Logo DBNL
Memoires 1967-1968 (2002)

Memoires 1967-1968

(2002)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

New York

8 februari 1968

Schiphol

‘Dank je, dat je uit Amerika bent gekomen,’ waren Peters afscheidswoorden. Ik zond hem van hier een telegram:

Kracht van binnenuit is absoluut essentieel in het leven - stop - in gevoel en gedachten geef ik je meer kracht - stop - denk aan je Wim.

KL 641 naar New York

Met loden schoenen wandelde ik de slurf af naar de vliegende verhuiswagen. ‘Hoe kan ik je nu zeggen wat ik voor je voel, dat weet je toch? Kijk niet zo wanhopig Wim.’ Peters laatste woorden echoden na in mijn hoofd. Waarom moest hij uitgerekend tijdens ons weekend, bij Stephen Membrecht gaan slapen. ‘Laat ik ook eens zwak zijn geweest. Ik voelde dat ik dit moest doen. Direct al, toen ik hem zag, dacht ik, wat een aardige knul. Ik heb hem versierd, niet andersom, maar daarmee is voor mijn gevoel tussen jou en mij niets veranderd.’

‘Wat bindt ons dan toch, ondanks alles zo sterk?’

‘Onze gelijkgestemdheid.’ Dostojevski meent dat geluk met lijden gepaard gaat en met lijden wordt geluk bereikt. Zou wat wij nu meemaken tot een uiteindelijke gelukstoestand kunnen gaan leiden?

Eindelijk lees ik weer The New York Times. De krant schrijft dat tussen 29 januari en 7 februari 22.748 Vietcongstrijders werden gedood tegen 614 Amerikanen en 3.408 gewonden. De cijfers zijn nog absurder dan die van de Duitsers in de oorlog. Lezers nemen dergelijke getallen voor kennisgeving aan, en bladeren meteen door naar de sportuitslagen. In één week tijd zouden er 200.000 mensen van huis en haard zijn verdreven. Het gaat hier slechts om Saigon zelf. Wie leeft zich het leed van al die mensen, al hun vergoten tranen, angsten, misschien zelfs hun doodsstrijd in? Niemand in de wereld schijnt bij machte te zijn één poot uit te steken en er rigoureus een einde aan te maken. Kots van de krant, ga terug naar Rousseau. Hij stelt: ‘Hart en rede functioneren alleen dan goed, als zij elkaar steunen. In

hun verbondenheid leiden zij tot geluk...’ (Bladzijde 111.)

‘Vitam impendere vero!’137 Schreef een (ongewoon) lieve brief aan mam.

Rousseau: ‘Het lichaam moet gezond zijn om aan de geest te gehoorzamen.’ Ook Emile worstelde met zijn innerlijke hartstochten. ‘Zij schuiven zich tussen de mens en zijn geluk, bedreigen de eenheid zijner persoonlijkheid en zijn dus een reëel gevaar. Tegenover innerlijke dreiging moeten innerlijke tegenkrachten worden gesteld. Het moeten hartstochten zijn van een hogere categorie. Hun gezag moet hun tirannie overwinnen.’ Ook Rousseau kende ‘een hongerige behoefte naar vriendschap.’ Bij hem kwam de vriendschap voor de liefde. ‘Zij is niet alleen genetisch de eerdere, maar schijnt ook in waardering hoger aangeslagen te worden.’ (Later schreef Peter hier in de kantlijn: ‘Vriendschap is evenwichtiger en vaak minder emotioneel dan de liefde en vaker ook op een hoger geestelijk plan.’)

Had weinig tijd in New York en heb mijn reis vanuit jfk met vlucht l van twa naar Los Angeles voortgezet. Regelde intussen om Jim Garrison in New Orleans te filmen met een cbs-ploeg. Er lag ook nog een expresse-brief van Peter van einde januari. Hij schreef melancholiek te zijn en non-actief, ‘...omdat er momenten zijn dat het leven alle zin verliest. Waar dient al dit studeren voor? Iedere dag heb je je aan andere situaties en andere mensen aan te passen. Het is nu nooit eens helemaal fijn. Het lijkt of we voor al die rottigheid zijn geboren.’ Hij vroeg vooral niet bezorgd te zijn over zijn sombere stemming.

Los Angeles, Hotel Cécile

Rousseau: ‘Ik voel, dat ik rijp ben voor de liefde, maar ik zie niemand, die mij behaagt. (...) Men heeft vaker het beeld lief, dat men zich vormt, dan het object, waarop het berust. (...) Ik zie mij, verloren, in dit heelal, als verdronken in de oneindigheid der creaturen, zonder iets van hen te begrijpen, noch van hun onderlinge betrekkingen, noch van hun betrekkingen tot mij!’

9 februari 1968

Lezing voor de Assistance League in San Barnardino, Californië. Het verliep uitstekend. Er volgde een lunch in de Country Club. Nam een helikopter terug naar Los Angeles. Blijf deze machines griezelig vinden. Je bent een soort ballonvaarder in

een vliegende mand met twee motoren en een schroefblad.

Ik zit naast een student, die enveloppen adresseert. Bij navraag blijkt hij assistent te zijn van de president van de Campus Crusade for Christ International. ‘Er zijn veel studenten, die een oplossing voor hun problemen zoeken,’ zegt hij. ‘You can be on the side of the problem, or you can be on the side of the solution. I don't like the way our country is going. I want to help. That's why I chose action.’ Hij geeft me een boekje over de vier ‘spiritual laws’, hoe men een dynamische christen kan worden.

National Airlines, naar New Orleans

Ik lees een boek van professor Van Wijngaarden.138 Peter wilde dat ik het las. ‘Het conflict tussen drift en geest is aan elk bewust mens bekend. (...) Bij de mens, die zichzelf ongebonden overgeeft aan zijn driften, ligt de moeilijkheid evenmin in die driften, maar in de wijze, waarop hij erdoor wordt beheerst.’ Van Wijngaarden is van mening dat de wil en haar kracht hechter zijn, naarmate iemand meer een eenheid is. (Peter schreef later in de kantlijn van mijn dagboek: ‘Natuurlijk, want bevrediging van driften verstoort vaak de eenheid.’)

Van Wijngaarden formuleerde hartstocht aldus: ‘Wanneer de mens zich niet ter beschikking stelt voor den ander, maar, desnoods ten koste van zichzelf, bevrediging zoekt van eigen begeerte. (...) De ander wordt niet gediend of geëerd, maar tot elke prijs gekocht om eigen verlangens te stillen, en dus ondergeschikt gemaakt. Hartstocht is een karikatuur van de liefde.’ (Peter schreef later in de kantlijn: ‘Waarom noteer je dit allemaal alsof ik dit niet wist! Ik voel me als een kind.’)

10 februari 1968

New Orleans

Ontbijt. Van Wijngaarden: ‘De leugen, die geen zelfstandig bestaan heeft, verdringt de waarheid. Als er geen waarheid was, zou er geen leugen kunnen zijn, want de leugen vindt zijn bestaan in de ontkenning van de waarheid. De waarheid staat echter onafhankelijk van de leugen. De kennis van de misstap bestaat uit een vermindering van bewustheid, in een verduisterd inzicht. De leugen en het kwaad (zwakheid) brengen geen toename van, maar een gemis aan ware kennis. De negatie van de waarheid, van het goede is geen verrijking, maar alleen een verarming...’

Zonnig, fris weer. Ga met laarzen aan en een ski-jack de stad in - en mijn dagboek. Mis Peter.

Geregeld! Morgen film ik Jim Garrison. Kocht Siddharta van Hermann Hesse voor Peter.

Twee kaarsen gebrand.

11 februari 1968

Newsweek meldt, dat Eddie Adams (Associated Press) en nbc-cameraman Vo Shuu weer eens een bijzonder schokkende episode op film vast legden. Een Zuid-Vietnamese brigadegeneraal heeft pardoes op straat een hem voorgeleide Vietcongverdachte, die gekleed was in een shirt en korte broek maar wel een officier was, door zijn kop geschoten; allemaal voor de nbc-camera om op de Amerikaanse journaals te worden vertoond. Savage.139

Richard Nixon is deze week zijn presidentscampagne tegen lbj begonnen. Ik heb de nts dringend geadviseerd om vooral een gesprek met Nixon te filmen. Dat zou bijvoorbeeld door Willem Brugsma kunnen worden gedaan, die klaart wel meer dergelijke klussen op televisie. Carel Enkelaar heeft inmiddels geseind dat Brugsma het gesprek zal voeren en dat ik kan doorgaan met voorbereidingen treffen. Zond een telegram naar Nixons assistent Leonard Garnett:

We request for NTS television of Hilversum, Holland a 15 minutes interview with Mr. Richard Nixon, at his convenience for which a Dutch TV team and to news commentator Willem Brugsma will fly over from Holland - stop - realizing Mr. Nixon's time problem we are prepared to meet him anywhere between now and February 21 - stop - please advise, Willem Oltmans.

Van Wijngaarden meent: ‘In een partnership is er een wet van afstand. De overschrijding er van in de identificatie van de partner met zichzelf is een gebrek aan eerbied en liefde voor den ander uit egocentriciteit. (...) Echte overgave aan een ander is tevens een tot zichzelf komen.’

Neem een trammetje naar het centrum. Ik bereid me zo min mogelijk voor op het gesprek met Garrison. Ik heb nog eens de rapporten van Enkelaar en Croiset over de affaire doorgelezen. Het moet spontaan gebeuren.

14:50 uur

Zit in de ontvangstvestibule van het bureau van Officier van Justitie, Jim Garrison. Er staat een Friese muurklok, of iets wat er op lijkt, en een paar vlaggen. De kamer heeft houten lambriseringen. Er hangt een wapen: ‘Cause Civium, Nullum Negotium Principium.’

Jim Garrison komt binnen vergezeld van een lijfwacht. Hij is een reus van een kerel, die een ferme hand geeft. Ik moest naar hem op kijken. Hij vroeg of ik even wilde wachten.

New Orleans Airport

Heb mijn eerdere toestel gemist, want ik heb na een fijn gesprek van 45 minuten op film te hebben nog lang met hem zitten napraten. De film gaat morgen nog met de klm via cbs naar Hilversum. Ik heb ook stiekem uit Garrisons prullenmand een stuk papier met zijn handschrift erop gepikt om door Henk Bruinsma te laten analyseren.

‘President John F. Kennedy is vermoord door elementen van de Central Intelligence Agency,’ zegt Garrison. ‘Zij die bij de moord waren betrokken hebben er lang aan gewerkt een zodanige voorstelling van zaken te kunnen geven, dat de verdenking op anderen zou komen te rusten. Deze manier van het organiseren van een moord is de standaardmethode van de cia.’ Hij verduidelijkte hoe de cia, die 20 jaar geleden werd opgericht om het Communisme in de wereld te bestrijden, geleidelijk aan dit doel uit het oog begon te verliezen. ‘Wanneer de cia iemand uit de weg wil ruimen, wordt er altijd voor gezorgd dat iemand anders in een zodanige positie wordt gebracht, dat hij er bijvoorbeeld voor kan worden gearresteerd. Het moet altijd liefst een communist zijn of iemand, die van communisme kan worden verdacht. Communisme wordt immers door fascisme steeds gebruikt als voorwendsel om de democratie te vernietigen? Ik ben bang dat het nu in Amerika zover is gekomen, dat we een soort fascisme hebben ontwikkeld, geboren in welvaart, een soort liberaal fascisme dat geen hoge laarzen meer draagt en geen Horst Wessel-liederen zingt, maar wel haar eigen soort concentratiekampen van de geest inricht.’ Garrison zei zich bewust te zijn, dat een vergelijking met Duitsland of Adolf Hitler schokkend zou overkomen. ‘Maar waar ik het over heb is niets minder dan het feit dat het fascisme in Amerika is gearriveerd. Het is gekomen in de vorm van de cia, die ons fascistisch alter ego is. We hebben weliswaar, een grondwet, die vroeger effectief is geweest. Het was een uitstekende grondwet, die echter nu niet langer ter zake is, om-

dat we een onderdeel van de regering hebben ontwikkeld, dat buiten die grondwet staat en dat machtiger is dan de rest van de regering bij elkaar: de cia.

Garrison vertelde verder dat hij al kort naar de moord op jfk een zekere David Ferrie op het spoor was gekomen, die zich op de middag van de moord nogal vreemd had gedragen en achteraf een lid van de cia bleek te zijn. Hij had Ferrie overgedragen aan de fbi, die hem ondervroeg en hem daarna weer liet gaan. Er is toen, aldus Garrison ook bewijsmateriaal vernietigd. Nadat de Warren-Commision het befaamde rapport had gepubliceerd heeft Garrison geen aandacht meer aan de zaak besteed, omdat het niet bij hem op kwam te veronderstellen dat de Chief Justice van Amerika en de prestigieuze leden van de commissie gezamenlijk zouden liegen. ‘Intussen moet ieder van hen hebben geweten dat Lee Harvey Oswald zeker niet de enige moordenaar in Dallas was geweest. Ieder van hem moet zelfs hebben geweten, dat de cia John Kennedy heeft vermoord.’ Dat Lyndon Johnson het ook moet hebben geweten leidde Garrison af uit het feit hoe hij de Commissie-Warren samenstelde, bijvoorbeeld uit de keuze van Allan Dulles, het voormalige hoofd van de cia; senator Richard Russell die in het ‘watch-dog’ comité van de cia zit; Gerald Ford die bekendstaat als de beste vriend van de cia in het Huis van Afgevaardigden en John McCloy, het hoofd van de oss, de organisatie waar de cia uit is voortgekomen. Het onderzoek kwam echter pas weer op gang, toen er in het Congres zelf stemmen op gingen, die meenden dat Lee Harvey Oswald de president niet kon hebben vermoord. Garrison besloot de zaak opnieuw na te lopen. Door de handel en wandel van een groot aantal personen nader onder de loep te nemen kwam hij tot de conclusie dat de moord op jfk door elementen in de cia moest zijn gepleegd. Ons gesprek belandde bij Oswald, die volgens Garrison zelf in verbinding met de cia had gestaan. De officier van Justitie had hier dezelfde zienswijze over als Oswalds moeder. ‘Feitelijk’, aldus Garrison, ‘is de mysterieuze reis van Oswald naar de Sovjet Unie een cia-operatie geweest. Daarna zou men hem uitstekend kunnen voorstellen als een communist of sympathisant van het communisme. Het was dan immers nuttig werk van Jack Ruby om die verkapte communist neer te schieten. Terwijl Oswald nota bene voor de cia in Rusland was geweest werd hij zonder meer uit de weg geruimd om daarna in het openbaar en officieel voor altijd als de communistische moordenaar van jfk te worden gebrandmerkt. En dit,’ aldus Garrison, ‘terwijl men maar al te goed wist, dat hij absoluut geen

communist was.’ Ook dit hebben George en Jeanne de Mohrenschildt, die Lee en Marina Oswald enkele jaren van zeer nabij meemaakten, mij in alle toonaarden bevestigd. Oswald was niet alleen geen communist, maar een bewonderaar van John F. Kennedy.

Ik opperde vervolgens of Kennedy dan misschien met zijn politiek van detente jegens Khrushchev de plannen van de cia en een aantal gevestigde belangengroepen, zoals de oorlogsindustrie, in de war stuurde. ‘Er bestond een schrille tegenstelling tussen de buitenlandse politiek van Kennedy en die van de cia en het militair-industriële complex. De Koude Oorlog was gestadig in hevigheid toegenomen. We beseften niet dat bepaalde krachtig gevestigde belangen bij het voortduren van deze spanningen het allergrootste belang hadden. President Kennedy heeft een grondige poging ondernomen om dit land een blijvende vrede te brengen en daarom werd hij vermoord,’ aldus Garrison. Hij staafde zijn standpunt met een aantal die betrekking hadden op Vietnam, Cuba, China en de Sovjet Unie.

‘Ik wil,’ zo vervolgde Garrison, ‘niet teveel kritische dingen over mijn regering zeggen, maar ik moet mij hierover uiten, tenminste tegenover Europa, want in Amerika lukt me dit niet. De pers wordt nu zozeer door de cia beheerst dat we eigenlijk niet meer de waarheid kunnen zeggen. Ze hebben ons de keel dicht geknepen. Ik wil de wereld echter laten weten dat er iets fout is, dat ze Kennedy hebben vermoord en dat de volgende president van de vs die probeert de oorlogsmachine af te remmen en dit land vrede wil brengen ook zal worden vermoord. Ze zullen het gewoon op een andere manier doen, in een andere stad op een andere plaats. Misschien zal het dan een ongeluk zijn of er wordt weer een andere communist gebruikt, maar hij zal worden vermoord, omdat deze gigantische belangengemeenschap, die oorlog nastreeft, de Koude Oorlog tegen iedere prijs wil laten voortduren. Men zal van hieruit niet toestaan dat wie dan ook deze oorlogsspanning zal tegen houden.’ Garrison ging eveneens in op de fameuze Zapruder-film waarop voor de hele wereld te zien is dat van twee kanten, en dus door meerdere personen, op jfk werd geschoten. Deze film wordt vooralsnog geheim gehouden en mag door niemand worden gezien, omdat de hele natie dan met eigen ogen zou kunnen waarnemen dat de conclusies van de Warren Commissie bedrog zijn. President Johnson heeft veel bewijsmateriaal tot geheime stukken laten verklaren, die 75 jaar geheim zullen moeten blijven. Dat bewees andermaal, aldus Garrison, dat lbj bewust uit was op een cover-up, omdat Johnson deksels goed

wist hoe Dallas werkelijk in elkaar zat. Garrison zei ten slotte dat hij het niet ondenkbaar achtte dat men hem ook uit de weg zou ruimen: ‘Maar het belangrijkste is dat de waarheid aan het licht komt, niet alleen over wat ze de Kennedy's hebben aangedaan, maar ook wat er met dit land is gebeurd voor het te laat is.140 Ik was vooral onder de indruk van de rustige wijze waarop Garrison zijn betoog hield, zonder een spoor van emotie te tonen; hij wist zijn gevoelens als ervaren officier van justitie perfect te beheersen. Hij sprak buitengewoon overtuigend, gedetailleerd en recht in de camera kijkend, zoals ik hem had gevraagd. Hij gaf me als aandenken Crime Law and Corrections van Ralph Slovenko, met een voorwoord van hemzelf erin.141

Telefoneerde eerst Peter in Tilburg, vervolgens vloog ik, via Atlanta terug naar New York.

13 februari 1968

Kew Gardens

Zond Carel Enkelaar het volgende telegram:

Interview of 40 minutes should be with Harry Hagendorn now - stop - KRO television (met Willebrord Nieuwenhuis) went to New Orleans last week, but Garrison following our agreement did not make himself available to KRO - stop - Garrison impressed with source142, and will study several data I gave him closely while scheduled second meeting within ten days for a special reason -stop - will closely keep you informed developments highly encouraging stop also reached Nixon on campaign trail in Concord, New Hampshire and was informed to standby for interview next wednesday night in New York - stop - tried to reach you and Brugsma at once - stop - am working hard on new date which will be a delicate and difficult affair. - stop - Willem.

Omdat Peter in ons telefoongesprek had gezegd opnieuw met Stephen Membrecht uit te zijn geweest ben ik zeer upset en schrijf weinig. Zelfs Penny Hedinah, mijn vriendin in Jakarta, schreef: ‘I wonder what is wrong with you. You have never been in the ten years we write each other so downhearted before.

What happened? I notice, every time when you are in Holland, you got such a painful feeling. I am very sorry for you! I can't understand, what makes you so sad. I worry about you, really! Is there anything I can do for you from the Far East?’

Harisanto schreef uit Stuttgart: ‘The Germans are very cold, like the weather is now, so far I have not found any kontjo's.143 The general atmosphere at school is good. As I see it, the clash between professional politicians and intellectuals has begun all over again. This happens all over the world. Young technologians and intellectuals seem to realize that they have been used all the time by the parties in power for the benefit of political parties.’ And so on. Een lange, bedachtzame brief.

14 februari 1968

In een brief, per expresse verzonden, schreef Peter over hoe hij onlangs naar Philip ging. Eenmaal daar barstte hij in tranen uit. Philip was erg ongerust, maar Peter kon geen woord door zijn keel krijgen: ‘Hij zou het toch niet hebben begrepen.’ Hij was bij Stephen Membrecht geweest. ‘Na alles wat er de nacht tevoren was gebeurd leek echte vriendschap, de wereld, liefde me absurd toe en zonder enige zin. Deze gedachten kwellen me al te vaak en drukken me tot op de grond. Het denken aan mijn toekomst bezorgt me de laatste tijd ook vooral angst en onzekerheid. Wat is de drang in ons om toch steeds status en aanzien te zoeken?’ Hij voelt zich wat onze relatie betreft ‘erg fijn en optimistisch’. Ik probeer hem dan ook zo veel mogelijk zekerheid te geven. ‘Er is toch nog steeds een hoerige onrust in mij om me te werpen in avontuur, spieren en roes tot ik er van kots. Zou mijn jong-zijn de voedingsbodem zijn van die onrust? Wat denk je?’ Zijn brief maakte me intens blij.

18:45 uur
JFK Airport.

Kafka: ‘Wij woelen en doorwoelen onszelf als een mol en komen helemaal zwart en fluweelharig uit onze ingestorte zandgewelven. (...) In mijzelf bestaan er zonder menselijke relatie geen zichtbare leugens. De begrensde kring is zuiver.’144

Zond Peter een telegram:

Do not forget the ring it shall protect you - stop - please write as fully and open as you can - stop - be rational and balance head and heart against
reality - stop - cultivate willpower against passion not to be painting flowers on water - stop - above all wees zuinig erg zuinig op het liefste in de mens zijn liefde en tederheid. Wim.

15 februari 1968

Plymouth, Michigan, Mayflower Hotel

The New York Times meldt, dat het Eerste Bataljon van het Vijfde Marine Regiment 200 yards is opgerukt bij het innemen van de negentiende eeuwse citadel van de stad Hue. Bij het vorderen van die 200 yards zijn elf Amerikaanse mariniers gesneuveld en 45 gewond.145

Kafka verkiest, wanneer hij moet kiezen tussen waarheid en halve leugen, de hele leugen. Hij ging naar bed met een vriendin van zijn verloofde en heeft nooit geweten dat die vrouw een zoon van hem heeft gekregen. Het kind overleed op zevenjarige leeftijd, nog voor Kafka zelf overleed. Ik kan me zo'n situatie niet indenken. Peter schreef in de kantlijn naar aanleiding van een opmerking van mij over de liefde tussen ons - die ik zo volledig en volmaakt mogelijk zou willen laten zijn: ‘Liefde is een mysterie, en onanalyseerbaar, maar buiten de liefde is er nog zo veel meer unieks en onuitspreekbaars tussen twee mensen mogelijk.’

Om 11:00 uur een lezing voor de Town Hall Forum van Northville, Michigan. Na afloop kwam een dame naar me toe, die zei mij vorig jaar in Birmingham, Michigan te hebben horen spreken. ‘You have changed Mr. Oltmans, you have developed a philosophy, and you seem another person. I came to hear you again, but this time you really sold me on your ideas. You have become so human...’ ‘Zie je wat je hebt gedaan!’ schreef ik in Peters dagboek.

American Airlines, flight 226 naar JFK

‘Schrijven als vorm van een gebed. (...) Schrijven als vorm van vrijage. (...) Ik kende zijn angst voor ik hem kende. In de vier dagen dat hij naast mij was, is hij die angst kwijtgeraakt. Wij hebben er om gelachen. Er was niet de geringste inspanning voor nodig, alles was eenvoudig en helder. Zijn ziekte was voor ons als een kleine verkoudheid.’ (Kafka)

Milena Jesenská, die Kafka begin 1920 leerde kennen en die zijn laatste grote liefde was, kreeg al zijn dagboeken. Hij vroeg ze nooit meer terug.

16:45 uur

We vliegen laag over de zee naar het vliegveld toe. De zon schittert prachtig op het gerimpelde wateroppervlak. Ik geniet van de schoonheid van dit spektakel, ik zou het met Peter erbij mee willen maken. Wanneer hij nu bij me zou zijn, zou ik alleen even zachtjes zijn hand hebben aangeraakt om iets van zijn eenzaamheidsgevoelens proberen weg te nemen, op te laten lossen, in een gevoel van eenheid tussen ons, en misschien als gedeeltelijke troost.

16 februari 1968

De Amerikaanse luchtmacht maakte weer eens bekend, dat 42 tot 44 mensen werden gedood en 57 tot 59 gewond tijdens een bombardement met B-52's vijftien kilometer ten noorden van de Saigon, omdat er een fout werd gemaakt door de piloten. Zo ging het ook bijvoorbeeld met Nijmegen in de Tweede Wereldoorlog.

Telefoneerde mijn moeder in Huis ter Heide. Zij zei nog nooit zo bezorgd over me te zijn geweest als nu, deels om Peter en deels omdat ik toch doorga met de jfk-affaire, ondanks de waarschuwing van meneer Glenn Bryan Smith dat ik vermoord zou worden.

Richard Thieuliette belde. Hij schijnt nu een flat van iemand te kunnen gebruiken op Fifth Avenue, vlakbij 23th Street. Er staat een Steinwayvleugel in. Dat alleen al bezorgt me droombeelden. Al twintig jaar verlang ik om ‘eens’ mijn pianospel weer op te kunnen nemen. Er zouden drie werken zijn om mee te beginnen: de Chopin études eerst, eenvoudige Bachstukken en alles wat ik leerde spelen van Debussy. Ik ontmoette hem in El Al's Bar. We lunchten in de vn en gingen naar zijn nieuwe woning. Richard laat extra sleutels maken. Ik kan komen spelen wanneer ik maar wil. Hij gaf me een plaat van Nina Simone.

Peter schreef dat hij weer bij Stephen Membrecht in Amsterdam is geweest. ‘Je krijgt natuurlijk al de kriebels als je die naam hoort, maar waarom zou je? Ons contact, voor de zoveelste maal, is toch zeldzaam uniek en daar valt door niets en niemand aan te tornen. Wat ik verder voor hem voel, weet ik niet. Niemand kan de hele waarheid over zichzelf vertellen. Ik zat een beetje in een versufte toestand in de trein. Een glimlach van een vrouw viel me op, ze had nog steeds iets van haar jeugd. Achter die lach ligt een veelheid van geleefd lijden met betraande ogen... Ben nog altijd in een toestand van onverschilligheid voor het bestaande. Voel nog altijd op de achter-

grond van elke daad en handeling het zinloze en vaak het belachelijk absurd. In de trein ontdekte ik zo plotseling, dat het de laatste jaren onmogelijk is geworden nog in een regerend godswezen te geloven. Ik zou het wel willen, maar ik kan het niet meer. Geloof heb je niet in je macht zoals liefde of verliefdheid. Wim, Ik maak je toch niet worried? Ik ben helemaal okay... Wij zijn! Peter.’

Er was ook een lieve brief van mejuffrouw G. Büringh Boekhoudt, die als dochter van een psychiater het een prima gedachte vond om professor Dijkhuis te raadplegen. Maar Lex Poslavsky liet me trouwens al weten dat Dijkhuis zelf het niet kon (of wilde) doen. Aunty eindigde: ‘Ik hoop, dat je ervan overtuigd bent, dat ik van harte met je meeleef.’

Carel Enkelaar zond een telegram:

Exciting (Garrison) interview - stop - keep you informed, Carel.

Ik antwoordde:

Try to advise when interview will be shown - stop - working around the clock on Richard Nixon which seems reasonably secured for some time next week.

De Sun-Telegram in San Bernardino, Californië publiceerde een verslag van mijn lezing daar opgetekend door Marie Shoemaker. Ik had er gezegd: ‘The worst trouble spot in the world is not Vietnam, but Washington DC, because of the stupid decisions being made there, particularly about the war in Vietnam.’ Miss Shoemaker: ‘Oltmans called the US involvement in Southeast Asia a Communist trap, because the US is pouring billions of dollars into a war she can't win. It is a Communist conspiracy to bring down America economically. Oltmans warned that the Soviets were working around the clock to build a solid economic base while the US was fooling around in Vietnam and bleeding to death. “I don't see,” said Oltmans, “why we have to worry or get alarmed about Vietnam going Red. When US troops move out eventually, Vietnam will go Red anyway, and ten times more Red than before Americans went there. They hate the West.” He decried the “senseless slaughter” among 500.000 young American men fighting a jungle war “they cannot win”.’146

17 februari 1968

Express brief van Peter. Hij bedankt voor de grote hoeveelheid ‘geestesmateriaal’.147 ‘Ik heb er veel aan gehad, want het heeft me blij gemaakt en tot nadenken gestemd. Je hebt me de laatste tijd vooral veel geschreven over wil, hartstocht, geest, gevoel, rede en integratie en hoe ze bij de ideale zedelijke mens aanwezig zijn. Ik wil je niet kwetsen, maar soms, als je weer zo moralistische te werk ging, voelde ik me als een klein kind tegenover zijn vader, die een vermanende vinger uitsteekt.’ Hij bedankte en vond het fijn, dat ik hem zoveel materiaal toestuurde, ‘maar de schoolmeesterondertoon zit me soms een klein beetje dwars’.

18 februari 1968

‘In de geest is er geen onderscheid tussen man en vrouw,’ schreef Kierkegaard148 ‘De geest kan zich in het erotische niet uitdrukken, daar voelt zij zich vreemd. De geest trekt zich dus terug, maar juist dat is de angst en de schaamte.’ (Peter zette hier later vette strepen bij). ‘De angst is een uitdrukking van de volmaaktheid van de menselijke natuur. Hoe meer angst, des te meer zinnelijkheid. De opgave is natuurlijk om het seksuele in de geestelijke bepaaldheid op te nemen. Hier liggen de zedelijke problemen van het erotische. De realisering daarvan is de overwinning Van de liefde in een mensenleven, waarin de geest heeft overwonnen. Wanneer dat is gebeurd is de zinnelijkheid in de geest tot klaarheid gekomen en is de angst verdreven,’ aldus Kierkegaard. Maak nog meer pagina's en pagina's vol aantekeningen, die Peter allemaal zal lezen.

Ontmoette Adela Acevedo, de Argentijnse vrouw van mijn Yale-vriend, Freddy Heath. Haar vader ondergaat hier een hersenoperatie. Zij huilde op mijn schouder. Zij hebben twee meisjes van 17 en 15 en een jongen van 13 jaar, Santiago.

De Kinder Totenlieder van Mahler maken me doodstil.

19 februari 1968

Televising Garrison interview Wednesday Panoramiek full forty minutes, Carel.

De nts heeft het avondprogramma van 21 februari 1968 zelfs gewijzigd in verband met de uitzending van mijn gesprek met

Jim Garrison. Het eerste deel zal worden vertoond tussen 19:31 en 19:56 uur en deel twee van 20:30 tot 20:45 uur. Het kan niet mooier, voor en na het 20:00 uur nieuws.

Senator Robert Kennedy heeft precies hetzelfde gezegd als ik in mijn lezingen doe: ‘It is time to face reality that a military victory is not in sight in Vietnam and that it probably will never come. (...) Our enemy, savagely striking at will across all of South Vietnam, has finally shattered the mask of official illusion with which we have concealed our true circumstances even from ourselves. For 20 years, first the French and then the United States have been predicting victory in Vietnam. Once in 1962, I participated in such predictions myself.’149 Senator Kennedy gaf een lijst van fundamentele waarheden in Vietnam:



illustratie

De vs hebben de meest bloedige week sinds het begin van de oorlog in Vietnam achter de rug. Tussen 28 januari en 3 februari werden 416 Amerikanen gedood en 2.757 Amerikanen gewond. Het Zuid-Vietnamese leger verloor 784 man en 2.230 gewonden. Volgens de Amerikanen had men 15.515 Vietcongstrijders gedood. Onder de burgerbevolking waren in één week 3.071 mensen gedood en 8.000 gewond geraakt. Er werden 22.000 huizen vernield, 9.000 in Saigon.150

Bij het lezen van een gesprek met Graham Martin, assistent van Dean Rusk voor Zuidoost-Azië realiseer ik me weer opnieuw dat Washington een militaire coup in Indonesië uitsluitend goedkeurde, om er voor te zorgen, dat er in de rug van het Amerikaanse leger in Indo-China geen belangrijke militaire

strijdmacht die de oorlog in Vietnam vijandig was gezind op de been was. President Sukarno beschouwde zich als een aartsvijand van die oorlog en was van mening dat de Amerikanen binnen de kortste keren van het toneel in Azië dienden te verdwijnen. Suharto laat het kennelijk koud.

Luister naar Chopins Nocturnes, de liefste muziek, die ooit werd geschreven.

20 februari 1968

The New York Times laat met drie vrij omvangrijke foto's een absoluut beestachtig drama uit Vietnam zien. Een zwaar gewonde Vietcongstrijder, Ngo Van Tranh, is vanuit zijn huis meegenomen en in een soort kuil neergezet. Foto 1 laat zien hoe een Zuid-Vietnamese militair de jongeman, in korte broek en openstaand hemd, en machteloos achterover leunend, uit een veldfles laat drinken. Let wel: hij is slechts verdacht voor de Vietcong te strijden. Foto 2 laat zien hoe een andere marinier, met de loop van een machine geweer op hem gericht de weerloze man zogenaamd ondervraagt. En foto 3 vertoont een derde marinier, die de jongen, na hem eerst met een mes te hebben bewerkt (er wordt niet bij gezegd op welke plaatsen werd gestoken) overhoop schiet. De foto's zijn afkomstig van de Associated Press. Ik kreeg het warm van woede en schrik. In een onderschrift wordt verduidelijkt dat zwaar gewonde Vietcongstrijders ‘meestal’ worden neergepaft, omdat de hospitalen overvol zijn.151 Wat in Vietnam gebeurt, is voor normale mensen onvoorstelbaar. Wat voor effect hebben dergelijke foto's op lezers?

Dineerde met Richard in de vn. Hij was het er over eens dat onze relatie zich heeft genormaliseerd. ‘At least, we don't live an illusion now,’ zei hij. Wat ik altijd weer doe, ik noemde hem per ongeluk Peter. Het zelfde gebeurt bij Peter, die ik soms (mijn broer) Theo noem. Lex Poslavsky noemt dit verwarrende verschijnsel, ‘een gebrek aan concentratie’.

20 februari 1968

Informeerde Carel Enkelaar per telex, dat McKinley, Nixons persman, nu heeft gezegd dat we Nixon het beste tijdens zijn verkiezingstournee in New Hampshire kunnen filmen. Dat betekent met de Republikeinse presidentiële kandidaat op campaign trail gaan. Ik telegrafeerde Kees van Langeraad nts dat Willem de Koning geen zin had in een tweede interview, nadat

hij onlangs John de Rooij - door tussenkomst van Jan Cremer - uitgebreid te woord had gestaan.

Telefoongesprekken met Marguerite Oswald in Fort Worth en George de Mohrenschildt in Dallas. De schrijver Paris Flammonde wil de affaire rond mijn auto-ongeluk, net na mijn benadering van Robert Kennedy, J. Edgar Hoover en de fbi, in zijn nieuwe boek opnemen.

Schreef in een artikel voor De Typhoon dat Richard Nixon opnieuw een gooi naar het Witte Huis deed: ‘Nu eindelijk kans op succes?’152

R. Keedick kreeg een brief van de rector van de school in Salisbury, Connecticut: ‘Mr. Oltmans proved to be a thoroughly engaging and impressive speaker. The boys were obviously moved by his presentation and by the intensity with which he approaches his subject. We enjoyed very much getting to know him.’

21 februari 1968

Lees al een paar dagen in Totem en taboe van Sigmund Freud en maak vele pagina's aantekeningen om naar Peter te zenden.

In een boekwinkel, op weg naar het vliegveld, in Newark viel mijn oog op het boek Soul on Ice, door Eldridge Cleaver in de gevangenis geschreven. Dat interesseert me zeer.

Allegheny flight 303, Convair jet

Eldridge Cleaver is een ontdekking. Het zegt veel over het denken van negers in 1965 en nu. Hij zat in Folsom Prison. Op pagina 18 zegt hij al dat ‘the Vietnamese people are afflicted with a rampant disease called Yankees.’153 Ben benieuwd naar de rest.

Lezing om 20:30 uur op het York Junior College, in York Pennsylvania. Ik werd in Harrisburg afgehaald. Diner met de rector en een paar mensen. De lezing werd bijgewoond door vijftien meisjesstudenten en twintig leden van verschillende faculteiten. Daar betalen ze mijn manager dan 300 dollar voor, wat absurd is. Een professor uit Zuid-Korea noemde me ‘cruel’, omdat ik had gezegd dat ik mensen haatte, die zich door een buitenlandse mogendheid lieten gebruiken om diens belangen te dienen.

Keerde pas om 00:55 uur op Newark terug en moest nog naar Long Island. Heb de helft van Cleavers boek gelezen. Indrukwekkend. Het is duidelijk wie zijn helden zijn: Fidel Castro,

Che Guevara, Kwame Nkrumah, Mao Tse tung, Gamal Abdel Nasser, Malcolm X, Ben Bella, Martin Luther King, Ho Chi minh, Chou En lai, en Stokely Carmichael.

22 februari 1968

Ga naar Richards flat, op 178 Fifth Avenue. Jan Cremer komt langs om zijn echtscheidingspapieren af te geven, die ik bij zijn advocaat in Amsterdam moet deponeren. Hij maakt nog altijd gebruik van mijn introductie bij Hans Warendorf.

J.F.K Airport, Super DC-8 naar huis

Een stewardess brengt me de ochtendbladen van 22 februari. Eindelijk heeft men in Nederland unaniem lof voor mijn Garrison-interview. Meneer Han Hansen zette boven het televisiecommentaar: ‘Gedurfd betoog van Garrison in Panoramiek. Harry Hagendorn had mijn interview gepresenteerd en werd dan ook in de Volkskrant vermeld. ‘Vriend’ Hagendorn zal mij er wel helemaal uitgesneden hebben of dermate zijdelings credit hebben gegeven dat Hansen mij eenvoudig niet eens noemde. Typische de Volkskrant, met nadruk op ‘volk’, om ‘de tegenspeler van Luns’ weg te houden. Het dagblad Trouw noemt mij wel, maar vond dat mijn vragen niet kritisch genoeg waren. Maar Panoramiek had een ‘goede beurt’ gemaakt met Garrison. Leo Riemens uitte warempel lof in De Telegraaf maar poetste mij eveneens zorgvuldig weg. ‘Panoramiek bracht een onverwacht hoogtepunt in de tv-journalistiek, een exclusief interview met Garrison, die ervan overtuigd is dat president Kennedy het slachtoffer van de cia is geworden. In een uiteenzetting van tweemaal twintig minuten gaf hij een beklemmend betoog, dat eens te meer de frappante overeenkomst van deze gebeurtenis met de dood van president Lincoln onderstreepte. De beklemming was zo groot dat men, toen er een langdurige storing optrad, zichzelf er op betrapte de mogelijkheid te overwegen of hier de cia de hand in had gehad!’ aldus Riemens. Het Algemeen Dagblad meldde: ‘Opzienbarend interview’. ‘Het gesprek met Garrison was afkomstig van de Nederlandse journalist Willem Oltmans, die, wanneer hij ergens mee op de proppen komt, doorgaans enig opzien weet te baren,’ zo schreef F. van Lier.

Ik lees Soul on Ice nu uit en zal onmiddellijk Kees van Langeraad adviseren dat we een gesprek met hem moeten filmen. Het is een autobiografisch verhaal, maar boeit in hoge mate. Ik wil die man leren kennen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums