Memoires 1966-1967

[p. 4]

New York

28 april 1966

Richard Thieuliette, mijn Franse ‘roommate’⁴ haalde me, als beloofd, van jfk. Nauwelijks waren we thuis of hij zei: ‘C'est pénible...’ Hij had een afspraak en verdween. Ik had geen tijd hem te vertellen over de begrafenis en op adem te komen. Het verdriet over mijn vader overstemde overigens Richards botheid.

Ik begon te lezen wat er in de wereld de afgelopen tijd was gebeurd. Opmerkelijk vond ik een rede van Willem Drees op een driedaags historisch congres in Nijmegen over de monarchie. ‘De laatste tijd wordt de republiek als meest democratische staatsvorm aangemerkt,’ heeft hij gezegd. ‘Vele tronen zijn gevallen nieuwe staten zijn republieken. De monarchie krijgt een zeldzaamheidswaarde. Vele republieken ontstonden echter door staatsgrepen, niet door volkskeuze.’ Sinds koning Willem I was de beperkte monarchie uitgegroeid tot een parlementaire democratie. ‘Wat is daarin de positie van onze vorstin?’, vroeg de socialist Drees. ‘Dat zij niets te zeggen zou hebben is onjuist, Zij kan door persoonlijkheid en ervaring wel degelijk invloed uitoefenen. Zij kan bijvoorbeeld door deel te nemen aan de besprekingen de ministers bijstaan in het oplossen van kabinetscrises.’ Hij herinnerde aan de parlementloze Londense tijd, waarbij koningin Wilhelmina zich kon laten gelden en ontplooien zoals zij dat graag wilde. Na de oorlog heeft Wilhelmina nooit de wens geuit deze vorm van bestuur te willen voortzetten. Toch waren redevoeringen van het staatshoofd: ‘Een persoonlijke uitingsvorm.’ ‘Prinses Beatrix zal,’ aldus dr. Drees, ‘ondanks haar omstreden huwelijk, als zij tot de troon wordt geroepen, een waardige opvolgster zijn.’⁵

De Times meldt dat president Sukarno tegen het kabinet heeft gezegd: ‘There are well-intentioned groups who want to make me a constitutional monarch. I don't want to be made a king. I don't want to be told to sit quietly on my throne and to be safe. I did not sacrifice 50 years of my life to be a king of kings.’ Hij

4 Op wie ik in die dagen verliefd was.

5 Algemeen Handelsblad, 4 april 1966: in dit opzicht had Willem Drees hier een profetisch standpunt ingenomen

[p. 5]

waarschuwde de ministers hem niet als een marionet van de legerleiders te beschouwen. Krachten, ook binnen het kabinet wensten zijn positie te ondermijnen. Hij gaf de buitenlandse pers de schuld van het feit dat men er vanuit ging dat zijn macht verloren was gegaan: ‘I have not been toppled I think it is my obligation to repudiate false reports desseminated by the foreign press that I have lost power.’⁶

Opmerkelijk vond ik de nieuwe waarschuwing van senator J. William Fulbright, die in Washington steeds meer het dreigende gevaar zag van een Congres dat zich laat intimideren door de arrogantie van de macht, zoals deze door lbj en diens Witte Huis-staf werd gehanteerd. Hij nam het vooral op voor die Amerikanen, die tegen de, niet door de Amerikaanse volksvertegenwoordiging gesanctioneerde, oorlog in Vietnam protesteerden: ‘In a democracy, dissent is an act of faith. (...) Criticism in short is more than a right: it is an act of patriotism, a higher form of patriotism, I believe than the familiar rituals of national adulation.’ Fulbright nam het op voor de ‘warprotesters.’ Hij heeft gelijk. De Amerikaanse regering doet of zij, die tegen de slachtpartij in Vietnam zijn, onvaderlandslievende verraders zouden zijn, terwijl de protesterenden wel degelijk gelijk hebben.⁷

Een team van Times-verslaggevers, Tom Wicker, John Finney, Max Frankel en E.W. Kenworthy, publiceert een serie artikelen, waarin de onwettige maffiapraktijken van de cia worden uitgespeld. Zij brandmerken de cia als: ‘a vital instrument of American policy and a major component of American government.’ Zij stellen dat het Witte Huis, het Ministerie van Buitenlandse Zaken en het Pentagon gezamenlijk overal ter wereld gebruik maken van deze spionagedienst, die 15.000 employees heeft. Ze hebben blijkbaar nog geen beslag kunnen leggen op informatie over de cia-manipulaties in Indonesië, omdat die operatie nog in volle gang is. Wel weet de Times te melden dat: ‘One woman has spent her cia professional lifetime in collecting, studying, collating, analyzing, and reporting on everything that can be learned about President Sukarno of Indonesia, and I mean everything, one official said.’ De cia zag kans, toen Bungkarno zich in een ziekenhuis in Wenen voor nierstenen liet behandelen, diens urine ‘te ontvoeren’ om deze te laten analyseren.

Wat ik als schokkend ervaar is een halve pagina informatie over hoe de cia openlijk in Kongo intervenieerde en een oorlog

6 The New York Times, 22 april 1966.

7 Dit werd door de afloop van de oorlog in Vietnam bewezen.

[p. 6]

voerde ten behoeve van Mobutu met gebruikmaking van Cubaanse anti-Castrogezinde piloten. Hoe dikwijls waarschuwde ambassadeur Thomas Kanza, me niet voor de rol van de Amerikaanse ambassadeur in Leopoldville en de openlijke interventies van de cia in zijn land? Ik geloofde hem indertijd wel, maar nu wordt de rol van de cia in Kongo door vier topjournalisten wel heel helder uitgespeld. Dit gebeurde gisteren in Kongo, vandaag in Indonesië en morgen in ieder land, waar, in Amerikaanse ogen, Communistisch gevaar zou dreigen. ‘When the Communist and Western worlds began to wrestle for control of the vast, undeveloped Kongo in 1960,’ aldus The New York Times, ‘a modest cia office in Leopoldville mushroomed overnight into a virtual embassy and miniature war department.’ Iets dergelijks is op dit moment in Jakarta aan de gang om president Sukarno een kopje kleiner te maken en geen haan in Indonesië, of waar dan ook die er naar kraait. Zij die het door hebben worden gevangen genomen, in concentratiekampen gestopt of bij tienduizenden tegelijk vermoord.

Frits van Eeden schrijft veel aan me te hebben gedacht: ‘En ik vroeg me af of je de moed nog hebt gehad je vader te bezichtigen, hetgeen ik me eigenlijk niet kan voorstellen.’⁸ Kennelijk heb ik met Frits over Richard gesproken, want hij vermoedt dat de intuïtie van Loet Kilian de juiste is en je een dergelijke jongen nooit voor jezelf alleen hebt. Frits denkt dat wanneer zijn huidige verhouding voorbij is hij nooit meer ‘van iemand kan zijn.’⁹ Hij vervolgt: ‘Ik geloof namelijk niet meer in sprookjes. Wat ik wel geloof is dat er tussen twee mensen een band kan groeien, die, naarmate ze meer bij elkaar zijn steeds hechter wordt.’

Jonathan Raymond roert soortgelijke onderwerpen aan. Hij vindt ‘happiness’ een absurd woord, maar het beschrijft soms accuraat ‘the state of mind which is present in some people. The word “happiness” connotes to you and me, something superficial, transparent and even banal. It consists in a singular lack of depth, but it seems to me that this is exactly what most people fare best in.’ Jono, 22 jaar, geeft een analyse van hoe mensen zich vereenzelvigen met hun illusies over zichzelf en hun omgeving. ‘They are becoming severed from anything more profound and they enclose themselves in a mental box which keeps out disturbing eruptions. To penetrate such a mentality therefore is almost an impossibility, and, in such a case,

8 Uiteindelijk ben ik wel naar mijn vader gegaan en nam ook een foto, waarvan ik me nog steeds afvraag of ik die moet vernietigen.

9 Nadien heeft Frits zich inderdaad niet meer aan één persoon gegeven.

[p. 7]

the gap will not be broached by communication. Words hit empty walls if there is not a receptive understanding to receive them. “From the person of her flesh have we come into the unspeakable and incommunicable person of this earth”, Thomas Wolf. Salute. Jonathan.’

01:30 uur

Ik liep buiten. Het was vochtig en nat. Water druppelde van de bomen. Ik dacht aan mijn vader in zijn kille, zanderige, graf. Nog altijd realiseer ik me niet ten volle dat ik nooit meer zijn stem zal horen. Hoe zal het nu met mam zijn? Ik kijk naar de beeldjes uit Indië, die hij me gaf. Ik mocht ze uitzoeken uit een kist vol poesaka's.

Lees een schitterend boekje, L.B.J.¹⁰ van Michael Davie, van de Londense Observer dat andermaal aantoont, wat voor een karakteristieke Texasproleet Lyndon Johnson eigenlijk is. Het allerongelukkigste product van democratische processen uit de Amerikaanse politiek, zoals jfk nu juist zijn tegenpool was. Opvoeding versus de met zijn ellebogen naar boven werkende lbj. Ik schrijf er een artikeltje over voor de diverse Nederlandse lokaaltjes, as if it would make the slightest difference.

10 Michael Davie, L.B.J, Duell, Sloan Pearce, New York.

29 april 1966

Richard wandelde vanmiddag de flat binnen. Hij heeft een job bij fotograaf Bert Stern. God zij dank. Hij wil nu een paar dagen hier zijn. Santo en Marguerita kwamen vanavond. Loet bleef weg. Hij wilde Richard niet ontmoeten

Zal ik spoedig naar Huis ter Heide teruggaan? Geleidelijk aan hernam zich mijn belangstelling voor het wereldgebeuren. De Times bericht op de voorpagina dat president Lyndon Johnson ‘alleen’ zal besluiten of Amerikaanse gevechtsvliegtuigen Noord-Vietnamese mig's boven China zullen vervolgen. De absurde persoonlijke macht van de Amerikaanse president werd grondwettelijk van kracht op 4 maart 1789. Het wordt de hoogste tijd dat, nu onder gewijzigde omstandigheden in de wereld, eens aan dit document wordt gesleuteld. Robert Kennedy en andere senatoren hebben tegen deze gang van zaken heftig geprotesteerd.

Senator J. William Fulbright hield een rede voor de Newspaper Publishers Association en waarschuwde dat de oorlogshysterie langzamerhand alle perken te buiten ging.¹¹ De Times wijdt

11 The New York Times, 29 april 1966 (uittreksel rede).

[p. 8]

verder een één-paginagroot hoofdartikel aan de onwettige praktijken van de cia. Hoe brengt men deze rovertje en reizigertje spelende bende onder controle?

Richard speelde treurige muziek. Ik wist dat ik mijn moeder in Huis ter Heide moest bellen. Richard sprak voor het eerst uitvoerig en lang over zijn jeugd, zijn eerste affaires met jongens en meisjes. Toen hij zijn moeder opbiechtte met jongens en mannen te slapen, had zij gezegd: ‘En denk je dat ze werkelijk om je geven?’ Hij keek me vragend aan: ‘Vond je dat geen juist antwoord?’ zei ik. Maar hij bleef stil. Hij beschreef details perfect. We hadden uitstekend contact. We luisterden naar langspeelplaten. Plotseling stond hij op en zei: ‘Je reviens,’ en liep de flat uit. Hij ging sigaretten halen. Na één uur begreep ik dat de vogel opnieuw was gevlogen. Om tien over twee, ik sliep al, telefoneerde hij. Hij had Garrett opgebeld. Die jongen had gehuild, omdat Richard bij mij was. Hij had het zielig gevonden en was naar Garrett toe gegaan. ‘Je te jure,’ zei Richard, ‘j'avais seulement l'intention de lui téléphoner...’ Ik geloofde het best, maar ik antwoordde, ‘Je ne veux plus te voir.’

30 april 1966

De laatste brief die mijn vader van mij ontving, de dag dat hij overleed, lag open op zijn bureau. Alhoewel ik eerder had geschreven aan mijn ouders erg upset te zijn over persoonlijke emoties (Richard), schreef ik op 19 april: ‘Things are back to normal, at last. Why people have to go through hell, from time to time, seulement le bon Dieu le saura. Life seems incomplete without these emotional earthquakes. But, somehow, you both bequathed quite extraordinary endurance capabilities upon us, parce que je me demande comment je, peux supporter cettes situations sans jamais vraiment les succomber.’ Vader heeft dit dus nog gelezen.

Loet Kilian wandelde binnen. Ik smeekte hem letterlijk me te adviseren hoe Richard uit mijn hoofd te zetten. ‘Ga terug naar Huis ter Heide. Neem een vakantie en wordt jezelf weer,’ zei hij. Ik hoorde de hele dag niets van Richard.

Generaal Suharto organiseerde opnieuw studentendemonstraties tegen Bungkarno. Treurig.

1 mei 1966

Hanson Baldwin, de militaire medewerker van de Times kondigt in een zevenkoloms artikel aan: ‘VIETNAM is a proving ground for NEW WEAPONS.’ Dit is een gruwelijk schan-

[p. 9]

daal. De cavalerie oefende vroeger op de Leusderheide. Vietnam vol met Aziaten is het nieuwste oefenterrein voor ‘ten barrelled mini-guns of 7.62 caliber, with a rate of fire of 6,000 rounds a minute.’ Hij vervolgt: ‘A new light-weight, rapid-fire high-velocity small caliber rifle, the M-16, firing a bullet of about .223 caliber, has proved extremely popular in Vietnam with American troops, and forecasts the probable future trend in fire-arms. The 40 mm. grenade launcher, on the ground, or mouted on trucks or helikopters, is also widely praised.’¹² Het staat er werkelijk, de M-16 is ‘popular.’

Professor Hajirin van de University of Indonesia heeft een scherpe aanval op de persoon van Bungkarno gelanceerd. Hij veroordeelde Sukarno's concept van ‘geleide democratie’, omdat de nadruk was komen te liggen op de leiding ten koste van de democratie. De sukkel heeft Bungkarno niet begrepen¹³

12 The New York Times, Hanson Baldwin, 1 mei 1966.

13 Professor Hajirin hielp met zijn geklets Indonesië met een sneltrein vaart naar een door de cia gesteunde militaire dictatuur, maar dat begreep deze meneer natuurlijk niet.

2 mei 1966

Mao Tse-tung schitterde door afwezigheid bij de 1 meiviering in Peking. In Moskou zei maarschalk Rodion Malinovsky dat Amerikaanse troepen in Vietnam ‘were using the most cruel and barbaric means of annihilating people.’ In Saigon is er tekort aan alles, vooral aan bommen, en onderdelen. Tot dusverre werden 225 Amerikaanse oorlogsvliegtuigen boven Noord-Vietnam neergehaald. Er zullen er nog vele volgen. Waanzin. Theo zendt me, uit Huis ter Heide, de vier luchtpostbrieven, die Richard me stuurde gedurende de dagen van de begrafenis. ‘Depuis ton départ le temps est gris. Et tu sais quelle influence a la pluie sur moi... Je lis et relis des poèmes de Prévert... Trois allumettes une à une allumées dans la nuit. La première pour voir ton visage tout éntière. La seconde pour voir tes yeux. La dernière pour voir ta bouche. Et l'obscurité toute entière pour me rappeler tout ça. En te serrant dans mes bras... Je t'attends. Je te donne tout mon courage: prends le. Je t'embrasse.’ Maar toen ik in Kew Gardens terugkeerde smeerde hij'em vrijwel meteen.

Ik ontmoette Jan Cremer en Loes Hamel. Jan heeft nog steeds het gevoel dat hij van alle kanten wordt ‘besodemieterd’. Hij opperde de gedachte dat ik zijn vertegenwoordiger in Nederland zou kunnen zijn. Santo adviseerde hierover, met klem, negatief.

[p. 10]

3 mei 1966

Geen woord van Richard. Ik ga spoedig naar Huis ter Heide terug.

Ik hou de laatste brief van mijn vader in mijn handen. Hij sloot een volledige afrekening in van de stand van mijn inkomsten voor artikelen. Een triest moment. Ben erg moe van alles.

4 mei 1966

Chris Mena kwam langs.¹⁴ Hij was van mening dat Richard machtsspelletjes met zijn slachtoffers speelde tot hij er op was uitgekeken en naar het volgende object verhuisde: ‘Tot de dag komt dat zijn hoogtepunt voorbij is, en dan zal hij zich miserabel voelen.’ Chris: ‘Take what he can give you or forget about him.’ Hij vond dat ik aan mezelf moest denken en naar Huis ter Heide moest gaan.

Mrs. Marguerite Oswald zendt me een flash sheet, waarvan ze er 500, op 1 mei 1966, (usa Law Day), heeft uitgezonden.¹⁵ Zij schrijft me: ‘I am going to the people, because many, many laws were broken and as a matter of fact are still being broken in the Kennedy-Oswald case. Does just the fact that the President of the United States was murdered that day in Dallas duely concern officials of our Government? Shouldn't the murder of the suspect, still proclaiming his innocence while handcuffed in police custody, also be of deep concern to all people in America? I see in the contrast between the two men a need for examining our way of thinking, social justice, equal for all under our judicial system. Was the soul of Lee Harvey Oswald less important than that of President Kennedy? A thousand Times no!’ Moeder Oswald vecht als een leeuwin om de onschuld van haar zoon aan te tonen. Ik voel dat ze gelijk heeft, maar hoe het bewijs te leveren in dit ‘vrije democratische’, van maffiapraktijken doordrenkte, land?

14 Mijn Cubaanse vriend: zie ook Memoires 1961.

15 Zie bijlage 1.

5 mei 1966

Ik telefoneerde met mijn moeder. Theo was veel weg. Zij klonk erg verdrietig. Ik moet naar huis. Ik reserveer op de klm. Richard kwam thuis. Eindelijk. Hij was in een uitstekend humeur. We gooiden kruis of munt en besloten naar Manhattan te gaan en zagen zelfs twee films achter elkaar. Ik wilde eigenlijk een auto huren en nog een paar dagen met hem een trip maken. De gesprekken hierover liepen echter op niets uit. Ik vertrek nu op 7 mei.

[p. 11]

6 mei 1966

‘America is at that historical point at which a great nation is in danger of losing its perspective on what exactly is within the realm of its power and what is beyond it,’ aldus J. William Fulbright in een rede voor de School of Advanced International Studies van de Johns Hopkins University. De senator betwijfelde of Amerika ‘could go into a small, alien, undeveloped Asian nation and create stability where there is chaos, the will to fight where there is defeatism, democracy where there is no tradition of it and honest government where corruption is almost a way of life.’¹⁶

Een Italiaanse journalist beweert Che Guevara ergens in de Andes van Peru te hebben opgespoord alwaar hij een guerrillabeweging leidt. Het gesprek met Guevara schijnt op tape te staan.

16 The New York Times, E.W. Kenworthy, 19 mei 1966.

7 mei 1966

Richard kwam thuis om zijn spullen te pakken. Hij zat aan mijn schrijftafel met zijn onafscheidelijke Gauloises. Hij las mijn dagboek van de laatste dagen en maakte een paar correcties. Hij schreef een kaart voor moederdag. Het hinderde hem niet dat ik intimiteiten over zijn ouders had opgeschreven. Zijn ouders huwden jong, vader 19, moeder 18. Richard werd geboren, terwijl zijn vader als militair in Indo-China vocht en aldaar sneuvelde. Ik geloof dat hij op zijn veertiende jaar het gevoel kreeg dat zijn moeder hem ook als vrouw begon lief te hebben. Hij trok mede om die reden al vroeg alleen de wereld in. Eerst naar Parijs en daarna in militaire dienst. En nu New York, de wereldstad bij uitstek met alle verleidingen van dien. Later vertrok hij met zijn bagage. Hij wilde me niet omhelzen of afscheid nemen. Ik ging aan mijn tafel zitten om in mijn dagboek te schrijven toen ik mijn Parkerpen miste. Ik had Richard er mee zien schrijven. Zou hij hem meegenomen hebben? Per ongeluk of opzettelijk? Wat me wel eens beangstigt is dat op zulk momenten mijn eerste gedachte is: gestolen. Waarom? Ik rende de straat op achter hem aan: ‘Did you perhaps take my pen?’ Hij zette de bagage neer en voelde in zijn zakken. ‘No, you have to look better.’ En alsof hij voelde wat er in me om ging, riep hij me na: ‘I did not steal your pen.’ Wat een afschuwelijk vertrek. Ik vond de pen later in de gang op de commode bij de badkamer. Daar had ik hem in ieder geval niet neergelegd.