten in Vietnam zijn gesneuveld. Kan er met mijn verstand niet bij.

Ontbijt naast het Greyhound busstation in het Hilton. Nam een taxi naar het huis van Eldridge Cleaver. Merle X. van cbs stelde voor dat we het gesprek in het park opnamen, opdat hij niet al het cameramateriaal twee verdiepingen hoog moest slepen. Hij zei dat hij veel met Bernard Kalb in Indonesië had gefilmd en dat Bungkarno hem altijd Merle Oberon noemde. Typisch Bapak.

De ontmoeting met Cleaver was een succes. Ontdekte dat mijn oude vriend Charles Howard me al eens in de vn aan hem en zijn vrouw Kathleen had voorgesteld. Ik wist toen niet wie ze waren. Kathleen is kandidate voor de Black Panther Party in het achttiende kiesdistrict. Het gesprek handelde over negerrebellie en de hieruit voortvloeiende zwarte revolutie. Veel van zijn uitlatingen herkende ik uit zijn boek. Telefoneerde Carel Enkelaar en gaf aan wat onderweg was.169 Cleaver schreef in zijn boek: ‘For Willem Oltmans, who impresses me with his humanity and enthusiasm. Best of luck in the hard days to come, Eldridge.’

American Airlines, flight 264 naar Dallas

Luister naar Mahler en vraag me af hoe het leven zal zijn, wanneer mam er eenmaal niet meer is. Met mijn broers Hendrik en Theo heb ik weinig contact. Zonder mam brandt het nest, de foyer of life, really down.

Jeanne de Mohrenschildt wachtte me bij de uitgang van de slurf op. George zat in de auto. Nauwelijks reden we of ze spraken over een komend bezoek aan Holland en vooral Tilburg om wollen stoffen te kopen voor haar ontwerpen voor sportkleding. Omdat ik gekomen was om naar de ranch van Sylvester Dason te gaan bracht ik het gesprek op dit onderwerp. Mr. Dason was nu toch huiverig om een journalist te ontvangen.170 We spraken over van alles, politiek, Kennedy, Garrison, Oswald. We gingen vroeg naar bed.

Denk dikwijls over de dood tegenwoordig. Dat zal Peter, die nog zo zalig jong is, belachelijk toeschijnen, vooral omdat ik nog geen oude tang ben. Jung spreekt ook over na je veertigste zet de middag van het leven in en glijd je onvermijdelijk naar de avonduren toe. Dacht over mijn begrafenis. Zie mijn vrien-

den al in de aula van Oud Eik en Duinen zitten. Zou mijn eigen afscheidswoord willen uitspreken, op tape dan, en sommige mensen zouden bij de uitgang een kopie mee naar huis krijgen.

23 maart 1968

Jeanne ging naar haar atelier en een student liep binnen. George houdt net als ik van jonge mensen om zich heen. Later bezochten we een vriend van hem, Thomas X. (57), een man die in het verzekeringswezen miljonair was geworden. Meer gesprekken over politiek. Jeanne belde op, dat gedurende de nacht haar nieuwe lentecollectie sportkleding was gestolen. Consternatie dus.

In een ligstoel in de zon lees ik het manuscript over de voetreis die George samen met Jeanne en een pakezel door Midden-Amerika maakte. George kwam vertellen dat we nu morgen toch naar Sylvester Dason zouden kunnen gaan. Ik wil morgen weg, dus een volgende keer maar. Ze hebben die voettocht gemaakt, omdat George's enige zoon, een jongen van 11, aan cystic fibrose was gestorven. De voetreis was de enige manier om over zijn verdriet heen te komen. Ik vond het verhaal echter iedere diepte missen. George had ook prima nieuws uit Haïti, waar hij een sisalplantage schijnt te hebben van meer dan 30 kilometer kustlijn. Er zijn plannen om er hotels neer te zetten. 's Avonds was er een dinner-party voor de Dean of Men van de Texas University, waar George Russisch doceert. We praatten tot 01:00 uur over politiek. Ik vond deze mensen uit Texas Nazi's in optima forma. Zij kletsten emotioneel, irrationeel, gevaarlijk en beschouwden zichzelf als superpatriotten. Er viel niet redelijk met hen te praten. Zowel George als Jeanne de Mohrenschildt als ik zelf waren eigenlijk geshockeerd. George benadrukte dat hij deze gasten met de bedoeling had uitgenodigd dat ik me bewust zou worden wat er in Dallas leefde. Ik heb tijdens alle gesprekken geen nieuwe aanwijzingen gekregen over wat er in Dallas werkelijk gebeurde. Eén opmerkelijke gedachte van George is me bij gebleven. Hij meende dat Jim Garrison geen kans van slagen had om de moord op jfk te ontrafelen, ‘omdat de erecode van Cubanen voorkomt dat zij door de mand vallen’. Hij gaf dus onomwonden aan dat Cubanen bij de zaak waren betrokken. Eerder had hij me ook al indicaties in die richting gegeven.

24 maart 1968

Dallas, Texas

Mejuffrouw Büring Boekhoudt is jarig.

American Airlines, flight 82 naar N.Y.C.

‘I cannot love anyone if I hate myself,’ zegt C.G. Jung terecht. Hij vervolgt: ‘The greatest of all illusions is to think that anything could ever satisfy us. It is this illusion that makes things seem intolerable and bars the way to all progress, and it is one of the most difficult things to overcome.’

Kew Gardens, New York

Drie brieven van Peter. ‘Ben net in de bossen geweest. Het was zwoel, zonnig en winderig. Alles ademt en ruist in fris groen. Heb geademd en gesprongen. Je ondergaat dit alles als een zuivering. Je voelt je vernieuwd en verjongd en ver van al het gewoel. Je neemt afstand, ondanks dat je er zelf helemaal in zit, van de dingen, de mensen en zelfs van je zelf. Dit is voor mij een grote stap voorwaarts want het maakt je sterker, rustiger en objectiever. Ik uit me misschien nu wel wat vaag maar zo voel ik het op dit moment (in de lente). Hoorde zojuist Mahlers tiende symfonie, wat helemaal paste bij deze pure frisheid.’ In een tweede brief noemde hij de citaten van Marcel over trouw. Ook geniet hij van het boek van Van Wijngaarden. En in de derde brief schreef hij: ‘Ik vind je opvattingen over liefde, vriendschap en relaties wel wat teveel van een hoge ivoren toren. Je idealen hieromtrent geven de indruk te hoog gesteld te zijn met het logische gevolg, dat ze het contact verliezen met de realiteit, dus te ver af staan van dit nu eenmaal vaak banale en vulgaire bestaan... Je kunt van een mens beslist geen soort superwezen maken, dat zit er niet in. Wel moet hij steeds zijn oog gericht houden op die hogere werkelijkheid en er naar streven om een zo zuiver mogelijke totaliteit te beworstelen en bescheiden blijven. Uit je brieven blijkt maar al te vaak, dat je superieur neerkijkt op de logge, lompe massa (ik neig er ook naar) en je je eigen levensfilosofie als de alléén zaligmakende ziet. Ik denk aan je. Peter.’

Fijn, deze brieven. Ze laten me niet los. Lig al een uur wakker en luister naar de Age of anxiety voor piano en orkest van Leonard Bernstein.

25 maart 1968

Vertrek met de K.L. 642 naar Amsterdam. Kees van Langeraad heeft het gesprek met Evelyn Lincoln uitgezonden. Hij zond er een complimenteus telegram over.171


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums